BACHELORPROEF CAMPUS HOGER INSTITUUT VOOR GEZINSWETENSCHAPPEN HUART HAMOIRLAAN 136 1030 BRUSSEL TEL: 02-240.68.40-44 FAX: 02-240.68.49
Onderwijsgroep Professionele Opleidingen Studiegebied Sociaal-Agogisch Werk Academiejaar 2013-2014
Gezinswetenschappelijke reflectie op de maatschappelijke weerstand ten opzichte van homoseksualiteit en enkele aanbevelingen om dit aan te pakken
Bachelorproef aangeboden door Veerle Collier tot het behalen van de graad van Bachelor in de Gezinswetenschappen
Promotor: dr. Koen Baeten Hogeschool-Universiteit Brussel, Warmoesberg 26, 1000 Brussel Tel: 02-210 12 11, Fax 02-217 64 64, www.hubkaho.be KAHO Sint-Lieven, Gebroeders De Smetstraat 1, 9000 Gent Tel 09-265 86 10, Fax 09-225 62 69, www.hubkaho.be
BACHELORPROEF CAMPUS HOGER INSTITUUT VOOR GEZINSWETENSCHAPPEN HUART HAMOIRLAAN 136 1030 BRUSSEL TEL: 02-240.68.40-44 FAX: 02-240.68.49
Onderwijsgroep Professionele Opleidingen Studiegebied Sociaal-Agogisch Werk Academiejaar 2013-2014
Gezinswetenschappelijke reflectie op de maatschappelijke weerstand ten opzichte van homoseksualiteit en enkele aanbevelingen om dit aan te pakken
Bachelorproef aangeboden door Veerle Collier tot het behalen van de graad van Bachelor in de Gezinswetenschappen
Promotor: dr. Koen Baeten Hogeschool-Universiteit Brussel, Warmoesberg 26, 1000 Brussel Tel: 02-210 12 11, Fax 02-217 64 64, www.hubkaho.be KAHO Sint-Lieven, Gebroeders De Smetstraat 1, 9000 Gent Tel 09-265 86 10, Fax 09-225 62 69, www.hubkaho.be
Inhoud INHOUD ........................................................................................................................................................... 5 VOORWOORD .................................................................................................................................................. 7 DANKWOORD .................................................................................................................................................. 8 SAMENVATTING EINDPROEF ........................................................................................................................... 9 1
INLEIDING ...............................................................................................................................................11
1
SYNOPSIS................................................................................................................................................12
2
ONDERZOEKSVRAAG ..............................................................................................................................13 2.1 2.2 2.3 2.4
3
BETROKKENEN ........................................................................................................................................17 3.1 3.2 3.3
4
OPBOUW EINDWERK.................................................................................................................................. 21
VERKLARING VAN ENKELE BEGRIPPEN ...................................................................................................22 5.1 5.2 5.3 5.4 5.5 5.6
6
BART ...................................................................................................................................................... 17 KATLEEN, DE ECHTGENOTE ....................................................................................................................... 19 PATRIK, DE JONGSTE ZOON VAN BART ........................................................................................................... 19
VERANDERINGSDOEL .............................................................................................................................21 4.1
5
DE GEVOLGEN VAN INCEST EN VERBORGEN HOMOSEKSUALITEIT.......................................................................... 13 CASUS .................................................................................................................................................... 13 VRAGEN OP BASIS VAN HYPOTHESEN ............................................................................................................. 13 FEITEN VAN DE CASUS ................................................................................................................................ 14
DEFINITIE HOMOSEKSUALITEIT ..................................................................................................................... 22 HET BEGRIP INCEST BIJ SIBLINGS ................................................................................................................... 23 HET BEGRIP DEPRESSIE ............................................................................................................................... 25 HET BEGRIP ZELFDODING ............................................................................................................................ 25 HET BEGRIP MINDERHEIDSSTRESS ................................................................................................................. 25 HOMOSEKSUALITEIT EN EETSTOORNISSEN ...................................................................................................... 25
PSYCHOANALYTISCHE INVALSHOEK .......................................................................................................26 6.1 6.2
SEKSUEEL DISFUNCTIONEREN ....................................................................................................................... 28 OVERMATIG SEKSUEEL VERLANGEN BIJ MANNEN.............................................................................................. 28
7 DE THEORIE TOETSEN AAN DE PRAKTIJK. DE CASUS BESPROKEN VAN UIT DE OPGEDANE KENNIS: HET PSYCHO- ANALYTISCH PERSPECTIEF ................................................................................................................30 8
DE INTERGENERATIONELE CONTEXTUELE INVALSHOEK ..........................................................................32 8.1 BASISATTITUDES EN BEGRIPPEN VOOR DE CONTEXTUELE THERAPIE ...................................................................... 32 8.1.1 Veelzijdige partijdigheid of meerzijdige partijdigheid ..................................................................... 32 8.1.2 Oriëntatie op hulpbronnen .............................................................................................................. 33 8.1.3 Het belang van actie ........................................................................................................................ 33 8.1.3.1 8.1.3.2 8.1.3.3 8.1.3.4
De eerste dimensie: de dimensie van de feiten ......................................................................................33 De tweede dimensie: de dimensie van de psychologie ...........................................................................34 De derde dimensie: de dimensie van de interactie .................................................................................34 De vierde dimensie: de dimensie der relationele ethiek .........................................................................35
8.1.4 Roulerende rekening ........................................................................................................................ 35 8.2 HET BEGRIP LOYALITEIT .............................................................................................................................. 35 8.3 COMPLEXE AFHANKELIJKHEIDSRELATIES EN LOYALITEITSBANDEN ......................................................................... 35 8.4 VERTICALE EN HORIZONTALE LOYALITEIT ........................................................................................................ 36 8.5 VERTICALE LOYALITEIT EN PARTNERSCHAP ...................................................................................................... 37 8.6 HET KIND IN DE ROL VAN DE OUDER .............................................................................................................. 37 8.6.1 Parentificatie volgens Ivan Nagy ..................................................................................................... 37 8.6.2 Onderscheid tussen constructieve en destructieve parentificatie ................................................... 37 9
DEFINITIE GEHECHTHEID ........................................................................................................................38
9.1
IMPACT VAN OBJECTRELATIE EN GEHECHTHEIDSTHEORIE ................................................................................... 38
10 DE THEORIE TOETSEN AAN DE PRAKTIJK. DE CASUS BESPROKEN VAN UIT DE OPGEDANE KENNIS: HET CONTEXTUELE PERSPECTIEF ............................................................................................................................39 10.1 HET GENOGRAM VAN BART EN PATRIK .......................................................................................................... 39 10.2 HET GEZIN VAN OORSPRONG VAN BART ......................................................................................................... 40 10.2.1 Objectrepresentatie..................................................................................................................... 40 10.2.2 Zelfrepresentatie ......................................................................................................................... 40 10.2.3 Affect ........................................................................................................................................... 40 10.2.4 Collusie ........................................................................................................................................ 41 10.2.5 Gevolgen voor de ontwikkeling ................................................................................................... 41 10.3 HET CONTEXTUELE PERSPECTIEF: VIER DIMENSIES ............................................................................................ 41 10.3.1 Eerste dimensie: de feiten ........................................................................................................... 41 10.3.2 Tweede dimensie: Psychologie .................................................................................................... 42 10.3.2.1 10.3.2.2 10.3.2.3
10.3.3 10.3.4 11
HET HOMOSEKSUELE ACCEPTATIEPROCES ....................................................................................................... 47
SOCIOLOGISCHE INVALSHOEK ................................................................................................................49 13.1 13.2 13.3 13.4
14
HET GEVEN VAN ERKENNING AAN BART ......................................................................................................... 46
DEFINITIE VAN “HOMOSEKSUELE IDENTITEIT”........................................................................................47 12.1
13
Derde dimensie: interacties ......................................................................................................... 44 Vierde dimensie: relationele ethiek ............................................................................................. 44
HOE ALS GEZINSWETENSCHAPPER LUISTEREN NAAR HET VERHAAL VAN BART ......................................46 11.1
12
De persoonlijkheid van Bart ....................................................................................................................42 Panseksualisme van Freud, het tweede sleutelidee: hysterische neurose .............................................43 Erikson .....................................................................................................................................................43
HETEROSEKSUELE OPVOEDINGSCULTUUR ....................................................................................................... 49 DE ROL VAN DE OUDER(S) ........................................................................................................................... 50 DE DRUK VAN HET “IDEALE”BEELD ................................................................................................................ 50 RELIGIEUZE STANDPUNTEN.......................................................................................................................... 53
DE CIJFERS ..............................................................................................................................................54 14.1 14.2 14.3 14.4
HOLEBI’S EN GEESTELIJKE GEZONDHEID.......................................................................................................... 54 ZICHTBAARHEIDMANAGEMENT EN DISCRIMINATIEMANAGEMENT........................................................................ 55 VLAAMS BELEID ........................................................................................................................................ 56 GEWELD TEGENOVER HOLEBI’S .................................................................................................................... 58
15
HERBEKIJKEN VERANDERINGSDOELEN ...................................................................................................59
16
AANVAARDING OF NIET … … EEN WERELD VAN VERSCHIL OF NET NIET .................................................60 16.1 16.2
INTERNATIONALE ERKENNING VAN DE HOMOSEKSUELE GEAARDHEID.................................................................... 60
JURIDISCHE POSITIE VAN HOMOSEKSUELEN WERELDWIJD................................................................................... 61
17
HOMOFOOB GEDRAG .............................................................................................................................62
18
OPMERKELIJK ONDERZOEK OVER SEKSUELE VEELZIJDIGHEID .................................................................63
19
HOMOSEKSUALITEIT IN DE MEDIA .........................................................................................................66
20
AANBEVELINGEN ....................................................................................................................................67 20.1 20.2 20.3 20.4
SCHOLEN VOL REGENBOGEN ........................................................................................................................ 67 MAATSCHAPPIJ VOL REGENBOGEN................................................................................................................ 67 DIALOOG IN GEZINNEN ............................................................................................................................... 68 ALS GEZINSWETENSCHAPPER ....................................................................................................................... 69
21
BESLUIT ..................................................................................................................................................70
22
BIJLAGEN ................................................................................................................................................71 22.1 22.2
23
BIJLAGE 1: FOLDER .................................................................................................................................... 71 BIJLAGE 2: HOMOSEKSUALITEIT IN DE MEDIA .................................................................................................. 73
BRONNEN ...............................................................................................................................................88
Voorwoord Als gezinswetenschapper zie ik het als een deel van ons takenpakket om belangrijke maatschappelijke onderwerpen zoals dit bespreekbaar te maken en ter discussie te stellen, in de hoop alle vooroordelen weg te nemen, en alle ‘anders’ seksuelen een veilige omgeving te bieden waar hun ‘zijn’ aanvaard wordt en als ‘gewoon’ bestempeld. Homoseksualiteit is geen psychisch probleem. Het is een probleem van onze samenleving die vaak een onverdraagzame houding heeft tegenover wat “anders” is. De homo’s of lesbiennes waar ik mee sprak, hebben ook een (lichte) afkeer van het stereotype homo dat in de media steeds aan bod komt. De opvallende vrouwelijke mannen, dragqueens en/of de verwijfde mannen. Men doet op deze manier of de “gewone homo” niet bestaat. Dit alles maakt het outing proces bij jongeren er zeker niet gemakkelijker op. Dit kan jonge mensen tot drastische daden drijven. Ik citeer hier een stukje uit een brief van Erik Van Steyvoort uit het boek “De last van het leven” Hij ondernam vijftien jaar geleden een zelfmoordpoging. Vijftien jaar later kijk ik met gemengde gevoelens terug op mijn zelfmoordpoging. Ik ben nu best tevreden met mezelf. Maar als ik vroeger op school ook maar een minimum aan nuttige informatie over homoseksualiteit had gekregen, zou ik nooit aan zelfmoord hebben gedacht. Het onderwijs zou jonge mensen beter moeten voorbereiden op het leven in de maatschappij (Demyttenaere, 2012, pp 96-97).
Hier wil ik, als gezinswetenschapper, iets aan proberen te veranderen.
7
Dankwoord Ik wil in de eerste plaats mijn gezin bedanken. De afgelopen drie jaar waren heftig op alle gebied. We verhuisden en ons huis werd weer “thuis”. Mijn echtgenoot, Dirk, die de afgelopen drie jaar de ideale “kotmadam” was met drie hogeschoolstudenten onder zijn vleugels en zichzelf ook nog bijschoolde en alle respect en dank krijgt. Dank aan onze dochters Ulrike en Silke die met het nodige geduld hun mama efficiënt probeerden te leren werken met de pc. Alle docenten en medewerkers van het Hoger instituut voor Gezinswetenschappen die elk op hun beurt en op hun eigen manier onze geest aanscherpten. De directie en collega’s van het Heilig Hart College te Halle die mij het ideale uurrooster bezorgden en de nodige broodnodige schouderklopjes gaven wanneer ik weer niet mee op stap kon… Speciale dank aan Martine, overleden op 7 mei 2012 en Marjan, overleden op 13 november 2013, twee zeer goede vriendinnen die allebei de strijd tegen kanker verloren, maar mij elk op hun beurt coachten en nu nog de kracht geven. Eeuwige dank en respect, dames. Julie en Willem, voor het nalezen van mijn eindwerk. Jullie rode balpen deed efficiënt zijn werk. Mijn interesse in de psychoanalyse en het contextuele gedachtegoed werd optimaal getriggerd door dr. Koen Baeten, mijn promotor die op een boeiende en met humor doorspekte manier de lessen aanbracht. Zijn vlotte en aardse manier van lesgeven werkten zeer inspirerend. De volgende jaren ben ik zoet met het lezen van alle boeken die ooit in de les werden vernoemd. De vele tips die ik van de heer Baeten kreeg, maakten dat ik de nodige expertise kon opbouwen in de materie rond homoseksualiteit. Bedankt aan Patrik1 en Bart en alle andere mensen voor de getuigenissen die het mogelijk maakten om dit thema te bespreken. Ik wil iedereen één voor één echt oprecht bedanken! Deze opleiding betekende heel veel voor mij en niks is nog zoals ooit tevoren. Ik raad dan ook iedereen aan om op het gepaste moment deze les in het leven te nemen.
1
De namen en beroepen van beide partners en kinderen alsook de leeftijd uit deze casus zijn door mezelf verzonnen. De casus is om redenen van privacy geanonimiseerd. 8
Samenvatting eindproef Opleiding:
Bachelor in de Gezinswetenschappen
Student:
Veerle Collier
Eindproefbegeleider:
dr. Koen Baeten
Academiejaar:
2013-2014
Titel eindproef
Gezinswetenschappelijke reflectie op de maatschappelijke weerstand ten opzichte van homoseksualiteit en enkele aanbevelingen om dit aan te pakken.
Abstract publiceren Ja Neen
Kern- / trefwoorden eindproef: Homoseksualiteit, Incest, Maatschappelijke weerstand, Homofoob gedrag, Contextueel gedachtegoed. Korte samenvatting eindproef: Even stilstaan bij het feit dat in een wereld die bol staat aan oorlog, milieurampen, klimaatveranderingen en armoede, de liefde tussen twee mensen van het zelfde geslacht voor zoveel commotie kunnen zorgen. Bij het bekijken van de zelfmoordcijfers voor Vlaanderen, viel het mij op dat jongeren die homoseksuele gevoelens hadden duidelijk meer kans hebben om suïcide te plegen. Homoseksualiteit zit dus nog steeds in de taboesfeer. Waarom ? Vroeg ik me af. In de oude wereld en bij de oude Grieken was dit volkomen normaal en werd dit vastgelegd en gevierd. Homoseksualiteit is iets van alle tijden en in alle culturen terug te vinden. Wat maakt dat er nog zoveel weerstand is? Ik bekeek homoseksualiteit vanuit de psychologische invalshoek en ging in het gedachtegoed van Freud op zoek naar een verklaring voor homoseksualiteit. Voor een gezinswetenschapper is het contextuele gedachtegoed van fundamenteel belang en dus verdiepte ik mij in het nalatenschap van Ivan Boszormenyi-Nagy. De sociologische invalshoek deed mij inzicht verwerven in hoe de maatschappij omgaat met homoseksualiteit. Dat in sommige landen op homoseksualiteit nog de doodstraf staat is totaal onaanvaardbaar.
9
Heeft men zijn seksuele oriëntatie zelf in de hand? Is het genetisch? Is het een mix van genetica en omgevingsfactoren? Is seksueel misbruik een oorzaak? Bestaat het homogen? Heeft het geloof invloed op de maatschappelijke weerstand? Kan men deze weerstand wegwerken door dialoog? Vele vragen waar ik een oplossing op zocht. De heteroseksuele opvoedingscultuur waarin we leven zorgt ervoor dat men van bij de geboorte dubbelzinnige toespelingen te horen krijgt over homoseksualiteit. Dit kan gaan van flauwe grappen tot scheldwoorden. Dit maakt het extra moeilijk voor de jongere die ontdekt dat hij homoseksuele gevoelens heeft. De jongere is op dat ogenblik sowieso op zoek naar zijn eigen identiteit. De combinatie van beide zorgt voor een explosieve cocktail. De jongere vreest voor afwijzing van de eigen ouders en /of willen deze niet teleurstellen. Ook bij de ouders vraagt het tijd om te aanvaarden dat dochter of zoon homoseksueel is. Ook hun toekomstdromen moeten ze aanpassen. Ze reageren soms ongepast of hopen dat het overgaat. Moeders reageren doorgaans positiever dan vaders, deze laatsten hebben meer tijd nodig om het te aanvaarden. De breuk met het aangeleerde rollenpatroon en het uiteenvallen van het toekomstbeeld van huisje, tuintje, kindje lokt depressies of erger uit. Sommige zien totaal geen uitweg en plegen zelfmoord. Het ontbreken van open dialoog in gezinnen en van sterke rolmodellen maakt het voor meisjes erger dan voor jongens. Uit onderzoek blijkt dat hoe lager geschoold hoe vijandiger het klimaat is, men is er namelijk nog steeds van overtuigd dat homoseksualiteit een ziekte of een afwijking is. Het laatste jaar gebeurde er veel om homoseksualiteit uit de taboesfeer te halen. De Unesco met steun van Ban Ki Moon plaatste de bestijding van holebi pestgedrag hoog op de internationale onderwijsagenda. Çavaria werkte een brochure uit dat in scholen kan gebruikt worden. Dat holebi’s aanvaard worden of niet maakt inderdaad een wereld van verschil. Door de winterspelen in Sochi ( Rusland 2014) kwam homoseksualiteit dagelijks in de media. Daaruit bleek dat er nog veel onwetendheid is rond homoseksualiteit. Poetin die verklaarde dat homo’s welkom zijn als ze de kinderen met rust laten, is een typisch voorbeeld van homofoob gedrag. Als gezinswetenschapper en leerkracht zal ik actief verder werken om het stigma dat er rust op homoseksualiteit te verkleinen of zelfs te laten verdwijnen. De tijd is rijp om de woorden homoseksualiteit en heteroseksualiteit anders te bekijken! Veerle Collier JB Wautersstraat 95 1600 Sint – Pieters- Leeuw
[email protected]
10
1
Inleiding
Dit eindwerk handelt over een man die als kind seksueel misbruikt werd door zijn oudere broer en op zijn twaalfde ontdekte dat hij homoseksuele gevoelens had. Hij stichtte een gezin en hield het misbruik en zijn geaardheid verborgen tot na het overlijden van zijn moeder. Het theoretische luik bevat de koppeling naar volgende invalshoeken:
De psychoanalytische invalshoek
De contextuele invalshoek
De sociologische invalshoek
Het praktische luik, waarin de theorie wordt toegepast op de probleemstelling, bevat ook eventuele oplossingen en reflecties en acties om homoseksualiteit bespreekbaar te maken in het gezin en de maatschappij.
