Zuiver Zicht op de Praktijk

Zuiver Zicht op de Praktijk

Onderzoeksresultaten

2013

01

Voorwoord Met de nadruk op samenwerking, bundeling en snelheid Het Kennis Instituut Zelfstandig Ondernemerschap (KIZO) is een onafhankelijk onderzoeksinstituut. KIZO bouwt expertise op over de samenhang tussen de nieuwe manier van werken en de flexibiliserende arbeidsmarkt. Inmiddels maken 775.000 zzp’ers een integraal onderdeel uit van de samenleving. Overheid en bedrijfsleven hebben kennis nodig die klopt met de praktijk. KIZO heeft daarvoor het onderzoekplatform ECHTZZP in het leven geroepen. ECHTZZP heeft in samenwerking met verschillende partijen inmiddels meer dan duizend zzp’ers bereid gevonden om binnen zeer korte tijd (48 uur) actuele vragen representatief te laten beantwoorden via enquêtes en persoonlijke interviews. De samenstelling van de groep is bij ECHTZZP bekend en daarmee kunnen de juiste vragen aan de juiste doelgroep gesteld worden. Het streven is drie tot vijfduizend zzp’ers in dit platform te organiseren. Na zes maanden hebben de eerste duizend zzp’ers zich aangemeld, dus met deze snelheid zal dit aantal eind 2014 gerealiseerd zijn. KIZO benadert ook actief brancheorganisaties. Wij zien dat leden van diverse brancheorganisaties inmiddels ook lid zijn van ECHTZZP, vanwege het onderzoekskarakter en de vele vragen die zij hebben. Wekelijks worden er een aantal persoonlijke interviews gehouden met zzp’ers over diverse onderwerpen. Het gaat hier om kwalitatief onderzoek. Deze interviews worden verwerkt en leveren een eigen bron van informatie op. KIZO heeft als doelstelling om alle onderzoeken die beschikbaar zijn met betrekking tot de nieuwe werkende – zzp, nationaal en internationaal te verzamelen en beschikbaar te stellen aan geïnteresseerden of belanghebbenden. Daar waar er gaten geconstateerd worden in de onderzoeksagenda (zie pagina 15) en er een onmiddellijk belang is, doet KIZO zelf onderzoek of zet deze uit. KIZO zal zich terughoudend of juist actief opstellen als een andere partij zich aanbiedt dan wel afwezig is om onderzoek uit te voeren. KIZO werkt met andere partijen die onderzoek doen en die vragen hebben over zzp’ers. Waarmee gezegd wil zijn dat KIZO de samenwerking zoekt en zich niet opstelt als concurrerend onderzoeksbureau. Hierdoor kan kennis over de zzp’ers en de maatschappij sneller om gaan met de realiteit. Deze eerste uitgave zet dan ook aan tot samenwerking, bundeling en snelheid van kennis uit de praktijk. Prof. dr. mr. Leo Witvliet Robbert Brantz

2 | KIZO | Onderzoeksresultaten 01 | 2013

Inhoud Toegang tot de markt

4-5

Markt en motief Werkzekerheid Nimmer werkeloos, niet altijd op niveau De ambitie ligt in speciaal zijn en blijven: de superspecialist

Samenwerking6-7

Onderlinge samenwerking Vormen van samenwerking

Highlights onderzoek

Wekelijkse actualiteit Maandelijkse enquêtes Halfjaarlijks onderzoek

Financieel administratief

10-11

Continuïteit is een risico Werken tot aan je dood Fluctuerend inkomen en ondernemersrisico De boekhouding regelt de zzp’er zelf Belastingvoordeel biedt zzp’er continuïteit

Nieuwe gewoontes

8-9

12-13

Waar kan je de zzp’er bereiken? De zzp netwerken

Onderzoekslijn KIZO

14

Wetenschappelijke reflectie

15

Onderzoeksopzet Onderzoeksagenda Onderzoekspartners Over KIZO

2013 | Onderzoeksresultaten 01 | KIZO | 3

Toegang tot de markt Een nieuwe stroming van mensen die zelfstandig werken Daar waar de maatschappij zich de laatste decennia heeft ontwikkeld tot een omgeving waarbinnen het werkzame leven ingericht was als ondernemer, traditioneel met het streven om zoveel mogelijk personeel in dienst te hebben of als werknemer om hier onderdeel van uit te maken, ontstaat er nu een hele nieuwe stroming van mensen die zelfstandig werken. Dat is op zich niet nieuw, want al sinds jaar en dag zijn er specialisten die zelfstandig hun vakmanschap aanbieden aan voornamelijk consumenten en het klein MKB. Wat nieuw is dat er nu ook een grote groep zelfstandigen is die hun specialisme aanbieden. Dit is ontstaan vanuit de vergaande institutionalisering en schaalvergroting van bepaalde sectoren zoals de financiële verlening en overheid. Deze groep nieuwe werkenden maakt onderdeel uit van de flexibele schil van deze organisaties. Het afgelopen halfjaar is onderzocht wat de klantrelatie is voor de mensen die werkzaam zijn als vakman en degenen die werken bij de grote instituties.Verder is onderzoek gedaan naar welke ruimte er is voor het zelfstandig ondernemerschap op de arbeidsmarkt en waar werk voor zelfstandigen naar toe stroomt.

Heb je op dit moment opdrachten?

Hoe ben je met het zzp-schap in aanraking gekomen?

25%

Ik had geen andere keuze

Ja, ik zit helemaal vol!

