BESTUURSVERSLAG 2014
THEATER UTRECHT
Inhoudsopgave Bericht van de Raad van Toezicht
1
Inleiding
2
Personele zaken
5
Activiteiten 2014
9
Overige activiteiten 2014
17
Marketing en communicatie
19
Talentontwikkeling
23
Educatie
26
Financiën
28
Prestatieverantwoording
32
Recensies
33
BESTUURSVERSLAG 2014 Bericht van de Raad van Toezicht Voor u ligt het bestuursverslag 2014. Het eerste volledige jaar van de nieuwe directie. Er moest in deze eerste periode veel neergezet worden, zowel wat betreft culturele productie als zakelijk en met betrekking tot aanpassingen in de organisatie. Er is hard gewerkt en resultaat geboekt op het terrein van binding van medewerkers en binding van acteurs. Een strak zakelijk beleid heeft als resultaat gehad dat we ultimo 2014 uit de rode cijfers zijn. De Raad van Toezicht is nauw betrokken geweest bij de verschillende ontwikkelingen en was een actief klankbord voor de directie bij de vele keuzes die in deze doorstartperiode gemaakt moesten worden. De keuze om ons eerst en vooral te richten op zichtbaarheid en aanwezigheid in de stad Utrecht heeft goed uitgepakt. Het publiek heeft ons weten te vinden. De basis van het gezelschap is niet alleen hersteld, maar geeft ook vertrouwen voor een verdere ontwikkeling in de toekomst. Als grootste culturele producerende instelling voelen we ons medeverantwoordelijk voor het Utrechts theaterklimaat als geheel en hebben daarbij een passende nieuwe naam gekozen: Theater Utrecht. In de komende periode kunnen we verder met het uitwerken van de doelstelling om naast de artistiek directeur ook andere talenten de ruimte te bieden om mede gezicht te geven aan Theater Utrecht. Met het instellen van een nieuwe functie voor marketing/ fondsenwerving maken we een start met de opbouw van een kring van zakelijke en particuliere vrienden, partners en fondsen. Zodat we de financiële basis van het gezelschap verder kunnen versterken. De Raad van Toezicht is mede in dit verband met twee nieuwe leden uitgebreid. Wij zien er naar uit om in het komende jaar samen met de directie inhoud te geven aan een beleidsplan voor de periode 2017-‐2020. Steven de Waal Voorzitter Raad van Toezicht
1
Inleiding Op 11 januari 2015 lanceerden we de nieuwe naam van ons theatergezelschap: Theater Utrecht. De directie van het stadsgezelschap -‐ Jacques van Veen en Thibaud Delpeut -‐ bouwde in 2014 vanuit een nieuwe koers en met nieuw elan aan een gezelschap waaraan andere gezichten en een andere stijl gekoppeld zijn. Op de drempel van de volgende cultuurnotaperiode was de tijd daar om het gezelschap onder een nieuwe noemer voor te stellen aan het publiek. De nieuwe naam Theater Utrecht weerspiegelt de visie en functie van het gezelschap: als stadsgezelschap en partner van Utrechtse instellingen theater maken in het hart van de stad en de samenleving. Het gezelschap krijgt met deze bondige naam een duidelijke afzender om zich als grootste theatergezelschap van Midden-‐Nederland stevig op de kaart te zetten. 2014 was het eerste volledige jaar van de nieuwe directie. Op basis van het beleidsplan hebben we in de loop van 2014 de verschillende beleidsonderdelen en voorgenomen producties en plannen verder uitgewerkt en op verschillende onderdelen aangepast. Het eerste jaar van de nieuwe directie We hebben er voor gekozen om in ons eerste jaar vooral te richten op de positie van het gezelschap in de stad Utrecht. Op verschillende bijeenkomsten met publiek, collega’s en politiek hebben we de hoofdlijnen van onze plannen en producties gepresenteerd. We vonden het van belang in zo kort mogelijke tijd het Utrechtse publiek kennis te laten maken met het werk van de nieuwe artistiek directeur Thibaud Delpeut. In het kader van de Culturele Zondagen hebben we een aantal publieke previews gegeven van te verwachte voorstellingen. Daarbij hebben we gebruik gemaakt van bestaand werk van Thibaud en reeds gepland nieuw werk. En konden we na lange tijd het publiek weer uitnodigen voor activiteiten in ons eigen theater De Paardenkathedraal. Zo werden we coproducent van Caligula in de regie van Thibaud Delpeut, een project van De COPRODUCERS, en presenteerden we deze productie in ons eigen huis. De productie is eigendom geworden van Theater Utrecht en we zullen deze op het repertoire houden voor een volgend seizoen. Het plan was de grote locatievoorstelling Nacht te hernemen, maar uiteindelijk hebben we besloten een nieuwe productie te maken; Crave van Sarah Kane, in coproductie met het Utrechtse Rosa Ensemble. Deze ging op SPRING Performing Arts Festival in première. Blasted, eveneens van Sarah Kane, werd ook hernomen in het voorjaar. Intussen maakte Mathias Mooij de indrukwekkende voorstelling Monsters. Een project dat nog door de voormalige directie in gang was gezet. Op 10 oktober ging de grote zaal productie Phaedra in de Utrechtse Schouwburg in première, en maakt aansluitend een tournee langs 35 theaters, om de reeks weer af te sluiten in Utrecht op 13 december. In het kader van de educatieopdracht werd de voorstelling in de klas Scars, die in het najaar van 2013 in première ging, in het voor-‐ en najaar van 2014 hernomen. Rondom de voorstellingen in eigen huis, maar ook op tournee is een groot aantal publieke inleidingen en nagesprekken aangeboden. Bij de voorstelling Phaedra zijn bovendien een aantal workshops en inleidingen voor scholieren georganiseerd.
2
In het najaar van 2014 zijn we gestart met de voorbereidingen van een nieuw te ontwikkelen voorstelling in de klas die in het najaar van 2015 in première gaat. Als stadsgezelschap willen we de regie te nemen op het gebied van talentontwikkeling in de stad. Met de aanwezigheid van de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht (HKU) is talentontwikkeling voor Theater Utrecht een vanzelfsprekende maar ook urgente activiteit. Artistiek directeur Thibaud Delpeut is actief geweest op een drietal terreinen: beleidsmatige samenwerkingsverbanden en afstemming, stageplaatsen/begeleidingen en workshops/lezingen. Met verschillende collega-‐instellingen uit de stad, zoals HKU, Het Huis Utrecht, DOX, het SPRING Performing Arts Festival en de Stadsschouwburg Utrecht werden bestaande overleggen geïntensiveerd en namen we het initiatief voor nieuwe activiteiten op korte en lange termijn. Vanuit verschillende opleidingen zijn een groot aantal stagiaires actief geweest binnen de verschillende afdelingen van Theater Utrecht. We richten ons daarbij op uiteenlopende disciplines: acteren, regisseren, scenografie, dramaturgie enerzijds en productie, techniek en cultureel management anderzijds. Stagiairs worden individueel begeleid. Daarnaast is de artistiek directeur een veelgevraagd gast voor workshops en lezingen voor uiteenlopende doelgroepen. Wegens de beperkte productionele en financiële capaciteit in de afgelopen periode is ervoor gekozen vooral in te zetten op producties, de organisatie en de stedelijke verankering. Een en ander had ook tot doel om de basisvoorwaarden die nodig zijn om jong regietalent op te kweken aan te brengen in de organisatie. De directie koos ervoor om de introductie van andere regisseurs en jong regietalent te plannen voor 2016. De verkennende werkzaamheden daarvoor zijn in volle gang. Doel is om in 2016 een tweede regisseur te presenteren en een traject met tenminste één jonge regisseur te starten, doorwerkend in de nieuwe kunstenplanperiode. Daarbij wordt overleg gepleegd met voormalig productiehuizen als Het Huis Utrecht, Toneelschuur producties en Frascati en SPRING Performing Arts Festival. Naast een vaste, goed geoutilleerde plek om te repeteren is De Paardenkathedraal ons vaste huis geworden voor midden en kleine zaal producties die we op repertoire willen houden. Ook wordt in 2015 een start gemaakt met een uitgebreider programma van nevenactiviteiten, deels rondom de voorstellingen in de vorm van verdiepingsprogramma's, maar ook door middel van lezingen van nieuwe stukken, openbare repetities en dergelijke. Zo wordt De Paardenkathedraal een plek die in een vaste programmering de deuren opent voor een divers publiek. De locatie is ook beschikbaar als repetitie-‐ en/of presentatieruimte voor Het Filiaal, DOX, het Nieuw Utrechts Toneel (NUT), en andere collega-‐instellingen. Zo heeft de Stadsschouwburg Utrecht wegens verbouwing van de Blauwe Zaal enige malen gebruik gemaakt van het theater. Het kantoor aan de Bekkerstraat werd -‐na jaren in gebruik te zijn geweest door theatergezelschap De Paardenkathedraal en De Utrechtse Spelen-‐ verruild voor locatie die beter aansluit bij de grootte van het gezelschap. We vonden in de voormalige Snijzaal aan de Hoefijzerstraat een ideale locatie die past bij de (door)start naar een nieuw stadsgezelschap, dat vanuit een kleine kernorganisatie aangevuld met specialisten haar doelstellingen wil realiseren. Twee grote ruimtes, waarvan één als
3
permanent kantoor en de andere als ruimte voor flexibele werkplekken inzetbaar is. En als repetitie-‐ en presentatieruimte voor diverse activiteiten. Het feit dat Theaterhuis De Berenkuil -‐waarvan o.a. Het Filiaal en DOX bewoner zijn-‐ op een steenworp afstand ligt, levert een wederzijds voordeel op Dankzij een actief verhuurbeleid door de beheerders van het Theaterhuis zijn de beschikbare studioruimtes in het pand intensief in gebruik, wat regelmatig zorgt voor ruimtegebrek. Door ook onze ruimtes in de Snijzaal en theater De Paardenkathedraal via hen ter verhuur aan te bieden, snijdt het mes aan twee kanten: zij kunnen beschikken over onze ruimtes en dragen zorg voor alle handeling rondom verhuur. Ingaande 2015 is afgesproken dat de controller van Theater Utrecht, Arjen Levison, de financiële rapportage van De Berenkuil en Het Filiaal gaat verzorgen. De financiële uitgangspositie van Theater Utrecht is na de reorganisatie in 2012/2013 en de subsidietoekenningen drastisch veranderd. Tot 2013 bedroeg de totale overheidsbijdrage 2,4 miljoen euro (Rijk, Provincie en Gemeente). Ingaande 2013 is dat 2 miljoen euro (Rijk en Gemeente). Na een ingrijpende reorganisatie en schuldsanering startte de nieuwe directie met een negatief vermogen van € 916.000. Dit moet in de periode 2013-‐2016 worden ingehaald, zodat aan het eind van deze kunstenplanperiode een begin is gemaakt met de opbouw van een bescheiden bedrijfsreserve. Een renteloze lening van de Gemeente Utrecht van €800.000 wordt jaarlijks met € 200.000 afgelost. De boekjaren 2013 en 2014 zijn beide met een positief bedrijfsresultaat afgesloten, zodat het gezelschap ultimo 31 december 2014 uit de rode cijfers is. Wij zijn verheugd over de totstandkoming van een regelmatig overleg met de collega BIS-‐ gezelschappen. In oktober 2014 zijn gedurende een weekend de zakelijke en artistieke directies van de negen Bis-‐gezelschappen en hun schouwburgen bij elkaar geweest. Een constructieve bijeenkomst waarin een groot aantal beleidsmatige en praktische afspraken zijn gemaakt. De bijeenkomst was voorbereid door de directies van Rotterdam, Den Haag en Utrecht. Op hoofdlijnen zijn de volgende onderwerpen besproken: de gezelschappen en schouwburgen maken per stad een overzicht van samenwerkingspartners en activiteiten om te komen tot een stedelijk theaterprofiel, dat een onderdeel kan vormen van de stedelijke uitgangspunten voor cultuurbeleid. Gezamenlijk pleiten we voor een maatwerkafspraak tussen het Rijk en de Steden en af te stappen van de uniforme opdrachten en de daarbij behorende rijksbudgetten. Jaarlijks worden in september bijeenkomsten van gezelschappen en de schouwburgen georganiseerd waarin de gezelschappen hun artistieke plannen voor de toekomst presenteren. We onderzoeken of we de theaters en de gezelschappen kunnen aansluiten op een gemeenschappelijk CRM systeem waarmee we toegang krijgen tot bezoekersprofielen en koopgedrag. We willen de landelijke spreiding van het aanbod van de verschillende gezelschappen inzichtelijk maken. De activiteiten en producties overziend, kijken we op een enerverend en heftig, maar bevredigend eerste jaar terug. Waarbij we in het bijzonder dank zijn verschuldigd aan de kleine groep medewerkers die na een lange periode van onrust en onzekerheid, zich vol hebben ingezet om samen met de nieuwe directie te bouwen aan een nieuwe toekomst voor het Utrechtse
4
stadsgezelschap. De nieuwe werknemers hebben een goede plek in het bedrijf weten te vinden. Ook hebben alle producties bij elkaar ertoe geleid dat er een begin is gemaakt met het in beeld brengen van een prachtige acteursgroep die zich aan Theater Utrecht heeft verbonden. Stad der blinden en Een soort Hades in 2015 gaan daar nog verdere betekenis aan geven door gezichten terug te laten komen en tegelijk nieuwe namen te introduceren. Van groot belang is het duiventileffect tegen te gaan, maar juist een coherente groep spelers te presenteren. Dat is verre van eenvoudig voor een gezelschap zonder vast ensemble en dat legt een grote druk op de planning en het denken over projecten. Er is een stevige basis gelegd voor een ambitieuze toekomst die we zullen omzetten in concrete plannen voor het beleidsplan 2017-‐2020. Thibaud Delpeut Artistiek directeur Jacques van Veen Algemeen directeur/bestuurder Samenstelling van de Raad van Toezicht, bestuur en directie Directie Jacques van Veen Algemeen Directeur en Statutair Bestuurder Thibaud Delpeut Artistiek Directeur Raad van Toezicht Dhr. S.P.M. de Waal Voorzitter (15 nov 2012) Steven Dhr. R. Dolstra lid (19 juni 2013) Remco Mevr. M.J.M. Mourits lid (20 aug 2013) Monique Dhr. R. Jurriëns lid (19 juni 2013) Roland Dhr. A.A. van Vliet lid (3 dec 2014) Nol Mevr. E.M. Sent lid (3 dec 2014) Esther-‐Mirjam De Raad van Toezicht is in 2014 vier keer met de directie bijeen geweest. Daarnaast is in een bijeenkomst zonder de directie gesproken over het eigen functioneren en zijn de beoordelingsgesprekken met de bestuurder en de artistiek directeur voorbereid. Op basis van functieprofielen zijn gesprekken gevoerd met kandidaten voor de uitbreiding van de Raad van Toezicht. Esther-‐Mirjam Sent en Nol van Vliet zijn hierna met ingang van 3 december 2014 toegetreden. PERSONELE ZAKEN De reorganisaties van 2012 en 2013 hebben de formatie van 15,8 fte teruggebracht naar 5,1 fte in 2014, verdeeld over de volgende functies: Algemeen directeur/bestuurder 0,7 fte; artistiek directeur 1fte; medewerker marketing en communicatie 1 fte; controller 0,6 fte; medewerker techniek 1 fte; bureaumanager 0,8 fte; interne dienst 0,1 fte. Gezien de financiële taakstelling zal de vaste personeelsformatie klein blijven. Versterking wordt parttime, op deeltijdcontract of met opdrachtcontracten ingevuld.