11
1 Synopsis Dit eindwerk gaat over Bart die als kind seksueel misbruikt werd door zijn oudere broer en op zijn twaalfde ontdekte dat hij homoseksuele gevoelens heeft. Het misbruik en zijn geaardheid hield hij verborgen tot na het overlijden van zijn zeer katholieke moeder. Bart trouwde en kreeg drie kinderen. Hiervoor vertrek ik vanuit een concrete casus over het gezin van herkomst van Bart en het latere gezin dat Bart stichtte. De casus van Bart en zijn gezin wordt, a.d.h.v. vakliteratuur, bekeken vanuit drie invalshoeken. Het theoretische luik bevat de koppeling naar volgende invalshoeken:
De psychoanalytische invalshoek Freud stelde al dat iedereen in wezen biseksueel is en dat homoseksualiteit niet meer of minder mysterieus is dan heteroseksualiteit. Volgens hem heeft het geen zin de seksuele geaardheid te willen veranderen. Waarom dan nog zoveel onbegrip over homoseksualiteit? (Van Haute & De Vleminck (red), 2013).
De intergenerationele contextuele invalshoek Iedereen maakt deel uit van een familiale context. Loyaliteit, tegenover de ouders/moeder is in deze casus de rode draad. Deze casus toetsen aan de theorie van Nagy lijkt me hier aangewezen.
De sociologische invalshoek Deze casus bekijken vanuit het standpunt van de maatschappij naar homoseksualiteit kijkt. Waarom is er nog steeds onbegrip rond homoseksualiteit? Waarom kiezen jongeren voor de dood in plaats van zich te outen?
Het praktische luik, waarin de theorie wordt toegepast op de probleemstelling, bevat ook eventuele oplossingen en reflecties en acties om homoseksualiteit bespreekbaar te maken in het gezin en de maatschappij.
12
2 Onderzoeksvraag Thema: Hoe kan ik als gezinswetenschapper het taboe rond homoseksualiteit bespreekbaar maken in gezinnen en gemeenschappen die dit door geloof en /of cultuur niet aanvaarden?
2.1 De gevolgen van incest en verborgen homoseksualiteit Misbruikt worden van je zevende tot je twaalfde door een oudere broer en op je dertiende ontdekken dat je op mannen valt. Volgens Bart is het ene het gevolg van het andere. Hij trouwt toch met een vrouw en samen krijgen ze drie kinderen. Hij wacht tot zijn moeder overlijdt om zich te outen en met zijn incestverhaal naar buiten te komen. Bart is dan vijfendertig. Hoewel homoseksualiteit bij ons vandaag de dag goed aanvaard is, zijn er toch nog mensen die, uit schrik om zich te outen, trouwen en zo een dubbelleven leiden. Pas na het overlijden van bijvoorbeeld hun moeder durven ze het aan om zich te outen. Dat deze mensen ondertussen al jaren getrouwd zijn en kinderen hebben, maakt hun coming -out er zeker niet makkelijker op. Welke psychosociale problemen kunnen er ontstaan bij hun kinderen? In het geval van een echtscheiding is de verwerking al zwaar genoeg en dan komt er nog het geheim bij dat de homoseksuele ouder met zich meedroeg (Warmerdam, 2007).
2.2 Casus Na dertien jaar huwelijk en na het overlijden van zijn moeder bekent Bart aan zijn vrouw en familie dat hij homoseksueel is. Bart weet dit al vanaf zijn puberteit en sukkelt met zijn incestverleden en met zichzelf. Hij glijdt weg in een zware depressie, zoekt hulp en wordt opgenomen in Sint–Jozef te Kortenberg. Katleen en Bart scheiden wanneer Bart uit therapie komt. Bart staat erop dat hij op het gepaste moment de kinderen zelf inlicht over zijn geaardheid. Bart heeft voortdurend seks nodig om zichzelf te bevestigen.
2.3 Vragen op basis van hypothesen
Hoe maken we homoseksualiteit bespreekbaar op school?
Wat kan ik als gezinswetenschapper doen om Bart te begeleiden?
Wat kan ik als gezinswetenschapper doen om dit gezin te begeleiden?
Waarom wachtte Bart tot zijn moeder overleed om zich te outen?
Hoe kunnen we mensen die in de knoop liggen met hun geaardheid al op jongere leeftijd helpen?
Wat is de schade na incest?
Wat met het gezin van oorsprong?
13
Gehechtheid moeder/kind?
Waarom kiezen deze mensen om toch in het huwelijk te stappen, ondanks het feit dat ze weten dat ze homoseksueel zijn?
Wat zegt de katholieke kerk over homoseksualiteit en incest?
Waarom durft Bart vandaag de dag geen vaste relatie aan te gaan?
Hoe verwerkten de kinderen de scheiding?
Heeft Bart een persoonlijkheidsstoornis?
Wat met de seksverslaving van Bart?
2.4 Feiten van de casus Bart groeit op in een zeer katholiek gezin met tien kinderen. Lang is hij de jongste van het gezin. Als Bart zes is, komt er nog een broertje bij. Het is al snel duidelijk dat Bart anders is dan zijn zeven broers. Hij is zowel fysiek als mentaal minder sterk dan zijn broers. De opmerkingen “jij bent geen echte jongen” krijgt Bart al van zijn zes jaar te horen. Hij wordt voortdurend op zijn ‘anders’- zijn gewezen door zijn vader en broers. De vader van Bart laat meermaals horen dat hij hem liever niet voor de voeten heeft als hij in de tuin werkt. De moeder van Bart neemt hem af en toe in bescherming voor de opmerkingen van haar echtgenoot en andere zonen. Hij helpt zijn moeder in het huishouden. Het gezin heeft het financieel moeilijk en is krap gehuisvest. De kinderen liggen per vier op een kamer. Bart (7) deelt het bed met zijn tien jaar oudere broer. Op een dag wordt Bart gestraft en naar zijn bed gestuurd. De tien jaar oudere broer komt hem “troosten” en vergrijpt zich aan de kleine Bart. Hij zal dit nog verschillende keren herhalen en de incest blijft doorgaan tot Bart 12 is. Bart durft er met niemand over praten en gaat zich steeds meer en meer afzonderen, wat dan weer verwijten en gekleineer oplevert. Bart (12) vermoedt dat zijn ouders niet op de hoogte zijn van het seksueel misbruik dat hun oudste zoon pleegt. Op twaalfjarige leeftijd wordt Bart op internaat gestuurd. Er komt zo een einde aan het misbruik. De moeder van Bart is een zeer katholieke vrouw en probeert haar kinderen deze normen en waarden over te brengen. Ze is streng met de kinderen en, met momenten, onderdanig aan haar echtgenoot. Ze probeert het gezin het hoofd boven water te laten houden en omdat ze met veel zijn, is er weinig tijd om elk kind afzonderlijk genoeg aandacht te geven. De oudsten dienen mee te zorgen voor de jongsten. Bart herinnert zich dat zijn moeder zeer raar reageert als er eens een blote piemel of een blote borst te zien is. Bart ziet wel dat er tussen zijn ouders liefde en tederheid is. De vader van Bart is een harde en strenge vader, een man van weinig woorden waar iedereen schrik van heeft. Zijn wil is wet. De studiekeuze en de plaatsing op internaat zijn ideeën van zijn vader, de afstand tussen thuis en de vakschool is te ver volgens vader.
14
Bart vertrekt op internaat en zal daar zes jaar verblijven, hij komt alleen op zondag naar huis. Hij is blij dat hij op internaat zit en vindt er tijdelijk rust. Het duurt niet lang voor Bart (13) zijn eerste positieve seksuele ervaring beleeft met een jongen op internaat. De relatie zal een paar jaar standhouden. Bart beschrijft dit veertig jaar later als een ervaring van pure liefde die hij tot op de dag van vandaag koestert. Net voor het beëindigen van zijn middelbare school overlijdt de vader van Bart. Zijn vader vraagt op zijn sterfbed aan Bart om goed voor zijn moeder te zorgen, dit gesprek is zeer bevrijdend voor Bart. Dit is de eerste en laatste keer dat Bart ervaart dat zijn vader hem graag ziet. Eén voor één trouwen al de broers en zussen van Bart (19) en hij gaat na het beëindigen van zijn studies bij zijn moeder en jongere broer inwonen. Er is sporadisch contact met de getrouwde broers en zussen. Tussen de kinderen was er nooit een hechte band en dit wordt alsmaar duidelijker. De jaren gaan voorbij en Bart (20) blijft seksuele contacten met mannen hebben. Bart doet dit stiekem en blijft ‘s avonds braaf naast zijn moeder op de sofa zitten. Hij heeft weinig vrienden, maar door zijn baan in de horeca komt hij op een gemakkelijke manier in contact met andere mannen. De mama van Bart zou graag hebben dat ook hij trouwt en zo zal geschieden. Bart leert Katleen kennen en na enkele maanden verkering besluiten ze te huwen. Enkele weken voor het huwelijk vraagt Bart raad aan een collega, dit is de eerste keer dat hij met iemand praat over zijn homoseksualiteit. Bart twijfelt of hij wel in het huwelijk kan treden met Katleen. De collega kan hem echter niet helpen en het huwelijk gaat gewoon door. Katleen is een afstandelijke, koele vrouw die weinig tederheid geeft en zoekt. Bart is echter voortdurend op zoek naar tederheid en lichamelijk contact. Er is weinig intimiteit tussen het koppel en Bart zoekt weer contact op met mannen. Bij Bart en Katleen is er een duidelijke kinderwens, vrij snel wordt de oudste zoon geboren, een jaar later volgt de dochter en nog een jaar later de jongste zoon. Katleen stemt alleen met seksuele betrekkingen toe om zwanger te worden. Zijn dubbelleven wordt steeds zwaarder. Na twaalf jaar huwelijk zoekt Bart hulp bij zijn huisarts en gedurende een jaar gaat Bart er elke donderdagavond op consultatie. Hij praat voor het eerst over het misbruik door zijn broer en zijn homoseksualiteit met een hulpverlener, namelijk zijn huisdokter. Het koppel leeft naast elkaar en Katleen stelt zich geen vragen over Barts wekelijkse bezoeken aan de dokter. Wanneer de moeder van Bart overlijdt, stort Bart in. Hij geraakt steeds dieper in een zware depressie en de gedachte aan zelfmoord duikt op. Op een bepaald moment tekent hij op een blad papier een groot kruis, dat kruis staat symbool voor hoe hij zich voelt. Aan het kruis genageld door enerzijds de maatschappij die homoseksualiteit nog niet tolereert en anderzijds door het misbruik van zijn broer. Gebukt onder het stilzwijgen over de incest en zijn homoseksualiteit, schrijft hij links op het kruis homo en rechts op het kruis huwelijk, ook zijn moeder krijgt een plaats in het midden op het kruis. Met deze tekening stapt hij naar zijn huisarts en die zorgt ervoor dat hij onmiddellijk wordt opgenomen in het Sint–Jozef Instituut te Kortenberg. Hij krijgt daar zes maanden therapie. Aan de kinderen vertellen Katleen en Bart dat papa last heeft van zijn rug. 15
De therapie maakt Bart sterker en hij kan zijn schuld- en schaamtegevoel gerelateerd aan incest een plaats geven. Op het einde van de therapie moet Bart aan Katleen vertellen dat hij homo is als onderdeel van de therapie. Hij doet dit via de telefoon. Katleen had al een vermoeden en reageert zeer koel op deze bekentenis. Bart verlaat de gezinswoning onmiddellijk na zijn coming -out. Katleen blijft achter met de drie kinderen. De ouders van Katleen en ook haar broer tonen weinig emotie en zoeken ook geen contact meer met Bart. Katleen, zelfstandig podoloog, koopt de gezinswoning in en gaat gewoon verder met haar leven. De kinderen gaan vanaf dan om de veertien dagen een weekend bij hun vader logeren. Bart blijft zich schuldig voelen, durft geen eisen te stellen tijdens de echtscheiding en geeft veel toe. Bart blijft achter met een zware financiële put. Bart staat erop dat hij zelf aan de kinderen de reden van de scheiding meedeelt. Hij doet dit enkele weken later. De kinderen zijn op dat ogenblik jonge tieners en begrijpen dat vader homoseksueel is. De dochter heeft er geen enkel probleem mee en steunt haar vader volledig. De jongens “aanvaarden” het, maar willen er verder niets over horen, laat staan een eventuele partner van de vader te ontmoeten. Over de incest lost hij geen woord tegenover zijn zonen. De dochter weet het wel. Bart zorgt er steeds voor dat hij bij elk oudercontact op school aanwezig is en volgt zo zijn kinderen van dichtbij op. Bart heeft met momenten nog steeds een schuldgevoel. Hij vindt zichzelf enerzijds een bedrieger omdat hij toch met Katleen huwde, anderzijds is hij nog steeds boos op zijn broer waar hij al vijftien jaar niet meer tegen gesproken heeft. Hij draagt nog steeds frustratie mee over zijn te kleine lichaam. Bart is ervan overtuigd dat als Katleen hem wel de tederheid en intimiteit had geven die hij nodig had, de scheiding nooit had moeten plaatsvinden. Hij heeft regelmatig seks met “gelukkig getrouwde mannen” en heeft spijt dat hij geen gezin heeft om voor te zorgen. Voor Bart is er een duidelijk onderscheid tussen seks en liefde. Seks is voor Bart een bevestiging dat hij er wel mag zijn. Het is zuiver lichamelijk. Bart (53) heeft zijn financiële put kunnen wegwerken. De relatie met zijn kinderen verloopt prima. Met de dochter spreekt hij over zijn relaties en zijn verleden. Met de jongens verloopt het op dat gebied nog steeds moeilijk en hij durft daardoor geen vaste relatie aan te gaan. Bart hoopt dat hij de ware liefde zal vinden en samen met die man oud zal worden. Hij hoopt ook ooit de goedkeuring te krijgen van zijn zonen. Bart zou ook graag aan zijn broer laten weten wat die hem aandeed.
16
3 Betrokkenen 3.1 Bart “Ik heb nooit de kans gehad om seksualiteit op een normale manier te ontdekken.” Bart is zes jaar en de jongste in een gezin met negen kinderen. Hij valt op door zijn anders-zijn. Hij voelt zich ook anders. Bart is een jongetje dat niet goed in zijn vel zit. Hij is onhandig, mag niet zoals zijn broers meewerken met hun papa in de tuin of in de werkplaats. Hij moet mama helpen als ze het huishouden doet. Als er nog een broertje bijkomt, is er eventjes wat meer ademruimte voor Bart. De problemen beginnen pas goed als de zevenjarige Bart als straf naar zijn bed vliegt. De tien jaar oudere broer komt hem ”troosten” en vergrijpt zich de eerste keer aan Bart. Bart krijgt complexen over zijn uiterlijk, over zijn piemel, over zichzelf. Bart durft er met niemand over praten. Hij zou graag naar de jeugdbeweging gaan omdat hij graag knutselt en speelt, maar aangezien hij schrik heeft van alles en veel huilt, zien ze hem ook daar niet graag komen. Als hij toch mee mag op kamp, valt hij tijdens een bosspel in prikkeldraad en zijn ouders moeten hem op kamp komen ophalen. Dit is meteen ook het einde van de jeugdbeweging voor hem. Als zijn broer hem weer eens te pakken heeft, denkt hij er even aan om hard te beginnen gillen, maar bedenkt zich uit schrik voor de harde klappen die er zouden worden gegeven door hun vader. Bart heeft een enorme schrik van zijn vader, net als de andere kinderen. Bart denkt dat zijn moeder niks in de gaten heeft over het seksuele misbruik van haar oudste zoon, maar op een dag reageert ze hysterisch als de jongste broer met blote piemel door de woonkamer loopt en de oudere broer er achter loopt. De sfeer in het gezin is niet altijd warm of leuk. De oudste kinderen verwijten de jongste kinderen dat zij bepaalde dingen nooit hebben gehad en er heerst een sfeer van afgunst. De vader beslist om Bart op internaat te sturen. Dit is voor Bart een godsgeschenk. Hij leert er een jongen van zijn leeftijd kennen en samen beleven ze gedurende enkele jaren een zeer positieve seksuele relatie. Bart is gelukkig en echt verliefd, zijn frustraties zijn even weg. Wanneer deze jongen echter van school gaat, stopt de relatie. Bart is er kapot van. Bart is ondertussen zeventien en fladdert van de ene jongen naar de andere. Van echte verliefdheid is er geen sprake meer. Het draait om seks en het genot. Wanneer de vader van Bart (17) op zijn sterfbed vraagt om goed voor zijn moeder te zorgen, neemt Bart dit zeer ernstig op. Na het beëindigen van zijn middelbare school keert Bart (18) terug naar huis om voor zijn moeder te zorgen en het gezin op financieel vlak te onderhouden. Alleen de jongste broer (12) woont nog thuis. Tussen de getrouwde broers en zussen en het thuisfront is er bijna geen contact meer. Bart is fier dat hij nu de man in huis is, die voor zijn moeder en jongere broer kan zorgen. Hij blijft zoveel mogelijk thuis om voor zijn hulpbehoevende moeder te zorgen. Hij blijft stiekem mannen ontmoeten.