17%

61%

49%

Ja, maar er is nog wel ruimte

Ik wilde graag ondernemer worden

14% Nee

Ik wilde graag mijn specialisme verzilveren

34%

Als je een opdracht doorspeelt krijg je daar dan iets voor terug? Nee48% Wederdienst12% Nieuwe opdrachten

9%

Betrokkenheid6% Soms wel

5%

Ik speel geen opdrachten door

5%

Voor een fee

4%

Goodwill4% Goed gevoel

2%

Overig2%

Krijg jij opdrachten via andere zzp’ers? 6% Ja, voornamelijk via andere zzp-ers

6% Nee, voornamelijk via intermediairs

85% Nee, ik heb mijn eigen netwerk (onderzoek juli 2013)


3% Nee, voornamelijk via communities

Uit de praktijk

Markt en motief De markt voor zzp’ers is vrij toegankelijk. Daarbij starten de meeste zzp’ers uit een drijfveer van ondernemerschap zonder daarbij te willen groeien naar een onderneming met personeel.Voor de gehele groep geldt dat de overtuiging er is dat ze hun specialisme beter kunnen verzilveren als zelfstandig werkende. De kenniswerker start, omdat er dan meer ruimte komt voor de eigen visie en ideeën. Deze start is voornamelijk uit een loondienst situatie, waarin beklemmendheid van de heersende bedrijfspolitiek en hiërarchie wordt genoemd. Het merendeel van deze zzp’ers maakt de overstap vanuit een loondienstverband, waarbij de keuze niet over één nacht ijs gaat.

De vakspecialist wordt tijdens de onderwijsperiode al klaargestoomd voor het ondernemerschap in brede zin. Het betreffende vakspecialisme spreekt de zzp’er dusdanig aan dat hij zichzelf ook niet zo snel in een ander vak ziet. Deze groep zorgt via brancheorganisaties voor verruiming van vakkennis.

Werkzekerheid De eerste klanten komen via het eigen netwerk of soms is zelfs de oude werkgever de eerste opdrachtgever. Mond-tot-mond reclame blijft ook daarna een belangrijke rol spelen om aan opdrachten te komen. Sommige kenniswerkers zitten bijna als werknemer in een zzp contract opgesloten en komen daar niet uit. De mensen die we ontmoet hebben tijdens diverse netwerkbijeenkomsten geven zelfs aan dat de relatie met overheden en grotere instituties vaak langer is dan 5 jaar en er eigenlijk weer sprake is van een veranderd contract. Een andere groep vernieuwd, houdt zich bewust bezig met hun kennisspecialisme en vindt dat zij tussen organisaties door moeten bewegen om kennis vooruit te brengen.

Bert Vos, violist ‘Ik investeer veel tijd in de relatie met mijn contacten. In mijn vak zijn we klant van elkaar, maar ook collega’s.’

Mireille Woud, beleidsonderzoeker ‘In mijn vak is het lastig om meerdere opdrachten met elkaar te combineren. Het gaat vaak om langer lopende projecten die al mijn aandacht verdienen.’

De vakspecialist heeft een brede schare aan klanten, meestal consumenten die hun dienst/ product blijven waarderen. Het succes ligt hem dan ook voornamelijk in de vaste relatie met de klanten, waarbij een grote groep ook in en rondom het huis werkt om hiermee de kosten van winkelpanden te vermijden. Daarnaast worden er op informele wijze in samenwerking opdrachten en middelen gedeeld, meestal tegen een vergoeding om het gevraagde werk te kunnen leveren.

Nimmer werkeloos, niet altijd op niveau

Gregor Bekker, ICT’er

Een overschot aan opdrachten kon niemand eigenlijk benoemen. Blijkbaar stemt de zzp’er zijn opdrachten af op wat hij aankan. Na een mindere periode is men ook bereid om alles aan te nemen wat er langs komt, of het nu leuk werk is of niet.Verder heerst er een hele diverse houding over het doorgeven van opdrachten als men even vol zit. De zzp’er ziet elkaar soms als grootste concurrent en werken desnoods 60 uur om een opdracht af te ronden. Andere zzp’ers verbinden op basis van vertrouwen collega zzp’ers aan zich, zodat altijd geleverd kan worden. Het doorspelen van opdrachten of klanten gebeurt met het vertrouwen dat dit dan ook andersom gebeurt. Uiteindelijk denkt men dat het zich op een bepaalde manier terugverdient. Een geldelijke vergoeding wat bijvoorbeeld in de HR recruiting zeer gewoon is, speelt bij zzp’ers nauwelijks een rol.

‘Ik wil de komende 5 jaar mijzelf zoveel mogelijk binnen mijn markt bewegen. Om vervolgens dan zelf collega zzp’ers te kunnen helpen aan opdrachten.’

De ambitie ligt in speciaal zijn en blijven: de superspecialist Iedereen is tevreden en wil hetzelfde werk blijven doen en daar de beste in zijn. De ambitie is om continue in kennis en vaardigheden te groeien, maar niet in personeel. Er ligt een behoefte om het zakelijke netwerk verder te professionaliseren om ook gezamenlijke (internationale) kansen te benutten.

■ Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (2007). Investeren in werkzekerheid. Amsterdam: Amsterdam University Press.

■ SER (2010). Zzp’ers in beeld: Een integrale visie op zelfstandigen zonder personeel. Den Haag, Sociaal-Economische Raad.

■ Berg N. van den, Mevissen JWM, Tijsmans N. (2009). Zzp’ers en hun marktpositie. Onderzoek naar de mate waarin zzp’ers investeren in en ondersteuning (kunnen) krijgen bij het behouden en vergroten van hun marktpositie. Regioplan Beleidsonderzoek.

Mirjam Mastop, nlp practioner ‘Het is nog niet zo dat de opdrachten voor het oprapen liggen. Bij te veel opdrachten zou ik het eventueel kunnen doorspelen naar een vriend van mij die ook zelfstandig coach is.’


Samenwerken Onderlinge samenwerking

Samenwerken of alleen?

De onderzoekslijn samenwerken kijkt zowel naar de samenwerking tussen zzp’ers onderling als de samenwerking tussen zzp’ers en het private en publieke veld. Er is vooralsnog met name aandacht geweest voor de samenwerking tussen zzp’ers.

