Brought to you by Global Reports. Jaarverslag

Jaarverslag

Brought to you by Global Reports

Jaarverslag


KPN JAARVERSLAG 2002

Als onderdeel van de verdere afstemming van de rapportagestructuur op de strategie is het aantal kernsegmenten van KPN met ingang van  januari  teruggebracht van vier naar drie divisies: Het segment Internet-, Callcenter- en Mediadiensten werd deels ondergebracht bij de divisie Vaste Net (dit betrof met name de Internet- en mediadiensten) en deels bij Overige activiteiten (de niet-kernactiviteiten). Daarnaast zijn de transmissie-activiteiten van de divisie Vaste Net ondergebracht bij de divisie Business Solutions en zijn de meeste verkoopkanalen tussen de divisies verdeeld. De resterende nietkernactiviteiten, tot slot, zijn ondergebracht bij Overige activiteiten. Alle vergelijkende financiële gegevens in dit jaarverslag voor de jaren  en  zijn aangepast om de effecten van de nieuwe organisatiestructuur weer te geven.

Vooruitzichten Dit document bevat toekomstgerichte uitspraken zoals bedoeld in de Amerikaanse federale weten regelgeving ten aanzien van beleggingen. Voor deze uitspraken gelden de daarin opgenomen ‘safe harbors’. Hieronder vallen uitspraken ten aanzien van de toekomstige resultaten, de financiële situatie en planning, eisen ten aanzien van de financiering, de concurrentiepositie, potentiële operationele verbeteringen, de effecten van concurrentie en toekomstige weten regelgeving. Toekomstgerichte uitspraken behelzen risico’s, onzekerheden en aannames; de feitelijke gang van zaken kan hiervan derhalve afwijken. Er zijn diverse factoren die ertoe kunnen leiden dat de werkelijke resultaten afwijken van de toekomstgerichte uitspraken, waaronder begrepen – maar niet beperkt tot: de algemene economische omstandigheden in de landen waar KPN actief is, het koopgedrag van klanten ten aanzien van de producten en diensten van KPN (vaak nieuw op de markt), toenemende concurrentie, wijzigingen in weten regelgeving, beleidswijzigingen door toezichthouders, de algemene situatie op de financiële markten en in de telecommunicatiesector, jurisprudentie, de ontwikkeling van de investeringen, joint ventures en samenwerkingsverbanden en de algemene situatie in de ICT-sector. Lezers worden erop gewezen voorzichtigheid te betrachten bij de interpretatie van dergelijke toekomstgerichte uitspraken. Zie voor meer informatie over dergelijke risico’s het Annual Report on Form 20-F.


4

Missie

4

Strategie

4

Organisatie in 2002

5

Organogram in 2003

7

Merken

7

Financiële kerncijfers en personeelsaantallen

8

Voorwoord van de Voorzitter van de Raad van Bestuur

10

Verslag van de Raad van Bestuur

14

Leden van de Raad van Bestuur

14

Belangrijkste gebeurtenissen in 2002

15

Vooruitzichten 2003

22

Resultaatontwikkeling KPN

23

Divisie Vaste Net

35

Divisie Mobiel

43

Divisie Business Solutions

54

Overige activiteiten

59

Liquiditeit en financiering

61

Verslaggeving

68

Trend informatie

69

Onderzoek en ontwikkeling

72

Ontwikkelingen op het gebied van regelgeving

73

Maatschappelijke verantwoordelijkheid

84

Sociaal beleid

84

Milieubeleid

86

Kwaliteit

86

Maatschappelijke betrokkenheid

87

Bedrijfscode

87

Veiligheid en integriteit

88

Corporate Governance

89

Inleiding

89

Management

89

Beheersing

90

Bedrijfscode

91

Zeggenschap

91

Bericht van de Raad van Commissarissen

95

Jaarrekening

101

Overige gegevens

191

Vijf-jarenoverzicht

194

Gegevens per kwartaal

195

Informatie over het aandeel KPN

196

Dividendbeleid

199

Begrippen

201



Profiel


KPN biedt hoogwaardige telecommunicatiediensten aan zowel de consumenten- als de zakelijke markt. De kernactiviteiten van KPN zijn: telefonie en data/IP-diensten via het vaste net in Nederland, data/IP-diensten in West-Europa via KPN EuroRings en mobiele diensten in Nederland, Duitsland en België. In Nederland is KPN marktleider in de belangrijkste segmenten van de telecommunicatiemarkt. Met E-Plus in Duitsland en BASE in België is KPN in beide landen de op twee na grootste mobiele operator. Aan het eind van  bediende KPN, met . medewerkers, , miljoen klanten met een vaste telefoonaansluiting en , miljoen Internet-klanten in Nederland, en , miljoen mobiele klanten in Nederland, Duitsland en België. KPN is in  opgericht. De onderneming is genoteerd aan de beurzen van Amsterdam, New York, Londen en Frankfurt.

Missie KPN biedt zijn klanten hoogwaardige telecommunicatietoepassingen die zij relevant vinden en waarderen. KPN levert deze toepassingen altijd binnen de overeengekomen condities, tegen een optimale prijs/kwaliteitverhouding. KPN biedt zijn medewerkers een aangename en uitdagende werkomgeving waar respect en collegialiteit centraal staan. KPN ondersteunt een perspectief van groei en ontplooiing. KPN communiceert op open en betrouwbare wijze met kapitaalverschaffers over zijn activiteiten, financiële positie en resultaten. KPN biedt zijn leveranciers en zakelijke partners een loyale en duurzame samenwerking gericht op wederzijds voordeel. KPN bevordert verantwoord en veilig gebruik van communicatiemiddelen.

Strategie Eind  besloot KPN om de focus aan te scherpen, zowel voor wat betreft de activiteiten als de geografische markten. Deze beslissing werd deels ingegeven door de financiële situatie van de onderneming op dat moment. De hoofdpunten van de strategie zijn maximalisatie van de vrije kasstroom en vermindering van de schuldenlast door lagere bedrijfskosten en investeringen en de verkoop van niet-kernactiviteiten. KPN heeft in  op deze punten goede resultaten geboekt. Daarnaast heeft KPN de fundamenten gelegd om de toekomstige groei van de onderneming te waarborgen via de introductie van mobiele datadiensten, breedbanddiensten voor zakelijke klanten en ADSL/Internet-toepassingen voor consumenten en kleinere bedrijven. De strategie voor het vaste net en data/IP-diensten is erop gericht om bestaande klanten te behouden en het aantal klanten dat gebruikmaakt van Internet- en breedbanddiensten te verhogen en zodoende de opbrengsten per klant te laten stijgen. Met name de breedbandportfolio zal voor elk marktsegment verder worden ontwikkeld. Dit heeft ertoe geleid dat het ADSL-dienstenpakket voor consumenten in september  is uitgebreid met ADSL Lite, een voordeligere variant van ADSL. Vanaf begin  zal KPN EuroRings via het eigen West-Europese netwerk van KPN internationale data/IP-diensten aanbieden aan zakelijke klanten en corporate clients. Bij de mobiele diensten staat met name de verbetering van de kwaliteit en de uitbreiding van het klantenbestand voorop, evenals het realiseren van solide marges en vrije kasstromen. Tevens ontwikkelt en verkoopt KPN mobiele datadiensten zoals i-mode. Deze diensten zijn momenteel gebaseerd op het bestaande GPRS-netwerk van KPN, terwijl hiervoor in de toekomst UMTS-netwerken zullen worden gebruikt die een grotere capaciteit en een hogere snelheid hebben dan de huidige


constructie- en dekkingsverplichtingen in het kader van de verkregen licenties, maar zal KPN tevens diensten aanbieden die aansluiten op de behoeften van de klant.

Organisatie in  Divisie Vaste Net

Deze divisie omvat het nationale telefoonverkeer evenals het telefoonverkeer van vast naar mobiel en het internationaal uitgaand telefoonverkeer dat KPN op het vaste net verzorgt voor zowel consumenten als zakelijke gebruikers in Nederland (business unit Vaste Telefonie). KPN biedt tevens wholesaleverkeers- en overige diensten aan andere telecommunicatiebedrijven. Deze hebben hoofdzakelijk betrekking op toegangs- en interconnectiediensten binnen Nederland en internationale netwerktoegang (business unit Carrier Services). Internet- en Mediadiensten (Consumer Internet and Media Services, ofwel ‘CIMS’), de unit Operator Vaste Net en de verkoopkanalen, externe distributie en KPN.com, maken eveneens deel uit van deze divisie. Daarnaast omvat deze divisie tevens het ,%belang van KPN in SNT, een callcenter-onderneming met een notering op Euronext (Amsterdam). VASTE NET PER OF VOOR DE PERIODE EINDIGEND OP 31 DECEMBER

2002

2001

2000

6.316

6.569

6.915

Aantal aansluitingen (in duizenden): • PSTN • ISDN

1.536

1.416

1.185

Totaal verkeersvolume Vaste Telefonie (in miljarden minuten)

50,27

59,12

56,16

Totaal netwerkverkeer Carrier Services (in miljarden minuten)

37,32

27,20

22,52

1,4

1,4

1,3

Aantal actieve ISP-abonnees in Nederland (in miljoenen)

Divisie Mobiel

Deze divisie bestaat uit de mobiele activiteiten van KPN in Nederland, Duitsland en België. Aan het eind van  had KPN een belang van ,% in KPN Mobile N.V. Het Japanse NTT DoCoMo bezit het resterende belang van ,%. Via KPN Mobile heeft KPN een belang van % in Hutchison G UK. Begin  heeft KPN zijn geconsolideerd belang in E-Plus (Duitsland) uitgebreid van ,% naar %. Daarnaast heeft KPN zijn proportioneel geconsolideerde deelneming in de Hongaarse operator Pannon GSM verkocht en is in februari  de verkoop afgerond van de deelneming in de Oekraïense operator UMC. MOBIEL

Klantenbestand KPN Mobile The Netherlands (in duizenden)

2002

2001

2000

5.034

5.225

4.845

7.434

6.951

5.966

Totaal verkeersvolume KPN Mobile The Netherlands (in miljoenen minuten) Gemiddelde maandelijkse opbrengst KPN Mobile The Netherlands per klant (EUR)

34

31

33

Klantenbestand E-Plus, Duitsland (in duizenden)

7.269

7.481

6.661

Totaal verkeersvolume E-Plus, Duitsland (in miljoenen minuten)

6.605

6.034

4.831

Gemiddelde maandelijkse opbrengst E-Plus per klant, Duitsland (EUR)

24

21

30

Klantenbestand BASE, België (in duizenden)

1.138

1.003

552

Totaal verkeersvolume BASE, België (in miljoenen minuten)

1.000

852

396 1)

21

23

28 1)

Gemiddelde maandelijkse opbrengst BASE per klant, België (EUR)

)

Exclusief internationale roaming



netwerken, zodat nieuwe toepassingen mogelijk zijn. Met betrekking tot UMTS zal KPN voldoen aan de


Divisie Business Solutions

Deze divisie omvat transmissiediensten (inclusief huurlijnen), IP-diensten (zoals ADSL en private netwerkdiensten), Integrated Solutions en Managed Application Services. De klanten zijn in hoofdzaak grote ondernemingen, andere telecommunicatiebedrijven en onafhankelijke service-providers. Tot de divisie behoort tevens het distributiekanaal voor persoonlijke verkoop aan corporate klanten (KPN Sales). In  is een nieuwe business unit opgericht voor internationale data/IP-diensten, KPN EuroRings genaamd. Deze unit zal zijn activiteiten in  aanvangen. De data-activiteiten van KPN Belgium zijn in januari  verkocht. BUSINESS SOLUTIONS 2002

2001

2000

Aantal ADSL-aansluitingen (in duizenden)

310

138

10

ADSL-dekking Nederland

85%

67%

<1%

Marktaandeel breedband voor consumenten

29%

23%

<1%

Aantal analoge huurlijnen (in duizenden)

72

85

98

Aantal digitale huurlijnen (in duizenden)

49

52

44

Klantprogramma’s (Integrated Solutions)

27

17

9

De ADSL-aansluitingen in  betreffen aansluitingen die waren aangelegd voor testdoeleinden.


Hiertoe behoren voornamelijk niet-kernactiviteiten, waaronder diverse internationale deelnemingen ˘ (zoals het belang van ,% in de Tsjechische operator Cesky ´ Telecom en het belang van % in het satellietcommunicatiebedrijf Xantic). Daarnaast omvat het de activiteiten van KPN EnterCom (bedrijfscommunicatieoplossingen) en het retail-distributiekanaal (Primafoons en Business Centers). KPN Services (algemene diensten) en Corporate Center (hoofdkantoor) zijn eveneens opgenomen onder Overige activiteiten. In  werd een aantal niet-kernactiviteiten verkocht of geoutsourced, zoals KPN Netwerk Bouw, Software Huis, Werkplekdiensten en KPN Valley (per  januari ). Eind  kondigde KPN de verkoop van Telefoongids Media aan (telefoongidsen). De verkoop van Telefoongids Media werd op  februari  afgerond. AANPASSING VAN DE ORGANISATIESTRUCTUUR IN 2003

KPN is momenteel bezig met de aanpassing van de organisatiestructuur, waarbij de divisies Vaste Net en Business Solutions worden samengevoegd tot één divisie Vast. Het belangrijkste doel van deze samenvoeging is vermindering van de interne complexiteit. Naar verwachting zal dit een positief effect hebben op de klanttevredenheid en efficiëntie. KPN zal de markt per marktsegment gaan benaderen (consumenten, zakelijke klanten en ‘corporate clients’). De diverse business units en andere bedrijfsonderdelen zullen zich via afzonderlijke segmentteams richten op portfolio-ontwikkeling, marktbenadering en klantenprocessen. Daarnaast zal binnen de divisie Vast de business unit Consumer Internet and Media Services (CIMS) worden opgeheven. De Internet Service Providers – Planet Media Group en XSALL – zullen rechtstreeks aan het management van de divisie Vast rapporteren. Na aanpassing van de organisatiestructuur zal KPN uit twee kerndivisies bestaan: Vast en Mobiel.



Organogram in  Dit organogram toont de managementstructuur van KPN in  na de aanpassing van de organisatiestructuur.

Ra a d va n B e s t u u r

Co rporate Center

KPN Services

Divisie Vast

Divisie Mobiel

Vaste Net

Business Solutions

• Vaste Telefonie

• Transmission Services

• Carrier Services

• IP Services

• E-Plus

• XS4ALL

• Managed Application

• BASE

• Planet Media Group

• KPN Mobile The Netherlands

Overige activiteiten • KPN EnterCom • KPN Retail • Xantic

Services

• SNT

• Integrated Solutions

• Operator Vaste Net

• KPN EuroRings

• KPN.com

• KPN Sales

• Externe distributie

Merken

D E D I V I S I E V A S T opereert op de Nederlandse markt met de volgende merken: Voor vaste telefonie-

Als Internet Service Provider

en datadiensten

D E D I V I S I E M O B I E L heeft lokale merken in Nederland, Duitsland en België. Nederland

Duitsland

België

K P N R E T A I L (onderdeel van ‘Overige activiteiten’) opereert in Nederland met  merken: Consumenten

Zakelijke klanten

KPN Mobile business center



Financiële kerncijfers en personeelsaantallen

BEDRIJFSOPBRENGSTEN

RESULTAAT NA BELASTINGEN

BEDRAGEN IN MILJOENEN EURO


2002

12.784

2002

–163

2001

12.859

2001

–1.410

2000

13.511

2000

–626

OPERATIONEEL RESULTAAT (EBITDA)

E B I T D A 1)

1)


(EXCLUSIEF BIJZONDERE POSTEN)


2002

4.671

2002

4.379

2001

3.381

2001

3.589

2000

5.756

2000

3.403

BEDRIJFSRESULTAAT (EBIT)

EBITDA-MARGE



ALS % VAN SOM DER BEDRIJFSOPBRENGSTEN

2002

–5.581

2002

36.0%

2001

–14.436

2001

29.0%

2000

2.717

2000

30.5%

RESULTAAT NA BELASTINGEN

KASSTROMEN


)


2002

–9.542

2001

–7.495

2000

1.874

EBITDA is het operationeel resultaat: het bedrijfsresultaat voor afschrijvingen en

2002

3.975 –335 –8.329 2.838

2001

2.565 –1.664 2.947 –384

2000

2.126 –22.849 21.495 –1.721

bijzondere waardeverminderingen. KPN beschouwt de EBITDA als een waardevolle indicator voor de financiële prestaties van de onderneming. EBITDA dient echter niet te worden beschouwd als een alternatief voor bedrijfsresultaat, nettoresultaat,

)


kasstromen of andere operationele of kasstroomgegevens berekend in overeen-

Uit operationele activiteiten

stemming met in Nederland of in de Verenigde Staten algemeen aanvaarde

Uit investeringsactiviteiten

grondslagen voor waardering en resultaatbepaling. EBITDA is evenmin een

Uit financieringsactiviteiten

maatstaf voor de resultaten van activiteiten van KPN of de liquiditeit.

Vrije kasstroom

Nettokasstroom voortvloeiend uit operationele activiteiten na investeringen in materiële vaste activa, rente, belastingen en herstructureringskosten.


2)


INVESTERINGEN

RATIO’S


EXCLUSIEF BIJZONDERE POSTEN

2002

1.270 1.137 88

2001

809 2.949 407

2000

28.052 3.847 3.614

2002

–111,4 –16,8 19,0 2,8 –3,94 3,7

2001

–63,5 –30,5 29,6 4,4 –5,88 2,7

2000

15,3 7,6 30,6 6,5 1,90 3,8

Investeringen in immateriële vaste activa Investeringen in materiële vaste activa Investeringen in financiële vaste activa Rentabiliteit gemiddeld groepsvermogen in % Rentabiliteit gemiddeld totaalvermogen in % Groepsvermogen in % van totaalvermogen

VERMOGEN

Nettoschuld/EBITDA in % Resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening


na belastingen per gewoon aandeel en per ADS in EUR EBITDA/nettorente

2002

4.780 7.418 25.161

2001

12.172 14.496 41.122

2000

16.352 25.524 53.465

PERSONEEL

2002

40.195 38.118

2001

45.720 49.121

2000

41.305 47.688

Groepsvermogen Aansprakelijk vermogen

1)

Totaal eigen en vreemd vermogen

)

Groepsvermogen vermeerderd met langlopende achtergestelde leningen en het conversierecht.


Gemiddeld aantal FTE’s Aantal medewerkers per  december


VAN DE RAAD VAN BESTUUR : – EBITDA marge gestegen van % naar % – Vrije kasstroom van EUR –, miljard naar EUR , miljard – Netto schuld teruggebracht van EUR , miljard naar EUR , miljard

Geachte aandeelhouder,

Het jaar  gaat de boeken in als een slecht jaar voor de wereldeconomie. Voor het tweede opeenvolgende jaar werd de geïndustrialiseerde wereld geconfronteerd met een teruglopend vertrouwen bij consumenten en producenten, met tegenvallende bedrijfsresultaten en inzakkende beurskoersen. Wist de Nederlandse economie in de vette jaren in bijzondere mate te profiteren van de economische groei, nu wordt die juist extra hard getroffen door de neergang.

KPN onttrekt zich aan dit beeld. Al in  werd KPN gedwongen de feiten achter de telecomhype onder ogen te zien. In het volle besef dat de op expansie gerichte strategie het bedrijf noodlottig dreigde te worden, formuleerden we een ‘turn around plan’, waarin begrippen als kasstroom, kostenverlaging en schuldreductie centraal staan. Het jaar  werd daardoor het jaar van de uitvoering; de uitvoering van de maatregelen die uit de radicaal herziene strategie voortvloeiden, variërend van de – uiterst pijnlijke – personeelsreductie tot de verkoop van niet-kernactiviteiten. De nieuwe aanpak sorteerde het beoogde effect. KPN sloot het jaar  af met een record verlies als gevolg van bijzondere waardeverminderingen op goodwill inzake E-Plus, UMTS-licenties en andere mobiele activa. In de operationele sfeer boekte KPN echter resultaten die er mogen zijn.


illustreren ook het belang van telecommunicatie in economie en samenleving. Bij alle schommelingen in de economie, blijven we volop bellen, mailen en surfen. Het komt er voor KPN nu op aan om beter te presteren dan de andere telecombedrijven. Op het sentiment op de beurs hebben we geen vat, maar we kunnen wel proberen om binnen de sector de beste te worden. We kunnen de aandelenkoers niet beïnvloeden, de koers van de onderneming wèl. OMZET EN RESULTAAT IN 2002 Zowel in het derde als in het vierde kwartaal noteerden we zwarte cijfers. Voornamelijk als gevolg van zeer omvangrijke bijzondere waardeverminderingen van EUR , miljard, waarvan het overgrote deel betrekking had op mobiele licenties en goodwill, moeten we over het hele jaar een netto verlies rapporteren van EUR , miljard. Het is bijzonder ongemakkelijk om zo’n omvangrijk verlies te moeten melden. Maar als duidelijk wordt dat je zo’n verlies moet nemen, dan mag je dat niet voor je uitschuiven. De operationele resultaten over  geven een meer genormaliseerd beeld. Laten we de bijzondere posten buiten beschouwing, dan laten de cijfers een gezonde stijging zien van het operationeel resultaat, de EBITDA, van ruim % (van EUR , miljard in  naar EUR , miljard in ), een vrije kasstroom van EUR , miljard en een reductie van de netto schuld met EUR , miljard. De EBITDA- marge bij het Vaste Net steeg naar ,%, bij Business Solutions naar ,% en bij KPN Mobile naar ,% (eveneens exclusief incidentele posten). De trend van dalende marges die zich in voorgaande jaren scherp aftekende, is daarmee omgebogen. Samengevat: in  verbeterde de EBITDA-marge, nam het werkkapitaal af en werd een doelmatiger investeringsbeleid gevoerd. Daardoor steeg de vrije kasstroom sterk en het gevolg daarvan was weer een significante afname van de netto schuld. Alles bij elkaar genomen, zeg ik: ‘We walk our talk’. DOELEN VOOR 2003 In  hebben we nog veel energie moeten steken in de verbetering van de financiële situatie van de onderneming. In  kunnen we ons meer richten op onze klanten. De markt voor telecommunicatie is een scherp concurrerende markt en daarop red je het op de lange duur alleen als je tot de beste van de besten behoort. Daarom willen we in alle opzichten een topklasse bedrijf worden, niet alleen qua marge en winst, maar ook qua klanttevredenheid of ogenschijnlijk banale zaken als de kwaliteit van debiteurenbeheer. We mikken – kortom – op ‘best in class’-cijfers over de hele linie. Die ambitie kunnen we alleen realiseren door de slagkracht van de organisatie te vergroten, waardoor we de tevredenheid van onze klanten kunnen verhogen. Van alle punten waar in de bedrijfsvoering van  scherp op gelet gaat worden, is er één punt bij dat er uit springt: de kwaliteit van de dienstverlening. Om die te verhogen, moet de samenwerking binnen KPN verbeterd worden, zowel tussen als binnen de divisies en de verkooporganisaties. Een ketting is zo sterk als de zwakste schakel en dat geldt ook voor de leveringsprocessen binnen KPN. Daarom moet elk bedrijfsonderdeel, elke medewerker, goed presteren. In het verleden lag het accent op stimulering van de samenwerking. Dat is echter te vrijblijvend. Die samenwerking gaan we nu krachtig in de hand werken. Aan de ene kant via een aantal organisatorische maatregelen. Aan de andere kant via invoering van een aantal heldere doelstellingen, waarbij naast individuele ook groepsprestaties worden onderscheiden. Wordt zo de bedrijfscultuur harder en zakelijker? Ja, inderdaad. Maar eerlijker wordt het ook, aangezien iedereen aangesproken wordt op het nakomen van verplichtingen, terwijl goede prestaties beter worden beloond. Vertrouwen in elkaar is goed, maar zeker weten dat afspraken worden nagekomen, is beter voor iedereen.



De cijfers, zoals hierboven samengevat, wijzen niet alleen op de (veer)kracht van KPN, maar


NIEUWE DIENSTEN Voorzover de Internet-sector gebaseerd was op principes van de Nieuwe Economie, is deze weggevaagd. Met het vertrek van de avonturiers en de goudzoekers is dit domein nu echter vrijgekomen voor diegenen die de normale exploitatie van Internet ter hand willen nemen. En juist nu het stil geworden is rond dit medium, nemen de mogelijkheden van Internet snel toe. Zeker nu breedband op basis van DSL (de hoge snelheidstelefoonlijn) aan een imponerende opmars is begonnen. Terwijl de zakelijke klanten kiezen voor de snellere varianten van deze technologie, kiezen consumenten massaal voor ADSL-Lite – de voordelige variant. Daarmee is in Nederland de doorbraak van breedband geforceerd en dat betekent een krachtige impuls voor de ontwikkeling van nieuwe online-diensten. Inmiddels hebben ‘internet watchers’ er al op gewezen dat de bereidheid om te betalen voor zulke diensten snel toeneemt. Dat is opmerkelijk, maar zeker niet verbazingwekkend. Het is immers altijd al zo geweest dat mensen bereid zijn te betalen voor diensten die zij willen gebruiken. We zullen echter niet louter afwachten wat die toekomst brengt; we willen daar samen met anderen vorm aan geven. Samen met onze partners hebben we woonwijken in Eindhoven en Almere aangesloten op glasvezel, dus tot in de meterkast. Gebruikers krijgen daarmee toegang tot Internet met vrijwel ongelimiteerde bandbreedte en tal van aantrekkelijke diensten. De eerste resultaten zijn zeer succesvol. Uitbreiding van het aanbod met maatschappelijke breedbanddiensten, onder andere op gebieden als zorg en onderwijs, staat op stapel. De meer nabije toekomst van mobiele telecommunicatie laat zich in grote lijnen uittekenen, gekenmerkt als die is door de komst van nieuwe mobiele datadiensten. In  wordt in elk geval een nieuwe generatie van i-modetoestellen op de markt gebracht, compleet met MMS (inclusief versturen en ontvangen van foto’s op het toestel) en Java Games. Tot nu toe is de verkoop van i-mode enigszins achter gebleven bij onze verwachtingen. Dankzij de verbreding van het assortiment aan toestellen en de uitbreiding van het aantal i-mode diensten, kunnen we nu een inhaalslag maken. Op de klein-zakelijke markt willen we onze positie versterken via uitbreiding van het aantal diensten op basis van GPRS, een nieuwe techniek voor breedbandige mobiele telecommunicatie. Een goed voorbeeld is ‘Lucio’, een dienst voor snelle en mobiele toegang tot bedrijfsnetwerken. Op de grootzakelijke markt willen wij onze specifieke kennis van de bedrijfsprocessen van onze klanten vergroten, zodat we nog beter aan hun ICT behoeftes tegemoet kunnen komen. De zakelijke gebruikers beschouwen wij als ‘early adopters’, die de ontwikkeling en marktintroductie van nieuwe diensten mogelijk maken. Je zou kunnen stellen: de corporate klanten trekken de kar. Zodra die eenmaal op gang is, liften alle anderen mee. Intussen gaan we door met het treffen van voorbereidingen voor de lancering van diensten op basis van UMTS; de technologie voor supersnelle, mobiele datacommunicatie. KPN EN DE OVERHEID Tot voor kort was de bevordering van marktwerking in traditionele overheidssectoren nauwelijks omstreden. Nu rukt de gedachte op dat de overheid in deze sectoren een eigen verantwoordelijkheid heeft die zij niet uit handen mag geven. Eén ding is echter zeker: de liberalisering van de markt voor telecommunicatie heeft heel gunstig uitgepakt. Die heeft de klant grote voordelen gebracht in termen van prijs, kwaliteit, keuzevrijheid en nieuwe diensten. In dat licht bezien ligt een directe bemoeienis van de overheid en regelgever met de telecommarkt niet meer voor de hand. Sterker nog; die gaat met steeds grotere risico’s gepaard. Innovatie – de drijvende kracht van de sector – is het kind van de rekening als de toezichthouder het ondernemerschap doorkruist met talrijke regels en richtlijnen, geboden en verboden.


net. Die zijn zowel voor de onderneming als voor de klant erg interessant. De Nederlandse toezichthouder staat echter op het standpunt dat zulke innovaties pas gerealiseerd mogen worden, als gegarandeerd kan worden dat andere telecombedrijven daar evengoed van kunnen profiteren. Op deze manier wordt de innovatiedrang in de kiem gesmoord. Dit remt de innovatie. Het gevolg is dat de klant tal van nieuwe diensten wordt onthouden. Sectorspecifiek mededingingstoezicht, zo dat nodig is, moet resulteren in fair toezicht. Niet meer, niet minder. Als de markt zijn werk kan doen en de telecombedrijven de ruimte krijgen, dan kunnen zij ‘full speed’ bouwen aan de communicatie-infrastructuur in Nederland; een structuur die betaalbaar, toegankelijk, betrouwbaar en – kortom – ‘best in class’ is. Die kan ook van groot belang zijn bij de aanpak van maatschappelijke vraagstukken, bijvoorbeeld op gebieden als veiligheid, onderwijs en gezondheidszorg. Aan de realisatie van deze nationale ambities wil KPN graag een bijdrage leveren. VOORUITZICHTEN Hoewel we zo langzamerhand weer kunnen gaan nadenken over een dividendbeleid, handhaven wij onze focus op kasstroom. Tegelijkertijd komen we steeds meer in de gelegenheid om te werken aan toekomstige groei. Konden we in  het investeringsniveau verlagen door de over-investeringen in de voorafgaande jaren, in  zal dat niveau weer gaan stijgen. De totale investeringen zullen naar onze verwachting gaan toenemen van EUR , miljard in  naar EUR , miljard tot EUR , miljard in . Het verhoogde investeringsniveau hangt direct samen met de uitbreiding van de capaciteit van onze GSM-netwerken in met name België en Duitsland, de aanleg van het UMTS-netwerk en de verwachte verdubbeling van het aantal ADSLaansluitingen (van . naar .). Verder verwachten we voor  een toename van het operationele resultaat, de EBITDA, van ten minste %. Per saldo zal de vrije kasstroom ongeveer EUR , miljard bedragen. Samen met de opbrengsten van de verkoop van niet-kernactiviteiten zal hierdoor de netto schuld dalen tot lager dan EUR , miljard. We verwachten dat de winst vóór belastingen hoger zal uitkomen dan EUR  miljard. TOT BESLUIT In het recente verleden heeft de telecom en ICT sector zich veel gelegen laten liggen aan de stemming op de beurs en de (veronderstelde) voorkeuren van de aandeelhouder en een hype doorgemaakt. Die hype zette de sector op zijn kop. Die tijd is voorbij. Nu richten we ons als KPN op onze klanten, op hun voorkeuren en wensen. Daarmee is naar onze stellige overtuiging ook het belang van de aandeelhouder het beste gediend. Op deze plaats wil ik in het bijzonder onze medewerkers bedanken voor hun inzet in het afgelopen jaar. Het jaar  heeft bijzonder veel van hen gevergd. In één adem door zou ik, mede namens al die medewerkers, mijn dank willen uitspreken aan alle andere ‘stakeholders’ van KPN, waaronder in het bijzonder onze aandeelhouders, klanten en leveranciers. U kunt rekenen op onze inzet in .

Ad Scheepbouwer



KPN heeft tal van innovaties klaar liggen, met name voor een effectiever gebruik van het vaste


Leden van de Raad van Bestuur A.J. Scheepbouwer ()

L. Roobol ()

De heer Scheepbouwer is sinds  november  voorzitter van

De heer Roobol werd op  april  tot lid van de Raad van

de Raad van Bestuur en Chief Executive Officer van KPN. Van 

Bestuur benoemd. Hij is verantwoordelijk voor de divisie Vast.

tot  was hij president van de luchtvrachtdivisie van Pakhoed

Vanaf maart  heeft hij binnen KPN diverse functies bekleed,

Holding N.V., de Pandair Group. In  werd hij benoemd tot

waaronder die van directeur van de business unit Vaste Telefonie

algemeen directeur van PTT Post, dat toen deel uitmaakte van

en directeur van het telecomdistrict Rotterdam. Eerder in

het Staatsbedrijf der PTT, Koninklijke PTT Nederland N.V. In 

zijn loopbaan was hij directeur van Novell Benelux B.V. en

trad de heer Scheepbouwer toe tot de Raad van Bestuur van

WordPerfect Nederland B.V. De heer Roobol was tevens

Koninklijke PTT Nederland N.V. In juni  werden de logistieke,

management consultant bij Deloitte & Touche.

posten express-activiteiten afgesplitst van Koninklijke PTT Nederland N.V. en ondergebracht in een separate vennootschap,

G.J.M. Demuynck ()

TPG N.V., waarvan de heer Scheepbouwer Chief Executive

De heer Demuynck is op  januari  toegetreden tot de

Officer werd. Van juni  tot  september  was de heer

Raad van Bestuur van KPN. Binnen de Raad van Bestuur is hij

Scheepbouwer lid van de Raad van Commissarissen van KPN.

verantwoordelijk voor de divisie Mobiel. De heer Demuynck is

Momenteel is hij voorzitter van de Raad van Commissarissen

afkomstig van Royal Philips Electronics N.V. waar hij sinds 

van KPN Mobile N.V.

de functie vervulde van CEO van de productdivisie Consumer Electronics. In  trad hij bij Philips in dienst. Voor Philips

J.M. Henderson ()

werkte hij onder meer in de Verenigde Staten (Vice-President

De heer Henderson werd op  november  benoemd

Marketing Audio), in Zuid-Korea (Chief Executive Officer Philips

tot lid van de Raad van Bestuur en werd op  februari 

Electronics Zuid-Korea) en in Hongkong (General Manager

Chief Financial Officer. Voorheen maakte hij deel uit van de

Business Group Audio). In april  werd hij benoemd tot lid van

Raad van Bestuur van Schmalbach Lubeca A.G., Duitsland, als

de Groepsraad en hij was tot  december  verantwoordelijk

Chief Financial Officer. Daarvoor werkte hij vele jaren bij diverse

voor de divisie Consumer Electronics. Hij is momenteel lid van de

ondernemingen van Philips Electronics Group in diverse functies.

Raad van Commissarissen van E-Plus Geschäftsführung GmbH.

Zijn laatste positie bekleedde hij in de Raad van Bestuur als Chief Financial Officer van Philips Kommunikations Industrie A.G.

A.G. Konijnenberg

Hij is momenteel lid van de Raad van Commissarissen van KPN

De heer Konijnenberg is secretaris van de Raad van Bestuur.

Mobile N.V. en voorzitter van de Raad van Commissarissen van E-Plus Geschäftsführung GmbH.

A.J. Scheepbouwer


J.M. Henderson

L. Roobol

G.J.M. Demuynck

Acquisitie ,%-belang E-Plus

De positieve ontwikkeling in de EBITDA, de kasstroom uit

Op  februari  heeft KPN van BellSouth een belang

operationele activiteiten en de vrije kasstroom (gedefinieerd

van ,% verworven in E-Plus, de Duitse mobiele operator.

als de kasstroom uit operationele activiteiten na investeringen in

Als onderdeel van de koopprijs werd aan BellSouth een

materiële vaste activa, rente, belastingen en herstructurerings-

conversierecht toegekend waarmee BellSouth zijn resterende

kosten) die reeds te zien was in materiële vaste activa in het

belang van ,% in E-Plus kon converteren in aandelen KPN

vierde kwartaal van , heeft zich in  doorgezet. Hieruit

danwel aandelen KPN Mobile. Op  januari  bereikten

blijkt duidelijk het succes van het herstructureringsprogramma

KPN en BellSouth overeenstemming over de conversie van het

met een focus op de beheersing van kosten en investeringen, de

,%-belang van BellSouth in E-Plus in EUR , miljoen

inkrimping van het personeelsbestand en de verbetering van

gewone aandelen KPN. De conversie werd op  maart 

de marges en efficiëntie. Dit kwam tot uiting in een sterke

afgerond. Als onderdeel van voornoemde overeenkomst gaf

verbetering van de onderliggende operationele resultaten en

BellSouth andere bestaande rechten op (inclusief een warrant op

de afname van de nettoschuld.

onze aandelen) die het had uit hoofde van de overeenkomsten aangaande de acquisitie van het ,%-belang in E-Plus.

Andere belangrijke ontwikkelingen waren de acquisitie van het

Op  maart  verkocht BellSouth de , miljoen

resterende belang van ,% in E-Plus van BellSouth in ruil voor

verworven aandelen aan diverse institutionele beleggers.

, miljoen aandelen KPN, de verkoop van niet-kernactiviteiten zoals Pannon GSM en KPN Netwerk Bouw en de outsourcing van

Dienovereenkomstig heeft KPN per  maart  de volledige

de activiteiten van Software Huis en Werkplekdiensten aan

zeggenschap over E-Plus. In het kader van de overeenkomst met

Atos Origin. Daarnaast heeft KPN de mobiele activiteiten

BellSouth heeft KPN bepaalde voorwaarden van de bestaande

geherfinancierd door EUR  miljard aan aandeelhouders-

achtergestelde leningsfaciliteit met BellSouth heronderhandeld

leningen te converteren in eigen vermogen. Het doel hiervan is

en EUR  miljoen afgelost op de oorspronkelijke

om de financiële positie van de mobiele activiteiten te versterken

leningsfaciliteit. Met BellSouth is overeengekomen dat KPN

en te komen tot een transparantere financiële structuur.

ca. EUR , miljard (%) overneemt van de aandeelhoudersleningen die BellSouth aan E-Plus heeft verstrekt. Hiervoor heeft

Enkele bedrijfsontwikkelingen zijn de introductie van i-mode

KPN gebruik gemaakt van de USD , miljard achtergestelde

in de mobiele kernmarkten van KPN (Nederland, Duitsland

leningsfaciliteitmet BellSouth. Hiervan werd in december 

en België), de toenemende penetratiegraad van ADSL en de

EUR  miljoen afgelost.

introductie van andere nieuwe diensten.

De lening heeft een rentevoet van EURIBOR + ,%. Onder deze faciliteit kunnen geen additionele leningen worden opgenomen.

Naast deze positieve ontwikkelingen waren er een aantal

De lening moet in twee termijnen worden afgelost: in oktober

gebeurtenissen die van significante invloed zijn geweest op

 (EUR  miljoen) en maart  (EUR , miljard).

de resultaten in het verslagjaar. Door de verslechtering van de economische omstandigheden en met name van de

De acquisitie van het ,%-belang in E-Plus had de volgende

vooruitzichten op de Europese mobiele markt, zag KPN zich

invloed op de jaarrekening van KPN:

in het tweede kwartaal van  genoodzaakt om substantiële

• De uitgifte van , miljoen KPN-aandelen aan BellSouth

bijzondere waardeverminderingen te verantwoorden op de

heeft geleid tot een toename van het eigen vermogen met

goodwill die voortvloeide uit de acquisities van E-Plus en BASE,

EUR , miljard (gebaseerd op de beurskoers op  maart

de UMTS-licenties in Duitsland en de UMTS- en GSM-licenties in België. KPNQwest, waarin KPN een belang van ,% had, ging in

 van EUR , per aandeel). • De goodwill die KPN verantwoordde bedroeg

 failliet. Dit heeft geleid tot aanzienlijke afwaarderingen van

EUR . miljoen. Dit vertegenwoordigt het verschil

de investering van KPN in KPNQwest en van de activa die KPN had

tussen de reële waarde van het ,%-belang in E-Plus

verworven van KPNQwest. Ook werd de waarde van de ˘ investeringen in Hutchison G UK en Cesky ´ Telecom gereduceerd

en de reële waarde van de individuele activa en passiva

tot de verwachte netto-opbrengstwaarde. Tot slot moesten

die zijn toe te wijzen aan het ,%-belang in E-Plus. • Tot en met de datum van de conversie werden de activa en

reorganisatielasten worden opgenomen voor extra ontslagen

passiva, de resultaten en kasstromen van E-Plus proportioneel

en voor het terugbrengen van de benodigde kantoorruimte,

geconsolideerd voor ,%. Vanaf  maart  wordt E-Plus

waarin opgenomen de verwachte kosten voor de beëindiging

integraal geconsolideerd. Naast de goodwill heeft dit geleid

van huurovereenkomsten en desbetreffende boetes.

tot een toename van de nettoschuld met EUR , miljard, een toename met EUR , miljard van de immateriële vaste activa (bestaande uit UMTS-licenties) en een afname met EUR , miljard van de financiële vaste activa (bestaande uit niet-geconsolideerde aandeelhoudersleningen aan E-Plus).



Financiële resultaten en kasstromen


Financieringsactiviteiten en vermindering van de netto-schuldenlast

Reorganisatie In  werd het reorganisatieplan Vision geïntroduceerd,

De belangrijkste speerpunten in  waren de vermindering

dat was gericht op de verbetering van de infrastructuur,

van de netto-schuldenlast, de verbetering van de financiële

bedrijfsprocessen en de kwaliteit van de dienstverlening.

positie en het aflossingsprofiel, evenals een verantwoord

De belangrijkste doelstellingen van dit plan waren kosten te

gebruik van de liquide middelen. De netto-schuldenlast bedroeg

besparen en de efficiëntie van de activiteiten en processen te

per  december  EUR , miljard en bestond uit een

verhogen. Een van de speerpunten was de inkrimping van het

bruto-schuldenlast (zijnde het totaal van de kort- en langlopende

personeelsbestand met ca. . arbeidsplaatsen. Gedwongen

rentedragende schulden) van EUR , miljard verminderd

ontslagen werden daarbij niet uitgesloten, maar er werd in eerste

met liquide middelen ten bedrage van EUR , miljard

instantie vanuit gegaan dat de boventallige medewerkers elders

(: EUR , miljard, bestaande uit een bruto-schuldenlast

binnen de organisatie konden worden herplaatst.

van EUR , miljard verminderd met liquide middelen ten bedrage van EUR , miljard). In maart  verwierf KPN

Echter, de marktomstandigheden in de internationale

de resterende ,% van E-Plus in ruil voor , miljoen

telecommunicatiemarkt verslechterden in  en de hoge

aandelen KPN. Deze transactie leidde tot een additionele netto-

schuldenlast drukte steeds zwaarder op de organisatie.

schuldenlast van EUR , miljard. Dit werd gecompenseerd door

Als gevolg daarvan moest KPN terugkomen op zijn intentie om

een verbeterde liquide middelen positie als gevolg van een

gedwongen ontslagen te voorkomen. Aan het einde van 

stijging van de kasstroom uit operationele activiteiten (als gevolg

is een reorganisatielast opgenomen voor een bedrag van

van kostenbesparingen en vermindering van het werkkapitaal)

EUR  miljoen, bestaande uit een toevoeging aan de

een daling van de investeringen en de verkoop van niet-

reorganisatievoorziening van EUR  miljoen voor de kosten

kernactiviteiten. Een deel van de liquide middelen is aangewend

die betrekking hadden op de inkrimping van het personeels-

om uitstaande schulden vervroegd af te lossen. KPN heeft via

bestand en voor andere kosten, zoals juridische kosten,

openbare biedingen een bedrag van EUR  miljoen vervroegd

beëindigingskosten en boetes voor huurovereenkomsten en

afgelost op de Eurobond die in  afloopt, EUR  miljoen op

contracten met toeleveranciers. Dit werd gecompenseerd

de USD Global Bond die in  afloopt en EUR  miljoen op

door een vrijval uit de VUT-voorziening van EUR  miljoen.

de EUR Global Bond die eveneens in  afloopt. Daarnaast

De inkrimping van het personeelsbestand vindt plaats onder de

heeft KPN EUR  miljoen vervroegd afgelost op uitstaande

CAO van KPN (waaronder het merendeel van de medewerkers in

obligatieleningen en onderhandse leningen. Bovendien heeft

Nederland valt) en maakt onderdeel uit van het ‘sociaal akkoord’

KPN de projectfinanciering van E-Plus (looptijd tot in )

dat met de vakbonden en de ondernemingsraad is overeen-

volledig vervroegd afgelost met een bedrag van EUR , miljard,

gekomen. Dit akkoord voorziet in de inkrimping van het

waarmee deze financiering is beëindigd. Ook heeft KPN de lening

personeelsbestand met maximaal . medewerkers (‘sociaal

van de Europese Investeringsbank met een looptijd tot in 

akkoord ’). Het sociaal akkoord  voorziet in een vrijwillig

volledig vervroegd afgelost met een bedrag van EUR  miljoen

vertrekregeling voor medewerkers van  jaar en ouder, die

(naast een reguliere aflossing op de lening van EUR  miljoen).

gelijk is aan de bestaande VUT regeling, en in een premieregeling en andere voorzieningen voor boventalligen, die gedwongen

De netto-schuldenlast werd voorts verder verlaagd door het

worden ontslagen. Het plan is geldig tot eind , tenzij de

consolidatie-effect van een bedrag van EUR  miljoen dat

maximale inkrimping van . medewerkers op een eerder

aan Vision Networks was verschuldigd. Deze onderneming

tijdstip is bereikt.

was tot  oktober  een niet-geconsolideerde %

Naast voornoemde reorganisatievoorziening is in  een

dochteronderneming. Per dezelfde datum verkreeg KPN

voorziening van EUR  miljoen getroffen voor de kosten verband

de volledige zeggenschap over de onderneming en is Vision

houdende met de beëindiging van de activiteiten van Planet

Networks integraal geconsolideerd, waardoor het verschuldigde

Internet Duitsland.

bedrag werd geëlimineerd. In  werd Vision Networks gedeconsolideerd na een interne juridische afsplitsing en

Aan het einde van  had KPN in totaal . medewerkers

vanwege het feit dat de kabelactiviteiten, die onder Vision

(. FTE’s) in dienst, waarvan . medewerkers

Networks vielen, moesten worden verkocht conform een

(. FTE’s) onder de Nederlandse CAO van KPN vielen

besluit van de Nederlandse overheid.

(: . medewerkers en . FTE’s). Van de reductie met . medewerkers (. FTE’s) in Nederland werd een

KPN streeft ernaar de netto-schuldenlast in  verder te

aantal van . medewerkers (. FTE’s) gerealiseerd via de

reduceren tot maximaal ca. EUR , miljard.

outsourcing van niet-kernactiviteiten, zoals Werkplekdiensten, Software Huis en KPN Netwerk Bouw. Van de resterende

Voor meer informatie over deze financieringsactiviteiten, het

inkrimping met . medewerkers (. FTE’s) verlieten .

aflossingsprofiel en de van toepassing zijnde financiële overeen-

medewerkers (. FTE’s) de onderneming onder het sociaal

komsten en andere bepalingen, zie ‘Liquiditeit en financiering’.

akkoord van  (bestaande uit boventalligen en de vrijwillig


De volgende tabel toont de ontwikkelingen in de reorganisatie-

% van de boventalligen een nieuwe baan gevonden.

voorziening van de afgelopen  jaar:

De resterende inkrimping met . medewerkers (. FTE’s)

Vrijwillig vertrek-

Gedwongen

Totaal

hield verband met natuurlijk verloop. In het laatste kwartaal

MILJOENEN

regeling voor

ontslagen

reorganisatie-

van  heeft KPN ca.  personeelsleden aangewezen die

EURO

medewerkers

en overige

voorziening

van 55 jaar

reorganisatie-

en ouder

kosten

BEDRAGEN IN

gedwongen zullen worden ontslagen bij de unit KPN EnterCom. Deze reductie vindt plaats onder het sociaal akkoord van . Deze medewerkers zullen de onderneming in  verlaten.

Stand per 1 januari 2000

Uitkeringen in 2000

KPN heeft in het vierde kwartaal van  overeenstemming bereikt met de ondernemingsraad over een stimuleringsregeling

96

287

383

–25

–202

–227

Toevoegingen

-

-

-

Vrijval

-

-23

-23

Overige mutaties

4

-

4

voor de vrijwillige afvloeiingsregeling van personeel. De stimuleringsregeling zal met ingang van november 

Stand per 31 december 2000

75

62

137

voor  maanden gelden voor bepaalde onderdelen van KPN en

Uitkeringen in 2001

–21

–61

–82

Toevoegingen

491

264

755

–1

–15

–16

3

-

3

biedt medewerkers die de onderneming vrijwillig verlaten een vertrekpremie. In deze periode van  maanden kunnen er in de

Vrijval Overige mutaties

desbetreffende gebieden geen gedwongen ontslagen vallen onder het sociaal akkoord dat in  is gesloten met de


547

250

797

vakbonden en ondernemingsraad. In lijn met dit nieuwe plan

Uitkeringen in 2002

–73

–115

–188

en vanwege de voortdurende herstructurering van de

Toevoegingen

bedrijfsactiviteiten, heeft KPN een aantal afdelingen en functies aangeduid die in  komen te vervallen. In  zullen ongeveer  medewerkers (exclusief KPN EnterCom) KPN

Vrijval Overige mutaties Stand per 31 december 2002

-

130

130

–35

–18

–53

22

1

23

461

248

709

moeten verlaten, ofwel onder de stimuleringsregeling, ofwel, indien dit niet lukt, onder het oude sociaal akkoord van . Dit zal met name de Operator Vaste Net en de units binnen

De reorganisatievoorziening ten behoeve van de vrijwillig

Consumer Internet and Media Services (divisie Vaste Net)

vertrekregeling voor medewerkers van  jaar en ouder wordt

betreffen.

gewaardeerd op basis van actuariële grondslagen tegen contante waarde, gebaseerd op een disconteringsvoet van ,%. Van deze

In december  is een netto reorganisatielast van EUR 

voorzieningen zal EUR  miljoen binnen één jaar worden

miljoen opgenomen voor de kosten die betrekking hebben op

afgewikkeld en EUR  miljoen tussen één en vijf jaar. Het

de ontslagen onder het sociaal akkoord van  en de

resterende bedrag heeft een termijn van meer dan  jaar.

stimuleringsregeling voor de betrokken . medewerkers. Ook is een reorganisatielast van EUR  miljoen verwerkt voor de kosten die samenhangen met de afstoting van kantoorruimte,

Bijzondere waardeverminderingen mobiele activiteiten

zoals beëindigingskosten en boetes voor huurovereenkomsten. Deze last werd gecompenseerd door de vrijval van EUR  miljoen

Algemene economische ontwikkelingen, ontwikkelingen

uit de reorganisatievoorziening die in  werd gevormd. Deze

binnen de mobiele markten, en de beslissingen van enkele

vrijval kan voornamelijk worden toegeschreven aan het feit dat

mobiele operators om bepaalde activiteiten te beëindigen of uit

ongeveer . medewerkers die boventallig waren geworden,

te stellen, vormden medio  de aanleiding voor een kritische

binnen KPN een nieuwe baan vonden als gevolg van een hoger

beschouwing van de bestaande business plannen van de mobiele

dan verwacht natuurlijk verloop.

activiteiten. Dit heeft geleid tot nieuwe business plannen, in lijn met de gewijzigde vooruitzichten. KPN heeft de realiseerbare

Het netto-effect op de resultaten van  was een bedrag van

waarde van de mobiele activiteiten geëvalueerd aan de hand van

EUR  miljoen ten laste van de winsten verliesrekening.

externe waarderingen en de contante waarde van toekomstige kasstromen. Ten behoeve van deze impairment test heeft KPN deze realiseerbare waarde, zijnde de verwachte netto-opbrengstwaarde, vergeleken met de boekwaarde van de mobiele activiteiten. De impairment tests hebben geleid tot bijzondere waardeverminderingen en tot een waarderingscorrectie op actieve belastinglatenties voor een bedrag van ca. EUR  miljard. Voor E-Plus leidde dit tot een totale bijzondere waardevermindering van EUR , miljard, waarvan EUR , miljard betrekking heeft



vervroegde uittreders). Aan het einde van  had ongeveer


op goodwill en EUR , miljard op de UMTS-licentie.

verkeer kunnen kiezen. Daarnaast heeft KPN de binnenlandse

Het aangepaste business plan van BASE, de Belgische mobiele

gespreks- en starttarieven en abonnementen met ingang van

operator van KPN, heeft geleid tot een bijzondere waarde-

 augustus  met ,% verhoogd. De wholesale-tarieven voor

vermindering van EUR  miljoen op goodwill en een

originating- en terminating-verkeer zijn vanaf het derde kwartaal

bijzondere waardevermindering van EUR  miljoen op

van  met gemiddeld % respectievelijk % verlaagd.

de UMTS- en GSM-licenties. Er was geen bijzondere waardevermindering ten aanzien van

Mobiel

de boekwaarde van de licenties van KPN Mobile The Netherlands.

In  heeft KPN Mobile i-mode geïntroduceerd in de

Hutchison G UK wordt niet beschouwd als een strategische

kernmarkten Duitsland, Nederland en België. i-mode is de

deelneming en is derhalve gewaardeerd tegen de verwachte

mobiele datadienst die door NTT DoCoMo is ontwikkeld.

netto-opbrengstwaarde. In  heeft een afwaardering naar

Op  december  maakte KPN Mobile bekend dat

de verwachte netto-opbrengstwaarde ten bedrage van

in Nederland de grens van . i-mode-klanten was

EUR , miljard plaatsgevonden.

gepasseerd. Op  december  bedroeg het totaal aantal

De bovengenoemde afwaarderingen hebben geleid tot

i-mode-klanten in de kernmarkten ca. ..

onzekerheden met betrekking tot het tijdstip waarop bepaalde compensabele verliezen zullen worden benut. Daarom heeft

KPN Mobile heeft ook bekendgemaakt een nieuwe zakelijke

KPN een waarderingscorrectie van EUR  miljoen doorgevoerd

dienst, Lucio genaamd, op de markt te brengen. Dit gebeurt in

voor het volledige bedrag van de actieve belastinglatenties

samenwerking met Hewlett-Packard en Microsoft in Nederland.

van E-Plus (EUR  miljoen) en BASE (EUR  miljoen).

KPN Mobile is met Lucio één van de eerste operators in Europa die snelle mobiele toegang biedt tot bedrijfsinformatie, zoals

Eind  werden er wederom impairment tests uitgevoerd.

e-mail. Hierdoor komt mobiel telewerken binnen handbereik

Deze hebben niet geleid tot additionele bijzondere

van een groot aantal bedrijven.

waardeverminderingen. E-Plus heeft in  een nationaal ,G roaming-contract In  heeft KPN bijzondere waardeverminderingen van in

afgesloten met Quam, het Telefónica/Sonera-consortium.

totaal EUR , miljard ten laste van het resultaat gebracht.

Ook tekende E-Plus een Memorandum of Understanding voor

Hiervan heeft EUR , miljard betrekking op de goodwill

het delen van een G-netwerk met Quam. In juli  kondigde

die is ontstaan bij de acquisitie van het belang van ,%

Quam aan zijn UMTS-activiteiten in Duitsland te staken.

in E-Plus in . De afwaardering vloeit met name voort uit de

In december  hebben E-Plus en Quam overeenstemming

ontwikkelingen op de Duitse mobiele markt aan het eind van

bereikt over de beëindiging van deze overeenkomsten.

, waar de bezorgdheid van de mobiele telecommunicatie-

De totale bate die voortvloeide uit de beëindiging bedroeg

sector over de toekomstige opbrengsten toenam. Bovendien

EUR  miljoen, bestaande uit een contante betaling door Quam

werd KPN geconfronteerd met een verzadiging van de markt voor

van EUR  miljoen en de vrijval ten gunste van het resultaat

mobiele spraakdiensten, die gepaard ging met toenemende

van vooruitontvangen bedragen ten bedrage van EUR  miljoen,

concurrentie en een hoge prijsdruk.

die Quam in  en  reeds aan E-Plus had betaald. E-Plus heeft tevens het recht om de individuele UMTS-opstelpunten

In  zijn geen bijzondere waardeverminderingen

van Quam over te nemen indien deze passen in de uitrol van

gerapporteerd.

het UMTS-netwerk van E-Plus.

Als gevolg van verschillen in nationale en internationale verslag-

Daarnaast heeft E-Plus met MobilCom overeenstemming

gevingsregels werden de bijzondere waardeverminderingen

bereikt over de beëindiging van de nationale ,G roaming-

op de goodwill van E-Plus, die onder de Nederlandse verslag-

overeenkomst tussen beide partijen. Hiermee is een bedrag van

gevingsregels in  zijn verantwoord, in  onder

EUR  miljoen gemoeid. In december  werd een bedrag

Amerikaanse verslaggevingsregels (US GAAP) verantwoord.

van EUR  miljoen betaald, gevolgd door EUR  miljoen in

Daarnaast is de bijzondere waardevermindering op de

februari . Het resterende bedrag zal in contanten worden

boekwaarde van de UMTS-licentie in Duitsland die onder

betaald, verspreid in termijnen over de jaren  tot .

Nederlandse verslaggevingsregels in  is verantwoord,

France Telecom staat garant voor de betalingen. Aangezien

niet verantwoord onder US GAAP. Zie het onderdeel ‘Informatie

deze overeenkomst in  eerst nog definitief moest worden

op basis van Amerikaanse grondslagen’ in de geconsolideerde

goedgekeurd door de aandeelhouders van MobilCom, zullen de

jaarrekening voor nadere informatie over deze verschillen.

resultaten van de overeenkomst in  worden verantwoord.

Ontwikkeling bedrijfsactiviteiten

Business Solutions

In  introduceerde KPN een nieuwe en minder dure variant Vaste Net

van snel internetten: ADSL Lite. Aan het einde van  bedroeg

Op  augustus  heeft KPN lokaal Carrier PreSelect

het aantal ADSL-aansluiting . (: . ADSL-

geïntroduceerd, waarmee klanten hun eigen carrier voor lokaal

aansluitingen). KPN levert momenteel ADSL via een groot aantal


In  heeft KPN diverse activa verkocht, waaronder de vastgoed

en XS4ALL). Aan het eind van  is ADSL beschikbaar voor

en de administratie-activiteiten van de KPN-pensioenfondsen.

% van de huishoudens in Nederland. Ook is de snelheid

Deze verkopen hebben geleid tot een boekwinst van

van bestaande ‘always-on’ Internet-aansluitingen verhoogd.

EUR  miljoen.

In november  werd de oprichting aangekondigd van een

Faillissement KPNQwest

nieuwe business unit voor internationale data/IP-diensten, KPN EuroRings genaamd. In KPN EuroRings worden de netwerken

In  ging KPNQwest, waarin KPN een ,%-belang had,

die op verschillende veilingen zijn verworven van de curatoren

failliet. KPNQwest is in  opgericht als een joint venture met

van KPNQwest, samengevoegd met bepaalde bedrijfsonderdelen

Qwest, een Amerikaans telecommunicatiebedrijf. In november

van KPN die reeds internationale datadiensten aanboden. Met

 werd % van het belang in KPNQwest aan Qwest verkocht

netwerken in Duitsland, Nederland, België en Noord-Frankrijk

(waarmee het belang van KPN afnam van ,% naar ,%).

en connecties naar het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde

De verslechtering van de economische omstandigheden en

Staten kan KPN EuroRings een breed scala aan diensten leveren

de scherpe prijserosie in de markt voor breedbanddiensten

aan carriers, internationale en nationale ondernemingen.

veroorzaakten bij KPNQwest aanzienlijke kasstroom- en financieringsproblemen, die uiteindelijk hebben geleid tot

Verkoop van niet-kernactiviteiten en andere activa

een faillissement. KPN heeft samen met andere partijen het netwerk van KPNQwest enige tijd operationeel gehouden en is erin geslaagd zijn klanten zonder veel problemen te migreren

In  is KPN gestart met de verkoop van niet-kernactiviteiten.

naar netwerken van andere operators.

In lijn hiermee zijn in  een aantal niet-kernactiviteiten en andere activa verkocht, zoals hierna beschreven.

Het faillissement van KPNQwest veroorzaakte niet alleen operationele problemen, maar had tevens een negatief effect op

Op  februari  voltooide KPN de verkoop van het belang

de KPN-divisies. Afwaarderingen van de nettovermogenswaarde

van ,% in Pannon GSM voor EUR  miljoen in contanten.

van KPNQwest, IRU (Indefeasible Rights of Use)-contracten, activa

De verkoop van Pannon GSM leidde tot een boekwinst van

gehouden voor verkoop en voorraden evenals andere kosten

EUR  miljoen.

in verband met de afwikkeling van het faillissement van KPNQwest bedroegen EUR  miljoen. Door het faillissement

Op  juni  werd de verkoop van een %-belang in KPN

van KPNQwest verslechterden de economische vooruitzichten

Netwerk Bouw aan Koninklijke Volker Wessels Stevin (‘KVWS’)

van dochteronderneming KPN Belgium (dat in België KPNQwest

voltooid voor een bedrag van EUR , miljoen. Dit heeft tot

vertegenwoordigde en IP- en transmissiediensten leverde)

gevolg dat KPN Netwerk Bouw niet langer wordt geconsolideerd,

dermate dat dit resulteerde in afschrijvingen op activa en

maar wordt verantwoord als een deelneming. De resterende %

andere lasten van EUR  miljoen.

zal KVWS vermoedelijk op  januari  verwerven voor een bedrag dat ligt tussen EUR , miljoen en EUR , miljoen.

Na het faillissement heeft KPN, in een concurrentieslag met

De uiteindelijke prijs is afhankelijk van diverse factoren,

andere providers, bepaalde onderdelen van het KPNQwest-

waaronder de resultaten van Volker Wessels Netwerk Bouw B.V.

netwerk verworven van de curatoren. Deze onderdelen maken

(de nieuwe naam van KPN Netwerk Bouw) in  en .

nu deel uit van de unit KPN EuroRings (divisie Business solution).

In  nam Atos Origin, de Franse leverancier van IT-diensten,

Financiële herstructurering KPN Mobile

de activiteiten van Werkplekdiensten en Software Huis over voor een bedrag van EUR  miljoen in contanten. Zowel

In december  heeft KPN de mobiele activiteiten

Werkplekdiensten als Software Huis zullen diensten blijven

geherstructureerd om een transparantere financiële structuur

leveren aan KPN op het gebied van softwareontwikkeling en

te creëren en de financiële positie van KPN Mobile te versterken.

applicatiebeheer. Atos Origin heeft zich gecommiteerd om de

De financiële herstructurering is in een aantal fasen uitgevoerd,

kosten van de IT-dienstverlening voor KPN tot een structureel

waarbij Koninklijke KPN EUR  miljard aan uitstaande

lager niveau te brengen onder het ‘Total Cost of Ownership’-

aandeelhoudersleningen heeft omgezet in  miljard nieuw

programma.

uitgegeven gewone aandelen KPN Mobile met een nominale waarde van EUR  per aandeel.

Op  oktober  werd de Proclare joint venture-overeenkomst

NTT DoCoMo, dat een belang van % had in KPN Mobile,

met AtCostPlus beëindigd. Proclare biedt procurement-diensten

besloot zijn anti-verwateringsrechten niet uit te oefenen.

aan klanten. Door beëindiging van de joint venture is het belang

Dit leidde tot een verwatering van het aandeel en stemrecht

van KPN in Proclare verlaagd van % naar %. Op  juni 

van NTT DoCoMo in KPN Mobile van % naar ,%.

zal KPN niet langer een belang hebben in Proclare.

Daarnaast heeft Koninklijke KPN zijn aandeelhoudersleningen van EUR , miljard aan E-Plus voor een bedrag van EUR , miljard verkocht aan KPN Mobile.



externe ISP’s en via de eigen ISP’s (Planet Internet, Het Net


Vervolgens heeft de financiële herstructurering geleid tot een

voor eenzelfde bedrag als het verlies bij Koninklijke KPN. Voor

kapitaalinjectie in E-Plus van EUR , miljard. Met dit bedrag

zover deze winst fiscaal is belast en uitgaat boven de beschikbare

heeft E-Plus zijn projectfinanciering afgelost. Of KPN E-Plus in

verliescompensatie bij KPN Mobile, zal dit leiden tot een

 of later verder zal herfinancieren, is nog niet besloten.

belastingverplichting en het verwerken van een last.

Fiscale gevolgen van de financiële herstructurering

Verwerking in de geconsolideerde jaarrekening van 

Voor Nederlandse fiscale doeleinden is KPN Mobile een andere

De besprekingen met de fiscus zijn nog niet afgerond,

belastingbetalende partij dan Koninklijke KPN (eigenaar van

waardoor er nog onzekerheden zijn met betrekking tot de

de meeste vaste net activiteiten van KPN). In deze paragraaf

fiscale waardering, de gevolgen daarvan en de timing van

wordt onderscheid gemaakt tussen deze verschillende

de kasstromen uit hoofde van de te betalen en te vorderen

belastingbetalende partijen door de namen KPN Mobile en

belastingen. Als gevolg hiervan heeft KPN in de geconsolideerde

Koninklijke KPN te gebruiken.

jaarrekening van  geen (latente) belastingverplichting of (latente) belastingvordering verantwoord met betrekking tot de

Momenteel voert KPN besprekingen met de Nederlandse fiscus

financiële herstructurering van de mobiele activiteiten.

over de fiscale gevolgen van de financiële herstructurering van KPN Mobile. In deze besprekingen speelt de waardering van

Op grond van het voorgaande verwacht KPN dat Koninklijke KPN,

KPN Mobile voor fiscale doeleinden een belangrijke rol,

KPN Mobile en E-Plus in  en  geen belasting zullen

aangezien deze fiscale waarde rechtstreeks van invloed is op

betalen.

het fiscale verlies dat Koninklijke KPN kan claimen en zodoende op de fiscale winst die KPN Mobile dient op te nemen.

Pensioenen

De fiscale waardering van het door KPN Mobile gehouden

KPN heeft de verplichting om tekorten in zijn pensioenfondsen

,%-belang in E-Plus per februari  is eveneens onderwerp

aan te vullen indien de dekkingsgraden (de verhouding tussen

van de besprekingen. Deze waardering is van belang voor de

de reële waarde van de investeringen van de pensioenfondsen

bepaling van het fiscale verlies dat KPN Mobile mogelijk heeft

en de pensioenverplichtingen) beneden bepaalde grenswaarden

geleden als gevolg van de aan E-Plus verstrekte leningen.

komen. In december  hebben de besturen van de belang-

De fiscale waardering zal ook de fiscale waarde van de activa

rijkste KPN-pensioenfondsen de financieringsovereenkomsten

op de openingsbalans van de Duitse vaste inrichting van

goedgekeurd die in dit kader zijn gesloten tussen de

KPN Mobile bepalen en daarmee de afschrijvingslasten die

pensioenfondsen en KPN. Deze financieringsovereenkomsten,

voor Nederlandse belastingdoeleinden aftrekbaar zijn.

die overigens nog moeten worden goedgekeurd door de Pensioen- en Verzekeringskamer (PVK), voorzien in de bepaling

Indien de besprekingen met de fiscus uiteindelijk niet leiden tot

van de vereiste bijstorting en bijbehorende betalingsschema’s

een uitkomst die voor KPN acceptabel is, kan dit leiden tot een

indien zich tekorten voordoen bij de pensioenfondsen.

fiscaalrechtelijke procedure. Een dergelijke procedure kan jaren in beslag nemen en de uitkomst is niet te voorspellen.

De dekkingsgraden van de twee belangrijkste KPN-pensioenfondsen, die worden gebruikt in de calculatie

Fiscale gevolgen voor Koninklijke KPN

van het tekort, bedragen respectievelijk ,% en ,%.

Voor zover de reële waarde van de geconverteerde

Op basis van de meest recente informatie wordt het totale

aandeelhoudersleningen en de verkochte leningen voor

tekort ultimo  op ca. EUR  miljoen geraamd. Gezien

fiscale doeleinden verschilt van de nominale waarde, resulteert

de huidige ramingen en het betalingsschema, dat zich richt

dit in een fiscaal verlies voor . Onze beste inschatting van dit

op aanvulling van het totale tekort over een periode van zeven

verschil is op dit moment ca. EUR  miljard.

jaar, bedraagt het bedrag dat in  moet worden bijgestort in de pensioenfondsen EUR  miljoen, waarvan EUR  miljoen

Het verschil zal bij Koninklijke KPN leiden tot een fiscaal verlies

betrekking heeft op de divisie Vaste Net, EUR  miljoen op de

voor , dat deels zal leiden tot een directe belastingvordering

divisie Mobiel, EUR  miljoen op de divisie Business Solutions

van ca. EUR  miljoen, door middel van een driejarige

en EUR  miljoen op Overige activiteiten. Dit bedrag is in 

achterwaartse verliescompensatie. Voor zover de verliezen

als last opgenomen in de winsten verliesrekening.

op de leningen hoger zijn dan de bedragen beschikbaar voor verliescompensatie, moet een actieve belastinglatentie worden

Op grond van het huidige betalingsschema en aangenomen

opgenomen en een bate worden verwerkt.

dat marktomstandigheden en dekkingsgraden niet veranderen, moet het verschil tussen de werkelijke dekkingsgraad en het

Fiscale gevolgen voor KPN Mobile

minimale reserveniveau (die wordt afgeleid van de strategische

Op grond van de Nederlandse belastingwet zullen de

asset-mix en de verwachte kapitaalmarktrente en dat op

bovengenoemde conversie van aandeelhoudersleningen en de

 december  % bedroeg) over een periode van twee

verkoop van leningen leiden tot een fiscale winst bij KPN Mobile

jaar worden aangevuld. Daarnaast moet het verschil tussen


Op  februari  zijn de gesprekken met TNT Logistics (een

(die wordt afgeleid van de strategische asset-mix en die op

divisie van TPG N.V.) over het outsourcen van de activiteiten

 december  % bedroeg) worden aangevuld binnen

van KPN Logistics, afgerond. Met ingang van  maart  zullen

een periode van vijf jaar volgend op de eerste twee jaar.

alle medewerkers en alle bestaande contracten overgaan naar

Uitgaande van de huidige berekening moet in  en 

TNT Logistics Netherlands B.V., onderdeel van TNT Logistics.

jaarlijks een bedrag van EUR  miljoen worden betaald en het

KPN Logistics verzorgde alle warehousing- en vervoersactiviteiten

resterende bedrag van EUR  miljoen met ingang van ,

van KPN in Nederland.

verspreid over een periode van  jaar. Op  november  is KPN de verkoop overeengekomen van Opgemerkt dient te worden dat de definitieve berekening van

Telefoongids Media B.V. aan i Group plc en Veronis Sulher

het tekort en het aan te vullen bedrag pas in april 

Stevenson. Telefoongids Media B.V. is een volledige dochter van

beschikbaar komt. De daadwerkelijk te betalen bedragen kunnen

KPN en een van de toonaangevende bedrijven op de Nederlandse

derhalve afwijken van de toegepaste schattingen. Daarnaast zal

telefoongidsenmarkt. De transactie werd op  februari 

voor ieder volgend jaareinde een nieuwe berekening worden

voltooid. De aandelen werden overgedragen aan de nieuwe

gemaakt om de vereiste betaling vast te stellen, waarbij rekening

eigenaren voor een bedrag van ca. EUR  miljoen in contanten.

zal worden gehouden met de dan van toepassing zijnde dekkingsgraad. De verplichting tot bijstorting vervalt of komt

Op  februari  werd de verkoop afgerond van de ,%-

veel lager uit, indien de financiële markten zich in de toekomst

deelneming van KPN in UMC, de grootste mobiele operator

herstellen en de dekkingsgraad stijgt. Echter, indien de

in Oekraïne. Deze deelneming werd voor een bedrag van

aandelenkoersen verder blijven dalen, kan het tekort toenemen.

USD  miljoen verkocht aan Mobile Telesystems (MTS) uit Rusland. Het aankoopbedrag van USD  miljoen wordt in

Onder US GAAP worden de extra pensioenlasten van

depot gehouden en zal worden vrijgegeven zodra bepaalde

EUR  miljoen niet ten laste van het resultaat gebracht,

formaliteiten zijn afgerond. Dit zal naar verwachting voor eind

aangezien onder US GAAP afwijkende richtlijnen worden

maart het geval zijn. MTS heeft tevens de aflossing gegarandeerd

gehanteerd voor pensioenen. Voor nadere informatie over

van de aandeelhouderslening van KPN aan UMC ten bedrage

deze en andere belangrijke verschillen tussen Nederlandse en

van USD  miljoen.

Amerikaanse grondslagen wordt verwezen naar het onderdeel ‘Informatie op basis van Amerikaanse grondslagen’ in de

In  ontving dochteronderneming KPN Mobile een

geconsolideerde jaarrekening.

verzoek van Hutchison G UK voor een kapitaalstorting van GBP  miljoen. Dit verzoek houdt verband met de toezegging

Recente ontwikkelingen

van KPN Mobile om onder bepaalde omstandigheden additionele financiering van maximaal GBP  miljoen te verstrekken.

Op  januari  hebben KPN en TNO definitieve overeen-

KPN Mobile beraadt zich momenteel teneinde vast te stellen of

stemming bereikt over de overname door TNO van de research-

dit een legitiem verzoek is. KPN Mobile zal medio april zijn besluit

activiteiten van KPN. De research-activiteiten maakten deel uit

omtrent dit verzoek bekendmaken.

van dochteronderneming KPN Valley en werden ondergebracht bij een nieuw telecommunicatie-instituut, waaraan ook

In  hebben KPN Mobile en NTT DoCoMo een licentie

onderdelen van bestaande TNO-instituten worden toegevoegd

overeenkomst gesloten voor het gebruik van de i-mode

die zijn gespecialiseerd in telecommunicatie en ICT. KPN heeft

technolgie en handelsmerken in Nederland en België. De licentie

met TNO een langlopend contract getekend voor research-

overeenkomst heeft een termijn van  jaar. Daarnaast hebben

activiteiten die TNO voor KPN zal uitvoeren.

E-Plus en NTT DoCoMo in februari  een i-mode licentie overeenkomst gesloten. In december  is het belang van

Op  januari  heeft KPN de verkoop van de activa en

NTT DoCoMo in KPN Mobile verwaterd naar ,% als gevolg

activiteiten van KPN Belgium (dat de Belgische data/IP-

van de financiële herstructurering van KPN Mobile. Op grond

activiteiten van KPN omvat) aan Scarlet Telecom afgerond.

van de licentie-overeenkomsten, is NTT DoCoMo gerechtigd

Op  februari  hebben de partijen overeenstemming

deze overeenkomsten te beëindigen indien het belang van

bereikt over de verkoop van Planet Internet België, de Belgische

NTT DoCoMo in KPN Mobile onder een niveau van ,% uitkomt.

Internet Service Provider van KPN, aan Scarlet Telecom.

Mocht NTT DoCoMo de licentie-overeenkomsten beëindigen, dan kan KPN Mobile de i-mode technologie nog  jaar en het i-mode

Op  januari  voltooide Vision Networks N.V. de verkoop

handelsmerk nog  maanden gebruiken. Aan het eind van

van Vision Networks Tsjechië Holding B.V. – de onderneming

februari  had KPN geen bericht van NTT DoCoMo ontvangen

waar de Tsjechische kabelactiviteiten van KPN zijn ondergebracht

aangaande de beëindiging van de licentie-overeenkomsten.

– aan Betbari Holding, eigenaar van TES Media. Hiermee heeft Vision Networks al zijn kabelactiviteiten verkocht en is het niet langer actief in de kabelmarkt.



het minimale reserveniveau en de gewenste dekkingsgraad


Voor het jaar  verwacht KPN dat de bedrijfsopbrengsten van de kerndivisies zich als volgt zullen ontwikkelen: een stijging tussen de % en % in de divisie Vaste Net, een stijging tussen de % en % in de divisie Mobiel en gelijkblijvende opbrengsten in de divisie Business Solutions. Verwacht wordt dat het operationeel resultaat (EBITDA) met minimaal % zal stijgen en dat het resultaat voor belastingen de EUR  miljard zal overschrijden. Al deze verwachtingen zijn exclusief bijzondere posten en vergeleken met de resultaten over verslagjaar  exclusief bijzondere posten. De investeringen in materiële vaste activa worden verwacht uit te komen tussen de EUR , miljard en EUR , miljard. Het voorgaande in aanmerking nemend, zal de vrije kasstroom (gedefinieerd als de nettokasstroom voortvloeiend uit operationele activiteiten na investeringen in materiële vaste activa, rente, belastingen en herstructureringskosten) uitkomen op ca. EUR , miljard en, als gevolg daarvan, op een maximale nettoschuld van EUR , miljard aan het eind van . Voornoemde vooruitzichten zijn exclusief het effect van een mogelijke verlaging van de mobiele terminatievergoedingen, die, indien deze verlaging zal worden doorgevoerd, zullen leiden tot een daling van de opbrengsten en EBITDA.


RESULTAATONTWIKKELING KPN BEDRAGEN IN MILJOENEN EURO

Som der bedrijfsopbrengsten Bedrijfslasten Operationeel resultaat (EBITDA)

1)

2002

2001

2000

12.784

12.859

13.511

8.113

9.478

7.755

4.671

3.381

5.756

2.567

2.473

2.002

Afschrijvingen en bijzondere waardeverminderingen materiële vaste activa Afschrijvingen en bijzondere waardeverminderingen immateriële vaste activa

7.685

15.344

1.037

Bedrijfsresultaat (EBIT)

–5.581

–14.436

2.717

Financiële baten en lasten

–1.178

5.468

–906

Resultaat voor belastingen

–6.759

–8.968

1.811

–983

–11

–318

Belastingen Resultaat deelnemingen

–1.700

–81

249

Groepsresultaat na belastingen

–9.442

–9.060

1.742

–100

1.565

132

–9.542

–7.495

1.874

Aandeel van derden

Resultaat na belastingen

)

EBITDA wordt gedefinieerd als het operationeel resultaat: het bedrijfsresultaat voor afschrijvingen en bijzondere waardeverminderingen. KPN beschouwt EBITDA als een waardevolle indicator voor de financiële prestaties van de onderneming. EBITDA dient niet te worden beschouwd als een alternatief voor bedrijfsresultaat, nettoresultaat, kasstromen of andere operationele of kasstroomgegevens berekend in overeenstemming met in Nederland of in de Verenigde Staten algemeen aanvaarde grondslagen voor waardering en resultaatbepaling. EBITDA is evenmin een maatstaf voor de resultaten van activiteiten van KPN of de liquiditeit. Zie het onderdeel ‘EBITDA’ hierna voor meer informatie.

Som der bedrijfsopbrengsten per divisie De som der bedrijfsopbrengsten per divisie is voor de afgelopen drie jaar als volgt: 2002

2001

2000

Vaste Net

6.632

6.500

6.371

Mobiel

5.312

4.673

5.861

Business Solutions

2.047

2.068

2.075

1.264

2.148

1.879

–2.471

–2.530

–2.675

12.784

12.859

13.511


Overige activiteiten 1) Interne opbrengsten

2)

Som der bedrijfsopbrengsten

)

Betreft de leveringen van producten en diensten door Overige activiteiten aan entiteiten buiten de Groep.

)

Betreft de leveringen van producten en diensten binnen de drie kerndivisies van KPN.

In  daalde de som der bedrijfsopbrengsten met ,% naar EUR . miljoen (: EUR . miljoen). Exclusief de bijzondere posten (zie het onderdeel ‘Bijzondere posten’ voor een nadere beschrijving en analyse van de bijzondere posten), die voortvloeiden uit de verkoop van activa en de bate die voortvloeide uit de beëindiging van de contracten met Quam, daalde de som der bedrijfsopbrengsten met ,% naar EUR . miljoen (: EUR . miljoen). De som der bedrijfsopbrengsten in de kerndivisies steeg. Dit was het gevolg van de integrale consolidatie van E-Plus per  maart , de datum waarop KPN het resterende belang van ,% in E-Plus heeft verworven en de autonome groei binnen de divisies Vaste Net en Mobiel. Deze ontwikkelingen werden echter meer dan tenietgedaan door aanzienlijk lagere opbrengsten bij Overige activiteiten, voornamelijk als gevolg van de verkoop van niet-kernactiviteiten (inclusief de deconsolidatie van KPNQwest per  november ) en een lager niveau van activiteiten en omzet bij de andere units binnen Overige activiteiten.



De resultaatontwikkeling van KPN in de afgelopen drie jaar is als volgt:

. i-mode klanten in  KPN altijd dichtbij

Met i-mode is het ook mogelijk om te mailen naar vrienden en kennissen of te surfen naar de talrijke i-mode-sites. KPN heeft i-mode geïntroduceerd in Nederland, Duitsland en België. Meer weten: www.imode.nl


miljoen). Indien bijzondere posten buiten beschouwing worden gelaten, steeg de som der bedrijfsopbrengsten met ,% naar EUR . miljoen in  (: EUR . miljoen). Alle kerndivisies lieten in  een groei van de bedrijfsopbrengsten zien, met name de divisies Mobiel en Vaste Net. De toename in de bedrijfsopbrengsten kan voornamelijk worden toegeschreven aan de aanwas van het mobiele-klantenbestand, de opname van de resultaten van E-Plus voor het gehele jaar (waarin KPN op  februari  een belang van ,% verwierf) en hogere transitvolumes bij Carrier Services (een business unit binnen de divisie Vaste Net). Dit ondanks de prijsdruk en de verslechterde marktomstandigheden op de binnenlandse wholesale-markt.

Operationeel resultaat (EBITDA) Binnen KPN wordt een zogenaamde non-GAAP financiële maatstaf, EBITDA, gebruikt als een van de key performance indicators voor de beoordeling van de financiële prestaties van de business units. Daarnaast worden ook andere factoren toegepast, zoals investeringen in materiële vaste activa, nettowerkkapitaal, operationele kasstromen en vrije kasstroom (dit is eveneens een non-GAAP financiële maatstaf, die door KPN wordt gedefinieerd als de netto kasstromen voortvloeiend uit operationele activiteiten na investeringen in materiële vaste activa, rente, belastingen en herstructureringskosten). KPN definieert EBITDA als het operationeel resultaat: het bedrijfsresultaat vóór afschrijvingen en bijzondere waardeverminderingen. KPN is tevens van mening dat EBITDA een waardevolle indicator is voor de leencapaciteit van KPN. Financiële convenanten stellen vaak als eis dat wordt voldaan aan bepaalde doelstellingen ten aanzien van EBITDA en EBITDA-ratio’s (zoals nettoschuld gedeeld door EBITDA). Hoewel EBITDA en vrije kasstroom zowel intern als extern worden beschouwd als belangrijke key performance indicators, dienen EBITDA en vrije kasstroom niet te worden beschouwd als een alternatief voor bedrijfsresultaat, nettoresultaat, kasstromen of andere operationele gegevens of kasstroomgegevens berekend in overeenstemming met in Nederland of in de Verenigde Staten algemeen aanvaarde grondslagen voor waardering en resultaatbepaling. EBITDA of vrije kasstroom zijn evenmin maatstaven voor de resultaten van activiteiten van KPN of de liquiditeit. In  steeg de EBITDA met ,% naar EUR . miljoen (: EUR . miljoen). Bijzondere posten buiten beschouwing gelaten (zie het onderdeel ‘Bijzondere posten’ hierna voor een nadere beschrijving en analyse van de bijzondere posten), steeg de EBITDA met ,% naar EUR . miljoen (: EUR . miljoen). Alle kerndivisies leverden een bijdrage aan deze toename van de EBITDA. Bij de divisies Vaste Net en Business Solutions kan de hogere EBITDA worden toegeschreven aan het effect van de kostenbesparingen en de inkrimping van het personeelsbestand. In de divisie Mobiel had de strategiewijziging in , met een focus op klanten met een relatief hoge waarde, een gunstige invloed op de EBITDA. De EBITDA-marge steeg van ,% in  naar ,% in . Exclusief het effect van bijzondere posten nam de EBITDA-marge van ,% in  toe tot ,% in . In  daalde de EBITDA met ,% naar EUR . miljoen (: EUR . miljoen). Exclusief bijzondere posten, nam de EBITDA toe met EUR  miljoen van EUR . miljoen in , tot EUR . miljoen in . Deze stijging kan voornamelijk worden toegeschreven aan de hogere EBITDA in de divisies Mobiel en Business Solutions. Dit werd ten dele tenietgedaan door een neerwaartse trend in divisie Vaste Net, waar de gestegen transitvolumes en grotere verkeersvolumes in het algemeen meer dan teniet werden gedaan door lagere tarieven. In  daalde de EBITDA-marge van ,% in  naar ,%. Exclusief het effect van bijzondere posten nam de EBITDA-marge af naar ,% (: ,%).