17
De mama van Bart maakt zich zorgen omdat Bart nog steeds niet getouwd is. Bart gaat bewust op zoek naar een mogelijke vrouw en hij leert Katleen kennen. Na enkele maanden verkering trouwen Bart (24) en Katleen (23). Bart zegt hierover dat hij Katleen wel graag heeft en dat hij er wel echt voor wou gaan. Bart heeft een kinderwens en snel volgen er drie kinderen. Bart neemt zich voor de ouder te zijn die hij zelf nooit heeft gekend. Hij wil zijn kinderen beschermen, met hen praten en vooral naar hen luisteren. Hij zorgt er onder meer voor dat hij de kinderen zoveel mogelijk op school kan ophalen. Hij leert hen fietsen, spelen en is veel met de kinderen bezig. De relatie met Katleen is echter zeer koel. Katleen heeft geen behoefte aan intimiteit en tederheid. De seksuele betrekkingen zijn er enkel om zwanger te worden. Katleen en Bart leven als broer en zus naast elkaar. Ook de ouders en broer van Katleen zijn zeer koele en afstandelijke mensen, zonder vorm van enig lichamelijk contact. Bart heeft wel veel respect voor de ouders van Katleen en voelt zich tegenover hen schuldig dat hij hun dochter bedriegt en beliegt. Bart begint te lijden onder zijn dubbelleven en krijgt zelfmoordgedachten. Hij zoekt hulp bij zijn vrouwelijke huisarts. Hij gaat elke donderdagavond met haar praten. Wanneer de moeder van Bart (35) komt te overlijden, breekt Bart volledig, hij tekent een kruis op een blad met daarop de woorden, homo, moeder en huwelijk. De huisarts beseft de ernst van de situatie en laat Bart opnemen in een psychiatrisch ziekenhuis. Bart is tot dan al zijn hele leven op zoek naar zichzelf. De frustratie over zijn gestalte, de haat tegenover zijn broer, het niet terechtkunnen bij zijn ouders, de familiale sfeer die hij nooit heeft gekend, maar er wel willen zijn voor zijn kinderen. Het ontbreken van tederheid en intimiteit in de relatie met Katleen, de hunker naar bevestiging en naar lichamelijkheid maken dat hij op punt staat uit het leven te stappen. Het enige wat hem tegenhoudt zijn de kinderen. De therapie in Sint- Jozef omschrijft Bart als zeer goed, er zijn groepssessies en individuele gespreken en therapieën. Bart krijgt een beetje inzicht in zijn leven. Na de therapie kan Bart openlijk toegeven dat hij homo is. Hij loopt enkele weken na zijn scheiding hand in hand met een man over de markt in Luik. Hij geniet hiervan. Hij koppelt de incest aan zijn homoseksualiteit. Hij heeft nood aan veel seks, voor hem is dit zeer belangrijk. Elke vrijpartij is een bevestiging en een afrekening met het verleden. De laatste jaren is hij meer en meer in evenwicht met zichzelf. Hij heeft ondertussen vernomen dat zowel zijn jongere broer als een van zijn zussen homoseksueel zijn. Een vaste relatie is zijn droom, maar hij wil eerst bevestiging krijgen van zijn zonen. Hij keurt het gedrag van mannen en vrouwen die hun homoseksualiteit op een overdreven manier accentueren, af. De relatie die hij had met zijn moeder is dubbel, hij kan niet echt positieve verhalen brengen over haar, maar toch is er die verbondenheid. Hij vond het leuk om tijdens zijn internaatperiode naar huis te gaan. Hij genoot dan van het samen eten met het volledige gezin. Het feit dat hij nu alleen woont, vindt hij zeer erg. Het lege huis als hij thuiskomt, staat haaks op wat hij vroeger als kind kende, toen was er altijd veel volk rondom hem. Hij vermoedt dat zijn moeder zelf slachtoffer was van seksueel misbruik en dat ze daarom zo raar reageerde als er enig bloot te zien was.
18
3.2 Katleen, de echtgenote Katleen, de echtgenote, wou telefonisch een korte toelichting geven over zichzelf en over haar huwelijk met Bart praten. Katleen groeit op in een klein welvarend gezin. Haar ouders zijn hardwerkende, rustige mensen. Katleen en haar broer beleven een normale, maar iets wat saaie jeugd. Er is veel respect in het gezin maar weinig warmte. Ze ziet haar ouders nooit knuffelen of kussen. Katleen kan studeren en wordt podoloog en zal zich na haar studies snel vestigen als zelfstandige. Ze leert Bart kennen en het klikt. Ook zij had, net als Bart, een kinderwens en ze geraakt zeer snel zwanger: op vier jaar tijd worden er drie kinderen geboren. Ze is druk bezig met haar werk en vindt het prima dat Bart veel voor de kinderen zorgt. Ze ondervindt wel dat de moeder van Bart veel invloed heeft op hem. Dat er geen contact is met de broers en zussen van Bart vindt ze niet erg, want het klikt niet zo met die mensen. Ze heeft weinig behoefte aan intimiteit en vermoedt dat Bart vreemdgaat. Hij werkt in de horeca in een service coupe shift en is daardoor dikwijls thuis wanneer ze zelf niet thuis is. Ze brengen zeer weinig tijd samen door en leven als broer en zus. Katleen merkt op dat het gedrag van Bart verandert, hij begint zich pessimistisch te gedragen. Hij besluit hulp te zoeken bij de huisarts. Katleen vindt dat prima. Wanneer Bart zich zeer vreemd begint te gedragen na het overlijden van zijn moeder en zich laat opnemen in een psychiatrie, valt, voor haar, de puzzel in elkaar. Katleen zegt dat alles opeens duidelijk werd. Katleen reageert rationeel en zet de scheiding onmiddellijk in. Ze blijft met Bart overleggen in verband met de opvoeding van de kinderen. Ze gaat samen met Bart naar alle oudercontacten. Katleen leert enkele jaren na de scheiding een andere gescheiden man kennen en trouwt met hem. Ze krijgen samen nog één kind. De relatie met haar kinderen is goed. De twee oudsten hebben zelf een gezin en komen regelmatig naar huis. De jongste zit in de week op kot en brengt alleen het weekend thuis door. De relatie tussen haar kinderen en haar huidige echtgenoot is niet goed. Katleen vindt dit niet erg, ze heeft op haar beurt geen goede relatie met de kinderen van haar partner. Ze neemt geen standpunt in over haar ex-echtgenoot. Ze is niet boos op Bart, maar de situatie laat haar volledig onverschillig. “Hij is tenslotte de vader van mijn kinderen”.
3.3 Patrik, de jongste zoon van Bart Patrik, de jongste zoon van Bart, is nu een vlotte twintiger. Hij zit in zijn derde jaar hoger onderwijs. De leerkrachten van het middelbaar beschrijven Patrik als een sociale jongen die de vriend is van iedereen. Hij volgde technisch onderwijs. Volgens leerkrachten ver onder zijn mogelijkheden. Hij deed het strikte minimum voor school, maar haalde uitstekende resultaten. Hij is steeds in orde en heeft een uitgebreide algemene kennis. Patrik heeft, in tegenstelling tot zijn ouders, een druk sociaal leven. Tijdens zijn middelbare studies heeft Patrik veel uiteenlopende activiteiten.
19
Hij speelt tennis, danst, is lid van de Chiro en gaat in het weekend uit. Hij was tien toen zijn ouders uit elkaar gingen en weet nog dat zijn vader lang in het ziekenhuis heeft gelegen. ‘Rugklachten’ was de verklaring van zijn ouders. Dat zijn vader na het ziekenhuis niet meer naar huis kwam, vond Patrik wel spijtig. Hij ziet zijn vader een tijdje niet meer en na een paar weken gaan ze om de veertien dagen een weekend bij hun vader logeren. De vader van Patrik woont zeer klein en dat vindt Patrik niet zo leuk. Als ze bij hun vader zijn, slapen ze allemaal in één kamer. Patrik beseft dat zijn vader het financieel moeilijk heeft. Patrik herinnert zich nog goed het moment dat zijn papa vertelde dat hij homo was. Hij is nog jong en weet niet goed hoe hij hiermee moet omgaan. Hij ziet dat het voor zijn oudere broer en zus goed is en sluit zich daar bij aan. Hij vindt het raar, maar kan met zijn vragen niet bij zijn moeder of grootouders terecht. Hij heeft veel steun aan zijn zus en aan zijn broer, de band tussen hen is zeer sterk. Patrik zit in een “macho” technische richting waar grapjes en lachen met homo’s schering en inslag zijn. Hij krijgt zo een bevooroordeeld beeld over homo’s. Hij durft op school wel te vertellen dat zijn ouders gescheiden zijn, maar durft niet te zeggen dat zijn vader homo is. Hij verzwijgt dit voor iedereen en lacht groen mee met de grapjes rond homoseksualiteit. Hoe ouder Patrik wordt, hoe meer hij in zijn kennissenkring in contact komt met jonge homoseksuelen. Hij stelt zijn visie rond homoseksualiteit bij en kan al aan vrienden vertellen dat zijn vader homo is. Patrik heeft geen enkel probleem met homoseksualiteit. “Maar ik zou het moeilijk hebben om mijn vader met een andere man hand in hand te zien lopen of te zien kussen.”
20
4 Veranderingsdoel Gezien het beknopte karakter van deze bachelorproef, zal de nadruk hoofdzakelijk liggen op het uitwerken van strategieën om mensen zoals Bart te ondersteunen. Het is belangrijk dat er in een gezin, school, maatschappij en over de geloofsgrenzen heen open over homoseksualiteit gepraat kan worden. Dat er vandaag de dag nog jongeren zijn die zich niet durven outen of uit het leven stappen omwille van het “anders” zijn is onaanvaardbaar. De weerstand die mensen hebben tegenover homoseksualiteit dient verminderd te worden door het wegnemen van vooroordelen en onjuiste informatie.
4.1 Opbouw eindwerk Ik behandel ook kort alle begrippen die in de casus aan bod komen zoals incest, depressie, zelfdoding, minderheidstress, seksverslaving, eetstoornissen, loyaliteit, objectrelatie, gehechtheid, parentificatie en geloof en dit om een beter(in) zicht te hebben in de problematiek. Deze begrippen zijn in mindere mate of net heel belangrijk in combinatie met homoseksualiteit. Heteroseksualiteit is ook een vraagstuk dat opheldering behoeft en is geen vanzelfsprekend feit gebaseerd op een aantrekkingskracht die uiteindelijk van chemische aard is. Freud (1856-1919)
21
5 Verklaring van enkele begrippen 5.1 Definitie homoseksualiteit Homoseksualiteit is Gods manier om er voor te zorgen dat de waarlijk begiftigden niet belast worden met het hebben van kinderen. Sam Austin componist –dichter In het boek seksuele ethiek van Ilse Cornu wordt homoseksualiteit als volgt omschreven: ‘Homoseksualiteit is elke vorm van lichamelijk contact tussen personen van het zelfde geslacht waarbij een erotisch- seksuele opwinding optreedt. Neigend of gericht op een orgasme. Als er echter alleen over een eventueel contact gefantaseerd wordt spreekt men van homoseksuele gevoelens of impulsen’. Een andere definitie vond ik in het boek “Holebi’s in beweging” (Cockx & Tytgat, 2000). Daar spreekt de auteur dat men de term ‘homoseksualiteit’ gebruikt wanneer we het hebben over het fenomeen van de seksuele gerichtheid op personen van het zelfde geslacht. De term is dus van toepassing op homo’s, lesbiennes en biseksuelen, kort samengevat holebi’s. De term holebi is een vrij recente term, zoals men vroeger in de Oudheid en de Middeleeuwen sprak over Pederasten en sodomie. Abstract omschreven staat de term holebi’s voor de groep van personen met een niet exclusief heteroseksuele identiteitsbeleving (Cockx, 1998). Homoseksualiteit is een beschrijvende term en zegt niets over de diepte van de beleving, de algemene seksuele gerichtheid op seksgenoten, de sterkte van de impuls, het emotionele belang, de integratie en acceptatie hiervan bij de persoon in kwestie. In de hulpverlening komt men zelden de homoseksuele acceptatieproblematiek tegen als een op zichzelf staande klacht. Er is vaak sprake van een lage algemene zelfwaardering en problemen met sociale vaardigheden, zeker in contact met andere homoseksuele mannen, seksuele problemen en angst voor intimiteit. De combinatie van acceptatieproblemen en ook een veelheid van andere klachten en symptomen zoals depressie, verslavingen, en zelfs psychotische decompensatie. Kinsey stelde seksuele voorkeur voor als een continuüm, een bipolaire schaal met aan de uiteinden de extremen ‘volledig homoseksueel’ en ‘volledig heteroseksueel’. Hij transformeerde dit continuüm echter zelf in een categorische variabele door zeven categorieën te onderscheiden (Cornu, 2013; Swaab, 2013; Schippers, 1995). Zeven categorieën volgens de ene bron, 6 volgens de andere bron en nog een andere bron spreekt van tien. Alfred Kinsey ontwikkelde de “Kinsey- schaal” die loopt van 0 tot 6, de nul staat voor exclusief heteroseksueel en zes voor exclusief homoseksueel. Drie staat voor biseksueel. Waar men zich op de schaal bevindt, zou al van in de baarmoeder bepaald worden door je genetische achtergrond, de hormonen en andere stoffen die zich zetten op de ontwikkelende hersenen. Uit een onderzoek op tweelingen blijkt dat seksuele oriëntatie voor 50 % genetisch bepaald is. Maar door welke genen is nog niet echt duidelijk. Het rare is dat de genetische factor voor homoseksualiteit zich handhaaft in een populatie die zich bijna niet voorplant. 22
Dus deze genen vergroten niet alleen de kans op homoseksualiteit, maar zorgen er ook voor dat de vruchtbaarheid bij de broers en/of zussen vergroot. Deze genen blijven dus circuleren (Cornu, 2013; Swaab, 2013; Schippers, 1995).
5.2 Het begrip Incest bij siblings Wanneer de seksuele opwinding bij één of beide kinderen een grote rol speelt en er een orgasme wordt nagestreefd, is er sprake van incest. Maar ook dan bestaan verschillende gradaties. Soms gaat het om een min of meer gelijkwaardige situatie waarbij beide kinderen of jongeren een overeenkomstige inbreng hebben. In andere situaties neemt een van de twee duidelijk het initiatief, maar probeert de ander over te halen om ‘vrijwillig’ mee te doen. Dat kan op een oprecht vriendelijke manier gebeuren, maar ook quasivriendelijk, bij wijze van verleiding. In het laatste geval is er eigenlijk al sprake van machtsmisbruik, aangezien het om psychologische macht gaat. In het meest ongunstige geval is er sprake van een volstrekt eenzijdig initiatief dat de ander wordt opgedrongen, eventueel met gebruikmaking van dreigementen of lichamelijke geweld. Uit onderzoek blijkt dat, bij kinderen onder de tien jaar, elkaar bekijken, aanraken en eventueel masturberen tot de meest gebruikelijke vormen van seksueel contact horen, al heeft een enkeling onder de tien jaar al ervaring met een poging tot coïtus. Pas in de puberteit wordt vaker de overgang gemaakt van kijken en aanraken naar het bereiken van een orgasme, al dan niet door middel van vrijen (Boer, 1994, pp. 43-49).
Stefaan Bogaerts haalt in zijn boek “De verleiding uit het onvermogen” (2003) een onderzoek aan van Draijer dat plaatsvond in 1988 en in 1998. Indien het incest is onder dwang, dan gaat het duidelijker om ervaringen die zeer schadelijk zijn. Hier is sprake van een ‘dader’ en een ‘slachtoffer’. Ook jongens kunnen het slachtoffer zijn van seksueel misbruik door oudere broers. Daarbij worden jongere broers soms gedwongen tot het masturberen of het oraal bevredigen van de oudere broer. Ook anaal seksueel contact komt voor tussen broers. Dat hier meestal geweld gebruikt wordt is vanzelfsprekend. Uit getuigenissen weten we dat incestslachtoffers vaak in een loyaliteitsconflict terechtkomen en daarin gemanipuleerd worden, ze durven niets te zeggen aan de ouders of vrienden. Incest is soms voor de therapeut een verwarrend iets, omdat de patiënt voortdurend heen en weer schuift tussen het narcistische en het neurotische, en de therapeut en diens therapeutisch kader uitdaagt (Dieltjens & Meurs, 2008).
23
Het onderscheid maken tussen seksueel misbruik en de gewone seksuele exploraties van kinderen is zeer moeilijk, las ik in het Tijdschrift voor psychologie – al is het omdat we nog maar nauwelijks weten wat op dit gebied ‘gewoon’ is. De hypothese is dat bij patiënten met een incestproblematiek de inbreuk op de bevattingsmogelijkheden al heel vroeg plaatsvindt door het over accentueren van het seksuele, dat later op een fetisjistische en verslavende manier door de patiënt uitgeageerd wordt. Dat een gebrekkige bescherming van de moeder kenmerkend kan zijn voor een vroege stoornis, impliceert nog niet dat het bij incestslachtoffers per definitie om een vroege stoornis gaat. De fenomenologische overeenkomst is geen bewijs voor causale relaties. De moeder die haar blik afwendt, die haar zoon of dochter niet beschermt tegen incest, hoeft niet dezelfde te zijn als de moeder die haar kind in de eerste ontwikkeling tekort doet. Hoewel het tekort aan bescherming en zorg, affectieve steun en aandacht een basale rol speelt, denk ik niet dat dit betekent dat een kind seksueel misbruikt wordt, omdat de moeder geen ‘good enough mothering’ kon geven. Dit legt het gewicht te veel bij het kind en de moeder als actoren en onvoldoende bij de dader’ (Nicolai, 1997, pp. 173-176; Thys & Vermote (red.), 1997).
24
5.3 Het begrip depressie Depressie De waarheid was, het leven betekende niets voor me. Elke dag dat ik leefde, elke stap erin, bracht me dichter bij de rand van een afgrond, vanwaar uit ik duidelijk mijn ondergang voor me zag. Stoppen, teruggaan, beide waren onmogelijk; noch kon ik mijn ogen sluiten voor het lijden dat me als enige nog restte, de dood was alles in me, totale vernietiging zelfs. Zo gebeurde het dat ik, een gezond en gelukkig mens, het gevoel kreeg dat ik niet langer leven kon, dat een onweerstaanbare kracht me het graf in trok. Leo Tolstoj (1828-1910) Een depressie kan bij iedereen optreden na een zeer stressvolle gebeurtenis, het overlijden van een dierbaar iemand of het niet slagen voor een examen. Diezelfde gebeurtenissen leiden bij de ene persoon tot een depressie en bij de andere niet. Waarom dit zo is, is moeilijk te verklaren. Bij sommige mensen is er sprake van een duidelijke aanleg voor depressie. Die aanleg zou in de vroege ontwikkeling ontstaan. In feite is depressie een ontwikkelingsstoornis van de hypothalamus (Swaab, 2013).
5.4 Het begrip zelfdoding Tot eind jaren zestig was “zelfmoord” de meest gebruikte term en taalkundig ook de meest correcte. Onder invloed van de Franse taal is het meer wetenschappelijke woord “suïcide” onze taal binnengedrongen. Er zijn ontelbaar veel definities over zelfdoding. De definitie die Jeroen Brouwers in 1983 formuleerde, is voor velen de meest toepasselijke. ”Zelfmoord is het met voorbedachten rade en in beginsel volledig bij zinnen door eigen toedoen en uit vrije wil verrichten of nalaten van een handeling met het oogmerk daarmee zijn leven te beëindigen” (Demyttenaere, 2012, pp.25).
5.5 Het begrip minderheidsstress Stress waaraan individuen uit een sociaal gestigmatiseerde categorie, met name homoseksuelen, worden blootgesteld (Thesaurus zorg en welzijn, 2014).
5.6 Homoseksualiteit en eetstoornissen In een artikel van Mens en gezondheid over mannen en eetstoornissen worden verschillende wetenschappelijke onderzoeken aangehaald die een link tussen homoseksualiteit en eetstoornissen aantonen. Deze onderzoeken van FernándezAranda et al. (2004), Crisp et al. (2006) en Muise, Stein en Arbess (2003) concludeerden allen dat homoseksuele geaardheid als risicofactor voor anorexia nervosa en boulimie nervosa gezien kan worden. Ik kom hier later nog op terug, want dit is blijkbaar bij homoseksuele mannen een veel voorkomend probleem. 25
6 Psychoanalytische invalshoek Ik maak hier even een oplijsting van reacties uit de psychoanalytische hoek. De reacties getuigen soms van hoe moeilijk dit onderwerp ligt, ook bij mensen die een opleiding genoten om net samen met de patiënt te proberen de moeilijkheden die het symptoom heeft verwekt, te begrijpen. Dick Swaab (2013) haalt in zijn boek “Wij zijn ons brein” aan dat de psychoanalyse, het braakmiddel apomorfine uitprobeerde en dit in combinatie met homoerotische plaatjes om mannen van hun homo-erotische gevoelens af te brengen. Het enige effect was dat de mannen begonnen te braken als de therapeut binnenkwam. Men voerde zelfs hersenoperaties uit bij homoseksuele mannen die vervolgens strafvermindering kregen als ze verklaarden dat de behandeling had geholpen. De meeste mannen verklaarden dit natuurlijk graag. In 1973 ging het er zeer emotioneel en heftig aan toe op het debat dat voorafging aan de historische beslissing van de American Psychiatric Association om homoseksualiteit niet langer als psychopathologie te beschouwen. Het verzet kwam vooral uit de hoek van de psychoanalytisch geschoolde psychiaters. Vanaf eind jaren tachtig van de vorige eeuw begint dus ook de psychoanalyse wat holebivriendelijker te worden. De homoseksuele analyticus Isay, die open voor zijn homoseksualiteit uitkwam, gaat ervan uit dat homoseksualiteit biologisch bepaald is, hij is echter niet van mening dat het daarbij om een defect gaat (Maasen, 2002). Hij beschreef hoe prehomoseksuele jongens binnen de oedipale constellatie de aandacht van hun vader proberen te trekken en vast te houden, onder andere door typische kenmerken van hun moeder over te nemen. De gedachte is dat afwijzing tijdens de jeugd door vader en/of andere belangrijke mannen uit de omgeving bij homo’s kan leiden tot problemen bij de opbouw van een reëel zelfbeeld. Vader en andere significante mannen spelen zo’n belangrijke rol, omdat de latere objectkeuzes en primaire relaties van homoseksuele mannen gericht zijn op seksegenoten. Ervaringen met jongens en mannen in de jeugd leggen de basis voor het zelfbeeld als man, maar vooral ook voor het vermogen van homoseksuele mannen om later intieme relaties aan te gaan met andere mannen (Maasen, 2002, pp. 305-306).