13%

Ik werk formeel samen

In het algemeen kijkt de zzp’er kritisch naar met wie hij samenwerkt en de samenwerkingsvorm. Als er samengewerkt wordt dan is de informele samenwerking veel populairder dan hier formeel iets voor te regelen. Samenwerken heeft in de beantwoording een zakelijke invulling die iets moet opleveren en is een vertrouwenskwestie en mag geen reputatieschade opleveren.Voor sommige beroepen is samenwerken van alle dag. In de creatieve en de bouwsector zie je veel samenwerkingsverbanden tussen diverse specialismen en fungeert een ieder als leverancier van elkaar. Op die manier kan men een totaalpakket aan diensten leveren aan de klant. Samenwerken is dus veelal gericht op enerzijds het verkrijgen van opdrachten en anderzijds de kwaliteit te kunnen leveren die de klant vraagt. Er ligt een duidelijke behoefte om het werk te doen waar de zzp’er specialist in is en daarmee ook de wens om samen te werken met andere specialisten om van elkaar te leren, echter in hogere mate om opdrachten mee binnen te halen.

37% Ik werk informeel samen

57%

In de eerste onderzoeken hebben we de splitsing tussen de kenniswerker en vakspecialist niet gemaakt, waardoor veel zzp’ers zich niet herkenden in de uitkomsten. Wel is er een algemene lijn die we door de hele groep hebben gezien. Bij netwerken staat wederkerigheid voorop: het iets voor elkaar kunnen betekenen. Daarmee zijn netwerken vaak de basis voor samenwerkingsrelaties. In volgende onderzoeken wordt dit onderscheid waar mogelijk wel gemaakt.

Ik werk alleen

Onder welke voorwaarden wil je met iemand samenwerken? Wat is voor jou een prettige manier om samen te werken met andere zzp’ers?

50% No strings attached

50% Heeft meerwaarde

30%

25%

Dat je iemand persoonlijk kent

Zit in vaktechnisch netwerk

14% Ik wil niet samenwerken

13% Door bekende doorverwezen

9% Overig

Wat is de belangrijkste reden voor samenwerking met andere zzp’ers?

34% Kennis en

23%

informatie uitwisselen

Via open netwerkconstructie

32% Meerwaarde

voor de klant creëren

16%

15% Netwerk uitbreiden t.b.v.

Coöperatieve samenwerking

11% Verbonden aan een flexibele schil van een organisatie

nieuwe opdrachten

8% Een stevige propositie naar de klant laten zien

6% Ik werk niet samen

9% Overig


5% Overig

(onderzoek juli 2013)

Uit de praktijk Bennie Everts, hovenier

Vormen van samenwerking tussen zzp’ers onderling Opvallend is dat binnen de onderzoeksgroep 50% incidenteel samenwerkt. Een samenwerking die gericht is op het uitvoeren van de opdracht waarbij de zzp’er er geen structurele samenwerkingsvorm aan verbindt. Dit bevestigt de bewuste keuze voor het zelfstandig ondernemerschap, die de behoefte aan vrijheid weerspiegelt met aan de andere zijde de bindingsangst om deze vrijheid te verliezen. De kenniswerker Toch zijn er signalen, die we verder gaan onderzoeken. Denk aan constructies waarin de zzp’er al dan niet met “wettelijke trucs” een draaideur vormt bij de overheid en grote instituten. Niet hardop, maar wel ingefluisterd zeggen meerdere kenniswerkers al jaren voor dezelfde opdrachtgever te werken. Of zij zijn via een omweg zelfstandig aan de slag gegaan bij de eigen opdrachtgever, zonder dat er zicht is op de zelfredzaamheid als deze opdracht stopt. Deze vorm van flexibilisering vindt niet alleen plaats onder zzp’ers ook de uitzend -en detacheringsbranche heeft hier een business model in gevonden.

De vakspecialist Het samenwerken vindt vrijwel alleen plaats op specialisme of het netwerk van specialisten. Je moet iets kunnen om in dit netwerk te passen en iedereen eist min of meer dat je zelfredzaam bent en goed bent in je vak. De vertrouwensbasis is zeker voor vervolgonderzoeken op dit onderwerp een belangrijk item. Wat is er nodig om dat vertrouwen te krijgen of juist te verliezen. Aangezien er bij een hele grote groep geen andere keuze is dan het zzp-schap, eenvoudigweg omdat de branche of sector bijna geheel bestaat uit zzp’ers, organiseren zich hier de meeste formele en informele samenwerkingsvormen.

Vormen van samenwerking tussen zzp’ers en private en publieke instellingen

In algemene zin is er verhoudingsgewijs een grotere afhankelijkheid en daarmee een samenwerkingsrelatie tussen private en publieke instellingen en kenniswerkers dan bij vakmensen.Vakmensen worden ingehuurd voor een klus, een optreden of een presentatie, terwijl kenniswerkers vaak meedoen met het personeel en deel uitmaken van de dagelijkse operatie. Daar waar de discussie gevoerd wordt of de zzp’er mee moet op het personeelsuitje, daar is ook sprake van een sterke samenwerking tussen het vaste en flexibele personeel. De zzp’er bestaat niet, waardoor het belangrijk is om goed te definiëren, in welke discussie dan ook, over welke zzp’er je het dan specifiek hebt. Daarbij hanteren we binnen KIZO de volgende verdeling.

