Betaalbaarheid van energie

Ministerie van Economische Zaken De Minister van Economische Zaken H.G.J. Kamp Postbus 20401 2500 EK DEN HAAG Woerden onze ref. doorkiesnr. e-mail

: 18 februari 2016 : E16b02/HG-tr : 0348 48 43 66 : [email protected]

onderwerp : Onderzoek toekomst kolencentrales Excellentie, VEMW heeft kennisgenomen van het voornemen van de regering om ‘op termijn een kolenloze elektriciteitsopwekking te realiseren’. Als belangenbehartiger van zakelijke energiegebruikers in Nederland maken we ons zorgen over de potentiële effecten van een politiek gemotiveerde sluiting. Deze zorgen spitsen zich toe op de betaalbaarheid van energie, de betrouwbaarheid van de energievoorziening, het investeringsklimaat voor energieopwekking en het efficiënt reduceren van de CO2-uitstoot. In deze brief denkt VEMW dan ook graag constructief mee over hoe de toekomst van kolencentrales in Nederland onderzocht zou moeten worden. Betaalbaarheid van energie VEMW maakt zich zorgen over de eenzijdige en onvolledige berichtgeving over de kosten van een eventuele sluiting van kolencentrales. In een ingezonden brief schrijven 64 hoogleraren dat een sluiting van alle kolencentrales “niet meer dan een tientje per jaar per huishouden zal kosten”. Deze uitspraak is gebaseerd op een berekening van ECN die geen rekening houdt met de nu al te voorziene kosten zoals schadevergoedingen voor de producenten en indirecte effecten zoals een hogere gasprijs. Uit onze eigen berekening blijkt dat de kosten voor een huishouden kunnen oplopen tot een tientje per maand in plaats van per jaar; het twaalfvoudige van hetgeen de hoogleraren in hun brief stellen. Naast het feit dat de berekening bij lange na niet alle kosten in ogenschouw neemt, is de berekening bovendien gebaseerd op het effect voor een huishouden. De kosten voor zakelijke energiegebruikers zijn het veelvoudige. Maar daarnaast is de berekening gebaseerd op een gemiddelde gewogen elektriciteitsprijs. Zakelijke energiegebruikers zijn actief op de groothandelsmarkt waar de prijs van uur tot uur verschilt. De elektriciteitsprijs in de zogenaamde daluren wordt voornamelijk bepaald door kolencentrales. Bedrijven die een hoge bedrijfstijd kennen en 24 uur per dag produceren zullen, wanneer de kolencentrales worden gesloten, onevenredig worden getroffen vanwege een forse stijging van de ‘baseload’ en/of ‘off-peak’ prijzen. Als het in de nacht niet waait zullen naar verwachting piekprijzen in de off-peak periode tot stand komen. De kosten voor bedrijven kunnen in de miljoenen per jaar lopen. De door ECN uitgevoerde berekening van het effect van een eventuele sluiting van kolencentrales op de elektriciteitsprijs is onvolledig en ondoorzichtig. Het onderzoek naar de toekomst van kolencentrales moet daarom ook het effect op bijvoorbeeld baseload en off peak prijzen omvatten en dient een uitspraak te doen over de gevolgen voor de concurrentiepositie van de Nederlandse (energie-intensieve) bedrijven.

Hét kenniscentrum en dé belangenbehartiger voor zakelijke energie- en watergebruikers Houttuinlaan 12 3447 GM WOERDEN