5
De functie van bureaumanager is vervangen door de functie van directie assistent. Anouk Brüning startte in januari 2015 in deze functie. In het najaar van 2014 zijn we eveneens gestart met de werving van een nieuw hoofd communicatie/fondsenwerving. Sjoerd Appelman is op 1 januari 2015 in deze functie in dienst getreden Vaste medewerkers Sjoerd Appelman 1 fte Dagmar Bokma 1fte Anouk Brüning 0,8 fte Thibaud Delpeut 1 fte Mart Hielema 1 fte Annemieke Hoekstra Arjen Levison 0,6 fte Angela Noijens 0,1 fte Jacques van Veen 0,7 fte Tijdelijke medewerkers Techniek Alexander Kraemer Chris Rudz Frank Hulsebosch Iwein Reimerink Jasper Hopman Jez Cox Job Jutten Sander van der Werff Sil Rijnsoever Sjoerd Hartman Tom Hemmer Philip den Uyl Dramaturgie / vertalers / research Alexander Schreuder Corien Baart Jibbe Willems Joris van der Meer Laura Simonse Lennert Boots Marcel Otten Marit Grimstad Eggen Petra Eikelenboom Tjeerd Posthuma
hoofd marketing / fondsenwerving (vanaf 1 jan 2015) medewerker communicatie en marketing directie assistent (vanaf 1 jan 2015) artistiek directeur medewerker techniek bureaumanager (tot 1 januari 2015) controller interne dienst algemeen directeur/bestuurder
video video technisch producent technicus geluid 1e inspiciënt technicus technicus technicus technicus technicus technicus vertaler dramaturg vertaler dramaturg research & teksten research & teksten vertaler vertaler research & teksten research & teksten
6
Ontwerpers Casper Leemhuis Claus den Hartog Danny Hoogveld Merijn Versnel Pim van den Heuvel Roel van Berckelaer PR & Marketing Bart Koetsier Dog & Pony Ralph Booms Robin Theel Wim Selles René den Engelsman Roel van Berckelaer Kostuums Dymph Boss Judith de Zwart Wojciech Dziedzic Regie Eva Tijken Judith Amsenga Matthias Mooij Nick Bruckman Sarah Blok Productie Gemma van Kruijsbergen Inger Stam Manon van Impelen Senta Beckers Toneelschuur Producties
lichtontwerper lichtontwerper geluidsontwerp & techniek decor & 1e inspiciënt geluidsontwerp scenograaf fotografie campagnebeeld campagne ontwerp campagnevormgever PR & Marketing (communicatiebureau de Kippen) fotografie fotografie fotografie kostuumontwerp kostuumontwerp kostuumontwerp regie assistent acteur & regie regisseur regisseur regie assistent (stage) productieleider productie productie productie & regie assistent productie
7
Acteurs en musici Acteurs Astrid van Eck Bart Klever Benja Bruijning Cyriel Guds Daan van Bendegem Eline ten Camp Hein van der Heijden Isabelle Houdtzagers Jamie Grant Jan-‐Paul Buijs Joost Bolt José Kuijpers Judith Amsenga Karina Smulders Kiefer Zwart Marlies Heuer Melody Klaver Peter Blok Rick-‐Paul van Mulligen Tarikh Janssen Tim Teunissen Tine Cartuyvels Titus Muizelaar Vincent van der Valk Ward Kerremans Wendell Jaspers Musici Diamanda La Berge Dramm Ainhoa Miranda Jelte van Andel Wilbert Bulsink Overig Hanna Jansen MOB vormgeving en educatie Hans Kemna Ton Vermeulen
acteur acteur acteur acteur acteur acteur acteur acteur acteur acteur acteur acteur acteur & regie acteur acteur acteur acteur acteur acteur acteur acteur acteur acteur acteur acteur acteur viool klarinetten contrabas compositie, piano/keyboards
educatief adviseur voorstellingen in de klas casting adviseur vaste vrijwilliger / archivaris
8
ACTIVITEITEN 2014 MONSTERS Opvoerdata 17 februari t/m 8 maart 2014 Aantal voorstellingen 16 Bezoekersaantal 860 Credits Tekst: Niklas Rådström Vertaling: Marit Grimstad Eggen & Alexander Schreuder Regie: Matthias Mooij | Dramaturgie: Corien Baart Spel: Benja Bruijning, Tine Cartuyvels, Bart Klever & Rick Paul van Mulligen Over de voorstelling Het toneelstuk Monsters van de Zweedse schrijver Niklas Rådström (1953) is gebaseerd op een gruwelijke moord in Liverpool die in 1993 de wereld schokte: twee jongens, Jon Venables en Robert Thompson, beide tien jaar oud ontvoeren de tweejarige peuter James Bulger uit een winkelcentrum. Na een wandeling van enkele kilometers belanden ze op een treinspoor waar ze de peuter ernstig mishandelen en vermoorden. Op zoek naar de actualiteit van Monsters gaat het niet zozeer om de gruwel van dit verhaal. We hebben onze eigen recente voorbeelden van extreem geweld, waarover ook een toneelstuk geschreven zou kunnen worden. Tristan van der Vlis schoot in een winkelcentrum in Alphen a/d Rijn willekeurig zes mensen dood. Grensrechter Richard Nieuwenhuis werd doodgetrapt op het voetbalveld, niemand greep in. Via het internet werden we getuige van hoe in Eindhoven een groep jongeren zonder aanleiding een toevallige voorbijganger aftuigde. Hoe komen jonge mensen tot zulk extreem geweld? Waarom greep er niemand in? Wie is verantwoordelijk? Monsters is een intrigerend en ontroerend verhaal, dat dicht op de huid gespeeld wordt door topacteurs Benja Bruijning, Tine Cartuyvels, Bart Klever en Rick Paul van Mulligen. Het ontvouwt zich als een Griekse tragedie waarbij de spelers afwisselend de rol van kinderen, ouders, ondervragers en het koor op zich nemen. Persquotes "Met zijn sobere regie toont Matthias Mooij opnieuw een meesterlijke theaterintuïtie voor de meest effectieve enscenering die het publiek voorbij het spektakel van beladen onderwerpen ... naar de kern kan leiden" – Trouw **** “Intrigerend kwaadaardig” – Volkskrant *** “De wijze waarop er door de spelers vanuit zo veel personages naar de zaak wordt gekeken is indrukwekkend. Het spel is fantastisch” Elsbeth Berendsen | bezoeker voorstelling
9
SCARS – voorstelling in de klas Opvoerdata 13 februari t/m 19 december 2014 Aantal voorstellingen 172 Bezoekersaantal 4487 Credits Tekst: Vivienne Franzmann Regie: Nick Bruckman Vertaling: Jibbe Willems Dramaturgie: Corien Baart en Maartje Rutten Spel voorjaar 2014: Spel najaar 2014: Judith Amsenga Judith Amsenga Tarikh Janssen Kiefer Zwart Jamie Grant Isabelle Houdtzagers Over de voorstelling In 2012 vroeg De Utrechtse Spelen Vivienne Franzmann (schrijfster van het prijswinnende Mogadishu) om een actuele toneeltekst te schrijven voor jongeren in klaslokalen: het resultaat was Scars. Met deze bijzondere schrijfster werkte het gezelschap het thema ‘vreedzaam samenleven’ in tijden van digitale communicatie uit. De Utrechtse Spelen wilde met Scars het verschil tussen twintig likes op Facebook en één welgemeend compliment voelbaar maken: een pleidooi voor intermenselijk contact als antwoord op de vraag ‘wat is mediawijsheid?’. Deze voorstelling werd gespeeld op school in twee lesuren. De acteurs zaten en speelden letterlijk tussen de leerlingen. Vaak is was voor leerlingen een eerste kennismaking met theater, dat tal van aanknopingspunten tot gesprek, inzichten en inspiratie biedt. De voorstelling werd gespeeld voor alle middelbare scholieren van 15 jaar en ouder van alle onderwijsniveaus: VSO, MBO, VMBO, HAVO, VWO en studenten MBO/ROC. Scars is zowel in het Nederlands als het Engels gespeeld. Scars gaat over de knappe en mysterieuze Nick die voor het eerst naar een nieuwe school gaat. Hij is binnen de kortste keren trending topic op de sociale media. De roddels en jaloerse geluiden zijn niet van de lucht wanneer hij bevriend raakt met de nuchtere Laila. Ze worden verliefd. Wanneer Laila uit een onduidelijke foto op Facebook concludeert dat hij vreemd is gegaan, onthult zij impulsief, met één druk op de knop, zijn grootste geheim aan de hele wereld. Publieksreacties “Ingetogen en gevoelig. Het prikkelt de fantasie, het ligt er niet te dik bovenop. Het stuk vraagt wat van de toeschouwer, de leerlingen krijgen het niet voorgeschoteld” Luciënne van der Sluis | cultuurcoördinator Het Nieuwe Lyceum, Bilthoven “Scars is een perfecte voorstelling voor jongeren, die iets te enthousiast omgaan met Facebook en ook vaak Twitteren.
10
De trieste gevolgen hiervan worden door De Utrechtse Spelen in deze voorstelling uitstekend en zeer invoelbaar uitgebeeld. Echt goed theater, dat iedere kijker – ook de niet geoefenden – bij de lurven pakt”. Guus Reith | docent Gregorius College, Utrecht “Ik heb dit toneelstuk met mijn klas gezien. Was er sprakeloos van. Ik had er in eerste instantie niet veel van verwacht , maar het bleek een heftig toneelstuk te zijn. In het verhaal waren veel herkenbare dingen waarvan ik dacht: ‘deze onderwerpen komen best vaak bij jongeren voor’, zoals social media, onzekerheid, uitgaan, moeilijke thuissituaties en (online) pesten. Doordat ze dit zo duidelijk in een toneelstuk hadden verwerkt, vroeg ik me af wat ik er nou van vindt en hoe school en ikzelf hiermee omgaan. Ik vind het een goed toneelstuk en raad het iedereen aan, zeker jongeren.” Jorien | 3e klas , Oosterlicht College Utrecht Evaluatie Al met al is Scars succesvol hernomen. De nieuwe cast heeft zich op een goede manier weten in te werken, onder de leiding van Judith Amsenga en Hanna Jansen, gecoacht door Thibaud. Ook de Engelstalige voorstellingen verliepen goed en er is voldoende tijd genomen voor deze extra uitdaging. Op momenten was het lastig voor de nieuwe acteurs, Kiefer Zwart en Isabelle Houdtzagers om zich een bestaande rol eigen te maken. De ondersteuning was op momenten resultaatgericht, op de herneming van een voorstelling met een nieuwe cast. Er is tijdig stilgestaan bij de noodzakelijke vragen van de nieuwe cast om tot een persoonlijke interpretatie te kunnen komen. Inhoudelijk reflecterend heeft Scars ertoe geleid dat Theater Utrecht een nieuwe voorstelling in de klas laat ontwikkelen, geschoeid op deze bestaande leest, maar met een inhoudelijk verdergaand concept. Waar Scars een verhaal over de belevingswereld van jongeren situeert in diezelfde belevingswereld, is het voor de nieuwe voorstelling van belang dat de eigen belevingswereld de springplank vormt voor een vertelling die verder van het bed van de scholieren is. CALIGULA Opvoerdata 4 april t/m 17 mei 2014 Aantal voorstellingen 30 Bezoekersaantal 2644 Credits Coproductie met: Stichting Thibaud Delpeut en De COPRODUCERS Tekst: Albert Camus Regie: Thibaud Delpeut Spel: Vincent van der Valk, Wendell Jaspers, Bram Gerrits, Ward Kerremans, Martijn Nieuwerf Over de voorstelling Thibaud Delpeut regisseert de legendarische toneelklassieker Caligula van Albert Camus met in de titelrol Vincent van der Valk.
11
Als zijn zus en geliefde sterft, ontsteekt een storm in het hoofd van de jonge keizer Caligula. Hij wordt getergd door gevoelens van rouw en een vurig verlangen naar het leven. In deze enscenering onderwerpt Caligula zijn onderdanen aan een gruwelijk experiment: leven in het licht van de dood. Voor zijn volgelingen wordt Caligula steeds waanzinniger. Maar is hij werkelijk waanzinnig, of juist een angstaanjagend eerlijk heerser die weigert te huichelen? Als een chirurg, gewapend met videocamera's als instrumenten, begint hij aan zijn 'sectie op de ziel'. Voor zijn sterfscène ontving hij de Gouden Gifbeker tijdens het Nederlands Theater Festival 2014. Martijn Nieuwerf werd voor zijn rol van Cherea gelauwerd met een Arlecchino, de prijs voor de beste acteur in een ondersteunende rol. Persquotes “Delpeut maakt een fascinerende, ijzingwekkende voorstelling” de Volkskrant **** “Diepe empathie voor Delpeuts ‘krankzinnige’ Caligula” Het Parool **** “Acteur Vincent van der Valk maakt er een hardvochtige maar ook deerniswekkende man van die enorm lijdt onder zijn grimmige daden. Zo wordt Caligula op een zekere manier toch sympathiek” Trouw **** “Op intrigerende wijze snijdt Caligula waarden als vrijheid, liefde, schoonheid en waarheid aan flarden” De Telegraaf **** “Duel tussen kunst en gezond verstand. Keel snoerend sterk gespeeld” Theaterkrant.nl **** Evaluatie Deze voorstelling betrof een reeds gepland project van Thibaud vanuit zijn eigen stichting in coproductie met Toneelschuur en De COPRODUCERS. De toevoeging van De Utrechtse Spelen als coproducent heeft de voorstelling veel goed gedaan, omdat daardoor extra productionele ruimte ontstond en extra marketinginspanning kon worden geleverd. De voorstelling was een artistiek succes bij zowel pers als publiek. Niettemin gold dat het aantal toeschouwers achterbleef bij de verwachtingen. Een en ander valt te verklaren door de planning van het project en de algemene landelijke teruggang in bezoekersaantallen vooral wat de vlakke vloer theaters betreft. De voorstelling is na de laatste speelbeurt opgenomen in het repertoire van De Utrechtse Spelen. Een bescheiden tweede tournee voor een aantal schouwburgen wordt momenteel onderzocht. De overname houdt voorts in dat een bescheiden hoeveelheid videomateriaal uit deze voorstelling nu ook inzetbaar is voor andere, nieuwe projecten.
12
BLASTED Opvoerdata 6 t/m 10 mei 2014 Aantal voorstellingen 5 Bezoekersaantal 402 Credits Toneelschuur Producties (2010) Tekst: Sarah Kane Regie, vertaling en muziek: Thibaud Delpeut Spel: Peter Blok, Benja Bruijning, Eline ten Camp Over de voorstelling De veelgeprezen voorstelling Blasted van Sarah Kane in de regie van Thibaud Delpeut is voor vijf voorstellingen hernomen in De Paardenkathedraal. Blasted, gespeeld door Peter Blok, Benja Bruijning en Eline ten Camp, is inktzwart en bikkelhard, maar tegelijkertijd ook poëtisch, puur en ontroerend. Een cynische tabloidjournalist (Peter Blok) en een naïef jong meisje (Eline ten Camp) zien elkaar voor het eerst sinds een lange tijd terug. Terwijl hun weerzien ontspoort in een nachtmerrie, verandert de wereld buiten hun hotelkamer in een oorlogsgebied. Op zoek naar liefde en verlossing ontdekken ze de flinterdunne scheidslijn tussen menselijkheid en barbarij. Wat blijft er over van onze beschaving als er oorlog uitbreekt? Persquotes “Delpeuts regie keert af van het extreem harde en zoekt in de dialogen een raadselachtige poëzie…” NRC Handelsblad**** “Peter Blok overtuigt als hatelijke roddeljournalist” “Alles klopt aan de voorstelling (…) Van het ingenieus in elkaar donderende decor en het schizofrene geluidsontwerp tot de indrukwekkende choreografie van het geweld.” De Volkskrant **** Evaluatie Deze bestaande voorstelling is door Thibaud Delpeut meegenomen naar De Utrechtse Spelen, samen met Caligula (première in coproductie), 4.48 Psychosis (nog te agenderen) en Nacht (nog te agenderen). De herneming van Blasted diende twee doelen: op korte termijn werk met de signatuur van de nieuwe artistiek directeur tonen in De Paardenkathedraal en de weg naar het publiek weer openen. De herneming is succesvol verlopen. De voorstelling heeft bij het publiek een sterke indruk achtergelaten en de boel opgeschud. Men heeft hierdoor een gevoel gekregen voor wat men in de toekomst onder meer zou kunnen verwachten. Ook praktisch gezien is het succesvol verlopen, de technische overname door De Utrechtse Spelen is vakkundig gedaan.