In  daalde de som der bedrijfsopbrengsten met ,% naar EUR . miljoen (: EUR .


Afschrijvingen en bijzondere waardeverminderingen In  daalden de afschrijvingen en bijzondere waardeverminderingen naar EUR . miljoen (: EUR . miljoen). Exclusief bijzondere posten (zie het onderdeel ‘Bijzondere posten’ hierna voor een nadere beschrijving en analyse van de bijzondere posten) daalden de totale afschrijvingslasten naar EUR . miljoen (: EUR . miljoen). De afname in de reguliere afschrijvingslasten op immateriële vaste activa vloeit voort uit de aanzienlijke bijzondere waardeverminderingen die in  en  zijn verantwoord. In  stegen de afschrijvingen en bijzondere waardeverminderingen naar EUR . miljoen (: EUR . miljoen). Exclusief bijzondere posten stegen de afschrijvingen en bijzondere waardeverminderingen met EUR  miljoen naar EUR . miljoen in  (: EUR . miljoen). Deze toename is toe te schrijven aan hogere afschrijvingslasten op goodwill met betrekking tot E-Plus, als gevolg van het feit dat de afschrijving op de goodwill van E-Plus in  voor het gehele jaar is verantwoord, in plaats van de tien maanden in , en hogere afschrijvingslasten in de divisies Vaste Net en Business Solutions.

Bedrijfsresultaat (EBIT) De volgende tabel toont een specificatie van het bedrijfsresultaat per divisie voor de afgelopen drie jaar: SEGMENTATIE BEDRIJFSRESULTAAT KPN BEDRAGEN IN MILJOENEN EURO

Vaste Net

2002

2001

2000

1.095

533

1.129

–6.254

–14.130

1.603

Business Solutions

–100

–18

197


–322

–821

–212

–5.581

–14.436

2.717

Mobiel

Totaal

In  boekte KPN een negatief bedrijfsresultaat van EUR . miljoen, vergeleken met een verlies van EUR . miljoen in . Indien bijzondere posten buiten beschouwing worden gelaten (zie het onderdeel ‘Bijzondere posten’ hierna voor een nadere beschrijving en analyse van de bijzondere posten) werd het negatieve bedrijfsresultaat van EUR  miljoen in  omgezet in een positief bedrijfsresultaat van EUR . miljoen. Alle kerndivisies, en met name Mobiel, leverden een bijdrage aan deze significante toename van het bedrijfsresultaat exclusief bijzondere posten. Daarnaast waren de afschrijvingslasten lager als gevolg van de aanzienlijke bijzondere waardeverminderingen die in  en  werden verantwoord. In  boekte KPN een negatief bedrijfsresultaat van EUR . miljoen, vergeleken met een positief bedrijfsresultaat van . miljoen in . Exclusief bijzondere posten bedroeg het bedrijfsresultaat in  EUR  miljoen negatief, vergeleken met EUR  miljoen positief in , aangezien de toename van de EBITDA meer dan teniet werd gedaan door hogere afschrijvingslasten.

Financiële baten en lasten De financiële baten en lasten bestaan uit het saldo van rentebaten en soortgelijke opbrengsten en rentelasten en soortgelijke kosten. In  stegen de netto financiële lasten met EUR . miljoen naar EUR . miljoen (: netto financiële baten van EUR . miljoen). Exclusief bijzondere posten (zie het onderdeel ‘Bijzondere posten’ hierna voor een nadere beschrijving en analyse van de bijzondere posten) daalden de netto financiële lasten met EUR  miljoen naar EUR . miljoen (: EUR . miljoen). De daling van de rentelasten, als gevolg van de afname van de rentedragende schulden, werd deels tenietgedaan door de kosten van ca. EUR  miljoen van de vervroegde aflossingen van diverse leningen in .


EUR  miljoen). Exclusief bijzondere posten bedroegen de netto financiële lasten EUR . miljoen (: EUR  miljoen), voornamelijk als gevolg van de significante toename van de nettoschuld.

Belastingen over het resultaat De belastinglast over het verlies voor belastingen en voor resultaat deelnemingen ten bedrage van EUR . miljoen, bedroeg in  EUR  miljoen, ofwel een effectieve belastingdruk van –,%. De effectieve belastingdruk voor de KPN-groep wijkt wezenlijk af van het in Nederland geldende belastingtarief van ,%. Dit is het gevolg van de fiscale structuur van KPN en niet-belastbare winsten en verliezen. De activiteiten in Nederland genereren belastbare winsten, hetgeen resulteert in een belastinglast over deze winsten. KPN Mobile is een separate fiscale eenheid. Binnen KPN Mobile zijn de Duitse activiteiten verliesgevend. De huidige Duitse belastingwet voorziet in een onbeperkte periode van voorwaartse verliescompensatie. Als gevolg van onzekerheden omtrent de realisatie van de compensabele verliezen en de termijn daarvan, zijn geen actieve belastinglatenties opgenomen voor deze verliezen. Ten behoeve van de Nederlandse vennootschapsbelasting worden de Duitse mobiele activiteiten beschouwd als ‘vaste inrichting’. Daardoor mogen de Duitse compensabele verliezen worden verrekend met de belastbare winsten van de mobiele activiteiten in Nederland. Deze verrekening leidt tot een uitstel van belastingsbetalingen in Nederland. Zodra de Duitse vaste inrichting winstgevend wordt, worden deze winsten in Nederland belast tot het bedrag dat is verrekend met de belastbare winsten in Nederland (‘recapture’). Dit leidt tot de opname van een voorziening voor latente belastingverplichtingen in de balans en de opname van een (latente) belastinglast in de winsten verliesrekening. In aanvulling op het bovenstaande heeft KPN in  aandeelhoudersleningen aan KPN Belgium en BASE kwijtgescholden voor een totaalbedrag van EUR  miljoen, hetgeen leidt tot een belastingvoordeel van EUR  miljoen. De belastinglast over het nettoverlies voor belastingen en voor resultaat deelnemingen ten bedrage van EUR . miljoen, bedroeg in  EUR  miljoen. In  bedroeg de effectieve belastingdruk –,% vergeleken met ,% in . Dit was voornamelijk het gevolg van niet-belastbare bedragen, zoals de vrijval van het conversierecht en actieve belastinglatenties uit hoofde van compensabele verliezen in Duitsland die niet volledig zijn gewaardeerd. Voor nadere informatie omtrent de financiële herstructurering van KPN Mobile wordt verwezen naar de sectie ‘Financiële herstructurering KPN Mobile’.

Resultaat deelnemingen In  was het resultaat deelnemingen EUR . miljoen negatief, vergeleken met een verlies van EUR  miljoen in . Exclusief bijzondere posten (zie het onderdeel ‘Bijzondere posten’ hierna voor een nadere beschrijving en analyse van de bijzondere posten), die voornamelijk betrekking hebben op de afwaardering naar de verwachte netto-opbrengstwaarde van Hutchison G UK (zowel in  ˘ als in ) en Cesky ´ Telecom en de volledige afwaardering van KPNQwest, kwam het resultaat deelnemingen uit op een verlies van EUR  miljoen, vergeleken met een winst van EUR  miljoen in , hoofdzakelijk als gevolg van verliezen van KPNQwest vanaf  november . In  bedroeg het resultaat deelnemingen EUR  miljoen (: een winst van EUR  miljoen). Exclusief bijzondere posten bedroeg het resultaat deelnemingen EUR  miljoen in , vergeleken met EUR  miljoen in . Het aandeel in het nettoverlies van KPNQwest gedurende december  is opgenomen in het resultaat deelnemingen (EUR  miljoen), volgend op de verkoop van % van het ˘ belang in KPNQwest op  november . Ook de gedaalde inkomsten uit de belangen in Cesky ´ Telecom, diverse satellietoperators en Infonet speelden een rol.



In  bedroegen de netto financiële baten EUR . miljoen (: netto financiële lasten van


Aandeel van derden In  bedroeg het aandeel van derden in het resultaat van KPN EUR  miljoen negatief. Aangezien in  het verlies van KPN Mobile het eigen vermogen, voor bestemming van het resultaat, van KPN Mobile overtrof, kon slecht een bedrag van EUR . miljoen worden toegewezen aan NTT DoCoMo. In  heeft KPN EUR  miljard aan uitstaande aandeelhoudersleningen aan KPN Mobile geconverteerd in eigen vermogen. NTT DoCoMo heeft besloten geen gebruik te maken van zijn anti-verwateringsrechten. Als gevolg hiervan is het aandeel van NTT DoCoMo in KPN Mobile verwaterd van % naar ,% en heeft dit geleid tot een verlies voor KPN van EUR  miljoen, dat betrekking heeft op NTT DoCoMo’s aandeel in het eigen vermogen van KPN Mobile. In  bedroeg het aandeel van derden in het resultaat van KPN EUR . miljoen. Dit had betrekking op het aandeel van NTT DoCoMo in het aanzienlijke verlies dat KPN Mobile in  heeft geleden. In  bedroeg het aandeel van derden in het resultaat van KPN EUR  miljoen negatief.

Resultaat na belastingen Het resultaat na belastingen was in  EUR . miljoen negatief, vergeleken met een verlies na belastingen van EUR . miljoen in  (: een winst na belastingen van EUR . miljoen). Exclusief bijzondere posten (zie het onderdeel ‘Bijzondere posten’ hierna voor een nadere beschrijving en analyse van de bijzondere posten) bedroeg het verlies na belastingen EUR  miljoen (: een verlies van EUR . miljoen; : een verlies van EUR  miljoen).

Bijzondere posten Diverse bijzondere posten waren van invloed op de resultaten van ,  en . KPN definieert bijzondere posten als die winsten of verliezen die, uit managementoogpunt, niet rechtstreeks voortvloeien uit de gewone bedrijfsuitoefening ofwel die de analyse van de onderliggende financiële prestaties verstoren (gemeten in termen van bedrijfsopbrengsten, EBITDA, bedrijfsresultaat en nettoresultaat) vanwege de materialiteit van de desbetreffende bedragen of de waarschijnlijkheid dat een dergelijke gebeurtenis zich in de nabije toekomst nogmaals voordoet. Opgemerkt dient te worden dat bedrijfsopbrengsten, EBITDA, bedrijfsresultaat en/of nettoresultaat exclusief bijzondere posten niet kunnen worden beschouwd als financiële maatstaven onder Nederlandse of Amerikaanse verslaggevingsregels. In het verleden zijn de volgende baten en lasten gedefinieerd als een bijzondere post: • Bijzondere waardeverminderingen en andere substantiële afschrijvingen op de waarde van activa, inclusief goodwill en andere immateriële vaste activa; • Reorganisatiekosten; • Winsten of verliezen op de afstoting van groepsmaatschappijen, deelnemingen en overige activa of activiteiten.


omrekening van de gerapporteerde resultaten naar resultaten exclusief bijzondere posten. BIJZONDERE POSTEN 2002 BEDRAGEN IN MILJOENEN EURO

Totaal

Vaste Net

Mobiel

Business

Overig

Solutions

Boekwinst op verkoop Pannon GSM

335

-

335

-

-

Afwikkeling Indonesische tussen-houdstermaatschappijen van Telkomsel

30

-

30

-

-

210

-

210

-

-

39

-

-

-

39

614

-

575

-

39

–77

-

–77

-

-

–53

-

-

–53

-

zaken KPNQwest en lasten m.b.t. KPN Belgium

–47

-

-

–47

-

Boekverlies op verkoop KPN Netwerk Bouw

–68

-

-

-

–68

Beëindiging roaming-overeenkomst Quam Boekwinst op de verkoop van diverse activa

Totaal effect op bedrijfsopbrengsten

Kapitaalsbelasting op conversie aandeelhoudersleningen Afwaardering van voorraden en activa gehouden voor verkoop Voorziening voor afwikkeling en bijbehorende

Reorganisatiekosten: • Vrijval reorganisatievoorziening 2001

53

36

2

5

10

• Dotatie aan reorganisatievoorziening

–130

–32

-

–6

–92

292

4

500

–101

–111

Bijzondere waardeverminderingen

–7.488

–34

–7.264

–153

–37

Totaal effect op EBIT

–7.196

–30

–6.764

–254

–148

Totaal effect op EBITDA

Belastingen: Waarderingscorrectie actieve belastinglatenties E-Plus en BASE Belastingeffect op bijzondere posten

–606 119

Resultaat deelnemingen: Aanpassing naar verwachte netto-opbrengstwaarde Hutchison 3G UK

–1.166

Aanpassing naar verwachte netto-opbrengstwaarde

˘ Cesky ´ Telecom

–156

Bijzondere waardeverandering nettovermogenswaarde KPNQwest

–270

Aandeel van derden: Effect minderheidsbelang NTT DoCoMo na conversie aandeelhoudersleningen

Totaal effect op resultaat na belastingen


–104

–9.379


Onderstaande tabellen geven een overzicht van de bijzondere posten in ,  en  en van de



Totaal

Vaste Net

Mobiel

Business

Overig

Solutions

Bedrijfsopbrengsten  Gerapporteerd

12.784

6.632

5.312

2.047

1.264

614

-

575

-

39

12.170

6.632

4.737

2.047

1.225

4.671

1.969

2.113

658

–69

292

4

500

–101

–111

4.379

1.965

1.613

759

42

Gerapporteerd

–5.581

1.095

–6.254

–100

–322

Bijzondere posten

–7.196

–30

–6.764

–254

–148

1.615

1.125

510

154

–174

Bijzondere posten Exclusief bijzondere posten

EBITDA  Gerapporteerd Bijzondere posten Exclusief bijzondere posten

EBIT 

Exclusief bijzondere posten

Resultaat na belastingen  Gerapporteerd

–9.542

Bijzondere posten

–9.379


–163

De bijzondere posten in geheel  resulteerden in een nettolast van EUR . miljoen. Onder overige bedrijfsopbrengsten vallen de boekwinst op de verkoop van Pannon GSM voor EUR  miljoen (Mobiel) en de bate van EUR  miljoen die voortvloeide uit de afwikkeling van de Indonesische tussen-houdstermaatschappijen met het belang in Telkomsel, dat in  werd verkocht (Mobiel). Daarnaast rapporteerde E-Plus een bijzondere bate van EUR  miljoen met betrekking tot de beëindiging van de overeenkomsten voor nationale roaming en gezamenlijke uitrol van het UMTS-netwerk met Quam (Mobiel). De totale boekwinst op de verkoop van diverse activa, inclusief onroerend goed, bedroeg EUR  miljoen (Overige activiteiten). Onder bedrijfslasten is het effect van de kapitaalsbelasting van EUR  miljoen opgenomen, die voortvloeide uit de conversie van EUR  miljard van de uitstaande aandeelhoudersleningen van KPN aan KPN Mobile in eigen vermogen. Het faillissement van KPNQwest leidde tot de afwaardering van bepaalde voorraden en activa bestemd voor verkoop, evenals kosten die betrekking hadden op de afwikkeling van diverse zaken, hetgeen in totaal uitkomt op een bedrag van EUR  miljoen. In  heeft KPN % van zijn belang in de unit KPN Netwerk Bouw verkocht hetgeen leidde tot een boekverlies van EUR  miljoen (Overige activiteiten). De netto dotatie aan de reorganisatievoorziening bedroeg EUR  miljoen en bestond uit reorganisatiekosten van EUR  miljoen voor de kosten voor de afvloeiing van ca. . medewerkers en reorganisatiekosten van EUR  miljoen voor de kosten die samenhangen met de inkrimping van kantoorruimte, zoals beëindigingskosten en boetes voor huurovereenkomsten. Dit werd gecompenseerd door de vrijval van EUR  miljoen uit de reorganisatievoorziening die in  werd gevormd. Deze vrijval wordt veroorzaakt door het feit dat ongeveer . boventallige medewerkers binnen KPN een nieuwe baan vonden als gevolg van een hoger natuurlijk verloop dan verwacht. Afschrijvingen en bijzondere waardeverminderingen bevatten bijzondere waardeverminderingen van EUR . miljoen verband houdend met de bijzondere waardeverminderingen op de goodwill van E-Plus en BASE ten bedrage van EUR . miljoen, de UMTS-licentie van E-Plus en UMTS/GSM-licenties van BASE voor in totaal EUR . miljoen, de goodwill op KPNQwest van EUR  miljoen, de vaste



activa die KPN heeft verworven van KPNQwest voor EUR  miljoen en op bepaalde vaste activa van KPN Belgium voor een bedrag van EUR  miljoen. De bijzondere posten opgenomen onder belastingen hebben betrekking op het effect van de afwaardering van de actieve belastinglatenties van E-Plus en BASE van EUR  miljoen. Het positieve belastingeffect op belaste bijzondere posten bedroeg EUR  miljoen. Het resultaat deelnemingen omvatte bijzondere posten van EUR  miljoen en EUR . miljoen als gevolg van de afwaardering naar netto-opbrengstwaarde van de deelnemingen in respectievelijk ˘ Cesky ´ Telecom en Hutchison G UK, evenals de afschrijving tot een restwaarde van nihil van het belang in KPNQwest ten bedrage van EUR  miljoen. In  overtrof het verlies van KPN Mobile het eigen vermogen van KPN Mobile. Hierdoor kon slecht een bedrag van EUR . miljoen worden toegewezen aan NTT DoCoMo. In  heeft KPN EUR  miljard aan uitstaande aandeelhoudersleningen aan KPN Mobile geconverteerd in eigen vermogen KPN Mobile. NTT DoCoMo heeft besloten geen gebruik te maken van zijn anti-verwateringsrechten. Als gevolg hiervan is het aandeel van NTT DoCoMo in KPN Mobile verwaterd van % naar ,% en heeft dit geleid tot een verlies voor KPN van EUR  miljoen, gepresenteerd onder aandeel derden, dat betrekking heeft op NTT DoCoMo’s aandeel in het eigen vermogen van KPN Mobile. BIJZONDERE POSTEN 2001 BEDRAGEN IN MILJOENEN EURO

Totaal

Vaste Net

Mobiel

Business

Overig

Solutions

Boekwinst op verkoop van 10%-belang KPN in KPNQwest

51

-

-

-

51

• KPN Datacenter

59

-

-

-

59

• Onroerend goed

41

-

-

-

41

• Telkomsel

346

-

346

-

-


497

-

346

-

151

–705

–292

–18

–69

–326

Verkoop van niet-kernactiviteiten:

Reorganisatiekosten

Totaal effect op EBITDA

–208

–292

328

–69

–175


–14.075

-

–13.836

-

–239


–14.283

–292

–13.508

–69

–414

Financiële baten en lasten: Vrijval conversierecht Aanpassing eircom/Eircell naar marktwaarde

6.848 –63

Belastingen: Belastingeffect op bijzondere posten

202

Resultaat deelnemingen: Aanpassing naar verwachte netto-opbrengstwaarde Hutchison 3G UK

–104

Aandeel van derden: Aandeel NTT DoCoMo in bijzondere posten KPN Mobile



1.315

–6.085



Totaal

Vaste Net

Mobiel

Business

Overig

Solutions

Bedrijfsopbrengsten  Gerapporteerd Bijzondere posten Exclusief bijzondere posten

12.859

6.500

4.673

2.068

2.148

497

-

346

-

151

12.362

6.500

4.327

2.068

1.997

3.381

1.473

1.487

547

–126

–208

–292

328

–69

–175

3.589

1.765

1.159

616

49

EBITDA  Gerapporteerd Bijzondere posten Exclusief bijzondere posten

EBIT  Gerapporteerd

–14.436

533

–14.130

–18

–821

Bijzondere posten

–14.283

–292

–13.508

–69

–414

–153

825

–622

51

–407


Resultaat na belastingen  Gerapporteerd

–7.495

Bijzondere posten

–6.085


–1.410

De bedrijfsopbrengsten omvatten een bijzondere bate van EUR  miljoen met betrekking tot de verkoop van niet-kernactiviteiten en de afstoting van andere activa. Onder bedrijfslasten zijn reorganisatiekosten van EUR  miljoen opgenomen die het gevolg zijn van de inkrimping van het personeelsbestand in Nederland met maximaal . medewerkers, evenals reorganisatiekosten van EUR  miljoen voor de beëindiging van de activiteiten van Planet Internet Germany, een Internet Service Provider. De bijzondere waardeverminderingen op goodwill bedroegen in  in totaal EUR . miljoen en hadden betrekking op E-Plus (EUR . miljoen), Hutchison G UK (EUR  miljoen), PanTel ˘ (EUR  miljoen) en Cesky ´ Telecom (EUR  miljoen). De financiële baten en lasten hadden in  betrekking op de vrijval van het conversierecht van BellSouth (EUR . miljoen, ofwel het verschil tussen de reële waarde van het ,%-belang in E-Plus op het moment van de conversie en de reële waarde van de aandelen die zijn uitgegeven aan BellSouth) en de aanpassing van het belang van KPN in eircom/Eircell naar de marktwaarde voor een bedrag van EUR  miljoen. Het resultaat deelnemingen bevatte onder meer de afwaardering met EUR  miljoen van het belang van KPN in Hutchison G UK. Het positieve belastingeffect op bijzondere posten bedroeg EUR  miljoen, en het aandeel van NTT DoCoMo in de bijzondere waardeverminderingen van KPN Mobile bedroeg EUR . miljoen.


Totaal


Vaste Net

Mobiel

Business

Overig

Solutions

Verwerving van 15%-belang in KPN Mobile door NTT DoCoMo

2.312

-

Beursgang SNT

20

20

-

-

-

Over-toewijzingsoptie Infonet

21

-

-

-

21

2.353

20

2.312

-

21

-

-

-

-

-

2.353

20

2.312

-

21

-

-

-

-

-

2.353

20

2.312

-

21

Vaste Net

Mobiel

Business

Overig


2.312

-

-

Bedrijfslasten exclusief afschrijvingen en bijzondere waardeverminderingen

Totaal effect op EBITDA Bijzondere waardeverminderingen


Resultaat deelnemingen: Verkoop van Arcor en indirect belang in D-Plus

147


2.500


Totaal

Solutions

Bedrijfsopbrengsten  Gerapporteerd

13.511

6.371

5.861

2.075

2.353

20

2.312

-

21

11.158

6.351

3.549

2.075

1.858

Gerapporteerd

5.756

1.969

2.972

687

128

Bijzondere posten

2.353

20

2.312

-

21


3.403

1.949

660

687

107

Gerapporteerd

2.717

1.129

1.603

197

–212

Bijzondere posten

2.353

20

2.312

-

21

364

1.109

–709

197

–233

Bijzondere posten Exclusief bijzondere posten

1.879

EBITDA 

EBIT 


Resultaat na belastingen  Gerapporteerd

1.874

Bijzondere posten

2.500


–626

De bedrijfsopbrengsten in  betroffen onder meer de effecten van de verwerving van een %belang in KPN Mobile door NTT DoCoMo, evenals de verwateringswinsten uit de over-toewijzingsoptie van Infonet en de beursgang van SNT. Het resultaat deelnemingen omvatte winsten die voortvloeiden uit de ontvlechting van de activiteiten van Unisource.



BIJZONDERE POSTEN 2000

 uur per dag  dagen per jaar

Telecommunicatie is een primaire behoefte en de levensader van tal van bedrijven. Daarom bewaakt KPN zijn netwerk continu. In het geval van storingen komen we meteen in actie.


divisie Vaste Net in de afgelopen drie jaar: BEDRIJFSOPBRENGSTEN 2002 DIVISIE VASTE NET BEDRAGEN IN MILJOENEN EURO

als % van geheel KPN: 2002

2001

52%

2000

Vaste Telefonie: • Eenmalige vergoedingen en abonnementen

1.575

1.571

1.593

EBITDA 2002

• Verkeersopbrengsten

2.222

2.319

2.391

als % van geheel KPN: 42%

Totaal Vaste Telefonie

3.797

3.890

Carrier Services

2.687

2.716

2.554

Overige units

1.593

1.527

1.507

–1.496

–1.672

–1.721

Interne leveringen 1)

3.984

GEMIDDELD AANTAL FTE’S 2002 als % van geheel:

Totale netto-omzet

6.581

6.461

6.324

51

39

47

6.632

6.500

6.371

55

71

67

1.876

1.931

1.681

Salarissen en sociale lasten

839

765

658

Overige bedrijfslasten

229

382

136

Interne verrekeningen

1.664

1.878

1.860

49%

Geactiveerde productie voor het eigen bedrijf/ Overige bedrijfsopbrengsten

: • EBITDA marge (exclusief bijzondere posten) steeg van ,%

Som der bedrijfsopbrengsten Materiaalkosten

• Beëindiging van gratis Internet: , miljoen betalende abonnees in Nederland aan het eind van het jaar

Kosten uitbesteed werk en andere externe kosten

naar ,% als gevolg van kostenreducties

• Totaal aantal ADSL abonnees van KPN’s ISP’s is in  meer dan verdubbeld naar . aan het eind van het jaar

De divisie Vaste Net bestaat uit: Vaste Telefonie, Carrier Services

Som der bedrijfslasten (exclusief

en overige units, bestaande uit CIMS, de Operator Vaste Net, het

afschrijvingen en bijzondere waardeverminderingen)

4.663

5.027

4.402

Operationeel resultaat (EBITDA)

1.969

1.473

1.969

integraal geconsolideerde ,%-belang in het call center bedrijf SNT en enkele andere activiteiten, zoals de distributieInternet- en externe distributiekanalen, en urenbedrijf, dat zorgdraagt voor de installatie en onderhoud van eindgebruikersapparatuur.

Afschrijvingen en bijzondere waardeverminderingen materiële vaste activa

848

926

824

26

14

16

1.095

533

1.129

BRONNEN VAN OPBRENGSTEN

Afschrijvingen en bijzondere

Vaste Telefonie

waardeverminderingen immateriële vaste activa

Vaste Telefonie is actief op de retail-markt en levert toegangsdiensten via het vaste net in Nederland door middel


van analoge (PSTN) en digitale (ISDN) lijnen, lokale, nationale en internationale telefoondiensten en oproepen naar mobiele en Internet-operators voor zowel de zakelijke als de

)

Dit heeft betrekking op de netto-omzet gegenereerd binnen de divisie Vaste Net.

consumentenmarkt. Ca. % van de huishoudens in Nederland is aangesloten op het KPN-net. De netto-omzet komt voort uit:

Eenmalige vergoedingen en abonnementen De abonnementen voor het gebruik van het openbare telefonienetwerk of PSTN (voornamelijk analoge) kanalen en ISDN (digitale) kanalen worden door de meeste klanten tweemaandelijks betaald. De hoogte van de netto-omzet uit aansluitingen, waarvoor eenmalige aansluitvergoedingen in rekening worden gebracht, en abonnementen is afhankelijk van het aantal abonnees en nieuwe aansluitingen, het percen-



Onderstaande tabel geeft de ontwikkelingen weer binnen de


tage ‘Doe-Het-Zelf’-pakketten (die goedkoper zijn), de samenstelling

maandelijkse huurtarieven en de starttarieven die worden betaald

van het abonnementenbestand (digitale aansluitingen zijn

voor MDF Access en Co-locatie. Andere transmissiediensten

duurder dan analoge aansluitingen) en de prijs van de

betreffen voornamelijk interne omzet gerealiseerd bij de business

dienstverlening door KPN. De tarieven voor zowel analoge als

unit Vaste Telefonie, evenals bij andere telecommunicatie-

digitale diensten zijn onderworpen aan de tariefplafonds die door

bedrijven. Deze worden gefactureerd op basis van vaste

OPTA, de Nederlandse toezichthouder voor de telecommunicatie-

maandtarieven per lijn of op basis van de tijd die wordt

sector, zijn vastgesteld (de zogenaamde price cap-formules).

doorgebracht op het local loop-netwerk van KPN.

Verkeersopbrengsten

Consumer Internet and Media Services (‘CIMS’)

De verkeersopbrengsten voor het vaste geschakelde telefoon-

Deze business unit omvat de Internet Service Providers (ISP’s),

netwerk worden berekend op basis van het aantal seconden dat

commerciële portals en portal enabling-diensten (zoals diensten

de klant van het netwerk gebruikmaakt plus een vast starttarief

voor ICM-portals en portals van derden).

per oproep. De tarieven hangen af van de afstand van de verbinding, het tijdstip en de dag van de week (wel/geen

ISP-diensten voor consumenten

werkdag). De verkeerstarieven zijn onderworpen aan de

Hieronder vallen diensten ten behoeve van Internet-portals

tariefplafonds die door OPTA zijn vastgesteld. In  zijn

en -content. De netto-omzet uit ISP-diensten is gebaseerd op

bepaalde activiteiten, zoals de inlichtingendiensten, overgeheveld

maandelijkse abonnementsgelden, een aandeel in de opbrengst

van Overige activiteiten naar de business unit Vaste Telefonie.

van het telefoonverkeer en online-advertentievergoedingen.

Carrier Services

Portals

Deze business unit is actief op de wholesale-markt en levert

Hiertoe behoren communities en portals die op specifieke

nationale en internationale wholesale- netwerktoegangsdiensten

groepen en/of marktsegmenten zijn gericht. De netto-omzet is

en geïntegreerde wholesale-transmissiediensten aan andere

gebaseerd op maandelijkse abonnementsgelden, een aandeel

nationale en internationale telecommunicatiebedrijven.

in de opbrengst van het telefoonverkeer, online-advertentie-

De netto-omzet komt voort uit:

vergoedingen en langlopende servicecontracten.

Nationale wholesale-diensten

Portal enabling-diensten

KPN levert deze diensten aan andere telecommunicatiebedrijven.

Hieronder vallen diensten voor portals van onze ISP’s en portals

Het betreft onder meer terminating-diensten (bijvoorbeeld

van derden. Deze bestaan onder meer uit speciaal getarifeerde

mobiel-vast verkeer dat op het KPN-netwerk uitkomt), originating-

diensten voor massale belacties, waarvan de netto-omzet is

diensten (bijvoorbeeld Carrier Select en Carrier Preselect Services,

gebaseerd op gespreksduur en het aantal gesprekken.

/-nummers en originating Internet-diensten met het -nummer) en transitdiensten (bijvoorbeeld mobiel-mobiel

SNT (call centers)

verkeer via het KPN-netwerk). De netto-omzet van deze diensten

SNT biedt diensten op het gebied van in- en outbound calls en

is voornamelijk gebaseerd op het aantal minuten dat van het

verwerking van e-mails, alsmede sales support-services en

KPN-netwerk gebruik wordt gemaakt. De meeste wholesale-

gidsinformatie. De netto-omzet wordt gegenereerd uit tarieven

tarieven zijn onderworpen aan de goedkeuring van OPTA.

per verwerkt gesprek, gespreksduur en/of het aantal gesprekken.

Internationale wholesale-diensten

Operator Vaste Net

Deze diensten betreffen onder meer de verwerking van

De Operator Vaste Net genereert vooral interne opbrengsten.

internationale spraaktransmissie via het KPN-netwerk en de

De opbrengsten zijn afkomstig van interne onderhoudscontracten.

doorgang via het netwerk van internationale oproepen van het ene buitenlandse netwerk naar het andere (voice-hubbing). De

BEDRIJFSLASTEN

tarieven van deze diensten zijn gebaseerd op het aantal minuten

De belangrijkste bedrijfslasten, exclusief afschrijvingen en

dat van het internationale KPN-netwerk gebruik wordt gemaakt.

bijzondere waardeverminderingen, in de divisie Vaste Net zijn:

Het merendeel van deze diensten wordt gerouteerd via het door KPN ontwikkelde Europese spraakplatform, dat gebruikmaakt van


de transmissiediensten die door KPN EuroRings worden geleverd.

Hiertoe behoren de kosten voor het onderhoud van het netwerk door derden en voor andere operators, bijvoorbeeld kosten voor

Local loop services

interconnectie.

Deze diensten betreffen toegangsdiensten voor eindgebruikers (zoals Main Distribution Frame (‘MDF’) Access Services) en MDF


Co-locatie (het ter beschikking stellen van ruimte en technische

Hieronder vallen alle personeelskosten van de units binnen

voorzieningen van het aansluitnet van KPN). De netto-omzet

de divisie Vaste Net.

bestaat uit het aantal verkochte MDF Access-lijnen, de


In september  introduceerde de business unit Carrier

Deze omvatten de verkoopen marketingkosten.

Services wholesale Internet-originating-diensten. Dit model stelt ISP-klanten in staat om het ‘’-nummer te gebruiken


om in te bellen op het KPN-netwerk. De ISP’s kunnen hun eigen

Dit zijn de bedragen aangerekend door de andere twee

klanten dan rechtstreeks factureren voor hun Internet-gebruik.

kerndivisies en Overige activiteiten voor producten en diensten

De voordelen voor de ISP’s zijn duidelijk: elke ISP kan zijn eigen

geleverd aan de divisie Vaste Net.

markten prijsstrategie ontwikkelen en rechtstreeks toegevoegde waarde leveren aan zijn klanten.

Belangrijke ontwikkelingen in 

Aan het eind van  ging KPN ertoe over om de klanten van ‘Het Net’, een ISP van KPN, een vergoeding te vragen voor

In  steeg de som der bedrijfsopbrengsten binnen

Internet-diensten die tot dat moment gratis werden aangeboden.

de divisie Vaste Net met ,% naar EUR . miljoen (:

Dit proces werd in  voltooid en heeft niet geleid tot een

EUR . miljoen; : EUR . miljoen). Daarmee leverde

significant klantenverlies.

deze divisie een bijdrage van % aan de totale som der bedrijfsopbrengsten (: %; : %). In  steeg

In de retail-markt (Vaste Telefonie) vertoont de zakelijke markt

de EBITDA met ,% naar EUR . miljoen (:

een geleidelijke verandering en neemt de concurrentie toe.

EUR . miljoen; : EUR . miljoen). De bijzondere

Naast de verdere toename van het marktaandeel van Carrier (Pre)

posten die in  van invloed waren op de EBITDA betroffen

Select-operators, stijgt ook het marktaandeel van concurrenten

een netto bate van EUR  miljoen. Deze vloeide voort uit

die in de particuliere en zakelijke markt diensten aanbieden

reorganisatiekosten van EUR  miljoen voor additionele

op het gebied van kabeltelefonie, mobiele oplossingen en ISDN-

ontslagen in de unit Operator Vaste Net, CIMS en het externe

achtige producten (gebaseerd op Voice-over-DSL-concepten).

distributiekanaal, die meer dan gecompenseerd werden door

Dit heeft geleid tot een daling in het lokale en interlokale

de vrijval van EUR  miljoen uit de reorganisatievoorziening die

binnenlandse verkeer. Daarnaast heeft de introductie van

in  werd gevormd. Deze vrijval was het gevolg van het feit

Internet-originatingdiensten door Carrier Services geleid tot

dat een significant aantal boventallige medewerkers een nieuwe

een daling in het Internet-verkeer bij Vaste Telefonie. Dit verlies

baan vond binnen KPN. In  vormden de bijzondere posten

aan verkeersvolume wordt gecompenseerd door een stijging in

een last van in totaal EUR  miljoen en hadden voornamelijk

wholesale verkeersvolume bij Carrier Services, waar de marges

betrekking op de reorganisatievoorziening die in dat jaar werd

over het algemeen lager zijn, en door een stijging in de

gevormd. In  vormden de bijzondere posten een winst van

verkeersvolumes die door de ISP’s van KPN worden doorberekend

EUR  miljoen en hadden betrekking op de verwateringswinst

aan hun eigen klanten voor het gebruik van het Internet.

uit de beursgang van SNT. In  steeg de EBITDA exclusief bijzondere posten met ,% naar EUR . miljoen (: EUR . miljoen, : EUR . miljoen). De daling van de EBITDA in voorgaande jaren werd omgezet in een stijging, waaruit blijkt dat de kostenbesparings- en reorganisatieprogramma’s vruchten afwerpen. In  kreeg KPN ook te maken met een neerwaartse trend in de wholesale-markt, waar het totale aantal operators afnam als gevolg van faillissementen. De enorme groei van het verkeer zoals KPN kende tot , voornamelijk als gevolg van de toename van het Internet-verkeer, nam af tot een bescheiden groei in  en . Ondanks een aantal negatieve ontwikkelingen – zoals de bepaling van OPTA in  om het verschil tussen de wholesale- en retail-tarieven te vergroten, de verdere verlaging van de wholesale-tarieven, de toegenomen penetratiegraad van breedband (ADSL), de overstap van klanten van vaste naar mobiele aansluitingen, de introductie van lokaal Carrier PreSelect (waardoor klanten hun eigen carrier voor lokaal verkeer kunnen kiezen) – blijven de marktaandelen van KPN op een acceptabel niveau. De totale verkeersvolumes van de divisie Vaste Net groeiden licht.





Onderstaande tabel toont de ontwikkelingen in verkeersvolume

oplossingen, kabeltelefoon en ISDN-achtige aanbiedingen door

van de divisie Vaste Net:

concurrenten voor het midden- en kleinbedrijf.

IN MILJARDEN MINUTEN

2002

2001

2000

In  daalde de netto-omzet uit eenmalige vergoedingen en abonnementen met ,% naar EUR . miljoen (: EUR . miljoen). Dit werd voornamelijk veroorzaakt door de

Vaste Telefonie: 17,30

19,40

20,78

vervanging van analoge PSTN-lijnen door digitale ISDN-lijnen

9,64

10,56

11,19

en door lagere opbrengsten als gevolg van de introductie van

Internet-verkeer

19,43

25,30

20,67

‘Doe-Het-Zelf-pakketten’ voor ISDN.

Vast naar mobiel

2,62

2,53

2,23

Internationaal

1,28

1,33

1,29

50,27

59,12

56,16

Binnenlands lokaal Binnenlands interlokaal

Onderstaande tabel geeft het aantal aansluitingen op het KPN-netwerk aan het einde van de afgelopen drie jaar weer:

Totaal verkeersvolume Vaste Telefonie

AANTAL AANSLUITINGEN Carrier Services:

IN DUIZENDEN, PER 31 DECEMBER

Terminating

10,34

8,40

7,38

Originating spraak

8,79

7,00

5,53

Originating Internet

6,42

0,40

-

Transit

5,58

5,40

4,43

Internationaal

6,19

6,00

5,18

37,32

27,20

22,52

2002

2001

2000

PSTN (analoge) aansluitingen

6.316

6.569

6.915

ISDN (digitale) aansluitingen

1.536

1.416

1.185

Totaal aantal aansluitingen

7.852

7.985

8.100

1.514

1.395

1.164

22

21

21

ISDN (digital) basic access Totaal verkeersvolume Carrier Services

(2 kanalen per aansluiting) ISDN (digital) primary access

Overig/intern verkeer binnen de divisie

1)

Totaal verkeersvolume

(30 kanalen per aansluiting) –1,27

–1,27

–1,29

86,32

85,05

77,39

In  nam het aantal PSTN-kanalen met ,% af tot , miljoen op  december  ( december : , miljoen). Deze daling werd met name veroorzaakt doordat klanten overstapten

)

Overig/intern verkeer binnen de divisie heeft betrekking op internationale

van analoge naar digitale aansluitingen of geheel overstapten

retail-minuten Vaste Telefonie die worden verwerkt door Carrier Services en

op mobiele verbindingen. In  steeg het aantal ISDN-lijnen

die als internationale wholesale-minuten in rekening worden gebracht aan

(basic en primary) met ca. ,% naar , miljoen op  december

Vaste Telefonie.

 ( december : , miljoen).

Netto-omzet

In  nam het aantal PSTN-kanalen met ,% af naar , miljoen op  december  ( december : , miljoen).

VASTE TELEFONIE

Daarentegen is het aantal ISDN-lijnen (basic en primary) met

In  daalde de totale netto-omzet van Vaste Telefonie met

ca. ,% gestegen naar , miljoen per  december 

,% naar EUR . miljoen (: EUR . miljoen; :

( december : , miljoen).

EUR . miljoen). Eenmalige vergoedingen en abonnementen namen ca. % van de totale netto-omzet van Vaste Telefonie in

Verkeersopbrengsten

de jaren  t/m  voor hun rekening, terwijl het resterende

In  daalden de totale verkeersopbrengsten met ,%

percentage kan worden toegeschreven aan verkeersopbrengsten.

naar EUR . miljoen (: EUR . miljoen). Dit werd voornamelijk veroorzaakt door de daling van het verkeersvolume

Eenmalige vergoedingen en abonnementen

ondanks de toename van de gemiddelde verkeersopbrengsten

In  steeg de netto-omzet uit eenmalige vergoedingen en

per minuut. Het totale verkeersvolume daalde van , miljard

abonnementen met ,% licht naar EUR . miljoen (:

minuten in  naar , miljard minuten in . De daling

EUR . miljoen). Dit is het gevolg van de abonnementstarieven

was het sterkst bij Internet-verkeer (een afname van ,%) en

die met ingang van  augustus  met ca. ,% zijn verhoogd

binnenlands verkeer (een afname van ,%). Dit is het gevolg

en de verbeterde PSTN/ISDN-mix doordat klanten overschakelden

van de introductie van Internet-originating-diensten door de unit

van analoge (PSTN) naar digitale (ISDN) aansluitingen.

Carrier Services en lokaal Carrier (Pre)Select, de aanhoudende

De abonnementstarieven voor ISDN zijn namelijk over het

concurrentie van Carrier (Pre)Select-aanbieders in de

algemeen hoger dan die voor PSTN. Deze ontwikkeling werd

binnenlandse markt, gestegen gebruik van broadband en de

tenietgedaan door een afname van het aantal aansluitingen als

overstap van klanten van vaste naar mobiele aansluitingen.

gevolg van de toegenomen concurrentie van volledig mobiele

Zoals hierboven besproken, heeft de introductie van nieuwe


AANTAL GESPREKKEN, GESPREKSDUUR EN TARIEVEN

verschuiving van gesprek- naar wholesale-volumes. Met ingang

2002

2001

2000

13.480

van  augustus  heeft KPN de binnenlandse retail- en starttarieven met maximaal ,% verhoogd. Daarnaast stegen

Totaal aantal gesprekken (in miljoenen)

11.827

13.416

de gemiddelde internationale opbrengsten door een gunstigere

Gemiddelde gespreksduur (in seconden)

272

277

250

mix van bestemmingen.

Lokaal tarief (EUR/minuut)

0,023

0,022

0,024

Binnenlands interlokaal tarief

De verkeersopbrengsten daalden in  licht met ,% naar

(EUR/minuut)

0,040

0,039

0,041

EUR . miljoen (: EUR . miljoen). De lagere

Vast-mobiel tarief (EUR/minuut)

0,250

0,239

0,235

gemiddelde gesprekstarieven hebben de hogere verkeersvolumes

Internationaal tarief (EUR/minuut)

0,193

0,168

0,175

die werden veroorzaakt door een stijging in Internet-verkeer en vast-mobiel verkeer, meer dan tenietgedaan. Internet-verkeer levert over het algemeen lagere opbrengsten per gesprek omdat

Het totale aantal gesprekken is in  met ,% gedaald

Internet-verkeer vooral gegenereerd wordt tijdens de daluren

naar , miljard (: , miljard) als gevolg van de

en tegen lager lokaal tarief. De hiervoor omschreven

eerdergenoemde factoren. De afname van het Internet-verkeer

competitieve factoren droegen ook bij aan de daling van het

had ook gevolgen voor de gemiddelde gespreksduur, die afnam

aantal binnenlandse gesprekken. In  vertraagde de groei van

tot  seconden in  (:  seconden). Internet-verkeer

het Internet-verkeer, doordat de vraag zich stabiliseerde en er in

kent namelijk een gemiddeld langere gespreksduur dan een

september  -Internetdiensten werden geïntroduceerd.

normaal telefoongesprek. De gemiddelde tarieven stegen licht doordat de binnenlandse tarieven met ingang van

Onderstaande grafiek illustreert het procentuele aandeel in de

 augustus  met maximaal ,% omhoog gingen.

opbrengsten uit binnenlandse gesprekken, Internet-verkeer, vast-mobiel verkeer en internationale gesprekken gedurende

Het aantal gesprekken is in  licht gedaald ten opzichte

de afgelopen drie jaar:

van . In  steeg de gemiddelde gespreksduur naar  seconden (:  seconden), hetgeen werd veroorzaakt door de toename van het Internet-verkeer. In  heeft

GESPREKSOPBRENGSTEN

OPTA KPN verplicht om het verschil tussen wholesale- en

IN % VAN TOTALE NETTO-OMZET

eindgebruikertarieven te vergroten. KPN heeft daarop een nieuwe tariefstructuur geïntroduceerd voor lokale gesprekken, 2002

42 18 29 11

2001

45 18 27 10

waarbij de starttarieven zijn verlaagd en de prijs per minuut is verhoogd. CARRIER SERVICES

In  daalde de netto-omzet van de business unit Carrier Services met ,% naar EUR . miljoen (: EUR . miljoen). Hoewel de verkeersvolumes in alle verkeerscategorieën

2000

50 14 25 11

substantieel zijn gestegen, onder meer door de introductie van Internet-originating-diensten en lokaal Carrier (Pre)Select, werd de netto-omzet zeer sterk beïnvloed door de tariefverlagingen die deels door OPTA werden opgelegd: voor originating-

Binnenlandse gesprekken (excl. Internet)

spraakdiensten (Carrier (Pre)Select) met ingang van

Internet-verkeer

 juli  en  juli , en voor terminating-diensten met

Vast-mobiel verkeer

ingang van  juli  en  september . Ook de lagere

Internationale gesprekken

opbrengsten uit local loop services droegen bij aan deze daling. De totale verkeersvolumes (inclusief internationaal verkeer)

Onderstaande tabel geeft een overzicht van de ontwikkelingen in

namen in  met ,% toe naar , miljard minuten (:

het aantal gesprekken, de gespreksduur en de tarieven

, miljard minuten), voornamelijk vanwege de introductie

gedurende de afgelopen drie jaar:

van Internet-originating-diensten (een toename van , miljard minuten) per  september  en de introductie van lokaal Carrier (Pre)Select in augustus . Dit laatste had een positief effect op zowel de originating- als de terminating-volumes, aangezien het verkeer van Carrier (Pre)Select-aanbieders in de meeste gevallen op het KPN-netwerk eindigt. De volumes internationaal en transitverkeer bleven relatief stabiel.



wholesale-diensten door de unit Carrier Services geleid tot een


De netto-omzet van local loop services daalde, met name door een lagere omzet en prijsdalingen in  en  voor MDF


Access en MDF Co-locatie. In  daalden de bedrijfslasten, exclusief afschrijvingen en In  steeg de netto-omzet van de business unit Carrier Services

bijzondere waardeverminderingen, met ,% naar EUR .

met ,% naar EUR . miljoen (: EUR . miljoen).

miljoen (: EUR . miljoen). Exclusief bijzondere posten

Deze toename was voornamelijk het gevolg van volumestijgingen

bestaande uit een netto-bate van EUR  miljoen in  en een

in transitdiensten met een relatief lage marge, maar werd deels

last van EUR  miljoen in , daalden de bedrijfslasten

tenietgedaan door de wholesale-tariefsverlagingen die OPTA

exclusief afschrijvingen en bijzondere waardeverminderingen

had opgelegd.

met ,% naar EUR . miljoen (: EUR . miljoen). Ter vergelijking: de netto-omzet van de divisie Vaste Net steeg

In  steeg het verkeer (inclusief internationaal verkeer) met

met ,%.

,% naar , miljard minuten (: , miljard minuten) door de Carrier (Pre)Select-diensten en de introductie in 

Uit de afname van de bedrijfslasten blijkt het succes van het

van Internet-originating-diensten (-Internetdiensten).

kostenreductieprogramma dat in de tweede helft van  werd

Deze ontwikkelingen werden verder versterkt door de toename

geïmplementeerd. Bij de meeste units zijn de salariskosten en

van terminating-diensten vanwege het toegenomen gebruik van

sociale lasten afgenomen als gevolg van de personeelsreductie.

mobiele telefoons, en van transit-diensten door het toegenomen

Dit effect werd echter gedeeltelijk tenietgedaan door een

mobiel-mobielverkeer via het KPN-netwerk. De netto-omzet uit

toename van de salarissen en sociale lasten bij SNT vanwege

internationaal telefoonverkeer bleef redelijk stabiel, waar de

de acquisities uit  en door een extra pensioenlast van

hogere volumes nagenoeg teniet werden gedaan door lagere

EUR  miljoen om het tekort van de KPN-pensioenfondsen aan

tarieven.

te vullen. Daarnaast hebben de Operator Vaste Net en andere units aanzienlijke kostenbesparingen gerealiseerd, hetgeen heeft

De netto-omzet uit local loop services steeg in  door de

geleid tot een substantiële afname van de externe bedrijfskosten.

introductie van MDF Access- en Co-locatiediensten in de tweede

De totale kosten uitbesteed werk en andere kosten, materiaal-

helft van .

kosten en overige bedrijfslasten, exclusief bijzondere posten, stegen met EUR  miljoen. Dit kan voornamelijk worden

OVERIGE UNITS BINNEN VASTE NET

toegeschreven aan de hogere inkoopkosten voor interconnectie,

De netto-omzet van overige units binnen de divisie Vaste Net

transitdiensten voor nationaal en internationaal verkeer en voor

steeg in  met ,% naar EUR . miljoen (: EUR

transmissie via andere telecommunicatiebedrijven, als gevolg

. miljoen). Een aantal factoren had een compenserend effect

van de gestegen volumes bij Carrier Services.

op de netto-omzet in . Bij CIMS en SNT steeg de netto-omzet met in totaal EUR  miljoen als gevolg van een groter

In  stegen de bedrijfslasten, exclusief afschrijvingen en

klantenbestand, de beëindiging van gratis Internet door de

bijzondere waardeverminderingen, met ,% naar EUR .

ISP Het Net, de introductie van het Internet-originating-model

miljoen (: EUR . miljoen). Exclusief bijzondere posten

en de acquisities van SNT in Frankrijk en Scandinavië in ,

van EUR  miljoen met betrekking tot de reorganisatiekosten,

evenals de uitbreiding van de activiteiten van SNT. Deze toename

stegen de bedrijfslasten exclusief afschrijvingen en bijzondere

werd echter deels tenietgedaan door lagere opbrengsten van de

waardeverminderingen met ,% naar EUR . miljoen

Operator Vaste Net, hetgeen aantoont dat de kostenreductie-

(: EUR . miljoen). Deze toename kan met name worden

programma’s hun vruchten afwerpen, aangezien deze unit

toegeschreven aan hogere inkoopkosten voor interconnectie,

voornamelijk diensten levert aan andere units binnen KPN.

transitdiensten voor nationaal en internationaal verkeer en voor transmissie via andere telecommunicatiebedrijven als gevolg van

De netto-omzet van de overige units binnen de divisie Vaste Net

de gestegen volumes. Daarnaast kregen de ISP’s van KPN te

steeg in  met ,% naar EUR . miljoen (:

maken met hogere marketingkosten voor de introductie van

EUR . miljoen). De gestegen netto-omzet bij CIMS en SNT

ADSL. Deze stijgingen werden deels gecompenseerd door de

werd slechts deels tenietgedaan door lagere opbrengsten bij de

succesvolle kostenreductie op netwerkonderhoud en

Operator Vaste Net.

beheeractiviteiten en op distributie- en marketingactiviteiten.



In  steeg de EBITDA met ,% naar EUR . miljoen

In  steeg het bedrijfsresultaat van de divisie Vaste Net met

(: EUR . miljoen, : EUR . miljoen). Exclusief

,% naar EUR . miljoen (: EUR  miljoen, :

bijzondere posten steeg de EBITDA met ,% naar EUR .

EUR . miljoen). Exclusief bijzondere posten steeg het

miljoen (: EUR . miljoen; : EUR . miljoen).

bedrijfsresultaat met ,% naar EUR . miljoen, vergeleken met EUR  miljoen in  en EUR . miljoen in .

In  steeg de EBITDA-marge van ,% in  naar ,%.

De neerwaartse trend in de EBITDA en EBIT, waarmee KPN de

Exclusief bijzondere posten steeg de EBITDA-marge naar ,%,

afgelopen jaren werd geconfronteerd, voornamelijk vanwege

vergeleken met ,% in . De voornaamste oorzaken van

de slechte situatie op de telecommunicatiemarkt, kon worden

deze toename ten opzichte van  waren de significante

omgebogen dankzij de succesvolle kostenreductieprogramma’s.

kostenbesparingen die door vrijwel alle units binnen de divisie Vaste Net zijn gerealiseerd en die verder werden versterkt door de verhoging van de retail-tarieven binnen Vaste Telefonie in de tweede helft van . Deze ontwikkelingen werden deels tenietgedaan door lagere wholesale-tarieven bij Carrier Services en de extra pensioenlast in verband met de aanvulling van het tekort van de KPN-pensioenfondsen. In  daalde de EBITDA-marge van ,% in  naar ,%. Exclusief bijzondere posten daalde de EBITDA-marge van ,% in  naar ,% in . De daling van de EBITDA-marge in  ten opzichte van  weerspiegelt de toename van het Internet-verkeer bij Vaste Telefonie en een toename van het transit-verkeer bij Carrier Services – beide zijn diensten met lagere marges – en de door OPTA opgelegde verlaging van de wholesale-tarieven.

Afschrijvingen en bijzondere waardeverminderingen Tot afschrijvingen en bijzondere waardeverminderingen behoren de afschrijvingen en bijzondere waardeverminderingen van materiële en immateriële vaste activa. In  bedroeg het totale bedrag aan afschrijvingen en bijzondere waardeverminderingen voor de materiële en immateriële vaste activa van de divisie Vaste Net EUR  miljoen, en exclusief bijzondere posten EUR  miljoen (: EUR  miljoen). De oorzaak van de afname van reguliere afschrijvingen en bijzondere waardeverminderingen kan worden gevonden in het strengere investeringsbeleid, dat vanaf  van kracht is. In  bedroegen de afschrijvingen en bijzondere waardeverminderingen in totaal EUR  miljoen (: EUR  miljoen).




Hot news via sms KPN altijd dichtbij

Short Messaging Services (SMS). De jeugd heeft een eigen taal ontwikkeld: kort maar krachtig ;-)


de divisie Mobiel in de afgelopen drie jaar: BEDRIJFSOPBRENGSTEN 2002 DIVISIE MOBIEL

als % van geheel KPN:


Totale netto-omzet

2002

2001

2000

4.506

4.104

3.404

123

141

92

683

428

2.365

42%

Geactiveerde productie voor het eigen bedrijf Overige bedrijfsopbrengsten

1)

EBITDA 2002 als % van geheel KPN: 45%


5.312

4.673

5.861

515

638

720

1.383

1.290

1.117


391

378

254


365

373

322


545

507

476

Materiaalkosten Kosten uitbesteed werk en andere externe kosten

GEMIDDELD AANTAL FTE’S 2002 als % van geheel KPN: 16%

: Som der bedrijfslasten (exclusief

• EBITDA marge (exclusief bijzondere posten) steeg van ,%

afschrijvingen en bijzondere waarde-

naar ,% als gevolg van gestegen opbrengsten per klant

verminderingen)

3.199

3.186

2.889


2.113

1.487

2.972

• Mobiele data-diensten i-mode geïntroduceerd • Financiële herstructurering KPN Mobile: financiële positie versterkt • KPN verwierf volledige zeggenschap over E-Plus

Afschrijvingen en bijzondere waardeverminderingen materiële vaste activa

768

615

436

7.599

15.002

933


BRONNEN VAN OPBRENGSTEN

waardeverminderingen immateriële vaste activa

De divisie Mobiel genereert voornamelijk opbrengsten uit de Bedrijfsresultaat (EBIT)

–6.254

–14.130

1.603

verkoop en levering van mobiele telecommunicatiediensten, waarvan een groot deel bestaat uit verkeersopbrengsten.

)

In  bevatten de overige bedrijfsopbrengsten het effect van de acquisitie

De netto-omzet komt voornamelijk voort uit:

van NTT DoCoMo van een belang van % in KPN Mobile voor een bedrag van

• Verkeersopbrengsten. Deze opbrengsten zijn gebaseerd op de

EUR . miljoen.

werkelijke tijdsduur van de verbinding. De tarieven variëren afhankelijk van het dienstenpakket waarvan de klant gebruikmaakt (prepaid-aansluitingen of abonnementen) en van de bestemming en het tijdstip van de verbinding. De verkeersopbrengsten omvatten eveneens: • Termination fees. Deze vergoedingen worden in rekening gebracht aan andere telecommunicatiebedrijven voor oproepen vanuit hun netwerken naar de netwerken van KPN. • Roaming fees. Deze vergoedingen worden ontvangen van andere netwerkoperators voor oproepen die hun klanten doen vanuit de KPN-netwerken. • Value-added service fees. Het betreft vergoedingen voor ‘value-added’ mobiele spraak- en datadiensten als i-mode en het verzenden van berichten (Short Message Service, bekend als SMS), voicemail- en informatiediensten. • Belbundels. Deze worden in combinatie met een abonnement aangeboden.



Onderstaande tabel geeft de ontwikkelingen weer binnen


• Vaste maandelijkse abonnementsomzet. Deze vergoedingen


worden maandelijks in rekening gebracht aan de abonnementhouders voor de toegang tot het KPN-netwerk, ongeacht het

In  is de sterke groei van de mobiele-telecommunicatiemarkt

werkelijke gebruik dat zij van het netwerk maken.

in de belangrijkste markten (Nederland, Duitsland en België),

• Omzet uit verkoop van randapparatuur en overige

zoals KPN in voorgaande jaren kende, tot een halt gekomen

apparatuur. Onder deze post vallen de opbrengsten uit de

aangezien deze markten verzadigd zijn geraakt. Zo bedroeg de

verkoop van SIM-kaarten (Subscriber Identity Module-kaarten),

marktpenetratie (het totale aantal mobiele klanten in een land

handsets en accessoires.

in relatie tot het totale aantal inwoners van het desbetreffende land) in Nederland en Duitsland ultimo  respectievelijk %

Geactiveerde productie voor het eigen bedrijf. Voor zover

en %, vergeleken met % en % in . In  heeft KPN

salaris-, materiaal- en andere directe kosten, rentekosten en

zijn strategie voor Nederland en Duitsland aangepast. In plaats

indirecte kosten toegerekend kunnen worden aan de

van een focus op marktaandeel, richtte KPN zich op klanten met

vervaardiging van technische bedrijfsmiddelen die bestemd zijn

een relatief hoge waarde (postpaid-/zakelijke klanten), hetgeen

voor eigen gebruik, worden deze lasten geactiveerd en vervolgens

resulteerde in een verbetering van de EBITDA-marges, maar ook

afgeschreven overeenkomstig de levensduur van deze

tot een geringere groei van het klantenbestand en verlies

bedrijfsmiddelen.

van prepaid-klanten. Ultimo  bedroeg het totale aantal abonnees in Nederland, Duitsland en België , miljoen (:

Overige bedrijfsopbrengsten. Hieronder vallen opbrengsten

, miljoen). In  werd de strategie met de focus op klanten

uit niet-kernactiviteiten, zoals de verhuuropbrengst van

met een relatief hoge waarde in Nederland en Duitsland

opstelpunten, alsmede opbrengsten uit de verkoop aan of

voortgezet. Als gevolg van deze strategie kon in  een afname

deelname door derden in de groepsmaatschappijen van KPN,

van het totale aantal abonnees in de kernmarkten worden

joint ventures en andere deelnemingen of activiteiten.

waargenomen, met name in het prepaid-segment. In het laatste kwartaal van  slaagde KPN erin om in de Duitse markt, met

BEDRIJFSLASTEN

verhoogde marketinginspanningen en kortingen op handsets, nieuwe klanten aan te trekken, waardoor het totale aantal

De voornaamste bedrijfslasten van de divisie Mobiel zijn:

abonnees in Nederland, Duitsland en België aan het eind van  van , miljoen bedroeg.

• Materiaalkosten. Deze omvatten met name inkoopkosten van handsets voor verkoop aan klanten en materiaal dat wordt

Algemene economische ontwikkelingen, ontwikkelingen binnen

gebruikt voor het onderhoud van de mobiele netwerken.

de mobiele markten, en beslissingen van enkele mobiele operators om bepaalde activiteiten te beëindigen of uit te stellen,

• Kosten uitbesteed werk en andere externe kosten. Deze

vormden medio  de aanleiding voor een kritische

omvatten kosten voor de toegang tot netwerken van derden,

beschouwing van de bestaande business plannen van de mobiele

kosten voor netwerkonderhoud door derden, vergoedingen die

activiteiten. Dit heeft geleid tot nieuwe business plannen, in lijn

zijn betaald aan externe distributiekanalen en andere externe

met de gewijzigde vooruitzichten. KPN heeft de realiseerbare

kosten. KPN betaalt kosten voor de toegang tot netwerken van

waarde van de mobiele activiteiten geëvalueerd aan de hand van

andere vaste of mobiele netwerk-operators voor gesprekken van

externe waarderingen en de contante waarde van toekomstige

KPN-klanten met een bestemming op de netwerken van de andere

kasstromen. Ten behoeve van deze impairment test heeft KPN

operators.

deze realiseerbare waarde, zijnde de verwachte nettoopbrengstwaarde, vergeleken met de boekwaarde van de

• Salarissen en sociale lasten. Deze omvatten de salarissen

mobiele activiteiten.

en sociale lasten inclusief alle kosten die verband houden met

Dit heeft geleid tot een non-cash bijzondere waardevermindering

personen die bij KPN Mobile in dienst zijn voor het ontwerp,

van in totaal ca. EUR  miljard, inclusief de effecten op actieve

de bouw, het onderhoud en de exploitatie van de mobiele

belastinglatenties.

netwerken.

Andere ontwikkelingen in : • Overige bedrijfslasten. Deze omvatten de verkoopen marketingkosten.

• Op  februari  voltooide KPN de verkoop van het belang van ,% in Pannon GSM voor EUR  miljoen in contanten. De verkoop van Pannon GSM leidde tot een boekwinst van

• Interne verrekeningen. Het betreft in rekening gebrachte bedragen door de andere twee kerndivisies en Overige activiteiten voor producten en diensten geleverd aan de divisie Mobiel.

EUR  miljoen. • Op  maart  heeft KPN van BellSouth het resterende belang van ,% in E-Plus verworven. Vanaf  maart  is E-Plus integraal geconsolideerd in de Mobiele divisie.


Bedrijfsopbrengsten


• In  introduceerde KPN Mobile in de kernmarkten Duitsland, Nederland en België i-mode, de mobiele datadienst die door NTT DoCoMo is ontwikkeld. Op  december 

Onderstaande tabel geeft de ontwikkelingen weer van de

maakte KPN Mobile bekend dat in Nederland de grens van

bedrijfsopbrengsten binnen de divisie Mobiel in de afgelopen

. i-modeklanten was gepasseerd. Op  december 

drie jaar:

bedroeg het aantal i-mode-klanten in de kernmarkten in totaal ca. .. • KPN Mobile heeft ook bekendgemaakt een nieuwe zakelijke

MOBIEL BEDRAGEN IN MILJOENEN EURO

2002

2001

2000

1.880

1.687

1.449

256

224

243

dienst, Lucio genaamd, op de markt te brengen. Dit gebeurt in samenwerking met Hewlett-Packard en Microsoft in Nederland.

Nederland

KPN Mobile is met Lucio één van de eerste operators in Europa


die snelle mobiele toegang biedt tot bedrijfsinformatie, zoals

• Vaste maandelijkse

e-mail. Hierdoor komt mobiel telewerken binnen handbereik van een groot aantal bedrijven. • E-Plus heeft in  een nationaal ,G roaming-contract afgesloten met Quam, het Telefónica/Sonera-consortium.

abonnementsomzet • Randapparatuur en overige apparatuur Totale netto-omzet Nederland

78

116

113

2.214

2.027

1.805

1.721

1.276

1.066

144

101

94

Ook tekende E-Plus een Memorandum of Understanding voor het delen van een G-netwerk met Quam. In juli  kondigde

Duitsland

Quam aan zijn UMTS-activiteiten in Duitsland te staken.


In december  hebben E-Plus en Quam overeenstemming

• Vaste maandelijkse

bereikt over de beëindiging van deze overeenkomsten. De totale bate die voortvloeide uit de beëindiging bedroeg EUR  miljoen, bestaande uit een contante betaling door Quam van EUR  miljoen in december  en de vrijval ten

abonnementsomzet • Randapparatuur en overige apparatuur Totale netto-omzet Duitsland

149

215

217

2.014

1.592

1.377

289

232

58

gunste van het resultaat van vooruitontvangen bedragen ten bedrage van EUR  miljoen, die Quam in  en  reeds

België en andere activiteiten

aan E-Plus had betaald. E-Plus heeft tevens het recht om de

• BASE (België)

individuele UMTS-opstelpunten van Quam over te nemen

• Pannon GSM (Hongarije)

indien deze passen in de uitrol van het UMTS-netwerk van

• Overig

E-Plus.

Totale netto-omzet België

• In  heeft E-Plus met MobilCom overeenstemming

en andere activiteiten

25

241

158

–36

12

6

278

485

222

4.506

4.104

3.404

bereikt over de beëindiging van de nationale ,G roamingovereenkomst tussen beide partijen. Hiermee is een bedrag van

Totale netto-omzet Mobiel

EUR  miljoen gemoeid. In december  werd een bedrag van EUR  miljoen ontvangen, gevolgd door EUR  miljoen

Geactiveerde productie voor

in februari . Het resterende bedrag zal in contanten

het eigen bedrijf

123

141

92

worden betaald, verspreid in termijnen over de jaren  tot

Overige bedrijfsopbrengsten

683

428

2.365

5.312

4.673

5.861

. France Telecom staat garant voor de betalingen. Aangezien de overeenkomst in  eerst nog definitief moest

Som der bedrijfsopbrengsten Mobiel

worden goedgekeurd door de aandeelhouders van MobilCom, zullen de resultaten van deze overeenkomst in  worden verantwoord. • Hutchison G UK wordt niet beschouwd als een strategische

In  steeg de som der bedrijfsopbrengsten met ,% naar EUR . miljoen (: EUR . miljoen). De bijzondere

deelneming en is derhalve gewaardeerd tegen de verwachte

posten bedroegen in  in totaal EUR  miljoen en hadden

netto-opbrengstwaarde. In  heeft een afwaardering

betrekking op de boekwinst uit de verkoop van het belang van

naar de verwachte netto-opbrengstwaarde ten bedrage van

,% in Pannon GSM, de afwikkeling van de tussenhoudster-

EUR , miljard plaatsgevonden (: een afwaardering

maatschappijen die de deelneming in Telkomsel bezaten,

van EUR  miljoen).

alsmede een bate met betrekking tot de beëindiging van de roaming-overeenkomst tussen E-Plus en Quam. De bijzondere posten bedroegen in  EUR  miljoen en betroffen de verkoop van het belang van KPN in Telkomsel. Deze bijzondere posten zijn verantwoord onder ‘Overige bedrijfsopbrengsten’. Exclusief bijzondere posten steeg de som der bedrijfsopbrengsten met ,% van EUR . miljoen in  naar EUR . miljoen



in . Deze stijging weerspiegelt zowel consolidatiewijzigingen

van randapparatuur daalde van EUR  miljoen in  naar

als autonome groei.

EUR  miljoen in  als gevolg van een lagere bruto-aanwas van het klantenbestand in verhouding tot .

Vanaf  maart  is E-Plus integraal geconsolideerd. Voordien was E-Plus proportioneel geconsolideerd voor ,%, aangezien

In  steeg de totale netto-omzet met ,% naar

KPN de zeggenschap over E-Plus deelde met BellSouth. BASE is

EUR . miljoen (: EUR . miljoen). Deze stijging

sinds  februari  integraal geconsolideerd na de verwerving

was met name toe te schrijven aan de toename van het

door KPN van het resterende %-belang in BASE. Na de verkoop

klantenbestand en de daaruit voortvloeiende verkeersgroei

van het KPN-belang werd Pannon GSM per  februari 

van ca. %. De omzet uit de verkoop van apparatuur bleef

gedeconsolideerd.

met EUR  miljoen redelijk stabiel (: EUR  miljoen).

Indien de consolidatie-effecten en bijzondere posten

Verkeersopbrengsten

buiten beschouwing worden gelaten, steeg de som der

KPN is erin geslaagd zijn leidende positie in Nederland te

bedrijfsopbrengsten binnen de divisie Mobiel met ,% van

handhaven en had eind  een geschat marktaandeel van

EUR . miljoen in  naar EUR . miljoen in .

,% (: ,%; : ,%). De mobiele marktpenetratie stabiliseerde zich in Nederland op ca. % (: %; : %).

In de kernmarkten Nederland, Duitsland en België stegen de verkeersopbrengsten, maar deze werden deels tenietgedaan

In de eerste helft van  bleef het totaal aantal klanten stabiel

door teruggelopen opbrengsten uit de verkoop van apparatuur.

op , miljoen, maar dit nam af tot , miljoen in het derde

De toename van de verkeersopbrengsten en opbrengsten uit

kwartaal van , voornamelijk als gevolg van het nieuwe

vaste maandelijkse abonnementsgelden is hoofdzakelijk het

afsluitbeleid dat op  januari  werd geïntroduceerd.

gevolg van een verbetering van de klantenmix door meer

Dit beleid houdt in dat prepaid-klanten van het KPN-netwerk

klanten met een relatief hoge waarde en een toename van het

worden afgesloten indien zij hun beltegoed gedurende

dataverkeer (met name SMS-verkeer). Deze toename werd deels

zes maanden niet hebben opgewaardeerd.

tenietgedaan door een verkleining van het klantenbestand. In het vierde kwartaal van  bleef het totale klantenbestand Aan het eind van  bedroeg het totale aantal abonnees in de

stabiel op , miljoen klanten, met een verdere verbetering van de

kernmarkten , miljoen (: , miljoen), waarvan ,%

klantenmix. Tijdelijke verhogingen van de bijdragen voor handsets

(: ,%) postpaid-klanten waren.

en speciale aanbiedingen stimuleerden de netto-omzet in het vierde kwartaal van . Ten opzichte van  december  steeg

In  daalde de som der bedrijfsopbrengsten met ,% van

het totale aantal postpaid-abonnees met ,% van . miljoen

EUR . miljoen in  naar EUR . miljoen. De bijzondere

naar . miljoen. In  nam het aantal prepaid-abonnees met

posten hadden in  betrekking op de boekwinst uit de

,% af tot . miljoen abonnees. Het aantal i-mode-abonnees

verkoop van het ,%-belang in Telkomsel. In  waren de

bedroeg in Nederland op  december  in totaal ..

bijzondere posten gerelateerd aan de verwerving van een belang van % in KPN Mobile door NTT DoCoMo. Exclusief bijzondere

In  groeide het klantenbestand met ca. ,%: van ongeveer

posten steeg de som der bedrijfsopbrengsten met ,% van

, miljoen klanten ultimo  naar ongeveer , miljoen

EUR . miljoen in  naar EUR . miljoen in .

ultimo . In  is de strategie voor Nederland aangepast

Deze stijging weerspiegelt de effecten van de proportionele

en richt KPN zich minder op marktaandeel en meer op klanten

consolidatie van E-Plus per  februari  en de integrale

met een relatief hoge waarde. Deze strategie, gecombineerd

consolidatie van BASE per  februari . Daarnaast leidde

met een verzadiging van de markt, had tot gevolg dat de groei

de stijging van het aantal abonnees tot hogere

van het aantal prepaid-klanten in  relatief gering was

verkeersopbrengsten.

(,% vergeleken met een groei van ,% in ). Daarentegen bedroeg de groei van het aantal klanten in  met een

NEDERLAND

In  steeg de totale netto-omzet met ,% naar EUR . miljoen (: EUR . miljoen). Dit kan worden toegeschreven aan hogere verkeersopbrengsten, die deels teniet werden gedaan door de afgenomen verkoop van randapparatuur. De verkeersopbrengsten stegen door de groei in het gemiddelde verkeersvolume per abonnee, dankzij een betere postpaid/prepaid klantenmix (postpaid-klanten genereren hogere verkeersopbrengsten) en de gestegen terminatingtarieven. De verkeersopbrengsten stegen van EUR . miljoen in  naar EUR . miljoen in . De omzet uit de verkoop


abonnement (postpaid) ,%, tegenover ,% in .

de churn-ratio in het postpaid-segment. Deze daling in het

voor de afgelopen drie jaar als volgt worden samengevat:

postpaid-segment was het gevolg van de gewijzigde strategie om zich meer te richten op klanten met een relatief hoge waarde, inclusief programma’s gericht op klantenbinding.

ONTWIKKELING KLANTENBESTAND NEDERLAND AANTAL KLANTEN IN DUIZENDEN

In  leidde een verbetering in de gemiddelde verkeersvolumes

2002

2001

2000

Prepaid

3.157

3.486

3.179

in de terminatietarieven tot een stijging van ,% in de

Postpaid

1.877

1.739

1.666

verkeersopbrengsten: van EUR . miljoen in  naar



-

-

PER 31 DECEMBER

per klant, een groter aantal postpaid-abonnees en een stijging

Waarvan i-mode

EUR . miljoen in . Het totale verkeersvolume steeg van . miljoen minuten in  naar . miljoen minuten in

Totaal

5.034

5.225

4.845

. Met name het gemiddelde aantal minuten per postpaidabonnee steeg: van  minuten in  naar  minuten in .

De bruto-churn-ratio wordt gedefinieerd als het aantal mobiele klanten dat niet langer op het KPN-netwerk is aangesloten,

In  lieten de verkeersopbrengsten een groei van in

gedeeld door het totale aantal klanten van KPN. Redenen

totaal ,% zien: van EUR . miljoen in  naar

waarom klanten niet langer gebruikmaken van de diensten

EUR . miljoen. Het totale verkeersvolume steeg in  met

van KPN kunnen zijn: onvrijwillige churn, waarbij KPN zelf het

,% naar . miljoen minuten, vergeleken met . miljoen

initiatief tot afsluiting heeft genomen (bijvoorbeeld vanwege

minuten in . Deze groei kan voornamelijk worden

onbetaalde rekeningen) en vrijwillige churn, waarbij de klant

toegeschreven aan de uitbreiding van het klantenbestand en

zelf de gebruikmaking van de KPN-diensten wenst te beëindigen

de stijging van het gemiddeld aantal minuten per maand per

(bijvoorbeeld vanwege een overstap naar een concurrerende

abonnee, met name bij postpaid-abonnees.

mobiele operator). In de verkeersopbrengsten zijn tevens de bedrijfsopbrengsten uit De volgende tabel, gebaseerd op schattingen van het

SMS-verkeer begrepen. In  werden ongeveer  miljoen

management, geeft een overzicht van de ontwikkelingen in

berichten verstuurd (:  miljoen; :  miljoen).

de bruto-churn-ratio in Nederland voor de afgelopen drie jaar. In de hiernavolgende cijfers zijn tevens de prepaid-klanten

De volgende tabel geeft voor de afgelopen drie jaar het

opgenomen die hun beltegoed de afgelopen zes maanden in

gemiddeld aantal minuten en de gemiddelde maandelijkse

 niet hebben opgewaardeerd (noot: de churn-ratio’s voor

opbrengsten per klant weer:

 en  omvatten tevens pre-paid klanten die hun beltegoed in de laatste twaalf maanden niet hebben

VERKEERSVOLUME EN GEWOGEN GEMIDDELDE

opgewaardeerd).

OPBRENGSTEN IN NEDERLAND 2002

2001

2000

7.434

6.951

5.966

118

ONTWIKKELING CHURN-RATIO RATIO’S PER 31 DECEMBER

2002

2001

2000

Bruto-churn

27%

19%

16%

Totaal verkeer (in miljoenen minuten per periode)

Gewogen gemiddeld aantal minuten 121

114

In het algemeen is de bruto-churn-ratio een belangrijke

per maand per klant • Prepaid

47

46

54

graadmeter voor de kwaliteit van de diensten en de

• Postpaid

260

257

220

33

concurrentiepositie van KPN. Gemiddelde maandelijkse opbrengst

In  werd de stijging van de churn-ratio met name veroorzaakt

per klant (EUR) (einde van periode):

34

31

door een toename van het aantal afsluitingen van prepaid-

• Prepaid

14

12

13

abonnementen, doordat de maximale opwaardeerperiode

• Postpaid

72

69

66

werd verlaagd van  naar  maanden, aangevuld met een opzegtermijn van één maand. Alle cijfers zijn inclusief internationale roaming op het KPN-netwerk.

In  kon de stijging van de churn-ratio in het prepaid-segment voornamelijk worden toegeschreven aan een strikter beleid ten

In  werd de toename van de gemiddelde maandelijkse

aanzien van het afsluiten van niet-actieve klanten. Deze stijging

opbrengst per klant (average revenues per user, ofwel ‘ARPU’,

werd slechts gedeeltelijk gecompenseerd door een afname van

gedefinieerd als de totale gemiddelde opbrengst per klant



De ontwikkelingen in het Nederlandse klantenbestand kunnen


inclusief abonnementsgelden en internationale roaming)

Eind  heeft E-Plus overeenstemming bereikt met Quam

voornamelijk veroorzaakt door een toename van het

over de beëindiging van alle bestaande zakelijke relaties tussen

verkeersvolume en hogere verkeersopbrengsten, met name voor

de twee ondernemingen in Duitsland. Dit resulteerde in een

mobiel terminating-verkeer en prepaid uitgaand verkeer.

bijzondere bate van EUR  miljoen, bestaande uit een contante betaling door Quam van EUR  miljoen en de vrijval ten gunste

In  kon de daling in de gemengde ARPU, ondanks een hogere

van het resultaat van het uitstaande saldo van de vooruit-

ARPU bij postpaid-abonnees, voornamelijk worden toegeschreven

ontvangen bedragen van EUR  miljoen die E-Plus van Quam

aan een groter aandeel van de prepaid-abonnees in het klanten-

heeft ontvangen.

bestand. De lagere ARPU bij prepaid-abonnees was voornamelijk het gevolg van een daling in het aantal prepaid-minuten,

Op  november  hebben E-Plus en MobilCom overeen-

gedeeltelijk gecompenseerd door meer SMS-verkeer.

stemming bereikt over de beëindiging van de nationale roamingovereenkomst tussen beide partijen. Aangezien deze

Vaste maandelijkse abonnementsomzet

overeenkomst in  eerst nog definitief moest worden

In  was de totale vaste maandelijkse abonnementsomzet

goedgekeurd door de aandeelhouders van MobilCom, zal KPN

EUR  miljoen (: EUR  miljoen; : EUR  miljoen).

de uitkomst van de overeenkomst verantwoorden in .

Deze groei van ,% kan hoofdzakelijk worden toegeschreven aan de aanwas van het aantal postpaid-klanten.

De totale netto-omzet in Duitsland steeg van EUR . miljoen in  naar EUR . miljoen in . Deze groei was

In  waren de lagere abonnementstarieven vanaf maart 

voornamelijk te danken aan de integrale consolidatie van E-Plus

de belangrijkste oorzaak van de afname.

per  maart . Na aanpassing voor het consolidatie-effect werden de hogere verkeersopbrengsten deels tenietgedaan

DUITSLAND

door een teruggelopen verkoop van apparatuur.

KPN verwierf op  februari  een belang van ,% in E-Plus; de resultaten zijn vanaf die datum proportioneel geconsolideerd.

De totale netto-omzet in Duitsland steeg van EUR . miljoen

Hierdoor is de periode van  januari tot  februari  niet

gedurende de  maanden in  naar EUR . miljoen in .

opgenomen in de vergelijkende cijfers. Op  maart  werd de acquisitie van het ,%-belang van BellSouth in E-Plus voltooid.

Verkeersopbrengsten

E-Plus is per  maart  integraal geconsolideerd in de divisie

De mobiele marktpenetratie bedroeg ultimo  ca. %,

Mobiel.

gebaseerd op een geraamde bevolking van  miljoen (: %, : %). In Duitsland is de mobiele markt voor spraak-

De opbrengsten in  van E-Plus werden beïnvloed door

diensten verzadigd geraakt, hetgeen heeft geresulteerd in een

overeenkomsten met Quam en MobilCom. E-Plus heeft in 

lagere bruto-aanwas van het klantenbestand in verhouding tot

met Quam een nationale roaming-overeenkomst afgesloten,

. Eind  bedroeg het marktaandeel van KPN in de Duitse

evenals een overeenkomst voor het delen van een G-netwerk.

markt ,% (: ,%; : ,%).

Daarnaast heeft E-Plus in  een nationale roamingovereenkomst afgesloten met MobilCom.

De strategiewijziging in  met een focus op klanten met een relatief hoge waarde resulteerde in een lager marktaandeel.

In het kader van de overeenkomst met Quam met betrekking

Eind  had deze strategiewijziging niet geleid tot een afname

tot roaming en het delen van het netwerk heeft E-Plus van Quam

van het klantenbestand (, miljoen abonnees), maar in de eerste

betalingen ter waarde van EUR  miljoen ontvangen, waarvan

drie kwartalen van  daalde het klantenbestand naar

EUR  miljoen in  is ontvangen en het resterende bedrag

ongeveer , miljoen abonnees. Deze daling weerspiegelt

in . Van deze betalingen zijn, op basis van het gebruik van

voornamelijk de afname van het aantal prepaid-klanten. In het

het netwerk van E-Plus door Quam en de door E-Plus behaalde

vierde kwartaal van  is E-Plus erin geslaagd nieuwe klanten

milestones in het kader van de contracten met Quam, bedragen

aan te trekken door verhoogde marketinginspanningen en

als reguliere omzet in  (EUR  miljoen) en in 

kortingen op handsets, hetgeen resulteerde in een toename

(EUR  miljoen) ten gunste van het resultaat gebracht, als

van het totaal aantal abonnees naar , miljoen op  december

verkeersopbrengsten danwel als overige bedrijfsopbrengsten.

. De klantenmix (postpaid versus prepaid) verbeterde eveneens in  en in .