De nieuwe werkende – zzp Head

Hand

Vrijwillig

Gedwongen

Ondernemer

Specialist

Alleen

Samenwerkend

100%

Hybride

Berg N. van den, Mevissen JWM, Tijsmans N. (2009). Zzp’ers en hun marktpositie. Onderzoek naar de mate waarin zzp’ers investeren in en ondersteuning (kunnen) krijgen bij het behouden en vergroten van hun marktpositie. Regioplan Beleidsonderzoek. Braakman, R., Linssen, M.,Vries, N. de (2013). Calimero creativiteit: De innovatieve netwerken van zzp’ers. Zoetermeer: Panteia, Ondernemerschap.nl.

‘Tegenwoordig ziet men elkaar als concurrenten, ik ben van mening dat je elkaar als collega’s moet zien. Al 7 jaar zit ik met collega’s (niet allemaal zzp’ers) in de Samenwerkende Hoveniers Noord Nederland. We zijn heel open naar elkaar toe. Door elkaar bij te staan en door gezamenlijke inkoop kan je elkaar meer versterken.’

Sandra van Ooijen, schoonheidsspecialist

‘Ik link mijn naam aan een aantal andere zzp’ers, waarbij klanten korting krijgen bij mij en omgekeerd. Ook spreek ik andere collega’s uit de branche waarmee ik ervaring en kennis uitwissel.’ Mark Bassie, consultant

Acquisitie Financieel administratief Professionalisering

Sakkers, J. (2010). Samenwerken met collega-ondernemers. Noordbeemster: ZZP Barometer. SER (2010). Zzp’ers in beeld. Een integrale visie op zelfstandigen zonder personeel. Advies 10/04. Den Haag: Sociaal-Economische Raad. EIM (2011). The networks of the solo self employed and their success.

‘Ik geloof in samenwerking. De kwaliteit wordt beter als je het samen doet. In de loop der jaren heb ik diverse varianten gehad. De ene keer is het een samenwerking op basis van een mondelinge afspraak omdat je elkaar door en door vertrouwt. Bij nieuwe mensen heb ik sneller de neiging om de afspraken op papier te zetten, zodat er geen misverstanden kunnen ontstaan.’


Highlights onderzoek Op week, maand en halfjaarlijkse basis doet KIZO onderzoek naar de zzp’er. Hier de meest opvallende resultaten in één oogopslag.

Wekelijkse actualiteit

84% wil een actieve rol spelen in de maatschappij

weekly oktober 2013

225 respondenten

Door de recessie staan tarieven sterk onder druk. Deze week kreeg ik een mail met de letterlijke tekst: Als jullie niet akkoord gaan met deze tariefverlaging moeten wij afscheid nemen. Voor jou 10 anderen.

130 respondenten

onderzoek juli 2013

340 respondenten

en

ist

al

ci

pe

ks

s

sw er ke r

onderzoek juni 2013

weet niet wat de gemeente voor hem of haar als zzp’er kan betekenen

ke nn i

volgt een vakgerichte opleiding

heeft een hoger tarief dan 2 jaar geleden

va

16% 82%

56 23 % %

Maandelijkse enquêtes

onderzoek augustus / september 2013

286 respondenten

Halfjaarlijks onderzoek

52% heeft minder klanten of opdrachtgevers sinds de financiële crisis

zzp-index 2013

311 respondenten

Bij de vraag welk nummer beschrijft het beste de situatie van zzp’ers in 2013, heb ik het nummer wat bij mij past ‘What a wonderful World’ ingevuld. Ik heb natuurlijk geen idee welk nummer toepasselijk is voor alle zzp’ers. Dat zijn er nogal wat!


70% wil voor altijd als zzp’er blijven werken

zzp-index 2013

311 respondenten

Drie professoren geven hun bespiegeling bij de onderzoeksresultaten

Prof. dr. mr. Leo Witvliet

39% 51% wil of moet doorgaan met werken na pensioen

weekly juli 2013

is bereid zelfstandigenaftrek in te leveren mits invoering van lager IB tarief

110 respondenten

Te veel vragen gaan over het samenwerken met andere zzp’ers, terwijl ze voor mij echte concurrenten zijn.

weekly augustus 2013

422 respondenten

85% is overdag en in de avonduren bereikbaar

onderzoek juni 2013

130 respondenten

De groep van de eerste 1.000 zzp’ers die deelnemen aan het onderzoek vertegenwoordigen ook meer dan 100 door hen genoemde branche -en beroeporganisaties. Daarmee is de doelstelling om onafhankelijk en breed te oriënteren gerealiseerd.

Prof. dr. Victor van Kommer

We zien dat zelfstandige ondernemers niet vastzitten aan een stelsel van bestaande fiscale regels. Meer dan de helft wil best de zelfstandigenaftrek inleveren mits dat dit gecompenseerd wordt door andere ondersteunende maatregelen. Je kunt hieruit aflezen dat men ondersteund wil worden in het ondernemerschap en niet afgestraft door ingewikkelde regels en nodeloze verantwoordingsrituelen.

Prof. Arjan van den Born

16% 37% wil de rest van zijn of haar carrière werken voor de huidige opdrachtgever

zzp-index 2013

311 respondenten

is binnen de organisatie herkenbaar als zzp’er zzp-index 2013

311 respondenten

Een grote en groeiende groep mensen die wil ondernemen, die professioneel met hun vak bezig zijn en die zelf verantwoordelijkheid wil dragen voor resultaten. Een groep die werk krijgt door specialisatie (de superspecialist) en door actief te netwerken.


Financieel administratief In tegenstelling tot het levenslang werken is pensioen wel iets waar zzp’ers over nadenken, maar eigenlijk niet mee bezig willen zijn. Continuïteit is een risico

Hoe ga je om met financieeladministratieve vraagstukken?

Advies vragen aan financieel vertrouwenspersoon

Verzekeringen 48% Geen 35% Buffer 5% Minimale risico’s 3% Goede contracten 3% Financiële planning 2% Geen idee 2% Overig 2%

Hoe denk jij over pensioen?