Telefoon Telefax E-mail Internet

0348 48 43 50 0348 48 43 69 [email protected] www.vemw.nl

KvK Utrecht

30 14 70 22

Betrouwbaarheid van de energievoorziening Er is ook veel onduidelijkheid over het effect van het eventueel uitfaseren van kolencentrales op de betrouwbaarheid van de Nederlandse energievoorziening. In een recent rapport over de leveringszekerheid geeft landelijk netbeheerder TenneT aan onder sommige scenario’s problemen te voorzien met de leveringszekerheid in 2023. Het opgestelde elektrische vermogen in Nederland stijgt de komende jaren flink in verband met investeringen in duurzame energie. Er wordt geïnvesteerd in verbindingen met het buitenland zodat er in de toekomst bijna 9 GW geïmporteerd kan worden uit de ons omringende landen. Niet-regelbare elektriciteitsopwekking en interconnectoren die elektriciteit uit het buitenland kunnen importeren geven echter niet dezelfde mate van leveringszekerheid als in Nederland opgesteld regelbaar vermogen. Als de zon niet schijnt en de wind niet waait, zal duurzame energieproductie alleen onvoldoende zijn om aan de vraag te voldoen. Ook het importeren van elektriciteit uit het buitenland is onzeker en afhankelijk van allerlei factoren die buiten de controle van de Nederlandse overheid of marktpartijen valt. Het sluiten van kolencentrales heeft uiteraard een effect op het opgesteld vermogen. Zonder import en zonder niet-regelbare capaciteit kan nog maar net worden voldaan aan de piekvraag van 17 GW door de resterende elektriciteitscentrales (Gas, WKK, kern en AVI). Daar komt bij dat het uitfaseren van kolencentrales zal leiden tot fors meer gasverbruik in Nederland. Dat betekent naast een hogere gasprijs ook meer import uit het buitenland en daarmee een grote afhankelijkheid van politiek gevoelige leveranciers. Investeringszekerheid energieproductie Grote zorgen zijn er eveneens over de gevolgen voor de investeringszekerheid voor energieproductie in Nederland. Dit komt voort uit het feit dat de problemen met betrekking tot de elektriciteitsvoorziening in de ons omringende landen allen zijn veroorzaakt door een combinatie van wisselend overheidsbeleid en ingrijpen in de markt. Inmenging van de overheid in de markt geeft onzekerheid bij investeerders. Rechtstreekse bemoeienis met de elektriciteitsvoorziening of onduidelijkheid daarover maakt het voor investeerders erg moeilijk om beslissingen te nemen over investeringen in nieuwe opwekkingscapaciteit. Een weinig consistent overheidsbeleid en het daardoor uitblijven van investeringen in duurzame energieproductie vormden in ons land de voornaamste aanleiding voor het SER Energieakkoord voor duurzame groei. Efficiënte CO2-reductie Een nationale maatregel om kolencentrales te sluiten kan ertoe leiden dat er meer ruimte in het Europese emissiehandelssysteem ontstaat om CO2 uit te stoten. Oudere en minder efficiënte centrales elders in Europa kunnen door deze maatregel winstgevend blijven produceren. Ook wordt de prikkel om te investeren in emissiebeperkende maatregelen verkleind. Bovendien zal de prikkel voor elektriciteitsproducenten om te switchen van kolen naar gas kleiner worden. De problemen met de elektriciteitsvoorziening in de ons omringende landen maken het daarnaast onlogisch om efficiënte nieuwe Nederlandse centrales te sluiten. In België en het Verenigd Koninkrijk is een grote behoefte aan regelbare capaciteit en zoekt men investeerders om in de toekomst aan de vraag te kunnen voldoen. Deze regelbare capaciteit is reeds voorhanden in Nederland. Het lijkt onverstandig en inefficiënt om in Nederland centrales te sluiten terwijl er in deze landen gezocht wordt naar investeerders in nieuwe regelbare elektriciteitsopwekking of mogelijkheden om oudere centrales open te kunnen houden. Onderzoek Gelet op de onzekerheid over de gevolgen van de sluiting van kolencentrales en de daaruit volgende risico’s voor de betrouwbaarheid, de betaalbaarheid en de duurzaamheid van de energievoorziening, kan VEMW zich goed vinden in het voornemen van de regering om eerst uitgebreid onderzoek te doen naar de effecten van verschillende varianten voor uitfasering van kolencentrales. VEMW begrijpt dat de regering ‘uiteenlopende technologische, economische en supply/demand-scenario's’ alsmede concrete varianten gaat ontwikkelen voor uitfasering van kolencentrales.

E16b02 18 februari 2016 Blad 2 van 4

Voor elk worden de maatschappelijke, klimatologische en financiële consequenties in kaart gebracht. Het kabinet wil nog in deze kabinetsperiode een besluit nemen, afhankelijk van de ontwikkelde scenario’s, over een uitfaseringsvariant en de hierbij horende tijdshorizon’. Alternatieven Om daadwerkelijk inzicht te verkrijgen in de gevolgen van de verschillende varianten voor het uitfaseren van kolencentrales is het van belang dat de scope van het onderzoek voldoende breed is. VEMW meent daarom dat er verschillende alternatieven moeten worden onderzocht om het beoogde doel, effectieve CO2-reductie van elektriciteitsproductie tegen de laagste kosten, te realiseren. VEMW heeft een aantal alternatieve getoetst (zie bijlage) op de consequenties voor de energiekosten, het investeringsklimaat, de betrouwbaarheid, het klimaateffect en de kosten per vermeden ton CO2. Hieruit blijkt dat het aanbeveling verdient het onderzoek op twee varianten te focussen:  

Het verbeteren van het EU-ETS, bijvoorbeeld door de verhouding veiling/ vrije allocatie aan te passen Het opleggen van een Europese uitstootnorm.