Het boek ‘Narcistische krenkingen. Psychotherapie voor homoseksuele mannen’ van Thijs Maasen (2002) beschrijft eveneens hoe homojongens tijdens hun jeugd kwetsbaar kunnen zijn voor narcistische kwetsuren. Het ‘anders zijn’ van deze homojongens kan namelijk leiden tot afwijzing door belangrijke personen uit de omgeving. Vooral de afwijzing door hun vader of andere mannelijke zorgdragers kan hard aankomen. Deze kwetsuren kunnen in de loop van de seksuele identiteitsontwikkeling leiden tot een gefragmenteerd of vals zelfbeeld, dat onder andere tot uiting komt in een problematische relatievorming met andere mannen tijdens de volwassenheid. Zoals schrik om zich te binden of andere seksuele problemen. Wanneer deze mannen tijdens of na hun coming- out onvoldoende positieve en ‘corrigerende ervaringen’ kunnen opdoen met zielsgenoten, is de kans groot dat het gefragmenteerde zelfbeeld in stand blijft (Maasen, 2002, pp. 305-306).
In het boek Freud als filosoof (Van Haute & De Vleminck (RED), 2013) worden: “De Drie Verhandelingen” besproken. In een voetnoot uit 1915 schrijft Freud met betrekking tot de homoseksualiteit dat wij in onze kindertijd allen zowel homo26
als heteroseksuele objectkeuzes hebben gemaakt en dat in het onbewuste ondanks de duidelijke en kwalitatieve verschillen op het niveau van het manifeste gedrag homo- en heteroseksuele tendensen op structurele wijze naast elkaar bestaan. Er zijn dus slechts kwantitatieve verschillen die op het niveau van het manifeste gedrag bepalend zijn. De manifeste homo- en heteroseksualiteit hangt af van de relatieve kracht van de onbewuste investering van zowel mannelijke als vrouwelijke objecten en niet van de aan- of afwezigheid van de investering van objecten van een enkel geslacht. Bovendien varieert de relatieve intensiteit van deze investeringen in de loop van de tijd en van de individuele geschiedenis van het subject. En juist daarin ligt volgens Freud de verklaring waarom manifeste heteroseksuelen in bepaalde omstandigheden, zoals bijvoorbeeld gevangenschap, homoseksueel kunnen worden en omgekeerd. Freud stelde vast dat er geen zuivere heteroseksuele relaties bestaan waarin geen perverse elementen een rol spelen. Uit de alliantie formatie hypothese komt ook de stelling naar voren dat seksualiteit onder seksgenoten een flexibele eigenschap is. De stelling luidt dat seksualiteit tussen seksegenoten welig zal tieren wanneer allianties tussen seksegenoten van vitaal belang zijn. Vandaar dat de antiek Griekse vorm van pederastie vooral floreerde in oorlogstijd. De Japanse samoeraicultuur kende een vergelijkbare vorm van homoseksuele camaraderie in oorlogstijd. De samoeraistrijders waren elk gehuwd en brachten zelf hun kinderen groot, maar tegelijkertijd werd verondersteld een soort page in te wijden in de mannelijke deugden van de samoerai. Loyaliteit, vastberadenheid en eer werden hoog in het vaandel gedragen. Seks maakte ook deel uit van hun relatie, al zou het niet centraal hebben gestaan. Samoeraistrijders streden net als hun lotgenoten, in Sparta en Thebe, het liefst aan de zijde van hun sekspartners. De seksuele band alleen kon een voldoende stevige basis vormen voor de verregaande vorm van loyaliteit die elke veldslag vereiste’ (Adriaans & De Block, 2007).
In het Tijdschrift voor Psychoanalyse vond ik een artikel ‘Freuds theorie van de mannelijke homoseksualiteit’ van Adreas De Block en Paul Moyaert (2001) over de vier verklaringsmodellen voor de mannelijke homoseksualiteit door Freud. Deze modellen kunnen helpen om de klinische problematiek van homoseksualiteit beter te begrijpen. Het ene model is al meer omstreden dan het andere. De vier modellen maken het nadenken over de relatie tussen seksuele objectkeuze en seksuele identiteit en oedipale identificatie mogelijk. Laatst nam de psychoanalytische literatuur afstand van Freuds theoretische uiteenzettingen. Het eerste model verklaart homoseksualiteit namelijk vanuit een regressieve objectkeuze, gebaseerd op een sterke identificatie met de moeder. Hij haalde zijn inzicht uit het leven van Leonardo da Vinci. De objectkeuzes van de volwassen Leonardo zouden sterk bepaald zijn door het feit dat hij als bastaardzoon de eerste vijf levensjaren alleen bij zijn moeder doorbracht. Deze infectueuze liefdesband werd bruusk verstoord toen hij bij zijn vader en diens echtgenote moest inwonen. Leonardo had eerst het alleenrecht op zijn moeder en vervolgens moest hij er afstand van doen. Deze opeenvolging van gebeurtenissen kon Leonardo alleen maar opvangen door een sterke identificatie met de moeder, waardoor hij tegelijk in een regressieve zin haar objectkeuzes kon voortzetten (Adriaans & De Block, 2007). Het tweede verklaringsmodel zoekt zijn verklaring in de narcistische overwaardering van de fallus. Freud interpreteerde een bepaalde homoseksuele objectkeuze als een narcistische overwaardering van de penis, die een bescherming moest geven aan de castratiedreiging. Deze overwaardering zorgt ervoor dat de homo27
seksueel zich terugtrekt in een bastion dat onkwetsbaar wil zijn voor de intrusie van de castratie die zich in het geslachtsverschil concretiseert (Adriaans & De Block, 2007). In het derde verklaringsmodel ontstaat homoseksualiteit als reactieformatie tegen agressie. Freud schuift hier een nieuw mechanisme naar voren, namelijk het mechanisme van de homoseksuele objectkeuze. Het ontstaat volgens Freud uit overwonnen rivaliteit en verdrongen agressieve impulsen (Adriaans & De Block, 2007). De vierde verklaring die Freud aan de mannelijke homoseksualiteit geeft is het negatieve oedipuscomplex, waarbij de jongen een feminiene dispositie tegenover de vader ontwikkelt, gekoppeld aan het psychisch onvermogen om met de vader te concurreren (Adriaans & De Block, 2007). Deze vier modellen sluiten elkaar niet uit, wat betekent dat de bron van een volwassen homoseksuele objectkeuze meestal moet worden gezocht in een combinatie van deze mechanismen, die elkaar wederzijds versterken. De twee laatste verklaringsmodellen komen nauwelijks aan bod in de hedendaagse psychodynamische literatuur. Er wordt geen woord meer gewijd aan het belang dat Freud hechtte aan de reactieformatie en aan het negatieve oedipuscomplex. Dit is een historische onjuistheid. De laatste verklaringsmodellen zijn een belangrijk klinisch gegeven. Volgens Freud is de volwassen objectkeuze immers zeker niet altijd het negatief van de vroeg- infantiele objectkeuze. Een vroegtijdige homoseksuele objectkeuze resulteert niet noodzakelijk in een latere heteroseksualiteit (Adriaans & De Block, 2007).
6.1 Seksueel disfunctioneren Seksuele stoornissen worden veroorzaakt door factoren op biologisch, psychologisch en sociaal- relationeel gebied. Het accent kan daarbij op één of meer van deze probleemaspecten liggen (Vandereycken et al, 2008).
6.2 Overmatig seksueel verlangen bij mannen Seks als gedrag versus seks als individuele betekenisdrager. Het handboek van Gijs et al. (2009) Seksuologie behandelt kort het fenomeen van hyperseksualiteit of seksverslaving. Er is een enorme conceptuele verwarring rond seksverslaving. Er is weinig geweten over de prevalentie en onderliggende dynamiek. Volgens sommige auteurs is het zelfs onduidelijk of het gaat om een stoornis in strikte zin. Waar niet zozeer erg frequent seksueel gedrag, zoals vaak masturberen, veel kortdurende of gelijktijdige seksuele relaties, als wel om de mogelijke specifieke kwaliteit ervan. Hij maakt een onderscheid tussen seksueel rusteloze versus contactgerichte mannen en vrouwen met een erg intensief en gevarieerd seksueel leven. Deze tweespalt is gebaseerd vanuit onderzoek. De klinische praktijk ervaringen verschillen in ontwikkelingsverloop. Seksueel rusteloze personen kenden in essentie een nietveilige hechting en zijn excessief op stereotype fantasieën gericht, waarbij seks losgekoppeld is van intimiteit en een negatief zelfwaardegevoel verbergt. Contactgerichte personen zijn veilig gehecht, hebben een degelijk zelfwaardegevoel en ervaren seks geïntegreerd en intiem (Decoene, 2011, pg.51-52).
28
Een kleine groep mannen heeft zoveel verlangen naar of behoefte aan seks dat de man zelf, zijn partner of zijn omgeving daar last van heeft. Dat kan zich uiten als niet goed bedwingbare, dus dwangmatige seksuele behoefte (bijvoorbeeld aan coïtus, masturbatie, seksfilms, andere partners of seksueel geweld). Onder mannen met ‘te veel verlangen’ zijn verschillende groepen te herkennen (van Zessen, 2010). Bij sommige mannen gaat het om een ernstig persoonlijkheidsprobleem: het gedrag is bijvoorbeeld ontstaan uit een antisociale persoonlijkheid, uit ervaringen van seksueel misbruik of vanuit ernstig verstoorde seksuele leerprocessen. Ook het dwangmatig aspect van de seksverslaving zorgt ervoor dat de patiënt een verstoord seksueel gedragspatroon en overeenkomstig genieten heeft. De seksuele en masturbatiefantasieën worden niet meer gebruikt om lustvol om te springen met de gevoelens en/of om het seksuele ontwikkelingsproces te stimuleren, men gebruikt het eerder om gevoelens van stress, angst en depressie te vermijden of ongedaan te maken. Obsessioneel bezig zijn met seks gekoppeld aan het compulsief opzoeken van seksuele bevrediging, wordt een drug. Seks wordt dan gereduceerd tot een beloning, een onmiddellijk bevrediging, een vlucht of een manier om, om te gaan met lage zelfwaardering, tekorten of emoties die we niet leuk vinden. We merken bij veel seksverslaafde patiënten een angst op om relaties aan te gaan. De onmogelijkheid om een ander intiem te beminnen (Penne (red.), 2009).
29
7 De theorie toetsen aan de praktijk. De casus besproken van uit de opgedane kennis: Het psycho- analytisch perspectief Bart heeft een ontembare hunker naar seks en lichamelijkheid. Hij heeft dagelijks meerdere keren nood aan seks. Freud noemde dit een kortsluiting op basis van een buitensluiting. Verslaving en ook masturbatie sluiten de Ander uit waardoor er een kortsluiting op kan treden tussen het verlangen en de bevrediging (Penne (red), 2009). Ook deze hypothese is mogelijk bij Bart van toepassing namelijk dat bij patiënten met een incestproblematiek de inbreuk op de bevattingsmogelijkheden al heel vroeg plaatsvinden door het over accentueren van het seksuele, dat later op een fetisjistische en verslavende manier door de patiënt uitgeageerd wordt. Dit is iets waar Bart elke dag tegen vecht. Dat een gebrekkige bescherming van de moeder kenmerkend kan zijn voor een vroege stoornis, omvat nog niet dat het bij slachtoffers van incest per definitie om een vroege stoornis gaat. De fenomenologische overeenkomst is geen bewijs voor een oorzakelijke relatie. De moeder die haar blik afwendt, die haar zoon of dochter niet beschermt tegen incest, hoeft niet dezelfde te zijn als de moeder die haar kind in de eerste ontwikkeling tekort doet. Daar het tekort aan bescherming en zorg, affectieve steun en aandacht een basale rol speelt, heeft niet tot gevolg dat dit betekent dat een kind seksueel misbruikt wordt, omdat de moeder geen ‘good enough mothering’ kon geven. Dit legt het gewicht te veel bij het kind en de moeder als actoren en onvoldoende bij de dader (Thys & Vermote (red.), 1997; Nicolai, 1997). Ook in deze theorie vind ik mogelijk het verhaal van Bart terug: Bart was lang de jongste van het gezin. Ook daar zit een theorie achter in verband met homoseksualiteit namelijk de alliantieformatie- hypothese. Het verband tussen homoseksualiteit en geboortevolgorde. De Canadese seksuoloog Blanchard ontdekte dat er een nauwe band is tussen het aantal oudere broers en de seksuele oriëntatie van later geborenen. Bart is het negende kind en heeft zeven broers. Hoe moet men dit begrijpen? Geboortevolgorde en homoseksualiteit. Blanchard wijt dat verband aan een immuunreactie van de moeder tegen een mannelijk antigen. Deze reactie zou zich voordoen tijdens de eerste maanden van de zwangerschap en deze zou de seksuele differentiatie van het brein van de foetus verstoren. Ook niet onbelangrijk is dat mannen met veel oudere broers lager in de hiërarchie staan. Waardoor ze allianties met andere, niet- verwante mannen nodig hebben om alsnog een hogere plaats in de pikorde te verwerven. Bart heeft al veel bedpartners gehad en is steeds op zoek naar seks, over een echte relatie kunnen we amper spreken. Het gaat hier niet over de ander maar over zijn eigen genot. Ook tijdens zijn huwelijksleven blijft hij mannen opzoeken. Hij had alleen seks met zijn vrouw wanneer er bij haar een kinderwens was. Hij is er wel van overtuigd dat hij indien zijn vrouw hem meer lichamelijkheid had gegeven hij bij haar had kunnen blijven en zijn “dubbelleven” had kunnen verder zetten (Adriaens & De Block, 2007). Ook dit is niet ongewoon daar: een historisch antropologisch onderzoek over homoseksualiteit bevestigt dat veel mannen die seks hebben met andere mannen, ook gewoon gehuwd zijn met een vrouw. De gedachte dat een homoseksueel een vrouw huwt, komt bij ons misschien als zeer raar over, maar in vroegere tijden was dit schering en inslag. Zelfs vandaag treden homoseksuelen in vele 30
culturen in het huwelijksbootje met een vrouw. Japan bijvoorbeeld heeft daarin een traditie (Adrians & De Block, 2007). Daar lezen huwbare vrouwen vaak homobladen, omdat daarin zoekertjes staan van homoseksuelen. De families en werkgevers van deze proberen hen zo aan te sporen om te huwen en kinderen voort te brengen (Adrians & De Block, 2007). En indien we verder in de tijd terug gaan, vinden we dit: In het oude Griekenland werden Spartaanse jongens, eromenoi, onder het arendsoog van hun oudere minnaars erastai, klaargestoomd om goede strijders te worden. Alle erastai waren getrouwde mannen en ook van de eromenoi werd verwacht dat ze in het huwelijk traden en kinderen verwekten. Vandaag de dag hebben de meeste homoseksuelen alleen seks met iemand van het zelfde geslacht en nooit met iemand van het andere geslacht. Deze exclusiviteit is in geen geval representatief voor de geschiedenis van de homoseksualiteit’ (Adrians & De Block, 2007).
Indien Bart enkele eeuwen vroeger was geboren, had hij perfect binnen de toen heersende norm geleefd. De huidige vorm van homoseksualiteit dateert volgens historische bronnen van het begin van de 18de eeuw. Historicus Trumbach beweert dat voor 1700 tal van Europese mannen seksuele relaties met zowel vrouwen als jongemannen onderhielden. De religieuze autoriteiten verafschuwden deze activiteiten en lieten dit duidelijk merken en de inquisitie tierde welig, vooral in Zuid-Europa. De publieke opinie had geen moeite met deze vorm van homoseksualiteit. De enige voorwaarde was dat de oudere minnaar de actieve rol speelde. Rond 1700 treedt een belangrijke verandering op in de seksuele mores. Sommige oudere manen die zichzelf mollies of sodomites noemden veranderde van rol. Ze verlangde alleen nog naar mannen, ze trouwden niet en brachten geen kinderen groot. Ze namen een passieve seksuele houding aan. De nieuwe vorm van homoseksualiteit is geboren, en is amper driehonderd jaar oud. Raar dus dat er zoveel commotie is rond iets dat vroeger volkomen de norm was (Adrians & De Block, 2007). Wat met liefde tussen twee vrouwen? Freud gaf openlijk toe dat vrouwelijke seksualiteit een onbekend terrein was voor de toenmalige wetenschap. De seksuologie heeft een serieuze inhaalbeweging gemaakt maar over vrouwelijke homoseksualiteit is weinig gekend. Zowel de vrouwelijke als de mannelijke homoseksualiteit vertonen gelijkenissen, beiden hebben een grote variatie aan uitdrukkingsvormen. In het antieke Griekenland op het eiland Lesbos, zou een vrouwelijke soortgelijke hebben bestaan van de relatie tussen erastes en eromenos (Adrians & De Block, 2007).
,
31
8 De intergenerationele contextuele invalshoek 'Als je stenen op je weg laat liggen, struikelen je kinderen erover.’ Dit Surinaams spreekwoord drukt goed de kern van de bekommernis van Ivan Boszormenyi-Nagy uit. De zorg voor de volgende generaties en de aandacht voor alle betrokkenen bij een probleem. ‘Contextuele therapie’ is de naam die Ivan Boszormenyi-Nagy heeft gegeven aan de hulpverlening en de psychotherapie die voortkomt uit zijn visie op het menselijk leven en op relaties. Het doel van de contextuele therapie is door verbondenheid te komen tot werkelijke vrijheid en autonomie. De balans van geven en nemen is het symbool geworden van de contextuele therapie. Daarbij is het fundamenteel dat de ‘armen’ van deze balans vaak niet even lang zijn. En zo is de positie van een kind ten opzichte van zijn ouders ongelijkwaardig. De ouders zijn verantwoordelijk voor het opvoedingsproces. Door zijn geboorte is het kind in een existentieel onomkeerbare positie ten opzichte van zijn ouders geplaatst, die van nageslacht. De investering die de ouders plegen door het kind op verantwoorde wijze groot te brengen, kan niet door dit kind aan zijn ouders op gelijke wijze worden terugbetaald. Wat het kind wel kan doen is wat gewicht leggen op de korte arm van de balans en net dit is van groot belang in de contextuele therapie (van den Eerenbeemt & Oele, z.j.).