De zzp’er is zich ervan bewust dat als hij of zij uitvalt, er geen geld binnenkomt mits hij of zij iets georganiseerd heeft.1 De onduidelijkheid over de inhoud van de dekking was voor meerdere zzp’ers een reden om te stoppen met de arbeidsongeschiktheidsverzekering (AOV), ondanks dat zij hiervoor bewust gekozen hadden. Waar bij de keuze voor een AOV betaalbaarheid en toegankelijkheid belangrijke randvoorwaarden zijn2, zo lijkt transparantie over de verzekering tijdens de looptijd ook invloed te hebben.Vergelijkend onderzoek moet plaatsvinden in hoeverre langdurige ziekte binnen het MKB wordt verzekerd en of de zzp’er zich nu juist beter of minder goed verzekerd.

Vormt de zelfstandigenaftrek een wezenlijk bestanddeel van uw besteedbaar inkomen?

Hoe dek jij bedrijfsrisico’s af?

Pensioen is nodig 39% Onbetaalbaar 6% Niet het belangrijkste 10% Er is geen regeling 11% Dat bepaal ik zelf 27% Overig 8%

80% Ja

20% Nee

Ik zoek informatie via internet

Ik zoek informatie in boeken en brochures

Ik ga naar gratis bijeenkomsten

Ik volg betaalde financiële workshops

Boekhouding/ administratie

53%

24%

8%

6%

5%

Verzekeringen

37%

47%

11%

2%

0,3%

Pensioen

40%

38%

10%

5%

1%

Fiscale zaken

43%

32%

9%

8%

4%


(onderzoek september 2013)

Uit de praktijk Arnold van Ree, processtrateeg

Werken tot aan je dood Pensioen is onder zzp’ers in Nederland geen bevlogen onderwerp, terwijl er in de politiek breed over nagedacht wordt.3 Meer dan de helft van de geïnterviewde zzp’ers heeft als zelfstandige voor de oude dag weinig geregeld. Pensioen is voor deze groep niet het belangrijkste. Sterker nog stoppen met werken blijkt voor de meeste zzp’ers geen ideaal beeld te zijn van de toekomst. Pensioen is daarmee dan ook geen discussie en overstijgt de leeftijdsgrens van 65 jaar.

Fluctuerend inkomen en ondernemersrisico

De beweeglijkheid van het inkomen en de mogelijkheid om wat meer reserves op te bouwen, maar ook het hebben van een “rijke” of “stabiele loondienst” partner is voor veel zzp’ers een beweegreden om te kiezen voor deze vorm van ondernemerschap.4 Onder zzp’ers is er een groep die een parallel inkomen verdient, bijvoorbeeld inkomen dat gegenereerd wordt uit loondienstverband of een uitkering naast de onderneming. Dit maakt het voor sommige zzp’er mogelijk om (tijdelijk) in het levensonderhoud te blijven voorzien zodra het inkomen uit de onderneming wegvalt.5 Een verdieping op dit thema staat gepland in het vervolgonderzoek.

De boekhouding regelt de zzp’er zelf

Een grote groep zzp’ers acht zichzelf in staat de financiële administratie van hun bedrijf voor het grootste deel zelf uit te voeren met een beperkte controle van de boekhouder/accountant achteraf. Toch zal de controle noodzakelijk blijven in verband met nieuwe ontwikkelingen en wetgevingen. De zzp’er doet het liefste waar hij goed in is, het uitoefenen van zijn vak. Daarmee is hij bereid voor kennis waarover hij niet beschikt een externe professional in te huren. Een belangrijke taak ligt hier bij de boekhouder en accountant om de zzp’er goed te adviseren over financieel administratieve vraagstukken. Ook internet wordt door zzp’ers veelvuldig gebruikt als betrouwbare informatiebron rondom financiële zaken.

‘Ik heb mij geërgerd toen ik zzp‘er werd dat er geen zelfstandigenaftrek was voor zzp’ers die 65+ zijn. Daar ben ik actie voor gaan voeren. Vanaf 2007 is de zelfstandigenaftrek voor 65+ ondernemers voor 50% ingevoerd.’

Daan van Reenen, interim- en programmamanager ‘Ik heb een arbeidsongeschiktheidsverzekering. De kwaliteit van mijn leven staat voorop. Om te voorkomen dat ik werk moet doen wat ik niet wil doen, investeer ik in een arbeidsongeschiktheidsverzekering. Dat is me het geld wel waard.’

Belastingvoordeel biedt zzp’er continuïteit

In de laatste twintig jaar zijn er nieuwe ontwikkelingen die in de nabije toekomst noodzaakt tot een ander fiscaal beleid. De flexibilisering van de arbeidsmarkt, zowel reductie van zekerheid van werk als de enorme groei van het aantal zzp’ers, is een verandering met bijkomende gevolgen voor het sociale zekerheidsstelsel. De groep zzp’ers wordt fiscaal gelijkgesteld met werknemers zonder het sociale vangnet van werknemers.Voor veel zzp’ers beslaan fiscale voordelen, zoals de zelfstandigenaftrek, een wezenlijk deel van het inkomen. Deze uitkomst moet aan het denken zetten, want het betekent dat het niet goed gaat in deze markt of de doelgroep die we hebben bereikt zit aan de onderkant van de markt voor zelfstandigen. Interessant wordt het feit dat meer dan de helft bereid is deze aftrek in te leveren, indien dit wordt gecompenseerd door een lager marginaal tarief in de Inkomstenbelasting. De zzp’er is dus niet zo verbonden aan de regeling zelf, maar kijkt naar de totale gevolgen van zijn of haar aangifte. Daarnaast zien we een beweging dat steeds meer mensen de behoefte hebben om een hybride vorm van inkomen uit arbeid en onderneming te realiseren. Terecht zeggen enkele hybride werkende zzp’ers in deeltijd naast een betaalde baan, dat het scherpe onderscheid tussen beide groepen niet meer van deze tijd is. De grenzen tussen werknemers, freelancers, uitzendkrachten, kleine ondernemers en zzp’ers vervagen. Het fiscale stelsel zal deze ontwikkeling moeten faciliteren. In Het Eerste Belastingmanifest van KIZO, onder leiding prof.dr.Victor van Kommer, wordt een aanzet gegeven voor een (aangepast) belastingstelsel, waarbij een aantal maatschappelijke en economische ontwikkelingen fiscaal gestimuleerd dan wel ingeperkt/bijgestuurd worden.