De effecten van de significante groei in het klantenbestand van

per  december  naar , miljoen per  december .

E-Plus op het verkeersvolume in de afgelopen drie jaar worden

In  en de eerste drie kwartalen van  nam het aantal

het best geïllustreerd in de volgende tabel:

prepaid-klanten substantieel toe. Het vierde kwartaal van  liet een lichte daling zien van het aantal prepaid-klanten, een

VERKEERSOPBRENGSTEN EN GEWOGEN GEMIDDELDE

ontwikkeling die voortvloeide uit het feit dat KPN zich meer op

OPBRENGSTEN DUITSLAND

klanten met een relatief hoge waarde ging richten (postpaid- en

2002

2001

2000

6.605

6.034

4.831

zakelijke klanten). Het totale aantal postpaid-klanten steeg in  met een bescheiden ,% ten opzichte van .


De ontwikkelingen in het klantenbestand in Duitsland kunnen voor de afgelopen drie jaar als volgt worden samengevat:

Gewogen gemiddeld aantal minuten

ONTWIKKELING KLANTENBESTAND DUITSLAND AANTAL KLANTEN IN DUIZENDEN

per maand per klant (einde van periode)

76

68

80

• Prepaid

27

28

41

• Postpaid

138

125

112

30

2002

2001

2000

Prepaid

3.871

4.368

3.628


24

21

Postpaid

3.398

3.113

3.033

• Prepaid

9

9

16



-

-

• Postpaid

42

39

42

7.269

7.481

6.661

PER 31 DECEMBER

Gemiddelde maandelijkse opbrengst

Waarvan i-mode

Totaal

Alle cijfers zijn inclusief internationale roaming op het netwerk van E-Plus.

De volgende tabel, gebaseerd op schattingen van het management, geeft een overzicht van de ontwikkelingen in

Het verkeersvolume steeg in  ,% van . miljoen

de bruto-churn-ratio in Duitsland. In de hiernavolgende cijfers

minuten in  naar . miljoen in . De toename van

zijn tevens de prepaid-klanten opgenomen die hun beltegoed

het verkeersvolume is het resultaat van de aanwas van het aantal

de afgelopen  maanden niet hebben opgewaardeerd.

postpaid-klanten en de stijging van het gemiddelde aantal minuten verkeer per postpaid-klant.

ONTWIKKELING CHURN-RATIO RATIO’S PER 31 DECEMBER

2002

2001

2000

De stijging van de ARPU in  is toe te schrijven aan een verbetering van de klantenmix, waarin zich meer postpaid-

Bruto-churn

25%

25%

15%

klanten bevinden, die een hoog volume genereren. Het verkeersvolume steeg in  met ,% van . miljoen

De bruto-churn bleef stabiel op % ultimo . De bruto-churn

minuten naar . miljoen minuten. De afname van het

in het postpaid-segment daalde echter van % ultimo  naar

gemiddeld aantal minuten per maand werd meer dan

% ultimo . Dit effect is toe te schrijven aan de focus op

gecompenseerd door de toename van het klantenbestand.

klanten met een relatief hoge waarde en het succes van de

De afname van het gemiddeld aantal minuten per maand en een

activiteiten gericht op klantenbinding. De bruto-churn in het

tariefsverlaging van ca. % in  resulteerden in aanzienlijk

prepaid-segment steeg daarentegen van % naar % ultimo

lagere gemiddelde maandelijkse opbrengsten per klant:

.

EUR  in  tegenover EUR  in .

De stijging van de churn tussen  en  weerspiegelt het

BELGIË EN ANDERE ACTIVITEITEN

striktere afsluitbeleid voor prepaid-klanten. Andere factoren

De totale netto-omzet in België en de andere activiteiten daalde

die bijdroegen aan de hogere churn-ratio in  waren de

van EUR  miljoen in  naar EUR  miljoen in . Van

tariefstijgingen voor SMS en de strategische beslissing om te

deze daling is EUR  miljoen het gevolg van de deconsolidatie

focussen op klanten met een relatief hoge waarde.

van Pannon GSM per  februari , die slechts deels werd gecompenseerd door een toename met EUR  miljoen van de netto-omzet van BASE. In  steeg de totale netto-omzet in België en van de andere activiteiten tot EUR  miljoen (: EUR  miljoen), voornamelijk als gevolg van de stijging in netto-omzet van Pannon GSM. Dit was het gevolg van een stijging in het aantal



In  steeg het klantenbestand in Duitsland van , miljoen


abonnees en de integrale consolidatie van BASE, volgend op de acquisitie op  februari  van het resterend belang van %


in BASE. Onderstaande tabel geeft de ontwikkelingen weer van de som der BASE

bedrijfslasten exclusief afschrijvingen en bijzondere waarde-

De mobiele markt in België is verzadigd geraakt en de

verminderingen binnen de divisie Mobiel in de afgelopen drie jaar:

groei van de marktpenetratie van mobiele activiteiten is vertraagd. Ultimo  bedroeg de marktpenetratie %

BEDRIJFSLASTEN

van de totale Belgische bevolking (: %; : %).


2002

2001

2000

De netto-omzet van BASE steeg van EUR  miljoen in  naar EUR  miljoen in . Dit heeft twee oorzaken: de toename

Nederland

1.254

1.196

1.208

van het aantal abonnees en hogere verkeersvolumes.

Duitsland

1.559

1.404

1.355

386

586

326

3.199

3.186

2.889


Eind  bestond het klantenbestand in België uit .. abonnees (: ..; : .). Het marktaandeel was


ultimo  ,%, vergeleken met % in  en % in .

afschrijvingen en bijzondere waarde-

Deze toename is door BASE verwezenlijkt dankzij een betere

verminderingen)

dekkingsgraad en geslaagde pogingen om klanten te behouden. De ARPU van BASE liet een dalende lijn zien: van EUR  in  naar EUR  in  en EUR  in . De churn-ratio bedroeg

In  steeg de som der bedrijfslasten, exclusief afschrijvingen

in  %, vergeleken met ,% in  en ,% in .

en bijzondere waardeverminderingen, met ,% naar EUR .

Deze daling kan voornamelijk worden toegeschreven aan de

miljoen (: EUR . miljoen). Deze toename omvat de

betere dekkingsgraad waardoor de postpaid-churn in 

effecten van de wijzigingen in consolidatie verband houdend met

relatief laag bleef.

de acquisitie van het ,%-belang in E-Plus, ten dele gecompenseerd door de verkoop van Pannon GSM. Bijzondere posten in

De effecten van de groei in het klantenbestand van BASE op

 omvatten een kapitaalsbelastinglast van EUR  miljoen

het verkeersvolume in de afgelopen drie jaar worden het best

voortvloeiend uit de conversie van aandeelhoudersleningen van

geïllustreerd in de volgende tabel. De cijfers zijn inclusief

EUR  miljard in eigen vermogen van KPN Mobile.

internationale roaming op het BASE-netwerk: Indien consolidatie-effecten en bovengenoemde kapitaalsVERKEERSOPBRENGSTEN EN GEWOGEN GEMIDDELDE

belasting buiten beschouwing worden gelaten, zijn de

OPBRENGSTEN BELGIË

bedrijfslasten gedaald door lagere kosten voor handsets ten 2002

2001

2000

gevolge van een lagere bruto-aanwas van het klantenbestand en lagere kortingen, een verlaging van de bonussen en commissies aan dealers en lagere marketingkosten en overige bedrijfslasten.


1.000

852

396

In  steeg de som der bedrijfslasten, exclusief afschrijvingen en bijzondere waardeverminderingen, met ,% naar

Gewogen gemiddeld aantal minuten per

EUR . miljoen (: EUR . miljoen). Deze toename

maand per klant (einde van periode)

76

88

120

• Prepaid

34

47

72

omvat het effect van de proportionele consolidatie van E-Plus

• Postpaid

189

170

164

per  februari  en de integrale consolidatie van BASE per  februari .

Gemiddelde maandelijkse opbrengst

NEDERLAND


21

23

28

• Prepaid

10

14

20

In  bedroegen de bedrijfslasten, exclusief afschrijvingen en

• Postpaid

46

40

39

bijzondere waardeverminderingen, EUR . miljoen (: EUR . miljoen). Indien bijzondere posten buiten beschouwing worden gelaten, bedroegen de bedrijfslasten, exclusief afschrijvingen en bijzondere waardeverminderingen in  EUR . miljoen (: EUR . miljoen). De bedrijfslasten namen toe door gestegen kosten voor interconnectie en roaming, als gevolg van hogere verkeersvolumes. Hierdoor werden de gedaalde lasten vanwege lagere kosten voor handsets ten gevolge van een lagere bruto-aanwas van het klantenbestand, een verlaging van de bonussen en commissies aan



meer dan tenietgedaan. Onderstaande tabel toont de EBITDA van de divisie Mobiel in In  daalden de bedrijfslasten, exclusief afschrijvingen en

de afgelopen drie jaar:

bijzondere waardeverminderingen, van EUR . miljoen in  naar EUR . miljoen. Exclusief bijzondere posten bedroegen de bedrijfslasten exclusief afschrijvingen en

OPERATIONEEL RESULTAAT (EBITDA) BEDRAGEN IN MILJOENEN EURO

2002

2001

2000

bijzondere waardeverminderingen in  EUR . miljoen. Lagere kosten voor klantenwerving waren de voornaamste

Nederland

976

868

631

redenen voor deze daling. Deels staan hier hogere

Duitsland

853

337

112

interconnectie- en netwerkkosten ten gevolge van hogere


284

282

2.229

2.113

1.487

2.972

verkeersvolumes tegenover. Totaal EBITDA

DUITSLAND

In  steeg de som der bedrijfslasten, exclusief afschrijvingen en bijzondere waardeverminderingen, met ,% naar EUR .

In  steeg de EBITDA met ,% naar EUR . miljoen

miljoen (: EUR . miljoen). Exclusief de consolidatie-

(: EUR . miljoen). Exclusief bijzondere posten steeg

effecten daalden de bedrijfslasten in Duitsland vanwege lagere

de EBITDA met ,% naar EUR . miljoen (: EUR .

kosten voor verkochte handsets en een afname van commissies

miljoen). Niet alleen de consolidatie-effecten van zowel E-Plus

en bonussen aan dealers; beide als gevolg van lagere bruto-

als Pannon GSM waren van invloed op de stijging, ook de

aanwas en marketingkosten. In het vierde kwartaal van  is

hogere opbrengsten door een hoger verkeersvolume, algemene

KPN erin geslaagd nieuwe klanten aan te trekken via een nieuwe

kostenbesparingen en lagere kosten voor klantenwerving

marketingcampagne die was gericht op groei van het

speelden een belangrijke rol.

klantenbestand. Dit heeft geleid tot hogere materiaalkosten (voornamelijk handsets) en commissies.

In  steeg de totale EBITDA-marge naar ,% (: ,%). Exclusief bijzondere posten steeg de EBITDA-marge van ,% in

In  bedroegen de totale bedrijfslasten, exclusief

 naar ,% in , als gevolg van de aangepaste strategie

afschrijvingen en bijzondere waardeverminderingen,

ten aanzien van klanten met een relatief hoge waarde en de

EUR . miljoen (: EUR . miljoen voor een periode van

stijging van het verkeersvolume. Deze strategiewijziging heeft

circa  maanden), een toename van ,% ten opzichte van ,

geleid tot hogere verkeersopbrengsten, lagere kosten voor

als gevolg van de beduidend lagere kosten voor klantenwerving

handsets door een lagere aanwas van het klantenbestand en

en lagere bijdragen voor handsets. Bovendien daalden de

lagere kortingen en een verlaging van de bonussen en

marketingkosten ten opzichte van .

commissies aan dealers. Ook de marketingkosten namen af, evenals de overige bedrijfslasten dankzij verdere kosten-

BELGIË EN ANDERE ACTIVITEITEN

De som der bedrijfslasten, exclusief afschrijvingen en bijzondere

besparingen. De positieve uitwerking van deze strategie op de EBITDA-marge was met name in Duitsland merkbaar.

waardeverminderingen, bedroeg in  EUR  miljoen, vergeleken met EUR  miljoen in . Deze afname kan

In  daalde de EBITDA met ,% naar EUR . miljoen

met name worden toegeschreven aan de deconsolidatie van

(: EUR . miljoen). Exclusief bijzondere posten steeg de

Pannon GSM per  februari . In  bedroegen de

EBITDA met ,% naar EUR . miljoen (: EUR  miljoen).

proportioneel geconsolideerde bedrijfslasten van Pannon GSM

Niet alleen de consolidatie-effecten van E-Plus en BASE droegen

EUR  miljoen (: EUR  miljoen).

bij aan deze toename, ook de hogere opbrengsten door een hoger verkeersvolume en lagere kosten voor klantenwerving

De bedrijfslasten, exclusief afschrijvingen en bijzondere

speelden een belangrijke rol.

waardeverminderingen, van BASE daalden van EUR  miljoen in  naar EUR  miljoen in . Deze afname is het gevolg

In  daalde de totale EBITDA-marge naar ,% (: ,%).

van de stringente kostenreductieprogramma’s.

Exclusief bijzondere posten steeg de EBITDA-marge van ,% in  naar ,% in , als gevolg van de aangepaste

De totale bedrijfslasten, exclusief afschrijvingen en bijzondere

strategie ten aanzien van klanten met een relatief hoge waarde

waardeverminderingen, bedroegen in  EUR  miljoen,

en de stijging van het verkeersvolume, inclusief SMS.

vergeleken met EUR  miljoen in . Deze toename kon hoofdzakelijk worden toegeschreven aan de integrale consolidatie van BASE. Bovendien leidde de groei van het aantal abonnees bij BASE en Pannon GSM tot hogere kosten voor klantenwerving en hogere interconnectie- en netwerkkosten.



dealers en lagere marketingkosten en overige bedrijfslasten,


NEDERLAND

In  bedroeg de totale EBITDA van de mobiele activiteiten

Afschrijvingen en bijzondere waardeverminderingen

in Nederland EUR  miljoen (: EUR  miljoen). Het effect van de gestegen bedrijfsopbrengsten door hogere

In  daalden de afschrijvingen en bijzondere waarde-

verkeersvolumes werd deels tenietgedaan door hogere kosten

verminderingen naar EUR . miljoen (: EUR .

voor klantenwerving.

miljoen). Exclusief bijzondere posten daalden de afschrijvingen en bijzondere waardeverminderingen naar EUR . miljoen

In  bedroeg de totale EBITDA van de mobiele activiteiten in

(: EUR . miljoen).

Nederland EUR  miljoen (: EUR  miljoen). De stijging

In  hadden de bijzondere posten betrekking op de

is het resultaat van hogere verkeersvolumes en werd bovendien

bijzondere waardeverminderingen op de goodwill van

versterkt door lagere kosten.

dochterondernemingen E-Plus en BASE ten bedrage van EUR . miljoen en de bijzondere waardevermindering op

DUITSLAND

de UMTS-licenties van E-Plus en BASE voor een bedrag van

In  bedroeg de EBITDA in totaal EUR  miljoen, vergeleken

EUR . miljoen.

met EUR  miljoen in . Exclusief bijzondere posten,

In  heeft KPN een bijzondere waardevermindering op de

die verband hielden met de bate uit de beeïndiging van de

goodwill van E-Plus van EUR . miljoen ten laste van het

overeenkomst met Quam ter grootte van EUR  miljoen, steeg

resultaat gebracht, evenals EUR  miljoen op de goodwill

de EBITDA naar EUR  miljoen in  (: EUR  miljoen).

van Hutchison G UK.

Deze stijging kan deels worden toegeschreven aan de integrale

Evenals in het voorgaande jaar is in  niet regulier

consolidatie van E-Plus per  maart . De focus op klanten

afgeschreven op de UMTS-licenties die KPN in  en 

met een relatief hoge waarde vanaf het tweede kwartaal van

heeft aangekocht, aangezien op basis van deze licenties nog

 heeft geleid tot hogere marges. In het vierde kwartaal 

geen diensten worden aangeboden.

heeft E-Plus zich gericht op groei van het klantenbestand. Dit heeft geleid tot lagere marges in het vierde kwartaal van ,

In , stegen de afschrijvingen en bijzondere waarde-

aangezien de kosten voor klantenwerving hoger uitvielen.

verminderingen naar EUR . miljoen (: EUR . miljoen). Exclusief bijzondere posten stegen de afschrijvingen

In  bedroeg de totale EBITDA EUR  miljoen, vergeleken

en bijzondere waardeverminderingen naar EUR . miljoen

met EUR  miljoen in . In  werden de resultaten van

(: EUR . miljoen). Dit was het gevolg van de stijging in

E-Plus gedurende het gehele jaar proportioneel geconsolideerd,

de afschrijvingen op goodwill door de acquisitie van E-Plus op

terwijl dit in  voor slechts tien maanden het geval was.

 februari .

Daarnaast werd een bescheiden toename van de bedrijfslasten meer dan gecompenseerd door hogere bedrijfsopbrengsten. BELGIË EN ANDERE ACTIVITEITEN

Bedrijfsresultaat (EBIT) In  kwam het totale bedrijfsresultaat uit op een verlies van

De totale EBITDA van België en de andere Mobiele activiteiten

EUR . miljoen, vergeleken met een verlies van EUR .

bedroeg in  EUR  miljoen, ten opzichte van

miljoen in . Exclusief bijzondere posten steeg het

EUR  miljoen in . Exclusief bijzondere posten, die

bedrijfsresultaat van een verlies van EUR  miljoen in 

verband houden met de verkoop van Pannon GSM en de

naar een winst van EUR  miljoen in . Dit is het gevolg

afwikkeling van de tussen-houdstermaatschappijen van

van gestegen opbrengsten en betere EBITDA-marges.

Telkomsel in  en de verkoop van Telkomsel in , was de EBITDA in  EUR  miljoen negatief, vergeleken

Het totale bedrijfsresulaat voor de divisie Mobiel kwam in 

met EUR  miljoen negatief in .

uit op een verlies van EUR . miljoen, tegenover een winst van EUR . miljoen in . Exclusief bijzondere posten

De totale EBITDA van België en de andere Mobiele activiteiten

bedroeg het verlies EUR  miljoen (: een verlies van

bedroeg in  EUR  miljoen, ten opzichte van EUR .

EUR  miljoen). Tegenover de verbetering van de EBITDA

miljoen in . Exclusief bijzondere posten, die in  verband

stonden beduidend hogere afschrijvingskosten.

hielden met het effect van de acquisitie van een belang van % in KPN Mobile door NTT DoCoMo van EUR . miljoen, was de EBITDA in  EUR  miljoen negatief, vergeleken met EUR  miljoen negatief in . In  steeg de EBITDA van BASE naar EUR  miljoen, vergeleken met een verlies van EUR  miljoen in  (: een verlies van EUR  miljoen).


Werken aan de toekomst KPN altijd dichtbij

Bewoners van Almere hebben sinds kort een glasvezelverbinding. Daarmee hebben zij de beschikking over vrijwel ongelimiteerde bandbreedte. Nieuwe breedbanddiensten, onder andere op gebieden als zorg en onderwijs, liggen in het verschiet.



Onderstaande tabel geeft de ontwikkelingen weer binnen de divisie Business Solutions in de afgelopen drie jaar: BEDRIJFSOPBRENGSTEN 2002 DIVISIE BUSINESS SOLUTIONS BEDRAGEN IN MILJOENEN EURO

Totale netto-omzet Overige bedrijfsopbrengsten

als % van geheel KPN: 2002

2001

2000

2.044

2.062

2.070

3

6

5

2.047

2.068

2.075

16%

EBITDA 2002 Som der bedrijfsopbrengsten

als % van geheel KPN: 14%

Materiaalkosten

169

93

106

andere externe kosten

204

241

226


256

269

279


129

151

65


631

767

712

1.389

1.521

1.388

658

547

687

Kosten uitbesteed werk en

GEMIDDELD AANTAL FTE’S 2002 als % van geheel KPN: 10%


:



naar ,% als gevolg van kostenbesparingen • ADSL Lite geïntroduceerd


• Aantal ADSL-aansluitingen meer dan verdubbeld naar .

waardeverminderingen materiële vaste activa

• EBITDA marge (exclusief bijzondere posten) steeg van ,%

756

565

490

aan het eind van het jaar


• IP-VPN netwerk diensten geïntroduceerd

waardeverminderingen

• Acquisitie van West-Europees data netwerk en oprichting van

immateriële vaste activa


2

0

0

–100

–18

197

KPN EuroRings (delen van het voormalige KPNQwest netwerk)

BRONNEN VAN OPBRENGSTEN In  heeft bij de divisie Business Solutions een herstructurering plaatsgevonden. De divisie bestaat nu uit de volgende business units, ieder met zijn eigen soort opbrengsten:

Transmission Services (TS) De business unit Transmission Services levert een groot aantal transmissie-diensten aan andere units binnen KPN en aan andere (externe) operators. Ook levert de unit componenten die als halffabrikaten binnen andere business units en divisies worden toegepast. Er worden huurlijnen of diensten op eigen lijnen (zowel analoge als digitale lijnen van verschillende bandbreedten) en value-added netwerkdiensten geleverd aan bedrijven die hun eigen netwerk willen bouwen. De omzet bestaat uit vergoedingen voor de diensten met betrekking tot vaste verbindingen. Deze zijn onderworpen aan het toezicht van OPTA en dus gebaseerd op de voorgeschreven, op kostprijs gebaseerde berekeningen. Datadiensten worden gewoonlijk verleend op basis van vaste aansluitingvergoedingen en maandelijkse abonnementskosten. De maandelijkse tarieven variëren afhankelijk van de geleverde capaciteit en, wat de vaste verbindingen betreft, de lengte van de verbinding. De diensten kunnen ook verschillen in kwaliteitsniveau en functionaliteit, hetgeen in de prijzen tot uitdrukking komt.


In  zijn de algemene marktomstandigheden voor

De business unit IPS levert ADSL-diensten die zijn gericht op

breedbanddiensten en de prijzen op de transmissiemarkt

grote zakelijke klanten (Epacity) en Internet Service Providers.

verslechterd. Dit had, samen met een daling in het aantal

De opbrengsten zijn gebaseerd op vaste aansluitvergoedingen en

huurlijnen, een negatief effect op opbrengsten. In bepaalde

maandelijkse abonnementskosten per aansluiting gebaseerd op

marktsegmenten slaagde KPN er echter wel in om zijn

de geleverde capaciteit.

marktaandeel te laten stijgen. In de Nederlandse breedband-


IP Services (IPS)

markt steeg het marktaandeel van % aan het eind van 

Integrated Solutions (IS)

naar % aan het eind van . Aan het eind van  bedroeg

De business unit Integrated Solutions verkoopt allesomvattende

het aantal ADSL-aansluitingen . (: . ADSL-

bedrijfsoplossingen aan diverse zakelijke klanten gebaseerd op

aansluiting). Aan het eind van  was ADSL beschikbaar voor

het concept ‘one-stop-shopping’. De diensten genereren opbrengsten

% van de huishoudens in Nederland en is de snelheid van de

die zijn gebaseerd op de prijzen van de componenten van

bestaande ‘always-on’ Internetaansluitingen vergroot. In 

aangeboden diensten (bijvoorbeeld datacommunicatie en private

introduceerde KPN een nieuwe en minder dure variant van snel

network services), naast vergoedingen voor consultancy-diensten.

internetten: ADSL Lite. Momenteel levert KPN ADSL via een groot aantal externe ISP’s en via de eigen ISP’s (Planet Internet, Het Net

Overige units

en XSALL).

• Managed Application Services (MAS) . Deze unit levert applicaties aan klanten in samenwerking met partners als

Bij Integrated Solutions steeg het aantal klantprogramma’s,

Peoplesoft, Oracle en SAP. Ook worden applicatiediensten

waarmee het succes van het ‘one-stop shopping’ concept, dat

geleverd, zoals diensten op het gebied van e-business,

deze business unit aanbiedt, wordt geïllustreerd in termen van

consulting, housing en hosting.

klantenbehoud, klanttevredenheid en gemiddelde besteding

• KPN Belgium. Deze unit levert integrale IP-diensten aan de

per klant.

zakelijke en wholesale-markt. In januari  zijn de activa en activiteiten van KPN Belgium verkocht aan Scarlet Telecom. • Infrastructure Trading/KPN EuroRings . Deze unit is zijn

In november  werd de oprichting aangekondigd van een nieuwe business unit voor internationale data/IP-diensten, KPN

activiteiten pas in januari  gestart en levert internationale

EuroRings genaamd. In KPN EuroRings worden de netwerken die

connectiviteitsdiensten op basis van het dienstenpakket van

op verschillende veilingen zijn verworven van de curatoren van

KPN EuroRings.

KPNQwest, samengevoegd met bepaalde bedrijfsonderdelen van KPN die al internationale datadiensten aanboden. Met netwerken

BEDRIJFSLASTEN

in Duitsland, Nederland, België en Noord-Frankrijk en connecties

De belangrijkste bedrijfslasten, exclusief afschrijvingen en

naar het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten kan KPN

bijzondere waardeverminderingen, voor de divisie Business

EuroRings een breed scala aan diensten leveren aan carriers,

Solutions zijn:

internationale en nationale ondernemingen. KPN EuroRings is

• Materiaalkosten . Deze bestaan voornamelijk uit de inkoop

haar activiteiten gestart op  januari .

van computerhardware en -software en overige materialen. • Kosten uitbesteed werk en andere externe kosten . Deze omvatten vooral kosten voor netwerkonderhoud door derden

Onderstaande tabel toont de operationele gegevens over de afgelopen drie jaar:

en netwerkdiensten. • Salarissen en sociale lasten . Hieronder vallen alle salarissen

OPERATIONELE GEGEVENS

en gerelateerde kosten voor de medewerkers die werkzaam zijn

2002

2001

2000

(in duizenden)

310

138

10

ADSL-dekking Nederland

85%

67%

<1%

29%

23%

<1%

72

85

98

49

52

44

27

17

9

bij de units binnen de divisie Business Solutions. • Overige bedrijfslasten . Deze omvatten voornamelijk verkoopen marketingkosten. • Interne verrekeningen . Dit betreft in rekening gebrachte

Aantal ADSL-aansluitingen

bedragen door de twee andere kerndivisies en Overige

Marktaandeel breedband voor

activiteiten voor producten en diensten geleverd aan de divisie

particulieren

Business Solutions.

Aantal analoge huurlijnen (in duizenden) Aantal digitale huurlijnen


(in duizenden) Klantprogramma’s

Als gevolg van de strategie die KPN in  is gaan volgen, heeft KPN

(Integrated Solutions)

zijn transmissieactiviteiten overgebracht van de divisie Vaste Net naar de divisie Business Solutions. Gedurende  zijn de activiteiten

De ADSL-aansluitingen in  betreffen aansluitingen die waren aangelegd voor

binnen de divisie Business Solutions verder gestructureerd.

testdoeleinden.



Bedrijfsopbrengsten

TRANSMISSION SERVICES

In  daalde de netto-omzet van Transmission Services Onderstaande tabel toont de ontwikkeling van de

met ,% naar EUR . miljoen (: EUR . miljoen),

bedrijfsopbrengsten in de afgelopen drie jaar:

voornamelijk als gevolg van lagere tarieven voor transmissiediensten. Daarnaast daalden de opbrengsten als gevolg van een daling van het aantal analoge huurlijnen (van . ultimo 

BEDRIJFSOPBRENGSTEN 2002

2001

2000

1.248

1.414

1.506

IP Services

504

495

357

Integrated Solutions

263

176

106


naar . ultimo ) en digitale huurlijnen (van . ultimo  naar . ultimo ). Het effect van de lagere

Transmission Services

Overig

324

381

475

Interne leveringen

–295

–404

–374

Totale netto-omzet

2.044

2.062

2.070

volumes werd deels gecompenseerd door hogere tarieven voor huurlijnen. In  daalde de totale netto-omzet van Transmission Services met ,% naar EUR . miljoen (: EUR . miljoen), voornamelijk als gevolg van de tariefverlagingen voor transmissiediensten. Dit werd slechts deels gecompenseerd door een toename van het aantal digitale huurlijnen (van .


3

6

5

2.047

2.068

2.075

ultimo  naar . ultimo ) en een verschuiving naar aansluitingen met een grotere bandbreedte. Deze ontwikkeling


werd deels tenietgedaan door een daling van ,% (van . ultimo  naar . ultimo ) in het aantal analoge huurlijnen. Aangezien de gemiddelde opbrengst per digitale lijn

In  daalde de som der bedrijfsopbrengsten met ,% van

in het algemeen hoger is dan die per analoge lijn, heeft de

EUR . miljoen in  naar EUR . miljoen. Lagere

verschuiving van analoge naar digitale vaste verbindingen in

transmissie-opbrengsten, een afname van het totale aantal

 een positief effect op de bedrijfsopbrengsten gehad.

analoge en digitale huurlijnen, lagere opbrengsten uit de internationale breedbanddiensten als gevolg van ongunstige

IP SERVICES

marktomstandigheden en het faillissement van KPNQwest,

In  steeg de netto-omzet van IP Services met ,% van

konden niet worden gecompenseerd door hogere opbrengsten

EUR  miljoen in  naar EUR  miljoen. In  deed zich

uit ADSL, Integrated Solutions en Managed Application Services.

een aanzienlijke toename voor in de installed base voor ADSL.

De opbrengsten uit ADSL stegen dankzij een grotere installed

Het aantal ADSL-aansluitingen steeg met ,% van . in

base (van . aansluitingen eind  naar .

 naar . in , onder meer als gevolg van de

aansluitingen eind ). Ondanks de felle concurrentie op

introductie van nieuwe diensten als ADSL Lite. De dekkingsgraad

de breedbandmarkt (ADSL) steeg het marktaandeel van KPN in

van ADSL steeg in Nederland van % in  naar % in .

de Nederlandse breedbandmarkt van % aan het eind van

Deze ontwikkeling werd echter ten dele tenietgedaan door de

 naar % aan het eind van . Daarnaast nam het

negatieve effecten van de ongunstige marktomstandigheden en

aantal klantprogramma’s bij Integrated Solutions toe van

het faillissement van KPNQwest.

 programma’s eind  naar  eind . In  steeg de netto-omzet van IP Services van EUR  miljoen In  daalde de som der bedrijfsopbrengsten van de divisie

naar EUR  miljoen door de gestegen vraag naar Internet-

Business Solutions naar EUR . miljoen (: EUR .

gerelateerde producten en diensten.

miljoen). Belangrijke factoren die bijdroegen aan deze afname waren de prijserosie op de transmissiemarkt en de verslechtering

INTEGRATED SOLUTIONS

op de markt voor breedbanddiensten. Dit werd slechts ten dele

In  nam de netto-omzet van Integrated Solutions met ,%

gecompenseerd door hogere ADSL en hogere opbrengsten

toe van EUR  miljoen in  naar EUR  miljoen. Deze

vanwege de groei van het aantal digitale huurlijnen als gevolg

stijging kan hoofdzakelijk worden toegeschreven aan het grotere

van een stijging van het klantenbestand.

aantal klantprogramma’s, dat steeg van  programma’s aan het eind van  naar  aan het eind van . De netto-omzet van Integrated Solutions steeg van EUR  miljoen in  naar EUR  miljoen in . De toename van het aantal klantprogramma’s, van  aan het eind van  naar  aan het eind van , leidde tot hogere opbrengsten.


de EBITDA met ,% van EUR  miljoen in  naar EUR  miljoen in . Ondanks een afname van de bedrijfsopbrengsten

miljoen in  naar EUR  miljoen in . Het faillissement

is Business Solutions erin geslaagd om EBITDA-groei te bereiken

van KPNQwest had een negatieve invloed op de activiteiten en

door diverse kostenbesparingsprogramma’s en een reductie van

opbrengsten van KPN Belgium in  aangezien KPN Belgium

het personeelsbestand. De EBITDA-marge steeg van ,% in 

als vertegenwoordiger optrad voor KPNQwest in België en

naar ,% in . Exclusief bijzondere posten liet de EBITDA-

Luxemburg. De bedrijfsopbrengsten van Managed Application

marge een aanmerkelijke groei zien en steeg van ,% in 

Services stegen, voornamelijk vanwege de acquisitie van de ICT-

naar ,% in .

activiteiten/afdeling van NedCar in september . In januari  zijn de activa en activiteiten van KPN Belgium

In  daalde de EBITDA met ,% naar EUR  miljoen

verkocht aan Scarlet Telecom.

(: EUR  miljoen). Exclusief bijzondere posten daalde de EBITDA met ,% van EUR  miljoen in  naar EUR 

In  daalde de netto-omzet met ,% van EUR  miljoen in

miljoen in , voornamelijk als gevolg van dalingen in

 naar EUR  miljoen. Dit was het gevolg van een daling in

bedrijfsopbrengsten bij Transmission Services en KPN Belgium.

de activiteiten van KPN Belgium, het geen slechts ten dele werd

De EBITDA-marge in  daalde van ,% in  naar ,%.

gecompenseerd door groei bij Managed Application Services in

Exclusief bijzondere posten nam de EBITDA-marge af van ,%

housing- en hosting-activiteiten.

in  tot ,% in .


Afschrijvingen en bijzondere waardeverminderingen

In  daalde de som der bedrijfslasten, exclusief afschrijvingen

In  stegen de afschrijvingen en bijzondere waarde-

en bijzondere waardeverminderingen, met ,% naar EUR .

verminderingen met ,% naar EUR  miljoen (: EUR 

miljoen (: EUR . miljoen). In  vormden de bijzondere

miljoen). Exclusief bijzondere posten – bestaande uit de

posten een nettolast van EUR  miljoen. Deze betroffen

afwaardering van vaste activa die KPN in het verleden heeft

voornamelijk afschrijvingen van voorraden en activa gehouden

gekocht van KPNQwest (EUR  miljoen) en de afwaardering van

voor verkoop, evenals de opname van een voorziening voor de

vaste activa van KPN Belgium (EUR  miljoen) – stegen de

afwikkeling en bijbehorende zaken van KPNQwest en lasten met

afschrijvingen en bijzondere waardeverminderingen met ,%

betrekking tot KPN Belgium. In  hadden de bijzondere

naar EUR  miljoen (: EUR  miljoen). Deze toename

posten betrekking op EUR  miljoen aan reorganisatiekosten.

wordt veroorzaakt door diverse bijzondere waardeverminderingen

Exclusief bijzondere posten daalden de bedrijfslasten met

van activa in het vierde kwartaal van  (Epacity, internationale

,% van EUR . miljoen in  naar EUR . miljoen.

zeekabels, cybercenters) en een toename van de afschrijvings-

De voornaamste oorzaken hiervan waren lagere interne

lasten door een hoger investeringsniveau in  en .

doorbelastingen door de Operator Vaste Net, het effect van kostenbesparingen en de inkrimping van het personeelsbestand

In  stegen de afschrijvingen en bijzondere waardeverminde-

binnen de divisie Business Solutions.

ringen met ,% naar EUR  miljoen (: EUR  miljoen). Deze toename werd voornamelijk veroorzaakt door een hogere

In  steeg de som der bedrijfslasten, exclusief afschrijvingen

waarde van de vaste activa vanwege de uitbreiding van de

en bijzondere waardeverminderingen, met ,% naar EUR .

activiteiten.

miljoen (: EUR . miljoen). Exclusief bijzondere posten stegen de bedrijfslasten met ,% van EUR . miljoen in 


naar EUR . miljoen in . Deze toename kan hoofdzakelijk worden toegeschreven aan de toename van interne

In  bedroeg het bedrijfsresultaat van de divisie Business

verrekeningen, vanwege hogere inkoopkosten voor

Solutions een verlies van in totaal EUR  miljoen (: een

netwerktoegang en internationale diensten. Deze zijn het

verlies van EUR  miljoen). Exclusief bijzondere posten steeg de

gevolg van de groei van de data-activiteiten. Deze toename in

winst naar EUR  miljoen (: een winst van EUR  miljoen).

bedrijfslasten exclusief afschrijvingen en bijzondere

Ondanks hogere afschrijvingen en bijzondere waardeverminde-

waardeverminderingen werd niet geheel gecompenseerd door

ringen resulteerde de toename van de EBITDA in een verbetering

kostenbesparingen die voortvloeiden uit procesverbeteringen en

van het bedrijfsresultaat. In  bedroeg het bedrijfsresultaat

herstructurering van de productportfolio.

een verlies van EUR  miljoen (: een winst van EUR  miljoen). Exclusief bijzondere posten nam het bedrijfsresulaat


af naar EUR  miljoen (: een winst van EUR  miljoen). De daling van het bedrijfsresultaat in  had twee oorzaken:

In  steeg de EBITDA met ,% naar EUR  miljoen (:

de afname van de EBITDA en de toename van de afschrijvingen

EUR  miljoen). Exclusief bijzondere posten in beide jaren steeg

en bijzondere waardeverminderingen.



OVERIG

In  daalde de totale netto-omzet met ,% van EUR 

Actuele beurskoersen bij u thuis KPN altijd dichtbij

Meer draadloze communicatie. KPN biedt draadloze netwerken voor thuis en op het werk. Bellen, surfen op Internet; u doet het waar u wilt. Meer weten: www.kpn.com



In  bedroeg de som der bedrijfsopbrengsten EUR .

10%

miljoen (: EUR . miljoen). Hierin begrepen waren bijzondere posten ter waarde van EUR  miljoen uit de verkoop van diverse activa inclusief vastgoed. Deze afname was voornamelijk het gevolg van de effecten van de deconsolidatie van KPNQwest, de verkoop van KPN Lease en de lagere

GEMIDDELD AANTAL FTE’S 2002

geactiveerde productie voor het eigen bedrijf. Dit laatste wordt


veroorzaakt door een substantiële afname van de investeringen

25%

en de verkoop van KPN Netwerk Bouw, de unit die zorgdraagt voor de aanleg van het KPN-netwerk. Daarnaast rapporteerden KPN EnterCom en Xantic een afname van de bedrijfsopbrengsten als gevolg van een afname van de omzet en activiteiten.

: • Verkoop van grote niet-kernactiviteiten en outsourcing van activiteiten zoals Netwerk Bouw, Werkplekdiensten en

In  bedroeg de som der bedrijfsopbrengsten EUR .

Software Huis

miljoen (: EUR . miljoen). Hierin begrepen waren bijzondere posten ter waarde van EUR  miljoen onder Overige bedrijfsopbrengsten uit de verkoop van vastgoed en uit de verkoop van KPN Datacenter aan Atos Origin en de gedeeltelijke

Onderstaande tabel toont de ontwikkeling in Overige activiteiten

verkoop van het KPN-belang in KPNQwest. De netto-omzet

in de afgelopen drie jaar:

steeg als gevolg van een hogere netto-omzet bij KPNQwest en Xantic. Dit laatste was het gevolg van de samenvoeging van satellietcommunicatie-activiteiten van Telstra en Xantic in

OVERIGE ACTIVITEITEN BEDRAGEN IN MILJOENEN EURO

2002

2001

2000

1.128

1.637

1.431

april , evenals van de acquisitie van Spectec eind . De geactiveerde productie voor het eigen bedrijf daalde

Totale netto-omzet

aanzienlijk door een substantiële afname van de investeringen.

Geactiveerde productie voor het eigen bedrijf

1)


12

275

347

124

236

101

1.264

2.148

1.879

Operationeel resultaat (EBITDA) In  daalde de EBITDA van overige activiteiten tot


EUR  miljoen negatief (: EUR  miljoen negatief). Deze daling is met name het gevolg van additionele reorganisatiekosten ten bedrage van netto EUR  miljoen en een


verlies van EUR  miljoen op de verkoop van KPN Netwerk Bouw,


1.333

2.274

1.751

die gedeeltelijk werden gecompenseerd door bijzondere baten van EUR  miljoen. Exclusief bijzondere posten daalde de EBITDA


–69

–126

128

de verkoop van KPN Lease en werd slechts deels gecompenseerd

waardeverminderingen materiële vaste activa

naar EUR  miljoen (: EUR  miljoen). Deze afname was voornamelijk te wijten aan de deconsolidatie van KPNQwest en


195

367

252

door de resultaten van de reorganisatie- en kostenreductieprogramma’s.

Afschrijvingen en bijzondere waardeverminderingen immateriële vaste activa

58

328

88

–322

–821

–212

In  daalde de EBITDA van Overige activiteiten tot EUR  miljoen negatief (: een winst van EUR  miljoen).


Deze daling is met name het gevolg van een reorganisatievoorziening van EUR  miljoen in het vierde kwartaal van , die gedeeltelijk werd gecompenseerd door bijzondere baten van

)

Voor zover salaris-, materiaal- en andere directe kosten, rentekosten en indirecte

EUR  miljoen. Exclusief bijzondere posten daalde de EBITDA

kosten toegerekend kunnen worden aan de vervaardiging van technische

naar EUR  miljoen (: EUR  miljoen). Dit was

bedrijfsmiddelen die bestemd zijn voor eigen gebruik, worden deze lasten

voornamelijk het gevolg van een lagere EBITDA bij KPN Netwerk

geactiveerd en vervolgens afgeschreven overeenkomstig de levensduur van deze

Bouw en de units Verkoop en Distributie, veroorzaakt door

bedrijfsmiddelen.

minder activiteiten. Dit werd deels gecompenseerd door een stijging van de EBITDA van KPN EnterCom.



Bedrijfsopbrengsten BEDRIJFSOPBRENGSTEN 2002


Afschrijvingen en bijzondere waardeverminderingen In  bedroegen de afschrijvingen en bijzondere waardeverminderingen EUR  miljoen (: EUR  miljoen). Exclusief bijzondere posten, die betrekking hadden op de afwaardering van de goodwill van KPNQwest voor een bedrag van EUR  miljoen, daalden de afschrijvingen en bijzondere waardeverminderingen naar EUR  miljoen (: EUR  miljoen). Deze afname is voornamelijk toe te schrijven aan de deconsolidatie van KPNQwest, de verkoop van KPN Lease, Datacenter en vastgoed en de beëindiging van een aantal nietkernactiviteiten die deel uitmaakten van het vroegere segment Internet-, Callcenter- en Mediadiensten. De afschrijvingen en bijzondere waardeverminderingen bedroegen in  EUR  miljoen, een stijging van EUR  miljoen ten opzichte van . Deze is toe te schrijven aan de additionele bijzondere waardevermindering op goodwill van ˘ EUR  miljoen voor Cesky ´ Telecom en PanTel in . Exclusief bijzondere posten stegen de afschrijvingen en bijzondere waardeverminderingen naar EUR  miljoen (: EUR  miljoen). De toename wordt voornamelijk veroorzaakt door KPNQwest en de afschrijvingslasten voor de voormalige ICM-activiteiten.

Bedrijfsresultaat (EBIT) Het bedrijfsresultaat van de Overige activiteiten verbeterde van een verlies van EUR  miljoen in  naar een verlies van EUR  miljoen in . Deze daling was voornamelijk toe te schrijven aan bijzondere posten met betrekking tot de reorganisatievoorziening en bijzondere waardeverminderingen van goodwill. Hiertegenover stonden bijzondere baten en lasten uit de verkoop van overige niet-kernactiviteiten. Exclusief bijzondere posten, verbeterde het bedrijfsresultaat van een verlies van EUR  miljoen in  naar een verlies van EUR  miljoen in . In  bedroeg het bedrijfsresultaat van Overige activiteiten een verlies van EUR  miljoen (: een verlies van EUR  miljoen). Dit was voornamelijk toe te schrijven aan bijzondere posten met betrekking tot de reorganisatievoorziening en additionele bijzondere waardeverminderingen op goodwill. Deze werden gedeeltelijk gecompenseerd door bijzondere baten uit de verkoop van niet-kernactiviteiten.


In  bedroeg de kasstroom uit operationele activiteiten EUR . miljoen, een stijging van EUR  miljoen ten opzichte

De volgende tabel geeft een overzicht van de kasstromen in ,

van . Dit was met name het gevolg van de verbetering van de

 en :

onderliggende bedrijfsresultaten en van wijzigingen in het nettowerkkapitaal.

KASSTROOM BEDRAGEN IN MILJOENEN EURO

2002

2001

2000

INVESTERINGSACTIVITEITEN

De investeringen en wijzigingen in de kasstroom aangewend voor investeringsactiviteiten van KPN over de afgelopen drie jaar

Kasstroom voortvloeiend uit operationele activiteiten

3.975

2.565

2.126

–335

–1.664

–22.849

–8.329

2.947

21.495

geven het volgende beeld:

Kasstroom aangewend voor investeringsactiviteiten


2002

2001

2000

Kasstroom voortvloeiend uit/ Investeringen in immateriële

aangewend voor financieringsactiviteiten

Mutatie in liquide middelen

–4.689

3.848

772

Recapitulatie vrije kasstroom:

vaste activa

–1.270

–809

–28.052

Investeringen in materiële vaste activa

–1.137

–2.949

–3.847

Investeringen in financiële vaste activa

–88

–407

–3.614

–2.495

–4.165

–35.513

1.358

103

12.585

802

2.398

79

–335

–1.664

–22.849

Totaal investeringen

Kasstroom voortvloeiend uit operationele activiteiten Investeringen in materiële vaste activa

Vrije kasstroom

1)

Minus: non cash-transacties

3.975

2.565

2.126

–1.137

–2.949

–3.847

Minus: opbrengsten uit verkoop activa

2.838

-384

-1.721

Totale kasstroom aangewend voor investeringsactiviteiten

)

KPN definieert de vrije kasstroom als de nettokasstroom voortvloeiend uit operationele activiteiten na investeringen in materiële vaste activa, rente,

Immateriële vaste activa

belastingen en herstructureringskosten. De vrije kasstroom is een non-GAAP

In  hadden de investeringen in immateriële vaste activa

financiële maatstaf en wordt door KPN als een van de key performance indicators

voornamelijk betrekking op de (non-cash) goodwill van EUR .

voor de interne beoordeling van de financiële prestaties gebruikt. Hoewel de vrije

miljoen uit hoofde van de verwerving van het resterende belang

kasstroom wordt beschouwd als belangrijke key performance indicator, dient

van ,% in E-Plus van BellSouth in ruil voor , miljoen

de vrije kasstroom niet te worden beschouwd als een alternatief voor bedrijfs-

aandelen KPN.

resultaat, netto resultaat, kasstromen of andere operationele gegevens of kasstroomgegevens berekend in overeenstemming met in Nederland of in

In  hadden de investeringen in immateriële vaste activa met

de Verenigde Staten algemeen aanvaarde grondslagen voor waardering en

name betrekking op goodwill van EUR  miljoen voortvloeiend

resultaatbepaling. De vrije kasstroom is evenmin een maatstaf voor de resultaten

uit de verwerving van het resterende belang van % in BASE

van activiteiten van KPN of de liquiditeit.

en de acquisitie van een UMTS-licentie in België voor EUR  miljoen.

OPERATIONELE ACTIVITEITEN

In  bedroeg de kasstroom uit operationele activiteiten

In  verwierf KPN van BellSouth een belang van ,% in

EUR . miljoen, vergeleken met EUR . miljoen in .

E-Plus voor een totaalbedrag van EUR , miljard, bestaande

De twee factoren die voornamelijk bijdroegen aan de toename

uit een bedrag van EUR , miljard in contanten en de uitgifte

van deze kasstroom waren de significante toename van de

van bepaalde financiële instrumenten (een warrant en een

EBITDA van EUR . miljoen en de inspanningen om het

conversierecht dat BellSouth het recht gaf zijn resterend belang

werkkapitaal te verkleinen. Het nettowerkkapitaal daalde met

van ,% te converteren in aandelen Koninklijke KPN of KPN

EUR . miljoen (: EUR  miljoen) en profiteerde van

Mobile) waarvan de reële waarde op het moment van toekenning

het effect van belastingteruggaven over voorgaande jaren

EUR , miljard was. Daarnaast verwierf KPN UMTS-licenties in

(EUR  miljoen), een afname van de vorderingen, de effecten

Duitsland (EUR , miljard voor het ,% aandeel) en in

van het vooraf factureren van de abonnementsgelden door Vaste

Nederland (EUR  miljoen).

Telefonie en het feit dat de rentelasten en soortgelijke lasten afnamen als gevolg van de schuldreductie.



Informatie omtrent kasstromen


Materiële vaste activa

FINANCIERINGSACTIVITEITEN

De investeringen bedroegen in  EUR . miljoen,

In  bedroeg de totale kasstroom uit financieringsactiviteiten

vergeleken met EUR . miljoen in  en EUR . miljoen

EUR . miljoen, bestaande uit een uitgaande kasstroom van

in . De afname van het investeringsbedrag is het resultaat

EUR . miljoen en een inkomende kasstroom van EUR 

van het strengere investeringsbeleid waarbij de nadruk ligt op de

miljoen. In  bestonden de financieringsactiviteiten

optimalisering van efficiënt gebruik van bestaande netwerk-

voornamelijk uit reguliere en vervroegde aflossingen.

capaciteit en de rationalisatie van nieuwe investeringen.

Deze vervroegde aflossingen maakten deel uit van KPN’s strategie gericht op schuldenreductie, verbetering van het

Van het totaalbedrag aan investeringen heeft EUR  miljoen

aflossingsprofiel en een verantwoord gebruik van liquide

betrekking op Vaste Net (: EUR  miljoen; : EUR .

middelen.

miljoen), EUR  miljoen op Mobiel (: EUR  miljoen; : EUR  miljoen), EUR  miljoen op Business Solutions

In april  heeft KPN via een openbare bieding ca. EUR 

(: EUR  miljoen; : EUR  miljoen) en EUR  miljoen

miljoen vervroegd afgelost op de Eurobond die in  afloopt.

op Overige activiteiten (: EUR  miljoen; : EUR .

Daarnaast is in december  via twee afzonderlijke openbare

miljoen).

biedingen ca. EUR  miljoen vervroegd afgelost op de USD Global Bond die afloopt in  en ca. EUR  miljoen

Naar verwachting zullen de investeringen in  tussen de

op de EUR Global Bond die eveneens in  afloopt.

EUR , miljard en EUR , miljard bedragen. De overeenkomsten voor de UMTS-licenties in de kernmarkten vereisen dat in deze

Daarnaast heeft KPN in  onderhands een aantal Eurobonds

landen een bepaalde dekkingsgraad wordt bereikt. Indien niet

vervroegd afgelost: ca. EUR  miljoen op de Eurobond die in

aan deze verplichtingen wordt voldaan, kan dit tot gevolg

 afloopt en ca. EUR  miljoen op de Eurobond die in

hebben dat de UMTS-licenties moeten worden ingeleverd.

 afloopt. Bovendien zijn de volgende bedragen vervroegd

KPN is van mening dat het kan voldoen aan de verplichtingen

afgelost: ca. EUR  miljoen op een deel van de onderhandse

onder deze licenties. Naar verwachting zullen de investeringen

leningen die in  aflopen, ca. EUR  miljoen op een deel van

in UMTS tot  ca. EUR , miljard bedragen.

de onderhandse leningen die aflopen in , ca. EUR  miljoen op de zero-coupon lening die in  afloopt en ca. EUR  miljoen

Financiële vaste activa

op de zero-couponlening die in  afloopt.

De investeringen in financiële vaste activa bedroegen in  EUR  miljoen (: EUR  miljoen; : EUR . miljoen).

In juni  heeft KPN het bedrag dat uitstond op de lening van de Europese Investeringsbank, die in  zou aflopen, met

Opbrengsten uit verkoop activa

ca. EUR  miljoen volledig vervroegd afgelost (in aanvulling op

In  bedroegen de totale opbrengsten uit de verkoop van

de reguliere aflossing op deze lening van ca. EUR  miljoen in

activa EUR  miljoen. Deze bestonden onder meer uit de

april ). In december  is ook de projectfinanciering van

opbrengsten uit de verkoop van Pannon GSM (EUR  miljoen)

E-Plus, die in  zou aflopen, volledig vervroegd afgelost met

en opbrengsten uit de verkoop van diverse activa, waaronder

EUR . miljoen, waarmee deze financering is beëindigd.

onroerend goed. De totale kosten voor de vervroegde aflossing van bovenIn  bedroegen de totale opbrengsten uit de verkoop van

genoemde schulden bedroegen EUR  miljoen en zijn

activa EUR . miljoen en betroffen de afstoting van niet-

opgenomen onder financiële baten en lasten.

kernactiviteiten, zoals eircom/Eircell (EUR . miljoen), Telkomsel (EUR  miljoen), KPN Lease (EUR  miljoen),

In januari  is met BellSouth een overeenkomst gesloten

vaste activa (EUR  miljoen), Datacenter-activiteiten

waarbij BellSouth zijn ,%-belang in E-Plus heeft

(EUR  miljoen) en KPNQwest (EUR  miljoen).

geconverteerd in , miljoen gewone aandelen KPN. KPN heeft ca. EUR , miljard (%) overgenomen van de

In  bedroegen de opbrengsten uit de verkoop van activa

aandeelhoudersleningen die BellSouth aan E-Plus heeft verstrekt.

EUR  miljoen.

Hiervoor is gebruik gemaakt van de achtergestelde leningsfaciliteit van BellSouth aan KPN. Van dit bedrag heeft KPN in december  EUR  miljoen afgelost en in februari  is een bedrag van EUR  miljoen afgelost dat uitstond onder de oorspronkelijke achtergestelde leningsfaciliteit met BellSouth. De resterende aflossingen betreffen een bedrag van EUR  miljoen dat in oktober  moet worden voldaan en een bedrag van EUR . miljoen dat in maart  moet worden voldaan.


Lang- en kortlopende schulden

miljoen afgelost op de Eurobond met een looptijd tot in  en zijn ook enkele andere leningen afgelost.

UITSTAANDE LANGLOPENDE LENINGEN INCLUSIEF KORTLOPEND DEEL

In  bedroeg de totale kasstroom uit financieringsactiviteiten


EUR . miljoen, bestaande uit een inkomende kasstroom van

31-12-

31-12-

2002

2001

EUR . miljoen en een uitgaande kasstroom van EUR .

(Gemiddeld) renteper-

miljoen. In januari  heeft KPNQwest obligaties uitgegeven,

centage

die proportioneel zijn geconsolideerd in de boeken van KPN (EUR  miljoen). In februari , na de acquisitie van het resterende belang in BASE, heeft KPN EUR  miljoen afgelost op de bankschuld van BASE. In april  heeft E-Plus een nieuwe kredietfaciliteit afgesloten ter waarde van EUR , miljard, waarvan ca. EUR , miljard werd opgenomen. In april 

Converteerbaar achtergesteld • Converteerbare obligatie 2000-2005

1.500

1.500

3,5

Achtergesteld • Staatslening B • BellSouth

1.138

112 -

Variabel

1.138

112

590 1.500 875 2.000 280 333 2.002 1.132 805

590 1.500 1.250 1.490 2.000 280 875 2.002 1.132 1.000

9.517

12.119

3

59

8,1

87 204 79 120

266 146 136 590 112 1.457 160 90

7,0 5,0 -

490

2.957

12.648

16.747

258 500 1.042 386 105

2.121 3.325 214

2.291

5.660

69

614 64

15.008

23.085

heeft KPN een Eurobond van EUR , miljard uitgegeven. Deze Eurobond bestond uit twee tranches: een tranche van EUR , miljard en een tranche van ca. EUR  miljoen (GBP  miljoen). In juni  werd EUR , miljard afgelost op de Floating Rate Notes en ca. EUR , miljard op de onderhandse leningen in Japan met een looptijd tot . In het derde en vierde kwartaal van  werd ca. EUR , miljard van de onderhandse leningen in Japan afgelost. Daarnaast werd EUR  miljoen vervroegd afgelost op Floating Rate Notes met een looptijd tot juni  en EUR  miljoen op Fixed Rate Notes met een looptijd tot juni . In november  werd een

Obligaties • Eurobond 1996-2006 • Eurobond 1998-2008 • Eurobond 1999-2004 • Eurobond 2000-2003 • Eurobond 2001-2006 • Eurobond 2001-2008 GBP • Global bond 2000-2005 USD • Global bond 2000-2010 USD • Global bond 2000-2030 USD • Global bond 2000-2005

6,5 4,8 4,0 8,0 8,6 6,3 7,0 7,6 6,3

securitisatieprogramma geïntroduceerd voor vorderingen op consumenten ter waarde van maximaal EUR  miljoen. Hiervan is EUR  miljoen opgenomen. Op  december  werden ... gewone aandelen uitgegeven tegen een prijs van EUR , per aandeel via een openbare emissie. De emissie bracht in totaal circa EUR . miljoen netto op. In  maakte KPN gebruik van een groot scala aan financieringsbronnen, waarmee de kasstroom uit financieringsactiviteiten aanzienlijk steeg. De bronnen waren overbruggingskredieten, obligaties, onderhandse leningen bij beleggers in Japan, een achtergestelde converteerbare lening, de verwerving

Zero-couponleningen Overig • Onderhandse leningen • Staatslening A • Europese Investeringsbank • Syndicated loan • Schuld Pannon GSM • Projectfinanciering E-Plus • Financial leases E-Plus • Overig

van een belang van % in KPN Mobile door NTT DoCoMo en een uitgifte van KPN aandelen.

Credit-rating Op  december  verhoogde S&P de langetermijn corporate credit en senior unsecured debt-rating van BBB- naar BBB met stabiele vooruitzichten. Tegelijkertijd verhoogde S&P de langetermijn subordinated debt-rating van BB+ naar BBB- en de

Totaal langlopende leningen (exclusief kortlopend deel) Kortlopend deel langlopende schulden • Staatslening A en Staatslening B • BellSouth • Eurobond 2000-2003 • Syndicated loan • Overig

korte-termijn debt-rating van A- naar A-. In het begin van  heeft S&P deze vooruitzichten gewijzigd van stabiel naar positief. Op  januari  heeft Moody’s de vooruitzichten gewijzigd van stabiel naar positief ten aanzien van de langetermijn senior

Schulden aan deelnemingen Banken in rekening-courant

unsecured debt-rating van Baa en de lange-termijn subordinated debt-rating van Ba.


Totaal langlopende schulden inclusief kortlopend deel

6,5 Variabel 6,1 4,8


Conform het reguliere aflossingschema is tevens ca. EUR .


Het kortlopende deel van de langlopende schulden van

Van deze niet in de balans opgenomen verplichtingen heeft

EUR . miljoen (: EUR . miljoen), banken in rekening-

EUR . miljoen een kortlopend karakter (: EUR .

courant van EUR  miljoen (: EUR  miljoen) en de

miljoen).

uitstaande schuld aan Vision Networks Holding B.V. in  zijn verantwoord onder kortlopende schulden.

CONTRACTUELE VERPLICHTINGEN BETALINGEN VERSCHULDIGD

AFLOSSINGSSCHEMA LANGLOPENDE SCHULDEN INCLUSIEF KORTLOPEND DEEL BEDRAGEN IN

Totaal

Achter-

baar achter-

gesteld

Obligaties

Zero-

EURO

2006

114

71

43

-

-

298

484

322

750

leningen

-

612

2.092

-

1.138

875

-

79

2.956

1.500

-

1.139

4

313

2.678

-

-

2.590

-

88

2007

10

-

-

-

-

10

2008

1.780

-

-

1.780

-

1.042

-

706

-

3.133

-

-

3.133

-

-

15.009

1.500

1.750

10.559

4*

1.196

65

29

18

1

17

1.896

708

571

416

201

Overig

54

13

11

-

30

Totaal

3.983

1.119

1.127

739

998

Inkoopverplichtingen

INVESTERINGSVERPLICHTINGEN

In volgende jaren

dan 5 jaar

1.854

Garanties

2005

Meer

coupon-

gesteld

2004

jaar

Overig

Huur- en leasecontracten

2.360

3-5

jaar

1 jaar

Investeringsverplichtingen

2003

1-3

dan


Totaal Converteer-

MILJOENEN

Minder

PER PERIODE

Deze verplichtingen hebben hoofdzakelijk betrekking op verplichtingen aangegaan in verband met investeringen in

Totaal

*

materiële vaste activa. HUUR- EN LEASECONTRACTEN

De nominale waarde van de zerocoupon lening bedraagt EUR  miljoen.

In  bedroegen de kosten van operationele lease en huur

De boekwaarde per  december  bedraagt EUR  miljoen.

EUR  miljoen (: EUR  miljoen). De operationele lease- en huurverplichtingen hebben met name

KORTLOPENDE SCHULDEN BEDRAGEN IN MILJOENEN EURO

Kortlopend deel langlopende schulden Banken in rekening-courant

31 dec.

31 dec.

2002

2001

2.291

5.660

69

64

betrekking op bedrijfsmiddelen. INKOOPVERPLICHTINGEN

Als onderdeel van de verkoop van de datacenteractiviteiten en werkplekdiensten aan Atos Origin heeft KPN een afnamegarantie

990

867

afgegeven jegens Atos Origin. Deze garantiebepaling bevat een

-

614

gegarandeerde jaarlijkse inkoop van diensten van Atos Origin

Belastingen en premies sociale verzekeringen

285

335

tot en met . Het inkoopbedrag daalt jaarlijks. KPN is

Overige kortlopende schulden

134

366

gehouden om over een bepaald deel van de niet gerealiseerde

Schulden aan leveranciers Schulden aan deelnemingen

inkoopverplichtingen een boete te betalen. De totale inkoopTotaal

3.769

7.906

verplichting bedraagt per  december  EUR . miljoen (: EUR . miljoen). Indien in enig jaar de inkoopverplichting niet wordt gerealiseerd, dient KPN een boete te betalen die gelijk is aan maximaal % van de niet gerealiseerde

Niet in de balans opgenomen verplichtingen BEDRAGEN IN MILJOENEN EURO

• Huur- en leasecontracten • Garanties • Inkoopverplichtingen • Overig

VERPLICHTINGEN UIT HOOFDE VAN DE UMTS

31 dec.

31 dec.

2002

2001

114

78

1.854

1.585

markt (Vodafone, T-Mobile, Dutchtone en O), heeft KPN Mobile

65

314

op  augustus  een UMTS licentie verworven. Alle operators

1.896

2.093

54

40

LICENTIES IN NEDERLAND, DUITSLAND EN BELGIË Nederland

Verplichtingen uit hoofde van: • Investeringsverplichtingen

inkoopverplichting.

Samen met enkele andere operators in de Nederlandse mobiele

die een licentie hebben verworven hebben verplichtingen ten aanzien van de uitrol van de UMTS netwerken. Per  januari  dienen alle bebouwde gebieden in gemeenten met meer dan

Totaal

3.983

4.110

. inwoners, alle primaire wegen (auto-, spoor- of waterwegen) tussen deze plaatsen, alle snelwegen naar Duitsland en


Op  juni  heeft KPN % van zijn aandelen in KPN Netwerk

Rotterdam en Maastricht gedekt te zijn met een minimum niveau

Bouw B.V. (de constructie-unit van KPN) voor EUR , miljoen

van  kbit per seconde.

verkocht aan VWS Telecom B.V. KPN Netwerk Bouw B.V. werd omgedoopt in Volker Wessels Netwerk Bouw B.V. (‘VWNB’).

Duitsland

VWS Telecom B.V. zal de resterende % ultimo  verwerven

Op  augustus  heeft E-Plus (via een dochtermaatschappij)

voor een bedrag dat ligt tussen EUR , miljoen en EUR ,

een van de zes UMTS licenties in Duitsland verworven voor

miljoen. De uiteindelijke prijs is afhankelijk van diverse factoren,

EUR , miljard. Alle operators die een licentie hebben verworven

waaronder de resultaten van Volker Wessels Netwerk Bouw B.V.

hebben verplichtingen ten aanzien van de uitrol van de UMTS

in  en .

netwerken. Per  december  dient een dekkingsgraad van % van de bevolking te zijn behaald. Per  december 

KPN en VWNB hebben een Service Framework Agreement

dient een dekkingsgraad van % te zijn behaald.

afgesloten met betrekking tot het ontwerp en de constructie van de infrastructuur voor vaste telecommunicatie. KPN is verplicht

België

om in de periode - % van de ontwerpen

In maart  hebben de drie bestaande operators, BASE,

constructiewerkzaamheden voor de infrastructuur van het vaste

Proximus and Mobistar een UMTS licentie verkregen in de veiling

net door VWNB te laten uitvoeren. Het verkoopcontract bevat

die door de Belgische overheid was georganiseerd. Voor de UMTS

tevens gebruikelijke clausules inzake garanties en

licentie is een bedrag van EUR  miljoen betaald. De operators

schadeloosstellingen. Op grond van de overeenkomst is KPN

die een licentie hebben verworven hebben verplichtingen ten

gehouden de andere partij schadeloos te stellen met een

aanzien van de uitrol van de UMTS netwerken. In februari 

maximum van EUR  miljoen.

heeft de Belgische overheid de deadlines voor de introductie en uitrol van UMTS op de Belgische markt voor  jaar uitgesteld,

Als onderdeel van de verkoop van KPN Software Huis aan

gevolgd door een verder uitstel van  maanden later in het jaar,

Atos Origin, heeft aan Origin gegarandeerd om diensten af te

die geen betrekking had op de commerciële introductie.

nemen van bepaalde werknemers die zijn overgedragen aan

De huidige deadlines zijn als volgt:

Atos Origin, voor een minimum aantal uren per jaar, hetgeen

• September : commerciële introductie van UMTS.

overeenkomt met ,% van hun tijd. Deze garantie eindigt op

• December : behalen van een dekkingsgraad van % van

 augustus . In het geval dat KPN deze minimum afname niet

de bevolking.

realiseert, is KPN gehouden ATOS Origin schadeloos te stellen

• December : dekkingsgraad van %.

voor een maximum bedrag van EUR , miljoen voor de periode

• December : dekkingsgraad van %.

eindigend  augustus . Daarnaast bevat het verkoopcontract

• December : ‘target’ dekkingsgraad van %.

gebruikelijke clausules inzake garanties en schadeloosstellingen, waarbij KPN voor een totaalbedrag van maximaal EUR  miljoen

NIET IN DE BALANS OPGENOMEN ACTIVA

aansprakelijk kan worden gesteld.

Op dit moment is een aantal Europese operators (waaronder KPN) van mening dat de aankoopprijzen van UMTS-licenties

Telstra Corporation Ltd. (‘Telstra’) en KPN's % dochter-

inclusief BTW zouden moeten zijn geweest en dat KPN Mobile

maatschappij KPN Satcom B.V. zijn een joint venture en

derhalve gerechtigd zou zijn het BTW-bedrag met betrekking tot

aandeelhoudersovereenkomst aangegaan met betrekking tot

verwerving van de licentie terug te vorderen.

Xantic B.V. Op grond van deze overeenkomst heeft Telstra een put optie met betrekking tot zijn % aandeel in Xantic, die

KPN is van mening dat de BTW die is opgenomen in het

uitoefenbaar is vanaf mei . De put optie kan slechts worden

aankoopbedrag van de UMTS-licentie in Nederland EUR 

uitgeoefend na de bepaling van de reële waarde van Xantic door

miljoen bedraagt. KPN heeft het Nederlandse ministerie van

een onafhankelijke derde en in overeenstemming met de joint

Economische Zaken verzocht om een factuur met BTW-

venture en aandeelhoudersovereenkomst. KPN Satcom heeft het

specificatie. Een formeel verzoek hiertoe is echter geweigerd.

recht om een gezamenlijk verkoopproces te starten in plaats van

Op grond van het voorgaande, is KPN van mening dat het BTW-

de aandelen in Xantic over te nemen van Telstra.

bedrag voor E-Plus, BASE en Hutchison G UK een bedrag van EUR  miljard overschrijdt.

In het kader van de verkoop van kabelactiviteiten door Vision Networks, heeft KPN zich garant gesteld voor verplichtingen

KPN beraadt zich momenteel op zijn positie.

jegens de kopers met een maximum van EUR  miljoen tot  juni .

VOORWAARDELIJKE VERPLICHTINGEN

De verplichtingen van KPN inzake verdere investeringen in Hutchison G UK bedragen maximaal GBP  miljoen.



België en de gebieden rond de luchthavens van Schiphol,


Het is mogelijk dat, in het kader van de afstoting van nietkernactiviteiten en outsourcing van activiteiten, KPN verplicht is

DOORLOPENDE MULTI-CURRENCY-KREDIETFACILITEIT VAN EUR 1,75 MILJARD

de nieuwe regelgeving in de Verenigde Staten toe te passen met

Op  mei  heeft KPN een nieuwe kredietfaciliteit van

betrekking tot consolidatie. Deze regelgeving is vastgelegd in

EUR , miljard afgesloten ter vervanging van de kredietfaciliteit

FIN  ‘Consolidation of Variable Interest Entities, an Interpretation

van EUR , miljard die op  november  was verworven.

of ARB No. ’, De verplichting tot consolidatie kan ontstaan

Gezien de verbeterde liquide positie van KPN is de hoogte van

indien KPN in belangrijke mate betrokken blijft bij de verkochte

de faciliteit verlaagd. KPN heeft niets getrokken onder deze

of aankopende partij via service level agreements en bepaalde

faciliteit. De nieuwe faciliteit heeft een looptijd tot  november

specifieke garanties. Het is mogelijk dat deze entiteiten

. De bepaling dat de looptijd zal worden verkort indien

geconsolideerd moeten worden onder FIN  in . In het geval

KPN niet een bepaalde minimale credit-rating heeft, is komen te

dat de outsourcingovereenkomsten beschouwd worden als

vervallen. Hetzelfde geldt voor de beperkingen ten aanzien van

variable interest entities en dus geconsolideerd moeten worden,

de totale geconsolideerde netto-schuldenlast van KPN op enig

is de impact reeds opgenomen in de sectie ‘Belangrijke

moment gedurende de looptijd van de faciliteit.

samenwerkingsverbanden, niet in de balans opgenomen verplichtingen en activa en rechtsgedingen’.

De eisen met betrekking tot de EBITDA-niveaus zijn aangepast. De EBITDA/nettorente-ratio dient vanaf  juni  minimaal

Beschikbare financieringsbronnen in 

,: te bedragen en geleidelijk toe te nemen naar minimaal ca. ,: op  juni . De verhouding tussen de totale

Per  december  had KPN liquide middelen ter waarde

geconsolideerde netto-schuldenlast en EBITDA mag op

van ca. EUR , miljard tot zijn beschikking. Naast de liquide

 juni  maximaal ,: zijn en dient geleidelijk af te nemen

middelen, kasstromen uit operationele activiteiten en de

tot ,: op  juni . De faciliteit omvat niet langer een

opbrengsten uit de eventuele verdere verkoop van niet-

aantal absolute minimumvereisten ten aanzien van de EBITDA.

kernactiviteiten, beschikt KPN over de volgende

Onder EBITDA wordt de EBITDA van de KPN-groep verstaan,

financieringsbronnen:

exclusief buitengewone en bijzondere posten.

GLOBAL MEDIUM TERM NOTE-PROGRAMMA

Elk halfjaar worden de hiervoor vermelde bepalingen ten

Per  december  stond onder het USD  miljard Global

aanzien van EBITDA getoetst voor de  direct voorafgaande

Medium Term Note-programma (sinds april  in werking) een

maanden. KPN voldeed ultimo  aan alle bepalingen.

bedrag van ca. EUR , miljard uit. Het MTN-programma bevat geen verplichtingen van beleggers om KPN financieringsbronnen

De faciliteit vereist tevens dat de vaste-netwerkactiviteiten voor

te verstrekken.

% in handen van KPN blijven. Daarnaast vereist de faciliteit dat KPN Mobile N.V. een dochteronderneming van KPN blijft

SECURITISATIEPROGRAMMA

(tenzij een meerderheid van de kapitaalverschaffers de afstoting

KPN beschikt over een securitisatieprogramma van vorderingen

van KPN Mobile N.V. goedkeuren). De faciliteit legt bepaalde

op consumenten ter waarde van maximaal EUR  miljoen.

beperkingen op ten aanzien van de verstrekking van leningen

In het kader van dit programma worden gefactureerde en nog te

aan dochterondernemingen.

factureren vorderingen overgedragen aan een variable interest entity waarvan de activa en passiva zijn geconsolideerd.

De faciliteit verbiedt KPN om dividend in contanten uit te keren

Het totale beschikbare bedrag is afhankelijk van het aantal

op gewone aandelen en beperkt bovendien de hoeveelheid

beschikbare gefactureerde en nog te factureren vorderingen.

liquide middelen die KPN bij acquisities mag betalen tot

Momenteel is van dit programma EUR  miljoen opgenomen.

maximaal EUR  miljoen in iedere -maands periode

Het rentepercentage dat op deze schuld van toepassing is,

eindigend op  september. Onder de gewijzigde faciliteit zullen

bedraagt ca. EURIBOR +,%. Indien de credit-rating niet langer

deze beperkingen echter niet van toepassing zijn wanneer KPN

BB+/Ba of hoger is, zal het totaal beschikbare bedrag afnemen,

een credit-rating heeft van ten minste BBB bij S&P en Baa bij

aangezien KPN dan niet langer in staat zal zijn nog te factureren

Moody's (in beide gevallen met stabiele vooruitzichten).

vorderingen te verkopen. Het programma wordt beëindigd indien

De huidige rating van KPN is BBB bij S&P (positieve

de credit-rating niet langer BB/Ba of hoger is.

vooruitzichten) en Baa bij Moody's (positieve vooruitzichten).


beurgenoteerde schulden die na  november  vervallen.

RATING VERSUS MARGE Rating

Marge

af te lossen indien (i) de aflossing wordt gefinancierd met een

BBB+/Baa1 of hoger

1,00%

lening die afloopt na  of met een aandelenemissie, of indien

BBB/Baa2

1,25%

(ii) de aflossing een beurgenoteerde schuld betreft die in 

BBB–/Baa3

1,50%

afloopt en in totaal maximaal EUR  miljoen bedraagt. Indien

BB+/Ba1

3,25%

een dergelijke vervroegde aflossing de achtergestelde

BB/Ba2 of lager

4,00%

Het is KPN echter toegestaan beurgenoteerde schulden vervroegd

converteerbare obligaties ter waarde van EUR , miljard met een looptijd tot in  betreft, moet KPN ook een credit-rating van ten minste BBB- bij S&P en Baa bij Moody's hebben op het

Momenteel wordt deze faciliteit heronderhandeld.

moment van de vervroegde aflossing. Bovendien moeten beide kredietbeoordelaars hebben bevestigd dat de voorgenomen

KPN is van mening dat de kasstroom uit operationele activiteiten,

vervroegde aflossing geen negatieve invloed zal hebben op de

de opbrengsten uit de toekomstige verkoop van niet-kern-

credit-rating of de credit-vooruitzichten van KPN.

activiteiten samen met het kassaldo en de beschikbare financieringsruimte onder bovenstaande bestaande faciliteiten,

De faciliteit mag niet worden aangewend voor de (vervroegde)

voldoende zijn om te voorzien in de huidige behoefte aan

aflossing van de achtergestelde leningsfaciliteit van BellSouth,

werkkapitaal. KPN kan eventueel met additionele schulden te

of van andere achtergestelde schulden of beurgenoteerde

maken krijgen bij de implementatie en uitvoering van de

schulden. Daarnaast vereist de faciliteit dat KPN de bepalingen

bedrijfsstrategie of de herfinanciering van bestaande schulden.

ten aanzien van de achterstelling zoals opgenomen in de

De voorwaarden voor (her)financiering zijn grotendeels

achtergestelde leningsfaciliteit van BellSouth, niet wijzigt.

afhankelijk van de toekomstige marktomstandigheden, de credit-ratings, de ratings voor de telecommunicatiesector,

Ook mag KPN geen juridische fusie aangaan zonder

de resultaten van de activiteiten en toekomstige mogelijkheden.

voorafgaande toestemming te hebben verkregen van

Het is derhalve onzeker of er (gunstige) financieringsregelingen

kapitaalverschaffers die tweederde van het faciliteitsbedrag

kunnen worden afgesloten.

vertegenwoordigen. Bovendien mogen de belangrijkste dochterondernemingen of de Groep als geheel geen fusie, ontvlechting, bedrijfsherstructurering of reorganisatie aangaan

Belangrijke convenanten financieringsbronnen

indien een dergelijke gebeurtenis een aanzienlijk negatief effect zou hebben op het vermogen van de schuldenaars onder de

Naast de bovengenoemde beperkingen ten aanzien van

faciliteit om aan hun verplichtingen te voldoen, of op de

genoemde financieringsbronnen, bevatten de bestaande

financiële of bedrijfssituatie van KPN of zijn dochter-

financieringsbronnen van KPN de volgende materiële bepalingen,

ondernemingen als geheel. De meeste van de financierings-

die kunnen leiden tot een extra financiële verplichting of een

bronnen van KPN bevatten een dergelijke bepaling.

vervroegde aflossing van de uitstaande schulden.

Indien KPN in de toekomst in gebreke blijft bij het vervullen van enige bepaling uit hoofde van de faciliteit, kan worden geëist

EUROBOND 2001-2006 (EUR) / EUROBOND 2001-2008 (GBP)

dat KPN de uitstaande schulden onder de faciliteit onmiddellijk

Deze obligaties omvatten een bepaling ten aanzien van de

betaalt en bestaat de mogelijkheid dat (eventuele) financierings-

verbetering van de rating. Deze biedt elke houder een ,%

bronnen uit de faciliteit niet langer kunnen worden

opslag op het rentepercentage voor elke verlaging beneden

aangesproken. Daarnaast kan een verzuim ten aanzien van de

ofwel Baa (Moody’s) of BBB (S&P). Omgekeerd geldt dat elke

faciliteit leiden tot verzuim ten aanzien van andere

verhoging van de rating resulteert in een verlaging van het

financieringsregelingen, met als gevolg dat ook andere schulden

rentepercentage met ,% (tot maximaal het initiële

moeten worden afgelost. Op dezelfde wijze kan ook verzuim ten

rentepercentage).

aanzien van andere financieringsregelingen leiden tot verzuim ten aanzien van deze faciliteit. De EURIBOR-rentevoet is van

Daarnaast kan worden geëist dat KPN de uitstaande obligaties

toepassing op opnames onder de faciliteit (of LIBOR, afhankelijk

vervroegd aflost, ingeval (i) KPN wordt geconsolideerd of opgaat

van de valutasoort van de opname). Deze wordt vermeerderd met

in een andere rechtspersoon (anders dan een fusie waarbij een

een marge die afhankelijk is van de langetermijn (unsecured)

dochteronderneming opgaat in KPN) ofwel KPN (vrijwel) al

debt-ratings van S&P en Moody’s. De marges zijn verbeterd en

zijn eigendommen en activa aan een ander persoon overdraagt

worden als volgt vastgesteld aan de hand van de laagste van de

of least zonder de voorafgaande toestemming van de

twee ratings van de kredietbeoordelaars:

obligatiehouders, en (ii) de ratings die Moody’s en S&P toekennen aan de obligaties na een dergelijke transactie lager zijn dan Baa (Moody's) of BBB- (S&P).



De faciliteit verbiedt tevens de vervroegde aflossing van


ACHTERGESTELDE LENINGSFACILITEIT BELLSOUTH

wordt verwezen naar de toelichting op de geconsolideerde

Deze faciliteit moet worden afgelost indien KPN niet langer,

jaarrekening. KPN heeft de jaarrekening opgesteld op basis van

direct of indirect, de meerderheid van de aandelen KPN Mobile

het historische kostprijsprincipe op grond van NL GAAP. De meest

in bezit heeft.

significante afwijkingen tussen NL GAAP en US GAAP worden behandeld in de toelichting op de geconsolideerde jaarrekening.

Informatie over marktrisico KPN brengt tevens een ‘Annual Report on Form -F’ uit, als Als gevolg van de internationale activiteiten is KPN bij zijn

gevolg van de notering van KPN aan de New York Stock

normale bedrijfsvoering onderhevig aan verschillende soorten

Exchange. In overeenstemming met weten regelgeving in de

marktrisico’s. Deze betreffen onder meer risico’s die ontstaan

Verenigde Staten, is KPN gehouden een beschouwing op te

uit vreemde valuta en rentetarieven, kredietrisico’s, juridische

nemen omtrent de critical accounting policies en schattingen.

risico’s en landenrisico’s.

Voor meer informatie omtrent de critical accounting policies en schattingen wordt verwezen naar het ‘Annual Report on

KPN heeft een eigen beleid vastgesteld ten aanzien van het

Form -F’, dat verkrijgbaar is op onze website: www.kpn.com.

gebruik van derivaten om de risico’s die ontstaan uit vreemde valuta te beperken en om het renteprofiel te beheersen. De centrale Corporate Treasury-afdeling zorgt voor de

INTERNATIONAL FINANCIAL REPORTING STANDARDS (IFRS)

afstemming en het beheer van alle interne en externe transacties

De Europese Unie heeft besloten dat met ingang van  januari

in vreemde valuta die door de verschillende bedrijfsonderdelen

, alle beursgenoteerde ondernemingen in Europa verplicht

en groepsmaatschappijen worden uitgevoerd. Hedges worden

zijn hun financiële rapportages op te stellen op basis van

toegepast op basis van volledige indekking, indien dat

International Financial Reporting Standards (‘IFRS’), voorheen

economisch haalbaar is. Het renterisicobeleid is zodanig

International Accounting Standards. Hoewel in Nederland de

ontworpen dat financieringsstructuren worden afgestemd op

Raad voor de Jaarverslaggeving nieuwe Richtlijnen voor de

het risicoprofiel van de onderliggende activa.

Jaarverslaggeving zoveel mogelijk in lijn brengt met de IFRS standaarden, blijft er nog een aantal verschillen tussen de

Derivaten worden uitsluitend gebruikt met als doel het afdekken

Nederlandse Richtlijnen voor de Jaarverslaggeving en IFRS

van onderliggende risico’s. Het is bedrijfsonderdelen of

standaarden bestaan.

groepsmaatschappijen niet toegestaan derivaten aan te wenden voor speculatiedoeleinden.

KPN is van mening dat op dit moment de volgende IFRS standaarden van invloed zouden kunnen zijn op de jaarrekening:

Kredietrisico’s worden geminimaliseerd door een strikt beleid

• Materiële vaste activa ('Property, Plant and Equipment'; IAS ).

ten aanzien van het aannemen van klanten en kredietlimieten

• Omzet ('Revenues'; IAS ).

die voor klanten worden vastgesteld. Juridische en landenrisico’s

• Personeelsbeloningen ('Employee Benefits'; IAS ).

worden per geval in kaart gebracht door het plaatselijk

• Financiële instrumenten ('Financial Instruments: Disclosure and

management en door de centrale afdeling juridische zaken.

Presentation'; IAS ).

Zie voor meer informatie de toelichting ‘Reële waarde van

Bovendien is de mate van informatieverschaffing onder IFRS meer

Financiële Instrumenten’ in de geconsolideerde jaarrekening.

uitgebreid dan onder de huidige Nederlandse verslaggevingsregels.