Ter illustratie refereer ik naar een mythe uit de oudheid; die van Aeneas, de grondlegger van het Romeinse imperium. Deze redt zijn oude, ”nutteloze” vader uit de puinhopen van het brandende Troje. Zijn vader was blind, gestraft door de Olympische Goden voor zijn zonden. Deze “slechte vader, torsende stichter” van het wereldrijk der Romeinen is een goede mythe voor de contextuele therapie. Kon niet juist door deze gevende daad Aeneas zijn wereldrijk grondvesten? Was hij anders, met een verbrande, slechte vader, niet net als Oedipus onvrij geweest door schuld en geplaagd door schuldgevoel? Het gaat dus om het doen, de daad, de actie. Het uit het brandende Troje dragen van zijn vader, maakt Aeneas tot een held, niet de intentie, niet het gevoel het te moeten. Het is ook in de contextuele therapie de daad die de balans tussen ik- gij in beweging zet (van den Eerenbeemt & Oele, z.j., pp. 2-3).
8.1 Basisattitudes en begrippen voor de contextuele therapie 8.1.1 Veelzijdige partijdigheid of meerzijdige partijdigheid Kenmerkend voor de contextuele hulpverlening is de grondhouding van de therapeut die zich niet gelijktijdig maar wisselend achtereenvolgens achter de belangen en posities van de diverse betrokkenen zet. Dit om alle betrokkene in hun context recht te doen en de posities ten opzichte van elkaar af te bakenen. Het maakt niet uit of deze personen tijdens het gesprek aanwezig zijn of niet. Het vormt de basis voor al het verdere handelen. Soms is het pas mogelijk therapeutisch vooruitgang te boeken, als de positie van de huidige ouder als slachtoffer ten opzichte van de grootouder is erkend. Dan pas kan er een einde gemaakt worden aan de parentificatie van het kind en draagt dit bij aan de groei van onderling begrip en beginnend herstel van vertrouwen (Deltour, 2005; Michielsen et al, 1998; Baeten, 2013-2014; van den Eerenbeemt & Oele, z.j.).
32
8.1.2 Oriëntatie op hulpbronnen De oriëntatie van de contextuele therapie is er dus op gericht een bron op te sporen waaruit nieuw vertrouwen is te winnen. Het kan dat de cliënt niet in staat is of nog niet in staat is om de dialoog aan te gaan met zijn vader, moeder. Het kan ook zijn dat dit nooit meer gaat lukken wanneer deze personen al overleden is. Een hulpbron is iemand vanuit de context van de cliënt in wie hij vertrouwen heeft. Een hulpbron kan een belangrijke bron van erkenning zijn. Er zijn vele denkbare manieren van hulpbronnen inroepen, zoals een tante, een buurvrouw. Wat weet deze persoon te vertellen over het gezin van toen? (van den Eerenbeemt & Oele, z.j.; Van der Pas, 1998).
8.1.3 Het belang van actie Fundamenteel is de nadruk op actie, op de daad. Het is namelijk die daad die de balans tussen geven en ontvangen in beweging zet, niets anders. De daad, met name de gepaste zorg voor de ander, doet dit wel. Het zijn daden die het eigen bestaan zin geven. Dit bestaat uit 4 dimensies (Baeten, 2013-2014; van den Eerenbeemt & Oele, z.j.). 8.1.3.1 De eerste dimensie: de dimensie van de feiten Om beter te begrijpen waarom iemand op die manier in het leven staat, is het belangrijk zicht te hebben op de feiten die zijn leven richting hebben gegeven. Belangrijke feiten die iemands bestaan beïnvloeden zijn bijvoorbeeld erfelijke ziekten, lichamelijke gezondheid, invaliditeit, adoptie, plaats in de kinderrij. Maar ook sociaal – economische omstandigheden, zoals oorlog, werkloosheid en scheiding. Ook feiten uit voorgaande generaties, het geboren zijn in een bepaald milieu, uit een bepaald ras, met bepaalde historische wortels, valt onder deze dimensie (van den Eerenbeemt & Oele, z.j.). Karla Van Ieperen – Schelhaas haalt in haar boek contextuele hulpverlening aan dat niet alleen de feiten van belang zijn maar ook gegevens uit de voorgaande generaties. Gebeurtenissen in het leven van de (groot)ouders hebben consequenties voor het leven van hun nageslacht (van den Eerenbeemt & Oele, z.j.; Van Ieperen- Schelhaas & Verharen, 2011). Sommige feiten noemen we onrecht, dit komt door het beschadigend effect dat ze brengen in het leven van iemand. Er bestaan twee soorten onrecht namelijk verdelend onrecht of toedelend onrecht. Verdelend onrecht kan het best begrepen worden als onrecht waar niemand schuld aan heeft. Het overkomt een mens en het heeft consequenties voor zijn eigen leven en voor de volgende generatie, bij voorbeeld ernstige ziekte(kanker, erfelijke aandoening) of overlijden van een gezinslid (Van Ieperen- Schelhaas & Verharen, 2011). Vergeldend onrecht is wanneer mensen elkaar bewust of onbewust leed aandoen. We kunnen een verantwoordelijke aanduiden voor het onrecht dat is aangedaan. We spreken dan over incest, verwaarlozing, misbruik en geestelijke en/of emotionele mishandeling. Verdelend onrecht kan gemakkelijk leiden tot vergeldend onrecht (Deltour, 2005; Michielsen et al, 1998; van den Eerenbeemt & Oele, z.j.; Van Ieperen- Schelhaas & Verharen, 2011).
33
8.1.3.2 De tweede dimensie: de dimensie van de psychologie Een goede basiskennis van psychologie is een eerste vereiste voor de contextuele therapie. De psychoanalyse, met onder andere de object- relatietheorie van Fairbairn is cruciaal. Een tweede belangrijk punt is de kennis van ontwikkelingspsychologie. Het feit dat bepaalde fasen in de ontwikkeling van het kind buitengewoon kritiek en onvervangbaar zijn denken we daarbij aan de klassieke hechtingstheorie, theorieën over psychopathische en narcistische karakterontwikkeling etc., heeft belangrijke consequenties voor het handelen van de contextuele therapeut, met name in de vierde dimensie (van den Eerenbeemt & Oele, z.j.). De tweede dimensie is zuiver subjectief. Objectieve feiten worden immers door elke mens op een verschillende manier verwerkt en geïntegreerd in zijn leven. Belangrijk is om inzicht te krijgen in de wijze waarop de feiten het leven van deze personen hebben beïnvloed en de gevolgen daarvan op hun persoonsontwikkeling. Vragen die we ons kunnen stellen zijn: hoe heeft iemand die belangrijke gebeurtenissen verwerkt? Hoe voelt iemand zich daarbij? Hoe denkt hij over zichzelf? (Deltour, 2005; Michielsen et al, 1998; van den Eerenbeemt & Oele, z.j. ; Van Ieperen- Schelhaas & Verharen, 2011). 8.1.3.3 De derde dimensie: de dimensie van de interactie De interactie en de communicatiepatronen van iemand staan hier centraal. De contextuele therapeut ziet het belang van waarneembaar gedrag in. Hij heeft wel degelijk oog voor machtsstructuren, systemen en subsystemen, manipulatie, zondebok- fenomenen en feedbackmechanismen. De verschillende betrokkenen in een relatie drukken allemaal hun stem op de wijze waarop ze met elkaar in interactie gaan. Belangrijke vragen zijn hier: hoe communiceren de betrokkenen met elkaar? Is er openheid? Zijn alle gevoelens bespreekbaar? Wie bepaalt de regels en op welke manier? Zijn de relaties gelijkwaardig of niet? Hoe is de relatie tussen kind en ouder? Hoe zijn de verhoudingen tussen de kinderen? (van den Eerenbeemt & Oele, z.j.; Baeten, 2013-2014; Van Ieperen- Schelhaas & Verharen, 2011).
34
8.1.3.4
De vierde dimensie: de dimensie der relationele ethiek
In de vierde dimensie wil men de levensgeschiedenis bekijken, deze zit verweven in de feiten, de psychologie en de interacties en is daarmee onlosmakelijk verbonden. M.a.w. de balans van verdiensten wordt hier opgemaakt. Mede onder invloed van Martin Buber (ich und du) ontwikkelde Nagy deze dimensie. Men houdt hierbij rekening met mogelijke verschillen in verantwoordelijkheden en mogelijkheden. De therapie richt zich in feite op het opnieuw door de betrokken partijen investeren in een relatie, om zo het vertrouwen in die relatie te herstellen of te verstevigen, en wel door zorg en gepaste verantwoordelijkheid te dragen voor de ander. In elke familie bestaat er een ‘onzichtbaar grootboek’ waarin balansen tussen familieleden worden bijgehouden. Ook als er een onevenwichtige situatie bestaat, stimuleert de therapeut degene die aan de ‘positieve’ zijde staat, om nog meer verdienste te verwerven. Door zijn geboorte wordt het kind in een onverbrekelijke, existentieel asymmetrische positie geplaatst ten opzichte van voorgaande en komende generaties. Binnen de contextuele hulpverlening neemt de balans tussen geven en ontvangen een centrale plaats in (van den Eerenbeemt & Oele, z.j.; Baeten, 2013-2014; Van Ieperen- Schelhaas & Verharen, 2011).
8.1.4 Roulerende rekening De roulerende rekening werkt in op de tweede dimensie door het intrapsychische mechanisme van de projectieve identificatie (Baeten, 2013-2014). Tussen geven en nemen beschrijft de roulerende rekening als volgt. De roulerende rekening is een relationele consequentie waarin iemands plaatsvervangende wraak op een ander uiteindelijk een nieuw slachtoffer maakt. De rekening wordt verhaald op een onschuldig doelwit, een plaatsvervanger, die wordt dan behandeld als was zij/hij de oorzaak van het oorspronkelijk onrecht. Kinderen zijn bij uitstek geschikt om een roulerende rekening te vereffenen vanwege hun verregaande bereidheid om in de relatie met de ouder te investeren (Krasner, 2012,
pp 479).
8.2 Het begrip loyaliteit Bij loyaliteit gaat het niet om het psychologische loyaal voelen of loyaal zijn aan, dit heeft te maken met trouw zijn aan. Loyaliteit is een triadisch begrip en betreft dus altijd drie personen. Loyaliteit is een bindend fenomeen, iets tussen “wij” en de buitenwereld. Primaire loyaliteit of existentiële loyaliteit ontstaat door de geboorte. In feite dankt het kind zijn existentie aan zijn ouders: zonder hen zou het er niet zijn. En zo heeft de loyaliteit wortels in de biologische en erfelijke verwantschap. Primaire loyaliteit kan niet worden verbroken. Bij existentiële relaties zijn deze mede bepaald door eerdere generaties en omvatten ze vaak een langere termijn dan het leven zelf. Ze kan wel worden ontkend, de loyaliteit wordt dan onzichtbaar. Verworven loyaliteit is niet door afstemming ontstaan (van den Eerenbeemt & Oele, z.j.; Michielsen et al, 2010; Van Ieperen- Schelhaas & Verharen, 2011).
8.3 Complexe afhankelijkheidsrelaties en loyaliteitsbanden Volgens Ivan Boszormenyi-Nagy zijn kinderen ‘existentieel loyaal’ ten aanzien van hun ouders. Wanneer men deze loyaliteit tegengewerkt of verhinderd, kun35
nen heel wat destructieve gevolgen optreden. Nagy spreekt over ‘loyaliteitsconflicten’, ‘gespleten loyaliteit’, ‘onzichtbare loyaliteit’ en ‘destructief recht’ en wijst er met deze concepten op hoe rampzalig het kan zijn om een kind te verhinderen aan zijn of haar ouders te ‘geven’: loyaliteit te betonen. Kinderen kunnen geklemd geraken in de ergste vorm van een loyaliteitsconflict, namelijk de gespleten loyaliteit. Ze moeten kiezen, de ene ouder tegenover de andere, terwijl hun oorsprong bij beide ouders ligt. Deze hartverscheurende keuze kan er voor zorgen dat de gevolgen dramatisch zijn. Psychosomatische klachten, gedragsproblemen, depressie, zelfmoord (van den Eerenbeemt & Oele, z.j.; KULeuven, z.j.). Elke dag zien we hoe mensen elkaar onder druk zetten om het beeld van het ‘perfecte gezin’ hoog te houden. Het geheimhouden van ‘incest’ is daar een goed voorbeeld van. Kinderen verzwijgen het onrecht dat ze thuis meemaken, de ruzies en de klappen die er tussen hun ouders vallen, deels vanuit een loyaliteitsgevoel ten aanzien van de ouders, ook onder druk om ‘de vuile was niet buiten te hangen’. Denken we maar aan de vele uitvluchten die we horen voor blauwe plekken of kneuzingen, zoals het tegen een deur lopen of van de trap vallen (Van Ieperen- Schelhaas & Verharen, 2011; KULeuven, z.j.). Ik las een interview met de Leuvense gerontopsycholoog Luc Van De Ven die perfect wijst op de complexiteit van afhankelijkheidsrelaties en loyaliteitsbanden. Het gaat over een oude man die bij zijn zoon mag inwonen. Hij “woont”: hij mag in het hok achter de berging verblijven. De grond, de muren, de tafel, het bed, alles is er vuil en smerig. De man ligt in lakens die in geen weken gewassen werden. Hij klaagt niet. Hij is blij dat hij bij zijn zoon mag wonen. Ook de zoon vindt het prima zo. Zijn vader krijgt in zijn ogen ‘goede zorgen’ en een rusthuis is toch onbetaalbaar (KULeuven, z.j.).
8.4 Verticale en horizontale loyaliteit De opeenvolgende generaties worden verbonden door verticale loyaliteit en deze blijven over de levensgrenzen bestaan. Tussen partners en vrienden ontstaat horizontale loyaliteit, deze vindt zijn oorsprong in de eerlijkheid van de relatie en in de balans van geven en ontvangen. Deze horizontale loyaliteit kan worden verbroken. Het gaat hier over een balans met even lange armen. Hoe ouder men wordt, hoe meer horizontale loyaliteiten men aangaat. In de contextuele therapie probeert men de beide loyaliteiten met elkaar in evenwicht te brengen. Het belangrijkste is dat men probeert de onzichtbare loyaliteit zichtbaar te maken. Nagy hecht veel belang aan het zorgvuldig omgaan met feiten. Gebeurtenissen in een mensenleven hebben relationele consequenties: geboorte, overlijden, ziekte en andere levensgebeurtenissen. Verwantschap is een feitelijk gegeven dat mensen in relatie stelt tot elkaar. Feiten hebben een intra-psychische kant: welke emoties en gevoelens komen er aan te pas? Wat zijn de consequenties voor de psychische ontwikkeling? Welke beschermingsmechanismen komen in werking? Samenlevingsvormen zoals een gezin of familie hebben een eigen dynamiek. Hoe gaan zij om met feiten zoals geboorte, ziekte of andere gebeurtenissen? Sluiten zij zich? Stellen zij zich open? Wordt iemand zondebok? Wie wordt er zorgdrager? Hoe wordt er gecommuniceerd? (Baeten, 2013-2014; Michielsen et al., 2010; van den Eerenbeemt & Oele, z.j).
36
8.5 Verticale loyaliteit en partnerschap In een evenwichtige relatie is het belangrijk dat de partner de verticale loyaliteiten van de ander respecteert en hem openlijk toelaat loyaal te zijn. Indien de partner deze ruimte niet krijgt, zal deze ondergronds moeten gaan en ontstaan er zware en heftige loyaliteitsconflicten. Een stabiele partnerrelatie vereist een voortdurend evenwicht, het is een nooit eindigend proces. De keuze van de partner kan er één zijn uit rebellie ten opzichte van het gezin van oorsprong. Er is dan een blijvende ondergrondse verbintenis, door de partnerkeuze. Men kan ook een partner kiezen om de ouders te plezieren. Die keuze vindt dan plaats op een moment van onvoldoende afgegrensd zijn ten opzichte van het gezin van oorsprong. Wanneer beide partners kiezen uit rebellie, is de kern van de relatie het gezamenlijk verwerpen van de verticale loyaliteit. Dit kan zeer nefast zijn voor de relatie (Baeten, 2013-2014; Michielsen et al., 2010; van den Eerenbeemt & Oele, z.j.).
8.6 Het kind in de rol van de ouder 8.6.1 Parentificatie volgens Ivan Nagy Volgens Nagy is het een relationeel-ethisch begrip: het heeft te maken met het relationele evenwicht tussen geven en nemen van gepaste zorg, rechtvaardigheid en vertrouwen in de relatie. Het gevende kind wil vanuit zijn existentiële loyaliteit zorg dragen voor de ouders (Baeten, 2013-2014; Van Ieperen- Schelhaas & Verharen, 2011).
8.6.2 Onderscheid tussen constructieve en destructieve parentificatie Het wel of niet geven van erkenning bepaalt of het om een constructieve of destructieve parentificatie gaat. Het is in de erkenning van de ouder dat de roloverschrijding tenietgedaan wordt (Van Ieperen- Schelhaas & Verharen, 2011).
37
9 Definitie gehechtheid Gehechtheid is de emotionele band tussen een kind en zijn beschermende opvoeder. Kinderen zijn gehecht als ze nabijheid en contact zoeken met een specifieke opvoeder in tijden van angst, spanning, vermoeidheid, ziekte of verdriet. Het wordt beschouwd als een mijlpaal in de ontwikkeling van een kind en een voorwaarde voor de evenwichtige ontwikkeling van de persoon. De vroege ervaringen van kinderen met gehechtheidrelaties zijn mede bepalend voor de wijze waarop ze zich later aan anderen binden, aan levenspartners of aan hun eigen kinderen, en hoe ze zichzelf zien in relatie tot de buitenwereld (Jacobs, 2002).
9.1 Impact van objectrelatie en gehechtheidstheorie Objectrelatie en gehechtheidstheorie leggen dieperliggende oorzaken van conflicten bloot. Hoe dragen we de mensen uit ons verleden mee en hoe werkten zij op ons in? Dat ouders een immateriële erfenis doorgeven aan hun kinderen is niet verwonderlijk, nog vóór een kind geboren is, hopen en dromen ouders al van hun kind. Sommige kleuren dat dromen al in, ze hebben zelfs duidelijke ideeën. Hun kind gaat studeren en zal een bepaald beroep uitoefenen. Nagy onderscheidt het immateriële familie-erfgoed in twee groepen: legaten en delegaten. Bij legaten gaat het om erfgoed dat recht doet aan de eigen identiteit en eigenheid van een kind. Bij delegaten gaat het om dwingende opdrachten waar een kind, ook al is hij volwassen, aan moet voldoen. Het inrichten van het eigen leven wordt hier ontnomen. Hier ontstaat de link tussen relationele ervaring kindertijd (script) en vormgeving huidige relatie (scenario). De mate waarin onze vroegere kindertijd de richting bepaalt in de vormgeving van huidige en latere relaties (Van Ieperen- Schelhaas & Verharen, 2011; Michielsen et al, 1998).