13
Aangezien het werk van Sarah Kane, de schrijfster van Blasted, van grote waarde is voor Thibaud wordt deze voorstelling tot nader order behouden om in de toekomst in een nieuw verband opnieuw te spelen. CRAVE Opvoerdata 20 t/m 25 mei 2014 Aantal voorstellingen 6 Bezoekersaantal 595 Credits In samenwerking met Rosa Ensemble Tekst: Sarah Kane Vertaling: Marcel Otten Regie: Thibaud Delpeut Compositie: Wilbert Bulsink Spel: Joost Bolt, Astrid van Eck, Titus Muizelaar en Karina Smulders Musici: Diamanda La Berge Dramm, viool, Ainhoa Miranda, klarinetten, Jelte van Andel, contrabas Wilbert Bulsink, piano/keyboards Over de voorstelling Na de successen van zijn voorstellingen Blasted en 4.48 Psychosis regisseert Thibaud Delpeut in 2014 met Crave opnieuw een tekst van de door hem zo geliefde en jong gestorven Britse toneelschrijfster Sarah Kane. Zijn enscenering van de tekst is als een stemmenpartituur voor twee mannen en twee vrouwen, gespeeld door Titus Muizelaar, Joost Bolt, Karina Smulders en Astrid van Eck. Wilbert Bulsink componeerde een indringend nieuw werk voor een schaduwkwartet van vier musici van het Rosa Ensemble, die de acteurs met soms ijle, soms stuwende klanken van tegenspel voorzien. In Crave zien we twee mannen en twee vrouwen die in de woestenij van het grootstedelijke leven zoeken naar verbintenis en betekenis en hunkeren naar de louterende kracht van de liefde. In een gelaagd weefsel van vraag en antwoord, monoloog en samenspraak wordt een zinderende wereld gecreëerd van verlangen, onderdrukking, verlossing en onmacht. Persquotes “Een viering van de taal om de taal” / “De kracht van deze dwingende voorstelling is het durven balanceren op de rand van abstractie en het gebrek aan verlossing.” – NRC Handelsblad **** “De kracht van prachtig samenspel” / “een indrukwekkende ervaring” – Theaterkrant **** “De keuze om de tekst te versterken door de muziek van het Rosa Ensemble is een gouden vondst” – 8Weekly ****
14
Evaluatie Waar aanvankelijk de heropname van Nacht, een groot locatieproject, werd overwogen is uiteindelijk gekozen voor de creatie van een nieuw muziektheatraal werk, Crave. De artistieke belangen die samenhingen met het opvoeren van een premièrevoorstelling in de stad werden groot geacht door de directie. Het bleek een goed besluit. Het heeft een grote impuls gegeven aan De Paardenkathedraal als theater en aan het profiel van het gezelschap. Ook de co-‐creatie met het Utrechtse Rosa Ensemble was een belangrijk doel. Zo kon De Utrechtse Spelen direct een beeld geven van haar rol als stadsgezelschap en de belangstelling in collega-‐ instellingen vormgeven. De samenwerking met Rosa Ensemble betekende concreet het verlenen van een compositieopdracht aan Wilbert Bulsink voor een door hem geselecteerd ensemble van vier musici. Met deze enscenering is een voorproef gegeven van een in de toekomst verder uit te bouwen profiel van Theater Utrecht, waarbij muziektheatraal werk als bijzondere differentiatie ten opzichte van het overige aanbod van BIS gezelschappen een sterk punt zou kunnen zijn. Ook voor de stad Utrecht zou het van waarde zijn om de nieuwe muziek, in relatie tot het theater van Theater Utrecht een impuls te geven. Momenteel ontbreekt het aan een solide platform voor nieuwe muziek en aan een goede zaal in Utrecht om het te tonen. Voor de periode 2017-‐2020 kan dit een interessante weg zijn. Thibaud ziet Crave als een bijzonder project. Het is in ongeveer vijf weken tot stand gebracht met een grote drive en noodzaak van alle medewerkers om een eerste nieuwe creatie te maken. Daarin zijn we geslaagd. Ook in de pers en bij het publiek is Crave uitermate goed gevallen. De voorstelling is mede daardoor ingepland als herneming ni het najaar van 2015. PHAEDRA Opvoerdata 8 oktober t/m 13 december 2014 Aantal voorstellingen 37 Bezoekersaantal 7181 Credits Tekst: Hugo Claus (naar Seneca) Regie en muziek: Thibaud Delpeut Spel: Wendell Jaspers (Phaedra), Hein van der Heijden (Theseus), Marlies Heuer / José Kuijpers (Oenone), Jan-‐Paul Buijs (Hippolytus), Daan van Bendegem (Jager) en Cyriel Guds (Jager) Wegens gezondheidsredenen is de rol van Marlies Heuer (Oenone) overgenomen door José Kuijper Over de voorstelling In zijn poëtische bewerking van Seneca’s Phaedra toont Hugo Claus het publiek een wereld van verboden driften. En net zoals Claus dat in de taal doet, zo stelt Delpeut in zijn enscenering daarbij de botsing tussen cultuur en natuur centraal. In de enscenering van Delpeut voelt Phaedra aan als een koortsdroom: de werkelijkheid wordt verruild voor een verraderlijk spel van geprojecteerde angsten en verlangens in een wereld waarin tijd en ruimte vloeibaar zijn geworden.
15
Stelselmatig werkt hij zijn weg naar de diepgewortelde kern van zijn personages en legt daar onverhoopt eenzelfde chaos bloot als we in de natuur vinden en even zo vaak vrezen. Gesitueerd in een wereld zonder goden, is Phaedra een reeks allesverzengende confrontaties met de menselijke natuur en ons door ons zelf gesmede noodlot. Phaedra is ziek. Doodziek. Ziek van liefde voor haar stiefzoon Hippolytus, het kind van haar man, de Griekse koning Theseus. Het mag niet, houdt ze zichzelf voor, maar dat is tevergeefs, haar hartstocht gaat met haar op de loop. Als Theseus weer eens maanden van huis is, bekent Phaedra aan haar vertrouwelinge Oenone dat ze zelfmoord overweegt. Om dat te voorkomen suggereert Oenone dat ze dan maar de grenzen van het noodlot tarten moet. Phaedra verklaart Hippolytus de liefde maar hij wijst haar af. Zij voelt zich vernederd en dat doet de achterkant van de liefde naar voren komen: de haat. Dan keert Theseus terug. Bang dat Hippolytus haar schande bekend zal maken, zegt Phaedra tegen Theseus dat hij haar heeft aangerand: een ondoordachte leugen met een onvermoed tragische gevolgen. Persquotes “Intrigerend, aards liefdesleed” de Volkskrant “Phaedra wordt door Wendell Jaspers met een allesverzengende intensiteit gespeeld” Telegraaf “Heldere, filmische enscenering” NRC Handelsblad “Ingehouden, maar zinderend van de onderhuidse spanning” GPD Evaluatie Bij aantreden was voor de directie duidelijk dat er haast gemaakt moest worden met de verkoop van een nieuwe titel voor de schouwburgen. In september waren veel theaters reeds klaar met hun boekingen. Het feit dat Phaedra 37 keer kon worden gespeeld mag dus een bijzonder resultaat heten. Phaedra een voorstelling geworden waarin het bedrijf alles is tegengekomen wat er onvermijdelijk tegen te komen viel. Thibaud ziet de voorstelling als een 'in regisseer-‐voorstelling', een project waarbij de nieuwe leiding ook een nieuwe cultuur probeert aan te brengen in het bedrijf. Dat is grotendeels gelukt. Een groot deel van de medewerkers was nieuw bij het bedrijf tijdens Phaedra en is sindsdien gebleven, hetgeen nieuwe logica aan het bedrijf geeft. Al vroeg in de repetities bleek dat Marlies Heuer ernstig ziek was. Marlies heeft lang door kunnen werken, maar haar fysieke en psychische gestel waren wankel. Het was onvermijdelijk dat dit een wissel zou trekken op de sfeer en zelfzekerheid van iedereen en dat heeft het dan ook gedaan. Thibaud is van mening dat iedereen zich met een professionele attitude staande heeft gehouden maar het was een zware tijd. Terugkijkend concludeert hij dat deze spanningen die tot in de montageperiode zijn blijven bestaan ertoe hebben geleid dat de voorstelling bij de première dan wel klaar was maar nog niet 'zelfzeker'. Een iets groter aantal try-‐outs had daar wellicht in kunnen helpen.
16
Tien dagen na de première is Marlies Heuer vervangen door José Kuipers. Dat plan was al weken daarvoor in gang gezet en is uitgevoerd in nauw overleg met Marlies. José heeft dat uitstekend gedaan. OVERIGE ACTIVITEITEN 2014 CULTURELE ZONDAGEN -‐ Nieuwjaarsduik Theater De Paardenkathedraal 12 januari 2014 Bezoekersaantal
120
Op zondag 12 januari 2014 trapte De Utrechtse Spelen tijdens de Culturele Zondag de Nieuwjaarsduik de tweede helft van het theaterseizoen af met een proeverij van alles dat het publiek in 2014 van ons mocht verwachten. Naast de bezoekers aan de Nieuwjaarsduik, nodigden we ook culturele collega’s, buurtbewoners, leveranciers, stakeholders en medewerkers uit, om kennis te maken en hen kennis te laten maken met ons werk en te informeren over onze plannen en ons programma. Tussen 12:30 en 16:00 was ons theater De Paardenkathedraal een theaterfoyer waar doorlopend videofragmenten werden vertoond van voorstellingen die in 2014 op het programma stonden en waar men neer kon strijken op ons binnenterras voor warme dranken en erwtensoep met stevig roggebrood. Om 13:00 / 14:00 / 15:00 kon men tevens aanschuiven bij onze talkshow, waarin regisseur Thibaud Delpeut en verschillende acteurs werden bevraagd en vertelden over de voorstellingen van het komende seizoen. THEATER NA DE DAM – 4 mei Theater De Paardenkathedraal 4 mei 2014 Bezoekersaantal 50 Credits Tekst: Judith Herzberg Enscenering: Thibaud Delpeut Gelezen door: Marlies Heuer, Wendell Jaspers, Eline ten Camp, Peter Blok, Hein van der Heijden, Jan-‐ Paul Buijs, Vincent van der Valk, Bram Gerrits, Judith Amsenga en Jamie Grant. Op 4 mei 2014 leverde De Utrechtse Spelen voor het eerst een bijdrage aan het programma van Theater na de Dam in Utrecht. Thibaud Delpeut ensceneerde tussen 21:00 en middernacht een theatrale lezing van Leedvermaak van de bekroonde schrijfster Judith Herzberg (1934) in Theater De Paardenkathedraal.
17
Herzberg schetst met Leedvermaak de structuur van een getraumatiseerde familie, die het leed van de Tweede Wereldoorlog niet achter zich kan laten. Het Joodse echtpaar Ada en Simon geven een groot feest ter ere van het derde huwelijk van hun enige dochter Lea. Naarmate de bruiloft vordert wordt de ogenschijnlijk vrolijke stemming overschaduwd door donkere gevoelens: oude, vaak gemeenschappelijke wonden worden opengehaald en nieuwe kwetsbaarheden worden gevormd. Leedvermaak werd in 1989 verfilmd door Franz Weisz. De film ontving drie Gouden Kalveren. UITMARKT – Amsterdam Stadsschouwburg Amsterdam 30 augustus 2014 Bezoekersaantal 300 Tijdens de Uitmarkt presenteerden we in de grote zaal van Stadsschouwburg Amsterdam ons programma voor het aankomend seizoen. In een speciaal geënsceneerde scene, ondersteund met een geluidsdecor, kwamen fragmenten en acteurs voorbij uit Phaedra, Stad der blinden, Crave, Caligula en 4.48 Psychosis. CULTURELE ZONDAGEN -‐ Uitfeest Theater De Paardenkathedraal 7 september 2014 Bezoekersaantal 200 Tijdens het Uitfeest op 7 september presenteerden we, in samenwerking met Rosa Ensemble, in en rondom Theater De Paardenkathedraal onze programmering voor het aanstaande theaterseizoen. Thibaud Delpeut ensceneerde speciaal voor deze dag een scene waarin fragmenten uit de voorstellingen Phaedra, Stad der blinden, Crave, Caligula en 4.48 Psychosis te zien waren, ondersteund door een prachtig geluidsdecor uit de laatstgenoemde voorstelling. Om 13:00, 15:00 en 17:00 uur vonden presentaties plaats in Theater De Paardenkathedraal, die steeds eindigden met een optreden van het Rosa Ensemble op een buitenpodium.
18
MARKETING EN COMMUNICATIE Algemeen Na de financiële problemen uit 2012 en de reorganisaties die daaruit voortvloeide is de vaste formatie van De Utrechtse Spelen teruggebracht van 15,8 fte naar 5,1 fte. Een pittig uitgangspunt voor de afdeling marketing om de ambitieuze plannen voor 2014 uit te kunnen voeren. Door deze afdeling (met Dagmar Bokma als enige medewerker) zijn desalniettemin de eerste belangrijke stappen gezet naar een gezichtsbepalend gezelschap met zowel een stevige verankering in de stad als een landelijke uitstraling. Per januari 2015 is Sjoerd Appelman begonnen als hoofd marketing en fondsenwerving. Hij is gestart in zijn functie met als hoofddoelen het (verder) ontwikkelen van de corporate identiteit aan de hand van de missie en visie en het opstellen van een plan van aanpak om tot een gezonde financieringsmix te komen door middel van fondsaanvragen, sponsorcontracten en private inkomsten. Van het logo van De Utrechtse Spelen werd in 2014 afscheid genomen, als ook de afkorting DUS. Bij het inzetten van nieuwe voorstellingscampagnes, waarmee we ons in het voorjaar aan het publiek wilden voorstellen, is gekozen voor een nieuwe vormgeving. De samenwerking tussen Thibaud Delpeut en fotograaf Bart Koetsier voor de fotografie werd voortgezet en er werd gezocht naar een grafisch vormgever om de beeldtaal door te vertalen naar marketingmiddelen. Deze vormgever werd gevonden in Ralph Booms. Met de vormgeving voor de voorstellingen Blasted en Crave is gezamenlijk gekeken naar het visualiseren van de fase waarin het gezelschap verkeerde: een overgang naar een andere artistieke signatuur. Het gezelschap wilde eerst investeren in het publiek en hen kennis laten maken met deze nieuwe signatuur in de zaal, alvorens dat ook door te voeren in de beeldtaal. Het resultaat was een campagnevormgeving die wat rauwer was, onaf, ‘under construction’. Dit werd vertaald naar een beeldmerk dat hetzelfde uit wilde stralen als de campagnevormgeving: een gezelschap dat aan de slag wil met omvormen en bouwen. Vanwege de tijdelijke stilte rondom het gezelschap en door de koerswijziging op artistiek gebied is er een extra uitdaging bijgekomen. Data met betrekking tot de samenstelling van het publiek is niet aanwezig (onvoldoende gespecificeerd), de doelgroepen zijn niet specifiek geformuleerd en er mist een corporate marketing en communicatieplan om deze doelgroepen (via de juiste kanalen) te bereiken. Het publieksbereik is vooral beperkt tot de regio en er mist een landelijke aanpak. Ook is momenteel niet duidelijk wat de loyaliteit is van de bezoekers ten opzichte van het gezelschap. Hier ligt wat ons betreft dé uitdaging voor de komende periode. Aan de hand van een gezamenlijk geformuleerde missie en visie een helder plan opstellen om te bouwen aan een loyale groep liefhebbers van Theater Utrecht.