1 RWI (2009). Zzp’ers en hun marktpositie 2 SER (2010). ZZP’ers in beeld 3 SZW (2013) Pensioen van zelfstandigen 4 TNO (2012) Zelfstandigen enquête arbeid 5 SER (2010). ZZP’ers in beeld

Natasha van Dalen, management consultant

‘Ik heb geen pensioenregeling, ik spaar gewoon. Het is te duur en te veel uitzoekerij.’ Gijsbert Zwart, musicus ‘Het lijkt me heerlijk om over 15 jaar te stoppen. Ik vrees dat ik pas rond mijn 75e kan stoppen met werken. Als je besluit om freelance muzikant te worden dan weet je dat je weinig pensioen kan opbouwen.’


Nieuwe gewoontes Ook al praten we over nieuwe gewoontes, het gaat niet over het ‘nieuwe’ ervan, maar het onbekende. Iedereen heeft toegang tot internet, de smartphone maakt voor velen deel uit van de dagelijkse bereikbaarheid en de werktijd van de zzp’er is net zo flexibel als zijn vrije tijd. Werk en privé loopt kris kras door elkaar heen, waarbij de vraag van de opdrachtgever of klant voorop staat en van daaruit wordt bekeken of het in te passen valt. Wat opvalt is dat vrije tijd door 51% niet gepland wordt. Zelfs (school) vakanties worden overgeslagen met de wetenschap dat er ook magere tijden zijn.Van 9 tot 5 werken is er al helemaal niet bij. In de ZEA (2013) van TNO zegt meer dan de helft van de zelfstandig ondernemers regelmatig in het weekend te werken en bijna 40% maakt er regelmatig avond en nachtwerk van. De zzp’er kent geen belemmering van een kantoor dat dicht is of het ontbreken van de benodigde techniek en faciliteiten. Doordat de techniek in ieder huishouden aanwezig is, zien zzp’ers geen noodzaak om een werklocatie op te zoeken. Dit betekent dat voor velen reizen ook direct werken bij klanten of opdrachtgevers als resultaat heeft. De benodigde opslag van materiaal of andere zaken die nodig zijn voor een vakspecialist, worden vaak in het huis of in de directe omgeving geregeld, zonder hier een werkruimte voor te openen of te bezoeken. Daarbij geven voornamelijk vrouwelijke zzp’ers in de interviews aan het fijn te vinden om op kantoor te werken in de directe omgeving.

Hoe plan jij je vrije tijd? Heb jij een netwerk van zzp’ers die je regelmatig persoonlijk ontmoet?

58% Wanneer

22% Alleen

het uitkomt

’s avonds en in het weekend

9% Alleen in het

11% Nagenoeg niet

weekend

Welke grenzen stel je aan jouw bereikbaarheid?

53% 32% 15%

Geen, in principe 24/7 bereikbaar Weinig, avonduren minder bereikbaar In het weekend niet bereikbaar


54% Nee

34% Ja, lokaal

2% Ja, provinciaal

10% Ja, landelijk

(onderzoek juli 2013)

Uit de praktijk Marjolein Hins, strategisch verbinder

Wanneer kan je de zzp’er bereiken? Algemeen gaat het werk voor de bereikbaarheid. Een zzp’er in een opdracht zal dus niet de hele dag de telefoon opnemen, maar dit voornamelijk op de vrije momenten doen. Het is volstrekt niet vreemd een zzp’er om negen uur ‘s avonds even op te bellen en ook tijdens vakanties kan er contact gezocht worden. Hieruit valt op te maken dat werk en privé dusdanig verweven zijn dat de zzp’er het ook niet als storend ervaart. Wat wel zo is dat het bijna niet voorkomt en gesprekken voornamelijk overdag plaatsvinden.

‘Ik vind mijn werk leuk, dus men moet niet vreemd opkijken als ik dagen van 13,5 uur maak en dat ik ook in de weekenden met mijn onderneming bezig ben. Ik vind het geen probleem dat privé en zakelijk door elkaar heen loopt.’

De zzp netwerken

De autonomie van de zzp’er staat voorop, waardoor een netwerk niet nodig is als het gaat om de dagelijkse werkzaamheden. Wel is er een enorme kennisbehoefte die deels zelf wordt ingevuld door te speuren op internet, lid te zijn van een brancheorganisatie of bij andere zzp’ers te raadplegen. De kenniswerker Zo zijn er nieuwe zzp’ers die zich in hun werkzaamheden richten op het delen van kennis en informatie, waarmee ze een informatief netwerk om zichzelf heen bouwen en daarmee een “kennisleiders” rol vervullen naar anderen toe. Deze “kennisleiders” zijn verbinders en ook in staat om groepen te organiseren, omdat dit hun specialisme en business model is.

Wat is voor jou het belangrijkste van een netwerk?

De vakspecialist De brancheverenigingen gelden vaak ook als keurmerk voor werk en opleiding. Het keurmerk is weer belangrijk voor de betrouwbaarheid naar de opdrachtgevers toe. Hiermee lopen de vakmensen ver vooruit op de kenniswerker en is er geen sprake van een zzp netwerk, maar hooguit een specialistisch vaknetwerk waar de vakman en -vrouw onderdeel van uit maakt.