Verslaggeving Teneinde te kunnen voldoen aan de veranderingen in de Algemeen aanvaarde grondslagen voor waardering en

gewijzigde verslaggevingsregels, heeft KPN een projectteam

resultaatbepaling in de Verenigde Staten (Generally Accepted

in het leven geroepen, gesponsord door de Raad van Bestuur,

Accounting Principles in the United States, ‘US GAAP’) wijken in

dat verantwoordelijk is voor de conversie naar IFRS. Op dit

zekere opzichten af van in Nederland algemeen aanvaarde

moment is KPN bezig de verschillen tussen Nederlandse

grondslagen voor waardering en resultaatbepaling (‘NL GAAP’).

verslaggevingsregels en IFRS te analyseren, om de invloed van

Het resultaat na belastingen in  volgens US GAAP bedraagt

de conversie naar IFRS op de financiële positie, de resultaten en

EUR . miljoen (EUR . miljoen volgens NL GAAP), een

kasstromen, de interne en externe financiële verslaggeving,

verlies van EUR  miljoen in  (een verlies van EUR .

de boekhoudkundige systemen en procedures, treasury-

miljoen volgens NL GAAP) en een verlies van EUR . miljoen

aangelegenheden (zoals financiële convenanten en risk

in  (een verlies van EUR . miljoen volgens NL GAAP).

management), de dagelijkse bedrijfsvoering en de training en opleiding van KPN's personeel in te schatten. Deze inschatting

Voor nadere informatie omtrent recente uitspraken op het

zal worden afgerond in  en dient te resulteren in een

gebied van verslaggeving en de grondslagen voor waardering

gedetailleerd conversieplan. KPN verwacht de conversie naar

en resultaatbepaling die in dit jaarverslag zijn gebruikt,

IFRS medio  af te ronden.


aan de goedkeuring van OPTA en daarnaast blijft de concurrentie

groei in de Mobiele divisie en van Internet- en dataverkeer.

op de markt voor spraakdiensten fel.

Om gelijke tred te kunnen houden met de snel veranderende marktomstandigheden en -vraag heeft KPN grote investeringen

De neerwaartse trend in volumes op de retail-markt creëert

gedaan in de infrastructuur voor het vaste en mobiele netwerk.

mogelijkheden voor de andere business units binnen

Hiertoe zijn UMTS-licenties gekocht en nieuwe activiteiten en

de divisie Vaste Net. De unit Carrier Services biedt wholesale-

business units opgezet of verworven in nieuwe markten en

diensten aan andere operators en ISP’s, zodat deze ook zonder

landen. Vanwege de grote expansie van de activiteiten en de

eigen netwerk de markt kunnen betreden. In  verslechterden

verslechtering van KPN’s financiële positie in de afgelopen jaren,

de marktomstandigheden, waarbij de prijzen en volumes onder

zag KPN zich genoodzaakt zijn strategie te herzien. Dit heeft

druk kwamen te staan en het aantal operators afnam. Daarnaast

geleid tot een herstructurering en herfinanciering van de

verplichtte OPTA KPN enkele diensten te leveren, zoals Main

activiteiten.

Distribution Frame (‘MDF’) Co-locatie en MDF Access.

Daarnaast heeft de liberaliseringstrend in Europa ertoe geleid

Deze diensten voldeden echter niet aan de verwachtingen en

dat nieuwe partijen hun intrede deden op de markt waar KPN

resulteerden in hogere kosten dan verwacht. In  stelde OPTA

traditioneel sterk vertegenwoordigd is. OPTA, de Nederlandse

als eis dat KPN het verschil tussen de wholesale- en retail-tarieven

toezichthouder, had en heeft in het algemeen nog steeds een

moest vergroten. Dit leidde tot een daling met % van de

aanzienlijke invloed op de tarieven en activiteiten van KPN.

wholesale-tarieven per  juli . In  werden in dit

Voorbeelden hiervan zijn kostprijsgebaseerde tarieven voor de

marktsegment (waar de invloed van OPTA groot is) verdere

wholesale-markt, ontbundelde toegang tot de local loop (lokaal)

tariefverlagingen doorgevoerd, met ca. %. KPN is van mening

Carrier (Pre)Select en toegang tot het Main Distribution Frame

dat zijn tarieven momenteel tot de laagste van Europa behoren.

van KPN. In algemene zin hadden de OPTA-maatregelen een

Hoewel de tariefverlagingen een negatief effect hebben op de

negatieve invloed op de wholesale-tarieven. Sinds kort richt OPTA

opbrengsten, heeft de introductie van nieuwe diensten als

zich op de regulering van bepaalde tarieven in de mobiele markt.

wholesale Internet-originating-diensten en lokaal Carrier (Pre)Select geleid tot hogere verkeersvolumes bij de unit Carrier

VASTE NET

Services. Daarnaast wordt getracht de netwerkcapaciteit optimaal

In de divisie Vaste Net blijft de verschuiving van retail- naar

te benutten door transit-volumes en internationaal verkeer, met

wholesale-activiteiten merkbaar. In de traditionele retail-markt

bescheiden marges, aan te trekken.

Vaste Telefonie verliest KPN marktaandeel en -volume als gevolg van de toegenomen concurrentie veroorzaakt door bijvoorbeeld

De ISP’s van KPN, te weten Planet Internet, Het Net en XSALL

(wholesale) Carrier (Pre)Select-diensten – voor zowel lokaal als

(onderdeel van de unit CIMS) hebben een sterke positie op de

interlokaal verkeer –, de introductie van wholesale Internet-

Nederlandse markt. In  is Het Net gestopt met het aanbieden

originating-diensten, volledig mobiele oplossingen, de

van gratis Internet. De provider is erin geslaagd zijn klanten met

toegenomen marktpenetratie van breedband en nieuwe

succes te migreren naar betaalde Internet-diensten, zonder dat

initiatieven van concurrenten (onder meer kabeltelefoon).

dit heeft geleid tot een significant klantenverlies. Daarnaast

De retail-volumes van de unit Vaste Telefonie groeiden tot 

hebben de ISP’s geprofiteerd van de toegenomen dekkingsgraad

sterk, hoofdzakelijk als gevolg van de toename van het Internet-

van breedband (ADSL), dankzij de intensivering van marketing-

gebruik. In de retail-markt liet de groei een neerwaartse curve

en promotie-activiteiten en de introductie van ADSL Lite, een

zien, aangezien de Carrier (Pre)Select- en Internet-diensten

voordeligere versie van ADSL. Ook kunnen de ISP’s, via de

die KPN op de wholesale-markt aanbiedt, niet langer worden

Internet-originating-diensten van Carrier Services, hun klanten

verwerkt en gefactureerd door Vaste Telefonie. Dit leidt niet

rechtstreeks factureren voor Internet-gebruik en een eigen

noodzakelijkerwijs tot een volumeverlies binnen de divisie Vaste

marketing- en prijsstrategie ontwikkelen. KPN is van mening dat

Net als geheel, aangezien er zich een verschuiving voordoet van

deze ontwikkelingen, samen met de sterke marktpositie, een

retail naar wholesale. Echter, in de retail-markt worden

gezonde basis vormen voor toekomstige groei.

doorgaans hogere marges gehanteerd dan in de wholesalemarkt. Voor de toekomst wordt verwacht dat de Internet-volumes

SNT, waarin KPN een belang van ,% heeft, rapporteerde

verder afnemen als gevolg van de toegenomen dekkingsgraad

groei als gevolg van de acquisities die in  zijn gedaan,

van breedband (ADSL) en het succes van het Internet-originating-

evenals een toename van de activiteiten. KPN is van mening dat

model. Anderzijds streeft KPN ernaar om zijn positie op de markt

de sterke positie van SNT in de Nederlandse en Europese markten

voor spraakdiensten te versterken door programma’s gericht op

een solide basis biedt voor verdere groei.

klantbehoud te introduceren en nieuwe diensten voor klanten en voor het midden- en kleinbedrijf te ontplooien zoals gebundelde pakketten en SMS via de vaste lijn. In  kon voor het eerst in jaren een tariefverhoging doorgevoerd voor gesprekken en abonnementen. De meeste tarieven blijven echter onderworpen



In de afgelopen tien jaar kreeg KPN te maken met een sterke


In  werd gestart met het reorganisatieprogramma gericht

KPN is van mening dat het zijn marktpositie in de toekomst kan

op verbetering van de efficiëntie en beheersing van de kosten

handhaven en dat er voldoende groeimogelijkheden zijn ten

(inclusief inkrimping van het personeelsbestand) en

aanzien van omzet en winst. Ook zal het bedrijf kunnen

investeringen, zonder de kwaliteit en betrouwbaarheid van de

profiteren van de verwachte groei in de vraag naar mobiele

netwerken en diensten in gevaar te brengen. Dit resulteerde in

datadiensten als Lucio, waarmee snelle mobiele

aanzienlijke kostenbesparingen, met name bij de Operator Vaste

telewerkoplossingen worden geboden aan zakelijke klanten.

Net, hetgeen tot uitdrukking komt in de verbetering van de

Met name in Duitsland en België, waar KPN de op twee na

EBITDA-marge en van de kasstromen uit operationele activiteiten.

grootste operator is, zal KPN zich kunnen profileren door een

KPN blijft streven naar verdere efficiëntieverbetering en extra

hoogwaardig, concurrerend netwerk en aantrekkelijke diensten

kostenbesparingen.

te leveren aan bedrijven en andere klanten. KPN hoopt schaalvoordelen te kunnen bereiken door nauwe samenwerking

MOBIEL

tussen zijn mobiele operators.

De mobiele telecommunicatiemarkt voor spraakdiensten heeft de afgelopen jaren een enorme groei doorgemaakt. In 

In  heeft OPTA beleidsregels gepubliceerd inzake de

is op de kernmarkten in Nederland, Duitsland en België

regulering van mobiele terminatie-tarieven. Momenteel loopt

het verzadigingspunt bereikt en lijkt het erop dat de

hierover een gerechtelijke procedure, die de beleidsregels van

klantenbestanden en marktaandelen zich hebben gestabiliseerd.

OPTA aanvecht. De uitkomst van deze procedure is onzeker.

KPN nam aanzienlijke bijzondere waardeverminderingen op de

Indien beleidsregels van OPTA zullen blijven bestaan, of indien

goodwill (in  en ) en UMTS-licenties (in ) in

nieuwe beleidsregels worden goedgekeurd, dan zal dit negatieve

Duitsland op en op de goodwill en GSM/UMTS-licenties in België

gevolgen hebben voor de opbrengsten en de resultaten van de

in , aangezien de groei die in de business plannen was

Mobiele divisie in toekomstige jaren.

voorzien en de timing van de verwachte toekomstige kasstromen niet conform eerdere verwachtingen werden gerealiseerd.

BUSINESS SOLUTIONS

In  werd de strategie in Nederland en Duitsland aangepast,

In de afgelopen jaren is de vraag naar breedbanddiensten sterk

waarbij de focus kwam te liggen op klanten met een relatief hoge

gestegen. De prijserosie op deze markt is echter aanzienlijk.

waarde (postpaid, zakelijke markt) in plaats van op marktaandeel.

KPNQwest – waarin KPN een belang van ,% had – ging in 

Eind  werd besloten om in Duitsland de aandacht weer te

failliet, onder meer als gevolg van de verslechterde

richten op vergroting van het marktaandeel. Dit leidde tot hogere

omstandigheden en overcapaciteit in deze markt. De divisie

klantenwervingskosten aan het eind van  en een toename

Business Solutions heeft kostenbesparingsprogramma’s

van het totale aantal klanten van , miljoen aan het eind van het

doorgevoerd, gericht op een efficiënte bedrijfsvoering, die in

derde kwartaal van  naar ongeveer , miljoen aan het eind

de toekomst zullen worden voortgezet.

van het vierde kwartaal van . KPN is in Nederland marktleider met een marktaandeel van ,%. In Duitsland en België heeft KPN een marktaandeel van ,% respectievelijk ,% en is daarmee in beide landen de op twee na grootste mobiele operator. In  heeft KPN Mobile i-mode geïntroduceerd, de mobiele datadienst die door NTT DoCoMo is ontwikkeld. Eind  bedroeg het aantal i-modeabonnees . in onze kernmarkten. KPN heeft UMTS-licenties verworven in Nederland, Duitsland en België. Uit hoofde van deze licenties is KPN verplicht om ultimo  en  een bepaalde dekkingsgraad te hebben bereikt. KPN is van mening dat het kan voldoen aan deze eisen ten aanzien van de uitrol van het UMTS-netwerk. De investeringen die samenhangen met de uitrol van de UMTS-netwerken in de kernmarkten van KPN zijn in de jaren  tot en met  begroot op ongeveer EUR , miljard.


zullen aanhouden. KPN verwacht dit verlies aan opbrengsten deels goed te kunnen maken met de hogere opbrengsten van de IP-diensten, onder meer door uitbreiding van de xDSL-portfolio voor consumenten (ADSL) en ondernemingen (Epacity). Daarnaast is het ‘one-stop shopping’ concept van Integrated Solutions succesvol gebleken in termen van klantbehoud en klanttevredenheid. In  heeft KPN bepaalde delen van het KPNQwest-netwerk verworven en deze met andere internationale activiteiten samengebracht in een nieuwe business unit: KPN EuroRings. Hoewel deze unit zich nog in de opstartfase bevindt, is KPN van mening dat de onderneming zich kan profileren door in Europa hoogwaardige connectiviteit en datatransmissie diensten te bieden aan Nederlandse, Duitse, Belgische, Franse en Britse corporate clients. VERKOOP VAN NIET-KERNACTIVITEITEN

Als onderdeel van de verkoop van niet-kernactiviteiten, heeft KPN een aantal activiteiten en activa verkocht. De volgende tabel geeft een overzicht van het effect van de belangrijkste afstotingen op de (externe) opbrengsten, het bedrijfsresultaat en totale activa (de cijfers zijn gebaseerd op het laatste volledige jaar van consolidatie):


Jaar van

Geschat

Geschat

verkoop

effect op

effect op

activa

externe

bedrijfs-

resp. netto

op-

resultaten

vermogens-

brengsten

eircom/Eircell 1)

2001

Geen

Totale

waarde

Geen

1.250

1.166

KPNQwest (verkoop van 10% en faillissement)

2001/2002

266

–80

Telkomsel 1)

2001

Geen

Geen

68

Pannon GSM

2002

242

46

246

KPN Netwerk Bouw

2002

Geen

n.v.t.

258

Telefoongids Media

2003

122

55

100

KPN Belgium

2003

69

–118

44

Planet Internet Belgium

2003

20

–15

18

UMC 1)

2003

Geen

Geen

36

)

eircom/Eircell, Telkomsel en UMC werden verantwoord als een deelneming.

In aanvulling op de voornoemde verkopen, heeft KPN tevens een aantal activiteiten geoutsourced, zoals Datacenter, Werkplekdiensten en Software Huis (naar Atos Origin), KPN Logistics (naar TNT) en KPN Valley (naar TNO). Gezien het feit dat deze eenheden voornamelijk diensten leverden aan andere eenheden binnen KPN, en dat in de toekomst zal worden gecontinueerd, is het geschatte effect op het bedrijfsresultaat beperkt.



Verwacht wordt dat de prijsdalingen in de transmissiemarkt


De uitgaven voor onderzoek en ontwikkeling bedroegen ca. EUR  miljoen in , EUR  miljoen in  en EUR  miljoen in . Op  januari  is KPN Valley overgenomen door TNO. In KPN Valley waren de activiteiten van KPN op het gebied van onderzoek en ontwikkeling ondergebracht. De onderzoeksactiviteiten zijn de spil geworden van een nieuw TNO-instituut, TNO Telecom genaamd. Delen van andere instituten die in telecommunicatie en ICT zijn gespecialiseerd, worden door TNO in dit nieuwe instituut samengebracht. KPN heeft de intentie de relatie met TNO Telecom te onderhouden en verder te ontwikkelen. Om de noodzakelijke innovaties binnen KPN te ondersteunen, wil KPN profiteren van de kennis op het gebied van telecommunicatie die TNO Telecom in huis heeft. KPN wil derhalve een belangrijke klant van TNO Telecom blijven. Daartoe heeft KPN een langlopend contract afgesloten met TNO.


• Indien een aanbieder in een concrete markt beschikt over een aanmerkelijke macht op de markt (economische machtspositie)

In  zijn nieuwe Europese richtlijnen aangenomen omtrent

gelden niet langer een tevoren in de wet vastgelegde reeks

elektronische communicatie, die de bestaande telecommunicatie-

verplichtingen, maar moet een toezichthouder gemotiveerd

richtlijnen vervangen. De nieuwe richtlijnen moeten op  juli

bepalen aan welke concrete bijzonder verplichtingen die

 in de wetgeving van de lidstaten zijn geïmplementeerd.

aanbieder op het gebied van toegang en interconnectie moet

De belangrijkste kenmerken van de nieuwe regelgeving zijn de

voldoen. Afhankelijk van de gebreken die een toezichthouder

volgende:

bij zijn analyse heeft gesignaleerd bij de beoordeling van de effectiviteit van de concurrentie op de markt, kan hij

• Ten opzichte van de bestaande Europese regelgeving beogen

verplichtingen opleggen ten aanzien van bijvoorbeeld

de nieuwe richtlijnen meer harmonisatie van de regels in de

specifieke vormen van toegang tot netwerken en diensten,

Europese Unie te bewerkstelligen. In de nieuwe richtlijnen zijn

non-discriminatie en kostenoriëntatie.

procedures opgenomen die een coördinerende rol toekennen aan de Europese Commissie voor het definiëren van markten

Naast deze regels die zich richten op markttoegang en

waarop toezicht wordt gehouden, het beoordelen van die

marktregulering, maakt een aangepaste richtlijn betreffende

markten en het eventueel stellen van regels door toezicht-

privacy en elektronische communicatie deel uit van het nieuwe

houders. Nationale toezichthouders kunnen slechts afwijken

Europese regelgevingskader. Die richtlijn bevat aanpassingen en

van geharmoniseerde uitgangspunten na toepassing van

aanvullingen op de bestaande richtlijn ten aanzien van onder

daarvoor geldende (consultatie) procedures;

meer het gebruik van locatiegegevens in elektronische communicatienetwerken en -diensten en ongevraagde

• De regels beogen meer dan thans techniek-onafhankelijk te

communicatie (waaronder spamming).

zijn. In de richtlijnen worden geen concrete markten benoemd en gereguleerd, maar worden slechts de kaders gegeven op

De elektronische communicatiesector is naast de sectorspecifieke

grond waarvan toezichthouders op markten voor elektronische

regels onderworpen aan de algemene mededingingsregels die

communicatiediensten en -netwerken toezicht kunnen houden.

zijn vastgelegd in het EU-verdrag en in nationale wetgeving.

De concrete marktafbakening en de toepassing van specifieke

Het toezicht op deze regels, die een verbod inhouden op

voorschriften in gevallen waarin een markt onvoldoende

mededingingsbeperkende afspraken en feitelijke gedragingen

effectieve concurrentie kent, worden aan toezichthouders

en op misbruik van machtspositie, is in geval van ongunstige

overgelaten (met inachtneming van geharmoniseerde

beïnvloeding van de handel tussen EU-lidstaten in handen van

procedures);

de Europese Commissie. De Europese Commissie kan aan ondernemingen die de mededingingsregels hebben geschonden

• De sectorspecifieke regels zijn meer in overeenstemming

een boete opleggen tot maximaal % van de omzet in het

gebracht met het generieke mededingingsrecht. Dat geldt

voorafgaande boekjaar. In het kader van haar

in het bijzonder voor de afbakening van markten en de

onderzoeksbevoegdheden heeft de Europese Commissie op

beoordeling van de effectieve concurrentie daarop. Het

 juli  besloten tot een algemeen onderzoek in de

criterium voor het hebben van een ‘aanmerkelijke macht

telecommunicatiesector van de gehele Europese Unie, gericht

op de markt’ wordt niet langer gefixeerd op een concreet

op toegang tot aansluitnetwerken, huurlijnen en internationale

marktaandeel (thans als hoofdregel %), maar wordt

roaming op mobiele netwerken. In  werd het onderzoek naar

gelijkgesteld met het criterium voor het hebben van een

de markt voor huurlijnen formeel afgesloten, omdat – volgens de

economische machtspositie in het algemene mededingings-

Commissie – gedurende het onderzoek de tarieven in de markt

recht;

reeds waren gedaald met percentages tot %.

• Het uitgangspunt van vrije markttoegang wordt verder

Eind  kondigde de Europese Commissie een wijziging aan

versterkt. Lidstaten van de Europese Unie mogen alleen nog

van de Europese mededingingsregels op grond waarvan met

vergunningstelsels hanteren voor schaarse middelen als

ingang van  mei  de Europese mededingingsregels meer

frequenties en nummers. Daarbuiten mag alleen nog een

decentraal worden toegepast. De Commissie beoogt daarmee

stelsel van algemene machtigingen worden gehanteerd,

ruimte te creëren in haar werkzaamheden voor het sterker

vergelijkbaar met de in Nederland al geldende registratie

coördineren van het toezicht en voor principiële zaken en minder

van aanbieders bij OPTA;

uitvoerende taken zelf te verrichten.



Algemeen


In de Telecommunicatiewet (de ‘Wet’) zijn de voornaamste

Vaste openbare telefonie – Nederland

telecommunicatieregels in Nederland vervat. De huidige Wet is gebaseerd op de Europese regels zoals die in de afgelopen jaren

KPN is verplicht kostengeoriënteerde tarieven te hanteren voor

zijn ontwikkeld. Naar verwachting zal een wetsontwerp tot

de diensten die het aanbiedt op het gebied van vaste telefonie,

wijziging van de Telecommunicatiewet ter implementatie van de

zoals telefoonaansluitingen, lokaal verkeer, nationaal

nieuwe Europese richtlijnen voor elektronische communicatie in

telefoonverkeer, telefoonverkeer van vast naar mobiel,

de eerste helft van  in de Tweede Kamer worden ingediend.

standaard-gidsvermeldingen en de telefonische inlichtingendiensten. De toets op kostenoriëntatie vindt sinds

Bepaalde verplichtingen in de Wet gelden voor alle aanbieders

 juli  plaats door middel van een prijsplafond. Gedurende

van openbare telecommunicatienetwerken of telecommunicatie-

het derde jaar, eindigend op  juni , moest KPN de tarieven

diensten, waaronder de verplichting om interconnectie en

voor deze diensten (als geheel gezien) met ,% verlagen.

nummerportabiliteit aan te bieden. Aanbieders van vaste

Dit kwam dit neer op een nettoverlaging van ,% in het derde

openbare telefoonnetwerken en vaste openbare telefoon-

jaar. Het prijsplafondsysteem werd vervangen door een systeem

diensten, mobiele openbare telefoonnetwerken en mobiele

van veiligheidsplafonds, dat geldt van  juli  tot  juli .

openbare telefoondiensten, en huurlijnen, die zijn aangewezen

Dit betekent dat de tarieven voor telefoonaansluitingen, lokaal

als aanbieder met aanmerkelijke marktmacht (als hoofdregel

telefoonverkeer, nationaal telefoonverkeer en telefoonverkeer

geldt dit bij een marktaandeel van meer dan %), zijn echter

van vast naar mobiel alleen mogen stijgen met de inflatie.

onderworpen aan zwaardere verplichtingen.

De inflatie is voor de periode  juli  tot  juli  vastgesteld

De belangrijkste daarvan zijn het op een transparante en

op ,%.

non-discriminatoire wijze aan eindgebruikers en aan andere marktpartijen toegang bieden tot hun netwerken en diensten.

OPTA heeft tot deze versoepeling van de retail-tariefregulering

Aangewezen aanbieders van vaste openbare telefoonnetwerken

besloten, omdat KPN zich heeft gecommitteerd aan het

en vaste openbare telefoondiensten en van huurlijnen zijn

wegnemen van een groot aantal barrières, zodat de toegang

bovendien verplicht om die toegang te verlenen tegen kosten-

voor concurrenten tot het vaste net van KPN substantieel wordt

georiënteerde tarieven. Aanbieders van mobiele openbare

verbeterd. Een en ander heeft plaatsgevonden in het kader

telefoonnetwerken en mobiele openbare telefoondiensten zijn

van het door OPTA eind  gestarte onderzoek hoe de

alleen verplicht om kostengeoriënteerde tarieven in rekening te

interconnectie- en eindgebruikertarieven van KPN beter op elkaar

brengen voor interconnectie indien zij zijn aangewezen op de

kunnen worden afgestemd. De resultaten zijn vastgelegd in een

nationale (interconnectie-) markt met betrekking tot de vaste en

Nota van bevindingen die OPTA in april  heeft gepubliceerd.

mobiele openbare telefoondienst tezamen. In  werd KPN aangewezen als aanbieder met aanmerkelijke macht op drie

Per  juli  is KPN verplicht om de zogenaamde wholesale-

markten: vaste telefonie, mobiele telefonie en huurlijnen, echter

specifieke kosten op proportionele basis toe te rekenen aan het

niet op de binnenlandse markt voor vaste en mobiele telefonie

eigen retail-verkeer van KPN. Hieronder vallen de kosten voor

tezamen.

wholesale-facturering en de Carrier Services-organisatie, wholesale-rente op (nog te factureren) vorderingen en direct

Het algemene mededingingsrecht in Nederland is vastgelegd

toewijsbare kosten voor Carrier (Pre)Selectie. Deze maatregel

in de Mededingingswet en in het EU-verdrag. Inhoudelijk is

maakt deel uit van de integratie van het systeem voor de

de Mededingingswet afgestemd op de Europese

regulering van de eindgebruikers- en interconnectietarieven.

mededingingsregels. In Nederland houdt de Nederlandse Mededingingsautoriteit (‘NMa’) toezicht op deze regels.

In oktober  heeft OPTA een consultatiedocument

Evenals de Europese Commissie kan NMa aan ondernemingen die

gepubliceerd met betrekking tot de ontwikkeling van een

de mededingingsregels hebben geschonden een boete opleggen

geïntegreerd reguleringskader voor de ondergrens van de

tot maximaal % van de omzet in het voorafgaande boekjaar.

eindgebruikertarieven die KPN hanteert. De conclusies naar aanleiding van de consultatie zullen naar verwachting in het voorjaar van  gepubliceerd worden in een nieuw beleidskader dat in de plaats zal komen van de huidige Richtsnoeren Prijssqueeze en het huidige beoordelingskader voor kortingen. In een reactie heeft KPN aangegeven dat OPTA een veel te rigide invulling geeft aan ondergrens tariefregulering. KPN heeft gepleit voor een invulling die meer recht doet aan de economische welvaartstheorie en de economische principes van het mededingingsrecht.


eindgebruikertarieven te differentiëren indien een aanbieder een

kortingsregelingen vastgesteld. Daarin wordt KPN de

terminating-tarief hanteert dat hoger is dan het terminating-

mogelijkheid geboden in beperkte mate kortingen te geven die

tarief van KPN.

niet op basis van daadwerkelijk aangetoonde kostenvoordelen kunnen worden onderbouwd. De mate waarin deze kortingen

Interconnectie

toelaatbaar zijn, is afhankelijk van de concurrentiesituatie.

Voor het gebruik van het vaste telefoonnet van KPN moet KPN

In  mocht KPN voor nationaal verkeer en verkeer van vast

zijn concurrenten kostengeoriënteerde tarieven in rekening

naar mobiel korting geven tot maximaal % van het verschil

brengen. De toets op kostenoriëntatie vindt thans jaarlijks plaats.

tussen het generieke eindgebruikertarief en de integrale kosten,

OPTA stelt elk jaar uiterlijk op  juli de door KPN gedurende de

terwijl de maximale kortingsruimte voor internationaal verkeer

daarop volgende periode van één jaar te hanteren tarieven vast.

was bevroren op het niveau van . Op lokaal verkeer werd in

Daarbij wordt voor de kostenoriëntatie van de terminating

 nog geen kortingsruimte toegestaan. In december 

access-dienst de kostenbasis relevant geacht zoals die zou gelden

heeft OPTA echter geoordeeld dat de gewijzigde concurrentie-

voor een hypothetische efficiënte aanbieder. Deze kostenbasis is

situatie aanleiding geeft om de eerste % van het verschil tussen

gemodelleerd binnen het bottom up long run incremental costs

het generieke eindgebruikertarief en de integrale kosten

(BU-LRIC)- kostentoerekeningsmodel. Voor de tarieven voor de

beschikbaar te maken als kortingsruimte.

originating access-diensten (bijzondere toegang) en MDF Accessdiensten wordt aangesloten bij de werkelijk voor KPN geldende

Tussen KPN en een aantal aanbieders van vaste telefonie bestaat

kostenbasis. De toerekening daarvan vindt plaats door middel

geen overeenstemming over de hoogte van de terminating-

van het Embedded Direct Cost (EDC)-model. In het kader van de

tarieven die KPN verschuldigd is voor het afwikkelen van

verdergaande integratie van de thans voor de tariefregulering

telefoongesprekken vanaf het vaste net van KPN die eindigen op

van KPN’s eindgebruikers- en interconnectiediensten

het netwerk van die andere aanbieders. KPN is een voorstander

gehanteerde systemen heeft OPTA aangekondigd om voor de

van het over en weer hanteren van dezelfde terminating-tarieven.

regulering van de door KPN aan te bieden interconnectie en

OPTA heeft echter op  januari  in een door Enertel

bijzondere toegang een meerjarig tariefsysteem te introduceren,

aangespannen procedure geoordeeld dat Enertel, als partij

waarbij zowel KPN als andere marktpartijen voor een langere

zonder aanmerkelijke marktmacht, zijn eigen tarieven mag

periode zekerheid over de tariefontwikkeling verkrijgen en KPN

vaststellen mits deze tarieven redelijk zijn. OPTA stelde de

wordt voorzien van een extra stimulans tot efficiëntieverbetering.

tarieven daarop vast op het in  overeengekomen niveau.

OPTA heeft op  december  haar beleidsvoornemens

Uit deze beslissing vloeit voort dat KPN aan Enertel een

gepubliceerd. Deze betreffen onder meer kwesties als dat het

vergoeding moet betalen voor de dienstverlening die KPN

systeem een duur dient te kennen van drie jaar (aanvangend op

tussen  juli  en  augustus  bij Enertel heeft moeten

 juli ) en het voornemen van OPTA om het onderscheid dat

inkopen. KPN kan dit bedrag niet meer doorberekenen in zijn

in het huidige reguleringsconcept gemaakt wordt tussen de

eindgebruikertarieven voor telefoongesprekken die eindigen op

terminating- en originating-dienstverlening op termijn te laten

het netwerk van Enertel. KPN heeft tegen dit besluit van OPTA

vervallen. De tarieven voor originating access en MDF Access

beroep aangetekend, maar die procedure is geëindigd nadat

zullen gedurende de reguleringsperiode convergeren naar die

KPN en Enertel een schikking hadden bereikt over een afrekening

voor de terminating-dienstverlening. In zijn reactie op het

met betrekking tot de in het geding zijnde tarieven. Met BT Ignite

consultatiedocument heeft KPN erop gewezen dat deze

is KPN in een vergelijkbare zaak verwikkeld. OPTA heeft in die

beleidswijziging zal leiden tot een verdere afname van

zaak op  november  eenzelfde besluit genomen, waartegen

investeringen en innovatie in de telecommunicatiesector als

KPN bezwaar heeft aangetekend.

geheel. De voordelen die dit op korte termijn voor afnemers meebrengt, zullen op langere termijn omslaan in nadelen door

Ondertussen is een aantal aanbieders van vaste telefonie er in

minder keuzemogelijkheden en zelfs een verschraling van het

 toe overgegaan om hun terminating-tarieven aanmerkelijk

aanbod.

te verhogen. Naar de mening van KPN zijn deze tarieven onredelijk hoog en daarom heeft KPN tegen een drietal aanbieders geschillen aanhangig gemaakt bij OPTA. Naar aanleiding daarvan heeft OPTA op  januari  een consultatiedocument gepubliceerd waarin wordt aangegeven hoe OPTA voornemens is de redelijkheid van vaste terminatingtarieven van niet-aangewezen aanbieders te toetsen. Bij wijze van richtlijn voor het maximaal redelijke tarief, acht OPTA het redelijk om de tarieven die gelden voor de aangewezen aanbieder (KPN) met vertraging van toepassing te verklaren op de andere aanbieders, waarbij wordt uitgegaan van een vertragingsfactor van drie jaar. KPN blijft wel de mogelijkheid houden om de



In september  heeft OPTA een beoordelingskader voor


Carrier PreSelectie

zou de beschikking hebben over gegevens van KPN-abonnees

De dienst Carrier PreSelectie (CPS) stelt klanten in staat om via

die de unit in staat zouden stellen om orders voor afname van

hun KPN-telefoonaansluiting gebruik te maken van de

ontbundelde aansluitlijnen beter en foutlozer te plaatsen.

geschakelde diensten van een andere aanbieder door middel van

Concurrerende aanbieders zouden hierdoor worden benadeeld

een door de klant bij KPN ingestelde voorkeuze. In  zijn de

omdat zij niet over deze gegevens beschikken. KPN overweegt

mogelijkheden voor concurrenten van KPN om door middel van

bezwaar aan tekenen.

CPS rechtstreeks met KPN’s vaste openbare telefoondienst te concurreren verruimd. Naast internationaal verkeer en nationaal

Bitstroomtoegang

verkeer (inclusief verkeer van vast naar mobiel) is het sinds

Op  september  heeft OPTA aan KPN een last onder

 augustus  mogelijk om ook voor lokaal verkeer een

dwangsom opgelegd, waarin OPTA van KPN een aanbod voor een

voorkeuze in te stellen. Voorts heeft KPN in de loop van 

bitstroom-toegangsdienst verlangde. Volgens OPTA valt deze

een operator-controlled aanmeldingsprocedure geïntroduceerd.

dienst zowel onder het begrip bijzondere toegang als onder het

Via een beveiligde omgeving op de website van KPN kunnen

begrip huurlijn. Aangezien KPN een dergelijke dienst aan zichzelf

CPS-aanbieders ten behoeve van hun klanten aan KPN opdracht

levert en niet aan anderen, overtreedt de onderneming de

geven tot het instellen, wijzigen en ongedaan maken van

wettelijke norm van non-discriminatie. KPN is tegen het

voorkeuzes. Daarnaast kunnen eindgebruikers zich voor CPS

dwangsombesluit in bezwaar gegaan, omdat KPN betwist dat

blijven aanmelden via het reeds bestaande interactieve voice

bitstroomtoegang kan worden gezien als een gereguleerde

response-systeem.

dienst. In afwachting van de uitkomsten van de bezwaarprocedure en om te voorkomen dat de opgelegde dwangsommen

Ontbundelde toegang

zouden worden verbeurd, heeft KPN wel een aanbod voor

Op  januari  trad de Europese verordening inzake

bitstroomtoegang gepubliceerd, zij het onder protest.

ontbundelde toegang tot het aansluitnetwerk in werking. Hierdoor moeten zogenaamde incumbent operators hun

Universele telefoongids en abonnee-informatiedienst

concurrenten (inclusief hun eigen diensten en aan hen gelieerde

KPN is verplicht een universele abonnee-informatiedienst en

ondernemingen) volledige en gedeelde ontbundelde toegang

telefoongids beschikbaar te stellen die alle abonnees van alle

verlenen tot hun koperen aansluitnet op redelijke, transparante

aanbieders van vaste en mobiele telefonie in Nederland bevatten,

en non-discriminatoire voorwaarden en tegen

met uitzondering van de abonnees die niet vermeld willen

kostengeoriënteerde tarieven. De incumbent operators dienen

worden. Een aantal aanbieders leverden echter geen abonnee-

daarbij toe te staan dat de nieuwe toetreder zijn eigen

gegevens aan KPN, omdat zij niet akkoord gingen met de

netwerkapparatuur opstelt. KPN heeft de dienst MDF Access in

voorwaarden die KPN stelt. OPTA heeft in juni  aan KPN een

de zomer van  geïntroduceerd. In het kader van een door

last onder dwangsom opgelegd, inhoudende dat KPN aan alle

BabyXL aanhangig gemaakt geschil heeft OPTA de eenmalige

wettelijke eisen terzake moet voldoen. OPTA heeft daarbij tevens

co-locatietarieven voor aansluiting en installatie van co-locatie-

bepaald dat KPN aan toelevering van de abonneegegevens geen

voorzieningen ten behoeve van MDF Access vastgesteld op

financiële voorwaarden mag verbinden. KPN heeft tegen het

ca. % van de oorspronkelijke tarieven van KPN. Tegelijkertijd

besluit van OPTA bezwaar aangetekend. Om te voorkomen dat

wordt aan KPN de mogelijkheid geboden om de overige kosten

KPN de opgelegde dwangsommen zou verbeuren, heeft KPN

die gemaakt zijn voor de inrichting van co-locatievoorzieningen

met de betrokken aanbieders afgesproken dat ze de

door te berekenen in de tarieven voor bepaalde interconnectie-

abonneegegevens alsnog aan KPN zullen leveren zonder aan

en eindgebruikersdiensten. Voorts heeft OPTA uitspraak gedaan

KPN een vergoeding te hoeven betalen voor de productiekosten.

over de periodieke co-locatietarieven (voor huur en elektriciteit).

Dat heeft ertoe geleid dat KPN nagenoeg volledig aan de

Op basis van een vergelijking met commerciële vastgoedtarieven

opgelegde last heeft voldaan en dat OPTA KPN heeft laten weten

voor ‘gewone’ bedrijfsruimten stelt OPTA deze tarieven vast op

niet tot invordering van enige dwangsom over te zullen gaan.

zo’n % van de oorspronkelijke tarieven van KPN. KPN heeft daartegen bezwaar aangetekend. In  heeft OPTA KPN een boete opgelegd van EUR . vanwege een geconstateerde overtreding van het discriminatieverbod bij de terbeschikkingstelling van MDF Access aan het interne bedrijfsonderdeel van KPN dat DSL-diensten aanbiedt en concurrerende aanbieders van DSL-diensten. De business unit


Mobiele telecommunicatie – Nederland

Bij besluit van  maart  heeft OPTA KPN aangewezen als aanbieder met aanmerkelijke macht op zeven deelmarkten, nl.

KPN Mobile The Netherlands B.V. is vergunninghouder voor

de nationale markten voor nationale analoge huurlijnen,

GSM, DCS , UMTS, semafonie (SMF en ERMES) en Traxys.

internationale analoge huurlijnen, nationale huurlijnen met een capaciteit kleiner dan  Mbit/s, internationale huurlijnen met een

Dutchtone heeft in  bezwaar gemaakt tegen de verdeling van

capaciteit kleiner dan  Mbit/s, nationale huurlijnen met een

frequenties tussen KPN Mobile en Vodafone, die in  waren

capaciteit van  Mbit/s, internationale huurlijnen met een

vrijgekomen door de sluiting van het NMT -netwerk van KPN.

capaciteit van  Mbit/s en nationale huurlijnen met een variabele

Zowel in de bezwaarprocedure als in de beroepsprocedure zijn de

capaciteit. De aanwijzing is niet van toepassing op het

bezwaren van Dutchtone afgewezen.

marktsegment voor huurlijnen met een capaciteit groter dan

Op  januari  heeft het College van Beroep voor het

 Mbit/s. Tegen de aanwijzing op de deelmarkten nationale

Bedrijfsleven (in hoogste instantie) die afwijzing bevestigd.

huurlijnen met een variabele capaciteit en internationale

Tevens heeft Dutchtone een civielrechtelijke procedure

huurlijnen met een capaciteit van  Mbit/s heeft KPN bezwaar

aangespannen tegen de Staat der Nederlanden, waarbij

aangetekend. OPTA heeft het bezwaar tegen eerstgenoemde

Dutchtone terugbetaling eist van ca. EUR  miljoen die

aanwijzing ongegrond verklaard. De beslissing op het bezwaar

Dutchtone aan de Staat heeft betaald bij de vergunningveiling

tegen laatstgenoemde aanwijzing wordt door OPTA

in . Volgens Dutchtone heeft de Staat een ongelijke situatie

aangehouden in afwachting van de uitkomsten van een nader

in de Nederlandse mobiele markt laten ontstaan doordat

onderzoek door OPTA naar de geografische afbakening van

KPN Mobile en Vodafone voor de GSM -frequenties geen

huurlijnmarkten om te bezien of KPN op de markt voor

aparte vergoeding behoefden te betalen, terwijl de DCS -

internationale huurlijnen aanmerkelijke marktmacht heeft.

frequenties tegen hoge prijzen zijn geveild. De vorderingen van

Gedurende de periode van onderzoek blijft de aanwijzing op

Dutchtone zijn in eerste aanleg afgewezen, maar Dutchtone heeft

deze deelmarkt van kracht. KPN is in beroep gegaan tegen deze

hoger beroep ingesteld.

beslissing en heeft tevens de Rechtbank te Rotterdam verzocht om een voorlopige voorziening (schorsing) van de beslissing van

KPN Mobile verkreeg op  augustus  – net als de andere

OPTA. Dat verzoek is toegewezen, zodat de aanwijzing van KPN

aanbieders op de Nederlandse mobiele markt (Vodafone,

op de  deelmarkten is opgeschort in afwachting van de

T-Mobile, Dutchtone en O) – een vergunning voor UMTS.

uitkomsten van de beroepsprocedure.

Versatel heeft bezwaar gemaakt tegen de veilingprocedure en de vergunningverlening. De Staatssecretaris van Verkeer en

KPN is verplicht huurlijnen met een capaciteit tot en met  Mbit/s

Waterstaat heeft deze bezwaren in januari  afgewezen.

aan te bieden tegen kostengeoriënteerde tarieven. Na consultatie

De daartegen door Versatel aangespannen beroepsprocedure

van marktpartijen heeft OPTA besloten eerst de problemen met

loopt nog. KPN Mobile was als derdebelanghebbende tot die

betrekking tot wholesale-huurlijnen op te lossen. In lijn daarmee

procedures toegelaten. Op  november  heeft de Rechtbank

heeft OPTA het tot stand brengen van een uitgewerkt aanbod

van Rotterdam de bezwaren van Versatel ongegrond verklaard.

voor interconnecterende huurlijnen dat voldoet aan de door

Versatel is in beroep gegaan tegen deze beslissing. In het kader

OPTA gestelde eisen aangemerkt als één van de door KPN te

van deze vergunning hebben de operators uitrolverplichtingen

treffen wholesale-maatregelen in het kader van de versoepeling

ten aanzien van UMTS-netwerken. Vanaf  januari  moeten

van de regulering van de eindgebruikertarieven voor vaste

in alle bebouwde gebieden van gemeenten met meer dan .

telefonie. Ter uitvoering daarvan heeft KPN een (aangepast)

inwoners, alle tussenliggende hoofdverbindingen (auto, spoor-

referentieaanbod gepubliceerd, dat naar het oordeel van OPTA

en waterwegen), alle snelwegen naar Duitsland en België en alle

voldoet aan de wettelijke vereisten. Ten aanzien van de uit de

gebieden rondom de luchthavens van Schiphol, Rotterdam en

beoordeling volgende tarieven stelt OPTA zich op het standpunt

Maastricht een dekking hebben van minimaal kbit/sec.

dat deze niet zonder meer als kostengeoriënteerde tarieven, maar voor de periode van  juli  tot  juli  als redelijke tarieven moeten worden bestempeld. Uitgangspunt bij de beoordeling van de tarieven was in eerste instantie de kostenoriëntatie volgens de EDC-systematiek, maar tijdens het beoordelingsproces bleek deze systematiek volgens OPTA niet geëigend te zijn. Daarvoor dient een nieuwe systematiek te worden ontwikkeld en geïmplementeerd overeenkomstig het beleidsvoornemen van OPTA. OPTA acht het daarbij voorstelbaar de huidige (redelijke) tarieven als uitgangspunt te nemen en binnen het meerjarige tariefsysteem te laten convergeren naar een op basis van BU-LRIC bepaald efficiënt kostenniveau, met een tussentijdse evaluatie in het eerste halfjaar van .



Huurlijnen


Aanmerkelijke marktmacht

KPN Mobile heeft in  een geschil aanhangig gemaakt tegen

KPN Mobile is aangewezen als aanbieder met aanmerkelijke

O, omdat volgens KPN Mobile de mobile terminating access

marktmacht op de markt voor mobiele openbare telefoon-

(MTA)-tarieven die O vraagt, onredelijk hoog zijn ten opzichte

netwerken en diensten. Als gevolg van de aanwijzing dient

van de tarieven die KPN Mobile omgekeerd hanteert.

KPN Mobile te voldoen aan redelijke verzoeken tot bijzondere

In december  bepaalde OPTA dat ze bevoegd is om de

toegang en dienen interconnectie en bijzondere toegang op

redelijkheid van MTA-tarieven te beoordelen en haar besluit uit

non-discriminatoire wijze te worden aangeboden.

te stellen totdat er een beleidsrichtlijn wordt aangenomen ten

De vergelijkbare aanwijzing van Vodafone werd op

aanzien van de MTA-tarieven. In februari  heeft KPN Mobile

 december  ingetrokken. Op  december  besloot

tevens procedures aangespannen bij OPTA tegen Vodafone,

OPTA dat de aanwijzing van KPN Mobile van kracht blijft.

Dutchtone, T-Mobile en Tele-, waarin wordt geëist dat de mobiele terminating-tarieven wordt verlaagd tot het niveau van

Aangezien het niet duidelijk is hoe ver de verplichting tot het

de tarieven die KPN Mobile hanteert.

voldoen aan redelijke verzoeken tot bijzondere toegang op mobiele netwerken strekt, heeft OPTA op  november  een

Op  maart  heeft OPTA – na consultatie met marktpartijen

consultatiedocument uitgebracht betreffende ‘Vormen van

– beleidsrichtlijnen gepubliceerd ten aanzien van mobiele

bijzondere toegang tot mobiele netwerken en redelijkheid van

terminating-tarieven. OPTA constateert dat ten aanzien van de

verzoeken hiertoe’. Volgens dit document is OPTA vooralsnog

MTA-tarieven geen marktwerking plaatsvindt en acht ingrijpen bij

van oordeel dat verzoeken tot toegang ten behoeve van Carrier

alle aanbieders derhalve gerechtvaardigd. Bij de beoordeling van

Selectiediensten en added value services als redelijk zouden

de verschillen neemt OPTA redelijke tarieven voor de operators

moeten worden aangemerkt. Bovendien heeft OPTA een

als uitgangspunt, conform de gepubliceerde beleidsrichtlijnen.

uitgebreide lijst opgesteld van diensten die kunnen worden

Aanvankelijk was in de beleidsrichtlijnen een verlaging

aangemerkt als bijzondere toegang. Ook vermeldt OPTA drie

opgenomen van de MTA-tarieven per  mei .

alternatieven ten aanzien van redelijke tarieven voor bijzondere toegang. Ten aanzien van toegang voor Carrier PreSelectie en

In het rechtsgeding dat KPN Mobile tegen O heeft

MVNO’s (mobile virtual network operators) en toegang tot

aangespannen, heeft OPTA deze richtlijnen toegepast.

signaleringssystemen doet OPTA nog geen uitspraken. Op basis

O heeft de Rechtbank van Rotterdam verzocht om een

van de uitkomsten van de consultatie kan OPTA richtsnoeren

voorlopige voorziening (schorsing) met betrekking tot deze

opstellen voor de beslechting van eventuele geschillen. Een door

uitspraak. De beslissing van OPTA werd op  mei  door de

WorldCom tegen KPN Mobile aangespannen geschil omtrent het

Rechtbank van Rotterdam geschorst. In juli  publiceerde

volgens WorldCom te beperkte aanbod voor Carrier (Pre)Selectie

OPTA een aangepaste beleidsrichtlijn, als gevolg waarvan de

van KPN Mobile is aangehouden tot na de consultatie.

gemiddelde MTA-tarieven van KPN Mobile en Vodafone per december  maximaal EUR , mogen bedragen en per

Yarosa, een bedrijf dat diensten levert op het gebied van mobiele

 april  maximaal EUR ,. OPTA oordeelde dat de

entertainment, heeft voor zijn SMS-diensten om toegang verzocht

maximale redelijke tarieven voor de DCS -providers T-Mobile,

tot het netwerk van KPN Mobile. Aangezien Yarosa het aanbod

Dutchtone en O (evenals Tele-, die provider is via het netwerk

van KPN Mobile onvoldoende vond, heeft de onderneming OPTA

van O) per  december  gemiddeld EUR , dienen te

om een uitspraak verzocht. Op  oktober  heeft OPTA

bedragen en per  april  gemiddeld EUR ,. OPTA

KPN Mobile opgedragen om Yarosa een redelijk en non-

verwacht dat de kostengeoriënteerde tarieven in  worden

discriminatoir aanbod te doen voor SMS-toegang gedurende

herzien, onder meer op basis van de nieuwe jurisprudentie die

 jaar. De doorlooptijd moet redelijk zijn, zodat Yarosa een

OPTA verwacht.

commerciële marktintroductie kan realiseren. OPTA heeft geen uitspraak gedaan over de exacte vorm van toegang en de

In het kader van deze richtlijnen heeft OPTA in meer dan

desbetreffende tarieven, maar kan hiertoe overgaan indien

 geschillen tussen en tegen alle mobiele operators uitspraak

partijen geen overeenstemming bereiken. KPN Mobile heeft bij

gedaan. Tegen de meeste of alle geschillen hebben de mobiele

OPTA tegen deze beslissing bezwaar aangetekend. OPTA heeft in

operators bezwaar aangetekend en in veel gevallen wordt de

december  aangekondigd vooralsnog geen partijen aan te

Rechtbank van Rotterdam om een voorlopige voorziening

wijzen als aanbieder met aanmerkelijke marktmacht op de

(schorsing) verzocht. Op  november heeft de Voorzieningen-

nationale interconnectiemarkt voor vaste en mobiele telefonie

rechter in Rotterdam het OPTA-besluit ten aanzien van de

tezamen. OPTA heeft de bezwaren van WorldCom, Versatel en

MTA-tarieven geschorst op verzoek van KPN Mobile en alle

Colt tegen deze beslissing ongegrond verklaard.

andere Nederlandse mobiele operators. De rechter oordeelde dat het niet waarschijnlijk is dat OPTA binnen haar wettelijke bevoegdheid heeft gehandeld door een individueel geschil tot uitgangspunt te nemen bij het bepalen van de algemene tarieven. Met betrekking tot de procedure tussen KPN Mobile en O is een zitting gepland voor  februari . Hierna zal de Rechtbank


Nadat NMa een onderzoek had ingesteld naar de verlaging van

schorsing wordt opgeheven. Deze uitspraak is van essentieel

de vergoedingen die de Nederlandse mobiele operators –

belang voor de MTA-regelgeving van OPTA.

inclusief KPN Mobile – aan verkopers van mobiele telefoons verstrekken, kwam zij tot de slotsom dat alle vijf mobiele

Eind  heeft WorldCom een klacht ingediend bij de Europese

operators afspraken hadden gemaakt over zowel lagere

Commissie tegen de zijns inziens te hoge interconnectietarieven

commissies voor hun distributeurs als over lagere vergoedingen

van onder meer KPN Mobile. Nadat KPN Mobile op de klacht had

voor handsets in prepaid-pakketten. Op  december 

gereageerd en vragen van de Commissie had beantwoord,

maakte NMa haar bevindingen bekend en legde de operators een

hebben ambtenaren van de Commissie, NMa en OPTA in juni

boete op van meer dan EUR  miljoen in totaal. De boetes zijn

 een onderzoek gedaan ten kantore van KPN en KPN Mobile

omzetgerelateerd. De boete die aan KPN Mobile is opgelegd,

om informatie hierover te verkrijgen. Op  maart  ontving

bedraagt EUR , miljoen. KPN Mobile zal bezwaar aantekenen

Koninklijke KPN NV een Mededeling van punten van bezwaar van

tegen deze uitspraak en met name tegen de hoogte van de boete.

de Europese Commissie. De Commissie kwam tot de voorlopige conclusie dat het leveren van terminating-diensten op het

Op  december  verwierp OPTA de eis van UPC tot

openbare mobiele telecommunicatienetwerk van KPN Mobile een

terugbetaling van alle transit-tarieven voor gesprekken naar het

afzonderlijke product/dienstenmarkt vormt waar KPN Mobile,

netwerk van KPN Mobile sinds , gebaseerd op het feit dat

gezien de ontstentenis van compenserende marktmacht, een

KPN Mobile geen directe interconnectie bood. In haar besluit

machtspositie inneemt. In de Mededeling van punten van

verklaarde OPTA echter dat KPN Mobile’s voorstel voor directe

bezwaar stelt de Commissie van oordeel te zijn dat KPN misbruik

interconnectie onredelijk was, gezien de gevraagde maandelijkse

heeft gemaakt van zijn machtspositie via:

vaste tarieven. OPTA heeft KPN Mobile verplicht om UPC binnen één maand een redelijk tariefvoorstel te doen. Indien UPC kan

• discriminatie door KPN Mobile inzake de voorwaarden voor directe afwikkeling ten gunste van KPN Telecom; • onbillijke prijsstellingspraktijken die neerkomen op een margeuitholling tussen de terminating-diensten van KPN Mobile en

aantonen dat zijn transit-kosten hoger zijn dan gebaseerd op directe interconnectie (op basis van een redelijk voorstel), dan zou KPN Mobile het verschil moeten terugbetalen vanaf de datum van de klacht van UPC (begin ).

de tarieven van KPN Mobile/KPN Telecom voor bepaalde mobiel/vast-diensten die aan zakelijke klanten in Nederland

Vergoedingen OPTA

worden aangeboden;

Als aanbieder met aanmerkelijke marktmacht moet KPN Mobile

• (constructieve) weigering van KPN Mobile om directe

veel hogere vergoedingen voor toezicht betalen aan OPTA dan

interconnectie te verstrekken voor de afwikkeling van

andere mobiele aanbieders. Voor  gaat het om ongeveer

oproepen op zijn netwerk.

EUR , miljoen, waar de andere aanbieders nog geen EUR . moeten betalen. KPN Mobile heeft tegen de te betalen

KPN heeft argumenten aangedragen om de voorlopige analyse te

vergoedingen bezwaar gemaakt. Eind  heeft de rechtbank te

weerleggen, via een schriftelijk reactie d.d.  juni  en in een

Rotterdam het OPTA-besluit ten aanzien van de vergoeding voor

mondelinge hoorzitting d.d.  juli . In het najaar van 

 vernietigd. OPTA is tegen deze uitspraak in beroep gegaan

heeft de Commissie om meer informatie verzocht. Nadat de

bij het College van Beroep voor het bedrijfsleven. Een uitspraak

Commissie alle argumenten en informatie heeft geanalyseerd,

hieromtrent wordt niet verwacht voor begin .

zal zij een definitief standpunt innemen. Nummers en nummerportabiliteit

In december  is NMa een onderzoek gestart naar mobiele

Eind  is een wijziging van het nummerplan voor telefoon-

terminating-tarieven door het opvragen van gegevens bij

diensten in werking getreden, waarbij verkorte nummers voor

marktpartijen. In juli kwam NMa tot de conclusie dat haar is

bepaalde netwerkgebonden diensten zijn geïntroduceerd.

gebleken dat er specifieke markten bestaan voor call-termination

Dergelijke diensten maken thans veelal gebruik van per

op elk mobiel netwerk. NMa heeft echter aangekondigd

aanbieder verschillende verkorte nummers. Volgens de

hiertegen niet op te zullen treden zolang OPTA deze markt

toelichting dient OPTA toe te zien op de aanpassing naar het

reguleert (zie boven).

gebruik van de in het nummerplan voorkomende nummers binnen redelijke termijnen. OPTA heeft beleidsregels vastgesteld omtrent de kwaliteit van nummerportabiliteit. In de beleidsregels zijn termijnen vastgesteld waarbinnen in % van de gevallen nummerportabiliteit volgens haar gerealiseerd moet zijn, bij gebreke waarvan OPTA boetes zou kunnen opleggen.



bepalen of het OPTA-besluit nietig wordt verklaard of dat de


Uitrol mobiele netwerken

Nummerportabiliteit

Sinds een uitspraak van de Raad van State in , op grond

De Duitse Telecommunicatiewet (‘TKG’) vereist dat alle

waarvan – anders dan werd aangenomen – een vergunning op

netwerkoperators nummerportabiliteit mogelijk maken. RegTP

grond van de Woningwet is vereist voor antennes op daken, zijn

maakte in haar besluit (Verfügung) / van  augustus 

veel gemeenten een strikter beleid gaan voeren bij het plaatsen

bekend dat de overgangsperiode wordt verlengd tot  oktober

van antennes op masten en bestaande gebouwen. Dit heeft

, na eerdere protesten van de mobiele operators op grond

geleid tot de totstandkoming van de Nota Nationaal

van technische haalbaarheid. Hierdoor wordt mobiele nummer-

Antennebeleid. Indien een convenant tussen de Staat en de

portabiliteit in de Duitse mobiele telecommunicatiemarkt op

Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) tot stand komt,

uiterlijk  november  verplicht. Alle Duitse mobiele operators

kunnen antennes tot  meter zonder vergunning op daken

hebben op  november  met succes mobiele

worden geplaatst. Op  augustus  is hierover

nummerportabiliteit geïntroduceerd.

overeenstemming bereikt en is een convenant in werking getreden.

Interconnectie

In september  nam RegTP een besluit (Beschluss) aan waarin OPTA, NMa en het Ministerie van Verkeer en Waterstaat hebben

nieuwe interconnectievoorwaarden zijn vastgelegd. Hiermee

op  september  in een gezamenlijke notitie de kaders

wilde RegTP een nieuwe prijsstructuur voor interconnectie

voor samenwerking bij de aanleg van UMTS-radionetwerken

introduceren, Element Based Charging (‘EBC’) genaamd.

gepubliceerd. Samenwerking ten aanzien van de aanleg

Momenteel is de prijsstructuur voor interconnectiediensten

en het gebruik van (onderdelen van) radionetwerken is

gebaseerd op de afstand die door de diensten wordt afgelegd.

– binnen mededingingsrechtelijke kaders – mogelijk zolang

Met het EBC-systeem wordt afstand vervangen door het

netwerkconcurrentie blijft bestaan en onafhankelijk gebruik

daadwerkelijk gebruik van netwerkelementen. Het EBC-systeem

van de netwerken gewaarborgd blijft.

zou per  juni  in werking treden. Door een uitspraak van de administratieve rechter in Keulen in een kort geding dat door

Mobiele Telecommunicatie – Duitsland

Deutsche Telekom was aangespannen, is de introductie van EBC echter uitgesteld tot er een eindvonnis is bereikt in deze zaak.

Samenwerking ten aanzien van UMTS-infrastructuur

RegTP heeft zijn beroep tegen de uitspraak in het kort geding

Op basis van de UMTS-licentievoorwaarden heeft de Duitse

verloren (besluit door de hoogste administratieve rechter van

toezichthouder (‘RegTP’) op  juni  besloten dat de

Münster op  mei ). Aangezien het enige tijd kan duren

UMTS-licentiehouders de UMTS-infrastructuur mogen delen

voordat er een definitieve uitspraak is in de gerechtelijke

op voorwaarde dat dit () de functionele controle van de

procedure, besloot RegTP op  oktober  een compromis te

respectievelijke licentiehouder over zijn netwerk niet beperkt

sluiten en werden de interconnectietarieven met % verlaagd

of () niet van invloed is op de onafhankelijke concurrentie

ten opzichte van de bestaande prijsstructuur. Het besluit is op

tussen de licentiehouders. Conform dit besluit heeft E-Plus een

 januari  in werking getreden en is gebaseerd op een

voorlopige overeenkomst afgesloten met Group G om de

tarievensysteem dat drie prijsniveaus omvat. Deutsche Telekom

aanlegkosten van een UMTS-netwerk in Duitsland te delen.

heeft beroep aangetekend tegen het besluit bij de hoogste

Group G is echter uit de markt gestapt en heeft de G-plannen

administratieve rechter. Het beroep had geen invloed op het

in de ijskast gezet. Op  december  bereikte E-Plus

besluit dat RegTP in oktober  heeft genomen.

overeenstemming met Group G om alle bestaande zakelijke relaties tussen de twee bedrijven in Duitsland te beëindigen.

Nationale roaming

Group G heeft E-Plus ultimo  EUR  miljoen in contanten

Conform de TKG bestaat er geen verplichting om nationale

betaald. E-Plus heeft tevens het recht om de individuele UMTS-

roaming-overeenkomsten af te sluiten. In april  heeft

opstelpunten van Group G over te nemen indien deze passen

E-Plus echter twee overeenkomsten afgesloten, met MobilCom

binnen het uitrolplan voor het UMTS-netwerk van E-Plus.

en Group G, die voorzien in nationale roaming tussen respectievelijk het GSM-netwerk van E-Plus en de UMTS-

Tarieven internationale roaming

netwerken van MobilCom en Group G. Op  november 

In juli  werd door de Europese Commissie een onderzoek

hebben E-Plus en MobilCom een overeenkomst getekend met

ingesteld naar de internationale roaming-tarieven bij E-Plus,

betrekking tot de beëindiging van het nationale roaming-contract

evenals bij alle andere mobiele operators in de EU. De Commissie

tussen beide partijen. Hiermee zijn alle verplichtingen uit het

heeft het onderzoek nog niet afgerond.

contract komen te vervallen. Er is overeengekomen dat MobilCom in ruil voor de beëindiging EUR  miljoen in contanten zal betalen aan E-Plus. Dit zal in vijf termijnen plaatsvinden: EUR  miljoen in december , EUR  miljoen in januari  en nog eens een bedrag van EUR  miljoen dat gelijkelijk verspreid over de jaren - in de maand januari van elk jaar zal worden betaald. France Telecom, het


In het gehele jaar  weigerden regionale overheden om

betalingen. Deze overeenkomst is echter nog onder voorbehoud

bouwvergunningen af te geven voor antenne-opstelpunten,

van de goedkeuring van de aandeelhouders van MobilCom op de

maar sinds de inwerkingtreding van het Koninklijk Besluit met

algemene vergadering van aandeelhouders van  januari .

betrekking tot het gezondheidsbeleid, is de situatie verbeterd. Hoewel het nog steeds niet eenvoudig is om een

Mobiele Telecommunicatie – België

bouwvergunning te verkrijgen – vanwege de complexe weten regelgeving en de scheiding van de verantwoordelijkheden

Algemeen

tussen de federale en regionale overheden – is in de meeste

De voornaamste telecommunicatieregels in België zijn vervat in

regio’s het strikte moratorium van  grotendeels opgeheven.

de Wet betreffende de hervorming van sommige economische

Dankzij de specifieke ontwikkelingen in de weten regelgeving

overheidsbedrijven van  maart , en de diverse

van de verschillende regio’s konden netwerken worden

amendementen daarop.

vernieuwd, omdat voor de vervanging van bestaande antennes geen bouwvergunning was vereist.

UMTS

In maart  verwierven de drie bestaande operators (BASE,

Gezamenlijk gebruik van opstelpunten

Proximus en Mobistar) een UMTS-licentie via een door de

De wet van  januari  verplicht tot het gezamenlijk gebruik

Belgische overheid georganiseerde veiling. Voor de licentie werd

van opstelpunten door telecomoperators. De wet bepaalt dat de

een bedrag van EUR  miljoen betaald. In het kader van deze

operators gezamenlijk gebruikmaken van opstelpunten, verbiedt

licentie hebben de operators uitrolverplichtingen ten aanzien van

de operators clausules op te nemen in huurovereenkomsten met

de UMTS-netwerken. In februari  heeft de Belgische overheid

terreineigenaren die beperkingen opleggen op het gezamenlijk

de wettelijk bepaalde termijn voor de introductie en uitrol van

gebruik en verplicht hen tot de oprichting van een database met

UMTS op de Belgische markt met één jaar verlengd. Later in 

daarin alle antenne-opstelpunten in België. Voordat een

werden de deadlines ten aanzien van de dekkingsgraad, dus niet

bouwvergunning voor een opstelpunt wordt aangevraagd, moet

voor de commerciële introductie, met nog eens  maanden

aan andere operators zijn gevraagd of zij het desbetreffende

verschoven. De huidige deadlines voor België zijn als volgt:

opstelpunt al dan niet willen delen. De drie mobiele operators hebben een Vereniging zonder winstoogmerk opgericht die de

• September : commerciële introductie van UMTS

database met alle antenne-opstelpunten beheert.

• December : dekkingsgraad van % • December : dekkingsgraad van %

Aanmerkelijk marktmacht Proximus

• December : dekkingsgraad van %

In oktober  werd Proximus aangewezen als aanbieder met

• December : bereiken van ‘target’ – dekkingsgraad van %

aanmerkelijke macht op de interconnectiemarkt. Deze aanwijzing verplicht Proximus kostengeoriënteerde tarieven te hanteren.

Bouwvergunningen – gezondheidsbeleid opstelpunten

Hiervoor moest Proximus voor midden  een kostenmodel

Op  december  publiceerde de federale overheid een

ontwikkelen. BIPT heeft Proximus in  twee verlagingen

Koninklijk Besluit waarmee het Koninklijk Besluit van  april

van de mobiele terminating-tarieven opgelegd. De eerste vanaf

, waarin standaarden waren opgenomen ten aanzien van de

 februari  en de tweede vanaf  oktober. Eind 

gezondheidsrisico’s van antenne-opstelpunten, werd gewijzigd.

publiceerde BIPT zijn advies over de verplichte kostenoriëntatie

Het aangepaste Koninklijk Besluit introduceert een nieuwe

van Proximus. Dit advies voorziet in een verdere geleidelijke

procedure om na te gaan of een antenne-opstelpunt al dan

verlaging van de terminating-tarieven die Proximus hanteert,

niet voldoet aan de geldende gezondheidsstandaard. Conform

verspreid over een periode van drie jaar. Dit resulteerde in 

het nieuwe Koninklijk Besluit dienen mobiele operators een

in een extra verlaging van het terminating-tarief van Proximus.

technisch dossier in te dienen bij de Belgische toezichthouder

Het is nog niet duidelijk of ook Mobistar, in  aangewezen als

BIPT met onder meer informatie over de theoretische

een aanbieder met aanmerkelijke marktmacht op de mobiele-

elektromagnetische veldsterkte van de antenne. Indien deze

telefoniemarkt, ook een dergelijke aanwijzing krijgt voor de

straling de SAR-norm van , W/kg overschrijdt, moeten de

interconnectiemarkt.

operators tevens een conformiteitsattest aanvragen bij BIPT. Voor bestaande antenne-opstelpunten moet BASE uiterlijk op  december  het technisch dossier indienen. De mobiele operators moeten BIPT echter voor  juli  informeren over het tijdschema volgens welke de technische dossiers van deze opstelpunten worden ingediend.



moederbedrijf van MobilCom, heeft zich garant gesteld voor de


Mobiele nummerportabiliteit

Verzoek van Belgacom tot het opzetten van een Fonds

In februari  heeft BIPT werkgroepen opgericht om de

Universele Dienstverlening

introductie van mobiele nummerportabiliteit voor te bereiden.

Momenteel verzorgt Belgacom de universele dienstverlening.

Deze werkgroepen bestonden uit vertegenwoordigers van BIPT

De Belgische wet voorziet in de mogelijkheid tot het opzetten

en operators van het mobiele en vaste net. In  en  werd

van een fonds ter financiering van de universele dienstverlening

het technische, operationele, wetgevend en financiële raamwerk

door alle operators. De universele dienstverlening omvat het

voor mobiele nummerportabiliteit voorbereid. Het systeem is op

volgende: basisdienst inzake spraaktelefonie, sociale tarieven,

 oktober  geïntroduceerd. Op dezelfde datum werd een

openbare betaaltelefoons, universeel telefoonboek en een Dienst

Koninklijk Besluit gepubliceerd over mobiele nummer-

Inlichtingen.

portabiliteit. Dit Koninklijk Besluit omvat enkele specifieke bepalingen, zoals het verplichte gebruik van de centrale

Belgacom heeft BIPT in  verzocht dit fonds op te zetten. De

referentiebank voor nummerportabiliteit, de verplichting om

overheid heeft nog geen beslissing genomen over de oprichting

overeenkomsten tussen operators te sluiten en het feit dat

van het fonds.

mobiele operators % van de kosten van de centrale referentiebank moeten dragen.

Onderzoek van het Belgische Ministerie van Economische Zaken naar activiteiten van mobiele operators die de

Voor de uitvoering van nummerportabiliteit hebben de

marktwerking tegengaan

mobiele operators in samenwerking met BIPT een volledig

Eind mei  is het Belgische Ministerie van Economische Zaken

geautomatiseerde overdrachtprocedure ontwikkeld die wordt

een onderzoek gestart naar de verlaging van de verkoopmarge

beheerd via een centrale database. Een Vereniging zonder

op opwaardeerkaarten. Deze verlaging werd door Proximus,

winstoogmerk die in januari  is opgericht door de drie

Mobistar en BASE begin van  doorgevoerd. Het Ministerie

Belgische mobiele operators, samen met acht Belgische vaste

onderzoekt of hier sprake is geweest van een afspraak of

operators, beheert deze centrale databank, die sinds  januari

afstemming tussen de mobiele operators, waardoor de

 wordt gebruikt voor nummerportabiliteit van vaste

concurrentie op de Belgische markt is verstoord. Dit onderzoek

nummers. Tegelijkertijd met de introductie van mobiele

loopt nog. @ add possible penalty

nummerportabiliteit heeft de Belgische overheid de mobiele operators verplicht gesteld om hun klanten (via een signaal) te

Beëindiging anonieme prepaid-diensten

informeren over het feit dat ze bellen naar een ander mobiel

De wet van  december  legt operators specifieke

netwerk (gezien de prijsverschillen die bestaan tussen het bellen

verplichtingen op ten aanzien van de afwikkeling van

via hetzelfde netwerk of dat van een andere operator).

noodoproepen, met name met betrekking tot het herleiden van de locatie en de identiteit van de beller. Daarnaast stelt de wet de

Toekomstige structuur BIPT

Belgische overheid in staat om telecommunicatiediensten af te

De Belgische Minister verantwoordelijk voor telecommunicatie

sluiten die onvoldoende identificatiemogelijkheden bieden.

beheert ook het meerderheidsbelang (%) van de Belgische

BIPT heeft bevestigd dat anonieme prepaid-diensten binnen deze

Staat in Belgacom en begeleidt tevens de privatisering van deze

categorie vallen en dat prepaid-klanten derhalve moeten worden

operator. Om deze tegenstrijdige belangen te elimineren is een

geregistreerd. De drie Belgische mobiele operators bespreken

wetsontwerp in voorbereiding voor de oprichting van een

momenteel met BIPT een actieplan voor de registratie van

onafhankelijke Nationale Regelgevende Instantie (NRI).

prepaid-klanten. Het is de bedoeling dat dit plan in de loop van

Naar verwachting zal het wetsontwerp, waarin de taken van de

 in werking zal treden.

NRI zijn beschreven, begin  worden goedgekeurd. Bovendien is in de wet de onafhankelijkheid van BIPT geregeld, dat zich in de toekomst alleen nog maar met toezichthoudende taken bezig zal houden.


Actuele beurskoersen bij u thuis KPN altijd dichtbij

Meer draadloze communicatie. KPN biedt draadloze netwerken voor thuis en op het werk. Bellen, surfen op Internet; u doet het waar u wilt. Meer weten: www.kpn.com



KPN is een bedrijf dat maatschappelijk betrokken is. Het levert

Ultimo  had KPN in totaal . medewerkers (.

een aanzienlijke bijdrage aan de economie door tele- en

FTE’s), waarvan . medewerkers (. FTE’s) onder de

datacommunicatie mogelijk te maken, aan de totstandkoming

Nederlandse CAO van KPN vielen (: . medewerkers en

van de informatiemaatschappij door te investeren in breedband

. FTE’s). Van de reductie met . medewerkers (.

en aan de werkgelegenheid doordat het een van de grootste

FTE’s) in Nederland werd een aantal van . medewerkers

particuliere werkgevers in Nederland is. Daarnaast zijn de

(. FTE’s) gerealiseerd via de outsourcing van niet-

producten en diensten onmisbaar in het dagelijks leven van

kernactiviteiten (zoals Werkplekdiensten, Software Huis en

veel burgers en bedrijven. KPN is zich ervan bewust dat het

KPN Netwerk Bouw). Van de resterende inkrimping met .

een bijzondere positie inneemt in de maatschappij en dat er

medewerkers (. FTE’s) verlieten . medewerkers (.

verwachtingen verbonden zijn aan deze positie.

FTE’s) de onderneming onder het sociaal akkoord van  (bestaande uit boventalligen en de vrijwillig vervroegde

Sociaal beleid

uittreders). Aan het einde van  had ongeveer % van de boventalligen een nieuwe baan gevonden. De resterende

 is een turbulent jaar geweest voor de KPN-medewerkers.

inkrimping met . medewerkers (. FTE’s) hield verband

De focus op het genereren van kasstroom en het terugbrengen

met natuurlijk verloop. In het laatste kwartaal van  maakte

van de kosten hebben geleid tot ingrijpende gevolgen voor de

KPN bekend dat er ca.  gedwongen ontslagen zullen vallen bij

medewerkers. Zo waren gedwongen ontslagen helaas

de unit KPN EnterCom. Dit vindt plaats onder het sociaal akkoord

onvermijdelijk.

van . Deze medewerkers zullen de onderneming in  verlaten.

NEDERLAND, EXCLUSIEF DEELNEMINGEN

KPN heeft in het vierde kwartaal van  overeenstemming Sociale regeling

bereikt met de ondernemingsraad over een vrijwillige

In november  kwam KPN een sociale regeling overeen met

afvloeiingsregeling voor het personeel. Het nieuwe plan zal

de vakbonden. Hieronder vielen het sociaal akkoord, het

met ingang van november  voor  maanden gelden voor

personeelsoptieplan en de nieuwe CAO voor Nederland, die op

bepaalde onderdelen van KPN en biedt medewerkers die de

 januari  van kracht werd. Zowel het sociaal akkoord als de

onderneming vrijwillig verlaten een premie. In deze periode van

nieuwe CAO lopen op  december  af.

 maanden kunnen er in de desbetreffende gebieden geen gedwongen ontslagen vallen onder het sociaal akkoord dat in

Inkrimping personeelsbestand

 is gesloten met de vakbonden en ondernemingsraad.

In  kondigde KPN aan dat een substantiële inkrimping van

In lijn met dit nieuwe plan en vanwege de voortzetting van de

het personeelsbestand noodzakelijk was. Het was onvermijdelijk

reorganisatie van de bedrijfsactiviteiten, heeft KPN een aantal

dat dit grotendeels via gedwongen ontslagen zou moeten

afdelingen en functies aangeduid die in  komen te vervallen.

worden gerealiseerd. In dit kader is KPN een breed sociaal

In  zullen ongeveer  medewerkers (exclusief KPN

akkoord overeengekomen met de ondernemingsraden. De kern

EnterCom) KPN moeten verlaten, ofwel onder de stimulerings-

van dit akkoord was om het aantal gedwongen ontslagen zoveel

regeling, ofwel, indien dit niet lukt, onder het oude sociaal

mogelijk te beperken door medewerkers de mogelijkheid te

akkoord van . Dit zal met name de Operator Vaste Net en

bieden om vrijwillig vervroegd uit te treden tegen condities die

de units binnen Consumer Internet and Media Services (divisie

gelijk zijn aan de thans geldende VUT-regeling, door inlevering

Vaste Net) betreffen. Er is een reorganisatievoorziening gevormd

van salaris(groei) door alle KPN-medewerkers en door een

voor de kosten die betrekking hebben op deze ontslagen.

verlaging van de salarissen van het topmanagement met % tot %.

Outsourcingen

In  is overeenstemming bereikt over de outsourcing van In het kader van het sociaal akkoord heeft KPN in samenwerking

KPN Werkplekdiensten, KPN Software Huis, KPN Netwerk Bouw,

met Randstad en Start in zeven MobiliteitShops boventallige

KPN Opleidingen en een aantal Primafoons. De medewerkers

medewerkers intensief begeleid en ondersteund bij het vinden

die bij deze bedrijfsonderdelen werkzaam waren, zijn in dienst

van een nieuwe baan. Zo konden boventallige medewerkers

getreden bij de overnemende ondernemingen. Over de wijze

diverse trainingen en workshops volgen ter ondersteuning van

waarop de overgang naar de arbeidsvoorwaarden van de

hun sollicitaties. De mobiliteitadviseurs hebben veel vacatures

nieuwe eigenaar plaatsvindt, zijn afspraken gemaakt met de

bij andere bedrijven geacquireerd waarop boventallige

vakorganisaties die bij de CAO van KPN zijn betrokken. Van een

medewerkers konden worden geplaatst.

deel van de outsourcingen wordt hiervoor een overgangsperiode gehanteerd waarbij tijdelijk de arbeidsvoorwaarden van KPN worden gehandhaafd. Dit geldt o.a. voor de bedrijfsonderdelen die zijn overgenomen door Atos Origin en Koninklijke Volker Wessels Stevin.


Talent development

Ook gedurende  heeft KPN intensief overlegd met de

KPN blijft het van belang vinden om te investeren in talentvolle

Centrale Ondernemingsraad en de diverse ondernemingsraden.

medewerkers, zodat managementposities ook op termijn vervuld

Onderwerp van bespreking waren onder meer de verschillende

kunnen worden. Meer dan in het verleden is de nadruk gelegd op

reorganisaties en de daarmee gepaard gaande reducties, de

vraaggerichte talentontwikkeling. Er is onderzocht welk soort

integratie van de divisies Vaste Net en Business Solutions en

talenten KPN de komende jaren nodig heeft, en welke gerichte

klanten medewerkerstevredenheid.

individuele investeringen dit vergt. Meer dan voorheen is de nadruk gelegd op de eigen verantwoordelijkheid van talenten

Voor het eerst in drie jaar hebben er in  weer verkiezingen

voor hun loopbaan en de relevantie voor de organisatie.

plaatsgevonden voor leden van de ondernemingsraden. In verhouding tot voorgaande verkiezingen waren er dit keer

De aanwas van toekomstig potentieel krijgt ook geleidelijk weer

meer vrije lijsten. Dit heeft geleid tot veel nieuwe leden in de

meer aandacht. Zo is KPN in het najaar van  weer gestart met

ondernemingsraden en de Centrale Ondernemingsraad.

het aantrekken van een beperkt aantal jonge hbo-ers en academici.

Verder is bij KPN Mobile na overleg tussen de afgevaardigden van de betrokken ondernemingsraden een overeenkomst gesloten

eHRM

over de oprichting van een Europese ondernemingsraad.

In  is een start gemaakt met het invoeren van eHRM bij KPN. Dit om aansluiting te vinden bij nieuwe digitale mogelijkheden

In  heeft de Raad van Bestuur met de Centrale

met het doel de effectiviteit en efficiency van de personeels- en

Ondernemingsraad het vernieuwde statuut Medezeggenschap

salarisadministratie te vergroten. Inmiddels zijn verschillende

vastgesteld. Hierin zijn gemeenschappelijke bepalingen

selfservice-functionaliteiten voor managers en medewerkers

opgenomen over de principes en de vorm van de

operationeel, o.a. ziekteadministratie, het declareren van zakelijk

medezeggenschap die gelden voor alle medezeggenschaps-

gemaakte kosten en de elektronische verlofkaart.

organen binnen KPN. Dit statuut weerspiegelt de verzakelijking E-PLUS

van de bedrijfscultuur, hetgeen betekent dat er geen volledige vrijstelling van werkzaamheden is voor OR-activiteiten en dat er

Eind  waren er bij E-Plus . medewerkers werkzaam. In

duidelijke overeenstemming is over de mogelijke faciliteiten voor

 maakte E-Plus bekend dat de activiteiten en medewerkers

OR-leden.

van de klantenservicecentra per  augustus  zouden worden ondergebracht bij SNT Deutschland AG.

Ziekteverzuim

In  is veel aandacht besteed aan het terugdringen van

E-Plus doet er veel aan om een aantrekkelijke werkgever te zijn.

ziekteverzuim door een tijdige aanpak van psychosociale

Dat dit beleid succesvol is, bleek wel uit een onderzoek van de

problemen. De in  in werking tredende Wet Verbetering

Europese Commissie naar ‘De beste werkgever van Duitsland’,

Poortwachter, die moet zorgen voor een planmatiger aanpak van

waar E-Plus bij de beste vijftig eindigde.

dreigend langdurig verzuim, is in het eerste kwartaal van  binnen KPN geïmplementeerd. Daarnaast heeft KPN het

Het ziekteverzuim binnen E-Plus is met ,% significant lager dan

reïntegratiebeleid aangescherpt én heeft KPN een plan van

het gemiddelde in andere sectoren. Ook ten opzichte van 

aanpak voor de reïntegratie opgezet van medewerkers die in

(,%) is het ziekteverzuim aanzienlijk afgenomen.

medisch opzicht het eigen (aangepaste) werk niet meer kunnen doen.

Naast het bestaande High Potential Program voor jonge, getalenteerde medewerkers, heeft E-Plus alternatieve

De wettelijke maatregelen en de maatregelen op

carrièremodellen geïmplementeerd voor specialisten en

ondernemingsniveau lijken hun vruchten af te gaan werpen.

projectmanagers. Het project ‘Fach- und Projektlaufbahn’ stelt

Was het ziekteverzuim in  nog ,% , in  is het

specialisten en projectmanagers in staat om naar gelang hun

ziekteverzuim licht gedaald naar ,%.

kwalificaties en mogelijkheden vergaande verantwoordelijkheid

1

te dragen. Opleidingen

In  heeft KPN in opleidingen geïnvesteerd. Naast vele kortdurende opleidingen en vaardigheidstrainingen volgden eind  zo’n  KPN medewerkers een middelbare of hogere beroepsopleiding specifiek toegespitst op voor KPN relevante vakgebieden.

)

Deze cijfers zijn herberekend voor de outsourcing van KPN Call Centers aan SNT in juli .



Medezeggenschap


BASE

Ook werd een onderzoek gedaan naar ander rijgedrag met als

Eind  waren er bij BASE . medewerkers werkzaam.

doel de uitstoot van CO te beperken. De eerste resultaten na een

In  heeft de focus op het genereren van kasstroom en het

cursus die met dit doel door een aantal monteurs gevolgd werd,

terugdringen van de kosten geleid tot een consolidatie van het

gaven een duidelijke verbetering te zien. Er zal nu gekeken

personeelsbestand. Voor medewerkers betekende de rebranding

worden of dit resultaat ook op de lange termijn gehandhaafd

van KPN Orange tot BASE een kennismaking met een vernieuwde

blijft opdat verdere uitvoering plaats kan vinden.

kernwaarden die ook terugkomen in ontwikkeltrajecten en competentieprofielen. In het kader hiervan is in  gestart met

In  werd ten slotte ook gerapporteerd op het convenant

een grootschalige talenteninventarisatie. Op basis van de

verpakkingen. De hierin beschreven resultaten lieten zien dat

uitkomst van de inventarisatie worden met alle medewerkers

o.a. door toepassing van minder verpakkingsafval per eenheid,

individuele (ontwikkelafspraken) gemaakt. Voor een deel van de

er minder afval de samenleving in werd gebracht. Dit was een

medewerkers is dit proces inmiddels afgerond.

afname van ongeveer % ten opzichte van het jaar daarvoor. Daarnaast werd ook gerapporteerd op de convenanten

BASE heeft in  de vertegenwoordiging van de vakbonden

‘Wit&Bruingoed’ en ‘Lekvrije verwijdering Kabelgarnituren’.

geregeld. Het al bestaande overleg met de Ondernemingsraad en de Commissie Veiligheid is gecontinueerd.