19
Per voorstelling Monsters Voor het opvoeren van Monsters, een voorstelling over de in het oog springende moordzaak op de peuter James Bulger door twee jongens van 10 jaar, werd gekozen voor de intimiteit van Theater De Paardenkathedraal en een niet traditionele publieksopstelling. De acteurs speelden tussen het publiek, dat aan kantinetafels verspreid door de ruimte werd opgesteld, om zo een van de doelstellingen van het regieconcept te faciliteren: de voorstelling wilde aanzetten tot gesprek over de precaire thema’s en taboes die in de voorstelling aan bod kwamen, zoals extreem geweld onder kinderen, wie of wat daarvoor verantwoordelijk is en de rol van media in dit soort in het oog springende zaken. Ook werd met dit regieconcept gezocht naar het antwoord op de fundamentele vraag: “Kan theater weer de plek zijn waar we tot stilstand komen om na te denken over ingewikkelde maatschappelijke fenomenen, zoals dat bij de oude Grieken het geval was?”. Ook in het marketingconcept werd van deze twee doelstelling uitgegaan. Door onder andere forensisch psychologe Corine de Ruiter, de schrijver van het stuk Niklas Rådstrom en docenten van de opleiding Theaterwetenschap van de Universiteit Utrecht en de Universiteit van Amsterdam actief te betrekken bij de totstandkoming van de voorstelling, konden zij ook actief worden ingezet als deskundigen of gespreksleider bij nagesprekken of interviews en het werven van specifieke doelgroepen. Scars De voorstelling Scars werd in 2013 ontwikkeld voor de jongerendoelgroep. De onderscheidende visie op theater maken voor deze doelgroep -‐in de klas, met één klas en hun mentor-‐ heeft ook aandacht getrokken van de Algemene Onderwijs Bond en er zijn artikelen over verschenen in diverse vakbladen voor middelbaar onderwijs. Inmiddels is een groot netwerk aan trouwe afnemers van de voorstellingen opgebouwd, waardoor de tournee in 2014 opnieuw snel uitverkocht. Toch laten we niet na om ook op het gebied van marketing en acquisitie alert te blijven en vinger aan de pols te houden bij beslissers binnen het middelbaar onderwijs in de provincie. Zo bevragen we boekers over de reden(en) voor hen om te boeken en vragen we ook actief feedback aan leerlingen op de voorstelling, maar inventariseren we door middel van belrondes ook wat voor scholen reden is om (nog) niet te boeken. Caligula / Leedvermaak / Blasted / Crave In de maanden april en mei bespeelde De Utrechtse Spelen volop het eigen theater De Paardenkathedraal. Het gezelschap presenteerde in deze korte periode vier voorstellingen onder regie van Thibaud Delpeut, waarmee het gezelschap de stad kennis wilde laten maken met het werk van de nieuwe artistiek directeur. Op 21, 22 en 23 april Caligula van Albert Camus, op 4 mei een theatrale lezing van Leedvermaak van Judith Herzberg in het kader van Theater na de Dam, van 6 t/m 10 mei een succesreprise van Blasted van Sarah Kane en van 20 t/m 26 mei Crave, eveneens van Sarah Kane, in co creatie met de Utrechtse formatie het Rosa Ensemble. De vier voorstellingen zijn in op zichzelf staande campagnes aan het publiek gepresenteerd. Wat betreft informeren van pers en media werd gekozen om de producties gebundeld te presenteren. Alhoewel we ons op voorhand realiseerden dat de mogelijkheid bestond dat we onszelf met deze aanpak beconcurreerden, hebben
20
de twee nieuwe producties Caligula en Crave mooie persaandacht en een bijbehorende opkomst gekend. De herneming van Blasted werd met enthousiasme ontvangen en de theatrale lezing Leedvermaak werd de intieme eerste bijdrage van De Utrechtse Spelen aan de landelijke manifestatie Theater na de Dam. Voor Caligula zijn we een bijzonder samenwerkingsverband aangegaan met stichting Thibaud Delpeut en De COPRODUCERS, waarbij de uitvoerend producent Toneelschuur Producties was. De COPRODUCERS is een initiatief waarin de Toneelschuur samen met zes andere theaters in Nederland een extra verantwoordelijkheid neemt om bijzonder aanbod mogelijk te maken en aan een groot en breed publiek te tonen. Jaarlijks kiezen zij een aantal veelbelovende plannen van makers waar zij vertrouwen in hebben. Deze producties ondersteunen zij door middel van speelbeurten, een centraal marketingplan en startkapitaal om de productie mogelijk te maken. Phaedra Voor de eerste grote zaal productie van Thibaud Delpeut bij De Utrechtse Spelen is extra budget en mankracht ingezet op het gebied van marketing en communicatie. Dagmar Bokma is bijgestaan door Robin Theel van communicatiebureau De Kippen. Speerpunt in de campagne was een intensieve samenwerking met de speellocaties om samen op te kunnen trekken in de uitvoering van plaatselijke marketing acties. Naast landelijk uitgezette campagnes door middel van televisiespots en advertenties is daarom ook extra ingezet op zichtbaarheid in de regionale media. Om groepen aan te trekken heeft stagiair Merel Hobrink aanbiedingen gedaan aan verschillende studieverenigingen, culturele centra, Rotary clubs en literaire netwerken. Omdat het gezelschap even uit beeld is geweest, het landelijke publiek nog niet bekend was met de nieuwe artistieke signatuur en er weinig bruikbare marketingdata aanwezig was, is gekozen voor een brede campagne. Ondanks de vele inspanningen vanuit het gezelschap en enkele theaters, het genereuze budget, de inzet van mankracht & middelen en de ruime persaandacht is de kaartverkoop achtergebleven bij de verwachtingen. Een van de belangrijke middelen om tot gerichte marketing te komen is bezoekersdata. Deze data is momenteel nog onvoldoende opgebouwd vanuit het gezelschap. Nieuwe naam en huisstijl Op 11 januari 2015 lanceerden we tijdens de Culturele Zondag de Nieuwjaarsduik in Grand Café De Winkel van Sinkel de nieuwe naam en de bij bijbehorende nieuwe huisstijl en website. Margriet Jongerius, wethouder van cultuur van de Gemeente Utrecht onthulde ten overstaan van het aanwezige publiek het nieuwe logo, waarmee de lancering een feit was. Het afgelopen jaar bouwden we vanuit een nieuwe koers en met nieuw elan aan een gezelschap waaraan andere gezichten en een andere stijl gekoppeld zijn. Op de drempel van de volgende cultuurnotaperiode was de tijd daar om het gezelschap onder een nieuwe noemer voor te stellen aan het publiek.
21
De nieuwe naam Theater Utrecht weerspiegelt de visie en functie van het gezelschap: als stadsgezelschap en partner van Utrechtse instellingen theater maken in het hart van de stad en de samenleving. Het logo en de huisstijl zijn ontworpen door Ralph Booms Branding & Design / NotAnOffice. De website is gebouwd door Fetch! -‐ Websites en Interactieve media -‐ Utrecht. Begin 2015 wordt doorgewerkt aan het formuleren van een missie en visie voor het gezelschap. Een eerste stap in die richting wordt gezet aan de hand van het Wijzer Werven traject van Berenschot, ondersteund door het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Via dit traject wordt 60 uur besteed aan training en coaching op het gebied van fondsenwerving en het vergroten van inkomsten. Zomer 2015 zal het traject afgerond worden. Bij afronding is er een missie en visie geformuleerd en zijn de verschillende doelgroepen in kaart gebracht. Ook is een netwerk aan stakeholders en mogelijke investeerders geformuleerd. Ten slotte is er ook een loyaliteitssysteem uitgewerkt voor verschillende donateursgroepen met daaraan verbonden privileges.
22
TALENTONTWIKKELING In 2014 is talentontwikkeling langs meerdere lijnen als beleidsgebied verder uitgewerkt en in praktijk gebracht. Grofweg zijn er drie lijnen te onderscheiden: beleidsmatige samenwerkingsverbanden en afstemming, stageplaatsen en begeleidingen en workshops en lezingen. Beleidsmatige samenwerkingsverbanden en afstemming Artistiek directeur Thibaud Delpeut is lid van de werkveldcommissie van de HKU Theater (Theaterrichting van de Hogeschool voor de Kunsten Utrecht). Andere leden zijn onder meer Lucia Claus (directeur Stadsschouwburg Utrecht) en Cobie de Vos (directeur Het Huis Utrecht). Er is regelmatig overleg over de stand van zaken van de opleidingen die in transitie zijn nu er een nieuw organisatiemodel is gekozen. Hij bevraagt de HKU op visievorming en probeert lange termijn perspectieven voor talentontwikkeling in de stad daarmee in verband te brengen. De overleggen hebben op dit moment nog een veelal informerend karakter vanuit de HKU. Hierbij worden vragen geformuleerd voor de commissie om te voorkomen dat er een te grote discrepantie ontstaat tussen de opleidingslijnen en het culturele profiel van de stad. In de visie van Theater Utrecht is de 'digitale' tak van de HKU interessanter en meer onderscheidend dan de klassieke acteursopleiding. Zeker met de nieuwe indeling in opleiding overstijgende 'schools' zijn er interessante inzetmogelijkheden van studenten in de praktijk van Theater Utrecht. De inzet op het innovatieve en digitale profiel van de HKU in samenwerking met Theater Utrecht resulteerde bijvoorbeeld in een bijzondere investering in het MAPLAB (media & performance lab). Dit is het multidisciplinaire onderzoeksinstituut van de HKU met richtingen als Interactive Performance Design. Zo is rond Stad der blinden een onderzoekstraject opgezet waarbij naast vier professionals vanuit de HKU ook een groep van circa vier studenten betrokken was. Met de Universiteit Utrecht is contact gelegd over samenwerking op het vlak van talentontwikkeling waar het gaat om studenten Theaterwetenschappen (stages bij producties) en masters Dramaturgie (stages bij producties). Ook is een reeks ontmoetingen rondom voorstellingen gepland met groepen studenten. Van de repetitiefase tot aan het voorstellingsbezoek worden gesprekken gevoerd met Thibaud, dramaturg Joris van der Meer en de ontwerpers. Daarnaast is Thibaud samen met Joris van der Meer en Manon van Impelen (research medewerker Theater Utrecht) bezig een lijn van verbindende en verdiepende publieksprogramma's voor De Paardenkathedraal te ontwikkelen, onder de noemer Wild Horses. In de lijn van deze programmering wordt ook samenwerking opgezocht met studenten van zowel UU als HKU. Bij de UU is (naast de richting Theaterwetenschappen) het thema van het programma leidend in de keuze voor de studierichting. Bij de HKU is samenwerking gezocht met mediarichtingen (zoals Animatie) en Writing for Performance (een korte scene over een thema). Een groep van vier studenten (Scenografie, Interactive Performance Design) is op projectbasis verbonden aan Wild Horses. Theater Utrecht heeft hiermee een groot project verbonden aan talentontwikkeling en de HKU.
23
Het grondwerk is verricht en een eerste editie van Wild Horses rondom de voorstelling Stad der blinden staat gepland voor eind april 2015. Verder is de basis gelegd voor een groter, regelmatig programma in samenwerking met HKU, Het Huis Utrecht, UU en Stadsschouwburg Utrecht getiteld Reflekt. Dit programma zet studenten aan tot een tweewekelijkse bijeenkomst over de kunsten, maatschappelijke gebeurtenissen en hun positie daarbinnen. In de hal van de Stadsschouwburg komen studenten van HKU en UU regelmatig bij elkaar om rondom een thema de actualiteit van de wereld en de kunsten te bespreken. Het is een reflectief programma, geleid door een wisselende redactie van studenten in een 'agora-‐opstelling': een plenaire, democratische vorm om tot gesprek te komen. Bij elke editie wordt een kunstenaar uitgenodigd die op dat moment in de focus staat: stedelijk, nationaal of internationaal. Theater Utrecht heeft de partijen met elkaar tot overeenstemming gebracht; een proces dat ongeveer anderhalf jaar bestreek waarbij duidelijkheid nodig was over 'eigenaarschap' van het project. Uiteindelijke is besloten dat huisvesting van het programma in de Stadsschouwburg plaats zal vinden. Ondersteuning op redactioneel en productioneel vlak wordt vanuit Theater Utrecht en Het Huis Utrecht geleverd. Medio 2016 staat de eerste editie van Reflekt gepland. Ook heeft Theater Utrecht de samenwerking opgezocht met de HKU en DOX om de keten van talentontwikkeling in de stad te verrijken en te versterken met een volledig geaccrediteerde vooropleiding voor dans, spel en vormgeving. Vooral dat laatste is een onderscheidende weg die nergens in Nederland wordt aangeboden en perfect past bij het profiel van de stad en de HKU. Door reorganisaties binnen de HKU en uitval door ziekte van Leo Capel is het traject om tot een pilot van de opleiding te komen bemoeilijkt. Thibaud, Hildegard Draaijer (directeur DOX) en Paul de Vries (vervanger van Leo Capel binnen HKU) blijven doorwerken aan het project. Maar gezien de omstandigheden is momenteel onduidelijk of een pilot eind 2015 haalbaar is. Stageplaatsen en begeleidingen In 2014 zijn de volgende stageplaatsen ingevuld: •
• • • • • • • • • •
Remy Klerkx liep stage als assistent zakelijk leider en productieleider. Inmiddels heeft Thibaud Remy in contact gebracht met Greg Nottrot van het NUT (Nieuw Utrechts Toneel). Remy is daar nu zakelijk medewerker onder begeleiding van Jacques, Thibaud en Arjen Levison (controller Theater Utrecht). De back office van NUT is daarmee voor een deel overgenomen door Theater Utrecht, zonder dat er artistieke banden worden gesmeed; Sarah Blok, studente Writing for Performance, liep stage als regieassistent bij Crave; Daan van Bendegem liep stage bij Phaedra als acteur; Cyriel Guds liep stage bij Phaedra als acteur; Saskia Tilanus liep (kijk-‐)stage bij Phaedra, assistent van regieassistent; Eva Tijken werkte betaald als regieassistent bij Phaedra Merel Hobrink liep stage op de afdeling marketing & publiciteit bij Phaedra; Kiefer Zwart liep stage bij Scars als acteur; Isabelle Houdtzagers liep stage bij Scars als actrice; Manon van Impelen werkte betaald als research assistente aan Wild Horses; Gido Broers liep stage als assistent dramaturg bij Phaedra.