38
10 De theorie toetsen aan de praktijk. De casus besproken van uit de opgedane kennis: Het contextuele perspectief Intergenerationele verbondenheid De verbondenheid tussen drie of vier geslachten, belangrijke gebeurtenissen beïnvloeden soms nog generaties lang het leven van mensen (Michielsen et al, 1998). Existentiële loyaliteit De door geboorte ontstane verbondenheid noemt Nagy existentiële verbondenheid, de kracht van deze loyaliteit is enorm. Volgens Nagy is ze zelfs onverwoestbaar. De cliënt zelf mag zich negatief uitlaten over zijn ouders, als hulpverlener doe je dit best niet, de kans dat de cliënt zich terugtrekt in bijzonder groot (Michielsen et al, 1998).
10.1 Het genogram van Bart en Patrik
Dat het gezin van oorsprong zeer belangrijk en veel invloed heeft op het verdere leven is ook voor Bart van toepassing. Hoe de relatie met zijn ouders was kunnen we alleen maar opmaken uit zijn getuigenis. Hij beschrijft zijn vader als een man waar hij schrik van heeft en merkt ook op dat zijn vader hem kleineert, zijn vader herkent hem niet echt als een echte jongen. De opmerkingen die de vader aan Bart maakten zijn daar een bewijs van. De vader van Bart laat Bart voor die tijd typisch vrouwelijke werkjes opknappen. Bart wordt meermaals in bescherming genomen door zijn moeder. Of de ouders zich bewust waren van de incest is niet echt duidelijk, het feit dat de vader op een zeker moment beslist om Bart op internaat te sturen kan wijzen op het feit dat ze het wisten en zo hun zoon in bescherming wilden nemen. De incest weegt nog steeds door op de seksuele beleving en het zelfbeeld en het zijn van Bart. De moeder wordt hysterisch als er bij haar zonen bloot te zien was. Wat was hier de oorzaak van? Het was een zeer katholiek gezin en het geloof en de normen en waarden die toen golden maken dat we ons moeilijk de impact van dit gegeven kunnen inbeelden. Het zesde en het negende gebod is voor de moeder zeer belangrijk. Onkuisheid is een handeling of uiting die ingaat tegen de heersende seksuele moraal. Het gaat van onkuise gedachten tot onkuise hande39
lingen. Zo is de Westerse hedendaagse samenleving veel permissiever dan die van pakweg vijftig jaar geleden. Op zijn sterfbed vraagt de vader net aan Bart om zich verder over zijn moeder te ontfermen. Krijgt Bart hier de erkenning waar hij zijn hele leven al naar op zoek was? Erkent de vader zijn zoon? Waarom kiest de vader net Bart? Bart belooft zijn vader om voor zijn moeder te zorgen. Wat Bart ook zeer goed doet tot de laatste dag. Bart wacht tot na het overlijden van zijn moeder om zich te outen. Duidelijk een invloed van een sterke verticale loyaliteit. Het feit dat hij de incest van zijn broer verzwijgt getuigt ook van horizontale loyaliteit. Uit getuigenissen weten we dat incestslachtoffers vaak in een loyaliteitsconflict terechtkomen en daarin gemanipuleerd worden, ze durven niets te zeggen aan de ouders of vrienden. Incest is soms voor de therapeut een verwarrend iets, omdat de patiënt voortdurend heen en weer schuift tussen het narcistische en het neurotische, en de therapeut en diens therapeutisch kader uitdaagt. Op de begrafenis van de moeder van Bart was het de laatste keer dat de familie samenkwam ondertussen al zo’n vijftien jaar geleden. De broers en zussen wisselden sindsdien geen woord meer.
10.2 Het gezin van oorsprong van Bart 10.2.1 Objectrepresentatie Hoe draagt Bart die objecten (moeder, vader, broer) mee in zijn huidige leven. De vroegere kindertijd heeft Bart geïnfecteerd, psychische mishandeling (verwijten), incest (seksueel misbruik), emotionele verwaarlozing (kon met niemand over zijn gevoelens/frustraties praten). De ouderen zorgden voor de jongsten en deden dit met tegenzin (Michielsen et al, 1998).
10.2.2 Zelfrepresentatie Hoe verhoud ik er mij tot … Hoe is de huidige relatie tot zijn ouders, de ouders van Bart zijn al enige tijd overleden maar toch blijft Bart sterk verbonden met zijn ouders. De relatie met zijn vader kreeg een nieuwe dimensie op zijn sterfbed, dan pas voelde hij de eerste keer erkenning. Bart had zeer weinig contact met zijn schoonfamilie, alleen zijn moeder telde. Hij voelde zich na de scheiding wel schuldig naar zijn schoonouders, Bart vond dat deze mensen zich altijd correct hadden opgesteld naar hem. Afstandelijk maar correct (Michielsen et al, 1998).
10.2.3 Affect Bart kreeg niet het juiste en werd geïnfecteerd. Bart werd al snel gekwetst en verdriet en onrecht aangedaan. Leerde niet echt om mensen te vertrouwen, kon nergens terecht met zijn opgedane frustraties. Het eerste wat mij te binnen schoot tijdens het gesprek was “zondebok”, de verwijten die Bart als jonge kind te horen kreeg ook de typisch vrouwelijke taken die hij moest doen. Uit de verklaringen van Bart blijkt dat het volledige gezin zich tegen hem keerde. Bart klopte niet in het rijtje, was kleiner, tengerder en was volgens de vader niet echt een jongen. (systeemneurotisch gezin?) (Michielsen et al, 1998). Bart vertelde ook dat de moeder zeer raar reageerde als er naakt te zien was, was seksueel misbruik bij de moeder hier de oorzaak van? 40
Net tijdens de latentiefase ondergaat Bart de eerste keer de incest van zijn broer. Normaal manifesteren zich geen expliciete driften tijdens deze fase. Het is pas in de puberteit dat de tiener deze uit reageert. Zoals het aan gaan van homoseksuele verliefdheden. Wat Bart ook doet, op internaat. Hij verklaart op een moment ”ik heb seksualiteit nooit op een normale manier kunnen ontdekken door de incest van mijn broer” (Michielsen et al, 1998).
10.2.4 Collusie Hadden de ouders te maken met een kwetsuur in verband met de autonomie? En spraken ze hun kinderen onbewust aan om zich totaal aan de ouderlijke macht te onderwerpen of te rebelleren? Bart werd het kind in de regressieve pool: het verlegen, sociaal zwakke, gepeste kind en was Barts broer die de incest pleegde het kind in de progressieve pool: de rebel, het niet te disciplineren kind (Michielsen et al, 1998).
10.2.5 Gevolgen voor de ontwikkeling Groeide Bart op in een systeem neurotisch gezin? Er waren spanningen in het gezin, tussen de ouders en tussen de kinderen onderling. Scheiden was in die tijd zo goed als onbestaande. Nam Bart door zijn ‘anders’ zijn onbewust de spanningen op zich? Offerde Bart zich zelf op ten voordele van het gezin? Konden zo de echtelijke conflicten en andere frustraties gekanaliseerd worden? Wanneer de spanning te groot werd, werd Bart op internaat gestuurd. Bart heeft binnen het gezin een outsider positie, wat zich nu nog in zijn latere leven herhaalt. Bart heeft nu nog steeds het gevoel dat hij niet waard is om bemind te worden. Hij kan wel actief zorgen dragen voor zijn kinderen. Dit is echter een pseudo – verbondenheid. Zondebokken krijgen zelden erkenning voor wat ze investeren in het gezin. Kreeg Bart aan het sterfbed van zijn vader alsnog een vorm van erkenning? (Michielsen et al, 1998). Aan ons als gezinswetenschapper om aan Bart zichtbaar te maken wat zijn investeringen waren in het gezin van oorsprong. Erkenning geven voor welk onrecht hij is aangedaan is belangrijk. Een belangrijk aandachtpunt is erop wijzen dat hij ook anderen weer onrecht aandoet. Erkenning voor het ‘geven’ van de zondebok in het eigen gezin van herkomst is vaak een moeilijke weg, Bart zal waarschijnlijk zijn gedrag niet zo gemakkelijk kunnen erkennen als zorg voor zijn gezin van oorsprong. Voor de periode na de dood van zijn vader zal hij dat wel kunnen (Michielsen et al, 1998).
10.3 Het contextuele perspectief: vier dimensies 10.3.1 Eerste dimensie: de feiten Om goed te kunnen begrijpen hoe iemand in het leven staat, is het belangrijk zicht te hebben op de feiten die de persoon tot nu toe onderging. Vergeldend onrecht: is het onrecht of het leed dat mensen elkaar bewust aandoen. Er is iemand verantwoordelijk voor wat er is gebeurt of aangedaan. Het gaat hier dan over incest, geestelijke of emotionele mishandeling of verwaarlozing (Van Ieperen - Schelhaas & Verharen, 2011). Verdelend onrecht kan gemakkelijk leiden tot vergeldend onrecht. 41
Bart is het negende kind, is gedurende zes jaar de jongste. Het gezin had het financieel niet breed. Bart wordt door zijn vader en broers dikwijls uitgelachen en gekleineerd (vergeldend onrecht). Bart helpt vaak zijn moeder met de huishoudelijke taken, dit in opdracht van de vader. Bart wordt door zijn oudere broer misbruikt. Bart vertelde dat zijn moeder raar omging met naakt, wat daar de oorzaak van was is nu zeer moeilijk te achterhalen. Bart vermoedde misbruik, toch geen onbelangrijk gegeven die een rode draad vormt door de opvoeding van de kinderen. Er is geen goede sfeer onder de kinderen, de oudste moeten zorgen voor de jongsten, wat niet abnormaal is in die tijd en met de grootte van de gezinnen. De oudsten verweten de jongsten vaak dat ze het veel gemakkelijker hebben dan zijzelf. Bart wordt op internaat gestuurd en ontsnapt zo aan de incest. Hij ontdekt dat hij op jongens valt. Hij is gelukkig op internaat en leert er de liefde van zijn leven kennen. De jongen die hij toen leerde kennen en lief had betekende veel voor hem. Daar die een jaar voor hem afstudeert komt er een einde aan de relatie. Enkele maanden later moet Bart een andere klap verwerken in zijn leven, zijn vader overlijdt. Hij gaat terug naar huis wonen en zorgt voor zijn moeder. Hij trouwt op aandringen van zijn moeder en blijft trouw de mama verzorgen tot aan haar dood. Hij trouwt met Katleen en ze krijgen drie kinderen. Bart besluit pas te scheiden en zijn coming out te doen na de dood van zijn moeder. Hij komt in een zware depressie terecht en laat zich gedurende enkele maanden opnemen in een psychiatrische instelling. Gaat daarna alleen wonen en vertelt zijn kinderen persoonlijk dat hij homo is.
10.3.2 Tweede dimensie: Psychologie Deze dimensie is zuiver subjectief. Het gaat erom inzicht te krijgen in de wijze waarop de feiten het leven van een persoon hebben beïnvloed en de gevolgen daarvan voor de persoonlijkheidsontwikkeling. Hoe heeft Bart de incest, de verwijten verwerkt? Hoe voelt hij zich erbij dat zijn vader aan hem vroeg om voor zijn moeder te zorgen? Waarom net hij? Hoe denkt hij over zichzelf? Wat zijn de verlangens van Bart? Wat met het zelfbeeld van Bart? (Van Ieperen - Schelhaas & Verharen, 2011). 10.3.2.1 De persoonlijkheid van Bart Het karakter van het kind kristalliseert zich uit tijdens de eerste vijf levensjaren. Hij was toen de jongste van een gezin met negen kinderen. Hij heeft geen concrete herinneringen aan die tijd. Iets later ontdekt en ervaart hij zelf dat hij “anders” is. Krijgt ook de opmerkingen, verwijten te horen van zijn vader en broers. Persoonlijkheid wordt dan gezien als de vertegenwoordiging door het ego van het karakter. Het ego heeft onder invloed van opvoeding, scholing en ervaring vorm gekregen. Persoonlijkheid is de ruwe kern die we karakter hebben genoemd. Bij de persoonlijkheidsontwikkeling spelen imitatie, identificatie en leerprocessen een belangrijke rol, alsook de opgedane levenservaringen. Voor Bart loopt het van de leeftijd van zes jaar grondig fout, zijn broer vergrijpt zich aan hem, de verwijten nemen toe en hij krijgt voor die tijd meer en meer typisch meisjes taken toegewezen. Kan er niet echt met iemand over praten en voelt zich zeer ongelukkig, zijn zelfbeeld krijgt een serieuze deuk. De persoonlijkheidbouwstenen worden gevormd door een cocktail van biologische, fysiologische en genetische invloeden in samenwerking met o. a temperament, opvoeding en ervaring. Persoonlijkheid ligt dus aan vele factoren. Bart trekt zich meer en meer terug in zijn eigen leefwereld (Michielsen et al; 1998). 42
10.3.2.2 Panseksualisme van Freud, het tweede sleutelidee: hysterische neurose Hij vertelde dat hij constant op zoek was naar mannen om het bed mee te delen, zelfs meerdere malen per dag. Ik dacht aan wat Freud beschrijft als de hysterische neurose veroorzaakt door seksuele kindermishandeling. De gevoelens die deze ervaring los maken, worden opgekropt en verdrongen tot ze uiteindelijk de hysterische symptomen veroorzaken (Michielsen et al; 1998). 10.3.2.3 Erikson Initiatief versus schuld: hier leren kinderen vanaf de leeftijd van ongeveer drie jaar hun seksualiteit ontdekken en mobieler worden. Hier is er een vermoeden dat de moeder van Bart te streng optrad, de moeder worstelde misschien zelf met een onverwerkt trauma en gaf dit onbewust door aan haar kinderen. Bart ontwikkelde waarschijnlijk hier een geremde en door schuldgevoelens beheerste persoonlijkheid wat dan leidde tot hysterische neurose (Michielsen et al, 1998). Competentie versus minderwaardigheid: Bart wordt tijdens deze fase zwaar negatief beoordeeld, krijgt meerdere malen per dag te horen dat hij anders, te zwak, geen echte jongen enz. Bart mag niet meer naar de jeugdbeweging door een klein incident, hij wordt onzekerder en vindt zichzelf incompetent, hier ontwikkelt hij zijn minderwaardigheidscomplex. Bart gaat zich ook meer en meer afsluiten van de rest van de familie (Michielsen et al, 1998). Identiteit versus identiteitsverwarring: Bart kan door op internaat geplaatst te worden ontsnappen aan de negatieve opmerkingen thuis. Hij kan dus op zoek naar zijn eigen ik. Het is een woelige periode, hij leert een jongen kennen die hem de juiste borging geeft. Hij ervaart dit dertig jaar later nog als echte pure liefde. Er komt een einde aan de relatie doordat de jongen vroeger afstudeert dan Bart. Of die jongen echt homoseksueel was, is niet echt duidelijk. Homoseksualiteit komt vaker voor in gemeenschappen waar door omstandigheden alleen maar mannen of vrouwen zitten (denk aan gevangenissen). Bart weet dat hij homo is maar de tijdsgeest maakt het hem niet gemakkelijk. Hij begint een dubbelleven te leiden (Michielsen et al, 1998). Intimiteit versus isolement: adolescenten dienen duurzame en intieme relaties te leren ontwikkelen. Bij Bart lukt intimiteit tot op zekere hoogte, de relatie die hij jaren heeft, beleeft hij in het grootste geheim (Michielsen et al, 1998). Hij doorstaat ook deze fase niet goed en maakt dat hij nu nog altijd op zoek is naar de ware. Hij is steeds op zoek naar seks, van intimiteit en liefde is er nauwelijks sprake. Vruchtbaarheid versus stagnatie Bart heeft een duidelijke kinderwens. Als de kinderen er zijn wil hij het beter doen dat zijn ouders. Bart brengt zijn kinderen bijna volledig alleen groot. Hij ging ook na de scheiding naar alle oudercontacten. Bart kan zich duidelijk om anderen bekommeren en om anderen geven. Wil het beter doen dan zijn eigen vader, wil zijn kinderen aanvaarden zoals ze zijn. Ook vandaag nog zorgt hij voor zijn kinderen. Hij bouwde een goede band op met zijn dochter, de relatie met de zonen is iets minder sterk. Herhaling van zijn relatie met zijn eigen vader? Integriteit versus wanhoop: Bart zit volop in dit stadium. Is nog steeds op zoek naar de ware liefde, heeft schrik van zich te binden. Hij geeft meer om de seksuele daad dan om de relatie. Heeft schrik om alleen oud te worden. Wacht nog steeds tot zijn zoons zeggen, het is oké voor ons.
43
Bart zat eerst vast aan zijn moeder en nu wacht hij op de goedkeuring van de zonen. Het is echter niet te laat om in dialoog te gaan met zijn broer, zonen en eventueel het volledige gezin van oorsprong (Michielsen et al, 1998).
10.3.3 Derde dimensie: interacties Hier staan de interactie -en communicatie patronen van iemand centraal. De verschillende betrokkenen in een relatie drukken allemaal hun stempel op de wijze waarop zij met elkaar omgaan. Hoe reageren zij op elkaars gedrag. Is er openheid in de onderlinge communicaties of juist niet? Zijn emoties bespreekbaar? Hoe is de relatie met de vader en de moeder? Met de kinderen onderling? (Van Ieperen - Schelhaas & Verharen, 2011). De relatie met de vader is koel, schrik heeft de bovenhand. Er wordt in dit gezin weinig met elkaar gesproken. Vader is paternalistisch. De moeder is onderdanig. Dat Bart niemand in vertrouwen durft te nemen naar aanleiding van de incest illustreert de sfeer in het gezin. Dat de vader op zijn sterfbed vraagt om voor de moeder te zorgen, zorgt dat Bart op de valreep erkenning krijgt van zijn vader. Dit is wat Bart hieruit ervaart. De relatie met de broes en zussen verloopt zeer slecht, er was tijdens de kinderjaren al afgunst en sinds het overlijden van de mama spraak Bart met niemand meer. Of er tussen de andere kinderen contact is, is niet duidelijk. Bart heeft nooit geleerd/gezien dat zijn ouders emoties toonden of conflicten uitpraten in het bijzijn van de kinderen (Van Ieperen - Schelhaas & Verharen, 2011).