20% Kennis

‘De mobiele telefoon is van alle opties voorzien dus ben altijd en overal op de hoogte. De apparaten uitzetten of er niet naar kijken in de avonduren of weekend is een opgave.’

22%

Betrokkenheid

26% Nieuwe

Robert Elsing, schrijver, coach, fotograaf

ideeën

11%

21%

‘Het is belangrijk om jezelf te blijven voeden door met vakgenoten te sparren.’ Julius Scholten, creatieve netwerker en contactmakelaar

opdoen

Ontmoeten

Jannie Steegenga, onderwijsconsultant

Acquisitie

‘Ik ben altijd bereikbaar, ook in de avonduren. In het weekend ben ik makkelijker, dan laat ik mijn telefoon ook wel eens een paar uur op tafel liggen, maar ik zet ‘m nooit helemaal uit.’


Onderzoekslijn KIZO Onderzoeksopzet

KIZO is specifiek gericht op het werken voor eigen rekening en risico – de nieuwe manier van werken. De onderzoeken hebben als doel inzicht te geven in de samenhang tussen de nieuwe manier van werken van de zelfstandige ondernemer/professional en de flexibiliserende arbeidsmarkt. De methode van onderzoek is gebaseerd op (a) de directe inbreng van de groep zelfstandige professionals, (b) een wetenschappelijke inbreng, beiden in confrontatie met (c) de context waarin de zelfstandige professional zich bevindt. Drie elementen die elkaar moeten bevragen om tot een ‘onafhankelijk’ oordeel en rapportage te kunnen komen.

Onderzoeksaanpak

De thematiek van de onderzoeken komt voort uit een aantal maatschappelijke thema’s die voor de doelgroep relevant zijn. Daarnaast worden de vragen van de belangstellende partijen meegenomen binnen de onderzoekslijn van KIZO. Maandelijks wordt één van de onderzoeksgebieden behandeld. Om zicht te hebben op hoe de groep zzp’ers zich beweegt, worden een aantal aspecten herhaaldelijk onderzocht.

De te exploreren gebieden:

1. Hoe is de toegang tot de markt georganiseerd? 2. Nut, noodzaak en toegang tot opleiding in een (vak)kennis gedreven economie en het eigen carrièrepad daarbinnen. 3. Bedrijfsvoering vraagstukken en financieel economische aspecten. 4. Inzichten in de werk privé balans. 5. Hoe werkt zelfstandigheid en samenwerken samen. 6. Welke drijvende krachten o.a. technologische ontwikkelingen zullen deze werkelijkheid gaan beheersen? De onderzoeksgebieden kennen uiteraard weer deelvragen en aspectgebieden. In een context die permanent in beweging zal zijn, zullen de vragen ook permanent veranderen.Van belang is dat zij die in deze context werken invloed kunnen uitoefenen op de vraagstellingen en mogelijke antwoorden. Niet over maar met degene waar het over gaat.

Onderzoeksplatform ECHTZZP

In de vorm van een online onderzoeksplatform wordt een brede laag van zelfstandige ondernemers georganiseerd tot losse cellen. Het onderzoeksplatform ECHTZZP functioneert enerzijds als inspirerende kennis- en klankbordgroep en anderzijds wordt aan iedere cel via een online enquête algemene en specifieke vragen voorgelegd over relevante zzp onderwerpen. Wetenschappelijk onderzoek kan niet zonder de kennis van de werkelijke praktijk. Met ECHTZZP streeft KIZO na kennis te delen samen met de zzp’er en omgekeerd. De praktijkvalidatie van het onderzoek wordt gerealiseerd middels het afnemen van straatinterviews met zzp’ers. Hiermee weet KIZO de dagelijkse praktijk van de zzp’er boven tafel te halen.

Onderzoekspartners KIZO KIZO werkt, als onafhankelijk onderzoeksinstituut, intensief samen met diverse onderzoekspartners, universiteiten en andere partijen uit het bedrijfsleven. KPN | Rabobank via PZO Nationale Nederlanden | BeFrank Universiteit Tilburg | Universiteit van Utrecht | Business Universiteit Nyenrode | Monash University Australië Platform Zelfstandig Ondernemerschap | Hoofdbedrijfschap Ambachten | EFIP 14 | KIZO | Onderzoeksresultaten 01 | 2013

Onderzoeksagenda Afgeronde onderzoeken Juni 2013 Opdrachtverwerving Juli 2013 Samenwerken en netwerken Juli 2013 Pensioen Augustus 2013 Fiscale voordelen September 2013 Boekhouding en administratie Oktober 2013 Tevredenheid en welzijn Oktober 2013 Sociaal ondernemerschap

Lopende onderzoeken November 2013 Inkomenszekerheid, omzet, bezit en pensioen

Geplande onderzoeken December 2013 Vrije ruimte en innovatie Januari 2014 Financieringsbehoefte Februari 2014 Professionalisering Maart 2014 Werkrelaties en concurrentie April 2014 Tevredenheid en welzijn

Internationale producties November 2013 Future Working: The rise of Europe’s Independent Professionals, a report by Professor Patricia Leighton

Over KIZO Kennisinstituut Zelfstandig Ondernemerschap (KIZO) beoogt zzp’ers, belangenbehartigers, publieke en private partijen bij elkaar te brengen om het transitieproces te verrijken met wetenschappelijk onderbouwde en vooral praktisch toepasbare kennis over de ontwikkelingen omtrent het zelfstandig ondernemerschap. KIZO doet dit door op een onafhankelijke manier concrete onderzoeksvragen op een projectmatige manier uit te voeren om zodoende de positie van de zzp’er te versterken. KIZO onderscheidt zich van andere onderzoeksinstellingen door vraag en aanbod van onderzoek bijeen te brengen. Dit door informatie over de zelfstandig ondernemer/professional te verzamelen bij andere kennisbronnen zoals beroepsorganisaties, maar ook door het inventariseren en ontsluiten van onderzoeken bij andere instellingen. Op basis van de verzamelde kennis fungeert KIZO als landelijke vraagbaak over de zelfstandige ondernemer/professional en levert objectieve argumentatie voor beleidsmakers en ontwikkelaars in de publieke of private sector ten behoeve van strategie-, beleids- en besluitvorming. KIZO is voor elke partij toegankelijk die eigen onderzoek wil promoten, verrijken en matchen met andere onderzoeken over de zelfstandige ondernemer/professional. Als netwerkorganisatie zijn wij altijd op zoek naar geïnteresseerde partners voor zzp onderzoek naar de nieuwe werkende.