24
Er is een reeks begeleidingstrajecten en gastlessen georganiseerd door Thibaud, zoals: • Een vier weken durende workshop (parttime) met derdejaars studenten van de Regieopleiding van de AHK (Amsterdamse Hogeschool van de Kunsten). Dit vond grotendeels plaats in theater De Paardenkathedraal. Hier werkten de studenten onder begeleiding en presenteerden zij tweemaal afsluitend voor ongeveer 60 personen per avond. (Investering Thibaud totaal 30 uur); • Een reeks gastlessen aan 21 jonge cursisten van het speltraject van DOX, omtrent dialoog en teksttheater. (Investering Thibaud totaal 15 uur); • Begeleiding van HKU student acteur/maker Daan van Bendegem (tevens stagiair in Phaedra) bij diens eerste regie van Een meeuw, naar Anton Tsjechov. (Investering Thibaud totaal 10 uur); • Begeleiding van HKU student acteur/maker Isabelle Houdtzagers (tevens stagiair in Scars) bij haar solo Last night a cowboy saved my life. (Investering Thibaud totaal 10 uur); • Begeleiding van de jonge regisseur Olivier Diepenhorst bij zijn regie Ashes to Ashes. Diepenhorst werkt voor Toneelschuur Producties en in het kader van de nieuwe makersregeling mag hij een coach kiezen uit het werkveld. (investering totaal 8 uur); • Ondersteuning van Wilhelmer van Efferink, regisseur en schrijver, door middel van verdiepende gesprekken over dramaturgie van verschillende projecten; • Ondersteuning van Annet van Bremen omtrent de vervaardiging van een nieuw stuk. Gezien haar onbetrouwbaarheid omtrent het aanleveren van nieuwe versies heeft Thibaud de ondersteuning voorlopig opgeschort. Tot slot zijn de derdejaars acteurs van alle landelijke toneelscholen op open auditie geweest bij De Utrechtse Spelen/Theater Utrecht. Dit heeft tweemaal plaatsgevonden in verschillende fases. Steeds was er een eerste ronde waarin alle studenten 25 minuten per acteur met Thibaud samenwerkten. Hierna volgde een selectie van ongeveer 12 acteurs met 60 minuten samenwerking. Bij deze sessies waren Hanna Jansen en in een latere fase ook Hans Kemna betrokken. Van verschillende scholen kreeg Theater Utrecht berichten waaruit het enthousiasme voor deze investering en zorgvuldige manier van selecteren bleek. Niettemin is het een tijdrovend proces en wordt voor 2015 een aangescherpte variant onderzocht. Uit deze selecties kwamen in totaal 10 acteurs in aanmerking voor een (soms dubbele) stage (2x Scars, 2x Phaedra, 4x Stad der blinden, 3x Een soort Hades) workshops en lezingen Er zijn verschillende workshops, lezingen en masterclasses gegeven door zowel de artistiek als de zakelijk directeur. Zo waren zij te gast bij instellingen als Het Huis Utrecht, Stadsschouwburg Utrecht, UU, HKU, AHK en een groot aantal theaters. Verder nam Thibaud zitting in de jury van het Theater Tekst Talent Stipendium van het Prins Bernhard Cultuurfonds.
25
EDUCATIE SCARS: voorstelling in de klas De Utrechtse Spelen is met zijn voorstellingen in de klas sinds een aantal jaar een begrip op middelbare scholen in de Provincie Utrecht. Na honderden voorstellingen over grote thema’s als zinloos geweld en seksualiteit besloot het theatergezelschap in 2012 om leraren uit het voortgezet onderwijs in Utrecht opnieuw te bevragen over een mogelijke ingang voor een nieuw te ontwikkelen voorstelling voor vierdeklassers. Een thema dat steevast terug kwam was de invloed van digitale media op ons gedrag. Zowel jongeren als ook de onderwijsgevenden maken zich zorgen over de verruwing van onze sociale omgang. De docenten ontvingen ter voorbereiding op de voorstelling een docentenhandleiding. Daarin stond achtergrondinformatie over het thema van de voorstelling, praktische voorbereiding voor de komst van de voorstelling in de klas en een suggestie voor een vervolgles. Na het zien van de voorstelling spraken de acteurs in drie groepen met de leerlingen over wat ze van de voorstelling vonden en hoe het raakte aan hun eigen leven. De aanwezige docent sloot dit nagesprek klassikaal af, waarbij er een uitwisseling tussen de verschillende groepjes plaatsvond. Scars bekijkt hoe impulsieve besluiten dramatische consequenties kunnen hebben als het gaat om jongeren en social media. Laila deelt Nick's grootste geheim met één druk op de knop. De gevolgen zijn enorm. Ze moet leren omgaan met schuldgevoel en schaamte. Dan verdwijnt Nick, haar eerste grote liefde, uit haar leven. Alles in het stuk draait om communicatie. Hoe pijn, verdriet en boosheid vermeden kunnen worden als we even wachten en nadenken, en dan eerlijk met elkaar durven te praten. De voorstelling ging in première in september 2013 en heeft daarna zowel in het voorjaar als in het najaar van 2014 een tournee gemaakt langs middelbare scholen in de Provincie Utrecht en op een aantal plekken daarbuiten. Op 14 maart 2014 heeft De Utrechtse Spelen de voorstelling opgevoerd op een congres voor coördinatoren uit het tweetalig onderwijs met als doel om meer ingang te vinden bij dit, steeds meer opkomende type onderwijs. Bij deze groep bleek een grote behoefte aan hedendaags Engelstalig aanbod van hoge kwaliteit. Daaruit kwamen 25 speelbeurten in het najaar van 2014 voort. Vooruitblik: nieuwe voorstelling in de klas 2015 Uit de nagesprekken bij Scars is het thema voor de nieuwe voorstelling in de klas ontstaan. De tekst hiervoor wordt geschreven door Ad de Bont en gaat in première in september 2015. Het nieuwe stuk voert de scholieren mee naar een pijnlijke en indrukwekkende episode in de recente geschiedenis, te weten genocide van Rwanda, door als hoofdpersoon een jongen te nemen die zoon is van een gevluchte Rwandees. Zo willen we zien of het mogelijk is om aan te tonen dat scholieren vaak weinig weten over wat er werkelijk schuilgaat achter de voordeur van hun klasgenoten.
26
Het educatieve materiaal bij deze voorstelling wordt op dit moment ontwikkeld in samenwerking met MOB vormgeving en educatie en naar aanleiding van een dialoog die we voeren met verschillende docenten uit het middelbaar onderwijs. Dit om zo goed mogelijk aan te sluiten bij de behoefte uit de praktijk en de ervaring en vragen van scholen omtrent dit thema. In mei 2015 zal er een docentenavond worden georganiseerd in theater De Paardenkathedraal. Deze avond is bedoeld om docenten uit het onderwijs kennis te laten maken met de nieuwe voorstelling in de klas, met de thema’s die erin zitten, met het verhaal en de beweegreden om deze voorstelling te maken. Het intensiveert het contact met de scholen en geeft de gelegenheid om kennis en ervaringen die docenten hebben uit te wisselen. In het volgende beleidsplan 2017-‐2020 zal opnieuw worden gekeken naar het belang van cultuureducatie en de positie die Theater Utrecht hierbij wil innemen. Niet alleen zullen de voorstellingen in de klas hier een onderdeel van zijn, maar ook educatieprojecten op maat bij de voorstellingen in de grote zaal en op locatie. PHAEDRA De educatie bij de voorstelling Phaedra bestond uit een lesbrief die scholen op aanvraag ontvingen en er was een workshop voorafgaand aan de voorstelling, ook op verzoek. Dit educatieve materiaal was erop gericht om leerlingen genoeg handvatten te geven om het oorspronkelijke verhaal van Phaedra naar hun eigen belevingswereld te kunnen trekken. Ook gingen leerlingen in de workshop dieper in op de taal van Hugo Claus, door middel van het herschrijven van twee sleutelscènes uit het stuk. Plannen voor een vergelijkbaar educatietraject zijn in de maak voor de voorstelling Een soort Hades die in het najaar van 2015 landelijk opgevoerd zal worden.
27
FINANCIEN Exploitatieresultaat Het exploitatieresultaat bedraagt €598K. Dat is €110K hoger dan begroot. In het algemeen kan dat worden toegeschreven aan de grote onzekerheden waaronder de begroting 2014 is opgesteld. De nieuwe directie moest in zeer korte tijd een reeks voorstellingen plannen en produceren. Daarom is extra voorzichtigheid betracht bij het calculeren van de productiekosten. Tegelijkertijd moest er aan de inkomstenkant met voldoende ambitie aan het behalen van voldoende bezoeken en eigen inkomsten gewerkt worden. Omdat ook hier grote onzekerheid bestond is het effect op het resultaat van deze ambities in de begroting getemperd door rekening te houden met vrij forse kosten op het gebied van theaterkosten, auteursrechten en impresariaatskosten. Financiële positie Per 31 december 2014 heeft de stichting weer een positief eigen vermogen. De solvabiliteit (EV/TV) bedraagt 8%. De verwachting is dat in 2015 een solvabiliteit groter dan 10% zal worden bereikt. De liquiditeit is op balansdatum zeer gunstig. Hoewel de balansliquiditeit (vlottende activa/kortlopende schulden) met 0,99 aan de lage kant is, bestaan de vlottende activa grotendeels uit liquiditeiten. Bovendien is op grond van de verleningsbeschikking van de Gemeente Utrecht (kenmerk 2013-‐457-‐982) de in 2012 verstrekte lening van €800K geheel bij de kortlopende schulden opgenomen. Voor berekening van deze ratio kan de laatste tranche van €200K, die pas in 2016 vervalt, van de kortlopende schulden worden afgetrokken, waarmee een gunstige ratio van 1,45 zichtbaar wordt. De begroting en planning van 2015 geven aan dat de liquiditeit gedurende het hele jaar ruim voldoende blijft. Continuïteit Gezien de positieve ontwikkelingen op het gebied van solvabiliteit en liquiditeit is de financiële continuïteit van de stichting niet in gevaar voor de komende twee jaar. De periode daarna kent een mate van onzekerheid, met name als gevolg van de gehanteerde entreenorm inzake eigen inkomsten. Het eigen inkomstenpercentage wordt berekend in relatie tot de totale overheidssteun. Feitelijk is het jaarlijks beschikbare subsidie voor Theater Utrecht €200K lager wegens terugbetaling van de renteloze lening van de Gemeente Utrecht. Het feit dat het ministerie van OCW het behaalde aandeel eigen inkomsten toetst op basis van het gemiddelde percentage behaalde eigen inkomsten in de periode 2013-‐2015, zal voor Theater Utrecht een probleem vormen. Dat is voor Theater Utrecht om twee redenen bijzonder lastig. Ten eerste zijn de behaalde eigen inkomsten in 2013 en 2014 negatief beïnvloed door de problemen van waaruit Theater Utrecht de cultuurnota periode is gestart. Door de wisseling van directie en artistiek beleid in het najaar van 2013 is 2015 pas het eerste ‘volwaardige’ jaar waarin de verdiencapaciteit kan worden bewezen. Ten tweede is het niet mogelijk gebleken de tournee van de tweede grote zaal
28
voorstelling van 2015, Een soort Hades, volledig in 2015 te plannen. Een eerder geplande datum voor de première in Utrecht kwam te vervallen wegens de verbouwing van de grote zaal van Stadschouwburg Utrecht. Circa de helft van de speelbeurten worden begin 2016 gerealiseerd, waardoor de bijbehorende eigen inkomsten formeel niet meetellen in de beoordeling van de minister of het gezelschap voldoet aan de entreenorm voor de periode 2017-‐2020. Verder moet gewezen worden op het feit dat de stichting in 2013 en 2014 minder bezoeken heeft gerealiseerd dan overeengekomen met het ministerie van OCW, en dat in 2014 door het vervangen van de herneming van Nacht door de nieuwe midden zaal productie Crave slechts één grote zaal voorstelling is gerealiseerd. Het bestuur zal het ministerie in een afzonderlijk schrijven hiervan op de hoogte brengen. Toelichting op de verschillen ten opzichte van de jaarbegroting 2014 Directe opbrengsten De directe opbrengsten zijn €159K lager dan begroot. Dit wordt veroorzaakt door een lagere bezetting en kaartprijs per voorstelling dan begroot. Bovendien is de grote zaal voorstelling Nacht niet doorgegaan en vervangen door de kleinschaligere productie Crave, die in 2015 hernomen zal worden. Tenslotte is de toerekening van publieksinkomsten uit de coproductie Caligula te hoog ingeschat. Indirecte opbrengsten De indirecte opbrengsten zijn lager dan begroot door lagere inkomsten uit verhuur. Door de intensieve bespeling van het eigen theater, waaronder het produceren en spelen van Crave, en de verhuizing naar een nieuw kantoor bleek het moeilijk verhuringen te realiseren, zowel qua planning als qua druk op de organisatie. De tegenvallende inkomsten op dit gebied worden gecompenseerd door voordelige verschillen op andere indirecte inkomsten, zoals detachering, verkoop van oude activa en dergelijke. Overige subsidies uit publieke middelen Het verschil van €72K wordt veroorzaakt door een projectsubsidie voor de coproductie Caligula. Overige bijdragen uit private middelen Op deze post is een voordelig verschil van €30K gerealiseerd door fondsen voor de coproductie Caligula. Een nadelig verschil wordt veroorzaakt door het niet realiseren van sponsoring door bedrijven. Personeelslasten beheer Het nadelige verschil van €30K wordt voornamelijk veroorzaakt door de kosten voor outplacement van de bureaumanager. De kosten voor zakelijke directie zijn hoger uitgevallen door de reservering van €5K inzake een beloning op termijn. Verder is een schoonmaakster in dienst genomen, waarvoor de kosten begroot waren bij de materiële beheerslasten. Materiële lasten beheer De materiële beheerslasten zijn per saldo €20K negatief. Dit wordt voornamelijk veroorzaakt door eenmalige lasten voor het ontwikkelen van een nieuwe huisstijl en website. Door deze eenmalige
29
posten zijn de corporate marketingkosten €30K hoger dan begroot. Een ander nadelig verschil is ontstaan door boekverliezen op activa die moesten worden afgeschreven vanwege de verhuizing uit de Bekkerstraat. Voordelig zijn diverse (structurele) besparingen die zijn gerealiseerd bij huisvesting en kantoorkosten. Activiteitenlasten personeel De activiteitenlasten personeel zijn €33K hoger uitgevallen dan begroot. De personele kosten voor de nieuwe productie Crave waren hoger dan de besparingen als gevolg van het vervallen van de hernemingen Nacht en 4.48 Psychosis. Verder zijn op deze post de personeelskosten van de coproductie Caligula verwerkt, waarvoor alle lasten bij materiële activiteitenlasten waren begroot. Een voordelig verschil wordt veroorzaakt door het niet aanstellen van een uitvoerend producent. Deze wordt functie deels uitgeoefend door de algemeen directeur en deels door een productieleider en een technisch producent. Voorts is in de begroting rekening gehouden met de kosten voor de voormalige dramaturg. Na vaststelling van de begroting is een vaststellingsovereenkomst met haar gesloten en zijn de bijbehorende kosten in 2013 ten laste van het resultaat geboekt. Tenslotte is het hoofd marketing pas in 2015 in dienst getreden. Activiteitenlasten materieel Bij de materiële activiteitenlasten is een voordelig verschil van €251K gerealiseerd. Hierboven is al gewezen op de voorzichtigheid die in de begroting was betracht door het effect op het resultaat van de geplande publieksinkomsten te temperen door relatief hoge daarmee samenhangende kosten, zoals theaterkosten, auteursrechten en impresariaatskosten, te begroten. Nu de ambitie op het gebied van de publieksinkomsten niet volledig is gerealiseerd, zijn de ermee samenhangende kosten ook lager uitgevallen. Qua productiekosten is met name Monsters veel goedkoper gerealiseerd vanwege een sobere enscenering (€22K). Het uitvallen van 4.48 Psychosis heeft €12K bespaard. Voor het gecanceld locatieproject Nacht was €128K gereserveerd, terwijl het ingelaste Crave voor €50K aan materiële lasten is geproduceerd. Een voordelig verschil van €78K. De materiële kosten voor Caligula zijn €53K lager dan begroot. Dit hangt samen met de hogere personele kosten waar hierboven al op gewezen is. Tenslotte is het gereserveerde budget voor nevenactiviteiten maar voor de helft benut. Rentebaten en lasten In de begroting is rekening gehouden met een rentelast van €5K. De liquiditeit was gedurende 2014 steeds ruim voldoende zodat in tegenstelling tot de kosten voor een rekeningcourantkrediet rente is ontvangen. Ondernemerschap Theater Utrecht heeft in 2014 een stevig basis gelegd voor haar functioneren als het Stadsgezelschap van Utrecht. Door met een bijzonder kleine organisatie met een hoge inzet en een efficiënte aanvulling met tijdelijke-‐ en opdrachtcontracten hebben we de producties tegen relatief lage kosten kunnen maken. Ook in beheer-‐ en materiële kosten hebben we een aantal besparingen kunnen realiseren. In de komende jaren zullen we blijven opereren vanuit deze kleine kern. Daarbij is wel van belang dat we een vaste groep van medewerkers, en dan met name de artistieke medewerkers, aan ons weten te binden. Dit vraagt niet alleen een nauwkeurige, maar vooral ook tijdige planning.