10.3.4 Vierde dimensie: relationele ethiek Hoe hebben de eerste drie dimensies invloed op de balans van geven en ontvangen. Heeft Bart kunnen ontvangen wat hij nodig had? Of waren er allerlei feiten, psychologische factoren en relatiepatronen die dat in de weg stonden? Heeft Bart aan zijn ouders kunnen geven of juist minder kunnen geven dan goed voor hem was? (Van Ieperen - Schelhaas & Verharen, 2011). Het lang de jongste zijn in een gezin dat het financieel niet breed heeft, het gevoel van “anders” zijn. Het beschimpt worden door de vader en de broers, het misbruik, het niet kunnen praten met de ouders wanneer het echt nodig is. Maakt dat de balans tussen geven en ontvangen verstoord is. Bart heeft veel onrecht ervaren. De balans die uit evenwicht geraakt is probeert Bart te herstellen naar zijn kinderen toe. Hij was er altijd, zocht werk dat het hem mogelijk maakte om telkens de kinderen te gaan afzetten en te gaan halen op school. Praatte veel met zijn kinderen, deed het omgekeerde van zijn ouders. Bart probeerde de balans weer in evenwicht te krijgen. Dit is een dynamiek die zowel als een hefboom tot verbetering van de toekomst kan leiden, als tot het zich steeds weer herhalen van destructieve patronen. Dat maakt dat mensen aanspreekbaar zijn voor de belangen van de ander, en niet alleen gericht zijn op de bevrediging van hun eigen behoeften. Bart zou een beroep kunnen doen op hulpbronnen. Om een beter zicht te krijgen op hoe het gezin functioneerde. De depressie en de opname in de psychiatrie en het denken aan zelfmoord waren voor Bart een keerpunt in zijn leven. Zijn coming out bevrijdde hem voor een stuk. Best zou hij nu bij een contextueel therapeut in behandeling gaan. Op regelmatige basis een gesprek hebben met een gezinswetenschapper. 44
Tijdens de intake zal de therapeut in het gesprek met de cliënt de eerste drie dimensies verkennen. Pas wanneer deze in kaart zijn gebracht kan de therapeut gaan kijken welke consequenties de gegevens van elke dimensie hebben voor de balans tussen geven en ontvangen in het leven van een cliënt (Van Ieperen Schelhaas & Verharen, 2011). Als een broer in het gezin Bart misbruikt of de vader verwijt en beschimpt Bart (feiten) heeft dat zonder twijfel invloed op het geven en ontvangen van ieder lid van het gezin. Wat de invloed is, zal per kind verschillen. Dat is gedeeltelijk afhankelijk van andere feiten, zoals geslacht en plaats in de kinderrij. Maar ook individuele psychologische factoren (psychologie) spelen een rol. Iedere volwassene en ieder kind is uniek en zal op zijn eigen wijze reageren op dit ingrijpende gebeuren. Op die manier is er een verbinding tussen de tweede en de vierde dimensie. Binnen het gezin zijn er bepaalde interactie communicatiepatronen (interacties). Deze bepalen op welke wijze de verwijtende vader de balans tussen geven en ontvangen beïnvloedt. Het gaat hier om vragen zoals: Welke mogelijkheden had dit gezin om over de verwijten te praten? Was er openheid of juist niet? Was er ruimte of juist niet? Waarom sprak men niet over naakt? Waarom kon Bart niet praten over zijn misbruik? Bart voelde zich vaak eenzaam en niet begrepen, op deze manier ontving hij niet wat hij nodig had. Hij zorgde tegelijkertijd voor het gezin, door zich aan te passen aan de gezinscultuur. Hij zorgde ervoor dat het gezin niet verder ontwrichtte (zondebok). De dimensie van de relationele ethiek overkoepelt als het ware de andere drie en kleurt deze in (Van Ieperen - Schelhaas & Verharen, 2011). Als gezinswetenschapper is het belangrijk dat er naar het verhaal van Bart wordt geluisterd, dat hij erkend wordt.
45
11 Hoe als gezinswetenschapper luisteren naar het verhaal van Bart 11.1 Het geven van erkenning aan Bart Ook tijdens het korte gesprek met Bart begreep ik dat het belangrijk is dat iemand zijn verhaal kan doen, dat hij beluisterd wordt, dat hij erkend wordt. Ook bij Bart is dit zo belangrijk. Hij zou zo graag aan zijn broer vertellen wat het misbruik met hem deed en nu nog doet. Hij zou zo graag aan zijn zoons vertellen wat hem overkwam. Hij zou zo graag horen van zijn zoons dat het oké, is dat hij met een man naar huis komt. Door het aangedane onrecht te benoemen maak je het zichtbaar. Het is en mag er zijn. Het is de bedoeling dat het een plek krijgt en dat het bespreekbaar wordt. Het is vanzelfsprekend dat dit gevoelens van pijn en verdriet losmaakt. Als hulpverlener kan je direct erkenning gegeven door het onrecht te benoemen. Wat moet dit moeilijk voor je zijn geweest, je was nog zo jong en werd misbruikt door je broer….je kon er met niemand over praten …. Het is belangrijk je als hulpverlener te realiseren dat deze mensen in een slachtofferrol kunnen blijven vast zitten. Wanneer dit gebeurt, is het belangrijk te weten dat ze passief worden en dat ze dan niet in staat zijn om weer hun leven vorm of kleur te geven. De taak als hulpverlener bestaat er in om terug hun ogen te openen en zo veel in beweging te zetten. Als contextueel hulpverlener zou je kunnen proberen de dialoog op gang te brengen tussen al de betrokken partijen. Als gezinswetenschapper zou het de taak kunnen zijn de dialoog tussen Bart en zijn broer op gang te brengen. Ook tussen Bart en zijn zoons. Daar bepaalde dingen niet meer kunnen worden uitgesproken zoals met de vader of de moeder daar deze al overleden zijn, kan er een beroep gedaan worden op een hulpbron. Een hulpbron is iemand vanuit de context van de cliënt in wie hij vertrouwen heeft. Dit kan een belangrijke bron van erkenning zijn.
46
12 Definitie van “homoseksuele identiteit” Het toekennen van eigenschappen en kenmerken aan elementen in de interne en externe omgeving wordt construeren genoemd. Typisch is dat er altijd andere elementen zijn die het tegendeel van de betreffende eigenschappen krijgen toegekend. Een construct krijgt pas volledig inhoud als het contrast ook bekend is. Het constructensysteem dat ook de homoseksuele identiteit wordt genoemd, komt bij de meesten niet zonder tegenstand, maar is het resultaat van een soms zeer lang proces (Schippers, 1995).
12.1 Het homoseksuele acceptatieproces Het acceptatieproces of coming-out proces is vaak lang en niet eenvoudig. De maatschappelijke afwijzing van homoseksuele gedragingen en gevoelens leidt ertoe dat holebi’s die bij zichzelf hun seksuele voorkeur ontdekken, een periode nodig hebben om deze voorkeur te accepteren en te waarderen. Het speelt zich gemiddeld af tussen het twaalfde en het twingste jaar: de kwetsbare periode van puberteit en adolescentie. De periode van het ontwikkelen van de eigen identiteit, de zelfwaardering en het leren van de sociale vaardigheden. De meeste jongeren maken zich op dit moment los van hun ouders en richten hun blik meer en meer op de buitenwereld. De jongere moet dit doen vanuit een situatie waarin onjuiste informatie en vooroordelen en reële of gefantaseerde afwijzing nogal eens een zeer grote rol durven te spelen. Het acceptatieproces is op te delen in verschillende fasen. De eerste fase: een diffuus gevoel een “vaag gevoel van anders zijn”. De tweede fase: zelfbenoeming. Hier begint de strijd tussen de idealeik en de reële-ik. “Ik heb homoseksuele gevoelens maar die zijn nog in strijd met het tot dan toe bestaande zelfbeeld”. Fase drie: de coming-out. De meesten weten na jaren nog precies aan wie en wanneer ze voor het eerst hun seksuele voorkeur vertelden. Fase vier: experimenteren of coming-in, de eerste seksuele contacten met mensen van hetzelfde geslacht. Wanneer dit niet goed verloopt, kan er een regressie optreden naar bijvoorbeeld de ontkenning of een hernieuwde constructie van het constructensysteem. Fase vijf: het vinden van een nieuw evenwicht. Als alles goed verloopt, wordt in deze fase het homoseksuele constructensysteem als het ware verder bijgeschaafd en verfijnd (Schippers, 1995). Voor kinderen die geboren zijn binnen een heteroseksuele relatie waarvan een van de ouders later homoseksueel blijkt te zijn en waar het dan effectief tot een echtscheiding komt, verloopt de verwerking van de scheiding niet zo simpel (Warmerdam, 2007). Het geheim dat de homoseksuele ouder met zich meedroeg, kan voor het kind zeer vervelend zijn. Het kind moet uitleggen dat hij plotseling twee vaders of twee moeders heeft, etc. Vooral voor kinderen in het middelbaar onderwijs is het telkens stigmatiserend. Homoseksuelen worden nog herhaaldelijk geconfronteerd met vooroordelen zoals discriminatie, afwijzing, geweld en uitsluiting (Autrique et al, 2010). Homoseksuelen hebben dikwijls last van minderheidsstress en deze stress heeft op zijn beurt een invloed op de kwaliteit van het ouderschap. Uit een onderzoek van Henny Bos (2004) kunnen we concluderen dat er een verband is tussen minderheidsstress van de ouders en de wijze waarop het kind zich ontwikkelt in de sociale omgeving. Pubers zijn druk bezig met het ontwikkelen van hun eigen identiteit en de eigen man/vrouw -rol. Al wat anders is, kan rekenen op een ster47
ke afwijzing en dat maken deze kinderen twee keer mee: door de echtscheiding en door het kind zijn van een ‘homo’ of ‘lesbo’ (Autrique et al, 2010). Deze kinderen horen dan ook te pas en te onpas populaire scheldwoorden. Dat deze kinderen niet gepest worden om persoonlijke eigenschappen, maar omwille van het feit dat zijn/haar ouders anders zijn maakt het nog moeilijker. Kinderen die opgroeien bij homoseksuele ouders ontwikkelen zich meestal heteroseksueel, waardoor zij indirect geconfronteerd worden met de afwijzing van homoseksualiteit. Kinderen uit lagere sociale milieus met homoseksuele ouders worden nog meer dan andere milieus gestigmatiseerd door hun leeftijdsgenoten. En zoals altijd geldt de regel: wie van zich afbijt, blijft gevrijwaard van negatieve opmerkingen en wie er gevoelig voor is, zal ermee geconfronteerd blijven. Bij kinderen die er niet bijhoren, kan dit leiden tot teruggetrokken gedrag of zelfs slechtere schoolprestaties. Dit gedrag hangt af van de ondersteuning die de leerling krijgt van een leerkracht of ouder. Dit gedrag heeft een duidelijke signaalfunctie. Wanneer het kind alleen negatieve opmerkingen krijgt over zijn thuissituatie, kan dit leiden tot standpuntbepaling: zwijgen over de ouders tegenover derden, de ouder verdedigen(loyaliteit) of hen verwijten maken (Warmerdam, 2007). Uit ervaring is gebleken dat kinderen met homoseksuele ouders zich in hun seksespecifiek gedrag en sociale vaardigheden niet anders gaan ontwikkelen dan kinderen van heteroseksuele ouders. De kans dat ze zich ontwikkelen tot evenwichtige mensen is even groot dan in een traditioneel gezin (Warmerdam, 1996, 1998, 2003).
48
13 Sociologische invalshoek 13.1 Heteroseksuele opvoedingscultuur Uit de lessen seksuele ethiek leerden we dat kinderen geboren worden in een holebi- onvriendelijk klimaat. Kinderen worden opgevoed in een bijna uitsluitend hetero model. Kinderen horen dus van bij de geboorte dubbelzinnige toespelingen over homoseksualiteit. Het kan gaan van flauwe moppen tot scheldwoorden. Dit maakt het extra moeilijk voor de jongere die ontdekt dat hij homoseksuele gevoelens heeft. Hij/zij kan zijn eigen gevoelens geen plaats geven en komt zo volledig alleen te staan. De meeste holebi-jongeren vrezen dat hun ouders negatief zullen reageren en wachten daarom zolang mogelijk om zich te outen. Sommigen durven zich niet te outen en stappen uit het leven. Sommigen leiden een dubbelleven (Cornu, 2013). Holebi’s uit allochtone culturen hebben het dubbel zo moeilijk. In onze westerse samenleving wordt homoseksualiteit al gemakkelijker aanvaard, maar door de aanwezigheid van meer allochtone moslimjongeren in de klassen wordt er soms zeer hard opgetreden tegen jongeren die zich durven te outen. Er werd al verschillende keren wetenschappelijk onderzoek uitgevoerd rond zelfdoding bij jongeren. Via zomerkampen bij homoseksuele jongeren en een onderzoek in twee scholen slaagde men erin een onderzoeksgroep samen te stellen die uit een gelijk aantal jongens en meisjes alsook uit een vergelijkbaar aantal homo- en heteroseksuele jongeren bestond. Uit dit onderzoek kan men besluiten dat jonge homo’s, lesbiennes en biseksuelen massaal aan zelfmoord denken als de oplossing voor hun probleem. Eén op vier van de lesbische of biseksuele meisjes rapporteerden dat ze tenminste één zelfmoordpoging hadden ondernomen. Bij de jongens had één op acht een zelfmoordpoging achter de rug. Vergelijk je dit cijfer met de heteroseksuele jongeren, dan kom je tot een gemiddelde van één op twintig, wat beduidend lager ligt. Dit zijn zelfmoordgedachten die ontstaan door een onverdraagzame omgeving. De Universiteit van Gent (2002) onderzocht deze materie en kan alleen bevestigen dat de Vlaamse cijfers de gegevens uit de Verenigde Staten bevestigen. Het Vlaamse onderzoek onderstreept dat vooral meisjes een kwetsbare groep vormen. Wanneer ze beseffen dat ze niet passen in het courante patroon van seksuele relaties, vallen ze in een leegte, verduidelijkte onderzoeker John Vincke. Er is een grote schroom om zich te outen, ook omdat de kans op afwijzing zo groot is. In combinatie met de gebruikelijke problemen van jongeren, die sowieso op zoek zijn naar hun identiteit, is dat een zeer explosieve combinatie. Bij meisjes is dat nog sterker door hun emotionaliteit. De pogingen van jongens lukken wel vaker. Bij meisjes ontbreekt het aan sterke rolmodellen in de media. Voorbeelden zijn zeer belangrijk voor meisjes die rijpen in hun seksuele identiteit. De druk om als meisje een lief te hebben is veel groter dan bij jongens.
49
Homoseksualiteit is geen psychisch, maar een maatschappelijk probleem. Velen dragen lang het kruis van anders-zijn. Coming-out stond tot enkele jaren geleden gelijk aan sociale zelfmoord. Tijdens de godsdienstles werd tot vijftien jaar geleden het kwade en het misdadige van de perverse neigingen extra ingepeperd. Adolescenten ondergaan dit allemaal net in de periode dat ze het kwetsbaarst zijn. Ze worden dus volledig aan hun lot overgelaten en kunnen er met niemand over praten. De Vrije Universiteit van Brussel deed dit onderzoek in 2009 nog eens over en kwam nog steeds tot dezelfde dramatische vaststelling. Het risico op zelfdoding vergroot nog als je al van op de lagere school ontdekt dat je “anders” bent. Deze jongeren worden gepest omdat ze zich niet gedragen zoals een “echte” jongen of een “echt” meisje. De zelfmoordcijfers liggen ook hoger bij jongeren die het angstvallig proberen verborgen te houden of bij laag geschoolden die in een holebi- vijandig klimaat leven. Deze gevoelens worden nog versterkt door het idee dat homoseksualiteit een ziekte of een afwijking is. De breuk met het aangeleerde rollenpatroon en het uiteenvallen van het toekomstbeeld van huisje, tuintje en kindjes lokt soms depressies uit. Homo-negativiteit leidt tot een laag zelfbeeld en wanhoop over de eigen situatie (Demyttenaere, 2012; Cornu, 2013; Versmissen, 2011).
13.2 De rol van de ouder(s) De meeste jongeren gaan ervan uit dat hun ouders negatief gaan reageren en wachten daarom zo lang mogelijk om zich te outen. Dat ouders niet altijd gepast reageren, is een feit: velen zien hun toekomstbeeld dat ze hadden over kinderen uit elkaar spatten. Moeders reageren doorgaans gematigder dan vaders. De reacties kennen verschillende aspecten, gaande van hevige emoties tot het compleet negeren van het probleem. Sommige ouders voelen zich schuldig en vragen zich af wat zij verkeerd hebben gedaan. Men hoopt soms dat de wetenschap, een dokter of een goed lief verandering zal kunnen brengen. De ouders moeten door een rouwproces en hun vanzelfsprekende toekomstdromen moeten veranderd en bijgesteld worden. Ze zijn bang voor de reacties van de maatschappij. Het duurt soms lang vooraleer ze het zelf kunnen aanvaarden, waardoor ze ook lang wachten vooraleer ze familie en vrienden of buren durven inlichten over de geaardheid van hun kind (Cornu, 2013).
13.3 De druk van het “ideale”beeld Ik vond een recensie over de documentaire “Do I Look Fat” en dit geeft een boeiende kijk op de strijd die veel homo’s leveren met o.a. voedsel (Mathews, 2009). Het is een documentaire over overgewicht dat tussen de oren zit, vet dat mensen denken te voelen, inbeelding en alle problemen die daar uit voorkomen, de gewichtsfobie die bijna de hele holebi gemeenschap in de ban houdt. Door de persoonlijke verhalen van zeven mannen die te kampen hadden, of nog steeds hebben met eetstoornissen en daardoor hun lichaam verachten, kregen we een beeld van de vele aan elkaar gerelateerde problemen die deze stoornissen veroorzaken.
50
Problematische jeugd, geïnternaliseerde homofobie, de effecten van HIV/AIDS op het lichaam en drugsmisbruik komen in deze documentaire aan bod. De film raakt alle bestaande taboes aan, en is gemaakt met een gevoeligheid die nergens omslaat in sensatiezucht. De film voegt het persoonlijke bij het klinische. Want ook een deskundige in de eetstoornissenproblematiek, met name een homofiele therapeut Penny D.Winkle van de Ohio universiteit, geeft zijn visie op de feiten weer. Ook het boek ‘The Naked Civil Servant’ geeft de link tussen eetstoornissen en homoseksualiteit scherp weer. Het verhaal is gebaseerd op het leven van Quentin Crisp. De recensie is geschreven door Paul Neil van Nedic, het Canadees informatiecentrum voor eetstoornissen. Hoewel homoseksualiteit uit het handboek voor psychische ziektes werd gelicht, hebben homo’s het nog steeds niet gemakkelijk. De permissiviteit groeide exponentieel, maar dat belette niet dat maatschappelijke onderstromen van homofobie aanwezig bleven: zoals discriminatie op en naast de werkvloer. Vooral als je bedenkt dat mensen een sociale identiteit krijgen door de rol die ze in de maatschappij krijgen toebedeeld. Wat doen die vijandige oprispingen bijvoorbeeld met je zelfbeeld? Uit diverse internationale onderzoeken bleek alvast dat homo’s een verhoogd risico lopen op eetstoornissen. ‘Het is sowieso een moeilijke evenwichtsoefening om als homo op te groeien’, zegt Paul Neil van Nedic, “Er is dat ondefinieerbare gevoel van anders zijn dat je op die prille leeftijd nog niet loepzuiver kan duiden. Ik had van die weke trekjes die mij op de lagere school en de humaniora het mikpunt maakten van spot. Het leken kleine speldenprikjes, maar ze maakten diepe krassen op mijn ziel. Om de scherpe tongen voor te blijven, probeerde ik mijn seksuele geaardheid te verbergen. Want daar kan je als homo donder op zeggen, discriminatie en verbale agressie liggen overal en altijd op de loer. En al die negativiteit die op jou wordt geprojecteerd, zet zich om in zelfverachting en zelfhaat”. In wetenschappelijke termen noemt men dat ‘het internaliseren van homofobie. Je gaat op termijn zelf geloven dat je een gevaarlijke pervert of een gestoorde gek bent. Pas in de hogere cyclus van de humaniora leerde ik mensen kennen die me het gevoel gaven dat ook ik iets waardevols te bieden had. Dat was een echte opsteker. Om al die vijandigheid te kunnen behappen, ontwikkelde ik in de loop der jaren een aantal defensiemechanismen. Ik trok me terug op mijn eiland, verdiepte me in muziek, kunst, archeologie en verre landen. De peptalk van mijn favoriete leraars, het waren kleine lichtpuntjes die mij ervan weerhielden om zelfmoord te plegen (Mathews, 2009).