In het voorjaar van  zal een herijking plaatsvinden van het KPN-milieubeleid. Onderdeel hiervan zal een actueel beleid zijn

Het ziekteverzuim binnen BASE is ,%. Dit percentage is inclusief

ten aanzien van de koperkabels in de grond. Dit milieubeleid zal

zwangerschapsverlof.

voorts de basis gaan vormen voor meerdere acties op dit aspect van de bedrijfsvoering en zal tenslotte de grondslag zijn voor het

BASE is een van de eerste bedrijven in België die problemen als

milieubeleid van KPN tot het jaar .

geweld en ongewenste intimiteiten op het werk structureel aanpakt. De onderneming heeft een speciaal nazorgprogramma

Sinds  publiceert KPN een separaat milieuverslag. Het KPN

in het leven geroepen voor medewerkers die het slachtoffer zijn

Milieuverslag  wordt in mei  gepubliceerd op de website

geworden van dergelijke praktijken.

van KPN (www.kpn.com).

Milieubeleid

Kwaliteit

Het milieubeleid van KPN is gericht op afvalreductie, energie-

Kwaliteit is een integraal onderdeel van het beleid en de strategie

efficiëntie en het rapporteren op wettelijke vereisten. In 

van KPN. KPN heeft ervoor gekozen om gebruik te maken van het

heeft KPN op deze gebieden verdere resultaten geboekt.

business excellence-model van EFQM (European Foundation for Quality Management), omdat dit model is gebaseerd op alle

KPN is, samen met  andere telecommunicatie-operators in

aspecten van de bedrijfsvoering en sturing op resultaten bij KPN.

Europa, mede-ondertekenaar van het ETNO-handvest (European

Het vaststellen van financiële en niet-financiële targets, het

Telecom Network Operators) waarin duurzame ontwikkeling

meten van de voortgang en het actief sturen op verbetering is

tot strategisch doel wordt verklaard en de leden een

daarom een essentieel onderdeel van de wijze waarop KPN

ondernemingswijze nastreven die gericht is op een zo min

wordt bestuurd. In de kern van de zaak gaat het om sturing op

mogelijke belasting van het milieu.

permanente en duurzame prestatieverbetering, met een sterke focus op klanten, processen en medewerkers.

Radiostraling is een belangrijk onderwerp. KPN volgt hierbij de internationale ontwikkelingen op dit vlak nauwgezet en zorgt

Uiteraard heeft de klant altijd het laatste woord.

ervoor dat zijn beleid conform de Europese weten regelgeving

Klanttevredenheid is immers de sleutel tot klantbehoud. Daarom

is.

vinden er continu klanttevredenheidsmetingen plaats voor de verschillende klantgroepen die KPN bedient. De resultaten van

Onderzoek was een speerpunt in , met name met betrekking

deze metingen geven voortdurend prikkels om te verbeteren.

tot ‘energie’. Het betrof hier een onderzoek aangaande de koeling van de ruimtes waarin zich centrale apparatuur bevindt

Voor de grote zakelijke klanten zijn in het afgelopen jaar per

en waarbij relatief veel energie wordt verbruikt. Op basis hiervan

klant en in dialoog met de klant verbeterplannen gemaakt.

is besloten om in  met implementatie te beginnen van een

Dit heeft tot een sterke verbetering geleid van de tevredenheid

andere temperatuursinstelling in centrale gebouwen.

van deze klantengroep, zoals blijkt uit de klantloyaliteitsmeting in het vierde kwartaal van . Er is echter geen significante verbetering opgetreden in de mate van klanttevredenheid voor


Maatschappelijke betrokkenheid

gebieden, zoals storingsoplossing, is de klanttevredenheid nog te laag ten opzichte van de doelstellingen die KPN heeft.

KPN voelt zich verbonden met diegenen die wegens een fysieke

Met de verbeteracties, die zijn gestart in , verwacht KPN

beperking extra aangewezen zijn op telecommunicatiemiddelen

ook voor deze klantgroepen de noodzakelijke verbetering van de

voor hun maatschappelijke deelname. Zo heeft KPN een

klanttevredenheid in  te realiseren. De belangrijkste acties

aangepaste dienst voor doven en slechthorenden die

zijn: de samenvoeging van de divisies Vaste Net en Business

communicatie met de horende wereld voor hen mogelijk maakt.

Solutions tot één divisie Vast, het onderbrengen van alle technici

Voor deze teksttelefoon wordt gebruik gemaakt van getypte tekst

in de entiteit Operator Vaste Net en de oprichting van een

richting slechthorende. Hiervoor heeft KPN dag en nacht mensen

klantgerichte marketingorganisatie (commerciële business

beschikbaar om de gesproken tekst om te zetten in geschreven

teams). De Raad van Bestuur heeft verbetering van de

tekst die leesbaar is op een speciaal ontworpen apparaat. En

klanttevredenheid benoemd tot één van de topprioriteiten

andersom de geschreven tekst van de slechthorende omzet in

voor .

gesproken woord richting gesprekspartner. Ook voor de financiële bereikbaarheid van deze dienst is zorggedragen.

Procesmanagement is cruciaal voor het realiseren van de doelstellingen. Het gaat bij procesmanagement onder meer om

In augustus  werd op basisschool ‘de Rietakker’ een

de gehele klantketen van Verkoop, Levering, Service, After Sales

ideale omgeving gecreëerd voor het onderzoeken van de

en Facturering, met als doelstellingen betrouwbaarheid,

mogelijkheden die ICT aan het basisonderwijs biedt.

tijdigheid en kwaliteit. Het goed managen van deze processen in

Deze omgeving bestaat uit hardware (computers, beamers en

hun onderlinge samenhang heeft een rechtstreekse relatie met

netwerken), een digitale leeromgeving, opleidingen voor de

de mate van klanttevredenheid.

docenten en beheer van de apparatuur. Het is de bedoeling van KPN dat de uitkomsten van dit project ten goede zullen komen

Vanuit de doelstelling van operational excellence zijn in 

aan het gehele Nederlandse basisonderwijs. Natuurlijk is dit

de bovengenoemde processen kritisch onder de loep genomen,

project in overleg met het Ministerie gestart. In juli  is het

uitgaande van de eisen van de klant. Zo zijn bijvoorbeeld de

project beëindigd, maar niet zonder dat de continuïteit

technici geclusterd tot één entiteit om beter en klantgerichter

gewaarborgd is: de school heeft beschikking gekregen over

toegang te geven tot diensten van KPN en andere telecom-

middelen om de leer omgeving op eigen kracht te kunnen blijven

operators, inclusief de daarbij behorende standaard

gebruiken.

randapparatuur. Het beleid van KPN is erop gericht dat alle klantprocessen in de eerste helft van  zullen voldoen aan de

 was het laatste jaar van de drie jaar dat KPN zijn naam heeft

internationale standaarden van ISO :. Een groot deel

verbonden aan de Stichting Spieren voor Spieren, de stichting

van de processen van KPN is intussen gecertificeerd volgens

die zich inzet voor kinderen met een spierziekte. Veel KPN-ers

deze nieuwe normen, bijvoorbeeld de verkooporganisatie en

hebben zich – net als in voorgaande jaren – op verschillende

de levering van standaarddiensten en randapparatuur.

manieren ingezet voor de Stichting. Daarnaast werd dit doel

Voor de overige processen zijn plannen voor (her)certificatie in

regelmatig centraal gezet in de activiteiten van de

voorbereiding, waarvan de uitvoering en certificatie eind 

PersoneelsVereniging van KPN tijdens de sportieve activiteiten.

gereed zullen zijn. In totaal heeft KPN in  EUR , miljoen besteed aan deze Medewerkers maken kwaliteit. De professionaliteit en

projecten (waarvan een deel in natura).

betrokkenheid van medewerkers vormt daarom integraal onderdeel van de sturing op kwaliteit. Jaarlijks wordt de

Bedrijfscode

tevredenheid van medewerkers gemeten, om vast te kunnen stellen waar verbeteringen gewenst zijn. De meting van 

Zie het onderdeel Corporate Governance in dit jaarverslag voor

laat een lichte daling zien van de tevredenheidsscore ten opzichte

een uiteenzetting van de bedrijfscode.

van  en ook ten opzichte van de externe benchmark (een jaarlijkse vergelijking met andere bedrijven in Nederland). In  wordt de tevredenheid van medewerkers, mede in relatie tot klanttevredenheid, met prioriteit opgepakt. Dit betreft met name de kwaliteit van afdelingsvergaderingen en de samenwerking en informatieuitwisseling tussen de verschillende afdelingen.



de zakelijke markt en voor de consumentenmarkt. Op enkele


Veiligheid en integriteit KPN heeft een corporate beveiligingsbeleid ter bescherming van zijn medewerkers, eigendommen en informatie. Het managen van beveiligings- en frauderisico’s maakt deel uit van het integrale risk management-systeem van KPN. INFORMATIEBEVEILIGING

KPN wil een betrouwbaar ICT bedrijf zijn. Klanten vragen daar ook in toenemende mate om. KPN sluit aan bij internationaal geaccepteerde standaarden op beveiligingsgebied en heeft zijn beveiligingsbeleid gebaseerd op de Code voor Informatiebeveiliging, de Nederlandse vertaling van de internationaal geaccepteerde IS- standaard. In september  is het Cybercenter op Schiphol volgens deze standaard gecertificeerd. In  is het beveiligingsbeleid herijkt in verband met de herstructurering van de onderneming in de afgelopen jaren. Het beleid is via het KPN-intranet beschikbaar voor alle medewerkers. CONTINUÏTEIT VAN DE DIENSTVERLENING

KPN neemt zijn maatschappelijke verantwoordelijkheid. In juni  heeft KPN het Nacotel-convenant tussen de Nederlandse telecomoperators en de overheid ondertekend (nationaal continuïteitsplan telecommunicatiesector). KPN heeft zich met de ondertekening verplicht tot het hebben van continuïteitsplannen en een ingericht crisismanagement voor de dienstverlening. In  wordt door een externe partij een audit uitgevoerd op de nakoming van de Nacotel-afspraken. INTEGRITEIT

KPN heeft een centraal meldpunt waar naast beveiligingsincidenten, zaken kunnen worden gemeld als intimidaties en ongewenste intimiteiten door collega’s. Meldingen kunnen resulteren in een onderzoek door KPN Security of er wordt op verzoek van de melder contact gelegd met een vertrouwenspersoon.


RAAD VAN COMMISSARISSEN

De Raad van Commissarissen houdt toezicht op het strategische KPN onderschrijft de beginselen van goed ondernemingsbestuur,

en organisatorisch beleid van de Raad van Bestuur en op de

oftewel corporate governance, zoals die in Nederland zijn

wijze waarop de Raad van Bestuur de bedrijfsvoering uitoefent

geformuleerd, onder meer in de aanbevelingen van de Commissie

van de vennootschap en de daaraan verbonden deelnemingen.

Peters () en op Europees niveau door de Commissie Winter

De Raad van Commissarissen staat de Raad van Bestuur met

(). Kenmerkend aan het maatschappelijk debat over

advies terzijde. Op grond van het structuurregime worden

corporate governance is de toenemende behoefte aan meer

commissarissen door de Raad van Commissarissen zelf

transparantie. KPN wenst in deze behoefte te voorzien door in dit

(her)benoemd. De aandeelhoudersvergadering en de Centrale

jaarverslag de kernelementen van haar corporate governance te

Ondernemingsraad kunnen aanbevelingen doen voor de

beschrijven. KPN is van plan om op zijn website de statuten,

benoeming van leden van de Raad van Commissarissen en

bepaalde reglementen en overige relevante corporate

kunnen bezwaren indienen tegen voorgenomen benoemingen.

governance- informatie te publiceren.

De Raad van Commissarissen bestaat uit minimaal vijf en maximaal negen leden. In het verslagjaar bestond de Raad van

Vanwege de notering aan de New York Stock Exchange zijn regels

Commissarissen van KPN uit zes leden. Leden van de Raad van

van de Sarbanes-Oxley-wet direct op KPN van toepassing. Voor

Commissarissen treden af volgens een door henzelf opgesteld

KPN betekent dit onder meer dat de voorzitter van de Raad van

rooster. In de regel is dit in de eerstvolgende aandeelhouders-

Bestuur en de Chief Financial Officer een certificaat voor de Form

vergadering na een zittingsperiode van vier jaar. De maximale

-F over  betreffende de jaarrekening en interne controles

zittingsperiode van een lid van de Raad van Commissarissen is

en procedures moeten tekenen. Dit heeft ertoe geleid dat KPN

 jaar. Dit staat vermeld in de profielschets die is opgesteld

zijn procedures en systemen voor de oplevering van (financiële)

voor de Raad van Commissarissen.

gegevens aan een grondige evaluatie heeft onderworpen. Daarnaast heeft KPN naar aanleiding van deze wet de procedure

De Raad van Commissarissen heeft in  een profielschets

om de onafhankelijkheid van de accountant te waarborgen

opgesteld. De profielschets bevat de uitgangspunten voor de

aangescherpt. Voorts is KPN bezig een procedure in het leven

samenstelling van de Raad van Commissarissen. Conform deze

te roepen waarmee medewerkers bedenkingen omtrent de

profielschets moet de Raad van Commissarissen zodanig zijn

financiële verantwoording rechtstreeks aan de voorzitter van het

samengesteld dat de leden van de Raad van Commissarissen

Audit Committee kunnen melden. Tot op heden was het slechts

onafhankelijk van elkaar en van de Raad van Bestuur kunnen

mogelijk dergelijke bedenkingen bij een interne vertrouwens-

functioneren. Voorts heeft de Raad van Commissarissen enkele

persoon te melden.

andere uitgangspunten, alsmede nadere regels over zijn werkwijze en besluitvorming vastgelegd. Onder meer is

Management

vastgelegd dat maximaal één oud-lid van de Raad van Bestuur zitting kan hebben in de Raad van Commissarissen.

RAAD VAN BESTUUR

KPN wordt bestuurd door een Raad van Bestuur, waarop

Bepaalde besluiten van de Raad van Bestuur vereisen de goed-

een Raad van Commissarissen toezicht houdt. De Raad van

keuring van de Raad van Commissarissen. Naast hetgeen hierom-

Commissarissen van KPN benoemt, ontslaat en stelt de

trent is vastgelegd in de desbetreffende weten regelgeving en

beloning vast van de leden van de Raad van Bestuur. Zie voor

de statuten van het bedrijf, betreffen deze besluiten goedkeuring

een beschrijving van de beloning over  alsmede het

van het jaarplan en -budget, goedkeuring van besluiten die

beloningsbeleid de ‘Toelichting op de Jaarrekening’.

bepaalde grenswaarden overschrijden, uitbreiding van de bedrijfs-

De Raad van Bestuur bestuurt KPN op strategische, financiële

activiteiten waardoor de bestaande activiteiten wezenlijk kunnen

en organisatorische aangelegenheden en benoemt het

worden beïnvloed en beëindiging van activiteiten indien dit een

topmanagement. Bepaalde besluiten van de Raad van Bestuur,

materiële verandering voor grote aantallen personeelsleden behelst.

die nader zijn omschreven in de wet, statuten en reglementen, zijn onderworpen aan de goedkeuring van de Raad van

In het verslagjaar waren de leden van de Raad van

Commissarissen. De verantwoordelijkheden en de werkwijze

Commissarissen onafhankelijk van KPN zoals bedoeld in het

van de Raad van Bestuur zijn vastgelegd in een reglement. Het

rapport van de Commissie Winter. Dit houdt in dat geen van de

betreft onder andere besluiten tot uitgifte van aandelen, het

leden van de Raad van Commissarissen:

doen van belangrijke investeringen, het aangaan van belangrijke

• bij KPN in dienst is, of in de afgelopen vijf jaar is geweest;

samenwerkingsverbanden en het treffen van belangrijke

• consultancy fees hebben ontvangen;

reorganisaties. Per  januari  bestaat de Raad van Bestuur

• een prestatie-afhankelijke beloning hebben ontvangen;

uit vier leden: een voorzitter, een financieel directeur, een

• in een Raad van Bestuur van een onderneming zitten waarin

divisiedirecteur Vaste Net en een divisiedirecteur Mobiel. De Raad van Bestuur wordt ondersteund door een klein Corporate Center.

een lid van de Raad van Bestuur van KPN lid van de Raad van Commissarissen is; of • een controlerend belang (meer dan %) in KPN hebben of vertegenwoordigen.



Inleiding


De Raad van Commissarissen heeft een Audit Committee die

BEHEERSINGSMAATREGELEN

toezicht houdt op de financiële verslaglegging en de interne

Het management van de business units rapporteert maandelijks

beheersingssystemen van KPN en terzake adviezen uitbrengt

aan de Raad van Bestuur de operationele ontwikkelingen en

aan de Raad van Commissarissen. Ook heeft de Raad van

financiële resultaten. Door middel van een Letter of

Commissarissen een Remuneration & Nomination Committee,

Representation staat het management van de eenheden in voor

die de Raad van Commissarissen adviseert op het gebied van

de juistheid en volledigheid van zijn rapportage. De rapportages

benoemingen en beloning van de leden van de Raad van Bestuur.

worden getoetst door de afdeling Corporate Control en

Zie voor een verdere beschrijving van de samenstelling en de

vervolgens in review-gesprekken door de Raad van Bestuur met

werkzaamheden van de Raad van Commissarissen het ‘Bericht

het management besproken. In  heeft KPN een aantal

van de Raad van Commissarissen’ in dit jaarverslag.

maatregelen genomen om de interne beheersingssystemen te optimaliseren. Deze maatregelen zijn erop gericht om de

MANAGEMENT

naleving van de vastgestelde policies beter vast te kunnen stellen,

Aan het hoofd van de twee KPN-divisies staat een management-

waar van toepassing de betrouwbaarheid van de financiële

team waarvan de voorzitter deel uitmaakt van de Raad van

verslaggeving te vergroten, de administratieve organisatie te

Bestuur van KPN. Deze managementteams voeren het door de

versterken en het functioneren van de beheersingssystemen

Raad van Bestuur vastgestelde beleid uit. Zij zijn verantwoordelijk

verder te verbeteren. Als onderdeel van dit programma is in 

voor het realiseren van de vastgestelde doelen van de divisie en

de hiervoor genoemde Letter of Representation geïntroduceerd,

voor de inrichting, besturing en beheersing van de bedrijfs-

alsmede gedragsregels voor het financieel management.

processen. Hierbij dienen echter centrale gedragsregels,

In januari  is een Disclosure Committee ingesteld dat

bijvoorbeeld op het gebied van financiële verslaglegging,

systematisch meldings- en interne controleprocedures evalueert

investeringsbeslissingen, cash management en interne

om te waarborgen dat de Raad van Bestuur over alle relevante

beheersing in acht te worden genomen. De divisies zijn

informatie betreffende de onderneming beschikt. Tevens

opgebouwd uit verschillende business units.

beoordeelt het comité externe verslaggevingsproducten op juistheid, tijdigheid en volledigheid. Het Disclosure Committee

Beheersing

staat de Raad van Bestuur met advies terzijde. Deze commissie bestaat uit het Hoofd Corporate Control, Hoofd Corporate

BEHEERSINGSSYSTEEM

Treasury & Risk Management, Hoofd Corporate Legal, Hoofd

De Raad van Bestuur zet het kader voor de beleidsvorming

Corporate Communications and Investor Relations en de

van interne beheersingsystemen. Binnen dit kader zijn de

secretaris van de Raad van Bestuur, evenals de financieel

managementteams van de divisies en de onderliggende

directeuren van de divisies Vaste Net en Mobiel. In 

rapporterende eenheden verantwoordelijk voor het ontwerpen

introduceert KPN een Document of Representation, waarmee het

en beheersen van deze beheersingssystemen. De Raad van

management van business units niet alleen instaat voor de

Bestuur ziet erop toe dat de eenheden binnen het gestelde

juistheid en volledigheid van haar rapportages, maar tevens een

kader blijven opereren. De interne Auditafdeling vervult een

systematische risicoanalyse geeft van zijn business. Dit maakt

belangrijke rol bij het vaststellen van de kwaliteit en de

onderdeel uit van het bovengenoemde Risk Management-

effectiviteit van de beheersingssystemen en van de dagelijkse

systeem.

toepassing daarvan. De interne Auditafdeling voert daartoe stelselmatig en ad hoc onderzoeken uit. De bevindingen worden

ACCOUNTANT

besproken met het management van de desbetreffende business

De externe accountant van KPN is belast met de controle van

unit en vervolgens met de Raad van Bestuur. Tevens rapporteert

de jaarrekening. De accountant wordt benoemd door de

de afdeling haar bevindingen aan het Audit Committee van de

aandeelhoudersvergadering. In het verslagjaar (en voorgaande

Raad van Commissarissen. Het huidige systeem van interne

jaren) behoefden alle opdrachten aan de accountant die meer

beheersing is erop gericht om een afdoende, maar niet absolute,

dan EUR , miljoen bedroegen en geen betrekking hadden

mate van zekerheid te verkrijgen dat de bedrijfsrisico’s worden

op de controle van de jaarrekening, tevens de goedkeuring van

beheerst. In  zullen via een systeem van Risk Management de

de voorzitter van het Audit Committee van de Raad van

risico’s op een systematische wijze worden geanalyseerd en

Commissarissen. In  zal dit voor alle opdrachten gelden,

beheerst.

ongeacht de hoogte van het met de opdracht gemoeide bedrag. Op verzoek van de Raad van Bestuur controleert de afdeling Internal Audit vooraf iedere offerte van de accountant op mogelijke inbreuken op de onafhankelijkheid van de accountant. KPN hanteert als regel dat de externe accountant geen diensten mag verlenen op het gebied van onder meer administratieve dienstverlening en interim management.


Zeggenschap

Bedrijfscode

KPN hecht grote waarde aan zijn relatie met aandeelhouders

Sinds  heeft KPN een bedrijfscode. De bedrijfscode geeft

en andere kapitaalverschaffers. Daartoe streeft KPN naar juiste,

aan waar KPN voor staat. KPN is zich bewust van zijn

tijdige en volledige disclosure van zijn activiteiten, financiële

maatschappelijke en ethische verantwoordelijkheid en wil

positie en resultaten. Op de procedures om dit niveau van

daar ook duidelijk over zijn. De kernwaarden van KPN zijn:

disclosure te bewaken wordt toezicht gehouden door het

professionaliteit, innovatie, betrokkenheid en respect.

Disclosure Committee. De resultaten worden op kwartaalbasis

Alle stakeholders (klanten, aandeelhouders, medewerkers,

bekend gemaakt. De Chief Financial Officer is

zakelijke relaties, concurrenten, milieu, internationale relaties

hoofdverantwoordelijk voor relaties met kapitaalverschaffers,

en de maatschappij in brede zin) kunnen KPN hierop aanspreken.

met actieve betrokkenheid van de Chief Executive Officer.

De bedrijfscode is eveneens van toepassing op de

Recentelijk heeft KPN zich aangesloten bij ‘Shareholders’

meerderheidsparticipaties van KPN en bedrijven waarvoor KPN

Communication Channel’ – een project van Euronext Amsterdam,

een operationele verantwoordelijkheid draagt.

banken in Nederland en diverse andere grote Nederlandse bedrijven om contacten tussen een deelnemend bedrijf en haar

Deelcodes

aandeelhouders te vereenvoudigen.

Om de bedrijfscode te vertalen in het dagelijkse handelen van de medewerkers is in  een aantal deelcodes van kracht

AANDELENKAPITAAL

geworden die duidelijkheid geven over de regels die KPN op

Het maatschappelijk kapitaal van KPN bedraagt in totaal

verschillende gebieden hanteert. Het betreft de deelcodes

EUR ... en is verdeeld in vier miljard gewone

bedrijfsinformatie, informatie- en communicatiemiddelen,

aandelen van EUR ,, één bijzonder aandeel van EUR ,

bedrijfsmiddelen, nevenactiviteiten, zakelijke transacties en

en ... preferente aandelen B van EUR ,.

relatiegeschenken. Daarnaast bestonden reeds de deelcodes

Per  december  waren ... gewone aandelen

voor Voorwetenschap en Klant- en concurrentie-informatie.

geplaatst, alsmede het bijzonder aandeel. De Staat is houder van

Bij de introductie van de deelcodes is tevens de bedrijfscode weer

het bijzonder aandeel. De gewone aandelen en de preferente

onder de aandacht gebracht bij de medewerkers door aandacht

aandelen B geven het recht op het uitbrengen van één stem;

in verschillende interne publicaties.

het bijzonder aandeel geeft recht op het uitbrengen van twee stemmen. Zie voor een beschrijving van de preferente aandelen

Compliance met de Bedrijfscode

‘Stichting Bescherming KPN’. De gewone aandelen luiden op

De compliance-activiteiten waren in  met name op het

naam of aan toonder. Aandeelhouders kunnen de vennootschap

personeel gericht vanwege de reorganisatie en meer in het

verzoeken toonderaandelen om te zetten in gewone aandelen op

bijzonder vanwege de personeelsreductie volgens het sociaal

naam en vice versa. Het bijzonder aandeel is op naam gesteld.

akkoord van . Naast de jaarlijkse medewerkers-

De Raad van Bestuur is door de algemene vergadering van

tevredenheidsmetingen heeft tweemaandelijks een quick-scan

aandeelhouders gemachtigd om nieuwe aandelen uit te geven.

plaatsgevonden om de gevolgen van de reorganisatie te volgen

De huidige machtiging van de Raad van Bestuur is geldig tot

en daar waar noodzakelijk actie te ondernemen. Daarnaast

 oktober  en heeft betrekking op alle nog niet uitgegeven

hebben persoonlijke gesprekken plaatsgevonden met groepen

aandelen. Een besluit tot uitgifte behoeft evenwel de

boventallige medewerkers om te onderzoeken hoe zij in het hele

goedkeuring van de Raad van Commissarissen en de houder van

proces door de manager zijn begeleid. Er heeft een audit

het bijzonder aandeel. Het maatschappelijk kapitaal kan worden

plaatsgevonden op de implementatie van de bedrijfscode.

vergroot door middel van een aandeelhoudersbesluit

De bekendheid met de bedrijfscode wordt getoetst in het

aangenomen op voorstel van de Raad van Bestuur, dat is

jaarlijkse medewerkerstevredenheidsonderzoek. Daarnaast vindt

goedgekeurd door de Raad van Commissarissen en een

er maandelijks een rapportage plaats ten aanzien van eventuele

daaropvolgende wijziging van de statuten.

incidenten in het kader van de code. Met uitzondering van uitgifte van gewone aandelen tegen Ontwikkelingen

storting in natura en gewone aandelen, uitgegeven aan

In  zijn de voorbereidingen getroffen voor de introductie in

werknemers of werknemers van groepsmaatschappijen, hebben

 van de deelcodes mededinging bij KPN Mobile en financieel

de houders van gewone aandelen over het algemeen een

management. Daarnaast werd een begin gemaakt met de

voorkeursrecht op nieuwe, uit te geven gewone aandelen.

herijking van de bedrijfscode en met een veel nadrukkelijkere

De voorkeursrechten kunnen worden beperkt of uitgesloten door

vorm van handhaving. Voor wat betreft dat laatste is inmiddels

een besluit van de Raad van Bestuur, na goedkeuring van de Raad

geïnventariseerd welke vormen van rapportages er met

van Commissarissen en de houder van het bijzonder aandeel.

betrekking tot de verschillende onderdelen van de bedrijfscode al

Deze voorkeursrechten eindigen op  oktober .

bestaan.



Bedrijfscode


INKOOP VAN EIGEN AANDELEN

Iedere aandeelhouder heeft het recht om een aandeelhouders-

De Raad van Bestuur is door de aandeelhoudersvergadering tot

vergadering bij te wonen, ofwel persoonlijk of via een schriftelijk

 oktober  gemachtigd eigen aandelen in te kopen tegen

volmacht, het woord te voeren en zijn stemrecht uit te oefenen.

een prijs van minimaal EUR , en maximaal de beurskoers

Om deze stemrechten uit te kunnen oefenen, moeten de

vermeerderd met %. Als beurskoers geldt het gemiddelde van

houders van gewone toonderaandelen hun aandeelbewijzen

de slotkoersen gedurende vijf beursdagen voorafgaande aan de

deponeren zoals gespecificeerd in de kennisgeving waarin de

dag van inkoop. Een besluit tot inkoop behoeft de goedkeuring

aandeelhoudersvergadering bijeen wordt geroepen. Houders

van de Raad van Commissarissen. Indien de inkoop meer dan %

van gewone aandelen op naam moeten de Raad van Bestuur

bedraagt van het aantal geplaatste aandelen dan behoeft het

schriftelijk berichten over hun intentie om de vergadering bij te

besluit tevens de goedkeuring van de houder van het bijzonder

wonen.

aandeel. Op ingekochte aandelen mag geen stem worden uitgebracht en tellen niet mee ter bepaling van het vereiste

Alle besluiten van de aandeelhoudersvergadering worden

aantal stemmen bij een aandeelhoudersvergadering. Ingekochte

genomen met gewone meerderheid van stemmen, echter

aandelen zijn wel dividendgerechtigd. KPN kan eigen aandelen

besluiten tot kapitaalvermindering en tot beperking of

alleen inkopen indien () het eigen vermogen verminderd met

uitsluiting van het voorkeursrecht of tot aanwijzing van een

verkrijgingsprijs niet onder het totaal komt van het gestorte en

vennootschapsorgaan dat daartoe bevoegd is, genomen door de

opgevraagde gedeelte van het geplaatste kapitaal en wettelijke

aandeelhoudersvergadering waarin minder dan de helft van het

reserves, en () het uitkeerbare gedeelte van het vermogen en de

geplaatste kapitaal aanwezig is, vereisen een meerderheid van

reserves tenminste gelijk is aan de verkrijgingsprijs, en () KPN

ten minste twee derde van de uitgebrachte stemmen. Sommige

niet meer dan % van het geplaatste kapitaal houdt.

besluiten behoeven echter tevens de goedkeuring van de houder van het bijzonder aandeel.

AANDEELHOUDERSVERGADERING

Binnen zes maanden na het einde van een boekjaar wordt een

GOEDKEURING VAN JAARREKENING EN DECHARGE

aandeelhoudersvergadering gehouden in Den Haag, Amsterdam

Binnen vijf maanden volgend op het eind van elk boekjaar moet

of Groningen, met als agendapunten de bespreking van het

de Raad van Bestuur de jaarrekening opmaken, vergezeld van een

jaarverslag en de goedkeuring van de jaarrekening. De Raad van

jaarverslag. Deze periode mag tot zes maanden worden verlengd

Bestuur of de Raad van Commissarissen roept de vergadering

door de aandeelhoudersvergadering in geval van bijzondere

bijeen met inachtneming van een oproeptermijn van minimaal

omstandigheden. De jaarrekening wordt vastgesteld door de

 dagen. Andere aandeelhoudersvergaderingen worden

Raad van Commissarissen. De Raad van Commissarissen legt de

gehouden zo vaak als de Raad van Commissarissen of de Raad

vastgestelde jaarrekening ter goedkeuring voor aan de

van Bestuur dit nodig acht. Een of meer aandeelhouders die

aandeelhoudersvergadering, alsmede het jaarverslag dat ter

tenminste tien procent van het geplaatste aandelenkapitaal

bespreking wordt voorgelegd. Tegelijkertijd legt de Raad van

vertegenwoordigen kunnen de Raad van Bestuur en de Raad

Commissarissen van KPN de vastgestelde jaarrekening voor aan

van Commissarissen schriftelijk verzoeken een aandeelhouders-

de Centrale Ondernemingsraad. De jaarrekening en het

vergadering bijeen te roepen. Indien deze niet binnen zes weken

jaarverslag zijn beschikbaar voor aandeelhouders vanaf de dag

ervoor zorgen dat de aandeelhoudersvergadering kan

van de kennisgeving van de jaarlijkse aandeelhouders-

plaatsvinden, dan kunnen deze aandeelhouders door de

vergadering. Goedkeuring van de jaarrekening strekt niet

President van de Arrondissementsrechtbank worden gemachtigd

automatisch tot decharge van de Raad van Bestuur voor het door

om een aandeelhoudersvergadering bijeen te roepen.

hen gevoerde beleid en de Raad van Commissarissen voor het door hen uitgeoefende toezicht. Hiervoor is een apart besluit

De agenda van de aandeelhoudersvergadering wordt vastgesteld

nodig van de aandeelhoudersvergadering.

door de Raad van Bestuur en de Raad van Commissarissen. Aandeelhouders die alleen of gezamenlijk ten minste één procent

DIVIDEND

van het geplaatste kapitaal vertegenwoordigen zijn gerechtigd

Ingevolge de statuten hebben het bijzonder aandeel en de

om onderwerpen voor agendering voor te dragen. Dergelijke

preferente aandelen B, preferente dividendrechten. Daarna zal

verzoeken worden overgenomen mits de verzoeker een redelijk

de Raad van Bestuur na goedkeuring door de Raad van

belang heeft bij het te behandelen onderwerp, de agendering

Commissarissen vaststellen hoeveel van de resterende winst zal

niet strijdig is met een ordelijk verloop van de vergadering en

worden toegewezen aan de reserves voordat dividend wordt

geen zwaarwegende belangen van de vennootschap zich

betaald op de gewone aandelen. De Raad van Bestuur kan, na

verzetten tegen de agendering. Het verzoek moet ten minste

goedkeuring door de Raad van Commissarissen en de houder van

 dagen voor de datum van de vergadering schriftelijk worden

het bijzonder aandeel, besluiten dat het hele dividend op de

ingediend. De vergadering wordt voorgezeten door de voorzitter

gewone aandelen zal worden betaald in aandelen in plaats van in

van de Raad van Commissarissen.

contanten. De Raad van Bestuur kan beslissen, met goedkeuring van de Raad van Commissarissen en afhankelijk van bepaalde wettelijke bepalingen, om interimdividenden uit te keren op de


te informeren over de maatregelen die de Staat zal nemen om

dividendbeleid de paragraaf ‘Informatie over het aandeel KPN’ in

de rechten van het bijzonder aandeel in te perken. Indien het

dit jaarverslag.

antwoord van de Staat niet afdoende is, kan de Europese Commissie deze kwestie aanhangig maken bij het Hof van Justitie

WIJZIGING VAN DE STATUTEN; ONTBINDING;

van de Europese Gemeenschappen teneinde de rechten die zijn

JURIDISCHE FUSIE; SPLITSING;

verbonden aan het bijzonder aandeel nietig te verklaren.

KAPITAALSVERMINDERING

De uitkomst van het verzoek van de Europese Commissie zijn

De aandeelhoudersvergadering kan slechts op zodanige wijze

onduidelijk.

besluiten tot een fusie, splitsing of ontbinding, kapitaalsvermindering of besluiten tot wijziging van de statuten dat de

De Staat mag het bijzonder aandeel niet – ook niet mede –

rechten verbonden aan het bijzonder aandeel worden aangetast

aanwenden om KPN te beschermen tegen niet-gewenste invloed

op voorstel van de Raad van Bestuur. Een dergelijk voorstel moet

van aandeelhouders. De Staat mag het bijzonder aandeel niet

worden goedgekeurd door de Raad van Commissarissen. Dit

overdragen en niet bezwaren zonder de goedkeuring van de

besluit van de aandeelhouders kan worden aangenomen door

Raad van Bestuur en de Raad van Commissarissen. De volgende

een gewone meerderheid van de stemmen en moet worden

besluiten vereisen de goedkeuring van de houder van het

goedgekeurd door de houder van het bijzonder aandeel.

bijzonder aandeel:

LIQUIDATIE

In geval van ontbinding of liquidatie worden de resterende activa na betaling van alle schulden als volgt uitgedeeld aan de

• besluiten tot uitgifte van aandelen en/of tot beperking of uitsluiting van voorkeursrechten; • besluiten van de algemene vergadering van aandeelhouders

aandeelhouders: ten eerste aan de houder van het bijzonder

om de aanwijzing van de Raad van Bestuur als het bevoegd

aandeel en aan de houders van uitgegeven en uitstaande

orgaan tot uitgifte van aandelen en tot beperking of uitsluiting

preferente aandelen B, het nominale bedrag gestort op deze aandelen en elk bedrag verschuldigd door middel van dividend op deze aandelen, voor zover dit niet eerder is uitgekeerd in vorige jaren. Vervolgens zal het restant worden overgemaakt aan de houders van gewone aandelen in verhouding tot het totale aantal aandelen dat zij ieder bezitten.

van voorkeursrechten te verlengen; • besluiten van de algemene vergadering van aandeelhouders om een vennootschapsorgaan aan te wijzen als het bevoegd orgaan tot uitgifte van aandelen; • besluiten van de Raad van Bestuur tot verkrijging of vervreemding van eigen aandelen dat meer dan % betreft van het geplaatste kapitaal aan gewone aandelen;

STAAT DER NEDERLANDEN

• besluiten van de Raad van Bestuur zoals genoemd in artikel

De Staat der Nederlanden houdt ,% van de uitstaande

()(a) van de statuten tot uitoefening van het stemrecht in

gewone aandelen KPN en is tevens houder van het bijzonder

onder andere KPN Telecom B.V. terzake van voorstellen

aandeel. Het bijzonder aandeel geeft de Staat het recht om

betreffende de ontbinding van de desbetreffende

besluiten goed te keuren die leiden tot fundamentele

vennootschap, fusie of splitsing van de desbetreffende

veranderingen in de structuur van de KPN-groep en biedt

vennootschap, verkrijging van eigen aandelen door de

bovendien enkele aanvullende rechten. Bij gelegenheid van de

desbetreffende vennootschap, wijziging van de statuten

wijziging van de Machtigingswet in  heeft de Staat zich

van de desbetreffende vennootschap voor wat betreft de

verplicht het recht verbonden met het bijzonder aandeel slechts

bevoegdheden van de algemene vergadering van

uit te oefenen om zijn financiële belangen als aandeelhouder te

aandeelhouders van de desbetreffende vennootschap op een

beschermen. Bij deze gelegenheid heeft de Staat aangekondigd

van de drie voornoemde gebieden, alsmede besluiten van de

de rechten die verbonden zijn aan het bijzonder aandeel te willen

Raad van Bestuur tot het doen van investeringen die ertoe

handhaven totdat het kapitaalbelang van de Staat in KPN

zullen leiden dat het eigen vermogen van KPN volgens de

aanzienlijk is afgenomen. De Staat heeft zich nog niet

geconsolideerde balans daalt onder dertig procent (%) van

uitgesproken over het tijdstip waarop men het belang in KPN wenst te reduceren.

het totale vermogen; • besluiten van de Raad van Bestuur tot uitkering van dividend op gewone aandelen niet in geld, maar geheel of ten dele in

In  heeft de Staat ingestemd met een statutenwijziging waarmee de invloed van de Staat op KPN werd beperkt.

aandelen; • voorstellen van de Raad van Bestuur tot het doen van

Als gevolg van deze wijziging is het recht van de Staat om drie

uitkeringen aan houders van gewone aandelen ten laste van

leden van de Raad van Commissarissen van KPN te benoemen,

het uitkeerbaar deel van het eigen vermogen;

komen te vervallen. Daarnaast werden de preferente aandelen A, die de Staat het recht gaven om een stemrecht van % te verwerven in KPN, afgeschaft. Na een uitspraak van het Hof van Justitie van de Europese Gemeenschappen heeft de Europese Commissie de Nederlandse Staat in februari  verzocht haar



gewone aandelen. Zie voor een verdere beschrijving van het


• besluiten van de algemene vergadering van aandeelhouders of

De onafhankelijke leden van het bestuur van de Stichting zijn:

van de Raad van Bestuur indien het betreft: fusie, splitsing of

prof. mr. S.C.J.J. Kortmann (voorzitter), prof. mr. J.M.M. Maeijer

ontbinding van de vennootschap; wijziging van de statuten met

(vice-voorzitter), prof. drs. P. Bouw en ir. J.C.T. van der Wielen.

betrekking tot: een wijziging van de doelomschrijving terzake

De voorzitter van de Raad van Commissarissen van KPN,

van de uitvoering van concessies of vergunningen (art. ); het

drs. A.H.J. Risseeuw, is eveneens lid van het bestuur van de

maatschappelijk kapitaal en de soorten aandelen indien het

Stichting. KPN heeft bij de Stichting een put-optie voor het

betreft het scheppen van een nieuw soort aandelen of

plaatsen van evenveel preferente aandelen B (die hetzelfde

winstbewijzen of andere vennootschappelijke rechten die

stemrecht hebben als gewone aandelen) als op het moment van

aanspraak geven op resultaat en/of vermogen van de

uitoefening van de optie aan gewone aandelen uitstaan (of, met

vennootschap of de afschaffing van het bijzonder aandeel of de

de voorafgaande goedkeuring van de algemene vergadering van

preferente aandelen (art. ); een uitkering in aandelen en ten

aandeelhouders, zoveel meer als partijen alsdan overeenkomen).

laste van de reserves voor zover het de goedkeuring van de

Verder heeft de Stichting een call-optie voor het nemen van

houder van het bijzonder aandeel betreft (art. ); de

evenveel preferente aandelen B als op het moment van

overdracht van het bijzonder aandeel (art. ); andere

uitoefening aan gewone aandelen en het bijzonder aandeel

wijzigingen die afbreuk doen aan, nadeel toebrengen aan of

uitstaan minus één en minus de aandelen die alsdan al zijn

strijdig zijn met de statutaire rechten verbonden aan het

uitgegeven aan de Stichting. Bij de uitoefening behoeft slechts

bijzonder aandeel zoals de goedkeuringsrechten die hierboven

% van de nominale waarde van EUR , te worden gestort.

zijn opgesomd; en de wijziging van artikel  lid  waarin de

Het restant ter grootte van EUR , is opvraagbaar bij besluit van

wijzigingen zijn opgesomd die de goedkeuring van de houder

de Raad van Bestuur dat is goedgekeurd door de Raad van

van het bijzonder aandeel behoeven.

Commissarissen.

Bij de oprichting van KPN in  verstrekte de Staat twee langlopende leningen: de een betreft een gewone lening van EUR , miljard tegen een rente van ,% en de ander is een

Raad van Bestuur

achtergestelde lening van EUR , miljard tegen een rente van ,%. Beide leningen worden over de tijd afgelost en hebben een

Den Haag,  februari 

vervaldatum van  december . Per  december  stonden nog EUR  miljoen van de gewone lening en EUR  miljoen van de achtergestelde lening uit. A.J. Scheepbouwer

De Staat is een grote klant en koopt de diensten van KPN in op basis van de voorwaarden die gebruikelijk zijn in de markt.

J.M. Henderson

Daarnaast kan de Staat aan KPN bij wet verzoeken bepaalde diensten te leveren in verband met de binnenlandse veiligheid en

L. Roobol

de opsporing van misdaden. Hieronder vallen het aftappen van telefoonlijnen en het verzorgen en onderhouden van een speciaal beveiligd netwerk voor noodgevallen. STICHTING BESCHERMING KPN

De Stichting Bescherming KPN (hierna: ‘de Stichting’) heeft ten doel de behartiging van de belangen van de vennootschap en alle daarbij betrokkenen, zoals aandeelhouders en medewerkers waarbij onder meer zoveel mogelijk invloeden worden geweerd die de continuïteit, zelfstandigheid en identiteit van de vennootschap bedreigen. Naar het gezamenlijk oordeel van de Raad van Bestuur van KPN en het bestuur van de Stichting, is de Stichting onafhankelijk van KPN in de zin als bedoeld in Bijlage X van het Fondsenreglement van Euronext Amsterdam.


G.J.M. Demuynck

Algemeen

Helaas moest KPN dit jaar het grootste verlies in zijn geschiedenis

De Raad van Commissarissen houdt toezicht op het beleid van de

bekendmaken. Voor het tweede jaar achtereen zag KPN zich

Raad van Bestuur, evenals op de algemene bedrijfsvoering van de

genoodzaakt om forse afschrijvingen te verwerken voor de

onderneming en de daaraan verbonden activiteiten. De Raad van

mobiele activiteiten, inclusief de UMTS-licenties.

Commissarissen staat de Raad van Bestuur bij met advies en evalueert de prestaties van het bedrijf en zijn Raad van Bestuur.

In veel opzichten was  het jaar van uitvoering. Het jaar 

Onder de Nederlandse weten regelgeving is de Raad van

was het jaar van bewustwording, waarin duidelijk werd dat in de

Commissarissen een separaat orgaan, dat onafhankelijk van de

veranderde wereldeconomie voortzetting van de expansie-

Raad van Bestuur functioneert.

strategie noch realistisch noch economisch verantwoord was. In de tweede helft van  werd een drastische strategie-

De Raad van Commissarissen bestaat uit onafhankelijke leden en

wijziging doorgevoerd, hetgeen inhield dat activiteiten werden

beschermt de belangen van àlle stakeholders in het bedrijf, en

afgestoten, dat de nadruk op kasmiddelen kwam te liggen en dat

niet die van slechts een specifieke groep stakeholders.

pijnlijke kostenbesparingen onvermijdelijk waren. Dit alles met één doel: vermindering van de schuldenlast. Daarvoor was het

Bepaalde besluiten van de Raad van Bestuur vereisen de

noodzakelijk om het personeelsbestand aanzienlijk in te krimpen.

goedkeuring van de Raad van Commissarissen. Naast hetgeen hieromtrent is vastgelegd in de desbetreffende weten

De koerswijziging overtrof onze verwachtingen. Zoals

regelgeving en de statuten van het bedrijf, betreffen deze

aangegeven in het Verslag van de Raad van Bestuur zijn een

besluiten goedkeuring van het jaarplan en -budget, goedkeuring

groot aantal desinvesteringen in niet-kernactiviteiten succesvol

van besluiten die bepaalde grenswaarden overschrijden,

afgerond, is de kasstroom verbeterd en zijn de kosten

uitbreiding van de bedrijfsactiviteiten waardoor de bestaande

gereduceerd. Dit heeft geleid tot meer concurrerende marges.

activiteiten wezenlijk kunnen worden beïnvloed en beëindiging

De meest directe financiële problemen die de continuïteit van de

van activiteiten indien dit een materiële verandering voor grote

onderneming in gevaar brachten, die nog maar anderhalf jaar

aantallen personeelsleden behelst.

geleden als dreigende wolken boven ons hingen, zijn afgewend.

Bijeenkomsten Raad van Commissarissen In maart  heeft KPN het resterende belang van ,% in E-Plus verworven van BellSouth. KPN heeft nu de volledige

In  zijn de Raad van Commissarissen en de Raad van Bestuur

zeggenschap over E-Plus en de beëindiging van de zakelijke

zes keer bijeengekomen. De Raad van Commissarissen is eenmaal

relaties met BellSouth stelt KPN in staat om de eigen strategie te

bijeengekomen zonder de Raad van Bestuur. In deze vergadering

vervolgen in de kernmarkten, zonder dat zakenpartners

heeft de Raad van Commissarissen zijn eigen functioneren

beperkingen opleggen.

geëvalueerd, evenals dat van de CEO en leden van de Raad van Bestuur. De voorzitter van de Raad van Commissarissen en

 wordt als een overgangsjaar beschouwd. Kasstromen en

individuele leden stonden gedurende het gehele jaar in nauw

kosten moeten onze aandacht blijven houden, aangezien de

contact met de Chief Executive Officer van KPN.

concurrentie evenmin stilzit, maar daarnaast zullen we onze ogen ook op de toekomst blijven richten. Om een toekomst te hebben,

In  informeerde de Raad van Bestuur de Raad van

is groei noodzakelijk, maar deze weg zal worden ingeslagen met

Commissarissen over de ontwikkelingen in het bedrijf en nam

de lessen uit het verleden in het achterhoofd en met een

de Raad van Commissarissen een aantal besluiten. De Raad van

management en organisatie die sterker uit een periode van

Commissarissen volgde nauwgezet de ontwikkelingen en

tegenslag tevoorschijn zijn gekomen.

activiteiten op het gebied van versterking van de financiële positie van KPN, inclusief de verbetering van het

Al deze onderwerpen vereisen de aandacht van de Raad van

aflossingsprofiel. Andere terugkerende onderwerpen op de

Commissarissen.

agenda van de Raad van Commissarissen waren de voortgang van de verkoop van niet-kernactiviteiten, de kostenreductieprogramma’s in het algemeen en de inkrimping van het personeelsbestand in het bijzonder.



Inleiding


De verwerving van het resterende ,%-belang in E-Plus van

Daarnaast is de Raad van Commissarissen van mening dat het

BellSouth in ruil voor , miljoen gewone aandelen KPN heeft

aantal commissarissen dient te worden uitgebreid van zes naar

veel tijd en inspanningen gekost. In het tweede kwartaal van

zeven, om een optimale uitvoering van de taken te kunnen

 zag KPN zich genoodzaakt ongeveer EUR  miljard af te

waarborgen. In overleg met de Raad van Bestuur en de Centrale

schrijven op de mobiele activiteiten in Duitsland, België en het

Ondernemingsraad heeft de Raad van Commissarissen het

Verenigd Koninkrijk vanwege de verslechterde omstandigheden

voornemen de heer M. Bischoff te benoemen op de jaarlijkse

op de mobiele markt. De onderliggende bedrijfsplannen voor de

Algemene Vergadering van Aandeelhouders.

mobiele activiteiten en impairment tests zijn door de Raad van Commissarissen uitgebreid besproken. Ook aan de activiteiten

Commissies Raad van Commissarissen

van het bedrijf op het gebied van Management Development werd veel aandacht geschonken.

AUDIT COMMITTEE

Het Audit Committee bestaat uit drie leden van de Raad van

Wijzigingen Raad van Bestuur

Commissarissen. De voorzitter van de Audit Committee is momenteel tevens de vice-voorzitter van de Raad van

De wijzigingen in de samenstelling van de Raad van Bestuur in

Commissarissen. Het Audit Committee heeft als taak toe te zien

 waren eveneens onderwerp van gesprek in de Raad van

op de (kwaliteit van de) boekhoudkundige en financiële

Commissarissen. Het vertrek van twee leden van de Raad van

verslaggeving, inclusief kwartaalberichten en jaarverslagen,

Bestuur werd aangekondigd: de heer P. Smits en de heer

boekhoudkundig en financieel beleid en procedures, de (kwaliteit

M. Pieters. Hun kennis en ervaring waren voor KPN van grote

van de) interne beheersingssystemen en de interne audit-functie,

waarde. De Raad van Commissarissen wil de heren Smits en

de onafhankelijke externe audit van de jaarrekening en de

Pieters dan ook bedanken voor al hun inspanningen en hun

prestaties en de evaluatie van de externe accountant. Het Audit

toewijding aan het bedrijf.

Committee rapporteert zijn bevindingen aan de Raad van Commissarissen.

Op  januari  is de heer G.J.M. Demuynck toegetreden tot de Raad van Bestuur van KPN. Hij is verantwoordelijk voor de

De verantwoordelijkheid van het Audit Committee op het gebied

Mobiele activiteiten van KPN.

van financiële verslaggeving en boekhoudkundige procedures is om een redelijke zekerheid te verstrekken ten aanzien van de

Wijzigingen Raad van Commissarissen

correcte weergave in de financiële publicaties – die door het management zijn voorbereid – van de financiële situatie van KPN,

De samenstelling van de Raad van Commissarissen is in 

de resultaten van de bedrijfsactiviteiten, de kasstromen en de

gewijzigd. De voormalige voorzitter van de Raad, de heer

langlopende verplichtingen. Het is derhalve niet de taak of

K. Hubée, trad af op de jaarlijkse Algemene Vergadering van

verantwoordelijkheid van het Audit Committee of zijn leden

Aandeelhouders van  april . De Raad dankt hem voor zijn

om ‘veldwerk’ te verrichten of andersoortige beoordelingen en

grote bijdragen gedurende een groot aantal jaren. Op dezelfde

procedures ten aanzien van auditing of verslaggeving op te

aandeelhoudersvergadering werd de heer D.I. Jager benoemd tot

stellen. Elk lid van het Audit Committee kan vertrouwen op (i)

lid van de Raad van Commissarissen.

de integriteit van die personen of organisaties binnen en buiten KPN waarvan hij informatie ontvangt en (ii) de juistheid van de

Zoals aangekondigd in december  zal de heer C.H. van der

financiële en andere gegevens die deze personen en organisaties

Hoeven op eigen verzoek terugtreden op de jaarlijkse Algemene

aan het Audit Committee verstrekken.

Vergadering van Aandeelhouders op  mei . De Raad van Commissarissen is hem zeer erkentelijk voor zijn waardevolle

Het Audit Committee is in  zesmaal bijeengekomen. Tijdens

bijdragen. De Raad van Commissarissen heeft na overleg met de

deze vergaderingen heeft het Audit Committee het jaarplan van

Raad van Bestuur en gehoord de Centrale Ondernemingsraad

KPN doorgenomen en besproken met het management, evenals

het voornemen om de heer J.B.M. Streppel op de jaarlijkse

langetermijnbedrijfsplannen, -budgetten en -prognoses, de

aandeelhoudersvergadering te benoemen in deze vacature.

financiële positie en de kwartaal- en jaarcijfers. De commissie heeft tevens diverse onderwerpen besproken op het gebied van

De heer prof. V. Halberstadt zal volgens rooster aftreden,

corporate governance in het algemeen en de Sarbanes-Oxley-wet

aangezien hij in  het einde van zijn vierjarige zittingsperiode

in het bijzonder. Daarnaast heeft de commissie de audit-

bereikt. Hij heeft kenbaar gemaakt dat hij voor herbenoeming

bevindingen met de interne auditors en externe accountants

beschikbaar is. De Raad van Commissarissen heeft in overleg met

besproken.

de Raad van Bestuur en de Centrale Ondernemingsraad het voornemen om prof. Halberstadt te herbenoemen op de jaarlijkse Algemene Vergadering van Aandeelhouders.


Jaarrekening

leden van de Raad van Commissarissen. De voorzitter van de

De jaarrekening van Koninklijke KPN N.V. over het jaar eindigend

Remuneration & Nomination Committee is momenteel ook de

op  december  is door de Raad van Bestuur opgemaakt en,

voorzitter van de Raad van Commissarissen. Het Remuneration &

na controle door de externe accountant PricewaterhouseCoopers

Nomination Committee rapporteert zijn bevindingen aan de Raad

Accountants N.V., door de Raad vastgesteld. De

van Commissarissen. De overeenkomst met de voorzitter van de

accountantsverklaring is opgenomen in het onderdeel ‘Overige

Raad van Bestuur is afgewikkeld door een ad hoc commissie.

Gegevens’.

Het Remuneration & Nomination Committee is in  viermaal bijeengekomen. Tijdens deze bijeenkomsten zijn de bonussen

De Raad van Commissarissen stelt de Algemene Vergadering van

over , de targets voor  en het aantal managementopties

Aandeelhouders voor deze jaarrekening goed te keuren, evenals

vastgesteld. Andere onderwerpen die werden besproken, waren

de verwerking van het verlies voor het jaar eindigend op

het beloningsbeleid voor directeuren, dat elders in dit jaarverslag

 december .

wordt besproken, en de wijzigingen in de Raad van Commissarissen. De commissie behandelde de wijzigingen in

De Raad van Commissarissen wil ten slotte alle aandeelhouders

de Raad van Bestuur, en voor beide leden Raad van Bestuur de

bedanken voor hun vertrouwen in het bedrijf, hetgeen tot

vertrekregelingen die werden overeengekomen in lijn met

uitdrukking kwam in de ontwikkeling van de aandelenkoers, en

hetgeen in het Nederlandse bedrijfsleven gebruikelijk is, inclusief

alle medewerkers voor hun toewijding en inzet.

de contractuele bepalingen in de arbeidsovereenkomsten. Tevens evalueerde de commissie de prestaties van de Raad van Bestuur ter voorbereiding van een discussie daarover binnen de Raad van Commissarissen. De principes van het beloningsbeleid zijn zodanig dat de belangen van de aandeelhouders en het

De Raad van Commissarissen

management parallel lopen. Een bonus werd toegekend aan de voorzitter van de Raad van Bestuur (CEO) als een speciale,


eenmalige uitkering voor de turn-around die is bewerkstelligd en geleid door de heer Scheepbouwer, inclusief een sterke afname van de schuld, een herstel van de marges en een spectaculaire verbetering van de kasstroom. Tot slot heeft de commissie de

A.H.J. Risseeuw

uitgangspunten voor de targets ten behoeve van de beloning in  voorbereid.

D.G. Eustace V. Halberstadt C.H. van der Hoeven D.I. Jager M.E. van Lier Lels



REMUNERATION & NOMINATION COMMITTEE

Het Remuneration & Nomination Committee bestaat uit drie


Samenstelling van de Raad van Commissarissen

A.H.J. Risseeuw ()

De heer Risseeuw is voorzitter van de Raad van Commissarissen; tevens zit hij de vergaderingen van de Remuneration &

De Raad van Commissarissen streeft naar een zodanige

Nomination Committee voor. Hij heeft verschillende

samenstelling, dat de volgende aandachtsgebieden worden

managementfuncties bekleed binnen Nederlandse multinationals

bestreken:

en was de voormalige President-Directeur van Getronics N.V. Thans is hij onder andere lid van de Raad van Commissarissen

• inzicht in of ervaring met het management van een grote

van Heineken N.V., Samas-Groep N.V. en AOT N.V.

organisatie met werkterrein in het binnen- en buitenland; • inzicht in of ervaring met internationale vraagstukken;

D.G. Eustace ()

• inzicht in of ervaring met verhoudingen tussen onderneming

De heer Eustace is vice-voorzitter van de Raad van Commissarissen en zit de vergaderingen van het Audit Committee

en maatschappij; • inzicht in of ervaring met het uitvoeren van een sociaal beleid en het daarbij horende interne en externe overleg; • kennis van en respectievelijk affiniteit met de telecomsector in

voor. Hij is voormalig vice-voorzitter van de Raad van Bestuur en Chief Financial Officer van Philips Electronics N.V. Hij is voorzitter van de Raad van Commissarissen van Smith & Nephew Plc. en van

het algemeen en de internationale ontwikkelingen in markten,

Sendo plc. Daarnaast is hij lid van de Raad van Commissarissen

producten en technologieën op het terrein van diensten die

van AEGON N.V., KLM N.V., Hagemeyer N.V. en Sonae.com.

KPN levert.

Op  maart  is de heer Eustace benoemd tot interim Chief Financial Officer by Ahold N.V. Professor V. Halberstadt ()

Professor Halberstadt is lid van het Remuneration & Nomination Committee. Hij is hoogleraar Openbare Financiën aan de Universiteit van Leiden, kroonlid van de Sociaal Economische Raad (SER), lid van de Beleggingscommissie Stichting Pensioenfonds ABP, internationaal adviseur van de Goldman Sachs Group Inc. en non-executive director van PA Holding Ltd. Professor Halberstadt is lid van de Raad van Commissarissen van TPG N.V., DaimlerChrysler AG en Het Concertgebouw N.V.

A.H.J. Risseeuw


D.G. Eustace

V. Halberstadt

C.H. van der Hoeven

Algemene Vergadering van Aandeelhouders . Hij was President en CEO van Ahold N.V. tot  maart . Op  april  werd hij herbenoemd als lid van de Raad van Commissarissen van KPN; in december  gevolgd door zijn aankondiging om per  mei  terug te treden als commissaris. D.I. Jager ()

De heer Jager is lid van het Remuneration & Nomination Committee sinds  mei . Hij bekleedde diverse managementposities binnen Procter & Gamble in Europa, Azië en de Verenigde Staten. Daar was hij van januari  tot juni  voorzitter van de Raad van Bestuur en PresidentDirecteur. Momenteel is hij onafhankelijk adviseur en private investor. De heer Jager is tevens commissaris bij Eastman Kodak Inc., Chiquita Brands International Inc. en Polycom, Inc. Mw. M.E. van Lier Lels ()

Mevrouw Van Lier Lels is lid van het Audit Committee sinds  mei . Zij is Executive Vice President en Chief Operating Officer van Schiphol Group N.V. Zij is lid van de Raad van Commissarissen van United Services Group N.V. en lid van de Raad van Toezicht van Technische Universiteit Delft en van Rabobank Nederland. De bovengenoemde leden van de Raad van Commissarissen hebben de Nederlandse nationaliteit, met uitzondering van de heer Eustace, die de Britse nationaliteit heeft. De heer Jager is woonachtig in de Verenigde Staten.

D.I. Jager


Mw. M.E. van Lier Lels


C.H. van der Hoeven ()

De heer Van der Hoeven is lid van het Audit Committee tot de

> miljoen keer hulp in  KPN altijd dichtbij

In noodgevallen is je mobiele telefoon het eerste dat je grijpt. Daarmee kan je hulpdiensten ter plekke bereiken. KPN heeft een uitgebreid assortiment van toestellen. Meer weten: www.kpn.com


Jaarrekening



Geconsolideerde winsten verliesrekening

103

Geconsolideerde balans

104

Geconsolideerd kasstroomoverzicht

106

Overzicht van wijzigingen in het eigen vermogen

107

Algemene toelichting op de geconsolideerde jaarrekening

108

Toelichting op de geconsolideerde winsten verliesrekening

114

Toelichting op de geconsolideerde balans

131

Belangrijkste samenwerkingsverbanden, niet in de balans opgenomen verplichtingen en activa en rechtsgedingen

147

Reële waarde van financiële instrumenten

154

Toelichting op het geconsolideerde kasstroomoverzicht

156

Toelichting op het overzicht van wijzigingen in het eigen vermogen

159

Gesegmenteerde informatie

161

Informatie op basis van Amerikaanse grondslagen

165

Vennootschappelijke winsten verliesrekening

183

Vennootschappelijke balans

184

Toelichting op de vennootschappelijke jaarrekening

186

Toelichting op de vennootschappelijke balans

187


Netto-omzet

2002

2001

2000

10.554

11.788

11.734

Geactiveerde productie voor het eigen bedrijf

166

443

455


830

682

2.502

12.784

12.859

13.511

Som der bedrijfsopbrengsten [1]

Materiaalkosten [2]

–1.000

–1.159

–1.323


–4.125

–4.608

–3.931

Salarissen en sociale lasten [3] Afschrijvingen en bijzondere waardeverminderingen [4] Overige bedrijfslasten [5]

–1.975

–2.194

–1.957

–10.252

–17.817

–3.039

–1.013

–1.517

–544

–18.365

–27.295

–10.794

–5.581

–14.436

2.717

220

297

370

-

6.848

-

Rentelasten en soortgelijke kosten [8]

–1.398

–1.677

–1.276


–1.178

5.468

–906

Resultaat voor belastingen

–6.759

–8.968

1.811

Som der bedrijfslasten

Bedrijfsresultaat

Rentebaten en soortgelijke opbrengsten [6] Vrijval conversierecht [7]

Belastingen over het resultaat [9]

–983

–11

–318

Resultaat deelnemingen [10]

–1.700

–81

249


–9.442

–9.060

1.742

–100

1.565

132

–9.542

–7.495

1.874

–3,94

–5,88

1,90

–3,94

–5,88

1,71

-

-

0,53

Aandeel derden [11]


Resultaat na belastingen per gewoon aandeel en per ADS (in EUR) [12] Resultaat na belastingen per gewoon aandeel en per ADS met inachtneming van het verwateringseffect (in EUR) [13]

Dividend per gewoon aandeel en per ADS (in EUR)

[..] De tussen haken vermelde nummers verwijzen naar corresponderende nummers in de toelichting op de geconsolideerde winsten verliesrekening.



BEDRAGEN IN MILJOENEN EURO TENZIJ ANDERS AANGEGEVEN


Na bestemming van het resultaat

ACTIVA 31-12-2002

31-12-2001

Licenties

4.419

7.958

Goodwill

4.484

5.623

Totaal immateriële vaste activa

8.903

13.581


VASTE ACTIVA Immateriële vaste activa [14]

Materiële vaste activa [15] Bedrijfsgebouwen en -terreinen Bedrijfstechnische apparatuur

984

1.154

7.899

8.740

Andere vaste bedrijfsmiddelen

571

771

Vaste bedrijfsmiddelen in uitvoering

407

471

9.861

11.136

Totaal materiële vaste activa

Financiële vaste activa [16] Deelnemingen Vorderingen op deelnemingen

901

2.492

-

2.211

Overige leningen

103

42

Overlopende activa

159

792

1.163

5.537

19.927

30.254

Totaal financiële vaste activa

Totaal vaste activa

VLOTTENDE ACTIVA Voorraden [17]

230

343

1.601

2.292

731

865

15

25

Liquide middelen [19]

2.657

7.343

Totaal vlottende activa

5.234

10.868

25.161

41.122

Vorderingen [18] Overlopende activa Effecten en overige financiële belangen

TOTAAL

[..] De tussen haken vermelde nummers verwijzen naar corresponderende nummers in de toelichting op de geconsolideerde balans.



31-12-2002

31-12-2001

GROEPSVERMOGEN Eigen vermogen [20]

4.508

11.988

Aandeel van derden [21]

272

184

Totaal groepsvermogen

4.780

12.172

-

712

Pensioenvoorzieningen [23]

811

859

Belastinglatenties [24]

449

257

Overige voorzieningen [25]

337

288

1.597

1.404

12.648

16.747

C O N V E R S I E R E C H T [22]

VOORZIENINGEN

Totaal voorzieningen

LANGLOPENDE SCHULDEN Leningen [26] Overige schulden

-

11

32

138

12.680

16.896

Overige schulden [27]

3.769

7.906

Overlopende passiva [28]

2.335

2.032

Totaal kortlopende schulden

6.104

9.938

25.161

41.122

Overlopende passiva

Totaal langlopende schulden

KORTLOPENDE SCHULDEN

TOTAAL

[..] De tussen haken vermelde nummers verwijzen naar corresponderende nummers in de toelichting op de geconsolideerde balans.



PASSIVA



2002

2001

2000


–9.542

–7.495

1.874

Aandeel derden

100

–1.565

–132

10.252

17.817

3.039

Mutaties voorzieningen

172

531

–248

Mutaties belastinglatenties

605

32

–39

1.700

81

–249

Afschrijvingen enbijzondere waarde verminderingen

Resultaat deelnemingen Ontvangen dividenden

-

25

7

Vrijval conversierecht

-

–6.848

-

–409

–512

–2.428

2.878

2.066

1.824

Resultaten behaald uit de verkoop van activa, activiteiten en deelnemingen Nettokasstroom voortvloeiend uit/aangewend voor operationele activiteiten voor mutaties in werkkapitaal Mutaties werkkapitaal: • Voorraden

97

–2

–126

• Vorderingen

390

152

–487

• Overige vlottende activa

517

–150

238

93

499

677

1.097

499

302

3.975

2.565

2.126 –9.291

• Kortlopende schulden (exclusief kortlopende financiering) Nettokasstroom voortvloeiend uit/aangewend voor mutaties werkkapitaal Nettokasstroom voortvloeiend uit/aangewend voor operationele activiteiten [29] Verwerving groepsmaatschappijen/joint ventures Vervreemding groepsmaatschappijen/joint ventures Investeringen immateriële vaste activa Desinvesteringen immateriële vaste activa Investeringen materiële vaste activa

-

–758

640

265

7

–4

–226

–7.422

-

10

14

–1.137

–2.949

–3.847

Desinvesteringen materiële vaste activa

117

319

58

Mutaties overige financiële vaste activa

49

1.675

–2.368

–335

–1.664

–22.849

Nettokasstroom voortvloeiend uit/aangewend voor investeringsactiviteiten [30] Betaald dividend

-

-

–258

Netto-opbrengsten uit hoofde van emissie van aandelen door KPN

-

4.843

3.893

Ingekochte aandelen ten behoeve van optieplannen

-

–98

-

Kapitaalsuitbreidingen groepsmaatschappijen/joint ventures

-

-

4.023

Aandeelhouderslening verstrekt aan E-Plus

-

–148

–2.014

48

4.437

38.289

–8.400

–6.232

–21.760

23

145

–678

financieringsactiviteiten [31]

–8.329

2.947

21.495

Mutaties liquide middelen

–4.689

3.848

772

7.343

3.583

2.625

Nieuw afgesloten langlopende schulden Afgelost op langlopende schulden Mutaties rentedragende kortlopende schulden Nettokasstroom voortvloeiend uit/aangewend voor

Liquide middelen begin boekjaar Liquide middelen in verworven en vervreemde groepsmaatschappijen en joint ventures Mutaties liquide middelen Liquide middelen einde boekjaar

3

–88

186

–4.689

3.848

772

2.657

7.343

3.583

[..] De tussen haken vermelde nummers verwijzen naar corresponderende nummers in de toelichting op het geconsolideerde kasstroomoverzicht.


BEDRAGEN IN MILJOENEN EURO MET UITZONDERING VAN AANDELEN EN GEGEVENS PER AANDEEL

Nominale

Geplaatst

Agio

Wettelijke

Cum.

Overige

waarde per

aandelen-

[33]

reserves

translatie-

reserves

aandeel

kapitaal

en overige

verschillen

(in EUR)

[32]

gebonden

(gebonden)

aandelen

Totaal

reserves [34]

Stand per 31-12-1999

958.730.933

0,24

217

4.288

236.508.562

57

3.944

8.413.148

2

–2

791

Koersverschillen op deelnemingen Emissie van aandelen

–67

1.135

9

6.364

9 4.001

Uitgifte ingekochte aandelen ten behoeve van optieplannen Stockdividend Warrant

2.338 88

Overige mutaties

13

–119


69 58

1.203.652.643

0,24

289

8.111

3.187

Koersverschillen op deelnemingen Emissie van aandelen

2 75

2.338

Effect stelselwijziging

Stand per 31-12-2000

2 75

11

–69

–106

1.816

1.874

3.047

14.645

93 1.020.408.163

245

88

93

4.755

5.000

Ingekochte aandelen ten behoeve van optieplannen

–98

–98

1

1

Uitgifte ingekochte aandelen ten behoeve van optieplannen Stockdividend

30.087.000

7

–7

-

Mutaties ingehouden resultaat deelnemingen

–248

Overige mutaties

2.180

248

–2.338

Resultaat na belastingen Stand per 31-12-2001

2.254.147.806

0,24

541

15.039

234.700.000

56

1.197

2.149.071

1

601

Koersverschillen op deelnemingen Uitgifte van aandelen Bonusaandelen

–158

104

–7.495

–7.495

–4.297

11.988

26

26 1.253 1

Mutaties ingehouden resultaat deelnemingen

–260

Overige mutaties

32

Resultaat na belastingen Stand per 31-12-2002

260

-

–11

761

782

–9.404

–9.542

119

–12.680

4.508

–138 2.490.996.877

0,24

598

16.268

203

[..] De tussen haken vermelde nummers verwijzen naar corresponderende nummers in de toelichting op het overzicht van wijzigingen in het eigen vermogen.



Aantal geplaatste


jaarrekening Algemeen De jaarrekening over het verslagjaar  van Koninklijke KPN N.V. (hierna: ‘KPN’ of ‘wij’) is opgesteld overeenkomstig de voorschriften uit Boek  van het Burgerlijk Wetboek en algemeen aanvaarde grondslagen voor waardering en resultaatbepaling in Nederland. Tevens is in de toelichting informatie op basis van algemeen aanvaarde grondslagen voor waardering en resultaatbepaling in de Verenigde Staten (‘US GAAP’) opgenomen. KPN is statutair gevestigd en kantoorhoudende te Den Haag, Nederland. Alle informatie met betrekking tot cijfers per aandeel, totaal aantal aandelen, het aantal opties op aandelen en uitoefenprijzen is herberekend met terugwerkende kracht voor het effect van de tweevoor-één aandelensplitsing die in juni  heeft plaatsgevonden.

Grondslagen voor consolidatie In de geconsolideerde jaarrekening is de financiële informatie van KPN en zijn groepsmaatschappijen integraal geconsolideerd. Joint ventures, waarin KPN samen met één of meer andere partijen ingevolge een overeenkomst samenwerken op basis van gelijkwaardige zeggenschap, worden proportioneel geconsolideerd, mits KPN een belangrijk aandeel in de joint venture heeft. Onder groepsmaatschappijen worden verstaan die maatschappijen waarmee KPN een organisatorische en economische eenheid vormt en waarin KPN beslissende zeggenschap uitoefent. Het aandeel derden in het groepsvermogen en in het groepsresultaat wordt afzonderlijk in de geconsolideerde jaarrekening tot uiting gebracht. De resultaten van verworven deelnemingen worden in de geconsolideerde winsten verliesrekening verantwoord vanaf het moment van verwerving. De resultaten van af te stoten deelnemingen worden in het resultaat verantwoord tot het moment van afstoting. De grondslagen voor waardering en resultaatbepaling voor de balans en de winsten verliesrekening van KPN gelden zowel voor de in de consolidatie betrokken groepsmaatschappijen en joint ventures als voor de deelnemingen. Alle belangrijke interne verhoudingen, interne leveringen en interne resultaten zijn geëlimineerd in de consolidatie. De volledige lijst met groepsmaatschappijen en deelnemingen met de in artikel  en artikel  Boek  van het Burgerlijk Wetboek genoemde gegevens is gedeponeerd ten kantore van het Handelsregister voor Haaglanden. De belangrijkste wijzigingen in de afgelopen drie verslagjaren in de groepsmaatschappijen, deelnemingen en activiteiten van KPN zijn de volgende: 2002

In december  heeft KPN de mobiele activiteiten geherstructureerd om een transparantere financiële structuur te creëren en de financiële positie van KPN Mobile te versterken. Bij de financiële herstructurering heeft KPN uitstaande aandeelhoudersleningen omgezet in nieuw uitgegeven gewone aandelen KPN Mobile. NTT DoCoMo, dat sinds  augustus  een belang van % had in KPN Mobile, besloot zijn anti-verwateringsrechten niet uit te oefenen. Dit leidde tot een verwatering van het aandeel en stemrecht van NTT DoCoMo in KPN Mobile van % naar ,%. Op  oktober  heeft de Raad van Commissarissen van Vision Networks zijn activiteiten beëindigd, aangezien de verkoop van de belangrijkste kabelactiviteiten van Vision Networks was voltooid. Hierdoor heeft KPN vanaf diezelfde datum de volledige zeggenschap over Vision Networks gekregen en is de onderneming nu integraal geconsolideerd. In  besloot Koninklijke PTT Nederland om zijn kabelactiviteiten te verkopen na een eerder besluit van de Nederlandse overheid. Vision Networks, een % dochteronderneming en houdster van kabelbelangen, werd gedeconsolideerd na een interne juridische afsplitsing.


leverancier van IT-diensten. Op  juni  verkocht KPN een belang van % in KPN Netwerk Bouw B.V. aan Koninklijke Volker Wessels Stevin (‘KVWS’). Vanaf die datum wordt KPN Netwerk Bouw B.V. als deelneming verantwoord. Verwacht wordt dat KVWS het resterende belang van % op  januari  overneemt. Aan het eind van  was het belang van KPN in de proportioneel geconsolideerde joint venture KPNQwest ,%. Op  november  heeft KPN % van zijn belang in KPNQwest verkocht aan Qwest. Ten gevolge van deze verkoop is KPNQwest per  november  gedeconsolideerd en als deelneming verantwoord. Per  december  was het belang van KPN in KPNQwest ,%. Op  mei  heeft KPNQwest faillissement aangevraagd. Om te waarborgen dat de netwerken operationeel bleven, richtte KPN de stichting ‘Customer support KPNQwest’ (deze stichting continueerde de dienstverlening met klanten, die naderhand van leverancier verwisselden) op. Deze stichting werd op  juli  ontbonden. Vervolgens kocht KPN, in competitie met andere operators, delen van het oude KPNQwest-netwerk (‘Euroringen’) in Nederland, Duitsland, België en het Verenigd Koninkrijk van de curatoren. Op  maart  zette BellSouth zijn indirecte ,%-belang in E-Plus om in , miljoen gewone aandelen KPN (die BellSouth vervolgens verkocht), waardoor KPN nu de volledige zeggenschap over E-Plus heeft. KPN verwierf in februari  een ,% belang in E-Plus. Het ,%-belang van KPN in E-Plus werd in de periode van  februari  tot  maart  proportioneel geconsolideerd. Vanaf  maart  wordt E-Plus integraal geconsolideerd. Op  februari  werd KPN Werkplekdiensten verkocht aan Atos Origin. Op  februari  heeft KPN de verkoop afgerond van het proportioneel geconsolideerde ,%belang in Pannon GSM, de Hongaarse mobiele operator. Het belang werd voor EUR  miljoen in contanten verkocht aan Telenor S.A. 2001

Op  december  heeft KPN Mobile het minderheidsbelang van ,% in de Indonesische mobiele operator Telkomsel voor EUR  miljoen verkocht aan Singapore Telecommunications. Telkomsel werd tot die datum verantwoord als een deelneming. In november  heeft KPN zijn %-belang in de Ierse telecomoperator eircom voor EUR  miljoen verkocht aan Valentia. eircom werd verantwoord onder de ‘Effecten en overige financiële belangen’. Op  september  zijn de Datacenter-activiteiten van KPN voor ongeveer EUR  miljoen verkocht aan het Franse IT-bedrijf Atos Origin. Op  mei  kocht Vodafone het aandeel van KPN in Eircell, de mobiele bedrijfsactiviteiten van eircom (Ierland). KPN ontving ca.  miljoen aandelen Vodafone, die in juni  werden verkocht voor ca. EUR  miljoen. Op  februari  heeft KPN, via KPN Mobile, het resterende belang van % in de joint venture BASE (voorheen KPN Orange) verworven. BASE wordt derhalve vanaf  februari  integraal geconsolideerd. 2000

Op  september  heeft KPN een belang van % verworven in Hutchison G UK Holdings Limited. KPN heeft in maart  een additioneel belang verworven in SNT, bij de beursgang, en heeft daarmee een meerderheidsbelang van ,% in SNT. SNT wordt integraal geconsolideerd vanaf de datum waarop het additionele belang werd verworven.



Op  augustus  verkocht KPN de activiteiten van KPN Software Huis aan Atos Origin, de Franse


Grondslagen van valuta-omrekening In de winsten verliesrekening worden alle transacties in vreemde valuta omgerekend in euro tegen de op het moment van de transactie geldende valutakoers, of, indien het koersrisico is ingedekt, tegen de geldende termijnkoers. Een uitzondering hierop vormt de omrekening van transacties van buitenlandse deelnemingen; deze worden herleid tot bedragen in euro tegen de gemiddelde koers voor het verslagjaar. Verschillen tussen de in de balans gehanteerde koersen en de in de winsten verliesrekening gehanteerde koersen worden rechtstreeks ten gunste of ten laste van het eigen vermogen gebracht. Activa en passiva in vreemde valuta worden omgerekend tegen de valutakoers per balansdatum, of, indien het koersrisico is ingedekt, tegen de desbetreffende termijnkoers. De verschillen verband houdend met wijzigingen in wisselkoersen worden in de winsten verliesrekening verantwoord onder de financiële baten en lasten. Koersverschillen ontstaan bij omrekening naar euro van het eigen vermogen van de buitenlandse geconsolideerde deelnemingen en de financiering van deze deelnemingen worden rechtstreeks ten gunste of ten laste van het eigen vermogen gebracht.

Grondslagen voor waardering en resultaatbepaling BALANS Algemeen

De waarderingsgrondslagen zijn gebaseerd op historische kosten. Immateriële vaste activa

Goodwill die voortkomt uit acquisities wordt gewaardeerd tegen verkrijgingsprijs verminderd met afschrijvingen of tegen een lagere waarde, indien deze duurzaam is. De afschrijvingen worden berekend volgens de lineaire methode op basis van de verwachte economische levensduur met een maximum van  jaar. Van een duurzaam lagere waarde van goodwill is sprake indien de verwachte toekomstige kasstromen lager zijn dan de boekwaarde van het desbetreffende actief. Verkregen licenties worden gewaardeerd tegen verkrijgingsprijs verminderd met afschrijvingen of tegen een lagere waarde, indien deze duurzaam is. De afschrijvingen worden berekend volgens de lineaire methode en verwerkt vanaf het moment dat daadwerkelijk diensten op basis van de verkregen licenties worden aangeboden. Als afschrijvingstermijn geldt hierbij de looptijd van deze licenties. Van een duurzaam lagere waarde van licenties is sprake indien de verwachte toekomstige kasstromen lager zijn dan de boekwaarde van het desbetreffende actief. Waardeverminderingen op basis van een duurzaam lagere waarde worden teruggenomen indien en voor zover deze lagere waarde niet langer bestaat. Materiële vaste activa

De materiële vaste activa worden gewaardeerd tegen aanschafwaarde of vervaardigingsprijs verminderd met afschrijvingen of tegen een lagere waarde, indien deze duurzaam lager is. De vervaardigingsprijs omvat de directe kosten (materiaal, directe loonkosten en uitbesteed werk), alsmede een deel van de aan deze activiteit toe te rekenen indirecte kosten en rente. De afschrijvingen geschieden tijdsevenredig, op basis van de verwachte economische levensduur waarbij rekening wordt gehouden met de restwaarde. Op terreinen wordt niet afgeschreven. Van een duurzaam lagere waarde van een materieel vast actief is sprake indien de verwachte toekomstige kasstromen lager zijn dan de boekwaarde van het desbetreffende actief. Waardeverminderingen op basis van een duurzaam lagere waarde worden teruggenomen indien en voor zover deze lagere waarde niet langer bestaat. Materiële vaste activa welke niet meer aan de bedrijfsuitoefening dienstbaar zijn, worden gewaardeerd tegen de boekwaarde per  december voorafgaand aan het jaar van besluitneming, of tegen de directe opbrengstwaarde indien deze lager is.