30
Een te grote afhankelijkheid van de publieksinkomsten maakt dat niet eenvoudig. Het is nu de tijd om meer in te zetten op andere financieringsbronnen. Eind 2014 zijn we begonnen met het invullen van een aantal randvoorwaarden om tot een gezonde financieringsmix te komen voor een duurzame bedrijfsvoering. Met de benoeming van een hoofd marketing & fondsenwerving is een van die voorwaarden ingevuld. Nu kunnen we verder met de opbouw van publiek en relatiebestanden. Op basis van een heldere missie en visie maken we een plan van aanpak voor werving van samenwerkende partners en co-‐financiers. Vooruitblik 2015 Op 26 mei 2015 gaat de grote locatie productie Stad der blinden in première tijdens het SPRING Performing Arts Festival. Aansluitend is een reeks van voorstellingen te zien bij Oerol op Terschelling, Over het IJ Festival in Amsterdam en op Festival Boulevard in Den Bosch. De voorstelling Crave die in mei 2014 in première ging wordt in september hernomen in ons eigen huis en maakt aansluitend een tournee. Op 24 november gaat Een soort Hades, met een cast van 15 personen, in de regie van Thibaud Delpeut in première in de Stadsschouwburg van Amsterdam. Aansluitend een tournee tot en met 7 februari 2016.
31
PRESTATIE VERANTWOORDING Voorstellingen In 2014 is één grote zaal voorstelling (Nacht) minder gerealiseerd dan gepland. Het plan was deze te hernemen, maar uiteindelijk hebben we besloten een nieuwe productie te maken; Crave van Sarah Kane, in coproductie met het Utrechtse Rosa Ensemble. Bovendien is de herneming van 4.48 Psychosis komen te vervallen. Beide voorstellingen konden niet doorgaan vanwege beperkte beschikbaarheid van acteurs. Het totaal aantal bezoeken is ruim 7.000 lager dan gepland. Dit is het gevolg van een lagere bezetting bij Phaedra en Monsters en de uitval van Nacht en 4.48 Psychosis. De nieuwe voorstelling Crave kon dit als midden zaal productie niet compenseren. Overige activiteiten Naast reguliere voorstellingen en schoolvoorstellingen heeft het gezelschap bijzonder veel overige activiteiten gerealiseerd. Naast 172 nagesprekken bij de voorstelling Scars en 21 inleidingen (met 1085 bezoekers) bij Phaedra heeft artistiek directeur Thibaud Delpeut een collegereeks verzorgd voor de Theaterschool in Amsterdam, gastlessen aan de Hogeschool voor de Kunsten in Utrecht en begeleiding van diverse studenten hij de eindvoorstelling. De afdelingen marketing en productie hebben eveneens gastlessen verzorgd in het hoger kunstonderwijs. Aan deze activiteiten hebben in totaal 782 bezoekers deelgenomen. Naast onze eigen voorstellingen en nevenactiviteiten in theater De Paardenkathedraal hebben we 18 voorstellingen, een literairavondprogramma, een prijsuitreiking en twee presentaties van andere culturele instellingen mogelijk gemaakt, met in totaal 2.270 bezoeken. Jacques van Veen Algemeen directeur / bestuurder Theater Utrecht
32
RECENSIES Monsters Naar de kern vaneen kindermoord Recensie Trouw **** -‐ Hanny Alkema Met koele tl-‐buizen aan het plafond en grote thermoskannen op kale tafeltjes en stoelen is theater De Paardenkathedraal herschapen in een wat onbestemde gemeenschapsruimte. Hier wordt 'Monsters' gespeeld, een stuk van de Zweedse schrijver Niklas Rådström, gebaseerd op de onthutsende en nog lang nazinderende moord, in 1993 in Liverpool, van twee tienjarige jongetjes op de tweejarige James Bulger. Waarom bent u hiernaartoe gekomen, vraagt de acteur. Misschien wel om dezelfde reden waarom zij dit stuk spelen? Dat waarom krijgt geen nadere verklaring -‐ dat zou te gemakkelijk zijn -‐ maar gaat vrijwel naadloos over in het verhaal van de zaak. 'Monsters' lijkt een reconstructie, maar gaat verder. Het is een menging van min of meer objectieve vertelling, politieverhoren en monologen van ouders, waarbij de vier acteurs voortdurend van rol verspringen. Dat laatste voorkomt een al te voor de hand liggende identificatie met een van de personages. De vorm trekt het drama breder, geeft een universeler tintje aan het specifieke geval. Neem het opgewonden interview met de vinders van het lijkje, mee geïnteresseerd in dat zij op tv komen dan in de portee van hun vondst. Dat geeft een ongemakkelijk reliëf aan de even later opgeworpen vraag wat erger is: ouder te zijn van een vermoord kind of van een kindmoordenaar. Door de op feiten gebaseerde vorm lijkt 'Monsters' een gedramatiseerde documentaire. Liever zou ik het een theatrale documentaire noemen. Tussen de tafels rondlopend, zich bewust niet inlevend in de betrokkenen zorgen de acteurs voor een sfeer, een lichte mate van afstandelijkheid, die het publiek tot een groep buurtbewoners/ouders maakt, wat in deze setting als vanzelf tot een soort zelfreflectie leidt. Onberedeneerd geweld kan ook je eigen kind, als slachtoffer en dader treffen. Dat besef maakt klein en doet een appel op meer alertheid. In feite vonnist 'Monsters' niet de bedoelde misdaad, legt het wel de vinger op wegkijken, maar is het vooral een aanklacht tegen de veelal bijbehorende, helaas vaak door de media aangestuurde, ongeremde volkswoede. Die monsters baart. En niet bedwingt. Met zijn sobere regie toont Matthias Mooij wederom, net als in 'Mogadishu' vorig jaar ook bij De Utrechtse Spelen, een meesterlijke theaterintuïtie voor de meest effectieve enscenering die het publiek voorbij het spektakel van beladen onderwerpen als escalerend of impulsief geweld naar de kern kan leiden.
33
Intrigerend kwaadaardig Recensie Volkskrant *** -‐ Karin Veraart De makers belichten het kwaad om de maatschappij te herzien. Hoe kunnen we praten over onvoorstelbare gebeurtenissen die toch plaatsvonden, plaatsvinden en weer zullen gebeuren? Het is een kwestie die de Zweedse schrijver Niklas Rådström naar voren wil brengen met zijn toneelstuk Monsters uit 2007, en die theatergezelschap De Utrechtse Spelen (DUS) in regie van Matthias Mooij nu ook onderzoekt. Hoe gaan we als samenleving om met het kwaad in de mens ? Monsters is gebaseerd op het schokkende verhaal uit 1993 rond de peuter James Bulger in Liverpool. Het 2-‐jarige jochie stond te wachten op zijn moeder in een winkelcentrum, toen hij werd meegenomen door twee jongens van 10 jaar, Jon en Robert. Zij liepen naar een spoorweg verderop, waar ze de peuter mishandelden en vervolgens vermoordden. In Monsters worden de gruwelijkste details (opnieuw) naar voren gehaald, maar in principe wil DUS het niet per se hebben over dit specifieke geval. Immers, ervoor en erna zijn er net zulke onvoorstelbare dingen gebeurd in dit opzicht en er is geen reden aan te nemen dat dit gaat stoppen. Maar aan de hand van Monsters kunnen we het erover hebben, in ieder geval: over het kwaad. Mooij en zijn acteurs hebben gekozen voor een 'Grieks' model, een setting als een democratische bijeenkomst. Het theater is ingericht als een buurtcentrum met witte tafels, koffie, thee, kartonnen bekertjes en onbarmhartig licht. De acteurs lopen in hun gewone kloffie tussen het publiek aan de tafels. Ze stappen van de rol van verteller in die van de ouders, politiebeambten, verhoorders en jongetjes van 10, nemen het van elkaar over en vullen elkaar aan. Naast het verhaal over de kleine James horen we van meer gewelddadigheden. Op deze manier is het niet vreemd om het nog maar eens te hebben over een voorval dat al zo lang geleden plaatshad, hoe verschrikkelijk ook. Het is daadwerkelijk een mogelijkheid -‐ en een aansporing -‐ om na te denken over achtergrond, verantwoordelijkheid, verlamming, de rol van de media in een dergelijke context, kortom, om de maatschappij aldus weer eens te bezien. Monsters blijft daardoor op zekere afstand, in de zin dat er geen personage is dat onder je huid kruipt. Tine Cartuyvels is de enige die bij tijd en wijle intrigeert als moederfiguur, de moeder die rouwt, die ontkent, die een glimp laat zien van hoe haar (harde) dagelijkse leven eruitziet. Eventjes maar. Verder houdt de voorstelling zich verre van effectbejag; Monsters blijft in het vervolg vooral ingetogen.
34
‘Monsters is briljant’ Publieksreacties – rubriek ‘Gezien’ AD Utrechts Nieuwsblad “Ik vond het heel indrukwekkend. En dat in de letterlijke zin van het woord. Het maakte indruk op me. De wijze waarop er door de spelers vanuit zoveel verschillende personages naar de zaak is gekeken, is indrukwekkend. Ik realiseerde me dat dit echt gebeurd is. Je ziet de machteloosheid. Het spel is fantastisch.” Elsbeth Berendsen (55) “Door de setting en het acteerwerk, was ik van het begin tot het einde geïnteresseerd. Het is erg goed gespeeld. Het deed me denken aan een boek dat je aan ’t lezen bent. Vanwege de dialogen zie je wat er gebeurt. In het begin wordt de moordzaak neergezet en zo breidt het verhaal zich steeds verder uit. Totdat het verhaal van alle kanten belicht is” Boy Jutten (23) “De spelers nemen afwisselend de rollen van kinderen, ouders en ondervragers op zich. Het is heel knap dat ze met z’n vieren in één uur de situatie van alle kanten belichten en tegelijkertijd je aandacht vasthouden. Mijn gedachten zijn geen seconde weggedreven. Er wordt zo naturel gespeeld, dat je je in alle personages kan verplaatsen”. Anne-‐Marie van Odijk (61) “Ik ken het verhaal van mijn studie rechten. Het was een casus bij Jeugd en Criminaliteit. Het leek mij heel interessant hoe ze dit op het toneel zouden brengen. Vanwege de setting -‐de spelers zitten bij je aan tafel-‐ ben je betrokken bij het verhaal. Er is steeds een verteller en een speler. Het wordt meteen duidelijk wie er in welke rol zit. Ondertussen krijgt iedereen een eigen beeld bij het verhaal”. Jorien Galesloot (23) Caligula Zinderende Caligula Recensie Elsevier -‐ Thomas van den Bergh De jonge regisseur Thibaud Delpeut slaagt er steeds weer in toneelklassiekers naar zijn hand te zetten en in een hedendaags licht te plaatsen. Ditmaal past hij zijn methode toe op Albert Camus' Caligula. Dit stuk uit 1944 over de wrede Romeinse keizer begint bij de dood van Caligula's geliefde zuster Drusilla. Volgens de treurende keizer is het gekkenwerk om, in het licht van de eindigheid, op de vertrouwde voet voort te gaan. Dus begint hij een absurd terreurbewind, waarbij hij zijn bevolking uitmoordt. Hoe kun je je leven in een betekenisloos universum nog zin geven? Dat is de vraag die Camus in dit stuk aan de orde stelt. Het antwoord van Delpeut is een onomwonden keuze voor de kunst. In een grootse collage, geprojecteerd op de achterwand, toont hij hoogtepunten uit de beeldende kunst, film, architectuur, fotografie. Ten slotte vertoont hij beelden van de opvoering van het muziekstuk van John Cage, waarin een orkest alleen stilte voortbrengt. De rigoureuze wijze waarop Cage zijn idee doorvoerde in dat muziekstuk vertoont overeenkomsten met de nietsontziende manier waarop Caligula zijn zoektocht naar de ultieme vrijheid vormgaf.
35
Met dank aan een geweldig acterend ensemble en een indrukwekkende batterij camera's zorgt Delpeut voor een toneelavond die lang nazindert. Diepe empathie voor Delpeuts 'krankzinnige' Caligula Recensie Parool **** -‐ Simon van den Berg Vier camera's zet de keizer om zijn tegenstander heen. Er is geen ontsnappen aan de koele, kleine lenzen. Het gesprek kan beginnen. Of is het een ondervraging? Alle hoeken van het peinzende gezicht van acteur Martijn Nieuwerf verschijnen als mozaïek op het projectiescherm. Regisseur Thibaud Delpeut maakte naam met zijn voorstellingen op festivals en bij Toneelgroep Amsterdam. Sinds begin dit seizoen is hij artistiek leider van De Utrechtse Spelen. In Caligula van Albert Camus onderzoekt Delpeut het leven zonder absolute waarden en waarheden. De keizer is dodelijk bedroefd omdat zijn geliefde zuster Drusilla is gestorven en begint een bloedig schrikbewind over Rome. Zijn naasten denken dat hij krankzinnig is geworden, maar Camus maakt hem een filosofisch onderzoeker. Mensen 'sterven en zijn niet gelukkig', maar Caligula is de enige met de macht om volledige vrijheid na te streven. Caligula is een prachtige rol van Vincent van der Valk, die -‐ tenger en nadenkend, aandoenlijk en intens -‐ de keizer laat zien als een adolescent die ijzeren consequentie verkiest boven medemenselijkheid. Tegenover hem staat Nieuwerf als Cherea, die zijn redenering begrijpt, maar kiest voor zekerheid en menselijkheid. Tegen het eind zien we met Caligula op het scherm een beeldenstorm van de cultuurgeschiedenis voorbij trekken, van Lascaux tot Sneeuwwitje. We staan stil bij Malevitsj' zwarte vierkant en John Cages stilte: medereizigers op dezelfde filosofische weg. Wat moet de kunst hierna en wat moet de mens hierna? Dat lijken Delpeuts centrale vragen. Zijn voorstellingen zijn altijd strak en onderkoeld, maar achter dat vormelijke oppervlak weet hij -‐in dit geval met Van der Valk-‐ diepe empathie voor zijn personages op te roepen. In die empathie zit vermoedelijk zijn antwoord. Een woeste videocollage van onze westerse cultuur Recensie NRC Handelsblad**** -‐ Sara van der Kooi 'Leven is het tegenovergestelde van liefhebben', aldus keizer Caligula. Met zijn bloeddoorlopen huilogen en vettig lang haar lijkt hij niet erg keizerlijk. Een rijk waarin mensen niet sterven en dus gelukkig zullen zijn, dat wil hij creëren. Hoe? Door tot in het extreme consequent te zijn. Heeft de schatkist prioriteit? Dan hebben burgers dat niet. Dus is zijn besluit onverbiddelijk: willekeurige rijke onderdanen zullen om willekeurige redenen en op willekeurige manieren vermoord worden, hun erfenis komt aan de staat toe. Het is een van vele bizarre redenen om mensen uit te moorden. Zo wordt zijn bewind een aaneenrijging van absurde wreedheden die voortkomen uit het consequent doorvoeren van de willekeur van de macht.