Wetenschappelijke reflectie Wetenschappelijke reflectie Door prof. Arjan van den Born “Zuiver Zicht op de Praktijk” doet wat het moet doen; het geeft een goed zicht op de alledaagse praktijk, op de wereld van de zzp’er. Een grote en groeiende groep mensen die wil ondernemen, die professioneel met hun vak bezig zijn en die zelf verantwoordelijkheid wil dragen voor resultaten. Een groep die werk krijgt door specialisatie (de superspecialist) en door actief te netwerken. Een groep die op vele vlakken samenwerkt om schaal te kunnen combineren met specialisme en autonomie. Ook een groep die het in deze economische crisis niet altijd makkelijk heeft. Slechts 25% zit helemaal vol en 52% heeft minder klanten en opdrachtgevers sinds de crisis. Ondernemerschap is lang niet eenvoudig, zeker niet in de afgelopen vijf crisisjaren. Desondanks geeft 70% toch aan dat ze voor altijd als zzp’er wil blijven werken. Ze willen niet doorgroeien naar een groot bedrijf, maar zeker niet terug in loondienst. De vrijheid en verantwoordelijkheid die hoort bij het zzp-schap blijken zeer verslavend te zijn. Door het “Zuiver Zicht op de Praktijk” onderzoek krijgen opdrachtgevers, zzp’ers en beleidsmakers nieuwe inzichten. De zzp’er ziet nog beter wat zijn collega’s doen, de opdrachtgever krijgt inzichten in zijn kennismarkt en de overheid krijgt inzicht in de wereld van morgen; de netwerkeconomie waar de zzp’er in leeft en werkt.

Door prof. dr. Victor van Kommer Het lijkt erop als we de media lezen dat de zzp’er een bedreigde diersoort is, of een koekkoeksjong dat oneigenlijk zijn eitjes legt in het nest van de werknemervogel en diens voer opeet. Maar de zzp’er is een realiteit en is slechts één van de verschijningsvormen van flexibilisering van de ondernemers- en werknemersmarkt. Het is een realiteit die ook niet meer weg te denken valt en is niet afhankelijk van de economische crisis. Eerder een demografische ontwikkeling zal bepalend zijn voor zelfstandig ondernemerschap. Jongeren die meer vertrouwen hebben in nieuwe netwerken dan aan uitgeholde garanties van de overheid of sociale partners. Maar ook ouderen zullen langer hun diensten aan blijven bieden zonder een vast component te zijn op de loonlijst. De economsiche crisis laat hard zien welke deskundigheden men nu nodig heeft en als de markt weer aantrekt zullen bepaalde competenties ook dan niet meer nodig zijn. Daarom zal van de zelfstandige ondernemer voortdurend gevraagd worden zich aan te passen en bij te scholen. Ons fiscale stelsel moet deze ontwikkeling ondersteunen en zich niet bezighouden met een onzinnig urencriterium of proberen zelfstandigen in te kaderen in het werknemerschap.


Colofon

Dit onderzoeksrapport is samengesteld door Kennis Instituut Zelfstandig Ondernemerschap.

Auteurs

Prof.dr.mr. Leo Witvliet Nyenrode Business Universiteit Prof. dr. Victor van Kommer Universiteit Utrecht Prof. Arjan van den Born Universiteit van Tilburg Robbert Brantz Algemeen directeur KIZO Elise Schutte Community manager KIZO De digitale versie van dit kwartaalrapport kunt u vinden op onze website www.kizo.nl. Hier vindt u ook informatie over onze organisatie en de lopende onderzoeken. Meer informatie: E-mail: [email protected] Telefoon: 070 – 320 64 22 Adres: Sluiskant 7 Rechts, 2265 AA, Leidschendam

Deelnemers aan de onderzoeken van KIZO zijn aangesloten bij de volgende branche- en beroepsverenigingen: ABvC Anbos ATEE BATC BGG BGN BHET BMS BvTandtechniek BROC BVAT Centraal Zorg Portaal Cidesco CMI CRKBO EAGT EAP FAGT Feetbag FNV mooi FNV Zelfstandigen HBA HBD HOC

IEA IPMA-Nedeland It-United Jong MKB KIWA KNMG LBRT LIRA Logeion LOOP LVvR MKB NL MOA NAP NBA NBFS NBVH NL/VL PTHO NFG NGI NGTV NIP Nivra NMv

NNK NOA NOCBO NOLOC Novex NSV NVAGT NVBA Nvbi NVFK NVHP NVJ NVKH Nvo2 NVP NVST NVvA NVvI NVvT Ooa PEP Pro Voet Procert PZO

RBNG Register van Belastingadviseurs SEH SRBAG Stichting GezondZorg Stichting Keurmerk Kwaliteitsvakman STIPEZO SVFN Tekstnet UK Chartered Institute of Linguists UNETO-VNI Vakfederatie Rietdekkers VBAG VBE VenVN Vertalersforum VFI VGZ VHG VIP VLOK

VNRT VvH VvJIP VVL VvPN VvZB WVGV ZBO ZZP-Nederland

Zuiver Zicht op de Praktijk

Recommend Documents