Deelnemingen waarop KPN (direct of indirect) invloed van betekenis uitoefent, worden gewaardeerd tegen het aandeel van KPN in de nettovermogenswaarde, bepaald volgens de waarderingsgrondslagen welke worden gehanteerd door KPN, of tegen de verwachte netto-opbrengstwaarde indien deze lager is. Deelnemingen waarop KPN geen invloed van betekenis uitoefent, worden gewaardeerd tegen verkrijgingsprijs, onder aftrek van noodzakelijk geachte voorzieningen. Vooruitbetalingen en overlopende activa

Onder de vlottende en vaste activa zijn vooruitbetalingen en overlopende activa opgenomen inzake nog te factureren bedragen, geactiveerde belastinglatenties en kosten die uit oogpunt van matching aan toekomstige perioden moeten worden toegerekend. De overlopende activa zijn gewaardeerd tegen nominale waarde. Voorraden

De voorraden productiemiddelen, onderdelen, gereedschappen, meetinstrumenten, gereed product en handelsvoorraden worden gewaardeerd tegen de verkrijgingsprijs, onder aftrek van een voorziening voor incourantie, danwel lagere marktwaarde. De verkrijgingsprijs is gebaseerd op gewogen gemiddelde prijzen. De voorraden onderhanden werk en zelfvervaardigde productiemiddelen worden gewaardeerd tegen de aanschaffingskosten van de verbruikte materialen, kosten uitbesteed werk en personeelskosten vermeerderd met een opslag voor indirecte kosten en toe te rekenen rente. Vorderingen

De vorderingen worden gewaardeerd tegen nominale waarde, onder aftrek van een voorziening voor dubieuze debiteuren. Effecten en overige financiële belangen

Effecten en overige financiële belangen worden gewaardeerd tegen verkrijgingsprijs danwel lagere beurswaarde of geschatte netto-opbrengstwaarde per balansdatum. Voorzieningen

Pensioenvoorzieningen worden opgenomen tegen contante waarde volgens actuariële grondslagen. De overige voorzieningen, inclusief de reorganisatievoorziening, worden gewaardeerd tegen nominale waarde. Belastinglatenties

Actieve en passieve belastinglatenties die ontstaan als gevolg van tijdelijke verschillen tussen de fiscale en bedrijfseconomische waarde van activa en passiva worden berekend op basis van de geldende tarieven voor de vennootschapsbelasting en gewaardeerd tegen nominale waarde. Actieve belastinglatenties worden slechts gewaardeerd voor zover kan worden aangenomen dat verrekening binnen redelijke termijn kan plaatsvinden met in de toekomst te betalen belasting. Actieve en passieve belastinglatenties met dezelfde looptijden worden gesaldeerd. Overige activa en passiva

Alle overige posten in de balans worden gewaardeerd tegen nominale waarde, tenzij anders aangegeven.



Deelnemingen


WINST- EN VERLIESREKENING Algemeen

Winsten worden verantwoord in het verslagjaar waarin de diensten en goederen zijn geleverd. Verliezen worden verantwoord op het moment dat deze voorzienbaar zijn. Netto-omzet

Onder netto-omzet wordt verstaan de opbrengst uit leveringen van goederen en diensten in rekening gebracht aan derden, onder aftrek van kortingen en over de omzet geheven belastingen. De netto-omzet van KPN vloeit voort uit de levering van telecommunicatiediensten en -producten door de divisies Vaste Net, Mobiel en Business Solutions en bestaat voornamelijk uit omzet uit: • verkeersopbrengsten; • abonnementsgelden; • niet-restitueerbare aansluitvergoedingen en andere initiële vergoedingen; • overig. Verkeersopbrengsten worden gefactureerd tegen een bepaalde vergoeding per tijdseenheid of capaciteitseenheid en verantwoord wanneer de dienst wordt geleverd/uitgevoerd op het netwerk van KPN. Abonnementsvergoedingen bestaan uit periodieke vergoedingen en worden als omzet verantwoord over de gerelateerde periode dat de dienst wordt geleverd. Niet-restitueerbare aansluitvergoedingen en andere initiële vergoedingen worden in het algemeen gefactureerd bij het aangaan van het contract en als omzet verantwoord als de klant op het netwerk wordt aangesloten. De overige omzetcategoriën, waaronder consultancy-vergoedingen en andere vergoedingen, worden verantwoord op het moment dat de diensten worden geleverd. De omzet wordt bruto (dat wil zeggen inclusief de kosten) verantwoord indien KPN als principaal optreed in het contract. Overige bedrijfsopbrengsten

Overige bedrijfsopbrengsten omvatten niet tot de netto-omzet behorende opbrengsten, resultaten behaald bij de beursgang van groepsmaatschappijen, joint ventures en deelnemingen en resultaten op de verkoop van (een gedeeltelijk belang van) deelnemingen, activa of activiteiten. Bedrijfslasten

De bedrijfslasten worden bepaald met inachtneming van de hiervoor reeds vermelde waarderingsgrondslagen en worden toegerekend aan het verslagjaar waarop zij betrekking hebben. De kosten van onderzoek worden verantwoord in het boekjaar waarin zij als kosten zijn gemaakt. De afschrijvingen geschieden tijdsevenredig op basis van de verwachte economische levensduur, waarbij rekening wordt gehouden met de restwaarde. Op investeringen wordt afgeschreven, vanaf het moment van ingebruikname. Resultaat deelnemingen

Resultaten van deelnemingen waarin KPN invloed van betekenis heeft, worden verantwoord overeenkomstig de vermogensmutatiemethode volgens de waarderingsgrondslagen van KPN. De resultaten van deelnemingen die gedurende het verslagjaar zijn verworven worden verantwoord vanaf de acquisitiedatum. In het geval van afstoting van deelnemingen vindt verantwoording plaats tot de datum van afstoting. Belastingen over het resultaat

De belastingen over het resultaat worden berekend over het bedrijfseconomische resultaat naar geldende bepalingen en tarieven. Hierbij wordt rekening gehouden met permanente verschillen tussen het fiscale en het bedrijfseconomische resultaat en met de waardering van actieve belastinglatenties uit hoofde van voorwaartse verliescompensatie.


en geven deze ook niet uit. In de balans opgenomen financiële instrumenten worden gewaardeerd tegen nominale waarde tenzij anders vermeld. Voor financiële derivaten worden de waarderingsgrondslagen bepaald overeenkomstig de ingedekte positie. De resultaten op derivaten worden gelijktijdig verantwoord met de resultaten van de ingedekte positie. Winsten of verliezen op derivaten die zijn afgesloten om vorderingen en verplichtingen af te dekken, worden verantwoord als koersverschillen onder de Financiële baten en lasten. Renteverschillen op rentederivaten, die zijn afgesloten om leningen af te dekken, worden opgenomen als rentelasten.

Nieuwe regelgeving voor de jaarverslaggeving NEDERLANDSE RICHTLIJNEN VOOR DE JAARVERSLAGGEVING

In november  publiceerde de Raad voor Jaarverslaggeving editie  van de Richtlijnen voor de jaarverslaggeving. De volgende wijzigingen zijn aangebracht in de richtlijnen, die van invloed kunnen zijn op KPN in : • Een wijziging van schattingsmethode is geen stelselwijziging, maar een schattingswijziging (RJ ). Het cumulatieve effect van een schattingswijziging mag derhalve niet langer worden verwerkt als een mutatie in het beginvermogen, maar moet in lijn met RJ  worden verwerkt (zie hierna); • Het is niet langer toegestaan om schattingswijzigingen met terugwerkende kracht te verwerken. Deze wijzigingen mogen alleen nog worden verwerkt in de verslagperiode of toekomstige perioden die worden beïnvloed (RJ ); • De voorgestelde verdeling van het resultaat mag niet worden verantwoord als een verplichting in de jaarrekening van het huidige boekjaar, maar moet worden verantwoord onder eigen vermogen (RJ ); • Er zijn nadere aanwijzingen en voorbeelden gegeven met betrekking tot omzetverantwoording voor diverse categorieën opbrengsten (RJ ). Daarnaast is nieuwe regelgeving in voorbereiding met betrekking tot de verwerking van immateriële vaste activa. Deze voorgestelde nieuwe regelgeving weerspiegelt de wijzigingen in de Richtlijnen voor de Jaarverslaggeving, die reeds door KPN worden toegepast. INTERNATIONAL FINANCIAL REPORTING STANDARDS

De Europese Unie heeft besloten dat met ingang van  januari  alle beursgenoteerde ondernemingen in Europa verplicht zijn hun financiële rapportages op te stellen op basis van International Financial Reporting Standards (‘IFRS’), voorheen International Accounting Standards. De algemeen aanvaarbare grondslagen voor waardering en resultaatbepaling in Nederland wijken op bepaalde aspecten af van IFRS.



FINANCIËLE INSTRUMENTEN

KPN en zijn groepsmaatschappijen houden geen financiële instrumenten voor handelsdoeleinden aan


verliesrekening Algemene opmerkingen Voor gesegmenteerde informatie wordt verwezen naar het onderdeel ‘Gesegmenteerde informatie’.

[] Som der bedrijfsopbrengsten Onder de overige bedrijfsopbrengsten in  zijn de volgende posten opgenomen: de boekwinst op de verkoop van Pannon GSM van EUR  miljoen, EUR  miljoen met betrekking tot de beëindiging van de nationale roaming-overeenkomsten en gezamenlijke uitrol van het UMTS-netwerk met Quam, de afwikkeling van de Indonesische tussen-houdstermaatschappijen van Telkomsel van EUR  miljoen (divisie Mobiel) en boekwinsten op de verkoop van diverse activa, inclusief onroerend goed, van EUR  miljoen (Overige activiteiten). De overige bedrijfsopbrengsten in  bevatten een boekwinst van EUR  miljoen uit de verkoop van het belang van ,% in Telkomsel (divisie Mobiel) en een boekwinst van EUR  miljoen bij Overige activiteiten uit de verkoop van % van het KPN-belang in KPNQwest. Daarnaast zijn onder Overige activiteiten boekwinsten verantwoord van EUR  miljoen uit de verkoop van KPN Datacenter en EUR  miljoen uit de verkoop van vastgoed. In de overige bedrijfsopbrengsten in  zijn begrepen een boekwinst van EUR . miljoen als gevolg van verwerving van een belang van % in KPN Mobile door NTT DoCoMo (divisie Mobiel), het resultaat van EUR  miljoen uit de green-shoe uit hoofde van de beursgang van Infonet (Overige activiteiten) en een boekwinst van EUR  miljoen uit hoofde van de beursgang van SNT (divisie Vaste Net).

[] Materiaalkosten In  is onder materiaalkosten EUR  miljoen aan afschrijvingen van activa bestemd voor de verkoop en voorraden begrepen, verband houdende met Indefeasible Rights of Use (‘IRU’) die in het verleden van KPNQwest zijn gekocht.

[] Salarissen en sociale lasten BEDRAGEN IN MILJOENEN EURO

Salarissen

2002

2001

2000

1.675

1.543

1.813

Pensioenlasten

226

146

79

Sociale lasten

206

235

203

1.975

2.194

1.957

Totaal

KPN heeft de verplichting om tekorten in zijn pensioenfondsen aan te vullen indien de dekkingsgraden (de verhouding tussen de reële waarde van de investeringen van de pensioenfondsen en de pensioenverplichtingen) beneden bepaalde grenswaarden komen. In december  hebben de besturen van de belangrijkste KPN-pensioenfondsen de financieringsovereenkomsten goedgekeurd. Deze financieringsovereenkomsten, die overigens nog moeten worden goedgekeurd door de Pensioenen Verzekeringskamer (PVK), voorzien in de bepaling van de vereiste bijstorting en bijbehorende betalingsschema’s indien zich tekorten voordoen bij de pensioenfondsen.


calculatie van het tekort, bedragen respectievelijk ,% en ,%. Op basis van de meest recente informatie wordt het totale tekort ultimo  op ca. EUR  miljoen geraamd. Op basis van de huidige inschattingen en het betalingsschema, dat zich richt op aanvulling van het totale tekort over een periode van zeven jaar, is het bedrag dat in  moet worden bijgestort in de pensioenfondsen EUR  miljoen, waarvan EUR  miljoen betrekking heeft op de divisie Vaste Net, EUR  miljoen op de divisie Mobiel, EUR  miljoen op de divisie Business Solutions en EUR  miljoen op Overige activiteiten. Dit bedrag is in  als last opgenomen in de winsten verliesrekening. Op grond van het huidige betalingsschema en aangenomen dat marktomstandigheden en dekkingsgraden niet veranderen, moet het verschil tussen de werkelijke dekkingsgraad en het minimale reserveniveau (die wordt afgeleid van de strategische asset-mix en de verwachte kapitaalmarktrente en dat op  december  % bedroeg) over een periode van twee jaar worden aangevuld. Daarnaast moet het verschil tussen het minimale reserveniveau en de gewenste dekkingsgraad (die wordt afgeleid van de strategische asset-mix en die op  december  % bedroeg) worden aangevuld binnen een periode van vijf jaar volgend op de eerste twee jaar. Uitgaande van de huidige berekening moet in  en  jaarlijks een bedrag van EUR  miljoen worden bijgedragen en het resterende bedrag van EUR  miljoen met ingang van , verspreid over een periode van  jaar. Opgemerkt dient te worden dat de definitieve berekening van het tekort en het aan te vullen bedrag pas in april  beschikbaar komt. De daadwerkelijk te betalen bedragen kunnen derhalve afwijken van de toegepaste schattingen. Daarnaast zal voor ieder volgend jaareinde een nieuwe berekening worden gemaakt om de vereiste betaling vast te stellen, waarbij rekening zal worden gehouden met de dan van toepassing zijnde dekking. De verplichting tot bijstorting vervalt of komt veel lager uit, indien de financiële markten zich in de toekomst herstellen en de dekkingsgraad stijgt. Echter, indien de aandelenkoersen verder dalen, kan het tekort toenemen. BELONINGEN VAN DE LEDEN VAN DE RAAD VAN COMMISSARISSEN EN DE LEDEN VAN DE RAAD VAN BESTUUR

De volgende tabel bevat de bedragen voor bezoldiging van de huidige en gewezen leden van de Raad van Commissarissen van in totaal EUR . die in  ten laste van de vennootschap zijn gekomen (: EUR ., : EUR .). RAAD VAN COMMISSARISSEN BEDRAGEN IN EURO

Bezoldiging

A.H.J. Risseeuw

50.800

D.G. Eustace

40.600

V. Halberstadt

39.100

C.H. van der Hoeven

39.800

D.I. Jager

26.100

M.E. van Lier Lels

37.700

TOTAAL

234.100

GEWEZEN LEDEN RAAD VAN COMMISSARISSEN BEDRAGEN IN EURO

Bezoldiging

K. Hubée

13.355

Totaal

13.355



De dekkingsgraden van de twee belangrijkste KPN-pensioenfondsen, die worden gebruikt in de


Conform de voorschriften is de bezoldiging van een lid van de Raad van Commissarissen niet gekoppeld aan de resultaten die KPN behaalt. De bezoldiging van de Raad van Commissarissen wordt vastgesteld door de Algemene Vergadering van Aandeelhouders. De huidige jaarlijkse bezoldiging (zoals bepaald in de Algemene Vergadering van Aandeelhouders van  mei ) is voor de voorzitter vastgesteld op EUR . en voor de leden op EUR .. De voorzitters van de commissies ontvangen een vergoeding van EUR  en de leden van de commissies ontvangen een vergoeding van EUR  voor het bijwonen van de vergaderingen van de commissies. KPN kent geen opties toe aan de Raad van Commissarissen. De volgende tabellen bevatten de bedragen voor beloningen inclusief het aandeel van de vennootschap in de sociale lasten, beloningen op termijn (pensioenpremies en dergelijke), bonussen en uitkeringen bij vertrek van de huidige respectievelijk gewezen leden van de Raad van Bestuur van in totaal EUR .. die in  ten laste van de vennootschap zijn gekomen (: EUR .., : EUR ..). RAAD VAN BESTUUR BEDRAGEN IN EURO

Beloning

Verlaging

Beloning

Beloning

(incl. sociale

15% 1)

na aftrek

op termijn

verlaging

(pensioen-

lasten) 1)

Bonus

Totaal

premies)

A.J. Scheepbouwer

1.004.044

150.000

854.044

12.807

2.666.667

3.533.518

J.M. Henderson

415.809

61.765

354.044

123.425

143.000

620.469

L. Roobol

415.809

61.765

354.044

91.443

128.000

573.487

-

-

-

-

-

-

1.835.662

273.530

1.562.132

227.675

2.937.667

4.727.474

Bonus

Totaal

G.J.M. Demuynck

Totaal

GEWEZEN LEDEN RAAD VAN BESTUUR BEDRAGEN IN EURO

Beloning

Verlaging

Beloning

Beloning

Uitkering

(incl. sociale

15% 1)

na aftrek

op termijn

bij

verlaging

(pensioen-

beëindiging

sociale lasten) 1)

premies)

P. Smits

568.624

85.294

483.330

211.357

2.870.479

-

3.565.166

M. Pieters

415.809

61.765

354.044

107.954

1.681.889

128.000

2.271.886

Totaal

984.433

147.059

837.374

319.311

4.552.368

128.000

5.837.052

Voor een nadere toelichting op de beloningen wordt tevens verwezen naar het Bericht van de Raad van Commissarissen.

)

Als onderdeel van het zogenoemde Sociaal Akkoord / zijn de basissalarissen van de Leden Raad van Bestuur per  januari  met % verlaagd voor deze periode.

In het verslagjaar  zijn ten laste van de vennootschap gekomen de aan gewezen leden van de Raad van Bestuur betaalde vergoedingen te weten voor de heer W. Dik EUR . en voor de heer C. Griffioen EUR ..


De arbeidsovereenkomsten van de leden van de Raad van Bestuur voorzien in het volgende: de arbeidsovereenkomsten zijn voor onbepaalde tijd aangegaan en voorzien in een opzegtermijn van drie maanden indien een lid van de Raad van Bestuur de overeenkomst beëindigt en in een opzegtermijn van zes maanden indien de vennootschap de overeenkomst beëindigt. In geval van beëindiging door de vennootschap heeft een lid van de Raad van Bestuur recht op een eenmalige uitkering, die is gebaseerd op het salaris dat hij gedurende de laatste  maanden van zijn dienstverband heeft ontvangen. Onder bepaalde omstandigheden wordt deze eenmalige uitkering ook uitgekeerd indien een lid van de Raad van Bestuur opzegt in geval van een zeggenschapswijziging of een onoverkomelijk verschil van inzicht ten aanzien van het beleid van de vennootschap. In geval van beëindiging door de vennootschap zal de heer Scheepbouwer tot zijn e verjaardag een volledig salaris blijven ontvangen. Indien de heer Scheepbouwer tussen zijn e en e verjaardag met pensioen gaat, heeft hij recht op % van zijn jaarlijkse basissalaris tot het moment van zijn e verjaardag en op een eenmalige uitkering die is gebaseerd op het salaris dat hij gedurende de laatste  maanden van zijn dienstverband heeft ontvangen. De Raad van Commissarissen heeft op advies van het Remuneration & Nomination Committee de beloning voor de leden van de Raad van Bestuur vastgesteld. Het beloningsbeleid heeft als doel zodanige omstandigheden te creëren teneinde de vennootschap in staat te stellen de benodigde hoog gekwalificeerde leden van de Raad van Bestuur aan te trekken en te behouden en de leden van de Raad van Bestuur in staat te stellen zich te concentreren op de realisatie van de nieuwe strategie. De wijze waarop de beloning wordt bepaald is gebaseerd op: • een beloning vergelijkbaar qua omvang en structuur met andere Nederlandse en Europese ondernemingen en meer in het bijzonder met die uit de technologie- en telecomsector; • een sterke focus op performance en bedrijfsresultaten waardoor de beloning in totaal meer risicovol is; • onderscheid ten aanzien van de taken en verantwoordelijkheden van de individuele leden; • een evenwichtig pakket met een balans tussen korte en lange termijn incentives. De beloning en daarbij behorende andere componenten voor de leden van de Raad van Bestuur bestaan uit een basissalaris, een korte termijn-incentive in de vorm van een uitdagende bonusuitkering en een langetermijn-incentive in de vorm van aandelenopties en/of zogenoemde restricted shares. Onderzocht wordt op welke wijze met ingang van  de huidige verhouding tussen de korte en lange termijn onderdelen van het beloningsbeleid aanpassing behoeven. Basissalaris

Het basissalaris van de leden van de Raad van Bestuur wordt periodiek vastgesteld waarbij de verantwoordelijkheden, de performance en de capaciteiten van de individuele leden in aanmerking worden genomen. Jaarlijks bonusplan

De algemene doelstellingen voor de Raad van Bestuur en de targets voor de individuele leden worden jaarlijks vastgesteld en zijn gebaseerd op specifieke doelstellingen voor dat jaar. Indien deze targets worden bereikt of overschreden, zullen de vastgestelde respectievelijk hogere bonussen worden uitgekeerd. Daarentegen zullen aanzienlijk lagere of geen bonussen worden uitgekeerd indien de targets niet worden gehaald. De doelen voor  waren omzetgroei en EBITDA (en enkele persoonlijke doelstellingen), terwijl de doelstellingen voor  gericht waren op verbetering van de marges en kasstromen. De bonussen over  zijn vermeld in de beloningstabellen.



Elk lid van de Raad van Bestuur heeft een arbeidsovereenkomst met de vennootschap.


De bonussen over  worden bepaald en toegekend na afloop van de Algemene Vergadering van Aandeelhouders. De bonus voor de voorzitter van de Raad van Bestuur (CEO) kan worden beschouwd als een speciale, eenmalige uitkering als erkenning voor de turn-around die is bewerkstelligd en geleid door de heer Scheepbouwer, inclusief een sterke afname van de schuld, een herstel van de marges en een spectaculaire verbetering van de kasstroom. Langetermijn-incentives

De vennootschap kent momenteel aandelenopties toe om te waarborgen dat de langetermijndoelstelling ten aanzien van groei van de aandeelhouderswaarde op een evenwichtige en duurzame wijze wordt nagestreefd. De optieniveaus van  weerspiegelen de individuele prestaties en capaciteiten en bevinden zich binnen de door de Raad van Commissarissen gestelde grenzen. De aandelenopties over  worden toegekend op de dag na de Algemene Vergadering van Aandeelhouders. Pensioenen

Leden van de Raad van Bestuur nemen deel aan de pensioenregelingen zoals van toepassing op het topmanagement van de vennootschap. De administratie is ondergebracht bij de Stichting Ondernemingspensioenfonds KPN. De vennootschap betaalt de pensioenpremies van de regeling. Op dit moment is de pensioengerechtigde leeftijd voor de voorzitter  en voor de overige leden  jaar met de mogelijkheid tot vervroegde uittreding op - respectievelijk -jarige leeftijd. De voorzitter ontvangt uit hoofde van de regeling bij het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd een pensioen gebaseerd op een eindloonregeling en de overige leden ontvangen een pensioen dat is gebaseerd voor een beperkt deel op het zogenoemde middelloonstelsel en grotendeels op een zogenoemd beschikbaar premiesysteem. LENINGEN VERSTREKT AAN LEDEN VAN DE RAAD VAN BESTUUR

KPN heeft renteloze leningen verstrekt aan huidige leden van de Raad van Bestuur waarvan per  december  nog openstaat een bedrag van EUR . ( december : EUR .). In  zijn geen leningen verstrekt en zijn de leningen aan leden van de Raad van Bestuur verminderd met in totaal EUR .. De volgende tabel bevat de bedragen van aan leden van de Raad van Bestuur verstrekte financieringen in verband met toekenningen van opties en andere verstrekte leningen of andere vorderingen. FINANCIERING OPTIES LEDEN RAAD VAN BESTUUR BEDRAGEN IN EURO

Totaal op

Aflossingen

Opnamen

31-12-2002

A.J. Scheepbouwer

Totaal op 31-12-2001

-

13.906

-

J.M. Henderson

44.400

8.168

-

52.568

L. Roobol

93.936

12.112

-

106.048

-

-

-

-

138.336

34.186

-

172.522

G.J.M. Demuynck

Totaal


13.906


AANDELENBEZIT

Het aandelenbezit van de huidige leden van de Raad van Commissarissen en Raad van Bestuur is als volgt: RAAD VAN COMMISSARISSEN AANTAL AANDELEN KPN PER 31-12-2002

A.H.J. Risseeuw

34.101

D.G. Eustace

-

V. Halberstadt

-

C.H. van der Hoeven

-

D.I. Jager

10.000

M.E. van Lier Lels

1.203

Totaal

45.304

RAAD VAN BESTUUR AANTAL AANDELEN KPN PER 31-12-2002

A.J. Scheepbouwer

52.147

J.M. Henderson

7.627

L. Roobol

10.640

G.J.M. Demuynck

-

Totaal

70.414

AANTAL AANDELEN KPN 31-12-2002

31-12-2001

31-12-2000

Raad van Commissarissen

45.304

43.072

16.593

Raad van Bestuur

70.414

91.646

11.459



OPTIERECHTEN LEDEN VAN DE RAAD VAN BESTUUR

De huidige en gewezen leden van de Raad van Bestuur bezaten per  december  .. optierechten (aantal uitstaande optierechten in : ..; aantal uitstaande optierechten in : .). De in , ,  en  uitgegeven opties geven recht op één aandeel KPN; uitoefening van opties die in  en  zijn toegekend, geeft recht op twee aandelen KPN en één aandeel TPG. UITSTAANDE AANDELENOPTIES VAN HUIDIGE LEDEN VAN DE RAAD VAN BESTUUR PER 31 DECEMBER 2002 Totaal

2002

2002

Totaal

2001

2001

2001

2000

1999

1999

1998

1997

31-12-02

toegekend

uitge-

31-12-01

10-12-01

13-09-01

03-05-01

28-04-00

03-05-99

08-01-99

14-09-98

07-05-97

20.000

26-04-02 oefend/ vervallen

Huidige leden: A.J. Scheepbouwer

1.996.754

385.356 –20.000 3) 1.631.398

-

-

-

-

44.000

230.000

150.000

-

40.000

40.000

-

-

-

-

243.180

150.000

-

40.000

40.000

7.200

2.000

3.340

640

300.000 1.567.398

80.000

80.000

7.200

2.000

47.340

20.640

297.000

150.000

-

60.000

60.000

27.000

-

-

-

-

242.980

150.000

-

40.000

40.000

7.200

2.000

3.780

-

475.356 –317.640

2.644.558

600.000 1.567.398

180.000

180.000

41.400

4.000

51.120

20.640

02-05-06

27-04-05

02-05-04

07-01-04

13-03-03

06-05-02

71,84

19,90

24,78

22,78

15,43

J.M. Henderson

260.000

30.000

L. Roobol

272.540

30.000

2.529.294

–640 3)

445.356 –20.640

2.104.578

- 1.567.398

Gewezen leden vertrokken in : P. Smits M. Pieters

272.980

2.802.274

Expiratiedatum Uitoefenprijs

- –297.000 4)

-

1)

30.000

25-04-07 6,49

09-12-06 7,02 2)

12-09-06 3,99

Uitoefenprijs 1) (SAR)

57,43

Uitoefenprijs 1) (ATM)

14,71

Uitoefenprijs 1) (OTM)

18,40

)

In euro

)

De uitoefenprijs van deze opties was in eerste instantie gebaseerd op de openingskoers van het aandeel KPN op  december , EUR ,, en vermenigvuldigd met een factor van ,%, hetgeen resulteerde in een uitoefenprijs van EUR ,. Na discussies met de Nederlandse fiscus is de waarde van deze opties gebaseerd op EUR ,. Derhalve is de uitoefenprijs van deze opties, na vermenigvuldiging met de factor van ,%, herzien op EUR ,. De raad van commissarissen heeft deze herziening goedgekeurd op  februari .

)

Uitoefening van opties die in  zijn toegekend

)

Vervallen opties



De vennootschap is voornemens (art.  d.) aandelen uit te geven danwel in te kopen ingeval rechten worden uitgeoefend en die rechten niet kunnen worden gedekt uit de thans in bezit van de vennootschap zijnde ingekochte aandelen. PERSONEELSOPTIEREGELING

In de volgende tabel worden de per  december  uitstaande personeelsopties weergegeven, alsmede de uitoefenprijs: PERSONEELSOPTIEREGELING Uitgiftedatum

Aantal uitgegeven opties Expiratiedatum Aantal uitstaande opties per 31-12-2002 Uitoefenprijs in EUR

•

26-04-2002

10-12-2001

03-05-2001

28-04-2000

04-01-1999

2.123.000

14.715.350

3.741.750

2.908.224

2.834.200

25-04-2007

09-12-2006

02-05-2006

27-04-2005

03-01-2004

2.123.000

11.191.895

3.741.750

2.908.224

2.394.200

14,71

57,43

21,25

5,19

5,61 *

De uitoefenprijs van deze opties was in eerste instantie gebaseerd op de openingskoers van het aandeel KPN op  december  van EUR ,. Nieuwe afspraken met de Nederlandse fiscus hebben geleid tot een herziening van de uitoefenprijs van de opties naar EUR ,. De raad van commissarissen heeft deze herziening goedgekeurd op  februari .

In  zijn geen personeelsopties uitgeoefend en zijn .. personeelsopties komen te vervallen. MANAGEMENTAANDELENOPTIEPLAN (INCLUSIEF OPTIES VAN DE RAAD VAN BESTUUR)

In  is een aandelenoptieplan geïmplementeerd dat voorziet in toekenning van maximaal , miljoen opties, die binnen  jaar kunnen worden uitgeoefend. In  is een ander plan geïmplementeerd dat voorziet in de toekenning van maximaal , miljoen opties of stock appreciation rights (‘SAR’s’). Bij uitoefening van de optie vervalt de SAR en vice versa. De toegekende opties zijn direct uitoefenbaar; de SAR na drie jaar. Beiden vervallen na vijf jaar. De uitoefenprijs van een optie bedraagt ,% van de beurswaarde van een aandeel op de datum van toekenning. De uitoefenprijs van een SAR is gelijk aan de beurswaarde van een aandeel op de datum van toekenning. Op  mei  heeft KPN .. aandelenopties toegekend, bestaande uit een combinatie van ‘out-of-the-money’ (‘OTM’) en ‘at-the-money’ (‘ATM’) aandelenopties. Elke optie geeft het recht op een gewoon aandeel. Bij uitoefening van de OTM-optie komt de ATM-optie te vervallen, en vice versa. De OTM-opties zijn direct uitoefenbaar vanaf de datum van toekenning en komen vijf jaar na toekenning te vervallen. De ATM-opties zijn vanaf drie jaar na toekenning uitoefenbaar en komen vijf jaar na toekenning te vervallen. Op  september  heeft KPN .. opties toegekend aan de Chief Executive Officer van KPN, de heer Scheepbouwer. Deze opties zijn uitoefenbaar vanaf  jaar na toekenning en komen te vervallen  jaar na de datum van toekenning. In verband met het sociale akkoord waarin een loonoffer is gebracht, heeft KPN op  december  in totaal .. aandelenopties toegekend aan de Raad van Bestuur, met uitzondering van de heer Scheepbouwer, en aan ca.  leden van het senior-management. Deze opties zijn direct uitoefenbaar, maar de mogelijke winsten als gevolg van uitoefening binnen  jaar na toekenning zullen tot  jaar na toekenning door KPN in depot worden gehouden. Na drie jaar na toekenning zullen de voornoemde winsten worden uitgekeerd aan de desbetreffende werknemers, mits zij op dat tijdstip nog in dienst zijn bij KPN. Deze opties komen  jaar na uitgifte te vervallen. De uitoefenprijs van deze opties was in eerste instantie gebaseerd op de openingskoers van het aandeel KPN op  december , EUR ,, vermenigvuldigd met een factor van ,%, hetgeen resulteerde in een uitoefenprijs van EUR ,. Na discussies met de Nederlandse fiscus is de waarde van deze opties gebaseerd op EUR ,. Derhalve is de uitoefenprijs van deze opties, na vermenigvuldiging met de factor van ,%, herzien naar EUR ,. De raad van commissarissen heeft deze herziening goedgekeurd op  februari . Als gevolg van de herziening van de uitoefenprijs van de opties zal KPN de stock based compensation



als salarislasten verantwoorden met een tegengestelde directe mutatie in de overige reserves voor hetzelfde bedrag aan het eind van elke rapportageperiode volgend op  februari  (de datum van de herziening van de uitoefenprijs), tot het moment deze worden uitgeoefend, komen te vervallen of worden opgegeven. Het bedrag dat in de winsten verliesrekening wordt verantwoord als stock-based compensation betreft het bedrag waarmee de slotprijs van het aandeel KPN aan het eind van de rapportageperiode (of de datum van uitoefening respectievelijk de datum waarop de opties komen te vervallen of worden opgegeven, indien deze eerder is) de herziene uitoefenprijs van EUR , overtreft in de periode waarin de optieprijs is herzien. In volgende perioden worden eventuele extra baten/lasten die in de winsten verliesrekening worden verantwoord als stock-based compensation bepaald op grond van het verschil tussen de slotkoers van het aandeel KPN aan het eind van de rapportageperiode en de hoogste van de slotkoers aan het eind van de vorige rapportageperiode of de herziene uitoefenprijs. De totale verantwoorde stock-based compensation kan in volgende rapportageperioden worden aangepast, maar kan cumulatief nooit negatief zijn. Op  december  heeft KPN .. aandelenopties toegekend in verband met het sociaal akkoord en als gevolg van het loonoffer dat wordt gebracht in de vorm van het inleveren van salaris danwel het afzien van salarisverhogingen in  en  aan de rest van het senior management. Deze opties zijn vanaf drie jaar na toekenning uitoefenbaar, mits de desbetreffende personen in dienst blijven bij KPN. Deze opties komen  jaar na uitgifte te vervallen. De uitoefenprijs van deze opties, was in eerste instantie gebaseerd op de openingskoers van het aandeel KPN op  december  van EUR ,. Nieuwe afspraken met de Nederlandse fiscus hebben geleid tot een herziening van de uitoefenprijs van de opties naar EUR ,. De raad van commissarissen heeft deze herziening goedgekeurd op  februari . Als gevolg van de herziening van de uitoefenprijs van de opties zal KPN de stock-based compensation als salarislasten verantwoorden met een tegengestelde directe mutatie in de overige reserves voor hetzelfde bedrag aan het eind van elke rapportageperiode volgend op  februari  (de datum van de herziening van de uitoefenprijs), tot het moment deze worden uitgeoefend, komen te vervallen of worden opgegeven. Het bedrag dat in de winsten verliesrekening wordt verantwoord als stock-based compensation betreft het bedrag waarmee de slotprijs van het aandeel KPN aan het eind van de rapportageperiode (of de datum van uitoefening respectievelijk de datum waarop de opties komen te vervallen of worden opgegeven, indien deze eerder is) de herziene uitoefenprijs van EUR , overtreft in de periode waarin de optieprijs is herzien. In volgende perioden worden eventuele extra baten/lasten die in de winsten verliesrekening worden verantwoord als stock-based compensation bepaald op grond van het verschil tussen de slotkoers van het aandeel KPN aan het eind van de rapportageperiode en de hoogste van de slotkoers aan het eind van de vorige rapportageperiode of de herziene uitoefenprijs. De totale verantwoorde stock-based compensation kan in volgende rapportageperioden worden aangepast, maar kan cumulatief nooit negatief zijn. Op  april  heeft KPN in totaal .. OTM-aandelenopties toegekend aan de leden van de Raad van Bestuur en aan het senior management of KPN, E-Plus en BASE. De uitoefenprijs van de opties voor het management van KPN bedraagt ,% van de beurswaarde van het aandeel KPN op de datum van toekenning. Elke optie geeft recht op een gewoon aandeel. De opties zijn direct uitoefenbaar, maar de mogelijke winsten als gevolg van uitoefening binnen  jaar na toekenning zullen tot  jaar na toekenning door KPN in depot worden gehouden. Na drie jaar na toekenning zullen de voornoemde winsten worden uitgekeerd aan de desbetreffende werknemers, mits zij op dat tijdstip nog in dienst zijn bij KPN. Deze opties komen  jaar na uitgifte te vervallen. Het aantal opties dat tegen deze condities is toegekend, bedraagt ... De uitoefenprijs voor de opties toegekend aan het management van E-Plus bedraagt ,% van de beurswaarde van het aandeel KPN op het moment van toekenning. Elke optie geeft recht op  gewoon aandeel. De opties zijn vanaf  april  uitoefenbaar en komen  jaar na de datum van toekenning te vervallen. Het aantal opties dat tegen deze condities is toegekend, bedraagt .. De uitoefenprijs voor de opties toegekend aan het management van BASE bedraagt % van de beurswaarde van het aandeel KPN op het moment van toekenning. Elke optie geeft recht op  gewoon aandeel. De opties zijn vanaf  januari  uitoefenbaar, en komen  jaar na de datum van toekenning te vervallen. Het aantal opties dat is toegekend tegen deze condities bedraagt ..


weergegeven: Uitgegeven

Stand per

Stand per

Stand per

Uitoefen-

Uitoefen-

31-12-2002

31-12-2001

31-12-2000

prijs

periode

in EUR

tot en met

Uitgifte-datum 10-05-1996

520.420

-

-

109.780

14,50

09-05-2001

07-05-1997

1.259.620

-

450.360

517.100

15,43

06-05-2002

14-04-1998

1.553.620

1.095.820

1.127.520

1.181.860

22,78

13-04-2003

) Uitoefening van twee opties geeft recht op twee KPN-aandelen en één TPG-aandeel.

In  zijn . management opties, die in  en eerder zijn toegekend, uitgeoefend tegen een uitoefenprijs van EUR , per aandeel. In  zijn . management opties, die in  en eerder zijn toegekend, komen te vervallen. UITGEGEVEN OPTIES IN 1999, 2000, 2001 EN 2002

Het aantal uitstaande managementopties per  december  wordt in de volgende tabel weergegeven: Uitgegeven

Stand per

Stand per

Stand per

Uitoefen-

31-12-2002

31-12-2001

31-12-2000

prijs

Uitoefenperiode

in EUR

tot en met

Uitgiftedatum 08-01-1999

36.000

24.000

26.000

30.000

24,78

07-01-2004

03-05-1999

1.427.840

1.062.260

1.145.100

1.240.140

19,90

02-05-2004

28-04-2000

1.685.550

1.353.750

1.473.750

1.582.500

71,84

27-04-2005

57,43 (SAR) 03-05-2001

2.268.700

1.986.950

2.100.750

- 18,40 (OTM)

02-05-2006

14,71 (ATM) 13-09-2001

1.567.398

1.567.398

1.567.398

-

3,99

12-09-2006

10-12-2001

3.175.000

2.950.000

3.175.000

-

7,02 *

09-12-2006

10-12-2001

1.191.190

968.730

1.191.190

-

5,61 *

09-12-2006

26-04-2002

1.952.456

1.912.656

-

-

6,49

25-04-2007

*

De uitoefenprijs van de opties is op  februari  herzien. Verwezen wordt naar de toelichting hiervoor.

In  zijn geen management opties (uitgegeven in , ,  en ) uitgeoefend en zijn . management opties (uitgegeven in , ,  en ) komen te vervallen.

[] Afschrijvingen en bijzondere waardeverminderingen 2002

2001

2000

Immateriële vaste activa

7.685

15.344

1.037

Materiële vaste activa

2.567

2.473

2.002

10.252

17.817

3.039


Totaal



UITGEGEVEN OPTIES IN 1998 EN EERDER (1)

Het aantal uitstaande managementopties per  december  wordt in de volgende tabel


BIJZONDERE WAARDEVERMINDERINGEN OP GOODWILL EN LICENTIES BEDRAGEN IN MILJOENEN EURO

Goodwill E-Plus Goodwill BASE Licenties E-Plus Licenties BASE

2002

2001

2000

1.427

13.701

-

425

-

-

5.216

-

-

196

-

-

31

-

-

˘ Goodwill Cesky ´ Telecom

-

182

-

Goodwill Hutchison 3G UK

-

135

-

Goodwill PanTel

-

57

-

Overig

-

38

-

Totaal

7.295

14.113

-

Goodwill KPNQwest

Verwezen wordt naar de toelichting ‘Immateriële vaste activa’ voor een nadere beschrijving van de bijzondere waardeverminderingen. Op de UMTS-licenties die in  en  zijn aangeschaft, wordt nog niet afgeschreven, aangezien nog geen diensten op basis van de verkregen licenties worden aangeboden. In  is gestart met de afschrijving op de DCS -licentie die in  in Nederland is verworven. AFSCHRIJVINGEN EN BIJZONDERE WAARDEVERMINDERINGEN MATERIËLE VASTE ACTIVA BEDRAGEN IN MILJOENEN EURO

2002

2001

2000

Naar rubricering: Bedrijfsgebouwen en terreinen

149

166

110

Bedrijfstechnische apparatuur

1.969

1.830

1.532

Overige materiële vaste activa

449

477

360

2.567

2.473

2.002

2.257

2.277

1.886

-

-

16

310

196

100

2.567

2.473

2.002

Totaal

Naar oorzaak: Reguliere afschrijvingen Wijziging levensduur Bijzondere waardeverminderingen

Totaal

In  heeft KPN diverse bijzondere waardeverminderingen verantwoord van in totaal EUR  miljoen. Deze hielden verband met de bijzondere waardeverminderingen en buitengebruikstelling van vaste activa die van KPNQwest zijn gekocht (EUR  miljoen), op vaste activa van KPN Belgium (EUR  miljoen) en diverse andere vaste activa. In  heeft KPN bijzondere waardeverminderingen op materiële vaste activa verantwoord van EUR  miljoen in alle divisies. Deze bijzondere waardeverminderingen hielden verband met buitengebruikstellingen en geactualiseerde business plannen die leidden tot een lagere waarde.


doorgevoerd. Deze betroffen met name buitengebruikstellingen als gevolg van vervangingsinvesteringen en de afgewikkelde reorganisatie (Nieuw KPN).

[] Overige bedrijfslasten In  is in de bedrijfslasten begrepen een netto dotatie van EUR  miljoen aan de reorganisatievoorziening, een kapitaalsbelastinglast van EUR  miljoen die verband houdt met de conversie van uitstaande aandeelhoudersleningen van KPN in eigen vermogen van KPN Mobile, een boekverlies van EUR  miljoen op de verkoop van KPN Netwerk Bouw, en een last van EUR  miljoen verband houdende met de afwikkeling van KPNQwest en daaraan gerelateerde zaken alsmede lasten met betrekking tot KPN Belgium. In  is een last van EUR  miljoen opgenomen voor reorganisatiekosten in Nederland. Daarnaast is een bedrag van EUR  miljoen opgenomen met betrekking tot de beëindiging van Planet Internet Duitsland. KOSTEN VAN ONDERZOEK

Kosten van onderzoek zijn verantwoord onder overige bedrijfslasten en bedroegen EUR  miljoen (: EUR  miljoen; : EUR  miljoen).

[] Rentebaten en soortgelijke opbrengsten BEDRAGEN IN MILJOENEN EURO

Rente

2002

2001

2000

239

220

287

Dividend eircom

-

7

21

Koersverschillen

-

3

110

220

297

370

Totaal

[] Vrijval conversierecht Op  maart  heeft BellSouth zijn conversierecht uitgeoefend. BellSouth heeft , miljoen gewone KPN-aandelen verkregen in ruil voor het ,%-belang in E-Plus. Als gevolg hiervan was de reële waarde van het conversierecht bekend voordat de jaarrekening van  was opgemaakt. Om die reden werd het conversierecht in de balans per  december  verantwoord tegen de reële waarde op het moment van uitoefening van het conversierecht (EUR  miljoen). Het verschil tussen de oorspronkelijke waardering op moment van uitgifte van EUR . miljoen en de reële waarde op het moment van uitoefening van het conversierecht van EUR  miljoen bedraagt EUR . miljoen. Dit verschil is in  ten gunste van de winsten verliesrekening vrijgevallen.



In  heeft KPN levensduurverkortingen en bijzondere waardeverminderingen van EUR  miljoen


[] Rentelasten en soortgelijke kosten 2002

2001

2000

1.359

1.576

1.247

35

18

18

Afwaardering eircom

-

63

11

Afwaardering leningen

-

20

-

Koersverschillen

4

-

-

1.398

1.677

1.276


Rente op schulden Oprenting voorzieningen

Totaal

In  zijn diverse leningen vervroegd afgelost. De kosten die verband hielden met de vervroegde aflossingen bedroegen ca. EUR  miljoen en zijn opgenomen onder de rente op schulden. eircom, verkocht in , was gewaardeerd tegen kostprijs of lagere marktwaarde. In  heeft dit geleid tot een afwaardering van EUR  miljoen. Over  bedroeg de geactiveerde rente EUR  miljoen (: EUR  miljoen).

[] Belastingen over het resultaat De belastinglast in de winsten verliesrekening over  bedraagt EUR  miljoen. De effectieve belastingdruk bedroeg in  –,% (: –,%; : ,%). EFFECTIEVE BELASTINGDRUK In procenten

2002

2001

2000

Nederlands vennootschapsbelastingtarief

34,5

35,0

35,0

-

26,7

-

10,9

–23,9

27,5

–7,2

–2,1

2,7

-

-

–1,4

–44,6

Verschillen: • Vrijval conversierecht • Verschillen in nominaal belastingtarief en verschillen in fiscale grondslagen • Afschrijving goodwill • Beursgang joint ventures/deelnemingen • Resultaat behaald bij 15%-participatie in KPN Mobile -

-

• Internationale activiteiten

door NTT DoCoMo

2,2

–0,2

0,5

• Overige verschillen

0,2

1,2

–2,2

–9,0

-

-

–46,1

–36,8

-

–14,5

–0,1

17,5

• Waarderingscorrectie eerder verantwoorde actieve belastinglatenties uit hoofde van compensabele verliezen • Niet-gewaardeerde actieve belastinglatenties uit hoofde van compensabele verliezen huidig boekjaar

Effectieve belastingdruk

De post ‘Verschillen in nominaal belastingtarief en verschillen in fiscale grondslagen’ in  houdt met name verband met verschillen tussen het nominale belastingtarief in Nederland en het nominale belastingtarief dat van toepassing is in Duitsland en België. Het nominale belastingtarief voor de vennootschapsbelasting in Duitsland bedraagt % en in België ca. %. Het tarief voor de trade tax in Duitsland bedraagt ca. %.


aftrekbaarheid van de rentekosten voor de trade tax in Duitsland en de aftrekbaarheid van Duitse trade tax ten behoeve van de vennootschapsbelasting in Duitsland. In  heeft KPN de waarde van eerder verantwoorde actieve belastinglatenties uit hoofde van compensabele verliezen gecorrigeerd bij E-Plus (EUR  miljoen waardecorrectie op verantwoorde actieve belastinglatenties voor compensabele verliezen uit hoofde van trade tax) en BASE (EUR  miljoen waardecorrectie op verantwoorde actieve belastinglatenties voor compensabele verliezen uit hoofde van vennootschapsbelasting), aangezien de meest recente business plannen resulteerden in onzekerheden omtrent de realisatie van de compensabele verliezen en de termijn daarvan. De post ‘Niet-gewaardeerde actieve belastinglatenties uit hoofde van compensabele verliezen huidig boekjaar’ heeft voornamelijk betrekking op de compensabele fiscale verliezen van E-Plus voor vennootschapsbelasting en trade tax, en vennootschapsbelasting voor BASE. KPN heeft geen actieve belastinglatentie voor deze compensabele verliezen opgenomen als gevolg van onzekerheden omtrent de realisatie van de compensabele verliezen en de termijn daarvan. In  is een verschil opgenomen voor de vrijval van het conversierecht, aangezien deze fiscaal niet is belast. De post ‘Verschillen in nominaal belastingtarief en verschillen in fiscale grondslagen’ in  houdt met name verband met verschillen in grondslagen en tarieven tussen vennootschapsbelasting in Duitsland en België, trade tax in Duitsland en vennootschapsbelasting in Nederland. De post ‘Niet-gewaardeerde actieve belastinglatenties uit hoofde van compensabele verliezen’ heeft betrekking op de compensabele fiscale verliezen van E-Plus voor de vennootschapsbelasting in Duitsland. KPN heeft geen actieve belastinglatentie voor deze compensabele verliezen opgenomen als gevolg van onzekerheid omtrent de realisatie van de compensabele verliezen en de termijn daarvan. Aan het eind van  was de herstructurering van de Duitse mobiele activiteiten nog niet afgerond. Als gevolg hiervan is een permanent verschil van ,% verantwoord als ‘Verschillen in nominaal belastingtarief buitenlandse activiteiten en verschillen in fiscale grondslagen’. Deze post bevat de compensabele verliezen waarvoor geen belastinglatentie is geactiveerd, alsmede de verschillen in grondslagen en tarieven tussen de vennootschapsbelasting en de trade tax in Duitsland en de vennootschapsbelasting in Nederland. Tevens bevat deze post het verschil tussen het belastingtarief in België en Nederland. De regel ‘Resultaat behaald bij %-participatie in KPN Mobile door NTT DoCoMo’ in  betreft een bate die is vrijgesteld van Nederlandse vennootschapsbelasting. SAMENSTELLING BELASTINGLATENTIES BEDRAGEN IN MILJOENEN EURO

31-12-2002

31-12-2001

–73

–116

Verschillen tussen de bedrijfseconomische en fiscale waardering van: • Voorzieningen • Materiële vaste activa

99

148

• Compensabele verliezen (na waarderingscorrectie)

128

626

• Overige verschillen

–43

9

Geactiveerde belastinglatenties

111

667

Passieve belastinglatenties

–449

–257

Geactiveerde belastinglatenties en passieve belastinglatenties

–338

410



Daarnaast bevat deze post correcties voor niet-aftrekbare permanente verschillen, zoals de gedeeltelijke


Als gevolg van de herstructurering van de Duitse activiteiten in  en  wordt E-Plus voor Nederlandse fiscale doeleinden beschouwd als een ‘vaste inrichting’. Zolang de Duitse vaste inrichting verlies maakt, kunnen deze verliezen worden verrekend met de belastbare winsten van de Nederlandse mobiele activiteiten. De passieve belastinglatentie van EUR  miljoen (: EUR  miljoen) betreft de belasting op de belastbare winsten van de mobiele activiteiten in Nederland. De verliezen van de Duitse vaste inrichting zijn verrekend met de Nederlandse belastbare winst. Indien de Duitse vaste inrichting in de toekomst winstgevend zal worden, dan zullen deze winsten worden belast in Nederland (‘recapture’). Als gevolg hiervan is een passieve belastinglatentie opgenomen. Aangezien de passieve belastinglatenties van KPN Mobile niet kunnen worden gesaldeerd met het nettobedrag aan actieve belastinglatenties van Koninklijke KPN, is deze passieve belastinglatentie afzonderlijk opgenomen in de balans. De actieve belastinglatenties van EUR  miljoen (: EUR  miljoen) zijn verantwoord onder: ACTIEVE BELASTINGLATENTIES 31-12-2002

31-12-2001

Financiële vaste activa

68

619

Vlottende activa

43

48

111

667

2001

2000


Totaal actieve belastinglatenties

BELASTINGLAST 2002


Acute belastinglast

186

84

406

Mutaties belastinglatenties

797

–73

–87

-

-

–1

983

11

318

Overig

Belastingen over het resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening

TOTALE COMPENSABELE VERLIEZEN EN DE DAARAAN GERELATEERDE ACTIEVE BELASTINGLATENTIES BEDRAGEN IN MILJOENEN EURO

BASE vennootschapsbelasting E-Plus trade tax

2002

2001

Compen-

Actieve

Compen-

Actieve

sabele

belasting-

sabele

belasting-

verliezen

latenties

verliezen

latenties

794

-

726

302 212

6.812

-

1.180

25.681

-

17.244

-

Overig

458

128

418

112

Totaal

33.745

128

19.568

626

E-Plus vennootschapsbelasting

Overige compensabele verliezen bedragen EUR  miljoen in  (: EUR  miljoen), waarvoor een actieve belastinglatentie van EUR  miljoen is opgenomen (: EUR  miljoen). Deze compensabele verliezen hebben voornamelijk betrekking op de fiscale eenheid van Koninklijke KPN N.V. in Nederland. Compensable verliezen zijn onderhavig aan de beoordeling door de fiscale authoriteiten.


financiële structuur te creëren en de financiële positie van KPN Mobile te versterken. De financiële herstructurering is in een aantal fasen uitgevoerd, waarbij Koninklijke KPN EUR  miljard aan uitstaande aandeelhoudersleningen heeft omgezet in  miljard nieuw uitgegeven gewone aandelen KPN Mobile met een nominale waarde van EUR  per aandeel. NTT DoCoMo, dat een belang van % had in KPN Mobile, besloot zijn anti-verwateringsrechten niet uit te oefenen. Dit leidde tot een verwatering van het aandeel en stemrecht van NTT DoCoMo in KPN Mobile van % naar ,%. Daarnaast heeft Koninklijke KPN zijn aandeelhoudersleningen van EUR , miljard aan E-Plus voor een bedrag van EUR , miljard verkocht aan KPN Mobile. Vervolgens heeft de financiële herstructurering geleid tot een kapitaalinjectie in E-Plus van EUR , miljard. Met dit bedrag heeft E-Plus zijn projectfinanciering afgelost. Of KPN E-Plus in  of later verder zal herfinancieren, is nog niet besloten. Fiscale gevolgen van de financiële herstructurering

Voor Nederlandse fiscale doeleinden is KPN Mobile een andere belastingbetalende partij dan Koninklijke KPN (eigenaar van de meeste vaste net activiteiten van KPN). In deze paragraaf wordt onderscheid gemaakt tussen deze verschillende belastingbetalende partijen door de namen KPN Mobile en Koninklijke KPN te gebruiken. Momenteel voert KPN besprekingen met de Nederlandse fiscus over de fiscale gevolgen van de financiële herstructurering van KPN Mobile. In deze besprekingen speelt de waardering van KPN Mobile voor fiscale doeleinden een belangrijke rol, aangezien deze fiscale waarde rechtstreeks van invloed is op het fiscale verlies dat de fiscale eenheid Koninklijke KPN kan claimen en zodoende op de fiscale winst die de fiscale eenheid KPN Mobile dient op te nemen. De fiscale waardering van het door KPN Mobile gehouden ,% belang in E-Plus per februari  is eveneens onderwerp van de besprekingen. Deze waardering is van belang voor de bepaling van het fiscale verlies dat KPN Mobile mogelijk heeft geleden als gevolg van de aan E-Plus verstrekte leningen. De fiscale waardering zal ook de fiscale waarde van de activa op de openingsbalans van de Duitse vaste inrichting van KPN Mobile bepalen en daarmee de afschrijvingslasten die voor Nederlandse belastingdoeleinden aftrekbaar zijn. Indien de besprekingen met de fiscus uiteindelijk niet leiden tot een uitkomst die voor KPN acceptabel is, kan dit leiden tot een fiscaalrechtelijke procedure. Een dergelijke procedure kan jaren in beslag nemen en de uitkomst is niet te voorspellen. Fiscale gevolgen voor Koninklijke KPN

Voor zover de reële waarde van de geconverteerde aandeelhoudersleningen en de verkochte leningen voor fiscale doeleinden verschilt van de nominale waarde, resulteert dit in een fiscaal verlies voor . Onze beste inschatting van dit verschil is op dit moment ca. EUR  miljard. Het verschil zal bij Koninklijke KPN leiden tot een fiscaal verlies voor , dat deels zal leiden tot een directe belastingvordering van ca. EUR  miljoen, door middel van een driejarige achterwaartse verliescompensatie. Voor zover de verliezen op de leningen hoger zijn dan de bedragen beschikbaar voor verliescompensatie, moet een actieve belastinglatentie worden opgenomen en een bate worden verwerkt. Fiscale gevolgen voor KPN Mobile

Op grond van de Nederlandse belastingwet zullen de bovengenoemde conversie van aandeelhoudersleningen en de verkoop van leningen leiden tot een fiscale winst bij KPN Mobile voor eenzelfde bedrag als het verlies bij Koninklijke KPN. Voor zover deze winst fiscaal is belast en uitgaat boven de beschikbare verliescompensatie bij KPN Mobile, zal dit leiden tot een belastingverplichting en het verwerken van een last.



FINANCIËLE HERSTRUCTURERING KPN MOBILE

In december  heeft KPN de mobiele activiteiten geherstructureerd om een transparantere


Verwerking in de geconsolideerde jaarrekening 

De besprekingen met de fiscus zijn nog niet afgerond, waardoor er nog onzekerheden bestaan met betrekking tot de fiscale waardering, de gevolgen daarvan en de timing van de kasstromen uit hoofde van te betalen en te vorderen belastingen. Als gevolg hiervan heeft KPN in de geconsolideerde jaarrekening  geen (latente) belastingverplichting en/of (latente) belastingvordering verantwoord met betrekking tot de financiële herstructurering van de mobiele activiteiten.

[] Resultaat deelnemingen ˘ Per  december  worden Hutchison G UK en Cesky ´ Telecom tegen de verwachte nettoopbrengstwaarde gewaardeerd. Als gevolg hiervan is een bijzondere afwaardering van EUR . miljoen respectievelijk EUR  miljoen ten laste gebracht van het resultaat deelnemingen. Daarnaast is de nettovermogenswaarde van KPNQwest (EUR  miljoen) als gevolg van het faillissement van KPNQwest in  afgewaardeerd. De overige resultaten uit deelnemingen betroffen een verlies van EUR  miljoen, als gevolg van de opname van de negatieve resultaten van KPNQwest. In  is in het resultaat deelnemingen een bijzondere afwaardering van EUR  miljoen op de investering in Hutchison G UK opgenomen. Het resultaat deelnemingen in  bevat boekwinsten die door Unisource zijn behaald bij de verkoop van deelnemingen ter waarde van EUR  miljoen.

[] Aandeel derden Aangezien het verlies van KPN Mobile over  het eigen vermogen, voor bestemming van het resultaat, van KPN Mobile overtrof, kon slechts een bedrag van EUR . miljoen van het verlies van KPN Mobile worden toegewezen aan NTT DoCoMo. In  heeft KPN EUR  miljard van zijn uitstaande aandeelhoudersleningen aan KPN Mobile in eigen vermogen omgezet. NTT DoCoMo heeft besloten geen gebruik te maken van zijn anti-verwateringsrechten. Dit heeft geleid tot een verwatering van NTT DoCoMo’s aandeel in KPN Mobile van % naar ,% en tot een verlies voor KPN van EUR  miljoen ten aanzien van het minderheidsbelang van NTT DoCoMo in KPN Mobile.

[] Resultaat na belastingen per gewoon aandeel en per ADS Het gewogen gemiddeld aantal geplaatste gewone aandelen is berekend op basis van het aantal geplaatste gewone aandelen op  januari  en op  december , rekening houdend met de .. gewone aandelen uitgegeven aan BellSouth onder de conversie-overeenkomst en de uitgegeven bonusaandelen. Het gewogen gemiddeld aantal geplaatste gewone aandelen bedroeg ... (: ...; : ..).

[] Resultaat na belastingen per gewoon aandeel en per ADS met inachtneming van het verwateringseffect Dit betreft het resultaat na belastingen per gewoon aandeel en per ADS, rekening houdend met het verwateringseffect dat verband houdt met het aan BellSouth verleende conversierecht (voor de periode tussen  januari  en  maart ), de converteerbare obligatielening en de verstrekte opties in het kader van management- en personeelsoptieregelingen. Het gewogen gemiddeld aantal geplaatste gewone aandelen bedraagt, met inachtneming van het verwateringseffect, ... (: ...; : ...). Als gevolg van het nettoverlies van KPN in  en  is het gewogen gemiddeld aantal geplaatste gewone aandelen met inachtneming van het verwateringseffect gelijk aan het gewogen gemiddeld aantal geplaatste gewone aandelen.


Voor gesegmenteerde informatie wordt verwezen naar het onderdeel ‘Gesegmenteerde informatie’. Voor activa die als zekerheid zijn gesteld, wordt verwezen naar de toelichting ‘Langlopende schulden’.

VASTE ACTIVA [] Immateriële vaste activa MUTATIE-OVERZICHT IMMATERIËLE VASTE ACTIVA BEDRAGEN IN MILJOENEN EURO

Licenties

Goodwill

2-7

5-20

8.085

22.108

30.193

–127

–16.485

–16.612

7.958

5.623

13.581

3

1.267

1.270

-

–137

–137

1.930

3

1.933

Afschrijvingspercentage

Historische uitgaafprijzen Cumulatieve afschrijvingen / bijzondere waardeverminderingen


Totaal

Mutaties  Investeringen Desinvesteringen Wijzigingen consolidaties Afschrijvingen

–62

–328

–390

–5.412

–1.883

–7.295

Koersverschillen

2

–18

–16

Overige mutaties

-

–43

–43

Saldo mutaties

–3.539

–1.139

–4.678

Historische uitgaafprijzen

10.025

21.954

31.979

Cumulatieve afschrijvingen / bijzondere waardeverminderingen

–5.606

–17.470

–23.076

4.419

4.484

8.903



LICENTIES

In  verkreeg KPN EUR , miljard aan licenties door de consolidatie van het belang van ,% in E-Plus. In  heeft KPN voor een bedrag van EUR  miljoen een UMTS-licentie in België verworven. In  heeft KPN UMTS-licenties in Duitsland (EUR , miljard, gebaseerd op het belang van ,% in E-Plus) en in Nederland (EUR  miljoen) verworven. Aangezien nog geen diensten worden aangeboden onder de UMTS licenties in Duitsland, Nederland en België, wordt nog niet afgeschreven op deze licenties. De algemene economische ontwikkelingen, tezamen met de beslissingen van sommige mobiele operators om bepaalde activiteiten te beëindigen of uit te stellen, waren medio  de aanleiding om de bestaande business plannen van de mobiele activiteiten kritisch tegen het licht te houden. Dit heeft geleid tot nieuwe plannen, met gewijzigde vooruitzichten. KPN heeft vervolgens de bedrijfswaarde van de mobiele activa geëvalueerd aan de hand van externe waarderingen en de contante waarde van toekomstige kasstromen. Ten behoeve van de impairment tests op de licenties en goodwill heeft KPN deze realiseerbare waarde, zijnde de verwachte netto-opbrengstwaarde, vergeleken met de boekwaarde van deze activa.



Algemene opmerkingen


Deze impairment tests hebben geleid tot bijzondere waardeverminderingen op de UMTS-licentie in Duitsland (EUR . miljoen) en de licenties in België (EUR  miljoen). Op  december  concludeerde KPN dat de actuele waarde van de licenties in Duitsland en België niet afwijkt van de boekwaarde ervan. Er was geen bijzondere waardevermindering ten opzichte van de boekwaarde van de mobiele licenties in Nederland. De boekwaarde van de UMTS-licenties en overige licenties per  december  had hoofdzakelijk betrekking op de mobiele frequenties in Duitsland ten bedrage van EUR , miljard (: EUR , miljard), in Nederland ten bedrage van EUR , miljard (: EUR , miljard) en in België ten bedrage van EUR , miljard (: EUR , miljard). Voor een bespreking van de BTW die door KPN wordt geclaimd op de UMTS licenties in Nederland (en de betrokkenheid van KPN bij dezelfde BTW problematiek in andere landen), wordt verwezen naar de sectie ‘Niet in de balans opgenomen activa’. GOODWILL

Op  januari  bereikten KPN en BellSouth overeenstemming over de conversie van het ,%-belang van BellSouth in E-Plus in , miljoen gewone aandelen KPN. Deze transactie werd op  maart  afgerond. De verkrijgingsprijs van het ,%-belang in E-Plus is gelijk aan de waarde van de , miljoen uitgegeven aandelen op  maart  (EUR . miljoen) verminderd met de reële waarde van het conversierecht per diezelfde datum (EUR  miljoen), ofwel een bedrag van EUR  miljoen. Het verschil tussen de reële waarde van ,% van E-Plus (EUR  miljoen) en de reële waarde van de individuele activa en passiva toerekenbaar aan het ,%-belang in E-Plus per  maart  (EUR  miljoen negatief) is als goodwill verantwoord en bedroeg EUR . miljoen. De reguliere afschrijvingen op goodwill worden berekend volgens de lineaire methode op basis van de verwachte economische levensduur met een maximum van  jaar. De hierboven onder ‘licenties’ genoemde impairment tests op activa hebben geleid tot bijzondere waardeverminderingen op de goodwill van E-Plus (EUR . miljoen) en BASE (EUR  miljoen). Op  december  had de goodwill van KPN voor EUR . miljoen betrekking op E-Plus (: EUR . miljoen, gebaseerd op ,%), voor EUR  miljoen op BASE (: EUR  miljoen) en voor EUR  miljoen op overige goodwill (: EUR  miljoen).


MUTATIE-OVERZICHT MATERIËLE VASTE ACTIVA BEDRAGEN IN MILJOENEN EURO

Bedrijfs-

Bedrijfs-

Andere vaste

Vaste bedrijfs-

gebouwen

technische

bedrijfs-

middelen in

en terreinen

apparatuur

middelen

uitvoering

Totaal

Afschrijvingspercentage

0-10

5-33

10-33

Historische uitgaafprijzen

1.924

15.297

1.462

471

19.154

–770

–6.557

–691

-

–8.018

1.154

8.740

771

471

11.136

37

873

261

–34

1.137

Cumulatieve afschrijving / bijzondere waardeverminderingen


Mutaties  Investeringen/transfer Desinvesteringen Wijzigingen consolidaties

–50

–13

–4

–23

–90

–9

272

–5

–6

252

–149

–1.969

–449

-

–2.567

1

–4

–3

–1

–7

–170

–841

–200

–64

–1.275

1.796

15.719

1.421

407

19.343

–812

–7.820

–850

-

–9.482

984

7.899

571

407

9.861

Afschrijvingen en bijzondere waardeverminderingen Koersverschillen

Saldo mutaties

Historische uitgaafprijzen Cumulatieve afschrijving / bijzondere waardeverminderingen


De bijzondere waardeverminderingen in  bedroegen EUR  miljoen (: EUR  miljoen), waaronder bijzondere waardeverminderingen met betrekking tot vaste activa die van KPNQwest waren gekocht (EUR  miljoen), vaste activa van KPN Belgium (EUR  miljoen) en diverse andere vaste activa. De boekwaarde van materiële vaste activa die KPN houdt door middel van financiële leasecontracten bedraagt EUR  miljoen (: EUR  miljoen). KPN heeft een qualified technical equipment lease-overeenkomst gesloten die betrekking heeft op bepaalde netwerkapparatuur met een totale boekwaarde per  december  van EUR  miljoen (: EUR  miljoen). Deze activa zijn geleasd aan een US Owner Trust en vervolgens weer teruggeleasd door KPN. De materiële vaste activa hebben met name betrekking op activa in Nederland (: ca. %; : ca. %) en in Duitsland (: ca. %; : ca. %). De actuele waarde van de materiële vaste activa wijkt niet significant af van de boekwaarde van deze activa.



[] Materiële vaste activa


[] Financiële vaste activa MUTATIE-OVERZICHT FINANCIËLE VASTE ACTIVA BEDRAGEN IN MILJOENEN EURO

Deelnemingen

Vorderingen

Leningen

Vooruit-

op

betalingen en

deelnemingen

overlopende

Totaal

activa


2.492

2.211

42

792

5.537

Mutaties  Acquisities/toenames

72

-

16

-

88

Wijzigingen consolidaties

10

–2.154

67

57

–2.020

Opnames/aflossingen Resultaat

-

–54

–22

-

–76

–1.700

-

-

-

–1.700

-

-

-

–691

–691

27

–3

-

1

25

–1.591

–2.211

61

–633

–4.374

901

-

103

159

1.163

Overige mutaties Koersverschillen

Saldo mutaties


In  is in het resultaat deelnemingen een bedrag van EUR . miljoen opgenomen aan bijzondere afwaarderingen: • EUR  miljoen vanwege het faillissement van KPNQwest. • Hutchison G UK wordt niet als een strategische deelneming beschouwd. Als gevolg hiervan wordt Hutchison G UK gewaardeerd tegen de verwachte netto-opbrengstwaarde. In  heeft dit geresulteerd in een afwaardering van EUR . miljoen. ˘ • De verwachte netto-opbrengstwaarde van het KPN-belang in Cesky ´ Telecom is per  december  lager dan de nettovermogenswaarde. Dit heeft geleid tot een afwaardering van EUR  miljoen. Het reguliere verlies van deelnemingen bedroeg EUR  miljoen en omvatte het resultaat van KPNQwest gedurende het eerste kwartaal van . De actuele waarde per  december  van bovengenoemde belangen wijkt niet significant af van de boekwaarde. VORDERINGEN OP DEELNEMINGEN

E-Plus was op  december  proportioneel geconsolideerd voor ,%. Daarom is ,% van de aandeelhoudersleningen aan E-Plus als vorderingen op deelnemingen verantwoord. Op  maart  verwierf KPN het resterende belang van ,% in E-Plus als gevolg van de transactie met BellSouth. Als gevolg van de integrale consolidatie werd de aandeelhouderslening van KPN Mobile aan E-Plus bij de consolidatie geëlimineerd. LENINGEN

Als gevolg van de consolidatie van Vision Networks per  oktober  werden leningen aan Vision Networks Polen en Vision Networks Tsjechië (tezamen voor een bedrag van EUR  miljoen) per diezelfde datum geconsolideerd. De lening aan Vision Networks Polen werd op  december  bij de afronding van de verkoop van Vision Networks Polen afgelost. De lening aan Vision Networks Tsjechië Holding werd op  januari  afgelost.



VOORUITBETALINGEN EN OVERLOPENDE ACTIVA

De vooruitbetalingen en overlopende activa hebben onder meer betrekking op het langlopende deel van de actieve belastinglatenties van EUR  miljoen (: EUR  miljoen). Zie ook toelichting [], ‘Belastingen over het resultaat’.

VLOTTENDE ACTIVA [] Voorraden BEDRAGEN IN MILJOENEN EURO

31-12-2002

31-12-2001

Onderhanden werk

77

98

Productiemiddelen, onderdelen, gereedschappen en meetinstrumenten

84

132

Gereed product en handelsvoorraden

55

93

Overig

14

20

Totaal

230

343

Voorraden zijn opgenomen na aftrek van een voorziening voor incourante voorraden van EUR  miljoen (: EUR  miljoen).

[] Vorderingen BEDRAGEN IN MILJOENEN EURO

Handelsvorderingen

31-12-2002

31-12-2001

1.445

1.809

Actieve belastinglatenties

43

48

Vennootschapsbelasting

68

343

Overige vorderingen

45

92

1.601

2.292

Totaal

Handelsvorderingen zijn opgenomen na aftrek van een voorziening voor dubieuze debiteuren van EUR  miljoen (: EUR  miljoen).

[] Liquide middelen De liquide middelen betreffen de kasmiddelen en tegoeden op bankrekeningen, alsmede tijdelijk vastgelegde geldmiddelen met een oorspronkelijke looptijd van korter dan  maanden. Op  december  had KPN voor EUR  miljoen aan bankgaranties ter beschikking.



GROEPSVERMOGEN [] Eigen vermogen Voor een specificatie van het eigen vermogen wordt verwezen naar het overzicht van wijzigingen in het eigen vermogen en naar de ‘Toelichting op het overzicht van wijzigingen in het eigen vermogen’. Het aantal aandelen is inclusief het bijzonder aandeel met een nominale waarde van EUR ,. In  daalde het eigen vermogen met EUR . miljoen van EUR . miljoen op  januari  naar EUR . miljoen op  december . De belangrijkste mutaties in het eigen vermogen betroffen het verlies over de periode (EUR . miljoen), het positieve effect van de uitgifte van aandelen aan BellSouth in het kader van de conversie-overeenkomst (EUR . miljoen) en het effect van de integrale consolidatie van Vision Networks (EUR  miljoen). Op  januari  zijn .. gewone aandelen uitgegeven in het kader van het bonusaandelenprogramma, zoals aangegeven bij de aandelenemissie in november . Op  maart , de datum waarop BellSouth het conversierecht heeft uitgeoefend, heeft BellSouth de rechten op de KPN-aandelen uit hoofde van de warrant opgegeven. Omdat dit plaatsvond voordat de jaarrekening van  was opgemaakt is de warrant per  december  overgeheveld naar de agioreserve. Voor nadere informatie over Vision Networks wordt verwezen naar de ‘Toelichting op de vennootschappelijke balans’. In  heeft KPN aandelen uitgegeven met een bruto-opbrengst van EUR  miljard. De kosten verbonden met deze aandelenemissie bedroegen EUR  miljoen. De ‘Stichting Werknemersopties KPN’ heeft bij de aandelenemissie  miljoen aandelen gekocht voor een bedrag van EUR  miljoen om de verplichtingen te dekken uit hoofde van de opties die zijn toegekend aan het personeel en het management en uit hoofde van de converteerbare obligatielening die KPN in november  heeft uitgegeven. Het bedrag van EUR  miljoen is ten laste van de overige reserves gebracht.

[] Aandeel van derden BEDRAGEN IN MILJOENEN EURO



2002

2001

184

1.707

-

39

Resultaat boekjaar

100

–1.565

Koersverschillen

–12

3


272

184

Het aandeel van derden bestaat voornamelijk uit het aandeel van derden in KPN Mobile, Xantic, SNT en PanTel. KPN Mobile had per  december  een negatief eigen vermogen, hetgeen onder meer werd veroorzaakt door de bijzondere waardeverminderingen op goodwill. Als gevolg daarvan werd het aandeel van NTT DoCoMo in het negatieve eigen vermogen van KPN Mobile gewaardeerd op nihil. Als gevolg van de conversie van EUR  miljard aan aandeelhoudersleningen van KPN in eigen vermogen KPN Mobile, sloot KPN Mobile het jaar  af met een positief eigen vermogen. Door de conversie verwaterde het aandeel van NTT DoCoMo in KPN Mobile van % naar ,%. De waarde van het ,% belang bedroeg per  december  EUR  miljoen.


Op  februari  heeft KPN in het kader van de acquisitie van het ,%-belang in E-Plus een conversierecht uitgegeven aan BellSouth. Dit conversierecht gaf BellSouth het recht om zijn ,%belang in E-Plus naar keuze te converteren in aandelen KPN of aandelen KPN Mobile, of in bepaalde omstandigheden in contanten. Het conversierecht werd gewaardeerd tegen de reële waarde op moment van uitgifte en bedroeg EUR . miljoen. Op  maart  heeft BellSouth het conversierecht uitgeoefend. In ruil voor het ,%-belang in E-Plus heeft BellSouth , miljoen gewone KPN-aandelen verkregen. Als gevolg hiervan was de reële waarde van het conversierecht bekend voordat de jaarrekening van  was opgemaakt. Om die reden werd het conversierecht in de balans per  december  verantwoord tegen de reële waarde op het moment van uitoefening van het conversierecht van EUR  miljoen. Het verschil tussen de oorspronkelijke waardering op het moment van uitgifte van EUR . miljoen en de reële waarde op het moment van uitoefening van het conversierecht van EUR  miljoen bedroeg EUR . miljoen. Dit verschil is in  ten gunste van de winsten verliesrekening gebracht. De reële waarde van EUR  miljoen betreft het verschil tussen de waarde van de , miljoen aandelen KPN die aan BellSouth zijn uitgegeven omgerekend tegen de koers van EUR , per aandeel KPN op  maart  (EUR . miljoen) en de reële waarde van het ,%-belang in E-Plus (EUR  miljoen). Na de conversie door BellSouth op  maart  is het conversierecht vervallen.

VOORZIENINGEN [] Pensioenvoorzieningen VUT en

Reorga-

prepensioen

nisatie

Overig

Totaal


351

75

9

435

Onttrekkingen Toevoegingen

–52

–21

–5

–78

45

491

3

539

Rente

14

3

1

18

Vrijval

–50

–1

-

–51

–4

-

-

–4


304

547

8

859

Onttrekkingen

–59

–73

–2

–134

Toevoegingen

80

-

5

85

Rente

12

22

1

35

Vrijval

-

–35

-

–35


1

-

-

1

338

461

12

811






[] Conversierecht


De pensioenvoorzieningen zijn gewaardeerd tegen contante waarde op basis van actuariële grondslagen, rekening houdend met een disconteringsvoet van ,% (: ,%). Van deze voorzieningen heeft EUR  miljoen een looptijd korter dan  jaar, waarvan EUR  miljoen betrekking heeft op de voorziening voor de VUT en prepensioen, EUR  miljoen op de reorganisatievoorziening en EUR  miljoen op overige voorzieningen. Van deze voorzieningen heeft een bedrag van EUR  miljoen een looptijd tussen de  en  jaar. Het resterende deel heeft een looptijd langer dan  jaar. De voorziening voor VUT en prepensioen betreft de verplichtingen op grond van de lopende VUT- en prepensioenuitkeringen aan uitkeringsgerechtigden en van toekomstige uitkeringen aan werknemers die met de VUT kunnen. De reorganisatievoorziening heeft voor EUR  miljoen betrekking op de kosten voor medewerkers die het bedrijf vrijwillig hebben verlaten of dat in  zullen doen, in het kader van het sociaal akkoord dat met de vakbonden en de ondernemingsraad in  is overeengekomen. Dit akkoord voorzag in de inkrimping van het personeelsbestand in Nederland met maximaal . medewerkers. Ongeveer . medewerkers van  jaar en ouder hebben een regeling aangeboden gekregen onder dezelfde condities die gelden voor de bestaande VUT-regeling. De vrijval uit de voorziening heeft betrekking op medewerkers die binnen KPN of elders een nieuwe baan hebben gevonden. Het resterende deel van de reorganisatievoorziening betreft de aanspraak op een wachtgelduitkering van medewerkers die vóór  januari  als ambtenaar in dienst waren van het Staatsbedrijf der PTT en die voor  januari  zijn ontslagen.

[] Belastinglatenties In  heeft KPN Mobile de herstructurering van de houdstermaatschappijen in Duitsland afgerond. Dit heeft geleid tot een vaste inrichting van KPN Mobile in Duitsland voor Nederlandse en Duitse fiscale doeleinden. Om die reden kunnen de verliezen van de mobiele activiteiten in Duitsland worden gecompenseerd met de fiscale winsten van de mobiele operaties in Nederland. De fiscale resultaten van de vaste inrichting in Duitsland worden bepaald overeenkomstig fiscale regelgeving in Nederland. Zodra de mobiele activiteiten in Duitsland winstgevend worden, zullen deze winsten worden belast in Nederland, met als maximum het totale fiscale verlies van de activiteiten in Duitsland dat in eerdere jaren is verrekend met de Nederlandse fiscale winst (‘recapture’). Vanaf het moment dat de cumulatieve winsten van de Duitse mobiele activiteiten de cumulatieve verliezen die uit hoofde van deze activiteiten ten laste van de Nederlandse fiscale winst zijn gebracht overstijgen, zullen deze winsten niet langer aan belastingheffing in Nederland onderworpen zijn. Dit vloeit voort uit de fiscale regelgeving inzake de voorkoming van dubbele belastingheffing. Als gevolg van het voorgaande, leidt deze structuur tot een passieve belastinglatentie voor winsten van mobiele activiteiten in Nederland.



Reorganisatie

Assurantie

Overig

Totaal

31

32

125

eigen risico


62

Onttrekkingen

–61

-

–1

–62

Toevoegingen

264

-

7

271

Vrijval

–15

–31

-

–46


250

-

38

288

Onttrekkingen

–115

-

–11

–126

Toevoegingen

130

-

76

206

Vrijval

–18

-

–30

–48

1

-

16

17

248

-

89

337



Reorganisatievoorziening

De reorganisatievoorziening per  december  heeft betrekking op de reorganisatiekosten in het kader van het sociaal akkoord dat in  met de ondernemingsraad en vakbonden is overeengekomen. Dit akkoord voorzag in de inkrimping van het personeelsbestand in Nederland met maximaal . medewerkers. Het akkoord heeft geleid tot ca. . medewerkers die gebruik maakten van de vrijwillige VUT-regeling, waarvoor een voorziening is getroffen die is opgenomen onder de pensioenvoorzieningen als een reorganisatievoorziening, en tot . gedwongen ontslagen. Ultimo  is een reorganisatievoorziening gevormd van EUR  miljoen voor kosten die betrekking hebben op gedwongen ontslagen, zoals uitkeringen bij vertrek, premies en aanvullingen op werkloosheiduitkeringen. Daarnaast werd een bedrag van EUR  miljoen gereserveerd voor andere kosten die met de reorganisatie samenhingen, zoals juridische kosten, beëindigingskosten en boetes voor huurovereenkomsten en contracten met toeleveranciers. In  vonden ca. . boventallige medewerkers binnen KPN een nieuwe baan, als gevolg van een hoger dan verwacht natuurlijk verloop. Dit leidde tot een vrijval van de reorganisatievoorziening van EUR  miljoen. In het laatste kwartaal van  heeft KPN ca.  werknemers aangewezen bij de unit KPN EnterCom die gedwongen zullen worden ontslagen. Dit vindt plaats onder het sociaal akkoord van  en de betrokken medewerkers zullen KPN in  verlaten. In het vierde kwartaal van  hebben KPN en de ondernemingsraad overeenstemming bereikt over een vrijwillige afvloeiingsregeling voor het personeel. Dit nieuwe plan is van toepassing op bepaalde onderdelen en zal met ingang van november  gelden voor een periode van  maanden. Medewerkers die het bedrijf vrijwillig verlaten, ontvangen een vertrekpremie. In deze periode van vier maanden kunnen er geen gedwongen ontslagen vallen onder het sociaal akkoord dat in  is overeengekomen met de vakbonden en ondernemingsraad. In lijn met dit plan en vanwege de voortdurende reorganisatie van de activiteiten heeft KPN een aantal afdelingen en functies aangewezen die in  komen te vervallen. In  zullen ongeveer  medewerkers (exclusief KPN EnterCom) KPN moeten verlaten, ofwel onder de nieuwe vrijwillige afvloeiingsregeling, ofwel, indien dit niet lukt, onder het ‘oude’ sociaal akkoord van . Dit zal met name de units Operator Vaste Net en Consumer Internet and Media Services (CIMS) betreffen (beide onderdeel van het Vaste Net).



[] Overige voorzieningen


Als gevolg hiervan is in december  een reorganisatielast opgenomen van EUR  miljoen voor de kosten die betrekking hebben op de (vrijwillige danwel gedwongen) afvloeiing van de betrokken . medewerkers en een reorganisatielast van EUR  miljoen voor andere kosten die samenhangen met de afstoting van kantoorruimte, zoals beëindigingskosten en boetes voor huurovereenkomsten. Van de totale reorganisatievoorziening heeft ca. EUR  miljoen een looptijd korter dan  jaar. Verwacht wordt dat het resterende bedrag een looptijd korter dan  jaar heeft. De overige voorzieningen hebben betrekking op een aantal risico’s van uiteenlopende aard, zoals garanties, claims en rechtsgedingen. Het merendeel van deze voorzieningen heeft een looptijd korter dan  jaar.