Aanbevelingen onderzoek Zoals eerder hierboven aangeven is er nog veel onduidelijk over de effecten van het uitfaseren van kolencentrales. Om er zeker van te zijn dat het onderzoek deze onzekerheden wegneemt en het mogelijk maakt om op basis van feiten een beslissing te nemen, is het van belang dat het onderzoek in ieder geval antwoord geeft op onderstaande vragen: 1. Wat is het effect van de verschillende alternatieven op de kosten per vermeden ton CO2? 2. Wat is het effect van de verschillende varianten op de betrouwbaarheid in Nederland en de met Nederland gekoppelde landen? 3. Wat is het effect van verschillende scenario’s op de betaalbaarheid van energie? En specifiek op de volgende elementen: a. Marktwerking (concurrentie indicatoren) b. Import-export posities c. Base/peak en off-peak prijzen d. Gasprijzen 4. Wat is het effect op het investeringsklimaat voor energieproductie? 5. Wat is het effect van verschillende scenario’s op de gasmarkt? 6. Wat is het effect op internationaal én Europees concurrerende bedrijven?

Criteria uitfasering Tot slot willen wij benadrukken dat een besluit over de toekomst van kolencentrales een beslissing met grote gevolgen is. Een besluit zal namelijk onvermijdelijk gevolgen hebben voor de werking van de energiemarkt en de betrouwbaarheid van de energievoorziening. VEMW onderschrijft de noodzaak van een transitie naar een CO 2- arme energievoorziening. De route daar naar toe en de snelheid van de transitie zullen verstandig moeten worden gekozen opdat de verschillende doelen van het energiebeleid in balans blijven. VEMW wil daarom benadrukken dat wanneer het kabinet een besluit neemt over de toekomst van kolencentrales, het volgens VEMW van belang is dat dit besluit aan de volgende voorwaarden voldoet:

E16b02 18 februari 2016 Blad 3 van 4

1. De totale kosten en baten van uitfasering zijn inzichtelijk 2. Lopende afspraken worden niet ondermijnd 3. De gekozen oplossing draagt bij aan de doelstelling om tegen zo laag mogelijke kosten CO2 te reduceren 4. De oplossing is juridisch houdbaar en past binnen mededingingsregelgeving 5. De concurrentie op de Nederlandse wholesale-markt voor elektriciteit verslechtert niet 6. De betrouwbaarheid en leveringszekerheid van de energievoorziening is geborgd 7. De oplossing houdt rekening met de positie van de internationaal en Europees concurrerende industrie en potentiële weglekeffecten 8. De kosten die voortvloeien uit een besluit worden op passende wijze verdeeld.

Wij vertrouwen erop u met deze brief voldoende te hebben geïnformeerd en gaan ervan uit dat u de inhoud zult betrekken bij het onderzoek en het uiteindelijke besluit. Vanzelfsprekend zijn wij desgewenst beschikbaar voor het verschaffen van een nadere (mondelinge) toelichting.

Hoogachtend, w.g.

dr. H. Grünfeld Algemeen directeur

Bijlage: Alternatieven reductie uitstoot broeikasgassen kolencentrales

E16b02 18 februari 2016 Blad 4 van 4

Alternatieven reductie uitstoot broeikasgassen kolencentrales

Nationale uitstootnormen

Conform energieakkoord; vastlegging uitstootnorm per MWh.

CO2 of ook ander broeikas-gas

Nationaal verbod

Verbod op gebruik kolen voor elektriciteitsopwekking

Tijdspad

Verbetering EU-ETS

Vergroting effectiviteit EU-ETS; CO2-kosten kolencentrales stijgen

Verdeling veiling/ vrije allocatie

Nationale CO2- of kolenbelasting

Heffing op gebruik kolen voor elektriciteitsopwekking in of belasting per ton CO2 invoeren.

Vaststelling hoogte van de heffing

Europese uitstootnorm

Europees vastleggen uitstoot Tijdspad normen per MWh; centrales dicht of CCS.

negatief effect neutraal/onzeker effect positief effect * kosten/ton vermeden CO2

id * he

ct aa te ffe

ro u

w ba ar he

id

rin gs kl im aa t

Legenda

el m at ig

Tijdspad: sluiting na 2025, 2030/40?

Do

Afspraak tussen producenten & overheid. Sluiting in ruil voor financiele compensatie.

Kl im

Uitfaseringsdeal

Be t

Aandachtspunt

In ve st e

Toelichting

En

Variant

er g

ie ko st en

Doel: CO 2 -reductie tegen de laagste kosten