36
Caligula, een tekst van Albert Camus in bewerking en regie van Thibaud Delpeut, is een harde voorstelling. Het minimalistische toneelbeeld bestaat uit enkele zwarte stoelen, een ligbed en wat camera's op statieven. De (deels) live filmbeelden worden op een wit, deels doorzichtig, achterscherm geprojecteerd waar ook doorheen gefilmd kan worden. Daarbij een sferische, bijna filmische soundscape, een handelskenmerk van Delpeut, die sterk op de emoties werkt. Maar zelfs daarmee smelt de kilheid die in Caligula overheerst niet. Een gebroken hart na de dood van Drusilla, zijn zus en minnares, veroorzaakt de keizers waanzinnige wreedheid. Acteur Vincent van der Valk maakt er een hardvochtige maar ook deerniswekkende man van die enorm lijdt onder zijn grimmige daden. Zo wordt Caligula op een zekere manier toch sympathiek. En dat zien de mensen in zijn nabijheid ook. Minnares Caesonia (een mooi gelaagd spelende Wendell Jaspers) is natuurlijk bang om te sterven, maar heeft ook oprechte, liefdevolle gevoelens voor deze beklagenswaardige man. Hetzelfde geldt voor dienaar Helicon (lekker nuchter gespeeld door Bram Gerrits), tegenstrever Cherea (een vileine rol van ex-‐Barre Land speler Martijn Nieuwerf) en dichter Scipio (door de beloftevolle stagiair Ward Kerremans): ze herkennen iets van Caligula in zichzelf en kunnen hem daarom niet haten. Door Caligula's uiterst consequente irreële handelen verliest uiteindelijk alles betekenis. Delpeut vertaalt dit in een woeste videocollage van iconische beelden uit de westerse cultuur die elkaar zo snel afwisselen dat ze tot een grote brij worden. Zo blijft er alleen nog eenzaamheid en nihilistische stilte (in de vorm van de compositie '4.33' van John Cage) over. Het is de uiterste consequentie van Caligula's bewind en een bevestiging van de waarheid waarin hij leeft: 'De mensen sterven en zijn niet gelukkig.' Blasted Blasted werd eerder gespeeld in 2010. In 2014 beleefde de voorstelling een succesreprise en mocht opnieuw een lovende recensie ontvangen: Delpeuts Blasted overstijgt de tekst Recensie 8Weekly **** -‐ Daniël Steneker In 1995 choqueerde de jonge toneelschrijfster Sarah Kane (1971-‐1999) het Britse theaterpubliek met haar schrijfdebuut Blasted, een venijnig naturalistisch hotelkamerdrama dat gaandeweg verandert in een een bloederige, fragmentarische nachtmerrie. In aanloop naar zijn nieuwe Kanebewerking Crave, die later deze maand in première gaat, beleeft Thibaud Delpeuts enscenering van Blasted uit 2010 van 6 tot en met 10 mei een korte reprise in De Paardenkathedraal. Is Kane's eersteling nog net zo in-‐ yer-‐face als 20 jaar geleden? "Ik heb in betere plaatsen gescheten." De eerste zin, uitgesproken door een zwalkende Peter Blok, zet meteen de toon voor de voorstelling: cynisch en brutaal. Het contrasteert met het maagdelijk witte hotelbed op het podium, waarvan de kussens bedekt zijn met rozenblaadjes. Uit de radio klinkt een ironische Lente uit Vivaldi's Vier Jaargetijden, het schoonmoedervriendelijke muzakdeuntje dat op geen enkel compilatiealbum met klassieke muziek voor beginners ontbreekt.
37
De uitgebluste, louche journalist Ian (Blok) en het naïeve meisje Cate (Eline ten Camp) zijn tot elkaar veroordeeld in de kamer en Ian zet alle middelen in om Cate in bed te krijgen: agressie, belediging, pathetiek, het aanpraten van schuldgevoelens en uiteindelijk verkrachting. Als Cate later in het stuk een bad neemt, valt een jonge soldaat (Benja Bruijning) de hotelkamer binnen. De rollen zijn omgedraaid: de soldaat heeft alles al meegemaakt en is verknipt door zijn oorlogservaringen, Ian is het naïeve slachtoffer geworden. Voor altijd geperverteerd Blok, veruit de ster van de voorstelling, schittert als Ian, een man die zijn gebrek aan geborgenheid verbergt onder cynisme, racisme en seksueel geweld. Ten Camp weet in het begin nog niet te overtuigen, maar blijkt vanaf het moment dat ze in maniakale lachstuipen schiet over een breed palet aan emoties te beschikken. Hoewel Bruijning van de drie acteurs het minst overtuigt, is zijn casting een interessante keuze. Hij is nog geen brok pure agressie, maar een jongeling die zijn wereld zojuist kapot heeft zien gaan en in grote verwarring is achtergelaten. De ster van de voorstelling is echter de onderhuidse spanning die tussen de regels door wordt gecreëerd, het spook van eenieders verleden en onuitgesproken gevoelens. Tussen het getier en het geweld door is hij de grootste verschrikking en lacht hij de personages uit, omdat ze nooit meer terug kunnen naar een eens zo zorgeloos verleden. De poëzie van de gruwel Delpeut gaat delicaat om met de gruwelijkheden uit Kane's scenario. De orgasmes van Ian zijn geen vluchtige ontladingen, maar worden in slow-‐motion getoond met een in doodsangst ineengekrompen Blok: la petite morte gevisualiseerd. Als de militair zichzelf door het hoofd schiet, distantieert hij zich van zijn eigen lichaam en smeert zijn bloed in de vorm van een hart op de muren. Het eindbeeld, een bloederig vogelnest, is zowel grotesk als een prachtig ironische verbeelding van menselijke genegenheid. De horrorhandelingen uit de tekst worden ontdaan van hun banaliteit en doen wat betreft vereenzaamde beeldtaal eerder denken aan grauwe films als Ex Drummer en Calvaire dan aan menig theaterstuk. De kracht van Delpeuts' enscenering van Blasted zit hem niet in de grove taal – die is bij vlagen namelijk ietwat gedateerd – of in de gruwelijkheid van de handelingen. Veel eerder schittert de voorstelling in onderhuidse spanning, een geweldige inzet van licht en geluid en poëtische toneelbeelden. Sarah Kane is niet alleen doem en depressie bij Delpeut: hij heeft ook een fijn oog voor haar zwartgallige humor. Door inventief gebruik van de theatrale, welhaast filmische middelen weet hij de roemruchte tekst van Kane zelfs te overstijgen. In de handen van Thibaud Delpeut is Blasted geen in-‐yer-‐face-‐, maar under-‐yer-‐skintheater.
38
Crave Losgeslagen zinnen vol verdriet Recensie NRC Handelsblad**** -‐ Ron Rijghard Het toneelstuk Crave van De Utrechtse Spelen begint in het donker en meteen minutenlang aangehouden ijselijk geluid, een nauwelijks gevarieerde viooltoon. Als het voorbij is, zegt een vrouw: “Voor mij ben je dood." Dan is het weer even stil. Vervolgens klinken er vier stemmen, van twee mannen, twee vrouwen. Soms reageren die stemmen op elkaar, soms lijken ze elkaars zinnen af te maken. Vaker spreken ze schijnbaar willekeurig voor zich uit. Als het licht aangaat, zien we de vier: een oudere man (Titus Muizelaar), een jonge man (Joost Bolt), een jonge blonde vrouw (Karina Smulders) en een jonge donkerharige vrouw (Astrid van Eck). Het duurt even, maar gaandeweg word je door de stemmen opgenomen. Doordat ze elkaar bijna naadloos opvolgen, alsof ze elkaar op de hielen zitten, creëren ze ritmische patronen -‐ de golfbeweging van minimal music. Hun zinnen zijn helder, maar er ontstaan alleen kortstondig logisch geordende gesprekken of anekdotes. De oudere man en de blonde vrouw zijn net als de andere twee in een onmogelijke toenadering tot elkaar verwikkeld, zonder dat er een coherent verhaal uitte destilleren valt. We horen de muziek van sterke gemoedstoestanden, waarbij de taal symbiotisch wordt ingebed door de scherpe en dan weer zalvende tonen van het Rosa Ensemble. “Ik heb nooit een man ontmoet die ik kan vertrouwen", zegt de donkere vrouw. “Waarom houdt er niemand van mij zoals ik wil dat ervan mij gehouden wordt", zegt de blonde vrouw. En: “Mijn lachen is een bel van wanhoop." De poëtische tekst (uit 1988) van de jonggestorven Sarah Kane is zwart, meedogenloos zwart. Uit al die losgeslagen zinnen stijgt moedeloosheid op, verdriet, de vergeefsheid en ontoereikendheid van menselijke relaties. Er is de suggestie van verkrachting, van incest. De gevoelswaarde is van een nagel die krast over een schoolbord. Bij deze viering van de taal om de taal past geen ingeleefd acteren. De emoties worden gesmoord. Regisseur Thibaud Delpeut houdt de acteurs kort, en knijpt net niet al het gevoel uit de manier van zeggen. Woorden zij n vaak als kogels, maar afgevuurd met een pistool met geluidsdemper. Het resultaat ligt dichterbij een gesproken gedicht dan bij traditioneel theater. De variatie komt van een plotseling geschreeuwde zin, of van opmerkingen die ook komisch op te vatten zijn. Soms schreeuwt er iemand, of ligt er iemand stuiptrekkend op bed. Zelfs als Muizelaar een langdurige en liefdevolle bede uitspreekt tegen de vrouw die hij begeert, lijkt hij zijn gepassioneerde zinnen eerder door te geven dan te belijden. De dictie is als de mimiek en de blikken van Smulders, een radeloze vrouw die de capuchon van haar jas over haar hoofd trekt en langdurig leeg en verweesd voor zich uit staart. Alleen bij momenten lijkt zich iets door haar pijn heen te bijten, een herinnering, een flard begrip of bezinning. De kracht van deze dwingende voorstelling is het durven balanceren op de rand van abstractie en het gebrek aan verlossing. Want er is geen verlossing, volgens Kane, en dat wordt onontkoombaar voelbaar.
39
Helder gestructureerde en toegankelijke 'Crave' Recensie Cutting Edge **** -‐ Jasmijn Sprangers Thibaud Delpeut regisseert zijn derde Sarah Kane-‐tekst op het toneel van de Paardenkathedraal, dat als een garage-‐achtige ruimte is vormgegeven. Gelige muren, in het midden twee rechthoekige pilaren, twee bedden, achterin een fiets. Veel meer is er niet. Op een soort balkon boven de speelvloer zitten de vier musici van het Rosa Ensemble: een toetsenist, violist, klarinettist en een cellist. Beneden is het donker, de musici openen de voorstelling met atonale muziek. We horen stemmen, maar zien nog weinig. Langzaamaan wordt het steeds iets minder donker, totdat het licht op schemerniveau blijft steken. We ontwaren vier acteurs. Kane snijdt in haar poëtische tekst thema’s als liefde, pedofilie, zelfhaat, familierelaties, dood en alcoholmisbruik aan. Al met al zeker geen vrolijk stuk, maar er zitten pareltjes van zinnen en alinea’s in. Gelukkig staart Delpeut zich niet blind op de zware thema’s, maar weet hij juist hier en daar de (zwartgallige) humor en troostende toon die ook in de tekst zit te benadrukken door zijn acteursregie. Dit deed hij ook al knap bij ‘4.48 psychosis’. Denkend aan dit stuk, en de scène in ‘Crave' waarin M (Astrid van Eck) C (Karina Smulders) als een therapeut ondervraagt, krijgen we bij de kale ruimte met bedden opeens meer de associatie van kliniek of inrichting. Maar wat doet die fiets er dan? C zal er in ieder geval niet zomaar wegfietsen, die is het gekst van al. Toch is ze door de open en menselijke benadering van de rol door Smulders ook het meest sympathieke personage. Knap. Belangrijk om te weten over ‘Crave’ is dat Kane dit stuk zonder regieaanwijzingen, karakterbeschrijving of indeling in scènes of bedrijven schreef. Er wordt dus heel veel ruimte voor interpretatie opengelaten voor de regisseur. Delpeut brengt op een heldere manier structuur en onderverdeling in scènes aan. Zo laat hij de acteurs veelal duo’s vormen, waardoor duidelijk wordt wie op wie reageert. Scènes evolueren doorgaans van een rustig begin naar steeds harder stemgebruik en heftigere emoties, waarmee de muziek gelijk opgaat. Ook die wordt harder, en hoger in tempo. Een black-‐out sluit een scène af. Hiermee maakt Delpeut de tekst ook behapbaar voor leken. 'Crave' is een donker, theatraal gedicht Recensie Trouw *** -‐ Robbert van Heuven Eerst lijken het losse klanken. Tot de geluiden van contrabas, viool, klarinet en synthesizer zich plots samenvoegen tot een ijle melodie. Die daarna weer als losse noten uit elkaar valt. Regisseur Thibaud Delpeut vroeg het Rosa Ensemble om de muziek bij zijn voorstelling 'Crave' te componeren en te spelen. De schurende, zeurende modern-‐klassieke klanken die Wilbert Bulsink schreef, passen wonderwel bij de tekst van de Engelse toneelschrijfster Sarah Kane, zowel door hun grimmige, ongrijpbare sfeer als door de gelijkaardige manier waarop tekst en muziek zijn geconstrueerd. 'Crave' is een donker, theatraal gedicht voor vier personages: twee mannen (Titus Muizelaar en Joost Bolt) en twee vrouwen (Karina Smulders en Astrid van Eck). Allemaal zijn ze een brok hunkering.