LANGLOPENDE SCHULDEN [] Leningen BEDRAGEN IN MILJOENEN EURO

Converteer-

Achter-

baar achter-

gesteld

Obligaties

gesteld


1.500

Kortlopend deel beginbalans Nieuwe leningen

Zero

Overig

Totaal

couponleningen

112

12.119

59

2.957

16.747

-

483

3.325

-

1.852

5.660

-

2.154

-

-

48

2.202

Aflossingen

-

–999

–4.885

–73

–4.597

–10.554


-

-

-

-

874

874

Koersverschillen en overige

-

-

-

17

–7

10

Kortlopend deel eindbalans

-

–612

–1.042

-

–637

–2.291

1.500

1.138

9.517

3

490

12.648




31-12-2002

31-12-2001

(Gemiddeld) rentepercentage

Converteerbaar achtergesteld • Converteerbare obligatie 2000-2005

1.500

1.500

3,5

Achtergesteld • Staatslening B • BellSouth

-

112

-

1.138

-

Variabel

1.138

112

Obligaties • Eurobond 1996-2006

590

590

6,5

• Eurobond 1998-2008

1.500

1.500

4,8


875

1.250

4,0


-

1.490

-


2.000

2.000

8,0

• Eurobond 2001-2008 GBP*

280

280

8,6

• Global bond 2000-2005 USD*

333

875

6,3


2.002

2.002

7,0


1.132

1.132

7,6

805

1.000

6,3

9.517

12.119

3

59

8.1

7,0

• Global bond 2000-2005

Zero-couponleningen

Overig • Onderhandse leningen

87

266

• Staatslening A

-

146

-

• Europese Investeringsbank

-

136

5,0

• Syndicated loan

204

590

• Schuld Pannon GSM

-

112

-

• Projectfinanciering E-Plus

-

1.457

-

• Financial leases E-Plus • Overig

Totaal

*

79

160

-

120

90

-

490

2.957

12.648

16.747

Voor meer informatie over de cross currency swaps die verband houden met de obligatieleningen in vreemde valuta, wordt verwezen naar het onderdeel ‘Reële waarde van financiële instrumenten’.



UITSTAANDE LANGLOPENDE LENINGEN EXCLUSIEF KORTLOPEND DEEL


AFLOSSINGSSCHEMA LANGLOPENDE SCHULDEN BEDRAGEN IN MILJOENEN EURO

Totaal

Converteer-

Achter-

baar achter-

gesteld

Obligaties

Zero-coupon-

Overig

leningen

gesteld

2004

2.092

-

2005

2.956

1.500

2006

2.678

-

2007

10

-

2008

1.780

Latere jaren

Totaal

*

1.138

875

-

79

-

1.139

4

313

-

2.590

-

88

-

-

-

10

-

-

1.780

-

-

3.133

-

-

3.133

-

-

12.649

1.500

1.138

9.517

4*

490

De nominale waarde van de zero-couponlening bedraagt EUR  miljoen. De boekwaarde per  december  bedraagt EUR  miljoen.

Het kortlopende deel van de langlopende schulden bedraagt EUR . miljoen (: EUR . miljoen) en is verantwoord onder kortlopende schulden. Converteerbare achtergestelde lening

In  heeft KPN een converteerbare achtergestelde obligatielening van EUR , miljard uitgegeven. De conversieprijs werd gesteld op EUR ,. Vanwege de emissie in december  is dit gewijzigd in EUR ,. De houders van de converteerbare obligaties kunnen hun obligaties tot en met  november  converteren in aandelen KPN. KPN heeft de mogelijkheid de obligaties op of na  november  terug te kopen voor % van de hoofdsom plus geaccumuleerde rente onder de voorwaarde dat de koers van het aandeel  dagen achtereen % boven de conversieprijs noteert. Achtergestelde leningsfaciliteit BellSouth

In verband met de uitoefening van het conversierecht door BellSouth in , is KPN overeengekomen de aandeelhouderslening van BellSouth aan E-Plus (%) van EUR , miljard over te nemen. Dit gebeurde onder gebruikmaking van de bestaande achtergestelde leningsfaciliteit van USD , miljard tussen BellSouth en KPN. De rente op de leningsfaciliteit bedraagt EURIBOR + ,%. KPN kan geen extra leningen aantrekken onder deze achtergestelde leningsfaciliteit. In december  heeft KPN hiervan EUR  miljoen afgelost en in februari  een bedrag van EUR  miljoen dat uitstond onder de oorspronkelijke achtergestelde leningsfaciliteit. De resterende betalingen bestaan uit een bedrag van EUR  miljoen dat moet worden afgelost in oktober  en een bedrag van EUR . miljoen dat moet worden afgelost in maart . Obligaties

In juni  heeft KPN een Eurobond uitgegeven voor een totaalbedrag van EUR , miljard, waarvan EUR , miljard is afgelost in . Daarnaast is in  een multi-tranche Global Bond uitgegeven voor een totaalbedrag van EUR, miljard. Deze obligatie bestaat uit vier tranches met een vaste rente (USD  miljoen met een looptijd van  jaar, EUR  miljard met een looptijd van  jaar, USD . miljoen met een looptijd van  jaar en USD , miljard met een looptijd van  jaar). In april  heeft KPN een Eurobond van ca. EUR , miljard uitgegeven. Deze Eurobond bestaat uit twee tranches: een tranche van EUR , miljard met een looptijd van vijf jaar en een tranche van ca. EUR  miljoen (GBP  miljoen) met een looptijd van zeven jaar. Conform het reguliere aflossingschema is ca. EUR . miljoen afgelost op de Eurobond met een looptijd tot in .


 afloopt en ca. EUR  miljoen via onderhandse terugkopen. Via onderhandse terugkopen werd tevens een bedrag van ca. EUR  miljoen vervroegd afgelost op de Eurobond die in  afloopt (uitgegeven in ). Daarnaast heeft KPN in december  via twee afzonderlijke openbare biedingen een bedrag van ca. EUR  miljoen vervroegd afgelost op de USD Global Bond die in  afloopt en ca. EUR  miljoen op de EUR Global Bond die eveneens in  afloopt. Zero-couponleningen

In  heeft KPN ca. EUR  miljoen vervroegd afgelost op de zero-coupon lening die in  afloopt en ca. EUR  miljoen op de zero-coupon lening die afloopt in . De nominale waarde van de zerocouponleningen bedroeg per  december  EUR  miljoen (: EUR  miljoen). Overige leningen

In  heeft KPN ca. EUR  miljoen vervroegd afgelost op enkele van de onderhandse leningen die in  aflopen en ca. EUR  miljoen vervroegd afgelost op enkele van de onderhandse leningen die in  aflopen. Bovendien heeft KPN in juni  de lening van de Europese Investeringsbank die in  zou aflopen, met ca. EUR  miljoen volledig vervroegd afgelost (nadat in april  op deze lening al eerder een reguliere aflossing had plaatsgevonden van ca. EUR  miljoen). In december  is ook de projectfinanciering van E-Plus met een looptijd tot in  volledig vervroegd afgelost en daarmee beëindigd, en wel met EUR . miljoen. De boekwaarde van de activa van E-Plus onder de financial lease-overeenkomst bedraagt per  december  EUR  miljoen. In januari  heeft Xantic een nieuwe leningsfaciliteit van USD  miljoen ten behoeve van het werkkapitaal getekend met Telstra Corporation Ltd, voor een duur van  maanden. Xantic heeft tevens zijn aandelen in Inmarsat verpand aan Telstra ter zekerheid van de verplichtingen van Xantic aan Telstra onder deze nieuwe faciliteit, evenals de verplichtingen die Xantic heeft ten opzichte van Telstra in het kader van de bestaande leningsfaciliteit van USD  miljoen die in  afloopt. In maart  heeft Xantic ca. EUR  miljoen onder deze faciliteit opgenomen. Eveneens in januari  heeft PanTel een wijzigingsovereenkomst getekend met betrekking tot de bestaande EUR  miljoen multicurrency-kredietfaciliteit. De wijzigingen betreffen onder meer nieuwe bepalingen ten aanzien van de opbrengsten, EBITDA, investeringen en maximale schuldenlast. KPN en andere aandeelhouders hebben de PanTel-aandelen als onderpand gedeponeerd bij een bankensyndicaat. Het aandeel van KPN in de totale activa van PanTel bedroeg op  december  EUR  miljoen. In februari  heeft PanTel onder deze faciliteit ca. EUR  miljoen opgenomen. Beschikbare financieringsbronnen in 

Per  december  had KPN liquide middelen ter waarde van ca. EUR . miljard tot zijn beschikking. Naast de liquide middelen, kasstromen uit operationele activiteiten en de opbrengsten uit de verdere verkoop van niet-kernactiviteiten, beschikt KPN over de volgende financieringsbronnen: Doorlopende multi-currency-kredietfaciliteit van EUR , miljard

Op  mei  heeft KPN een nieuwe kredietfaciliteit van EUR , miljard afgesloten ter vervanging van de kredietfaciliteit van EUR , miljard die op  november  was verworven. Gezien de verbeterde liquide positie van KPN is de hoogte van de faciliteit verlaagd. KPN heeft niet getrokken onder deze faciliteit. De nieuwe faciliteit heeft een looptijd tot  november . De bepaling dat de looptijd zou worden ingekort indien KPN niet een bepaalde minimale credit-rating zou hebben, is komen te vervallen. Hetzelfde geldt voor de beperkingen ten aanzien van de totale geconsolideerde netto-schuldenlast van KPN op enig moment gedurende de looptijd van de faciliteit.



In  werd via een openbare bieding ca. EUR  miljoen vervroegd afgelost op de Eurobond die in


Ook de eisen met betrekking tot de EBITDA-niveaus zijn aangepast. De EBITDA/nettorente-ratio dient vanaf  juni  minimaal ,: te bedragen en geleidelijk toe te nemen naar minimaal ca. ,: op  juni . De verhouding tussen de totale geconsolideerde netto-schuldenlast en EBITDA mag op  juni  maximaal ,: zijn en dient geleidelijk af te nemen tot ,: op  juni . De faciliteit omvat niet langer een aantal absolute minimumvereisten ten aanzien van de EBITDA. Onder EBITDA wordt de EBITDA van de KPN-groep verstaan, exclusief buitengewone en bijzondere posten. De faciliteit vereist tevens dat de vaste netwerkactiviteiten voor % in handen van KPN blijven en dat KPN Mobile N.V. een dochteronderneming van KPN blijft (tenzij een meerderheid van de kapitaalverschaffers de afstoting van KPN Mobile N.V. goedkeuren). De faciliteit legt bepaalde beperkingen op ten aanzien van de verstrekking van leningen aan dochterondernemingen. De faciliteit verbiedt KPN om dividend in contanten uit te keren op gewone aandelen en beperkt bovendien de hoeveelheid liquide middelen die KPN bij acquisities mag betalen tot maximaal EUR  miljoen in iedere -maands periode eindigend op  september. Onder de gewijzigde faciliteit zullen deze beperkingen echter komen te vervallen wanneer KPN een credit-rating heeft van ten minste BBB bij S&P en Baa bij Moody’s (in beide gevallen met stabiele vooruitzichten). De huidige rating van KPN is BBB bij S&P (positieve vooruitzichten) en Baa bij Moody’s (positieve vooruitzichten). De faciliteit verbiedt tevens de voortijdige aflossing van beursgenoteerde schulden die na  november  aflopen, tenzij (i) de aflossing wordt gefinancierd met een lening die afloopt na  of met een aandelenemissie, of tenzij (ii) de aflossing een beursgenoteerde schuld betreft die in  afloopt en in totaal maximaal EUR  miljoen bedraagt. Indien een dergelijke vervroegde aflossing de achtergestelde converteerbare obligaties ter waarde van EUR , miljard met een looptijd tot in  betreft, moet KPN ook een credit-rating van ten minste BBB- bij S&P en Baa bij Moody’s hebben op het moment van vervroegde aflossing. Bovendien moeten beide kredietbeoordelaars hebben bevestigd dat de voorgenomen vervroegde aflossing geen negatieve invloed zal hebben op de credit-rating of de credit-vooruitzichten van KPN. De faciliteit mag niet worden aangewend voor de (vervroegde) aflossing van de achtergestelde leningsfaciliteit van BellSouth of van andere achtergestelde schulden of beursgenoteerde schulden. Daarnaast vereist de faciliteit dat KPN de bepalingen ten aanzien van de achterstelling, zoals opgenomen in de achtergestelde leningsfaciliteit van BellSouth, niet wijzigt. Ook mag KPN geen juridische fusie aangaan zonder voorafgaande toestemming te hebben verkregen van kapitaalverschaffers die twee derde van het faciliteitsbedrag vertegenwoordigen. Bovendien mogen de belangrijkste dochterondernemingen of de Groep als geheel geen fusie, ontvlechting, bedrijfsherstructurering of reorganisatie aangaan indien een dergelijke gebeurtenis een aanzienlijk negatief effect zou hebben op het vermogen van de schuldenaars onder de faciliteit om aan hun verplichtingen te voldoen, of op de financiële of bedrijfssituatie van KPN of zijn dochterondernemingen als geheel. De meeste van de financieringsbronnen van KPN bevatten een dergelijke bepaling. Indien KPN in de toekomst in gebreke blijft bij het vervullen van enige bepaling uit hoofde van de faciliteit, kan worden geëist dat KPN de uitstaande schulden onder de faciliteit onmiddellijk betaalt en bestaat de mogelijkheid dat de financieringsbronnen uit de faciliteit niet langer kunnen worden aangesproken. Daarnaast kan een verzuim ten aanzien van de faciliteit leiden tot verzuim ten aanzien van andere financieringsregelingen, met als gevolg dat ook andere schulden moeten worden afgelost. Op dezelfde wijze kan ook verzuim ten aanzien van andere financieringsregelingen leiden tot verzuim ten aanzien van deze faciliteit. De EURIBOR-rentevoet is van toepassing op opnames onder de faciliteit (of LIBOR, afhankelijk van de valutasoort van de opname). Deze wordt vermeerderd met een marge die afhankelijk is van de langetermijn (unsecured) debt-ratings van S&P en Moody’s. De marges zijn verbeterd en worden als volgt vastgesteld aan de hand van de laagste van de twee ratings van de kredietbeoordelaars:


Marge

BBB+/Baa1 of hoger

1,00%

BBB/Baa2

1,25%

BBB–/Baa3

1,50%

BB+/Ba1

3,25%

BB/Ba2 of lager

4,00%

Global Medium Term Note-programma

Per  december  staat onder het USD  miljard Global Medium Term Note-programma (sinds april  in werking) een bedrag van ca. EUR , miljard uit. Het MTN-programma bevat geen verplichtingen van beleggers om KPN financieringsbronnen te verstrekken. Securitisatieprogramma

KPN beschikt over een securitisatieprogramma van vorderingen op consumenten ter waarde van maximaal EUR  miljoen. In het kader van dit programma worden gefactureerde en nog te factureren vorderingen overgedragen aan een afzonderlijke vennootschap (‘variable interest entity’), waarvan de activa en passiva zijn geconsolideerd. Het totale beschikbare bedrag is afhankelijk van het aantal beschikbare gefactureerde en nog te factureren vorderingen. Momenteel is van dit programma EUR  miljoen opgenomen. Het rentepercentage dat op deze schuld van toepassing is, bedraagt circa EURIBOR +,%. Indien de credit-rating niet langer BB+/Ba of hoger is, zal het totaal beschikbare bedrag afnemen, aangezien KPN dan niet langer in staat zal zijn nog te factureren vorderingen te verkopen. Indien de credit-rating niet langer BB/Ba of hoger is, zal het programma worden beëindigd. Belangrijke conventanten in financieringsbronnen

Naast de bovengenoemde beperkingen bevatten de bestaande financieringsbronnen van KPN de volgende materiële bepalingen, die kunnen leiden tot een extra financiële verplichting of een vervroegde aflossing van de uitstaande schulden. Eurobond - (EUR) / Eurobond - (GBP)

Deze obligaties omvatten een bepaling ten aanzien van de verbetering van de rating. Deze biedt elke houder een ,% opslag op het rentepercentage voor elke verlaging beneden ofwel Baa (Moody’s) of BBB (S&P). Omgekeerd geldt dat elke verhoging van de rating resulteert in een verlaging van het rentepercentage met ,% (tot maximaal het initiële rentepercentage). Daarnaast kan worden geëist dat KPN de uitstaande obligaties vervroegd aflost, ingeval (i) KPN wordt geconsolideerd of opgaat in een andere rechtspersoon (anders dan een fusie waarbij een dochteronderneming opgaat in KPN) of KPN (vrijwel) al zijn eigendommen en activa aan een ander persoon overdraagt of least zonder de voorafgaande toestemming van de obligatiehouders, en (ii) de ratings die Moody’s en S&P toekennen aan de obligaties na een dergelijke transactie lager zijn dan Baa (Moody’s) of BBB- (S&P). BellSouth achtergestelde leningsfaciliteit

Deze faciliteit moet worden afgelost in het geval dat KPN, direct of indirect, niet langer de meerderheid van de aandelen in KPN Mobile bezit. Credit-rating

Op  december  verhoogde S&P de langetermijn corporate credit en senior unsecured debt-ratings van BBB- naar BBB met stabiele vooruitzichten. Tegelijkertijd verhoogde S&P de langetermijn subordinated debt-rating van BB+ naar BBB- en de korte termijn debt-rating van A- naar A-. S&P verklaarde dat de upgrade het gevolg was van het feit dat KPN erin is geslaagd om de balanspositie te versterken en de bedrijfsresultaten te verbeteren. Begin  heeft S&P deze vooruitzichten gewijzigd van stabiel naar positief. Op  januari  heeft Moody’s de vooruitzichten gewijzigd van stabiel naar positief ten aanzien van de langetermijn senior unsecured debt-rating van Baa en de langetermijn



Rating


subordinated debt-rating van Ba. Moody’s heeft de vooruitzichten gewijzigd als gevolg van de verdergaande versterking van de balanspositie en de verbetering van de kasstroom uit operationele activiteiten.

KORTLOPENDE SCHULDEN [] Overige schulden BEDRAGEN IN MILJOENEN EURO

Kortlopend deel langlopende schulden

31-12-2002

31-12-2001

2.291

5.660

Banken in rekening-courant Schulden aan leveranciers

69

64

990

867

Schulden aan deelnemingen

-

614

Belastingen en premies sociale verzekeringen

285

335

Overige schulden

134

366

3.769

7.906

Totaal

Het kortlopende deel van de langlopende schulden betreft onder meer: • Eurobonds (EUR . miljoen); • Achtergestelde lening BellSouth (EUR  miljoen); • Syndicated loan (EUR  miljoen); • Staatsleningen (EUR  miljoen). De laatste termijn van Staatslening A bedraagt EUR  miljoen en is opeisbaar op  december . De aflossing van EUR  miljoen op Staatslening B is verschuldigd op  december . De vordering tot terugbetaling van lening B is achtergesteld bij alle bestaande en toekomstige vorderingen op KPN met inbegrip van alle vorderingen van de Staat. De laatste termijnen van de leningen A en B zijn niet vervroegd aflosbaar. Banken in rekening-courant betreft onder meer een trekking van EUR  miljoen in het kader van het securitisatieprogramma. In  waren onder schulden aan deelnemingen schulden opgenomen aan Vision Networks Holdings B.V. voor een bedrag van EUR  miljoen. Op  oktober  heeft de Raad van Commissarissen van Vision Networks zijn activiteiten beëindigd, aangezien de verkoop van de belangrijkste kabelactiviteiten van Vision Networks was aangekondigd. Hierdoor heeft KPN per diezelfde datum de volledige zeggenschap over Vision Networks en is de onderneming nu integraal geconsolideerd.

[] Overlopende passiva De overige overlopende passiva betreffen vooruitontvangen bedragen die ten gunste van volgende verslagperioden komen, nog te ontvangen facturen en overige nog te betalen bedragen. In overige overlopende passiva is een bedrag van EUR  miljoen aan nog te betalen rente opgenomen (: EUR  miljoen).


opgenomen verplichtingen en activa en rechtsgedingen

NTT DoCoMo

Op  november  heeft KPN Mobile een licentie-overeenkomst afgesloten met NTT DoCoMo voor het gebruik van i-mode-technologie en i-mode-handelsmerken in Nederland en België. De technologie die in licentie is gegeven omvat alle nieuwe versies en releases van deze technologie gedurende de looptijd van de overeenkomst en die (i) NTT DoCoMo als enige eigenaar bezit (of die NTT DoCoMo gerechtigd is in licentie uit te geven), (ii) compatibel is met UMTS-standaarden en (iii) door NTT DoCoMo in Japan is geïntroduceerd of aan andere mobiele operators en service-providers in licentie is gegeven voor gebruik in Europa. De licentie-overeenkomst heeft een looptijd van tien jaar en eindigt op  december . Elke partij kan de overeenkomst beëindigen indien de andere partij de overeenkomst schendt, failliet wordt verklaard of indien de aandeelhoudersovereenkomst tussen KPN Mobile en NTT DoCoMo wordt beëindigd. Daarnaast kan NTT DoCoMo de overeenkomst beëindigen (i) indien KPN Mobile de geldigheid van de handelsmerken of het eigendom van NTT DoCoMo betwist, (ii) op enig moment volgend op het tijdstip waarop NTT DoCoMo minder dan ,% van de aandelen in KPN Mobile bezit, (iii) op enig moment volgend op het tijdstip waarop KPN niet langer het grootste enkelvoudige stemrecht in KPN Mobile bezit en (anders dan in verband met een overname door KPN of een fusie (of dat nu een juridische fusie betreft of een soortgelijke samenvoeging) met een derde partij) niet langer het C-aandeel in KPN Mobile bezit, en (iv) volgend op een wijziging in de zeggenschap over KPN. In december  is het aandeel van NTT DoCoMo in KPN Mobile verwaterd tot ,% als gevolg van de herfinanciering van KPN Mobile. Conform voorgaande clausule (ii) is NTT DoCoMo in een dergelijk geval gerechtigd de overeenkomst te beëindigen. Indien de licentie-overeenkomst wordt beëindigd, dan kan KPN Mobile nog voor een periode van  jaar gebruik maken van de i-mode technologie en voor een periode van  maanden van de i-mode handelsmerken. Op  februari  hebben E-Plus en NTT DoCoMo een licentie-overeenkomst afgesloten voor het gebruik van i-mode-technologie en i-mode-handelsmerken. Deze licentieovereenkomst is gebaseerd op de licentieovereenkomst die op  november  is gesloten tussen KPN Mobile en NTT DoCoMo, maar wijkt daar op enkele punten vanaf. Naast de redenen voor beëindiging van de overeenkomst zoals opgenomen in de KPN Mobile-NTT DoCoMo-licentieovereenkomst, kan NTT DoCoMo de E-Plus-NTT DoCoMo-licentieovereenkomst beëindigen op enig tijdstip volgend op de datum waarop E-Plus een wijziging in zeggenschap ondergaat. Als gevolg van de verwatering van het aandeel van NTT DoCoMo in KPN Mobile naar ,%, is NTT DoCoMo gerechtigd de licentie-overeenkomst met E-Plus te beëindigen. Indien de licentie-overeenkomst wordt beëindigd, dan kan E-Plus nog voor een periode van  jaar gebruik maken van de i-mode technologie en voor een periode van  maanden van de i-mode handelsmerken. Hutchison

Op  september  verwierf KPN Mobile een belang van % in Hutchison G UK Holdings Limited, een houder van een UMTS licentie in het Verenigd Koninkrijk, voor een bedrag van ongeveer EUR , miljard. NTT DoCoMo heeft een belang van % in Hutchison G UK Holdings Limited. KPN Mobile heeft bepaalde rechten op vertegenwoordiging in het management en heeft daarnaast bepaalde verplichtingen om op verzoek additioneel kapitaal te storten met een maximum van GBP  miljoen. KPN Mobile en Hutchison hebben tevens bepaalde preferente rechten met betrekking tot de overdracht van aandelen en anti-verwateringsrechten met betrekking tot nieuwe aandelen. Bovendien heeft KPN Mobile een aantal additionele rechten indien Hutchison voornemens is de aandelen over te dragen. Hutchison G UK wordt niet beschouwd als een strategische participatie.



BELANGRIJKSTE SAMENWERKINGSVERBANDEN


BellSouth Acquisitie van het ,% belang in E-Plus

Op  december  hebben KPN, KPN Mobile en BellSouth, en een aantal % dochtermaatschappijen van BellSouth overeenkomsten gesloten inzake de vorming van een joint venture met als doel de overname van een belang van ,% in E-Plus. Deze overname werd voltooid op  februari . De verkrijgingsprijs van het belang van ,% in E-Plus bedroeg EUR , miljard en bevatte de volgende componenten: • Een contante betaling van EUR , miljard aan BellSouth; • KPN had BellSouth het recht toegekend om het resterende belang van ,% in E-Plus naar keuze te converteren in .. KPN aandelen of .. KPN Mobile aandelen (‘conversierecht’) of in bepaalde omstandigheden in contanten. Het totale aantal aandelen dat bij uitoefening van het conversierecht door BellSouth zou worden verkregen, zou worden aangepast voor verwateringseffecten die voortvloeien uit emissies of de uitkering van stockdividenden. De looptijd van het conversierecht zou op  december  eindigen. Het conversierecht was gewaardeerd op EUR , miljard op de geconsolideerde balans van KPN, zijnde de reële waarde van het conversierecht per  februari . De reële waarde van het conversierecht was gebaseerd op de verwachte koers van de KPN-aandelen en de contante waarde van de kasstromen van KPN Mobile en E-Plus, waarbij rekening werd gehouden met de verwachte volatiliteit van de aandelenkoersen en de kasstromen. • KPN had een warrant toegekend aan BellSouth. Dit stelde BellSouth in staat .. aandelen in KPN te verwerven tegen een kasbetaling en/of via een verrekening onder de achtergestelde leningsfaciliteit die KPN is overeengekomen met BellSouth. De looptijd van de warrant zou eindigen op  december  en de waarde was gesteld op EUR , miljard. Dit was de reële waarde van de warrant op  februari . De verwerking van de acquisitie van het ,% belang in E-Plus is gebaseerd op de purchase accounting methode. De verworven activa en passiva zijn gewaardeerd tegen hun geschatte reële waarden. Het verschil tussen de verkrijgingsprijs en de geschatte reële waarde van de verkregen activa en passiva is verantwoord als goodwill en bedroeg op dat moment EUR , miljard. In overeenstemming met de waarderingsgrondslagen van KPN werd E-Plus proportioneel geconsolideerd (,%), aangezien KPN de zeggenschap deelde met BellSouth. Acquisitie van het ,% belang in E-Plus

Op  januari  hebben KPN en BellSouth een overeenkomst gesloten waarbij BellSouth overeenkwam zijn ,% belang in E-Plus te converteren in .. nieuw uitgegeven gewone aandelen KPN. De transactie werd op  maart  voltooid. Daarnaast heeft BellSouth de overige bestaande rechten opgegeven die het had onder de overeenkomst met betrekking tot de acquisitie van het ,% belang in E-Plus. Deze rechten betroffen een warrant op KPN aandelen, bepaalde rechten met betrekking tot KPN Mobile en E-Plus, anders dan in de hoedanigheid van aandeelhouder in KPN, en bepaalde voorwaardelijke rechten ten aanzien van KPNQwest. In verband met de uitoefening van het conversierecht door BellSouth, heeft KPN de aandeelhoudersleningen van ca. EUR , miljard (%) overgenomen die BellSouth aan E-Plus heeft verstrekt, door gebruikmaking van de (aangepaste) achtergestelde leningsfaciliteit van USD , miljard tussen BellSouth en KPN. In  heeft KPN EUR  miljoen op deze achtergestelde leningsfaciliteit afgelost. De aandelenkoers op de datum van voltooiing van de conversie bedroeg EUR , per aandeel. Dit leidde tot een totale waarde van EUR . miljoen voor de , miljoen KPN aandelen die aan BellSouth zijn geleverd. De transactie met BellSouth heeft de volgende effecten gehad op de jaarrekeningen  en  van KPN: • In  is een bedrag van EUR . miljoen, zijnde de reële waarde van de warrant op moment van toekenning aan BellSouth, overgeheveld van de statutaire en overige gebonden reserves naar de agioreserve (niet gebonden reserves).



• In  is een bedrag van EUR . miljoen vrijgevallen ten gunste van het resultaat. Dit bedrag betreft het verschil tussen de geschatte reële waarde van het conversierecht op het moment van toekenning van EUR . miljoen en de waarde van het conversierecht op moment van uitoefening. Aangezien de definitieve waarde van het conversierecht bekend was voordat de jaarrekening over het verslagjaar  was opgemaakt, is het verschil tussen de oorspronkelijke waarde van het conversierecht ten bedrage van EUR . miljoen en de waarde van het conversierecht ten tijde van de conversie ten bedrage van EUR  miljoen vrijgevallen ten gunste van de winsten verliesrekening over het verslagjaar . • De uitgifte van , miljoen aandelen met een waarde van EUR . miljoen is in  verantwoord in het eigen vermogen. • De reële waarde van het ,% belang in E-Plus per  maart  ten bedrage van EUR  miljoen is opgenomen op de balans. Het verschil tussen de reële waarde van het ,% belang in E-Plus ten bedrage van EUR  miljoen en de reële waarde van de individuele activa en passiva die toe te wijzen zijn aan het ,% belang in E-Plus per  maart  (EUR  miljoen negatief), is als goodwill verantwoord in  (EUR . miljoen). • Vanaf  maart  wordt E-Plus integraal geconsolideerd door KPN.

NIET IN DE BALANS OPGENOMEN VERPLICHTINGEN EN ACTIVA 31-12-2002


31-12-2001

Verplichtingen uit hoofde van: • Investeringsverplichtingen • Huur- en leasecontracten • Garanties • Inkoopverplichtingen • Overig

Totaal

114

78

1.854

1.585

65

314

1.896

2.093

54

40

3.983

4.110

Van deze niet in de balans opgenomen verplichtingen heeft EUR . miljoen een kortlopend karakter (: EUR . miljoen). CONTRACTUELE VERPLICHTINGEN Betalingen verschuldigd per periode

Totaal

Huur- en leasecontracten Garanties Inkoopverplichtingen Overig

1-3 jaar

3-5 jaar

Meer dan

1 jaar


Investeringsverplichtingen

Minder dan

5 jaar

114

71

43

-

-

1.854

298

484

322

750

65

29

18

1

17

1.896

708

571

416

201

54

13

11

-

30

INVESTERINGSVERPLICHTINGEN

Deze verplichtingen hebben hoofdzakelijk betrekking op verplichtingen aangegaan in verband met investeringen in materiële vaste activa. HUUR- EN LEASECONTRACTEN

In  bedroegen de kosten van operationele lease en huur EUR  miljoen (: EUR  miljoen). De operationele lease- en huurverplichtingen hebben met name betrekking op bedrijfsmiddelen.



INKOOPVERPLICHTINGEN

Als onderdeel van de verkoop van de datacenteractiviteiten en werkplekdiensten aan Atos Origin heeft KPN een afnamegarantie afgegeven jegens Atos Origin. Deze garantiebepaling bevat een gegarandeerde jaarlijkse inkoop van diensten van Atos Origin tot en met . Het inkoopbedrag daalt jaarlijks. KPN is gehouden om over een bepaald deel van de niet gerealiseerde inkoopverplichtingen een boete te betalen. De totale inkoopverplichting bedraagt per  december  EUR . miljoen (: EUR. miljoen). Indien in enig jaar de inkoopverplichting niet wordt gerealiseerd, dient KPN een boete te betalen die gelijk is aan maximaal % van de niet gerealiseerde inkoopverplichting. VERPLICHTINGEN UIT HOOFDE VAN DE UMTS LICENTIES IN NEDERLAND, DUITSLAND EN BELGIË Nederland

Samen met enkele andere operators in de Nederlandse mobiele markt (Vodafone, T-Mobile, Dutchtone en O), heeft KPN Mobile op  augustus  een UMTS licentie verworven. Alle operators die een licentie hebben verworven hebben verplichtingen ten aanzien van de uitrol van de UMTS netwerken. Per  januari  dienen alle bebouwde gebieden in gemeenten met meer dan . inwoners, alle primaire wegen (auto-, spoor- of waterwegen) tussen deze plaatsen, alle snelwegen naar Duitsland en België en de gebieden rond de luchthavens van Schiphol, Rotterdam en Maastricht gedekt te zijn met een minimum niveau van  kbit per seconde in de open lucht. Duitsland

Op  augustus  heeft E-Plus (via een dochtermaatschappij) een van de zes UMTS licenties in Duitsland verworven voor EUR , miljoen. Alle operators die een licentie hebben verworven hebben verplichtingen ten aanzien van de uitrol van de UMTS netwerken. Per  december  dient een dekkingsgraad van % van de bevolking te zijn behaald. Per  december  dient een dekkingsgraad van % te zijn behaald. België

In maart  hebben de drie bestaande operators, BASE, Proximus and Mobistar een UMTS licentie verkregen in de veiling die door de Belgische overheid was georganiseerd. Voor de UMTS licentie is een bedrag van EUR  miljoen betaald. De operators die een licentie hebben verworven hebben verplichtingen ten aanzien van de uitrol van de UMTS netwerken. In februari , heeft de Belgische overheid de deadlines voor de introductie en uitrol van UMTS op de Belgische markt voor  jaar uitgesteld, gevolg door een verder uitstel van  maanden later in het jaar, die geen betrekking had op de commerciële introductie. De huidige deadlines zijn als volgt: • September : commerciële introductie van UMTS. • December : behalen van een dekkingsgraad van % van de bevolking. • December : dekkingsgraad van %. • December : dekkingsgraad van %. • December : ‘target’ dekkingsgraad van %. NIET IN DE BALANS OPGENOMEN ACTIVA

Op dit moment is een aantal Europese operators (waaronder KPN) van mening dat de aankoopprijzen van UMTS-licenties inclusief BTW zouden moeten zijn geweest en dat KPN Mobile derhalve gerechtigd zou zijn het BTW-bedrag met betrekking tot verwerving van de licentie terug te vorderen. KPN is van mening dat de BTW die is opgenomen in het aankoopbedrag van de UMTS-licentie in Nederland EUR  miljoen bedraagt. KPN heeft het Nederlandse ministerie van Economische Zaken verzocht om een factuur met BTW-specificatie. Een formeel verzoek hiertoe is echter geweigerd. Op grond van het voorgaande, is KPN van mening dat het BTW-bedrag voor E-Plus, BASE en Hutchison G UK een bedrag van EUR  miljard overschrijdt. KPN beraadt zich momenteel op zijn positie.


GBP  miljoen. Op  juni  heeft KPN % van zijn aandelen in KPN Netwerk Bouw B.V. (de constructie-unit van KPN) voor EUR , miljoen verkocht aan VWS Telecom B.V. KPN Netwerk Bouw B.V. werd omgedoopt in Volker Wessels Netwerk Bouw B.V. (‘VWNB’). VWS Telecom B.V. zal de resterende % ultimo  verwerven voor een bedrag dat ligt tussen EUR , miljoen en EUR , miljoen. De uiteindelijke prijs is afhankelijk van diverse factoren, waaronder de resultaten van Volker Wessels Netwerk Bouw B.V. in  en . KPN en VWNB hebben een Service Framework Agreement afgesloten met betrekking tot het ontwerp en de constructie van de infrastructuur voor vaste telecommunicatie. KPN is verplicht om in de periode - % van de ontwerpen constructiewerkzaamheden voor de infrastructuur van het vaste net door VWNB te laten uitvoeren. Het verkoopcontract bevat tevens gebruikelijke clausules inzake garanties en schadeloosstellingen. Op grond van de overeenkomst is KPN gehouden de andere partij schadeloos te stellen met een maximum van EUR  miljoen. Als onderdeel van de verkoop van KPN Software Huis aan Atos Origin, heeft KPN aan Atos Origin gegarandeerd om diensten af te nemen van bepaalde werknemers die zijn overgedragen aan Atos Origin, voor een minimum aantal uren per jaar, hetgeen overeenkomt met ,% van hun tijd. Deze garantie eindigt op  augustus . In het geval dat KPN deze minimum afname niet realiseert, is KPN gehouden ATOS Origin schadeloos te stellen voor een maximum bedrag van EUR , miljoen voor de periode eindigend  augustus . Daarnaast bevat het verkoopcontract gebruikelijke clausules inzake garanties en schadeloosstellingen, waarbij KPN voor een totaalbedrag van maximaal EUR  miljoen aansprakelijk kan worden gesteld. Telstra Corporation Ltd. (‘Telstra’) en KPN’s % dochtermaatschappij KPN Satcom B.V. zijn een joint venture en aandeelhoudersovereenkomst aangegaan met betrekking tot Xantic B.V. Op grond van deze overeenkomst heeft Telstra een put optie met betrekking tot zijn % aandeel in Xantic, die uitoefenbaar is vanaf mei . De put optie kan slechts worden uitgeoefend na de bepaling van de reële waarde van Xantic door een onafhankelijke derde en in overeenstemming met de joint venture en aandeelhoudersovereenkomst. KPN Satcom heeft het recht om een gezamenlijk verkoopproces te starten in plaats van de aandelen in Xantic over te nemen van Telstra. In het kader van de verkoop van kabelactiviteiten door Vision Networks, heeft KPN zich garant gesteld voor potentiële verplichtingen jegens de kopers met een maximum van EUR  miljoen tot  juni . Het is mogelijk dat, in het kader van de afstoting van niet-kernactiviteiten en outsourcing van activiteiten, KPN verplicht is de nieuwe regelgeving in de Verenigde Staten toe te passen met betrekking tot consolidatie. Deze regelgeving is vastgelegd in FIN  ‘Consolidation of Variable Interest Entities, an Interpretation of ARB No. ’, De verplichting tot consolidatie kan ontstaan indien KPN in belangrijke mate betrokken blijft bij de verkochte of aankopende partij via service level agreements en bepaalde specifieke garanties. Het is mogelijk dat deze entiteiten geconsolideerd moeten worden onder FIN  in . In het geval dat de outsourcingsovereenkomsten beschouwd worden als variable interest entities en dus geconsolideerd worden, is de impact reeds opgenomen in deze sectie ‘Belangrijke samenwerkingsverbanden, niet in de balans opgenomen verplichtingen en activa en rechtsgedingen’. RECHTSGEDINGEN

KPN is betrokken bij een aantal rechtsgedingen, waarvan de meeste voornamelijk samenhangen met zaken op het gebied van regulering en zaken die voortvloeien uit de normale bedrijfsvoering. KPN verwacht niet dat deze rechtsgedingen zullen resulteren in verplichtingen die een materieel effect kunnen hebben op de financiële positie. Indien het waarschijnlijk is dat de uitkomst van de rechtsgedingen ongunstig zullen zijn voor KPN en de verplichting is betrouwbaar in te schatten, dan is een voorziening getroffen.



VOORWAARDELIJKE VERPLICHTINGEN

De verplichtingen van KPN inzake verdere investeringen in Hutchison G UK bedragen maximaal


SOBI

Op  juli  werd KPN gedagvaard door een van zijn aandeelhouders, de Stichting Onderzoek Bedrijfsinformatie (‘SOBI’). SOBI heeft een claim neergelegd bij de Ondernemingskamer van het Gerechtshof in Amsterdam waarin de nietigverklaring wordt geëist van de jaarrekening van KPN over het jaar  omdat SOBI van mening is dat de transactie met NTT DoCoMo waarbij NTT DoCoMo een aandeel van % in KPN Mobile heeft verworven, de transactie met BellSouth waarbij KPN Mobile een aandeel van ,% heeft verworven in E-Plus en de waardering van de goodwill en de waardering van de UMTS-licenties die verworven zijn door KPN Mobile onjuist zijn verwerkt. Op  oktober  heeft KPN zijn verweerschrift ingediend waarin KPN heeft verklaard dat naar zijn mening de jaarrekening over het jaar  is opgesteld in overeenstemming met alle wettelijke- en verslaggevingsvereisten. Op  november  heeft de Ondernemingskamer een tussenarrest gewezen waarin KPN werd opgedragen om bewijs te leveren omtrent bepaalde onderdelen van het verweer. De uitspraak van de Ondernemingskamer kan als volgt worden samengevat: • De bate van EUR . miljoen die voortvloeide uit de verkoop van het belang van KPN in KPN Mobile in een transactie met NTT DoCoMo is terecht verwerkt in de winsten verliesrekening. De Ondernemingskamer is van mening dat deze bate in een afzonderlijke rubriek had moeten worden opgenomen in de winsten verliesrekening en niet als onderdeel van de overige bedrijfsopbrengsten. KPN is het hiermee oneens en heeft derhalve de verwerking niet aangepast. • De reële waarden van de warrant en het conversierecht die aan BellSouth zijn toegekend, als onderdeel van de verwerving van een ,%-belang in E-Plus, zijn correct verwerkt als onderdeel van de verkrijgingsprijs op  februari . De Ondernemingskamer is de mening toegedaan dat het conversierecht in de balans zou moeten zijn opgenomen onder eigen vermogen in plaats van als een tussenpost tussen eigen en vreemd vermogen. KPN is het hiermee oneens en heeft derhalve de verwerking niet aangepast. • De Ondernemingskamer oordeelde dat ten aanzien van de bepaling of er een bijzondere waardevermindering had plaatsgevonden op de goodwill of immateriële vaste activa (UMTS-licenties), KPN de som van de verwachte kasstromen niet op een niet-gedisconteerde basis had mogen vergelijken met de boekwaarde van de desbetreffende activa. KPN is het oneens met dit oordeel en is van mening dat er geen bijzondere waardevermindering heeft plaatsgevonden per de acquisitiedata van E-Plus en de UMTS-licenties en evenmin per  december . • De Ondernemingskamer oordeelde dat er meer inzicht zou moeten zijn gegeven in de methodiek die is gehanteerd bij de waardering van beide instrumenten. KPN meent dat er voldoende inzicht is gegeven. Zoals opgedragen door de Ondernemingskamer heeft KPN op  november  schriftelijke bewijsstukken ingediend ter verdediging van zijn standpunt. Daarnaast heeft KPN de Ondernemingskamer een lijst met getuigen overhandigd die kunnen worden gehoord ter verdediging van de standpunten van KPN. Een definitieve uitspraak door de Ondernemingskamer wordt verwacht in de zomer van . Deze uitspraak staat open voor hoger beroep bij de Hoge Raad der Nederlanden. Hoewel KPN van mening is dat de claim van SOBI geen enkele grond heeft, kan een beslissing ten gunste van SOBI leiden tot andere claims of gevolgen (inclusief het opnieuw opstellen van de jaarrekening) die onze resultaten en financiële conditie nadelig kunnen beïnvloeden. KPNQwest

KPN is betrokken bij een rechtsgeding met een bank waaraan KPNQwest claims tegen KPN heeft overgedragen voor een totaalbedrag van ca. EUR  miljoen. Hoewel KPN van mening is dat KPN gerechtigd is een deel van dit bedrag te verrekenen met de claims die KPN had ten opzichte van KPNQwest, kan een uitspraak ten gunste van deze bank leiden tot een betaling door KPN. WorldCom

Eind  heeft WorldCom een klacht ingediend bij de Europese Commissie tegen de zijns inziens te hoge interconnectietarieven van KPN Mobile en andere operators. In maart  ontving KPN een mededeling van punten van bezwaar van de Europese Commissie, waarin de Commissie tot de voorlopige conclusie kwam dat KPN zijn positie had misbruikt bijv. door onredelijke prijzen te eisen en


weerleggen. In het najaar van  heeft de Commissie om meer informatie verzocht. Het is onduidelijk wanneer de Commissie een definitief standpunt zal innemen. De Commissie zou in het meest ongunstige geval kunnen eisen dat KPN Mobile zijn interconnectietarieven verlaagt en een boete opleggen van maximaal % van de omzet van het voorgaande jaar. NMa

Nadat de Nederlandse Mededingingsautoriteit (‘NMa’) een onderzoek had ingesteld naar de verlaging van de vergoedingen die de Nederlandse mobiele operators – inclusief KPN Mobile – aan verkopers van mobiele telefoons verstrekken, kwam zij tot de slotsom dat alle vijf mobiele operators afspraken hadden gemaakt over zowel lagere commissies voor hun distributeurs als over lagere vergoedingen voor handsets in prepaid-pakketten. Op  december  legde NMa KPN Mobile een boete op van EUR , miljoen. KPN Mobile heeft bezwaar aangetekend tegen deze uitspraak en met name tegen de onevenredig hoge boete. BT Ignite

KPN is betrokken in een dispuut met BT Ignite omtrent de hoogte van de terminatie-vergoedingen die KPN verschuldigd is voor de gesprekken die ontstaan op het netwerk van KPN en die termineren op het netwerk van voornoemde operator. De uitspraak van OPTA inzake deze problematiek was dat operators vrij zijn om hun vergoedingen te bepalen, mits deze vergoedingen redelijk zijn. Een gevolg van deze uitspraak is dat KPN deze operator moet betalen voor diensten die KPN in het verleden heeft ingekocht en dat KPN deze kosten niet meer kan verhalen op de eindgebruikers voor de gesprekken die op het netwerk van BT Ignite termineren. KPN heeft bezwaar ingediend. Class action Infonet

In september  is tegen KPN Telecom een aanklacht ingediend in verband met vermeende overtredingen van de US Federal Securities Law, verband houdend met de beursgang van Infonet Services Corporation, waarin KPN Telecom een belang van ,% heeft. De aanklacht is ingediend namens publieke investeerders die aandelen in Infonet Services Corporation hebben gekocht in de periode  december  tot en met  augustus . De aanklacht is ingediend tegen Infonet, een aantal van de huidige en voormalige bestuurders (waaronder een werknemer van KPN), de verkopende aandeelhouders (waaronder KPN Telecom) en de underwriters van Infonets beursgang. In de aanklacht worden de aangeklaagden ervan beschuldigd foutieve informatie te hebben verschaft in Infonets Form S- registration statement, de prospectus die was opgesteld ten behoeve van de beursgang en andere openbare uitingen gedurende voornoemde periode. Op dit moment is het niet mogelijk de uitkomst van deze zaak te voorspellen. TRANSACTIES MET VERBONDEN PARTIJEN

De Staat, houder van ,% van de uitstaande gewone KPN aandelen, is een grote klant van KPN en koopt diensten tegen reguliere marktconforme condities. KPN heeft een ,% belang in Infonet Services Corp (‘ISC’). KPN heeft ISC geautoriseerd om Infonet diensten te verkopen aan Infonet Nederlands, een % dochtermaatschappij van KPN, tegen marktconforme condities. Met ingang van januari  zal KPN geen verbintenissen aangaan (anders dan met ISC) aangaande de levering van wereldwijde gemanagede data netwerk diensten die ISC levert aan Infonet Nederland. In aanvulling op bovengenoemde partijen, zijn er een aantal andere verbonden partijen zoals KPN Lease, waarin KPN een belang van % heeft, het resterende belang van % in het voormalige KPN ˘ Netwerk Bouw, het belang van ,% in Cesky ´ Telecom en een aantal joint ventures in de business unit Integrated Solutions (waaronder Siemens, Getronics en Schiphol). Transacties met deze partijen vinden plaats in het kader van de reguliere uitoefening van de bedrijfsactiviteiten en zijn gebaseerd op marktconforme condities.



andere operators te benadelen. KPN heeft argumenten aangedragen om deze voorlopige conclusie te



Boekwaarde

Reële waarde

Boekwaarde

Reële waarde

31-12-2002

31-12-2002

31-12-2001

31-12-2001

Effecten en overige financiële belangen

15

15

25

25

2.360

2.829

6.338

6.365

-

-

712

659

12.648

12.473

16.747

16.014

Rentedragende kortlopende schulden Conversierecht Rentedragende langlopende schulden

De boekwaarde van de niet in deze tabel genoemde financiële instrumenten wijkt niet significant af van de reële waarde. De kortlopende schulden bestaan uit kortlopende schulden aan banken en kortlopende leningen van andere dan bancaire instellingen. De reële waarde van het conversierecht is per  december  bepaald als de waarde van de aandelen die KPN ten tijde van de conversie heeft uitgegeven, verminderd met de reële waarde van het belang dat is verworven bij conversie. De reële waarde van de aandelen die zijn uitgegeven is gebaseerd op de aandelenkoers van het aandeel KPN op de datum van uitgifte. De reële waarde van het verkregen belang is gebaseerd op de contante waarde van de toekomstige kasstromen van E-Plus. De reële waarde van de rentedragende langlopende schulden is geschat door de contante waarde van de leningen te berekenen aan de hand van een geschatte rendementscurve, passend bij de looptijden van de geldende contracten, aan het einde van het jaar. De geschatte rendementscurve is de geïnterpoleerde zero-coupon rendementscurve van de Duitse staatsobligatie vermeerderd met de market credit spread voor KPN. VALUTATERMIJNCONTRACTEN EN RENTESWAPS

Voor enkele in buitenlandse valuta luidende vorderingen en schulden zijn valutatermijncontracten en renteswaps afgesloten. Op  december  had % van de valutatermijncontracten betrekking op .


Contract-

Geschatte

Contract-

Geschatte

volume 2002

marktwaarde

volume 2001

marktwaarde

2002

2001

Valutatermijncontracten Tot 1 jaar Langer dan 1 jaar

277

4

472

1

-

-

-

-

19

1

-

-

-

-

-

-

296

5

472

1

Forward extra option-contracten Tot 1 jaar Langer dan 1 jaar

Totaal

Renteswaps Tot 1 jaar

386

–6

1.000

–38

Langer dan 1 jaar

204

–9

1.085

–28

Totaal

590

–15

2.085

–66

Valutaswaps Tot 1 jaar

-

-

-

-

Langer dan 1 jaar

3.746

–490

4.289

–183

Totaal

3.746

–490

4.289

–183



De geschatte marktwaarde is het bedrag dat betaald, respectievelijk ontvangen zou worden indien per balansdatum de contracten geheel zouden worden afgewikkeld, zonder verdere verplichtingen. Het kredietrisico wordt geminimaliseerd door een strikt beleid in de keuze van potentiële wederpartijen. In lijn met dit beleid heeft KPN strikte limieten opgesteld met betrekking tot de maximale posities per wederpartij en de investeringsperiode. Afzonderlijke limieten zijn opgesteld voor tegenpartijen met een credit-rating, voor Nederlandse overheidsinstellingen en een aantal bekende Nederlandse instellingen. KPN actualiseert de gestelde limieten regelmatig. CROSS CURRENCY SWAPS

Alle obligaties van KPN die in vreemde valuta zijn uitgegeven, zijn volledig gehedged met cross currency swaps (vaste FX-wisselkoers en vaste rentevoet) om de onderliggende valuta- en renterisico’s te dekken. Alleen de hierna genoemde swaps bevatten break-clausules (optie voor vervroegde beëindiging), waarbij zowel KPN als de wederpartij het recht hebben om de swap te beëindigen op vooraf overeengekomen afwikkelingsdata (PUT-datum). Na verstrijken van de PUT-datum is vroegtijdige beëindiging jaarlijks mogelijk op dezelfde datum. Indien zich een vroegtijdige beëindiging voordoet, zullen partijen een positieve of negatieve marktwaarde afwikkelen. De geschatte negatieve marktwaarde is het bedrag dat betaald zou moeten worden indien per balansdatum de contracten geheel zouden worden afgewikkeld, zonder verdere verplichtingen. Echter, in lijn met KPN’s indekkingsbeleid, streeft KPN ernaar dit risico in geval van vroegtijdige beëindiging te beperken door de cross currency swap opnieuw af te sluiten. ACTIEVE CROSS CURRENCY SWAPS MET BREAK-CLAUSULE Valuta

Nominaal

Eerste

Einddatum

bedrag in

PUT

swap-

Reële waarde per 31-12-02

vreemde valuta

datum

contract

(in miljoenen

(in miljoenen)

euro)

GBP

59

12 april 2006

11 april 2008

–6,8

GBP

58

12 april 2006

11 april 2008

–7,5

GBP

58

12 april 2006

11 april 2008

–6,4

USD

1.000

03-10-03 voor USD 500 miljoen

1 oktober 2030

–176,4

03-10-04 voor USD 500 miljoen

1 oktober 2030

Totaal

–197,1

Indien KPN de risico’s niet zou hebben ingedekt via cross currency swaps, dan zouden de obligaties in vreemde valuta zijn gewaardeerd tegen de valutakoersen per balansdatum. In dat geval zouden de boekwaarden van de USD- en GBP-obligaties als volgt zijn geweest:

Bond

Waarde in euro van

Waarde in euro van

de obligaties tegen

de obligaties tegen

indekkingskoers

slotkoers 31-12-02

(in miljoenen)

(in miljoenen)

Global bond 2000-2005 USD

332

272

Euro bond 2001-2008 GBP

280

269


2.002

1.669


1.132

954

Totaal

3.746

3.164



kasstroomoverzicht Algemene grondslagen Het kasstroomoverzicht is opgesteld volgens de indirecte methode. Kasstromen in vreemde valuta zijn omgerekend tegen de gemiddelde koers. Ontvangsten en uitgaven uit hoofde van rente en belastingen over het resultaat zijn opgenomen onder kasstroom uit operationele activiteiten. De verkrijgingsprijs van nieuw verworven groepsmaatschappijen en deelnemingen, voor zover deze betaald zijn met liquide middelen, is opgenomen onder kasstroom uit investeringsactiviteiten. De kasstroom die betrekking heeft op verworven danwel afgestoten groepsmaatschappijen wordt afzonderlijk getoond.

[] Nettokasstroom voortvloeiend uit / aangewend voor operationele activiteiten In  steeg de kasstroom voortvloeiend uit operationele activiteiten met EUR . miljoen van EUR . miljoen in  naar EUR . miljoen. Deze toename is het gevolg van een stijging van EUR  miljoen in de kasstroom voortvloeiend uit operationele activiteiten vóór mutaties in werkkapitaal en mutaties in werkkapitaal van EUR  miljoen. De nettokasstroom voortvloeiend uit operationele activiteiten voor mutaties in het werkkapitaal steeg met ,% naar EUR . miljoen (: EUR . miljoen). De verbetering van de nettokasstroom voortvloeiend uit operationele activiteiten voor mutaties in het werkkapitaal weerspiegelt de stijging van de bedrijfsresultaten exclusief afschrijvingen en bijzondere waardeverminderingen. De lagere rentelasten hebben eveneens een bijdrage geleverd aan de verbetering van de kasstroom voortvloeiend uit operationele activiteiten voor mutaties in het werkkapitaal. De mutaties in het werkkapitaal lieten een verbetering zien en stegen van EUR  miljoen in  naar EUR . miljoen in . Deze toename wordt hoofdzakelijk veroorzaakt door een daling van vorderingen, belastingteruggaven voor voorgaande jaren en het effect van het vooraf factureren van abonnementsgelden door de unit Vaste Telefonie. In  steeg de kasstroom voortvloeiend uit operationele activiteiten met EUR  miljoen ten opzichte van  als gevolg van een stijging van EUR  miljoen in de nettokasstroom voortvloeiend uit operationele resultaten voor mutaties in het werkkapitaal en mutaties in het werkkapitaal van EUR  miljoen. In  steeg de nettokasstroom voortvloeiend uit operationele activiteiten voor mutaties in het werkkapitaal met ,% naar EUR . miljoen (: EUR . miljoen). De toename van de nettokasstroom voortvloeiend uit operationele activiteiten voor mutaties in het werkkapitaal weerspiegelt de stijging van ,% in de bedrijfsopbrengsten exclusief bijzondere posten en voor afschrijvingen en waardeveranderingen, de licht gedaalde marge, de toegenomen financiële lasten en de lagere belastingheffing. De mutaties in het werkkapitaal stegen van EUR  miljoen in  tot EUR  miljoen in . Deze toename is hoofdzakelijk toe te schrijven aan de vorderingen. Mutaties in het werkkapitaal zijn negatief beïnvloed door belastingen. Het nettoresultaat van  is gecorrigeerd voor de bate van EUR . miljoen die voortvloeit uit de verwerving door NTT DoCoMo van een belang van % in KPN Mobile. Deze bate was het gevolg van een inkomende kasstroom van EUR  miljard en een wijziging in het aandeel derden van EUR , miljard.


In  bedroeg de totale kasstroom aangewend voor investeringsactiviteiten EUR  miljoen. De belangrijkste inkomende kasstroom had betrekking op de verkoop van Pannon (EUR  miljoen). De belangrijkste uitgaande kasstroom had betrekking op investeringen in materiële vaste activa van EUR . miljoen. De verwerving van het ,%-belang in E-Plus doordat BellSouth zijn conversierecht uitoefende, was een non-cash transactie. In  bedroeg de totale kasstroom aangewend voor investeringsactiviteiten EUR . miljoen. De uitgaande kasstromen betroffen met name investeringen in materiële vaste activa (EUR . miljoen), de acquisitie van de resterende % van BASE (EUR  miljoen, inclusief de aflossing van een bestaand bankkrediet van EUR  miljoen) en de verwerving van een UMTS-licentie in België (EUR  miljoen). De voornaamste inkomende kasstromen betroffen de verkoop van eircom en Eircell (EUR . miljoen), de verkoop van Datacenter (EUR  miljoen) en de activiteiten van KPN Lease (EUR  miljoen), de verkoop van % van de aandelen in KPNQwest (EUR  miljoen) en de verkoop van het belang in Telkomsel (EUR  miljoen). De belangrijkste kasstromen gedurende  uit hoofde van investeringsactiviteiten betroffen de acquisitie van E-Plus (EUR , miljard inclusief bijkomende kosten), de verkrijging van UMTS-licenties in Nederland (EUR  miljoen) en Duitsland (EUR , miljard), de acquisitie van een belang van % in Hutchison G UK, een deelneming die indirect een UMTS-licentie in het Verenigd Koninkrijk heeft verworven (EUR , miljard), de nabetaling op aandelen eircom (ca. EUR  miljoen) en de investeringen in materiële vaste activa (EUR . miljoen). Het aan BellSouth toegekende recht om het resterende belang in E-Plus te converteren in aandelen KPN of KPN Mobile en de toegekende warrant hadden geen kasstromen tot gevolg en werden in  derhalve niet opgenomen in de kasstroom uit investeringsactiviteiten.

[] Nettokasstroom voortvloeiend uit/aangewend voor financieringsactiviteiten In  bedroeg de nettokasstroom aangewend voor financieringsactiviteiten EUR . miljoen:

BEDRAGEN IN MILJARDEN EURO

2002

Aflossing BellSouth

–1,0

Aflossing Floating Rate Notes 2002

–3,3

Vervroegde aflossing Projectfaciliteit E-Plus

–1,9

Vervroegde aflossing diverse leningen – openbare bieding

–1,1

Vervroegde aflossing diverse leningen

–0,7

Aflossing Europese Investeringsbank

–0,2

Overig

–0,1

Totale uitgaande nettokasstroom

–8,3



[] Nettokasstroom voortvloeiend uit/aangewend voor investeringsactiviteiten


De inkomende netto kasstromen gedurende  uit hoofde van financieringsactiviteiten zijn:


2001

Uitgifte van nieuwe aandelen KPN

4,8

Eurobond

2,3

Nieuwe projectfinanciering E-Plus

1,5

Aflossing projectfinanciering E-Plus

–1,2

Floating Rate Notes

–2,2

Aflossing onderhandse leningen in Japan

–2,2

Aflossing lening BASE

–0,2

Overig

0,1

Totale inkomende nettokasstroom

2,9

De inkomende netto kasstromen gedurende  uit hoofde van financieringsactiviteiten zijn:


2000

Floating/Fixed Rate Notes

7,0

Onderhandse leningen in Japan

2,2

Participatie NTT DoCoMo in KPN Mobile

4,0

Global Bond

5,0

Uitgifte van nieuwe aandelen KPN

4,0

Achtergestelde converteerbare obligatielening

1,5

Dividend

–0,3

Lening u/g

–2,0

Overig

Totale inkomende nettokasstroom

0,1

21,5

De participatie door NTT DoCoMo leidde tot een winst voor KPN in  en tot een stijging in het eigen vermogen van KPN Mobile. De post Lening u/g in  bevat het effect van ,% van de door KPN verstrekte aandeelhoudersleningen aan E-Plus.


in het eigen vermogen

aandelensplitsing die plaatsvond in juni .

[] Geplaatst aandelenkapitaal Het maatschappelijk kapitaal bedraagt EUR ... en is verdeeld in: • ... gewone aandelen; •  (één) bijzonder aandeel; • ... preferente aandelen B. De gewone en preferente aandelen hebben elk een nominale waarde van EUR ,; het bijzonder aandeel heeft een nominale waarde van EUR ,. De gewone aandelen luiden aan toonder of op naam op verzoek van de aandeelhouder. Het bijzonder aandeel en de preferente aandelen luiden op naam. Per  december  bedroeg het geplaatste kapitaal EUR  miljoen en bestond uit het bijzonder aandeel met een nominale waarde van EUR , en ... gewone aandelen met een nominale waarde van EUR ,. De Staat is houder van het bijzonder aandeel en had ,% (: ,%) van de gewone aandelen in bezit per  december . Volgens de Nederlandse wetgeving dienen aandeelhouders onverwijld een melding te doen aan de vennootschap en de Autoriteit Financiële Markten indien het potentiële belang of het stemrecht van de desbetreffende aandeelhouders in de vennootschap de reeksen van %-%, %-%, %-%, %-%, %-/% of /% en meer bereikt of in opwaartse of neerwaartse richting passeert. In  ontving KPN  meldingen in verband met de uitoefening van het conversierecht door BellSouth. KPN ontving de eerste melding op  januari , nadat KPN, KPN Mobile en BellSouth de overeenkomst hadden gesloten waarbij BellSouth zijn indirecte belang van ,% in E-Plus converteerde in .. nieuw uitgegeven KPN aandelen. De transactie werd voltooid op  maart , waarbij BellSouth een belang van ,% in KPN verwierf. Op  maart  kreeg KPN een melding dat BellSouth met ingang van  maart  geen belang meer had in KPN. STICHTING WERKNEMERSAANDELEN KPN-TPG

Door de afsplitsing van TPG geven de op het splitsingsmoment uitstaande managementopties en converteerbare obligaties zowel recht op een aandeel KPN als een aandeel TPG. Doordat deze rechten vóór de splitsing zijn toegekend, is het niet mogelijk om deze optie uit te oefenen of een converteerbare obligatie te converteren in uitsluitend KPN- of TPG-aandelen. Met deze procedure zijn de Euronext (Amsterdam)-beursregels betreffende openbaar verhandelde opties gevolgd. KPN en TPG hebben de noodzakelijke maatregelen getroffen om zeker te stellen dat de aandelen beschikbaar zijn wanneer de opties en converteerbare obligaties worden uitgeoefend, respectievelijk worden geconverteerd. In dit kader is op  mei  de Stichting Werknemersaandelen KPN/TPG opgericht. Alle verplichtingen betreffende op dat moment uitstaande opties en converteerbare obligaties zijn afgedekt vóór het splitsingsmoment door middel van aankoop en emissie van aandelen. Al deze aandelen worden in depot gehouden door de bovengenoemde Stichting, totdat alle ‘oude’ opties en converteerbare obligaties zijn uitgeoefend, respectievelijk zijn geconverteerd. Ter financiering van de aankoop van de aandelen heeft KPN de Stichting een lening verstrekt van EUR  miljoen (: EUR  miljoen). In verband met gemaakte afspraken met TPG omtrent het beheer van deze Stichting en het tijdelijke karakter daarvan is de Stichting niet geconsolideerd in de cijfers van KPN.



Alle aandelen, opties en uitoefenprijzen zijn herberekend voor het effect van de twee-voor-één


INGEKOCHTE EIGEN AANDELEN

Koninklijke PTT Nederland heeft op  juni  en in het kader van de splitsing in  eigen aandelen ingekocht. Deze aandelen worden gehouden door de Stichting Werknemersaandelen KPN/TPG. De wijzigingen in het aandelenbezit waren gedurende  en  als volgt: INGEKOCHTE EIGEN AANDELEN AANTAL AANDELEN

Stand per 31 december 2000 Omgezet in 2001

1.694.926 –196.840

Ontvangen stockdividenden

35.799


1.533.885

Omgezet in 2002


–424.280

1.109.605

STICHTING WERKNEMERSOPTIES KPN

De opties die vanaf  aan het management en personeel van KPN worden toegekend zijn deels ingedekt door de Stichting Werknemersoptie KPN. Deze stichting heeft  miljoen KPN aandelen gekocht bij de aandelenemissie in december . KPN heeft een lening van EUR  miljoen verstrekt aan deze stichting ter financiering van de aankoop van de aandelen. De Stichting Werknemersoptie KPN is integraal geconsolideerd. Het bedrag van EUR  miljoen is ten laste van de overige reserves gebracht. Het is mogelijk dat deze aandelen zullen worden gebruikt om de verplichtingen uit hoofde van de achtergestelde converteerbare obligatielening die in november  is uitgegeven te dekken. In het geval dat meer dan  miljoen opties worden uitgeoefend respectievelijk worden geconverteerd, verwacht KPN deze aandelen te verstrekken door nieuwe aandelen uit te geven, danwel aandelen op de markt in te kopen.

[] Agio Het agio is fiscaal erkend tot een bedrag van EUR . miljoen (: EUR . miljoen).

[] Wettelijke en overige gebonden reserves Deze reserves hebben voornamelijk betrekking op het nettoresultaat van deelnemingen waarvan KPN de uitkering niet zonder meer kan bewerkstelligen. De mutatie in de wettelijke en overige gebonden reserves heeft betrekking op de ingehouden winsten van deelnemingen en cumulatieve translatieverschillen.


de Overige activiteiten onderscheiden. Divisie Vaste Net

Deze divisie omvat het nationale telefoonverkeer evenals het telefoonverkeer van vast naar mobiel en het internationaal uitgaand telefoonverkeer dat KPN op het vaste net verzorgt voor zowel particuliere als zakelijke gebruikers in Nederland (business unit Vaste Telefonie). KPN biedt tevens wholesaleverkeer (diensten aan andere telecommunicatiebedrijven). Dit heeft hoofdzakelijk betrekking op toegangs- en interconnectiediensten binnen Nederland en internationale netwerktoegang (business unit Carrier Services). Internet- en Mediadiensten (Consumer Internet and Media Services, ofwel ‘CIMS’), de unit Operator Vaste Net, verkoopkanalen, externe distributie en KPN.com maken eveneens deel uit van deze divisie. Daarnaast omvat deze divisie tevens de ,%-deelneming van KPN in SNT, een callcenter-onderneming met een notering op Euronext (Amsterdam). Divisie Mobiel

Deze divisie omvat de mobiele activiteiten van KPN in Nederland, Duitsland en België. Aan het eind van  bezat KPN ,% van KPN Mobile N.V. Divisie Business Solutions

Deze divisie omvat transmissiediensten (inclusief huurlijnen), IP-diensten (zoals DSL en private netwerkdiensten), Integrated Solutions en Managed Application Services. De klanten zijn in hoofdzaak grote bedrijven, andere telecommunicatiebedrijven en onafhankelijke service-providers. Tot de divisie behoort tevens het distributiekanaal voor persoonlijke verkoop (KPN Sales). In  is een nieuwe business unit opgericht voor internationale data/IP-diensten, KPN EuroRings genaamd. Deze unit zal zijn activiteiten in  aanvangen. De data-activiteiten van KPN Belgium zijn in januari  verkocht. Overige activiteiten

Hiertoe behoren voornamelijk niet-kernactiviteiten, waaronder diverse internationale deelnemingen ˘ (zoals het belang van ,% in de Tsjechische operator Cesky ´ Telecom en het belang van % in het satellietcommunicatiebedrijf Xantic). Daarnaast omvat het de activiteiten van KPN EnterCom (bedrijfscommunicatieoplossingen) en het retail-distributiekanaal (Primafoons en Business Centers). De resultaten van KPN Services (algemene diensten) en Corporate Center (hoofdkantoor) zijn eveneens opgenomen onder Overige activiteiten. In  werden een aantal niet-kernactiviteiten verkocht, zoals KPN Netwerk Bouw, Software Huis, Werkplekdiensten en KPN Valley (per  januari ). Eind  kondigde KPN de verkoop van Telefoongids Media aan (telefoongidsen). De verkoop van Telefoongids Media werd op  februari  afgerond.



In  waren de drie kerndivisies van KPN: Vaste Net, Mobiel en Business Solutions. Daarnaast worden


POSTEN WINST- EN VERLIESREKENING SOM DER BEDRIJFSOPBRENGSTEN 2002

2001

2000

6.632

6.500

6.371


Vaste Net Mobiel

5.312

4.673

5.861

Business Solutions

2.047

2.068

2.075


1.264

2.148

1.879

Interne opbrengsten

–2.471

–2.530

–2.675

Totaal

12.784

12.859

13.511

2001

2000

2000

Inter-

Nederland

GEOGRAFISCHE SEGMENTATIE VAN DE SOM DER BEDRIJFSOPBRENGSTEN 2002 Nederland

2002

2001

Inter-

Nederland

nationaal

nationaal

Internationaal

Vaste Net

97%

3%

99%

1%

100%

-

Mobiel

48%

52%

52%

48%

71%

29%

Business Solutions

96%

4%

95%

5%

95%

5%


92%

8%

83%

17%

86%

14%

Totaal

76%

24%

78%

22%

85%

15%

2002

2001

2000

AFSCHRIJVINGEN EN BIJZONDERE WAARDEVERMINDERINGEN BEDRAGEN IN MILJOENEN EURO

Vaste Net

874

940

840

8.367

15.617

1.369

Business Solutions

758

565

490


253

695

340

10.252

17.817

3.039

2001

2000

Mobiel

Totaal

BIJZONDERE WAARDEVERMINDERINGEN OP GOODWILL EN LICENTIES BEDRAGEN IN MILJOENEN EURO

Vaste Net Mobiel Business Solutions Overige activiteiten

Totaal


2002

-

-

-

7.264

13.843

-

-

10

-

31

260

-

7.295

14.113

-


Vaste Net

2002

2001

2000

1.095

533

1.129

–6.254

–14.130

1.603

Business Solutions

–100

–18

197


–322

–821

–212

–5.581

–14.436

2.717

2002

2001

2000

–1.169

–87

36

–531

6

213

–1.700

–81

249

2002

2001

Vaste Net

288

570

Mobiel

519

892

Business Solutions

270

751

60

736

1.137

2.949

Mobiel

Totaal

RESULTAAT DEELNEMINGEN BEDRAGEN IN MILJOENEN EURO

Mobiel Overige activiteiten

Totaal

BALANSPOSTEN INVESTERINGEN MATERIËLE VASTE ACTIVA BEDRAGEN IN MILJOENEN EURO


Totaal

De investeringen in materiële vaste activa in de divisies Vaste Net en Business Solutions betreffen voornamelijk investeringen in Nederland. In de divisie Mobiel heeft % (: %) van de investeringen in Duitsland plaatsgevonden en % (: %) in België. DEELNEMINGEN 31-12-2002

31-12-2001

36

1.206

6

11


859

1.275

Totaal

901

2.492


Mobiel Business Solutions



BEDRIJFSRESULTAAT


TOTALE ACTIVA 31-12-2002


Vaste Net

31-12-2001

5.330

5.428

12.977

20.948

Business Solutions

2.821

3.508


4.033

11.238

25.161

41.122

2002

2001

2000

16.477

Mobiel

Totaal

AANTAL MEDEWERKERS GEMIDDELD AANTAL FULL TIME EQUIVALENTS (FTE’S)

Vaste Net

19.787

19.273

Mobiel

6.617

6.916

5.154

Business Solutions

4.084

4.615

4.862


9.707

14.880

14.812

40.195

45.720

41.305

2002

2001

2000

19.669

Totaal

AANTAL MEDEWERKERS AAN EIND VAN PERIODE

Vaste Net

20.666

22.990

Mobiel

6.051

7.388

6.386

Business Solutions

3.775

5.015

5.206


7.626

13.728

16.427

38.118

49.121

47.688

Totaal


grondslagen KPN JAARVERSLAG 2002

ALGEMEEN

De geconsolideerde financiële overzichten worden opgesteld volgens de Nederlandse weten regelgeving. Deze verschillen in bepaalde opzichten van de algemeen aanvaarde grondslagen voor de waardering en resultaatbepaling in de Verenigde Staten (US GAAP). De belangrijkste verschillen komen voor in de volgende gebieden: • Vaste activa met een onbepaalde levensduur (waaronder goodwill) en overige vaste activa met een bepaalde levensduur; • Verwerken van acquisities; • Reorganisatie; • Pensioen en pensioenachtige verplichtingen; • Omzetverantwoording; • BellSouth conversierecht; • Activering rentelasten UMTS licenties; • Overige verschillen. De volgende overzichten geven de aanpassingen weer van het resultaat na belastingen en het totale eigen vermogen van KPN volgens Nederlandse weten regelgeving tot de bedragen die zouden resulteren bij toepassing van US GAAP. AANSLUITINGSOVERZICHT RESULTAAT NA BELASTINGEN NAAR US GAAP BEDRAGEN IN MILJOENEN EURO

2002

2001

2000

–9.542

–7.495

1.874

–1.441

13.843

-

Resultaat na belastingen volgens Nederlandse weten regelgeving

Aanpassingen voor: A

• bijzondere waardevermindering goodwill

A

• bijzondere waardevermindering goodwill als gevolg

A

• bijzondere waardevermindering licenties

A

• bijzondere waardevermindering materiële vaste activa

A

• afschrijving goodwill

B B B

• afschrijving overige immateriële vaste activa

B

• kosten naamswijziging

C

• personeels- en reorganisatievoorzieningen

D

• pensioenkosten

D

• pensioeneffect door inkrimping van het personeelsbestand als 182

197

-

E

• omzetverantwoording

126

–52

–166

F

• BellSouth conversierecht

–53

–5.472

5.525

G

• activering rentelasten UMTS licenties

627

555

179

H

• derivaten

H

• minderheidsdeelnemingen

H

• aandeel derden

H

• afschrijving geactiveerde software/zelfvervaardigde software

H

• consolidatie van Vision Networks Holdings B.V.

H

• WIR-vervangende bijdrage

6

8

8

H

• assurantie eigen risico

-

–31

–5

H

• boekwinst NTT DoCoMo

van de overgang naar FAS 142

–14.179

-

-

5.326

-

-

39

-

-

2.328

34

49

• afschrijving merknaam

–54

–42

–38

• afschrijving klantrelaties

–81

–64

–43

–6

–4

–4

–34

-

-

–191

160

–225

185

61

73

gevolg van reorganisaties of desinvesteringen (curtailment gain)

• belastingeffect aanpassingen

Resultaat na belastingen volgens US GAAP


90

32

-

–84

181

23

1.744

–1.892

128

-

3

4

62

7

18

-

-

–95

–39

–214

31

–15.107

–185

7.336


RESULTAAT NA BELASTINGEN PER GEWOON AANDEEL VOLGENS US GAAP BEDRAGEN IN EURO

Resultaat na belastingen per gewoon aandeel en per ADS

2002

2001

2000

–6,23

–0,15

7,45

–6,23

–0,15

6,69

31-12-2002

31-12-2001

4.508

11.988

–1.058

12.722

5.326

-

Resultaat na belastingen per gewoon aandeel en per ADS met inachtneming van het verwateringeffect

AANSLUITINGSOVERZICHT EIGEN VERMOGEN NAAR US GAAP BEDRAGEN IN MILJOENEN EURO

Eigen vermogen volgens Nederlandse weten regelgeving

Aanpassingen voor: A

• goodwill

A

• bijzondere waardevermindering licenties

A

• bijzondere waardevermindering materiële vaste activa

B

• merknaam

B

• klantrelaties

B

• overige immateriële vaste activa

B

• kosten naamswijziging

C

• personeels- en reorganisatievoorzieningen

31

222

D

• pensioenverplichtingen

–721

–1.088

E

• omzetverantwoording

–176

–302

F

• BellSouth conversierecht

G

• activering rentelasten UMTS licenties

H

• derivaten

122

41

H

• minderheidsdeelnemingen

121

205

H

• aandeel derden

–116

–1.860

H

• Stichting Werknemersaandelen KPN/TPG

H

• consolidatie van Vision Networks Holdings B.V.

H

39

-

1.005

802

174

151

56

52

–34

-

-

53

1.361

734

–18

–20

-

683

• WIR-vervangende bijdrage

–40

–46

• belastinglatenties

245

284

10.825

24.621

Eigen vermogen volgens US GAAP

Naast de aansluiting van het resultaat na belastingen op basis van de Nederlandse weten regelgeving met het resultaat na belastingen volgens US GAAP dient onder US GAAP het comprehensive income vermeld te worden. Het comprehensive income betreft alle wijzingen in het eigen vermogen van een onderneming in een bepaalde periode, met uitzondering van stortingen door en uitkeringen aan aandeelhouders.



Resultaat na belastingen volgens US GAAP

2002

2001

2000

–15.107

–185

7.336

33

92

–1

Other Comprehensive Income items: • koersverschillen via het eigen vermogen • mutatie waardering Infonet naar marktwaarde • derivaten (FAS 133)

Comprehensive income

-

–32

–1.765

–9

9

-

–15.083

–116

5.570

RECENTE US GAAP REGELGEVING

In juni  heeft de Financial Accounting Standards Board (‘FASB’) SFAS , ‘Accounting for Obligations Associated with the Retirement of Long-Lived Assets’ uitgevaardigd, die van kracht is vanaf  januari . SFAS  bepaalt onder meer dat de reële waarde van een verplichting die verband houdt met de ontmanteling of opruiming van bepaalde materiële vaste activa dient te worden verantwoord in de periode dat de verplichting ontstaat, indien een betrouwbare schatting gemaakt kan worden en indien de juridische verplichting bestaat om deze na te komen. Een juridische verplichting ontstaat door () een actie van de overheid, zoals een wet of verordening, () een overeenkomst tussen partijen, zoals een schriftelijke of mondelinge overeenkomst, of () een belofte of toezegging aan een derde partij waaruit een gerechtvaardigde verwachting van nakoming van de verplichting voortvloeit. De ontmantelingsen opruimkosten verbonden aan het buiten gebruik stellen worden geactiveerd als onderdeel van de boekwaarde van de vaste activa met een bepaalde levensduur. De ontmantelingsen opruimkosten worden vervolgens systematisch ten laste van het resultaat gebracht op grond van de economische levensduur van het materieel vast actief (als afschrijving of bijzondere waardevermindering). De verplichting wordt contant gemaakt en vervolgens opgerent door gebruikt te maken van het credit-adjusted risk-free interest percentage van het moment van het ontstaan van de oorspronkelijke verplichting. De opgerente bedragen moeten worden verwerkt als een toename van de boekwaarde van de verplichting en gerubriceerd in de resultatenrekening als overige bedrijfslasten. KPN onderzoekt thans de gevolgen van deze nieuwe verslaggevingsregels op de vermogenspositie, resultaat en toekomstige kasstromen. In juni , heeft de FASB SFAS , ‘Accounting for Costs Associated with Exit or Disposal Activities’ uitgevaardigd. SFAS  vereist dat een verplichting voor kosten verbonden aan het beëindigen of verkopen van activiteiten moet worden verantwoord op basis van de reële waarde in de periode dat de verplichting ontstaat. Voorheen werd een verplichting voor het beëindigen of verkopen van activiteiten verantwoord op het moment dat een onderneming zich hieraan heeft gecommitteerd, alhoewel dit niet op zich zelf een verplichting creëert aan anderen die overeenkomt met de definitie van een verplichting. SFAS  wordt van kracht voor KPN voor het beëindigen of verkopen van activiteiten die ontstaan na  december . KPN onderzoekt thans de gevolgen van deze nieuwe verslaggevingsregels op de vermogenspositie, resultaat en toekomstige kasstromen. In November , heeft de FASB Interpretatie  (‘FIN’) gepubliceerd, ‘Guarantor’s Accounting and Disclosure Requirements for Guarantees, Including Indirect Guarantees of Indebtedness of Others.’ FIN  vereist dat een verplichting (tegen actuele waarde) wordt opgenomen in de balans van de garantsteller bij uitgifte van een garantie. Tevens vereist FIN  toelichting op garanties die een onderneming heeft afgegeven, inclusief een opstelling van de veranderingen in de verplichtingen uit hoofde van productgarantie van een onderneming. De initiële voorschriften van FIN  over verantwoording en waardebepaling zijn van toepassing op garanties afgegeven of aangepast na  december , ongeacht wanneer het boekjaar van de garantsteller eindigt. De toelichtingvereisten (maar niet de financiële verwerking) van FIN  zijn van kracht voor de jaarrekening  van KPN.



COMPREHENSIVE INCOME


In januari  heeft FASB Interpretatie  (‘FIN ’) gepubliceerd, ‘Consolidation of Variable Interest Entities, an Interpretation of ARB .’ FIN  vereist dat bepaalde variable interest entities geconsolideerd moeten worden door de primary beneficiary zodra de eigen vermogen verschaffers niet het kenmerk hebben van een controlerend belang of niet voldoende eigen vermogen hebben verschaft aan de onderneming om haar activiteiten te financieren zonder additionele achtergestelde financiële ondersteuning van andere partijen. FIN  is van kracht voor alle nieuwe variable interest entities die zijn opgericht of verkregen na  januari . Voor variable interest entities opgericht of verkregen voor  februari  moeten de voorschriften van FIN  worden toegepast voor de eerste rapportageperiode die begint na  juni . De toelichtingvereisten (maar niet de financiële verwerking) van FIN  zijn van kracht voor de jaarrekening  van KPN, ongeacht de datum waarop de variable interest entity is ontstaan. In november , heeft de Emerging Issues Task Force (‘EITF’) overeenstemming bereikt over Issue - (EITF -), ‘Revenue Arrangements with Multiple Deliverables’. EITF - gaat in op bepaalde aspecten van verslaggeving voor een verkoper die per overeenkomst meerdere opbrengst genererende activiteiten zal uitvoeren. EITF - wordt van kracht voor de eerste rapportageperiode die begint na  juni . KPN onderzoekt thans de gevolgen van EITF - op de vermogenspositie, resultaat en toekomstige kasstromen.

Analyse van de verschillen tussen Nederlandse weten regelgeving en US GAAP A.