40
Ze verlangen naar liefde, een aanraking, de dood, een ander lichaam, het vergeten van het verleden. Ze zijn daar zo mee bezig dat ze de hand, het lichaam, of de ander die er wel is over het hoofd zien. Er is verder geen verhaal, er is alleen taal. Soms vormen de woorden van Kane monologen, soms dialogen. Net zo vaak uiten personages slechts enkele woorden die op woorden van anderen botsen, of zeggen ze zinnen die die van anderen omstrengelen, waardoor ze een nieuwe betekenis of klankkleur krijgen. Net als de noten en klanken van het Rosa Ensemble. Omdat 'Crave' geen heldere personages kent, is het voor een acteur pittig om die losse woorden en zinnen van een duidelijke betekenis te voorzien. Karina Smulders is daar behoorlijk bedreven in en zet mooi een hopeloze jonge vrouw neer die aan haar hunkering en zelfhaat ten onder dreigt te gaan. De rest van de acteurs lijkt meer moeite te hebben om Kane's woorden richting te geven. De regie helpt hen niet. Geholpen door het muziekensemble laat Delpeut zijn acteurs hun teksten telkens opnieuw naar een luide climax stuwen. Maar dat lijkt vaak niet meer dan een tactiek om een artificiële spanning te creëren, in plaats van dat het de woorden van extra betekenis voorziet. Het lijkt wel of Delpeut hoopte dat als je Kane's woorden met spannende muziek in een mooi decor plaatst – dat nog het meest doet denken aan de donkere kelder van een flatgebouw -‐ de poëzie vanzelf wel zou ontstaan. Maar omdat die poëzie geen richting krijgt, blijven Kane's woorden precies dat: woorden. Vlees willen ze niet worden. Of, om in muziektermen te blijven: de noten worden wel gespeeld, maar ze willen maar geen melodie vormen. Soundtrack van het atomisme Recensie 8Weekly **** -‐ Daniël Steneker Aan het einde van haar korte leven werden de theaterteksten van Sarah Kane wellicht minder gewelddadig, maar in vorm juist veel gedurfder. Haar vierde tekst, Crave uit 1998, kent geen dramatis personae, de tekst – soms impliceert deze een monoloog, soms een dialoog – is versneden tot vier stemmen. Het is een collage van verknipte gedachtes, flarden van gesprekken, literaire allusies en citaten uit allerlei talen, zonder regieaanwijzingen of lokalisering. Juist het openlaten van deze elementen maakt Crave een lastig stuk om te regisseren, maar De Utrechtse Spelen en het Rosa Ensemble zijn er in geslaagd om hier een beklemmende theaterervaring van te maken. Het complexe en intens persoonlijke theaterstuk van Kane is van zichzelf al zeer muzikaal, met de vier verschillende stemmen die met een ingenieuze metriek op elkaar reageren. De keuze om de tekst te versterken door het Rosa Ensemble, met een compositie van toetsenist Wilbert Bulsink, is dan ook een gouden vondst. Tekst en muziek zijn gelijkwaardig: in het begin lijken de stemmen zelfs eerder een begeleiding van de instrumenten dan andersom. Samen vormen ze een rusteloze soundscape vol gekraak, gegil, gefluister en bromtonen. Door een lichtplan dat de acteurs vaak in silhouetten hult, de uitversterking van de stemmen en de positionering van de acteurs, vaak met de rug naar het publiek toe, wordt de gesproken tekst ontlichaamd. Gevangen in het Zelf In het landschap van Crave is het welhaast onmogelijk om niet te verdwalen. De tekst is compact en kent nauwelijks pauzes. Dit werkt hypnotisch, maar maakt het soms ook moeilijk om erbij te blijven. Regisseur Thibaud Delpeut heeft enkele rustmomenten toegevoegd, zoals een in zijn eenvoud
41
prachtige verbeelding van een koppel in bed, waarvan de vrouw genegenheid zoekt bij de slapende man. Er is echter weinig tijd voor bezinning. Spoken uit een verleden van misbruik, wanhoopskreten om verdomme eens iets te kunnen voelen, de roep om verlossing: ze stapelen zich op, worstelen zich omhoog naar de oppervlakte en vertroebelen de geest. Tegelijkertijd zijn deze gedachten en ervaringen hyperpersoonlijk, dus nooit volledig aan anderen over te brengen. Tussen de veelvoud aan onderwerpen lijkt een belangrijke thematiek van Crave het existentiële onvermogen van de mens te zijn om in contact te raken met zijn medemens. Het helderste voorbeeld van deze onmogelijkheid is een monoloog door Titus Muizelaar. Hij somt op talloze manieren op hoe hij Karina Smulders' 'personage' – een problematisch begrip binnen deze theatertekst – lief wil hebben, van sprookjes vertellen tot de kakkerlakken opruimen. Bij elke zinsnede wordt zijn liefde pathetischer, beklemmender en tevergeefser: wat hij ook zal doen, hij zal altijd de Ander blijven. Dit besef is zo benauwend dat Smulders hem enkel kan smeken om op te houden. Kakofonie wordt nooit harmonie Het kille klankpalet van Crave is soms ontoegankelijk en verwarrend, maar tegelijkertijd hypnotiserend en verstikkend. Kane draait Sartre om: de hemel, dat is de Ander. Deze hemel is echter een helse illusie, omdat elke poging om jezelf in een ander te verliezen gedoemd is te mislukken. De acteurs, de stemmen en de rauwe klanken van het Rosa Ensemble schuren langs elkaar, bevoelen elkaar, maar zullen nooit één worden. Uiteindelijk hunkeren de talloze entiteiten uit Crave – talig, fysiek, muzikaal – naar het verblindende licht, het ultieme hier en nu, waarin we niet meer van elkaar te onderscheiden zijn. De hunkering uit de titel gaat echter veel verder dan verlangen en is inherent noodlottig. Hunkering is namelijk niet te stillen. Phaedra Intrigerend, aards liefdesleed Volkskrant *** -‐ Hein Jansen Door Claus' Vlaamse taal komt de tragiek van Phaedra erg dichtbij. Oemone verlangt naar het einde van de wereld, de dag waarop alles is veranderd in een woestijn -‐ 'leeg wit, stil, een woestijn zonder een klacht'. Ze is de bediende van Phaedra en de bode in het gelijknamige toneelstuk. Alle rampspoed heeft ze aan zich voorbij zien trekken en aan het eind beziet ze het slagveld: de liefde heeft alleen maar lijken gemaakt. Oemone wordt gespeeld door Marlies Heuer en zij is als geen ander in staat de taal van Hugo Claus tot in elke lettergreep tot zijn rechtte laten komen. Schitterend stuk trouwens, gebaseerd op de eerste versie van Seneca en de veel latere van Racine (Phedre, 1667). Claus heeft zijn stuk vastgezet in aardse, Vlaamse taal, en dat maakt dat de tragiek van Phaedra erg dichtbij komt. Phaedra is wanhopig verliefd op Hippolythus, haar stiefzoon, de zoon van haar man, de Griekse koning Thesseus, die in de oorlog is maar onverwacht thuiskomt. Aangespoord door Oemone biecht ze haar diepste gevoelens op aan Hippolythus, maar hij wijst haar bruut af.
42
Gekweld door verdriet en wraak vertelt ze later tegen Theseus dat zijn zoon haar heeft verkracht. Vanaf dat moment is het leed niet meer te overzien. Gesmoorde verlangens en angst verlammen de mens en leiden tot de ondergang -‐ mooie liefde wordt mooie lijken. Thibaud Delpeut regisseert met Claus' Phaedra zijn eerste grote zaalproductie bij De Utrechtse Spelen. Gezien zijn stijl van theater maken -‐ waarbij je niet zelden in een emotionele achtbaan belandt -‐ verwachtte ik op zijn minst een hoofdrolspeelster die door het dolle heen zou zijn, met bijpassend hysterisch gekrijs en gerol over betonnen vloeren. Het tegendeel is waar: van meet af aan speelt Wendell Jaspers Phaedra aangenaam beheerst en is bijna deemoedig in haar verdriet. Al in de beginscene kijkt ze als een geslagen hond naar een onbeslapen bed. 'Mijn dagen, een na een, in tranen, zelfs als ik slaap. Als ik wakker word, zijn mijn wangen nat'. In Delpeuts enscenering zijn de mannen veel aanstelleriger. Jan-‐Paul Buijs speelt Hippolythus als een jonge, wilde kunstschilder en notoir vrouwenhater tegelijk. Het liefst smijt hij verf op het doek of gaat met zijn vriendjes de bossen in. Buijs maakt van zijn personage een onaangename en tegelijk karakterloze jongeling. Hein van der Heijden is als Theseus, de echtgenoot en vader die terugkomt uit de oorlog, eenduidig onaardig en bozig. 'Kleine Ivo' -‐ dat schijnt Delpeuts bijnaam te zijn, zo stond onlangs te lezen in een profiel van hem in de Volkskrant. Vernoemd naar de grote Ivo (van Hove) die voor een deel zijn leermeester is. In Phaedra is dat nog het meest zichtbaar in de vormgeving: een weids en breed uitgesponnen speelvlak met een glazen huis, glazen wanden waarachter de gekwelde zielen zich verschansen, een open structuur en natuurlijk een geluidsdecor -‐ in dit geval een geweldige soundscape die Delpeut zelf heeft ontworpen. Daarin horen we ook een flard van Nina Simone's' I put a spell on you -‐ 'Iput a spell on you / Because you're mine'. Niemand is van iemand, dat laten Hugo Claus en Thibaud Delpeut in deze wisselvallige, maar zeker ook intrigerende voorstelling kraakhelder zien. Klassieke tragedie opgefrist Recensie De Telegraaf ***1/2 -‐ Esther Kleuver Phaedra wordt gek van de liefde voor haar stiefzoon Hippolytus. Wanneer zij zich aan zijn voeten werpt en hij haar afwijst, vertelt ze haar man Theseus een leugen met dramatische gevolgen. Thibaud Delpeut heeft voor zijn eerste grote zaalregie als artistiek directeur van De Utrechtse Spelen gekozen voor Phaedra van Hugo Claus, die op zijn beurt weer de gelijknamige tragedie van Seneca bewerkte. Dat Delpeut zijn hand niet omdraait voor de grote klassiekers, blijkt wel uit het feit dat hij eerder al succesvol stukken als Antigone, Caligula en Medea op de planken bracht. De gekooide, gekwelde Phaedra wordt door Delpeuts 'muze' Wendell Jaspers met een allesverzengende intensiteit gespeeld, zonder dat het ook maar ergens hysterisch wordt. Ze staat van binnen in brand, maar lijkt van buiten haast kalm. Naast zich treft zij Marlies Heuer als haar vertrouwelinge Oenone: trefzeker en de poëtische taal van Claus tot in de puntjes beheersend. Wat dat betreft heersen de vrouwen hier, want de Hippolytus van Jan-‐Paul Buijs blijft als vrouwenhatende kunstenaar wat ongrijpbaar en nonchalant, terwijl Hein van der Heijden zijn Theseus juist erg onbuigzaam en streng neerzet.
43
Spel, taal, decor, geluid en zelfs het non-‐verbale worden ingezet om deze Phaedra te vertellen en dat voelt soms wat onevenwichtig aan. Maar om zo'n eeuwenoud verhaal fris en modern te maken en op bepaalde momenten zelfs regelrecht binnen te laten komen, dat is een gave die Delpeut steeds beter begint te beheersen. Delpeut geeft met 'Phaedra' zijn visitekaartje af Persbureau Geassocieerde Pers Diensten – Sonja de Jong Meedogenloos oud-‐Grieks drama Ingehouden, maar zinderend van onderhuidse spanning, zo regisseert Thibaud Delpeut zijn 'Phaedra'. Het is zijn eerste grote zaalvoorstelling bij De Utrechtse Spelen, waar Delpeut sinds kor artistiek leider is. En met 'Phaedra' geeft hij een overtuigend visitekaartje af. Seneca schreef het drama over de vrouw die -‐getrouwd met koning Theseus -‐ verliefd wordt op haar stiefzoon Hippolytus dik 2000 jaar geleden, Hugo Claus zette het in 1980 om in prachtige, poëtische taal en Delpeut maakt er nu een boeiende voorstelling van waarin alles -‐ toneelbeeld, muziek, licht en spel -‐ tot een organisch geheel wordt. In een kooi van spiegelglas, veelvoudig weerkaatst, zit Phaedra en lijdt. Wendell Jaspers, al jaren Delpeuts vaste muze op de planken, straalt dat lijden uit via al haar poriën. In elkaar gedoken, hangende schouders, vleesgeworden wanhoop. Ze wordt verteerd door verlangen naar Hippolytus, maar weet dat zij niet aan dat verlangen mag toegeven. Tot haar oude min Oenone (mooie rol van Marlies Heuer) haar aanzet om zich toch uit te spreken tegenover haar stiefzoon. Als zij dit doet, wijst hij haar af. Uit angst dat hij haar toenaderingspoging aan zijn vader Theseus zal overbrieven, maakt Phaedra haar man wijs dat Hippolytus haar aangerand heeft. De gevolgen zijn, zoals het een oud-‐Grieks drama past, meedogenloos. Jan-‐Paul Buijs verrast en wekt bewondering voor de kwetsbare wijze waarop hij Hippolytus neerzet. In alles is hij de gekwelde puber, een bokkige adolescent die vrouwen afwijst, maar ze tegelijkertijd niet kan weerstaan, die zijn stiefmoeder begeert, maar er niet aan toe durft te geven. En uiteindelijk, naakt en weerloos, ten onder gaat. Fenomenaal. Van de eerste tot de laatste seconde focust Delpeut in zijn regie op het menselijk onvermogen, het goede willen en het kwade bewerkstelligen. Hij zet daarbij muziek en belichting in als sfeerbepalers. Het mooist komt dat tot uiting in de scène als Theseus – teruggekeerd van een jarenlange afwezigheid -‐ zich aan tafel tegoed doet aan een overvloedige maaltijd. Alles lijkt goed, maar op de achtergrond klinkt dreigend getrommel en door razendsnel te schakelen in belichting wordt wat een feestelijk gebeuren zou moeten zijn doorsneden met de dramatiek van Phaedras verraad. Theatergroep De Utrechtse Spelen heeft lange tijd een wat onbestemde uitstraling gehad. Met de komst van Thibaud Delpeut lijkt daar definitief een einde aan gekomen te zijn. Deze 'Phaedra' is daar het schitterend bewijs van.
44
Een tergend goede tragedie Ugenda – Noëma Nijboer Odi et amo. Quare id faciam, fortasse requiris? Nescio, sed fieri sentio et excrucior. Ik haat en ik heb lief. Waarom doe ik dat, vraag je je misschien af? Ik weet het niet, maar ik voel het en het verscheurt me. De Romeinse poëet Cattulus wist het al mooi te zeggen. Het karakter Phaedra in de gelijknamige tragedie is er een extreme belichaming van. Hugo Claus heeft deze tragedie op zijn manier ook intens onder woorden gebracht. En de Utrechtse Spelen brengt het voor onze ogen tot leven. Waarom is liefde toch zo onuitstaanbaar als het niet tot uiting mag komen? Als het niet edel, maar beestachtig is? Dan is het een ziekte. Zo beschouwden ze dat in onze bakermat van de beschaving. Terwijl ik naar dit mythische toneelstuk kijk, kan ik dat wel begrijpen. Op een kathartische manier merk ik dat ik frustraties, herinneringen en mentale kwellingen van mezelf op het amoureuze vlak in perspectief kan plaatsen. Liefde kan echt ongezond zijn als het je verteert. Het geweten van dit stuk is overduidelijk Oenone, gespeeld door Marlies Heuer. Zij bekijkt de hele situatie van een afstand en probeert haar verstand er bij te houden. Zij heeft het laatste woord, sprekend over dat er ooit, als wij er allang niet meer zijn, een witte dag zal aanbreken waarin alles logischer is en wij niet meer klagen. Want wat viel er veel te klagen in de wereld van Phaedra. Eenzaam zijn omdat jouw man Thesus altijd maar op jacht is. Zo gefrustreerd raken dat sterke gevoelens ontstaan voor Hippolytus, zijn zoon uit een ander huwelijk. Zelfveroordeling omdat ze vreest hetzelfde te zijn als haar moeder, die een half stier, half mens op de wereld zette. Hippolytus klaagt ook wat af, maar dan over vrouwen als gevaarlijke wezens die je hoort te weren. Hij is al even ver weg van Phaedra als zijn vader, altijd maar in de bossen trachten een puur bestaan te leiden met zijn jagersvrienden. Wanneer zijn vader Phaedra gelooft als zij zegt dat hij haar heeft aangerand (terwijl zij juist hem probeerde te verleiden), stort hij zichzelf de dood in tijdens een klaagzang over het monster dat de vrouw is. Thesus is al even ontevreden over het feit dat zijn zoon is geboren uit een exotische Amazone, alsof dat ervoor heeft gezorgd dat Hippolytus zo'n misdaad zou begaan. Vervolgens heeft hij natuurlijk spijt als Phaedra opbiecht dat hij niks verkeerd heeft gedaan, want dan is het al te laat. Terwijl zijn vrouw langzaam sterft aan haar eigen vergif, belooft hij zichzelf met het vuur waarin de restanten van zijn zoon zullen branden hun huis te zuiveren. Misschien had hij meer thuis moeten blijven voordat alles zo falikant misging. Dat is het verhaal aan de buitenkant. Ondertussen kan je als toeschouwer zo veel meer zien. Via interne monologen krijg je in een inkijk in de psyche van de personages en begrijp je hun beweegredenen en hun handelingen. Scenograaf Roel van Berckelaer heeft iets bijzonders gedaan. In het begin van het stuk zien we midden op het podium een glazen huis staan, wat uiteraard ook een mooie metafoor is voor hoe Phaedra leeft als koningin. Afhankelijk van hoe het licht erop schijnt, reflecteert het glas of kan je er juist doorheen kijken. Net zoals met de personages in het stuk, die afwisselend menselijk falen reflecteren of juist innerpsychologische inzichten geven. De constructie met glas staat op wieltjes en wordt uitgeklapt tijdens het stuk; het is zeer dynamisch op het podium.
45
En dan het taalgebruik. Hugo Claus voegt nu postuum een extra dimensie aan het stuk toe. De woorden wisselen geregeld van stijl: ontroerend dichterlijk, schokkend direct en grappig banaal. Vlaams klinkt ook goed in het Nederlands, als ik dat zo kan zeggen. De beeldtaal is ook sprekend, los van de glazen constructie gebeurt er nog meer interessants in de compositie van het podium. Hippolytus, gespeeld door Jean-‐Paul Buijs, schildert driftig op een abstract schilderij dat mij doet denken aan een bos. Het lijkt erop alsof hij zijn stempel wil drukken op de serene natuur. Wanneer hij sterft, gaat hij naakt ten onder. Terwijl hij zijn ellendige lot betreurt, staat hij naakt tegen de glazen muur waar Phaedra (Wendell Jaspers) tegenaan leunt. Een prachtig beeld, alsof zij hem kan verstaan en de afstand onoverbruggelijk is.
46