GOODWILL EN OVERIGE VASTE ACTIVA MET EEN BEPAALDE LEVENSDUUR

Bijzondere waardevermindering goodwill

Volgens Nederlandse weten regelgeving, moet goodwill worden getest op bijzondere waardeverminderingen zodra er bepaalde aanwijzingen van bijzondere waardevermindering bestaan. Als dergelijke aanwijzingen zijn geïdentificeerd moet de bijzondere waardevermindering worden vastgesteld door de boekwaarde van de goodwill te vergelijken met de bedrijfswaarde van de kasstroomgenererende eenheid die de goodwill in haar boeken heeft staan. Een kasstroomgenererende eenheid is de kleinste groep van identificeerbare activa die een kasinstroom genereert uit continu gebruik en die grotendeels onafhankelijk is van de kasinstroom van overige activa. Om de bedrijfswaarde van een kasstroomgenererende eenheid te bepalen worden externe waarderingen en gedisconteerde toekomstige kasstromen gebruikt. Indien de bedrijfswaarde van de kasstroomgenererende eenheid lager is dan de boekwaarde wordt een bijzondere waardevermindering voor het verschil verwerkt. In  heeft KPN volgens de Nederlandse weten regelgeving bijzondere waardeverminderingen verwerkt van EUR . miljoen op de goodwill van met name E-Plus (EUR . miljoen), Hutchison G UK (EUR  miljoen) en RAM Mobile (EUR  miljoen). De verwachte niet contant gemaakte toekomstige kasstromen waren hoger dan de boekwaardes van E-Plus en RAM Mobile daarom is er onder US GAAP geen bijzondere waardevermindering verwerkt voor E-Plus en RAM Mobile. De investering van KPN in Hutchison G UK is gewaardeerd volgens de vermogensmutatiemethode en als zodanig is er geen bijzondere waardevermindering opgenomen onder US GAAP. Algemeen economische ontwikkelingen evenals beslissingen van sommige aanbieders van mobiele telefonie om de markt te verlaten of om bepaalde activiteiten uit te stellen was de aanleiding om medio  de bestaande business plannen voor onze mobiele activiteiten opnieuw kritisch te beoordelen. Deze beoordeling resulteerde in nieuwe business plannen, in lijn met de aangepaste verwachtingen. De impairment testen zijn uitgevoerd op de boekwaarde van bepaalde activa in de mobiele divisie, inclusief immateriële vaste activa en goodwill, welke zijn gebaseerd op onze nieuwe business plannen. Voor het doel van de impairment testen, heeft KPN de realiseerbare waarde van de activa berekend op basis van externe waarderingen en gedisconteerde kasstromen, zijnde de verwachte nettoopbrengstwaarde en heeft KPN het resultaat vergeleken met de boekwaarde van de investeringen.


van goodwill met betrekking tot E-Plus (EUR . miljoen) en BASE (EUR  miljoen). Tevens heeft KPN een EUR  miljoen bijzondere waardevermindering op de goodwill van KPNQwest verwerkt. Dit heeft in overeenstemming met de Nederlandse weten regelgeving geresulteerd in een totale bijzondere waardevermindering van goodwill van EUR . miljoen. Onder US GAAP was tot  december  een bijzondere waardevermindering beoordeling van goodwill alleen vereist indien bepaalde indicatoren van bijzondere waardevermindering aanwezig waren. Er was sprake van een bijzondere waardevermindering indien het totaal van de verwachte toekomstige niet contant gemaakte kasstromen lager was dan de boekwaarde van de goodwill. De bijzondere waardevermindering van goodwill op basis van de Nederlandse weten regelgeving op E-Plus en RAM Mobile is niet verwerkt onder US GAAP, omdat het totaal van de verwachte toekomstige niet contant gemaakte kasstromen hoger was dan de boekwaarde van de goodwill. De investering van KPN in Hutchison G UK is gewaardeerd volgens de vermogensmutatiemethode en als zodanig is er geen bijzondere waardevermindering opgenomen onder US GAAP. Vanaf  januari  volgt KPN SFAS , ‘Goodwill and Other Intangible Assets.’ SFAS  schrijft voor dat op goodwill en overige immateriële activa met een onbepaalde economische levensduur niet langer mag worden afgeschreven. In plaats van het afschrijven over de economische levensduur moet goodwill jaarlijks worden getest op een bijzondere waardevermindering en zodra er sprake is van bepaalde omstandigheden. SFAS  vereist een twee staps impairment test om vast te stellen of er wel of niet sprake is van een bijzondere waardevermindering van goodwill. Stap één stelt de mogelijke aanwezigheid van een bijzondere waardevermindering vast en vereist dat de reële waarde van iedere rapportage eenheid moet worden vergeleken met de desbetreffende boekwaarde. KPN schat de reële waarde van iedere rapportage eenheid op basis van gedisconteerde kasstromen. Indien de reële waarde van een rapportage eenheid hoger is dan de boekwaarde van de rapportage eenheid, inclusief goodwill, is een bijzondere waardevermindering niet aan de orde. Indien de reële waarde lager is dan de boekwaarde, dan dient stap twee te worden uitgevoerd. Stap twee bepaalt indien er sprake is van een bijzondere waardevermindering, de hoogte hiervan door met behulp van een purchase price allocation de impliciete reële waarde van de goodwill vast te stellen. Vervolgens wordt de impliciete reële waarde van de goodwill vergeleken met de desbetreffende boekwaarde en indien deze lager is moet voor het verschil een bijzondere waardevermindering worden opgenomen. De invoering van SFAS  onder US GAAP heeft in  geleid tot een bijzondere waardevermindering op goodwill, van hoofdzakelijk E-Plus, van EUR . miljoen, welke is verwerkt als een stelselwijziging zoals voorgeschreven door SFAS . Gedurende  heeft KPN additionele bijzondere waardeverminderingen verwerkt van EUR . miljoen, met name met betrekking tot impairment testen die vereist zijn door SFAS , die geleid hebben tot bijzondere waardeverminderingen bij E-Plus (EUR  miljoen) en BASE (EUR  miljoen). Het grootste deel van de resterende bijzondere waardevermindering heeft te maken met Hutchison G UK (EUR  miljoen) en KPN Qwest (EUR  miljoen). De totale bijzondere waardeverminderingen zijn onder US GAAP EUR . miljoen. Dit is EUR  miljoen lager dan de bijzondere waardevermindering op basis van de Nederlandse weten regelgeving van EUR . miljoen met name door het verschil in boekwaardes. Afschrijving van goodwill

Het volgen van SFAS  heeft ook geresulteerd in een aansluitingspost omdat de afschrijving van goodwill volgens de Nederlandse weten regelgeving van EUR  miljoen als afschrijving van goodwill niet langer is toegestaan onder US GAAP.



Dit heeft op basis van de Nederlandse weten regelgeving geleid tot bijzondere waardeverminderingen


De volgende tabel toont de resultaten als SFAS  was toegepast in voorgaande jaren:

2001

2000

Netto resultaat volgens US GAAP

–185

7.336

Terugname: goodwill afschrijving

1.134

948

949

8.284

BEDRAGEN IN MILJOENEN EURO, MET UITZONDERING VAN INFORMATIE PER AANDEEL

Aangepast netto resultaat

Netto resultaat per aandeel – basis: Netto resultaat volgens US GAAP

–0,15

7,45


0,89

0,96

Aangepast netto resultaat

0,74

8,41

Netto resultaat per aandeel – na verwatering: Netto resultaat volgens US GAAP

–0,15

6,69


0,89

0,86

Aangepast nettoresultaat *

0,67

7,56

*

Gebaseerd op een stijging van het nettoresultaat in  van EUR  miljoen en in  van EUR  miljoen (converteerbare schuld) en een totaal van ... aandelen in  en ... aandelen in .

Bijzondere waardevermindering van overige vaste activa met een bepaalde levensduur

Volgens de Nederlandse weten regelgeving, moeten overige vaste activa met een bepaalde levensduur voor bijzondere waardeverminderingen worden getest indien er sprake is van bepaalde bijzondere waardevermindering indicatoren. Indien dergelijke indicatoren worden geïdentificeerd zal een bijzondere waardevermindering worden verwerkt voor het meerdere van de boekwaarde van het actief boven de bedrijfswaarde die is bepaald met behulp van gedisconteerde kasstromen. Voor US GAAP past KPN SFAS , ‘Accounting for the impairment or Disposal of Long-Lived Assets’, toe om vast te stellen of er voor een actief sprake is van een bijzondere waardevermindering. KPN bepaalt de bijzondere waardevermindering van identificeerbare immateriële vaste activa (licenties en overige immateriële activa), materiële vaste activa en financiële vaste activa zodra zich omstandigheden voordoen die aangeven dat de boekwaarde niet is terug te verdienen. Om vast te stellen of activa met een bepaalde levensduur zijn terug te verdienen worden de niet contant gemaakte kasstromen van deze activa vergeleken met de desbetreffende boekwaarde. Indien de boekwaarde lager is dan het totaal van de niet contant gemaakte kasstromen zal indien er sprake is van een bijzondere waardevermindering het verschil tussen de boekwaarde van de activa en de reële waarde worden bepaald op basis van gedisconteerde kasstromen. Algemene economische ontwikkelingen evenals beslissingen van sommige aanbieders van mobiele telefonie om de markt te verlaten of om bepaalde activiteiten uit te stellen waren aanleiding om medio  de bestaande business plannen voor onze mobiele activiteiten opnieuw kritisch te beoordelen. Deze beoordeling resulteerde in nieuwe business plannen, in lijn met de aangepaste verwachtingen. De impairment testen zijn uitgevoerd op de boekwaarde van de mobiele netwerk activa van KPN, welke hoofdzakelijk bestaan uit UMTS licenties en materiële vaste activa. Op basis van de Nederlandse weten regelgeving heeft dit geleid tot bijzondere waardeverminderingen van EUR , miljoen met name voor UMTS licenties van E-Plus en de UMTS en DCS licentie van BASE. Volgens US GAAP is alleen voor de UMTS licentie van BASE sprake van een bijzondere waardevermindering omdat de niet contant gemaakte kasstromen van de overige activa groter waren dan de desbetreffende boekwaarde.


VERWERKEN VAN ACQUISITIES

US GAAP vereist dat bij het verwerken van acquisities, immateriële vaste activa die contractueel of wettelijk te onderscheiden zijn of separeerbaar zijn, geïdentificeerd moeten worden en apart van goodwill als immateriële vaste activa worden geactiveerd. In het algemeen worden deze immateriële vaste activa volgens de Nederlandse weten regelgeving verwerkt als goodwill. De meest significante immateriële vaste activa die in de acquisities van E-Plus en BASE worden onderscheiden zijn merknaam, klantrelaties en overige immateriële activa. Deze onderscheiden immateriële vaste activa worden onder US GAAP separaat geactiveerd en afgeschreven over een kortere economische levensduur dan die van de goodwill op basis van de Nederlandse weten regelgeving. De afschrijvingslast onder US GAAP is als gevolg hiervan hoger dan op basis van de Nederlandse weten regelgeving. De samenstelling van de overige immateriële vaste activa is als volgt:

Afschrijvings-

31-12-2002

31-12-2002

31-12-2001

31-12-2001

Historische

Cumulatieve

Historische

Cumulatieve

kostprijs

afschrijvingen

kostprijs

afschrijvingen

20 jaar

1.139

–134

882

–80

4 jaar

362

–188

258

–107

10 jaar

70

–14

60

–8

1.571

–336

1.200

–195

periode

Merknaam Klantenrelaties Overige immateriële activa

Totaal

Afschrijvingen voor overige immateriële vaste activa waren EUR  miljoen in  (: EUR  miljoen). Afschrijvingen voor overige immateriële vaste activa zijn voor  naar verwachting EUR  miljoen, voor  EUR  miljoen, voor  EUR  miljoen, voor  EUR  miljoen en voor  EUR  miljoen. In  heeft KPN, als onderdeel van de acquisitie van het resterende % belang in haar dochter BASE (voorheen KPN Orange), een reservering opgenomen onder de Nederlandse weten regelgeving voor de kosten die samenhangen met het verwijderen van de merknaam Orange en de naamswijziging van haar dochter in BASE. Onder US GAAP neemt KPN de kosten voor de naamswijziging van haar dochter op het moment dat ze ontstaan. Dit resulteert onder de Nederlandse weten regelgeving tot een hogere boekwaarde van de goodwill en hogere afschrijvingen in de toekomst. C.

REORGANISATIE

Onder de Nederlandse weten regelgeving moeten reorganisatie en herstructurering voorzieningen worden opgenomen voor de verwachte kosten van geplande reorganisaties, indien aan bepaalde criteria is voldaan. Volgens US GAAP zijn de criteria met betrekking tot de timing van de communicatie en de aard van de kosten, waaraan moet worden voldaan teneinde een voorziening voor de met de reorganisatie verbonden verplichtingen en kosten te treffen, meer stringent dan die onder de Nederlandse weten regelgeving.



B.


Eind  heeft het KPN management een reorganisatieplan goedgekeurd om het personeelsbestand te reduceren. In  bedroeg de totale reorganisatievoorziening van EUR  miljoen, waarvan onder de pensioenvoorzieningen in de geconsolideerde balans EUR  miljoen wordt verantwoord, omdat deze kosten betrekking hebben op het vervroegde uittredingsplan waarin het sociaal plan voorziet. De resterende EUR  miljoen wordt verantwoord onder de reorganisatievoorziening in de geconsolideerde balans en heeft met name betrekking op de kosten van gedwongen ontslag, juridische kosten, beëindigingskosten en boetes voor huurovereenkomsten en contracten met toeleveranciers. In  heeft KPN een additionele reorganisatievoorziening van EUR  miljoen voor additionele reductie in personeel en reductie in kantoorruimte. Tevens is er EUR  miljoen van de reorganisatie voorziening vrijgevallen doordat overcomplete medewerkers een andere baan binnen KPN hebben gevonden. Bepaalde onderdelen van de reorganisatievoorziening die zijn verwerkt volgens de Nederlandse weten regelgeving voldoen niet aan de voornoemde US GAAP criteria. Deze criteria omvatten onder meer het moment van communiceren van het sociaal plan aan de betrokken medewerkers. Tevens kwalificeren bepaalde kosten niet als een reorganisatievoorziening onder US GAAP. Als gevolg hiervan is de reorganisatievoorziening per  december  volgens US GAAP EUR  miljoen lager dan onder de Nederlandse weten regelgeving. Per  december  was de reorganisatievoorziening EUR  miljoen lager dan onder de Nederlandse weten regelgeving. Op basis van de Nederlandse weten regelgeving heeft KPN een aantal reorganisatievoorzieningen getroffen in  en , voor uitgaven die samenhangen met het implementeren van automatiseringsprojecten, voor het marktconform maken van arbeidsvoorwaarden, voor de kosten van de verhuizingen, en voor om-, heren bijscholing van personeel. Volgens US GAAP moeten deze kosten worden verantwoord in de periode waarin de uitgave wordt gedaan. Per  december  was het saldo van deze voorziening nihil (: nihil; : EUR  miljoen). D.

PENSIOEN EN PENSIOENACHTIGE VERPLICHTINGEN

Tot  april  had KPN vijf pensioenregelingen; twee hiervan waren gebruikelijke pensioenregelingen en de overige drie waren regelingen voor vervroegde uitdiensttreding. Vanaf  april  zijn de twee pensioenplannen aangepast en zijn de regelingen voor vervroegde uitdiensttreding hierin opgegaan. Tevens is er een overgangsregeling geïntroduceerd. De eerste pensioenregeling van KPN (de zogenoemde BPF-regeling) heeft betrekking op de werknemers die onder de KPN CAO vallen, hetgeen geldt voor de overgrote meerderheid van alle KPN werknemers in Nederland. De uitvoering van de regeling is ondergebracht bij de Stichting Bedrijfspensioenfonds KPN. De pensioenregeling is een geïndexeerde middelloonregeling met een pensioengerechtigde leeftijd van  jaar voor een salaris tot EUR .. De pensioenrechten worden jaarlijks vermeerderd met .% van de pensioengrondslag. Vanaf  jaar kan een deel van het pensioen worden omgezet in een partnerpensioen. Het partnerpensioen in geval de leeftijd van  niet wordt bereikt door overlijden, is afgedekt door middel van een risicoverzekering. Tevens wordt er een tijdelijk pensioen van % van de franchise opgebouwd om de laatste drie jaar voordat de AOW begint te overbruggen. Voor het salarisdeel boven EUR . is een beschikbaar premiestelsel van toepassing. Er is een overgangsregeling voor medewerkers die al in dienst waren voor  april  en die op dat moment  jaar of ouder waren. Voor deze werknemers garandeert KPN % (tussen  en  jaar dalend naar %) van het laatst verdiende salaris vanaf  tot  jaar. Deze groep van medewerkers ontvangt tevens een additioneel pensioen vanaf  jaar op basis van , dienstjaar. Tevens mag iedere medewerker die op  april   jaar of langer in dienst was, met  jaar of na  dienst jaren vervroegd uit dienst treden in plaats van vanaf  jaar. De werknemer hoeft geen pensioenpremie te betalen. De bijdrage wordt vastgesteld op basis van actuariële uitgangspunten.



De tweede bedrijfspensioenregeling (de zogenaamde OPF-regeling) is extern ondergebracht in ‘Stichting Ondernemingspensioenfonds KPN’. Deze regeling is voor alle werknemers van  jaar en ouder die een persoonlijke arbeidsovereenkomst hebben (die niet onder de CAO vallen). Het nieuwe pensioenplan voor de werknemers die een persoonlijke arbeidsovereenkomst hebben is vergelijkbaar met het pensioenplan voor de werknemers die onder de KPN CAO vallen en wordt daarom niet verder in detail toegelicht. De beleggingsportefeuille in het kader van de pensioenen wordt beheerd door Stichting Bedrijfspensioenfonds KPN en Stichting Ondernemingspensioenfonds KPN. De beleggingen zijn gewaardeerd tegen actuele waarde. De beleggingsportefeuille is als volgt samengesteld;

In procenten

Strategisch

Actueel

Actueel

(vanaf

per

per

Actueel per

2002)

31-12-2002

31-12-2001

31-12-2000

Aandelen

32

28

56

55

Vastrentende waarden

59

61

34

37

Onroerend goed

9

11

10

7

Liquide middelen

-

-

-

1

De funding ratio van de pensioenfondsen is ,% (: ,%) en ,% (: %) van de verplichtingen voor het BPF en OPF respectievelijk. De reorganisatie en het sociaal akkoord dat daarmee verband houdt, hebben twee gevolgen. De gedwongen ontslagen leiden ertoe dat het effect van toekomstige salarisverhogingen bij de bepaling van de pensioenverplichting is vrijgevallen. Daarnaast kunnen de werknemers die gedwongen worden ontslagen, geen aanspraak meer maken op de VUT-regeling. Dit heeft geleid tot een vrijval van de VUT-verplichting. Deze voormalige werknemers worden echter op een andere manier gecompenseerd. De kosten van deze compensatie zijn verantwoord onder de reorganisatiekosten. Het effect van de reorganisatie op de pensioenkosten wordt verantwoord als curtailment gain, zijnde het effect op de pensioenverplichting die ontstaat bij inkrimping van het personeelsbestand. Op basis van de Nederlandse weten regelgeving is de curtailment gain gelijk verwerkt met de verwerking van de reorganisatie voorziening, gebaseerd op bedragen die konden worden berekend in . In  zijn verschillende onderdelen van KPN verkocht, wat onder US GAAP tot curtailment gains heeft geleid. Nadat de pensioenrechten zijn overgedragen naar een nieuwe pensioenuitvoerder zal de afwikkeling plaatsvinden. Op basis van de Nederlandse weten regelgeving leiden de desinvesteringen niet tot enige curtailment effecten. PENSIOENVOORZIENINGEN ONDER US GAAP

The Projected Unit Credit Method is gehanteerd om de prospectieve pensioenverplichting, de Projected Benefit Obligation (PBO) te bepalen en de Current Unit Credit Method is gebruikt om de opgebouwde pensioenverplichting, de Accumulated Benefit Obligation (ABO) te bepalen. Curtailment

Conform US GAAP is, de curtailment gain, het resultaat dat ontstaat als gevolg van het effect van de inkrimping van het personeelsbelang op de pensioenverplichting, berekend als gevolg van de reorganisatie. Deze curtailment gain is oorspronkelijk verwerkt in  en deels gereserveerd, en gerealiseerd in  conform de richtlijnen van SFAS , ‘Employers’ Accounting for Settlements & Curtailments of Defined Benefit Pension Plans and for Termination Benefits.’ Het bedrag in de aansluiting ontstaat door het verschil in timing van het realiseren van het curtailment gain. Volgens US GAAP is de curtailment gain als gevolg van desinvesteringen verwerkt op het moment van desinvestering.



Pensioenlasten

In overeenstemming met SFAS  zijn de pensioenlasten voor de jaren ,  en  als volgt samengesteld:


2002

2001

2000

Servicekosten

–136

–155

–172

Interestkosten

–249

–240

–230

325

338

340

–60

–57

–62

–51

Beleggingsrendement

Depreciation transition costs

–52

–51

Depreciation prior-service charges

59

66

66

Depreciation of experience gain/loss

10

21

16

–43

–21

–31

Beschikbare premie Werknemersbijdrage

Pensioenlasten volgens SFAS 87 (US GAAP)

–8

–7

–6

-

12

10

–51

–16

–27

60

197

-

122

-

-

Vrijval door inkrimping van het personeelsbestand door de reorganisatie volgens SFAS 88 (curtailment gain) Vrijval door inkrimping van het personeelsbestand door desinvesteringen volgens SFAS 88 (curtailment gain)

Totale pensioenlasten/baten volgens SFAS 87 en SFAS 88 (US GAAP) Pensioenlasten op basis van Nederlandse regelgeving

Verschil pensioenlast volgens SFAS 87/SFAS 88 (US GAAP)


131

181

–27

–236

–77

–100

367

258

73

De balanspositie van KPN per  december  en  december  is volgens SFAS  (Funded Status) als volgt;

31-12-2002

31-12-2001

Accumulated Benefit Obligations

–3.709

–3.565

Projected Benefit Obligation

–4.513

–4.297

3.156

3.363

–1.357

–934


Actuele waarde van plan assets

Benefit obligation in excess of plan assets

Unrecognized net gain/loss Unrecognized prior-service charges

722

126

–490

–654

14

70

Unrecognized net transition asset

Pensioenvoorzieningen volgens SFAS 87 (US GAAP)

–1.111

–1.392

Pensioenvoorziening volgens Nederlandse weten regelgeving

–390

–304

Additionele pensioenverplichting volgens SFAS 87 (US GAAP)

–721

–1.088

De correctie voor een extra minimumverplichting was in  nihil (: nihil; : nihil). Er was in  geen additionele vermindering van het eigen vermogen (: nihil; : nihil).

IN PROCENTEN

31-12-2002

31-12-2001

31-12-2001

Rekenrente

5,50

6,00

5,50

Looninflatie

3,00

3,00

3,00

Prijsinflatie

2,00

2,00

2,00

Beleggingsrendement

7,30

9,50

9,50

De daling in het verwachte beleggingsrendement is een gevolg van de verandering in de beleggingsportefeuille en een daling in de historische beleggingsrendementen, welke worden gebruikt om het verwachte beleggingsrendement te bepalen.



Balanspositie


Projected Benefit Obligation

In  en  waren de veranderingen in de Projected Benefit Obligation als volgt:

31-12-2002

31-12-2001

–4.297

–3.881

Servicekosten

–136

–143

Interestkosten

–249

–240


Projected Benefit Obligation aan het begin van het jaar

Werknemersbijdrage

-

–12

Actuarieel resultaat

–53

–328

Betaalde bijdragen

107

89

115

218

–4.513

–4.297

3.363

3.493

–243

–170

143

117

Vrijval door inkrimping van het personeelsbestand door de reorganisatie (curtailment gain)

Projected Benefit Obligation aan het einde van het jaar

Mutatieoverzicht plan assets Actuele waarde plan assets aan het begin van het jaar Gerealiseerd beleggingsrendement Werkgeversbijdrage Werknemersbijdrage Betaalde bijdragen

Actuele waarde plan assets aan het einde van het jaar

E.

-

12

–107

–89

3.156

3.363

OMZETVERANTWOORDING

Onder de Nederlandse weten regelgeving worden ontvangsten uit hoofde van bepaalde contracten en terugbetalingen en kosten die daar direct aan zijn gerelateerd, rechtstreeks in de winsten verliesrekening verantwoord. Volgens US GAAP worden de bedragen gereserveerd en in de winsten verliesrekening verantwoord over de verwachte contractperiode respectievelijk de economische levensduur van activa. Vergoedingen bij aanvang van de service en installatievergoedingen worden in het algemeen gefactureerd bij het aangaan van het contract. Onder de Nederlandse weten regelgeving worden deze vergoedingen direct bij het aansluiten van de klant op het netwerk in de omzet verantwoord. Onder US GAAP worden door KPN de hieraan gerelateerde directe kosten eveneens verantwoord over de verwachte duur van de klantrelatie voor een bedrag gelijk of kleiner aan de gereserveerde omzet. Per  december  bedraagt het totaal van voornoemde opbrengsten EUR  miljoen (: EUR  miljoen; :  miljoen) en het totaal van voornoemde kosten EUR  miljoen (: EUR  miljoen; :  miljoen). Deze kosten en opbrengsten zijn nog niet verantwoord in de winsten verliesrekening volgens US GAAP, hetgeen resulteert in een lager eigen vermogen volgens US GAAP van EUR  miljoen per  december  (: EUR  miljoen). In  waren de netto-omzet EUR  miljoen (: EUR  miljoen; : EUR  miljoen) en de directe kosten EUR  miljoen (: EUR  miljoen; : EUR  miljoen) lager volgens US GAAP in verhouding tot de Nederlandse weten regelgeving. In overeenstemming met SEC Staff Accounting Bulletin , ‘Revenue Recognition in Financial Statements’ (‘SAB ’), heeft KPN de omzetverantwoording van niet-restitueerbare installatievergoedingen en andere initiële vergoedingen onder US GAAP aangepast, evenals de verantwoording van de hieraan gerelateerde directe kosten, effectief vanaf  oktober , met terugwerkende kracht tot  januari . Het cumulatieve effect van deze stelselwijziging voor de jaren vóór  januari  bedroeg EUR  miljoen (na aftrek van belastingen van EUR  miljoen). De bedragen die per  december  aan niet restitueerbare installatievergoedingen en andere initiële vergoedingen


verliesrekening bedraagt EUR  miljoen (: EUR  miljoen; : EUR  miljoen) voor de omzet, terwijl het bedrag van de hieraan gerelateerde directe kosten EUR  miljoen (: EUR  miljoen; : EUR  miljoen) bedraagt. F.

BELL SOUTH CONVERSIERECHT

Zowel onder US GAAP als onder de Nederlandse weten regelgeving wordt het conversierecht dat aan BellSouth is toegekend, beschouwd als een financieel instrument en gewaardeerd tegen de reële waarde op acquisitiedatum van EUR . miljoen. Op basis van de Nederlandse weten regelgeving is de waarde gefixeerd op deze acquisitiedatum ( februari ). Op  maart  heeft BellSouth zijn conversierecht op KPN aandelen uitgeoefend. In verband hiermee is het conversierecht per  december  gewaardeerd tegen de reële waarde van het conversierecht op het moment van conversie (EUR  miljoen). Het verschil tussen de waarde op het moment van toekenning en het moment van conversie is verantwoord onder de financiële baten en lasten. Volgens US GAAP wordt het conversierecht per  december  gewaardeerd tegen de reële waarde op dat moment. De reële waarde van het conversierecht per  december  bedraagt EUR  miljoen (: EUR . miljoen). Dit verschil in reële waarde is verdwenen in . G.

ACTIVERING VAN RENTELASTEN UMTS

Op basis van de Nederlandse weten regelgeving worden de rentelasten die samenhangen met de financiering van UMTS licenties niet geactiveerd maar direct ten laste van het resultaat gebracht in de periode waarin deze rentelasten zijn ontstaan. Onder US GAAP moet de rente ter financiering van de UMTS licenties gedurende de periode dat de licentie nog niet in gebruik is genomen en het netwerk nog in aanbouw is worden geactiveerd. H.

OVERIGE VERSCHILLEN TUSSEN NEDERLANDSE WET- EN REGELGEVING EN US GAAP

Derivaten:

Op basis van de Nederlandse weten regelgeving worden vorderingen en schulden in vreemde valuta inclusief derivaten verantwoord tegen kostprijs en omgerekend in euro tegen de valutakoers aan het eind van de periode. Volgens de Nederlandse weten regelgeving worden ongerealiseerde winsten en verliezen op interest rate swaps die worden gebruikt als hedges uitgesteld tot het moment van afwikkeling of beëindiging van het contract. Volgens US GAAP worden deze contracten gewaardeerd tegen reële waarde, in overeenstemming met SFAS  ‘Accounting for Derivative Instruments and Hedging Activities’ en SFAS  ‘Accounting for Certain Derivative Instruments and Hedging Activities.’ Het verloop in de reële waardes van derivaten die aangemerkt kunnen worden als hedges wordt of in de winsten verliesrekening verwerkt of in Other Comprehensive Income totdat hetgeen is ingedekt is verwerkt in de winsten verliesrekening. In  heeft het cumulatieve effect van de initiële toepassing van SFAS  en SFAS  onder US GAAP geleid tot een last van EUR  miljoen in de winsten verliesrekening en een stijging in Other Comprehensive Income van EUR  miljoen. SFAS  en SFAS  hebben in  geleid tot een bate in de winsten verliesrekening van EUR  miljoen. SFAS  leidt in  tot een bate van EUR  miljoen en een last van EUR  miljoen in Other Comprehensive Income. Minderheidsdeelnemingen:

˘ Onder de Nederlandse weten regelgeving waardeert KPN zijn .% belang in Cesky ´ Telecom tegen nettovermogenswaarde of lagere directe opbrengstwaarde in afwachting van de verwachte verkoop ˘ van haar belang. Onder US GAAP is het belang van KPN in Cesky ´ Telecom gewaardeerd volgens de ˘ vermogensmutatiemethode. Per  december  is de netto-vermogenswaarde van Cesky ´ Telecom EUR  miljoen hoger dan de verwachte directe opbrengstwaarde.



als overlopende posten in de balans zijn verantwoord en die in  zijn overgeheveld naar de winsten


Het belang van KPN van ,% in Infonet is onder de Nederlandse weten regelgeving gewaardeerd volgens de vermogensmutatiemethode. Volgens de US GAAP (SFAS , ‘Accounting for Certain Investments in Debt and Equity Securities’) moet het belang in Infonet worden verantwoord als een aandeel beschikbaar voor verkoop dat tegen marktwaarde moet worden verantwoord. Ongerealiseerde waardemutaties moeten per balansdatum in het Other Comprehensive Income worden verantwoord. In  en  heeft KPN vastgesteld dat de marktwaarde van haar belang in Infonet respectievelijk is gedaald met EUR  miljoen en EUR  miljoen en dat dit een andere dan een tijdelijke wijziging in de marktwaarde betrof. In overeenstemming met FAS  moeten anders dan tijdelijke wijzigingen in de marktwaarde leiden tot afwaardering naar de marktwaarde ten laste van de winsten verliesrekening. In het kader van de financiële afwikkeling van Unisource heeft KPN in  onder de Nederlandse weten regelgeving voorzieningen getroffen voor verwachte toekomstige verliezen van AUCS en garantieverplichtingen alsmede ontvangen vergoedingen direct in het resultaat verwerkt tezamen voor een bedrag van EUR  miljoen. Onder US GAAP mogen deze voorzieningen niet worden gevolgd en dienen de resultaten periodiek in het resultaat te worden verwerkt. Per  december  is de voorziening nihil (:  miljoen, : EUR  miljoen). KPN heeft tot  haar belang in eircom gewaardeerd tegen netto vermogenswaarde. Als gevolg van het besluit om het belang in eircom te verkopen is KPN haar belang in eircom onder de Nederlandse weten regelgeving gaan waarderen op historische kostprijs of lagere marktwaarde (zijnde de verwachte directe opbrengstwaarde). Onder US GAAP bleef eircom tegen netto vermogenswaarde gewaardeerd. KPN heeft in  haar belang in eircom verkocht. Onder de Nederlandse weten regelgeving was het belang van KPN in eircom EUR  miljoen hoger dan volgens US GAAP op het moment van de verkoop. Derhalve is de winst op de verkoop volgens US GAAP EUR  miljoen hoger dan onder de Nederlandse weten regelgeving. Aandeel derden:

Door de verschillen tussen US GAAP en de Nederlandse weten regelgeving is er verschil in het eigen vermogen en het resultaat na belastingen van bepaalde groepsmaatschappijen en in het aandeel derden als er derden partijen deelnemen in groepsmaatschappijen. Dit aansluitverschil heeft met name betrekking op KPN Mobile als gevolg van het ,% belang van NTT DoCoMo in KPN Mobile. Doordat bij deelnemingen verschillen ontstaan tussen het vermogen volgens Amerikaanse en Nederlandse weten regelgeving als gevolg van de verschillen die hierboven zijn toegelicht, resulteert dit in een verschil in het vermogen van die deelnemingen en in het aandeel derden. In  betreft dit met name KPN Mobile als gevolg van de % participatie van NTT DoCoMo in KPN Mobile. Op  december  had KPN Mobile een negatief eigen vermogen hetgeen primair is veroorzaakt door de bijzondere waardevermindering op goodwill onder de Nederlandse weten regelgeving. Er is geen negatief aandeel derden verantwoord onder de Nederlandse weten regelgeving. Volgens US GAAP heeft KPN Mobile geen bijzondere waardevermindering verantwoord, hetgeen leidt tot een positief eigen vermogen per  december . Het gevolg hiervan is dat het aandeel derden hoger is volgens US GAAP. Geactiveerde software / zelfvervaardigde software:

Op basis van de Nederlandse weten regelgeving worden door KPN uitgaven voor aangekochte en zelfvervaardigde software voor intern gebruik geactiveerd. Tot  was deze activering onder US GAAP niet toegestaan. Het verschil dat tot  werd gerapporteerd had betrekking op de afwikkeling van vóór .


Op basis van de Nederlandse weten regelgeving is de Stichting Werknemersaandelen KPN/TPG wegens het tijdelijke karakter en haar juridische structuur niet opgenomen in de consolidatie van KPN. Onder US GAAP is consolidatie voor KPN verplicht vanwege significant eigendom en controle van deze entiteit. Onder US GAAP heeft de consolidatie van deze stichting geleid tot een daling van het eigen vermogen onder US GAAP van EUR  miljoen per  december  (: EUR  miljoen). Vision Networks Holdings:

Tot  oktober  werd Vision Networks Holdings B.V. onder de Nederlandse weten regelgeving opgenomen tegen kostprijs (EUR .). Voor US GAAP was deconsolidatie niet toegestaan. Op  oktober  heeft de Raad van Commissarissen van Vision Networks zijn activiteiten beëindigd. Als gevolg hiervan heeft KPN weer volledige zeggenschap in Vision Networks. Vanaf  oktober  wordt Vision Networks daarom op basis van de Nederlandse weten regelgeving integraal geconsolideerd, waarmee de behandeling volgens de Nederlandse weten regelgeving en US GAAP weer gelijk is. Onder US GAAP is er in  een resultaat verwerkt van EUR  miljoen (: EUR  miljoen, : EUR  miljoen) als gevolg van de consolidatie van Vision Networks voor het gehele jaar. Vanaf  december  is er geen verschil meer tussen het eigen vermogen deel gerelateerd aan Vision Networks volgens Nederlandse weten regelgeving versus US GAAP. WIR-vervangende bijdrage:

In  heeft KPN besloten onder de Nederlandse weten regelgeving de WIR-vervangende bijdrage niet langer op te nemen in de balans. Dit heeft geleid tot een bijzondere bate van EUR  miljoen. Onder US GAAP dienen deze WIR-vervangende bijdragen volgens het oorspronkelijke schema aan de resultaten te worden toegerekend. Het resterende bedrag in de geconsolideerde balans volgens US GAAP was EUR  miljoen per  december  (: EUR  miljoen). Boekwinst NTT DoCoMo:

Doordat bij KPN Mobile verschillen bestaan tussen US GAAP en de Nederlandse weten regelgeving die hierboven zijn toegelicht bestaat een verschil in het vermogen van KPN Mobile. Ook de boekwinst die ontstaan is door de participatie van NTT DoCoMo in KPN Mobile in  verschilt daarom onder US GAAP. Assurantie eigen risico:

Op basis van de Nederlandse weten regelgeving werd door KPN een voorziening assurantie eigen risico verantwoord die tot en met  als een factor van het totale onverzekerde risico werd gedoteerd. De jaarlijkse toename mocht daarbij niet groter zijn dan het deel van de verzekeringspremie dat zou zijn betaald als het risico wel verzekerd zou zijn geweest. In  uitgevaardigde weten regelgeving in Nederland stond een verdere vorming niet toe en de gevormde voorziening moest in maximaal  jaar tot nihil worden gereduceerd. Deze voorziening is onder US GAAP niet toegestaan en leidt tot een lager netto resultaat onder US GAAP van nihil in  (: EUR  miljoen; : EUR  miljoen). Volgens de Nederlandse weten regelgeving was het saldo van deze voorziening ultimo  nihil (: EUR  miljoen). Technische apparatuur lease:

In  heeft KPN een sale and leaseback transactie afgesloten voor bepaalde bij KPN in gebruik zijnde technische apparatuur in gebruik bij KPN. Volgens de Nederlandse weten regelgeving is het netto bedrag, bestaande uit de ontvangst in contanten verminderd met de schuld die door de lessor is overgenomen,als overige bedrijfsopbrengsten verantwoord. Onder US GAAP dient het bruto bedrag in de balans te worden verantwoord en dient de boekwinst over de duur van de lease ( jaar) ten gunste van het resultaat te worden gebracht. Dit heeft geen significante invloed op het resultaat na belastingen.



Stichting werknemersaandelen KPN/TPG:


Sale and leaseback transacties:

In  en  heeft KPN sale and leaseback transacties afgesloten voor bepaald bij KPN in gebruik zijnde vastgoed, welke door KPN zijn verkocht en vervolgens via operational lease zijn teruggeleasd. Op basis van de Nederlandse weten regelgeving is de boekwinst op deze sale and leaseback transacties als overige bedrijfsopbrengsten verantwoord. Onder US GAAP dient het netto resultaat op de verkoop op de balans te worden verantwoord en dient de boekwinst over de duur van de lease ten gunste van het resultaat te worden gebracht. Deze transacties hadden geen significante invloed op het resultaat na belastingen en zijn daarom niet als aansluitingsverschil opgenomen. Optie plannen:

Op basis van de Nederlandse weten regelgeving worden de kosten voor de toekenning van aandelenopties ten laste van het resultaat gebracht indien de marktwaarde van de aandelen de uitoefenprijs van de opties op de datum van toekenning overschrijdt. Volgens US GAAP dient een waarderingsmethode te worden gebruikt op basis van de intrinsieke waardemethode conform de voorwaarden van de Accounting Principles Board Opinion , ‘Accounting for Stock Issued to Employees’ en daaraan gerelateerde interpretaties. De intrinsieke waardemethode resulteert in kosten voorzover de uitoefenprijs of het aantal opties onbekend is op de dag van uitgifte of als er sprake is van een embedded Stock Appreciation Right (‘SAR’). KPN heeft op dit moment twee management optie plannen (Management  april  en  december  plannen) welke conform US GAAP als ‘variabele’ optie plannen worden aangemerkt. KPN herberekend daarom de kosten, van de desbetreffende optieplannen op basis van de verandering in de aandelenkoers van KPN gedurende ieder boekjaar totdat de opties zijn uitgeoefend of vervallen. Voor de drie jaren eindigend op en voor  december  waren de kosten van deze opties niet significant. RECLASSIFICATIES

Onder de Nederlandse weten regelgeving worden bepaalde posten in vergelijking met US GAAP gereclassificeerd in de geconsolideerde winsten verliesrekening van KPN. Deze verschillen leiden niet tot een verschil in het eigen vermogen of in het netto resultaat na belastingen. Daarom zijn de volgende verschillen niet opgenomen in de aansluitingsoverzichten naar het eigen vermogen volgens US GAAP en het resultaat na belastingen volgens US GAAP. Geactiveerde productie voor het eigen bedrijf:

Op basis van de Nederlandse weten regelgeving worden geactiveerde salariskosten, materialen en geactiveerde rente betreffende productie voor eigen bedrijf getoond als onderdeel van de som der bedrijfsopbrengsten (geactiveerde productie voor het eigen bedrijf). Volgens US GAAP worden deze kosten in mindering gebracht op de desbetreffende kostenregel binnen de bedrijfskosten. Verkoop van ondernemingen en activa:

Op basis van de Nederlandse weten regelgeving worden de netto opbrengsten voor belasting uit verkoop van activiteiten en activa gepresenteerd als overige bedrijfsopbrengsten en zijn onderdeel van het bedrijfsresultaat. Voor US GAAP worden dit soort opbrengsten niet opgenomen in het bedrijfsresultaat. In  was de totale boekwinst op de verkoop van bedrijfsactiviteiten en activa EUR  miljoen. Het betrof de verkoop van Pannon GSM (EUR  miljoen), de afwikkeling van de Indonesische tussenhoudstermaatschappijen van Telkomsel (EUR  miljoen), en verschillende soorten activa waaronder onroerend goed (EUR  miljoen). In  was de totale boekwinst op de verkoop van bedrijfsactiviteiten en activa EUR  miljoen. Het betrof de verkoop van Telkomsel (EUR  miljoen), % van het belang van KPN in KPNQwest (EUR  miljoen), Datacenter (EUR  miljoen), en verschillende soorten activa waaronder onroerend goed (EUR  miljoen).


Het betrof de verwateringwinst op de participatie door NTT DoCoMo in KPN Mobile (EUR . miljoen), de Infonet greenshoe (EUR  miljoen) en de beursgang van SNT (EUR  miljoen). Rente betreffende pensioenvoorzieningen:

De rente inzake pensioenvoorzieningen wordt in  voor een bedrag van EUR  miljoen getoond als rentelasten (: EUR  miljoen; : EUR  miljoen). Voor US GAAP worden dit soort rentelasten beschouwd als onderdeel van de pensioenlasten. Verkoop van vastgoed:

Onder de Nederlandse weten regelgeving heeft KPN in  vastgoed verkocht met een boekwaarde van EUR  miljoen. KPN blijft gebruik maken van dit vastgoed door middel van operationele lease contracten. Als onderdeel van deze contracten heeft KPN het recht om deze contracten te verlengen op ongeveer dezelfde voorwaarden als de oorspronkelijke contracten. Het totaal hiervan is ongeveer gelijk aan de waarde van dit vastgoed. Conform US GAAP leidt dit niveau van betrokkenheid ertoe dat KPN deze verkopen moet verantwoorden als financiering. Onder US GAAP blijft het vastgoed op de balans en wordt de opbrengst verantwoord als een verplichting. Dit verschil in verantwoording leidt niet tot een verschil in het eigen vermogen of in het netto resultaat na belastingen. Variable interest entities:

KPN heeft met derde partijen vendor financing overeenkomsten afgesloten welke onder US GAAP worden aangemerkt als variable interest entities. Deze variable interest entities worden niet geconsolideerd volgens de Nederlandse weten regelgeving maar wel onder US GAAP. Deze variable interest entities hebben totale activa van EUR  miljoen. Dit verschil in verantwoording leidt niet tot een verschil in het eigen vermogen of in het netto resultaat na belastingen. Proportionele consolidatie van joint ventures:

In overeenstemming met de Nederlandse grondslagen worden investeringen in joint ventures proportioneel geconsolideerd. In het algemeen is dit onder US GAAP niet toegestaan. De SEC vereist echter in dit geval geen aanpassing als deze investeringen in bedrijven zijn waar KPN tezamen met andere partijen gezamenlijk zeggenschap heeft over de activiteiten van de joint venture. Onder US GAAP moet de joint venture worden gewaardeerd tegen netto-vermogenswaarde. Dit verschil leidt niet tot een aanpassing bij de herleiding naar het resultaat op basis van US GAAP. Proportionele consolidatie van joint ventures heeft de onderstaande posten van de geconsolideerde balans en de geconsolideerde winsten verliesrekening als volgt beïnvloed:

2002

2001

2000

Vaste activa

-

8.269

9.119

Vlottende activa

-

452

821

Voorzieningen en langlopende schulden

-

9.406

4.976

Kortlopende schulden

-

1.718

6.195

415

2.109

1.767

–155

–911

–666


Balansgegevens

Resultaten Som der bedrijfsopbrengsten Resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening voor belastingen

Het netto resultaat van het KPN aandeel in de joint ventures was een verlies van EUR  miljoen (: een verlies van EUR  miljoen; : een verlies van EUR  miljoen).



In  was de totale boekwinst op de verkoop van bedrijfsactiviteiten en activa EUR . miljoen.


Kortlopende deel van de voorzieningen:

Op basis van de Nederlandse weten regelgeving wordt het binnen één jaar vervallende deel van de voorzieningen getoond als onderdeel van de voorzieningen. Onder US GAAP zou dit moeten worden opgenomen onder kortlopende schulden. Dit verschil zou de kortlopende schulden per  december  verhogen met EUR  miljoen (: EUR  miljoen). Goodwill van deelnemingen:

De betaalde goodwill bij het verwerven van deelnemingen, gewaardeerd op basis van de netto vermogenswaarde, bedroeg per  december  nihil (: EUR  miljoen). Deze goodwill wordt separaat op de balans getoond. Onder US GAAP zou deze goodwill worden opgenomen als onderdeel van de post deelnemingen. Kasstroomoverzicht:

KPN stelt zijn kasstroomoverzicht op conform de Nederlandse weten regelgeving, welke overeenstemt met International Accounting Standards (IAS ). De SEC staat opstelling op basis van IAS  toe.


jaarrekening is de vennootschappelijke winsten verliesrekening in verkorte vorm weergegeven (artikel  Boek  van het Burgerlijk Wetboek).

2002

2001

Resultaat uit deelnemingen in groepsmaatschappijen na belastingen

–7.601

–13.140

–522

Overige baten en lasten na belastingen

–1.941

5.645

2.396


–9.542

–7.495

1.874



2000


Aangezien de financiële gegevens van Koninklijke KPN N.V. zijn verwerkt in de geconsolideerde


Na bestemming van het resultaat

ACTIVA 31-12-2002

31-12-2001

Goodwill

3

-

Totaal immateriële vaste activa

3

-

Deelnemingen en groepsmaatschappijen

8.381

7.212

Vorderingen op groepsmaatschappijen en deelnemingen

4.750

3.144

41

30

Overige financiële vaste activa

101

176

Totaal financiële vaste activa

13.273

10.562

Totaal vaste activa

13.276

10.562

7.021

17.004

50

59

Liquide middelen

1.911

6.962

Totaal vlottende activa

8.982

24.025

22.258

34.587


VASTE ACTIVA Immateriële vaste activa

Financiële vaste activa [35]

Leningen

VLOTTENDE ACTIVA Vorderingen [36] Overlopende activa

TOTAAL

[..] De tussen vierkante haken vermelde nummers verwijzen naar corresponderende nummers in de toelichting op de vennootschappelijke balans.



31-12-2002

31-12-2001

598

541

Geplaatst aandelenkapitaal Agio

16.268

15.039

Wettelijke en overige gebonden reserves

203

601

Cumulatieve translatieverschillen

119

104

–12.680

–4.297

4.508

11.988

-

712

Overige reserves

E I G E N V E R M O G E N [37] C O N V E R S I E R E C H T [38] VOORZIENINGEN Pensioenvoorzieningen

674

753

Overige voorzieningen

92

129

Totaal voorzieningen

766

882

12.449

14.937

12

6

12.461

14.943

4.193

5.595

330

467

4.523

6.062

22.258

34.587

LANGLOPENDE SCHULDEN Leningen Overlopende passiva

Totaal langlopende schulden

KORTLOPENDE SCHULDEN Overige schulden [39] Overlopende passiva

Totaal kortlopende schulden

TOTAAL

[..] De tussen vierkante haken vermelde nummers verwijzen naar corresponderende nummers in de toelichting op de vennootschappelijke balans.



PASSIVA


jaarrekening De financiële gegevens van Koninklijke KPN N.V. zijn verwerkt in de geconsolideerde jaarrekening. De waarderingsgrondslagen en de grondslagen voor de bepaling van het resultaat die zijn gehanteerd bij de vennootschappelijke jaarrekening zijn gelijk aan die van de geconsolideerde jaarrekening.


[] Immateriële vaste activa BEDRAGEN IN MILJOENEN EURO

Goodwill


-

Mutaties  Investeringen

1.256

Desinvesteringen

-

Afschrijvingen

–42


–383

Overboeking naar financiële vaste activa

–828

Saldo mutaties

3


3

De investeringen in goodwill hebben voornamelijk betrekking op de acquisitie van ,% in E-Plus. Op  maart  is de conversie-overeenkomst met BellSouth afgerond. KPN heeft een direct belang in een tussen-houdstermaatschappij (GMI) verworven, die indirect een belang van ,% in E-Plus houdt. De opgeofferde waarde voor het ,%-belang in E-Plus bedraagt EUR  miljoen en is gelijk aan de waarde van , miljoen aandelen per  maart  (EUR . miljoen) verminderd met de reële waarde van het conversierecht op die datum (EUR  miljoen). Het verschil tussen de reële waarde van het ,%-belang in E-Plus (EUR  miljoen) per  maart  en de reële waarde van de individuele activa en passiva toerekenbaar aan het ,%-belang in E-Plus per  maart  (EUR  miljoen negatief) is als goodwill verantwoord (EUR . miljoen). Op deze goodwill uit hoofde van het ,%-belang in E-Plus is een bijzondere waardevermindering van EUR  miljoen verwerkt. Op  december  heeft KPN de aandelen in KPN Mobile NV en GMI ingebracht als storting op het eigen vermogen in een bestaande juridische eenheid, KPN Mobile Holding B.V., een % dochtermaatschappij.



VASTE ACTIVA


[] Financiële vaste activa Deel-

Overige

Vorderingen

nemingen in

deel-

op groeps-

financiële

groepsmaat-

nemingen

maatschap-

vaste activa


schappijen

Leningen

Overige

Totaal

pijen en deelnemingen


7.211

1

3.144

30

176

10.562

Mutaties  Koersverschillen

16

-

-

-

-

16

Acquisities/toenames

27

-

–712

-

-

–685 –1

Desinvesteringen

-

–1

-

-

-

Conversie van aandeelhoudersleningen

14.000

-

–14.000

-

-

-

Resultaat

–7.601

-

–1.641

-

–38

–9.280

Vision Networks

697

-

-

-

-

697

Overboeking vanuit goodwill

828

-

-

-

-

828

Nieuwe leningen

-

-

5.138

16

-

5.154

Opnames/aflossingen

-

-

–1.495

–5

-

–1.500

Mutatie belastinglatenties

-

-

-

-

–37

–37

Overboeking vanuit kortlopend deel

-

-

7.519

-

-

7.519

–6.797

-

6.797

-

-

-

Saldo mutaties

1.170

–1

1.606

11

–75

2.711


8.381

-

4.750

41

101

13.273

Overige mutaties

In afwachting van de verkoop van kabelactiviteiten heeft Koninklijke PTT Nederland in  besloten Vision Networks intern geheel te verzelfstandigen. Dit is in  gerealiseerd via een interne juridische afsplitsing. Na deze afsplitsing was Vision Networks financieel zelfstandig en kon het zonder garanties of financiële ondersteuning van KPN functioneren. Na de splitsing is Vision Networks tegen kostprijs gewaardeerd in de jaarrekening van KPN. In  heeft Vision Networks intentieverklaringen getekend met betrekking tot de verkoop van de resterende belangen in Polen en Tsjechië. Na de ondertekening van deze intentieverklaringen trad de Raad van Commissarissen van Vision Networks op  oktober  af, waarna KPN als enige aandeelhouder de zeggenschap kreeg over Vision Networks en zijn belang in Vision Networks heeft aangepast naar nettovermogenswaarde. Deze herwaardering heeft geleid tot een toename van het eigen vermogen van KPN van EUR  miljoen, bestaande uit EUR  miljoen als gevolg van de waardering tegen nettovermogenswaarde en EUR  miljoen als een aanpassing voor vennootschapsbelasting. Voor de financiële herstructurering en de verwerking ervan wordt verwezen naar toelichting [] op de geconsolideerde winsten verliesrekening. Van de totale geconverteerde aandeelhoudersleningen van EUR  miljard bestond ca. EUR , miljard uit kortlopende leningen. De financiële herstructurering heeft geleid tot een terugboeking van voorzieningen ten bedrage van EUR . miljoen op uitstaande leningen, dat overeenkwam met de negatieve waarde van het eigen vermogen van directe groepsmaatschappijen.


[] Vorderingen Vorderingen kunnen als volgt worden geanalyseerd:


Kortlopende leningen aan groepsmaatschappijen Belastingen

Vorderingen

31-12-2002

31-12-2001

6.897

16.661

124

343

7.021

17.004

EIGEN VERMOGEN [] Eigen vermogen Voor een specificatie van het eigen vermogen wordt verwezen naar het overzicht van wijzigingen in het eigen vermogen en de bijbehorende toelichting.

CONVERSIERECHT [] Conversierecht Op  februari  heeft KPN in het kader van de acquisitie van het ,%-belang in E-Plus een conversierecht toegekend aan BellSouth. Het conversierecht gaf BellSouth de mogelijkheid om het belang van ,% in E-Plus dat werd gehouden door BellSouth, te converteren in aandelen KPN danwel aandelen KPN Mobile. Om die reden is de waarde van het conversierecht op het moment van toekennen toebedeeld aan zowel KPN als aan KPN Mobile, op basis van de waarschijnlijkheid van conversie door BellSouth in aandelen KPN danwel KPN Mobile. Op  februari  werd aan KPN een waarde van EUR . miljoen toebedeeld. Op  maart  heeft BellSouth het conversierecht uitgeoefend voor , miljoen aandelen KPN. Als gevolg hiervan was de waarde van het conversierecht ten tijde van de conversie bekend voordat de jaarrekening  was opgemaakt. Het conversierecht op  december  werd volledig toebedeeld aan KPN en gewaardeerd op EUR  miljoen, als zijnde de reële waarde van het conversierecht op het moment van conversie. De vrijval van het conversierecht in de vennootschappelijke winsten verliesrekening van KPN over  bedraagt EUR . miljoen. Voor nadere informatie over het conversierecht wordt verwezen naar toelichting [] op de geconsolideerde balans.

KORTLOPENDE SCHULDEN [] Overige schulden Onder de overige schulden is een bedrag van EUR . miljoen als schuld aan groepsmaatschappijen, inclusief Vision Networks Holdings B.V., begrepen (: EUR . miljoen). In  is onder de overige schulden een bedrag van EUR  miljoen opgenomen als te betalen belastingen en sociale verzekeringen (: EUR  miljoen).



VLOTTENDE ACTIVA


NIET IN DE BALANS OPGENOMEN VERPLICHTINGEN BEDRAGEN IN MILJOENEN EURO

31-12-2002

31-12-2001

35

46

Verplichtingen uit hoofde van: • garanties

KPN heeft voor een aantal groepsmaatschappijen een verklaring van hoofdelijke aansprakelijkheidstelling gedeponeerd als bedoeld in artikel  Boek  van het Burgerlijk Wetboek. Deze hoofdelijke aansprakelijkheidsstelling is begrepen in de lijst van groepsmaatschappijen en deelnemingen, welke is in te zien bij het Handelsregister van de Kamer van Koophandel te Den Haag.


Raad van Commissarissen

Raad van Bestuur

A.H.J. Risseeuw

A.J. Scheepbouwer

D.G. Eustace

J.M. Henderson

V. Halberstadt

L. Roobol

C.H. van der Hoeven

G.J.M. Demuynck

D.I. Jager Mw. M.E. van Lier Lels


Aan de aandeelhouders van Koninklijke KPN N.V. OPDRACHT

Wij hebben de in dit verslag opgenomen jaarrekening  van Koninklijke KPN N.V. te Den Haag gecontroleerd. De jaarrekening is opgesteld onder verantwoordelijkheid van het bestuur van de vennootschap. Het is onze verantwoordelijkheid een accountantsverklaring inzake de jaarrekening te verstrekken. WERKZAAMHEDEN

Onze controle is verricht overeenkomstig in Nederland algemeen aanvaarde richtlijnen met betrekking tot controle-opdrachten. Volgens deze richtlijnen dient onze controle zodanig te worden gepland en uitgevoerd, dat een redelijke mate van zekerheid wordt verkregen dat de jaarrekening geen onjuistheden van materieel belang bevat. Een controle omvat onder meer een onderzoek door middel van deelwaarnemingen van informatie ter onderbouwing van de bedragen en de toelichtingen in de jaarrekening. Tevens omvat een controle een beoordeling van de grondslagen voor financiële verslaggeving die bij het opmaken van de jaarrekening zijn toegepast en van belangrijke schattingen die het bestuur van de vennootschap daarbij heeft gemaakt, alsmede een evaluatie van het algehele beeld van de jaarrekening. Wij zijn van mening dat onze controle een deugdelijke grondslag vormt voor ons oordeel. OORDEEL

Wij zijn van oordeel dat de jaarrekening een getrouw beeld geeft van de grootte en samenstelling van het vermogen op  december  en van het resultaat over , in overeenstemming met in Nederland algemeen aanvaarde grondslagen voor financiële verslaggeving en voldoet aan de wettelijke bepalingen inzake de jaarrekening zoals opgenomen in Titel , Boek  Burgerlijk Wetboek. TOELICHTENDE PARAGRAAF

Zonder afbreuk te doen aan ons oordeel vestigen wij de aandacht op het onderdeel ‘Rechtsgedingen’ in de toelichting op de jaarrekening, waarin wordt verwezen naar de procedure aangaande de jaarrekening  van de onderneming.

Den Haag,  februari  PricewaterhouseCoopers Accountants N.V.

Statutaire regeling winstbestemming Statutair wordt op het bijzonder aandeel een dividend uitgekeerd van % van de nominale waarde (EUR ,) van het bijzonder aandeel (artikel  lid ). Op uitstaande preferente aandelen wordt een dividend uitgekeerd gelijk aan het gemiddelde van de -maands EURIBOR vermeerderd met %. Indien de -maands EURIBOR niet langer wordt vastgesteld, wordt het dividend op preferente aandelen berekend op basis van het rendement op staatsleningen (artikel  lid ). In  zijn geen preferente aandelen uitgegeven. Vervolgens wordt door de Raad van Bestuur onder goedkeuring van de Raad van Commissarissen vastgesteld welk deel van de winst, overblijvend na uitkering van het dividend op het bijzonder aandeel en de preferente aandelen, wordt gereserveerd (artikel  lid ). Het na reservering overblijvende deel van de winst wordt als dividend op de gewone aandelen uitgekeerd (artikel  lid ). VERDELING VAN HET RESULTAAT

Het verlies over  ten bedrage van EUR . miljoen is ten laste gebracht van de overige reserves.



Accountantsverklaring


Bijzondere statutaire zeggenschapsrechten HET BIJZONDER AANDEEL

Het bijzonder aandeel luidt op naam. Er is geen certificaat voor dit aandeel uitgegeven. Het bijzonder aandeel wordt gehouden door de Staat der Nederlanden. Het bijzonder aandeel geeft recht tot het uitbrengen van twee stemmen op de algemene vergadering van aandeelhouders. Bovendien zijn aan het bijzonder aandeel bijzondere statutaire zeggenschapsrechten verbonden. Zie voor een beschrijving van deze rechten het hoofdstuk ‘Corporate Governance’. STICHTING BESCHERMING KPN

Zie voor een beschrijving van de Stichting Bescherming KPN het onderdeel ‘Corporate Governance’.

KPN Reglement inzake voorwetenschap Op  april  werd het KPN Reglement inzake voorwetenschap van kracht. Dit reglement sluit aan bij de gewijzigde bepalingen uit de Wet Toezicht Effectenverkeer, die eveneens in april  van kracht werden.

Gebeurtenissen na balansdatum In  heeft E-Plus een belangrijk lange-termijn contract gesloten inzake roaming met MobilCom Multimedia GmbH (‘MobilCom’), een van de houders van een UMTS licentie. In  noodzaakte de financiële situatie van MobilCom de beëindiging van de roaming-overeenkomst. E-Plus heeft met MobilCom overeenstemming bereikt over de beëindiging van de . G roaming-overeenkomst voor een bedrag van EUR  miljoen. Een bedrag van EUR  miljoen is in december  ontvangen, gevolgd door EUR  miljoen in februari . Het resterende bedrag zal in contanten worden betaald, verspreid in termijnen over de jaren  tot . France Telecom staat garant voor de betalingen. Aangezien deze overeenkomst in  eerst nog definitief moest worden goedgekeurd door de aandeelhouders van MobilCom, zullen de financiële consequenties van de overeenkomst in  worden verantwoord. Op  januari  maakte KPN bekend dat er definitieve overeenstemming was bereikt met TNO over de overname per  januari  van de research-activiteiten van KPN door TNO. De research-activiteiten waren ondergebracht bij KPN Valley en gaan over naar een nieuw telecommunicatie-instituut waaraan ook onderdelen van bestaande TNO-instituten worden toegevoegd die zich specialiseren op het gebied van telecommunicatie en ICT. Op  januari  heeft KPN de verkoop van KPN Belgium (dat de data/IP activiteiten in België omvat) aan Scarlet Telecom afgerond. Op  februari  hebben de partijen overeenstemming bereikt over de verkoop van Planet Internet België (de Belgische Internet Service Provider) aan Scarlet. Op  januari  voltooide Vision Networks N.V. de verkoop van Vision Networks Tsjechië Holding B.V. – de onderneming waar de Tsjechische kabelactiviteiten van KPN zijn ondergebracht – aan Betbari Holding, eigenaar van TES Media. Als gevolg hiervan is Vision Networks niet langer actief in de kabelmarkt. Op  februari  zijn de gesprekken met TNT Logistics (een divisie van TPG N.V.) over het outsourcen van de activiteiten van KPN Logistics, afgerond. Met ingang van  maart  zullen alle medewerkers en alle bestaande contracten overgaan naar TNT Logistics Netherlands B.V., onderdeel van TNT Logistics. KPN Logistics verzorgt alle warehousing- en vervoersactiviteiten van KPN in Nederland.


telefoongidsen van KPN (Telefoongids Media B.V., voorheen Telemedia Nederland B.V.) is afgerond. De onderneming wordt overgenomen door i, een Europese participatiemaatschappij, en Veronis Suhler Stevenson, een onafhankelijke handelsbank die zich onder meer richt op de mediasector. Op dezelfde dag werden de aandelen overgedragen aan de nieuwe eigenaren voor een bedrag van ca. EUR  miljoen in contanten. Op  februari  werd de verkoop afgerond van de ,%-deelneming van KPN in UMC, de grootste mobiele operator in Oekraïne. Deze deelneming werd voor een bedrag van USD  miljoen verkocht aan Mobile Telesystems (MTS) uit Rusland. Het aankoopbedrag van USD  miljoen wordt in depot gehouden en zal worden vrijgegeven zodra bepaalde formaliteiten zijn afgerond. Dit zal naar verwachting voor eind maart het geval zijn. MTS heeft tevens de aflossing gegarandeerd van de aandeelhouderslening van KPN aan UMC ten bedrage van USD  miljoen. In  ontving dochteronderneming KPN Mobile een verzoek van Hutchison G UK voor een kapitaalstorting van GBP  miljoen. Dit verzoek houdt verband met de toezegging van KPN Mobile om onder bepaalde omstandigheden additionele financiering van maximaal GPB  miljoen te verstrekken. KPN beraadt zich momenteel teneinde vast te stellen of dit een legitiem verzoek is. KPN Mobile zal medio april zijn besluit omtrent dit verzoek bekendmaken. In  hebben KPN Mobile en NTT DoCoMo een licentie overeenkomst gesloten voor het gebruik van de i-mode technolgie en handelsmerken in Nederland en België. De licentie overeenkomst heeft een termijn van  jaar. Daarnaast hebben E-Plus en NTT DoCoMo in februari  een i-mode licentie overeenkomst gesloten. In december  is het belang van NTT DoCoMo in KPN Mobile verwaterd naar ,%, als gevolg van de financiële herstructuring. Op grond van de licentie-overeenkomsten, is NTT DoCoMo gerechtigd deze overeenkomsten te beëindigen indien het belang van NTT DoCoMo in KPN Mobile onder een niveau van ,% uitkomt. Mocht NTT DoCoMo de licentie-overeenkomsten beëindigen, dan kan KPN Mobile de i-mode technologie nog  jaar en het i-mode handelsmerk nog  maanden gebruiken. Aan het eind van februari  had KPN nog geen bericht van NTT DoCoMo ontvangen aangaande de beëindiging van de licentie-overeenkomsten.



KPN heeft op  februari  bekendgemaakt dat de transactie met betrekking tot de verkoop van de



2002

2001

2000

1999*

1998*

TENZIJ ANDERS AANGEGEVEN

Bedrijfsopbrengsten: Vaste Net

6.632

6.500

6.371

n.v.t.

n.v.t.

Mobiel

5.312

4.673

5.861

n.v.t.

n.v.t.

Business Solutions

2.047

2.068

2.075

n.v.t.

n.v.t.


1.264

2.148

1.879

n.v.t.

n.v.t.

Interne opbrengsten

–2.471

–2.530

–2.675

n.v.t.

n.v.t.


12.784

12.859

13.511

9.132

7.944

Bedrijfsresultaat: Vaste Net

1.095

533

1.129

n.v.t.

n.v.t.

–6.254

–14.130

1.603

n.v.t.

n.v.t.

Business Solutions

–100

–18

197

n.v.t.

n.v.t.


–322

–821

–212

n.v.t.

n.v.t.

Bedrijfsresultaat

–5.581

–14.436

2.717

1.053

1.575


–1.178

5.468

–906

–296

–212

–983

–11

–318

–186

–481

Mobiel

Belastingen Resultaat deelnemingen

–1.700

–81

249

253

42


–9.442

–9.060

1.742

824

924

–100

1.565

132

4

-

–9.542

–7.495

1.874

828

924

-

-

-

-

–236

–9.542

–7.495

1.874

828

688

–3,94

–5,88

1,90

0,87

0,73

–3,94

–5,88

1,71

0,87

0,73

Aandeel derden Resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening na belastingen Buitengewoon resultaat na belastingen


Resultaat na belastingen per gewoon aandeel (niet verwaterd) 1) Resultaat na belastingen per gewoon aandeel op volledig verwaterde basis 1)

*

Per  januari  is de voormalige divisie ICM als gevolg van een strategiewijziging verdeeld over de divisies Vaste Net en Mobiel. Alle vergelijkende financiële gegevens voor de jaren  en  zijn herberekend om de effecten weer te geven van de nieuwe organisatiestructuur. De vergelijkende financiële gegevens voor de jaren  en  zijn niet herberekend.

)

Herberekend om de effecten weer te geven van de ‘twee-voor-één’-aandelensplitsing van  juni .



Q4/2002

Q3/2002

Q2/2002

Q1/2002

Q4/2001

Q3/2001

Q2/2001

Q1/2001

TENZIJ ANDERS AANGEGEVEN

Bedrijfsopbrengsten: Vaste Net

1.678

1.632

1.673

1.649

1.644

1.610

1.660

1.586

Mobiel

1.461

1.273

1.194

1.384

1.433

1.126

1.086

1.028

Business Solutions

540

499

497

511

545

516

522

485


317

280

369

297

531

557

600

460

Interne opbrengsten

–633

–627

–628

–582

–642

–624

–666

–598

3.363

3.057

3.105

3.259

3.511

3.185

3.202

2.961

Vaste Net

307

281

253

254

–80

201

195

217

Mobiel

295

197

–7.162

416

–13.640

–93

–144

–253

8

71

–31

–148

–76

24

–4

38


–96

–22

–19

–185

–519

–28

–226

–48

Bedrijfsresultaat

514

527

–6.959

337

–14.315

104

–179

–46

–338

–256

–317

–267

6.551

–313

–316

–454

29

–190

–795

–27

275

–93

–91

–102

–98

–7

–1.203

–392

–120

11

18

10

–100

–6

5

1

1.383

60

69

53

7

68

–9.269

–348

–6.226

–231

–499

–539

0,03

0,08

–3,90

–0,15

–3,53

–1,04

–0,86

–0,45

0,03

0,08

–3,90

–0,15

–3,53

–1,04

–0,86

–0,45


Bedrijfsresultaat:

Business Solutions

Financiële baten en lasten Belastingen Resultaat deelnemingen Aandeel derden


Resultaat na belastingen per gewoon aandeel (niet verwaterd) 1) Resultaat na belastingen per gewoon aandeel op volledig verwaterde basis 1)

)

Herberekend om de effecten weer te geven van de ‘twee-voor-één’-aandelensplitsing van  juni , alsof de aandelensplitsing op  januari  heeft plaatsgevonden.



Het volgende overzicht geeft de kwartaalcijfers weer van  en . Op deze cijfers is geen accountantscontrole toegepast.


KPN hecht grote waarde aan open en regelmatige communicatie met zijn aandeelhouders, overige kapitaalverschaffers en hun intermediairs. Het lid van de Raad van Bestuur dat de financiële portefeuille beheert, is primair verantwoordelijk voor investor relations, met de actieve betrokkenheid van de voorzitter van de Raad van Bestuur. Regelmatig worden er presentaties en bijeenkomsten georganiseerd voor beleggers en analisten, met name met betrekking tot de bekendmaking van de resultaten. Tevens besteedt KPN aandacht aan de communicatie met particuliere beleggers via het gratis informatiebulletin ‘In Portefeuille’, waarvan elk kwartaal . exemplaren worden uitgegeven. Daarnaast worden regelmatig presentaties gehouden voor particuliere beleggers. Bij deze activiteiten wordt het management ondersteund door de afdeling Investor Relations, waar beleggers en analisten dagelijks terecht kunnen. Actuele informatie is te vinden op de Investor Relations-pagina’s van de KPN-website www.kpn.com. Daarop staan onder meer live-uitzendingen van persconferenties en analistenbijeenkomsten, evenals een overzicht van veelgestelde vragen en de antwoorden daarop, en het archief met presentaties en financiële publicaties.

Noteringen KPN is genoteerd op de volgende beurzen (ticker: KPN): Euronext Amsterdam

sinds juni 

New York (NYSE)

sinds oktober 

Londen

sinds juni 

Frankfurt

sinds juli 

Op de New York Stock Exchange vindt de handel plaats via het zogenoemde American Depositary Receipts (ADR)-programma. Citibank treedt op als depothouder voor KPN. ADR’s zijn certificaten voor American Depositary Shares (ADS). Elke ADS geeft het recht op een gewoon aandeel. Eind  bedroeg het aantal uitgegeven ADR’s .. (: ..).

Indexen Het aandeel is opgenomen in de volgende toonaangevende indexen (gewicht ultimo ): AEX

,%

DJ Stoxx  Telecom

,%

FTSE Eurotop 

,%

FTSE Eurotop 

,%

MSCI Euro

,%


AANTAL UITSTAANDE AANDELEN

In  steeg het totale aantal uitstaande aandelen met .. naar ... per  december . Deze toename werd met name veroorzaakt door de uitgifte van , miljoen aandelen aan BellSouth in ruil voor zijn belang van ,% in E-Plus op  maart . Kort daarna heeft BellSouth zijn KPN-aandelen onderhands geplaatst bij diverse institutionele beleggers. VRIJ VERHANDELBARE AANDELEN

Ultimo  bezat de Staat der Nederlanden ,% van de uitstaande aandelen (inclusief een bijzonder aandeel – zie het onderdeel ‘Corporate Governance’ in dit jaarverslag voor meer informatie). Alle overige aandelen zijn vrij verhandelbaar. De Staat is de enige partij die een belang van meer dan % bezit in KPN. GEOGRAFISCHE SPREIDING VRIJ VERHANDELBARE AANDELEN PER EIND 2002

Nederland

Buitenland


1

Particulier

%

2

Institutioneel

11%

3

Particulier

4

Institutioneel VS

22%

5

Institutioneel UK

33%

6

Inst. andere landen

21%

1%


Aandelen


KOERSONTWIKKELING 1998-2002 VAN HET AANDEEL KPN

1998

1999

2000

2001

2002

70 60 50 40 30 20 10 0 Q1

Q2

KPN AEX

Q3

Q4

Q1

Q2

Q3

Q4

Q1

Q2

Q3

Q4

Q1

Q2

Q3

Q4

Q1

Q2

Q3

Q4

(KOERS IN EURO) (HERBEREKEND NAAR DE KPN KOERS PER 1 JAN 1998)

Opmerking: De koers van het aandeel KPN is per januari  herberekend voor de effecten van de juridische afsplitsing van de TNT Post Groep (TPG) per  juni  en van de ‘twee-voor-één’-aandelensplitsing van  juni . De herberekening voor de afsplitsing van TPG is gebaseerd op de verhouding tussen de slotkoers van het aandeel KPN en de slotkoers van het aandeel TPG op  juni , hetgeen resulteerde in een verhouding van :.


1)

2002

2001

2000

Resultaat na belastingen vóór verwatering

–3,94

–5,88

1,90

Resultaat na belastingen en na verwatering 2)

–3,94

–5,88

1,71

PER GEWOON AANDEEL OF PER ADS IN EURO

Dividend 3)

-

-

0,53

Pay-out

-

-

27,9%

• hoogste

6,85

17,57

73,46

• laagste

3,99

2,21

12,05

• ultimo

6,20

5,71

12,26

Slotkoersen Euronext Amsterdam

Aantal uitstaande aandelen 4) • ultimo

2.490.996.876

2.254.147.805 1.203.652.642

• gemiddeld (gewogen)

2.423.921.066

1.274.495.172

984.891.875

13.219

14.062

11.638

Gemiddelde dagomzet op Euronext Amsterdam (x 1.000)

)

De cijfers zijn begin  herberekend voor de twee-voor-één aandelensplitsing die plaatsvond op  juni .

)

Rekening houdend met het volledige verwateringseffect. Het verwateringseffect houdt verband met het aan BellSouth verleende conversierecht en de warrant, de converteerbare obligatielening van EUR , miljard die in november  afloopt, de in  uitgegeven bonusaandelen en de verstrekte opties in het kader van management- en personeelsoptieregelingen.

)

Het dividend over  werd in de vorm van aandelen uitgekeerd.

)

Exclusief het bijzonder aandeel van de Staat der Nederlanden.

Dividendbeleid Op  november  kondigde KPN aan de uitkering van dividend met ingang van het jaar  op te schorten. Het is de bedoeling de uitkering van cashdividend te hervatten zodra de balans zich voldoende heeft hersteld. In de praktijk moet daarvoor aan de volgende vier voorwaarden zijn voldaan: • Een structurele nettowinst; • Een structureel positieve vrije kasstroom; • Een credit rating van minimaal Baa bij Moody’s en BBB bij S&P (in beide gevallen met stabiele vooruitzichten). Op dit moment heeft KPN een credit rating van Baa met positieve vooruitzichten bij Moody’s en een credit rating van BBB met positieve vooruitzichten bij S&P. • Reductie van de netto-schuldenlast tot maximaal ca. EUR  miljard. Aan het eind van  is niet geheel aan deze voorwaarden voldaan, hetgeen betekent dat er geen voorstel tot uitkering van dividend zal worden gedaan op de jaarlijkse Algemene Vergadering van Aandeelhouders op  mei . Naar verwachting wordt op de jaarlijkse Algemene Vergadering van Aandeelhouders in  een voorstel voor het dividendbeleid gedaan.



GEGEVENS PER AANDEEL


Financiële kalender   mei 

Publicatie cijfers e kwartaal  Jaarlijkse Algemene Vergadering van Aandeelhouders (Congrescentrum Den Haag)  augustus 

Publicatie cijfers e kwartaal   november 

Publicatie cijfers e kwartaal  Data onder voorbehoud.

Contactpersoon Voor meer informatie kunt u zich wenden tot: KPN Investor Relations G.L.H. Nijman tel. +     fax +     www.kpn.com (‘Over KPN’) [email protected] Indien u het magazine voor de particuliere belegger ‘In Portefeuille’ wenst te ontvangen (dat alleen in het Nederlands wordt uitgegeven), kunt u uw adres doorgeven aan: KPN Corporate Communicatie H. Donderwinkel Postbus   GA Den Haag [email protected]


DCS 

American Depositary Share.

Digital Cellular System . Netwerk voor mobiele telefonie.

ADSL

Asymmetric Digital Subscriber Line.

EuroRing

Bij ADSL is de transmissiesnelheid van de provider naar de

Glasvezelnet ten behoeve van data- en Internetverkeer tussen

abonnee hoger dan andersom. Met ADSL kunnen beeld, geluid

diverse Europese steden.

en data met hoge snelheden via normale telefoonlijnen worden verstuurd. Voor ADSL is een ADSL-modem nodig.

GPRS

General Packet Radio Service. ARPU

Met name geschikt voor spraak, tekst en beeld. GPRS is een

Average Revenue Per User. Gemiddelde maandelijkse

toepassing om datapakket-schakelen mogelijk te maken via

opbrengst per klant.

het GSM-netwerk naast de bestaande spraakcommunicatie. GPRS is een uitbreiding op het huidige GSM-systeem CSD

Bandbreedte

(Circuit Switched Data). GPRS wordt gebruikt in combinatie

(Maximum) capaciteit van een verbinding.

met een GSM-abonnement.

BIPT

GSM

Belgisch Instituut voor Postdiensten en Telecommunicatie.

Global System for Mobile Communications; tweede generatie mobiele communicatiesystemen. Het digitale net voor de mobiele

Breedband

telefoon, waarmee in Europa en buiten Europa spraak en data

Verzamelnaam voor digitale verbindingen met een

kunnen worden verzonden en ontvangen.

grote bandbreedte. i-mode Carrier Select

Mobiele datadienst, door NTT DoCoMo ontwikkeld en

Methode om via intoetsen van een cijfercode een andere

geïntroduceerd.

operator te kiezen. IP Churn

Internet Protocol (IP) is de methode of het protocol dat

Het aantaal mobiele klanten dat niet meer aangesloten is op het

de adressering van het berichtenverkeer op Internet regelt.

netwerk van KPN gedeeld door het klantenbestand van KPN.

Het IP-protocol is onder andere verantwoordelijk voor de datacommunicatie tussen alle op Internet aangesloten computers

CityRing

en netwerken.

Glasvezelnetstructuur ten behoeve van data- en Internetverkeer in/rond diverse Nederlandse steden.

ISDN

Integrated Services Digital Network. Co-locatie

Protocol voor digitale communicatie, onder andere via normale

Het ter beschikking stellen van ruimte en technische

telefoonlijnen. Een normale ISDN-verbinding bestaat uit drie

voorzieningen voor het plaatsen van apparatuur van andere

kanalen: twee B-kanalen van  kbps voor data en spraak en

operators, bijvoorbeeld in het kader van interconnectie of

een D-kanaal van  kbps voor controle-informatie.

bijzondere toegang. ISO Content

International Organization for Standardization.

De informatie op Internetsites, inclusief de structuur waarin

Organisatie die belast is met het vaststellen van normen en

deze wordt gepresenteerd.

protocollen, onder andere voor datacommunicatie en netwerken.

CPS

ISP

Carrier PreSelect.

Internet Service Provider.

Met Carrier PreSelect is het intoetsen van de Carrier Select-code

Organisatie die toegang tot Internet aanbiedt. De ISP onderhoudt

niet meer nodig. Via een interactief Voice Response-systeem

hiertoe één of meer toegangspunten tot Internet voor klanten

kan de eindgebruiker de Carrier Select-code invoeren.

van de ISP. Een ISP kan zelf weer een subcontractor zijn van een ISP die een verbinding met de Internet-backbone onderhoudt.

Dark fiber

Glasvezelkabels die nog niet op transmissieapparatuur

Lambda

zijn aangesloten.

Landelijk glasvezelnetwerk van KPN in Nederland.



ADS


LAN

SMS

Local Area Network.

Short Message Service.

Computernetwerk met aansluitingen binnen één organisatie.

SMS is een vorm van pakketgeschakelde mobiele

Dit in tegenstelling tot een WAN (Wide Area Network), waarbij

datacommunicatie waarmee in principe alleen korte berichten

de aansluitingen geografisch ver uiteen liggen.

kunnen worden verstuurd of ontvangen met een maximale lengte van  karakters.

MDF Access

Main Distribution Frame Access (toegang tot de hoofdverdeler).

Spam

Hieronder wordt verstaan het beschikbaar stellen van het

Ongewenste e-mail, meestal aan veel mensen gericht.

aansluitnet aan andere telecomaanbieders. Deze kunnen

Een bericht dat wordt geschreven en verzonden aan een

daardoor hun diensten via de KPN-infrastructuur bij hun klant

geadresseerde die bij de verzender bekend is, wordt niet als

in huis brengen.

spam beschouwd. Een antwoord op een e-mail is evenmin spam, tenzij het ‘antwoord’ zich eindeloos herhaalt.

NMa

Nederlandse Mededingingsautoriteit.

TMT

NMa is de autoriteit die belast is met het toezicht op naleving

Technologie, Media en Telecommunicatie.

van de mededingingsregels. UMTS NMT

Universal Mobile Telecommunications System.

Nationale Mobiele Telefonie.

Een van de in ontwikkeling zijnde derde generatie mobiele

Eerste generatie mobiele telecommunicatiesystemen. Analoge

telecommunicatiesystemen, geschikt voor spraak, tekst, muziek

mobiele communicatie, in  in Nederland beëindigd.

en bewegende beelden. Via UMTS kunnen gegevens op bijna dezelfde snelheid worden verzonden als via ISDN.

OPTA

Onafhankelijke Post en Telecommunicatie Autoriteit.

WAN

Deze organisatie is door de overheid in het leven geroepen

Wide Area Network.

om de liberalisering van de telecommunicatiemarkt in goede

Computernetwerk met aansluitingen die geografisch ver uit

banen te leiden.

elkaar liggen, dat wil zeggen: niet beperkt tot één locatie of gebouw.

Portal

Platform dat toegang biedt aan service-providers en hun klanten,

WAP

waarover verschillende (vaste of mobiele) datadiensten

Wireless Application Protocol.

aangeboden kunnen worden.

Internet-technologie waardoor mobiele telefoongebruikers direct van Internet gebruik kunnen maken.

PSTN

Public Switched Telephone Network. Traditioneel telefoonsysteem over koperkabels (spraak tot  kbps, data tot  kbps). SDH

Synchronous Digital Hierarchy. Een digitale transmissietechniek met ingebouwde zelfherstelling voor de overdracht van telecomverkeer op zeer hoge snelheden ( Mbps en hoger). SIM-kaart

Subscriber Identity Module-kaart. Chipkaart die in een mobiele telefoon zit en waarop informatie is vastgelegd, onder andere telefoonnummers en het adresboek.


Grafische vormgeving

Ontwerpbureau Smidswater BNO, Den Haag Uitgave

Koninklijke KPN N.V.

Fotografie

Postbus 

Freek van Arkel, Rotterdam

 GA Den Haag

Sjaak Ramakers, Utrecht

Nederland Zetwerk en druk

Handelsregister Kamer van Koophandel

PlantijnCasparie, Capelle a/d IJssel

en Fabrieken voor Haaglanden, inschrijvingsnummer    

Vertalingen

DBF Communicatie, Alphen a/d Rijn Meer informatie vindt u op de

Coördinatie en productie

website van KPN:

Henk Donderwinkel

www.kpn.com

KPN is genoteerd aan de beurzen van Amsterdam, Frankfurt, Londen en New York. Buitenlandse bedrijven die een notering hebben aan de New York Stock Exchange (NYSE), dienen een zogenaamd Annual Report on Form 20-F (Form 20-F) uit te brengen, een verslaggevingdocument ingericht volgens Amerikaanse weten regelgeving. De informatieverschaffing in de Form 20-F gaat in sommige gevallen verder dan die in dit jaarverslag. In de Form 20-F treft u onder andere aan: • een meer uitgebreide kwalitatieve beschrijving van de onderneming en haar activiteiten; • informatie omtrent risicofactoren met betrekking tot de KPN-groep, de telecommunicatiemarkt, de weten regelgeving en de KPN-aandelen; • informatie omtrent belangrijke contracten; • een uiteenzetting van de critical accounting policies van KPN; en • een kwantitatieve en kwalitatieve uiteenzetting over marktrisico (een zogenaamde gevoeligheidsanalyse).



Colofon


Brought to you by Global Reports. Jaarverslag

Recommend Documents