Soms slagen homo’s er niet in om boven die geïnternaliseerde homofobie uit te stijgen. Ze twijfelen aan hun kwaliteiten en zitten slecht in hun vel. De druk van de maatschappij op een strak uiterlijk die de magische formule zou zijn voor succes, geluk, gezondheid gaat er bij onzekere personen in als zoete koek. Ze beginnen hun uiterlijk te cultiveren om alsnog aan te sluiten bij de overheersende heterocultuur, of om al die innerlijke conflicten die verwarring veroorzaken in iets hanteerbaars te kanaliseren. De manier waarop de omgeving reageert, is levensbelangrijk voor het zelfaanvaardingproces van homo’s. Een empathische en ondersteunende vrienden- of familiekring kan veel doen en werkt stimulerend voor het zelfbeeld. Maar dan nog is het moeilijk om te ontkomen aan de negativiteit die het woord ‘homoseksualiteit’ blijkbaar met zich meebrengt. Vandaar dat ze zo’n honger hebben naar aanvaarding en sympathie. De homomedia doet er alles aan om het imago van ‘de nieuwe homoseksuele man’ te promoten. Hun boodschap is kort en krachtig: zo moet je eruitzien om succesvol, geliefd en aanvaard te worden. Er is alleen een dosis wilskracht nodig om je dromen en wensen in realiteit om te zetten. Mannen met een laag zelfbeeld krijgen zo een kant-enklaar recept voor een depressie aangereikt. De frustraties stapelen zich op en eetstoornissen en lichaamsontevredenheid vergroten het probleem. 51
Recent namen een aantal wetenschappers de invloed van seksuele geaardheid op lichaamsontevredenheid onder de loep (Mathews, 2009). Zij kwamen tot het besluit dat: de lichaamsontevredenheid en psychosociale druk die homo’s ondervinden recht evenredig is met die van vrouwen en een stuk hoger ligt dan bij heteroseksuele mannen. De lichaamsontevredenheid van homo’s was groter naarmate ze nauwer bij de homobeweging waren betrokken. Ze infecteren elkaar blijkbaar. ‘Veel homo’s hebben een panische angst voor eenzaamheid en isolement.’ “Ze zijn zo vaak uit het nest gestoten dat ze er kwetsuren aan hebben overgehouden” (Neil, 2009).
52
13.4 Religieuze standpunten Uit katholieke hoek kijkt men op verschillende manieren aan tegen homoseksualiteit. Alles hangt af van het gebruikte mens en Godsbeeld. Het officieel kerkelijk standpunt is doorheen de eeuwen slechts licht gewijzigd en wordt beschreven in de encycliek Persona Humana (1975, nr. 8). Volgens deze tekst: “houdt het wezenlijk gemis waaraan homoseksuele relaties en handelingen lijden, op ethisch vlak immers in dat ze intrinsiek ongeordend zijn en dus op geen enkele manier mogen worden goedgekeurd” Ze erkennen echter in deze tekst wel voor het eerst homoseksualiteit als een aanleg of neiging. Moslims staan ook afwijzend tegenover homoseksualiteit omdat dit een keuze is die afwijkt van de heteroseksuele schepping door Allah en die het gezinsleven zou vernietigen. Volgens de Koran is men zelf verantwoordelijk voor zijn homoseksualiteit. De Islam vindt dat hun geloof en homoseksualiteit niet kunnen samen gaan. De Koran verwijst alleen naar homoseksuele handelingen en niet naar lesbische liefde. De Imams kunnen zich gematigd of zeer extreem uitlaten over homoseksualiteit en dit werkt bij vele moslims een situatie in de hand dat ze een dubbel leven gaan leiden (Cornu, 2013).
53
14 De cijfers 14.1 Holebi’s en geestelijke gezondheid Op de website van het Vlaams Agentschap voor Zorg en Gezondheid vond ik een onderzoek dat aantoont dat seksuele geaardheid een grote rol speelt bij de ontwikkeling van depressie en bij zelfdoding. Veel holebi’s hebben last van ‘minderheidsstress’, waardoor vaak geestelijke problemen ontstaan. Homoseksuele jongeren onder de 26 jaar vormen de grootste risicogroep voor het ontwikkelen van depressieve gevoelens – waaronder voornamelijk laaggeschoolden en meisjes. Het risico in deze groep is tweemaal zo hoog dan bij de algemene bevolking. Drie tot vijf op tien of 33 tot 45% van de holebi’s ervaren tijdens de puberteit zelfmoordgedachten, waarvan 12,4% van de homojongens effectief tot een zelfmoordpoging overgaan (meer dan het dubbele dan bij heterojongens). Bij lesbische meisjes onderneemt 25% een zelfmoordpoging (vijf maal meer dan heteromeisjes) dit is in vele gevallen een schreeuw om aandacht. Veertien meisjes op honderd of 14% van de meisjes heeft ooit al een zelfmoordpoging ondernomen, het opleidingsniveau speelt daarbij een belangrijke rol, meisjes met een BSO- en TSO- opleidingsniveau zijn vaak mentaal kwetsbaarder (Website: www.vlasp.be; Vlaams Actieplan Suïcidepreventie II bis, 20122020).
Allochtone holebi’s zijn bijna volledig onzichtbaar, al komen er gaandeweg meer initiatieven voor en door deze bevolkingsgroep. In de moslimgemeenschap berust er nog steeds een zwaar taboe op homoseksualiteit. Een zeer kwetsbare bevolkingsgroep zijn de lesbische en biseksuele meisjes, waar depressieve gevoelens en de drang naar zelfdoding erg groot zijn. Van de Vlaamse holebi meisjes dacht meer dan de helft ooit aan een zelfdoding, waarvan 14,4% effectief minstens één zelfmoord poging achter de rug heeft. Op het beleidsniveau is er een actie plan rond geestelijke gezondheid opgesteld. Dit omvat dat de Centra Geestelijke Gezondheid en specifieker het suïcide preventieteam instaat voor de bevordering van deze deskundigheid. Deze deskundigheid kan aangewend worden na een zelfmoordpoging of een zelfdoding om leerlingen en leerkrachten te ondersteunen. Er werd ook een protocol ontwikkeld binnen de Centra voor Geestelijke Gezondheidszorg, waar extra aandacht is voor getrapte zorg van suïcidale mensen. In de beheersovereenkomst werd opgenomen dat de zelfdoding preventiewerking van de CGG zich qua deskundigheidsbevordering ook zal richten tot de nieuwe doelgroepen die geformuleerd werden op de gezondheidsconferentie. Deze nieuwe doelgroepen bevatten o.a. ook de homoseksuelen en transgenders. De beleidsnota van Jo Van Deurzen voorziet ook een nauwere samenwerking met de medewerkers en vrijwilligers van Çavaria, zo zijn sinds september 2013 twee leerkrachten gedetacheerd om een strategie uit te werken die gebruikt kan worden in het middelbaar onderwijs. Om zo de opgedane expertise om te zetten op het werkveld (Website: www.vlasp.be; (Vlaams Actieplan Suïcidepreventie II bis, 2012-2020). Uit een ander onderzoek komen de volgende onderzoeksgegevens namelijk dat homoseksuelen een verhoogd risico hebben op suïcidaal gedrag. Onderzoek toont aan dat 33 tot 45% van de holebi-jongeren tijdens het opgroeien zelfmoordgedachten heeft (van Heeringen & Vincke, 2000). Verder onderneemt 12,4% van de homojongens effectief een zelfmoordpoging, wat meer dan het dubbele is van heterojongens. Bij lesbische meisjes ligt dat cijfer zelfs vijf maal 54
zo hoog: 25% onderneemt een zelfmoordpoging tegenover 5,4% van de heteromeisjes. Dit verhoogde risico zou in verband gebracht worden met negatieve psychosociale ervaringen door het effect van sociale vergelijking (Website: www.vlasp.be; Vlaams Actieplan Suïcidepreventie II bis, 2012-2020). Ook factoren zoals interpersoonlijke conflicten door seksuele oriëntatie, middelenmisbruik, weglopen van huis en zichzelf identificeren als homoseksueel op jonge leeftijd zouden een rol kunnen spelen (van Heeringen & Vincke,2000). Het Welebi-onderzoek een grootschalig onderzoek naar het mentale en sociaal welbevinden van lesbische en biseksuele meisjes bracht het volgende aan het licht (Schoonacker, 2009). Het bleek dat 56,6% van de lesbische en bi-meisjes er minstens één keer ernstig aan dacht uit het leven te stappen. 14,4% Had minstens één suïcidepoging achter de rug. Voor de groep van transseksuelen (mensen wiens geslacht juridisch en operatief wordt aangepast) (Vlaams Actieplan Suïcidepreventie II bis 2012-2020) had maar liefst 62,3% ooit gespeeld met de gedachte aan zelfmoord. 22% Ondernam ten minste één zelfmoordpoging (Motmans, 2010). Deze cijfers tonen aan dat er wel degelijk een link is met homoseksualiteit en zelfdoding (Vlaams Actieplan Suïcidepreventie II bis, 2012-2020).
14.2 Zichtbaarheidmanagement en discriminatiemanagement Op de website van Steunpunt Gelijkenkansenbeleid vond ik het onderzoek ‘Zichtbaarheid –en discriminatiemanagement bij holebi–jongeren’ van Dr. Alexis Dewaele (Steunpunt Gelijkenkansenbeleid UA) en Prof. dr. Mieke Van Houtte (Vakgroep sociologie – Onderzoeksgroep CuDOS Universiteit Gent Steunpunt Gelijkenkansenbeleid – Consortium Universiteit Antwerpen en Universiteit Hasselt): Om zichzelf te beschermen ontwikkelen Holebi’s bepaalde strategieën zoals zichtbaarheidmanagement en dit verwijst naar het zichzelf als holebi (on)zichtbaar maken in een verscheidenheid aan sociale situaties. Holebi’s kunnen zichzelf onzichtbaar maken om zo te ontsnappen aan een potentiële of veronderstelde stressor zoals vooroordelen en discriminatie. Dat dit niet altijd lukt, kunnen we opmaken of afleiden uit feit dat er nog steeds stereotiepen bestaan. Mensen uit de omgeving, ouders of vrienden vangen vaak signalen op die hen erop wijzen dat de persoon in kwestie mogelijks holebi is. Mensen herkennen het niet volgen van de traditionele genderrol (bv. als meisje voetballen dus typisch mannelijke trekjes hebben) als typisch holebi. Heel wat mensen hebben stereotiepe ideeën over hoe holebi’s zich gedragen. Dit maakt dat de holebi’s die niet aan de stereotypen beantwoorden onzichtbaar blijven. De te lang volgehouden inspanningen om zichzelf onzichtbaar te maken zorgt voor het ervaren van te veel innerlijke stress. Dit maakt dat holebi’s deze inspanningen uiteindelijk stop zetten en zichzelf net zeer zichtbaar maken om spanningen te kunnen doen afnemen Er zijn holebi’s die bepaalde situatie uitlokken en zo de reacties van homo-negativiteit in de omgeving proberen in kaart te brengen. Deze reacties bepalen dan verder hun strategie in verband met hun zichtbaarheidmanagement. Ze werpen een steentje om een beeld te krijgen hoe de omgeving gaat reageren. Er zijn verschillende strategieën van zichtbaarheidmanagement en die kunnen we plaatsen op een continuüm van minder naar meer openheid over zijn of haar seksuele voorkeur. Respectievelijk zijn dit: doen alsof men hetero is, doorgaan voor hetero, afdekken van zijn/haar seksuele voorkeur, het stellen van een impliciete coming out en het stellen van een expliciete coming out Onder discriminatiemanagement zitten de volgende strategieën: confrontatie of zich hullen in stilzwijgen en het zoeken van sociale ondersteuning. Lesbische en biseksuele meisjes zijn minder zichtbaar en moeten daarom minder om gaan met discriminatie in tegenstelling tot homo- en biseksuele jongens die meer zichtbaar zijn en vatbaarder zijn voor discriminatie. Dit is ook 55
positief: het zorgt ervoor dat deze jongens mogelijks beter leren omgaan met discriminatie en een uitgebreider arsenaal aan coping strategieën leren en opbouwen. Sommige jongeren reageren niet op de discriminatie die ze ondergaan, ze denken dat het wel zal overgaan. Dat deze passieve strategie van discriminatiemanagement op lange termijn niet zal leiden tot een oplossing van het probleem ondervinden ze vaak te laat. Het kan het probleem chronisch en erg problematisch maken (Vlaams Actieplan Suïcidepreventie II bis, 2012-2020; (Steunpunt Gelijkenkansenbeleid, 2010).
14.3 Vlaams beleid Pascal Smet Vlaams minister van Onderwijs, Jeugd, Gelijke Kansen en Brussel stelde voor 2013 deze beleidsnota op: Het verspreiden van juiste informatie over holbiseksualiteit is belangrijk: het neemt vooroordelen en twijfels weg, en maakt het thema bespreekbaar. Vandaar dat ik in 2013 een volledig herwerkte versie liet maken van ‘Alles wat je altijd al wilde weten over holebi’s’, een informerende en sensibiliserende publicatie gericht naar holebi’s en hetero’s. De schoolomgeving is een cruciale leer- en socialisatiecontext voor kinderen en jongeren. Het is dan ook belangrijk om te streven naar een schoolomgeving waarin actief gewerkt wordt aan het voorkomen en bestrijden van gender stereotypen, hetero normativiteit en homofobie. Met dit doel voor ogen zette ik een project op in samenwerking met de pedagogische begeleidingsdiensten, en dit in het kader van zowel mijn bevoegdheden Onderwijs als Gelijke Kansen. Het officiële startschot van dit traject werd gegeven op 23 oktober 2012, met de ondertekening door een brede waaier aan actoren uit het onderwijsveld van een ‘gemeenschappelijke verklaring over een beleid met betrekking tot gender en seksuele geaardheid in het onderwijs (Smet, 2012-2013, stuk 1769, nr. 13).
Op de website van Çavaria (z.j.) vond ik verschillende onderzoeken die aangeven dat: De slaagkans en de kracht achter een sterk gelijkekansenbeleid ligt onder meer in de uitbouw van zorgvuldig uitgekozen partners binnen het middenveld, de academische wereld en andere beleidsniveaus. Daarbij dient er gezorgd te worden voor een voortdurende wisselwerking en feedback tussen beleid, wetenschap en ervaringdeskundigheid: drie fundamentele pijlers die kunnen bijdragen tot een onderbouwde en goed gedragen beleidsvoering. Het Vlaamse Gelijkekansenbeleid werkt samen met een breed aanbod aan verenigingen en niet-gouvernementele organisaties die deskundig zijn in de holebi- en transgenderthematiek. Voor de noodzakelijke wetenschappelijke onderbouw doet het Vlaamse gelijkekansenbeleid een beroep op partners uit het academische veld. Middenveldorganisaties hebben een duidelijke kijk op de noden van holebi's en transgender. Het Vlaamse gelijkekansenbeleid onderhoudt daarom goede contacten met dit middenveld. Çavaria, de koepel van Vlaamse en Brusselse holebi- en transgender groepen, is de belangrijkste Vlaamse speler. De organisatie ontvangt structurele financiering van de Vlaamse overheid en ondersteunt het gelijkekansenbeleid in zijn beleidsvoering. Naast de gesubsidieerde koepel zijn ook kleinere holebi- en transgen-
der groepen gesprekspartner. Vlaanderen kent een divers en rijk holebien transmiddenveld. De overheid consulteert bijvoorbeeld specifieke groepen over het thema allochtone holebi's, over lesbiennes en biseksuele vrouwen, over holebi-jongeren of over holebi-ouderschap. Deze organisaties kunnen bovendien via projectsubsidiëring bijdragen tot het realiseren van de doelstellingen van het gelijkekansenbeleid. Een dergelijke projectsubsidiëring maakt de weg vrij voor jonge organisaties die een vernieuwende kijk op de gelijke kansen problematiek kunnen initiëren in het be56
leid. Het overleg gaat in twee richtingen. De overheid bevraagt het middenveld niet enkel om ideeën af te toetsen of input te leveren, het middenveld kan ook zelf ideeën voor initiatieven of producten aanreiken. De organisaties nemen deel aan stuurgroepen en voeren mee promotie voor de producten die het gelijkekansenbeleid ontwerpt. Om een efficiënt en goed beleid te voeren, is wetenschappelijk onderzoek van groot belang. Onderzoek garandeert een duidelijker inzicht in knelpunten en legt hun oorzakelijke verbanden bloot, wat cruciaal is om de juiste beleidskeuzes te maken. Bovendien zijn deze onderzoeksresultaten ideaal om ministers te overtuigen om bepaalde problemen snel aan te pakken (Çavaria, z.j.). Het steunpunt gelijkekansenbeleid voert wetenschappelijk onderzoek over de gelijke kansenthema’s binnen een vooraf vastgelegde langetermijnplanning. Dit steunpunt beschikt over een specifieke onderzoekslijn over holebi's en transgenders (Çavaria, z.j.). In het 'experten netwerk holebi-onderzoek' zitten onderzoekers, overheid en middenveld samen aan tafel om lopende onderzoeken op te volgen en nieuwe voorstellen te bespreken. Maar ook andere onderzoeksinstanties en universiteiten kunnen inschrijven op ad-hoc onderzoeken die door de Vlaamse overheid worden uitgeschreven. Van 2002 tot 2006 werd het Zzzip²-onderzoek gevoerd. Dit was de eerste grootschalige bevraging naar de leef- en werksituatie en seksualiteitsbeleving van holebi's in Vlaanderen. Het holebi middenveld investeerde mee in de bekendmaking van dit onderzoek en werkte actief mee aan de werving van respondenten. Uit dit onderzoek bleek dat een derde van de ondervraagden in de kast blijft op het werk, dat vooral jonge lesbiennes veel risico lopen op depressies en dat oudere holebi's een groep zijn die specifieke aandacht verdient. De overheid en het middenveld grepen deze resultaten aan om prioriteiten te leggen in hun beleid (Versmissen, 2011).
57
14.4 Geweld tegenover holebi’s Via de media horen we bijna dagelijks berichten van homofoob geweld. Achteraan dit werk vind je een aantal krantenartikels die deze stelling bevestigen. Over holebigeweld is relatief weinig gekend en betrouwbare cijfers zijn schaars. In de loop van 2012 werd een kwalitatief onderzoek uitgevoerd door Lies D’haese (Supervisors: prof. dr. Mieke Van Houtte en dr. Alexis Dewaele) om zo het veld te verkennen. Door middel van diepte-interviews met slachtoffers werd in kaart gebracht wat hun ervaringen zijn met geweld, de omstandigheden waarin verbale en fysieke agressie voorkwamen en ervaren werden, de betekenis die slachtoffers eraan gaven en de invloed die de agressie had op hun persoonlijke leven. Holebi’s die al dan niet zelf het slachtoffer van geweld zijn geweest werden geconsulteerd. Op deze manier werd gepeild wat leeft rond dit thema in de holebigemeenschap. Het registreren van homofoob geweld heeft grote beperkingen, slachtoffers hebben schrik om klacht in te dienen, en omdat sommige vormen van geweld, zoals verbaal geweld, slechts weinig of helemaal niet geregistreerd worden doen ze dit niet. Om deze reden werd van mei tot september 2013 een grootschalige kwantitatieve bevraging uitgevoerd bij holebi’s. In deze bevraging kwamen allerlei vormen van geweld aan bod, bijvoorbeeld ook nageroepen worden. Dit wordt door holebi’s even goed als een bedreiging ervaren. Bovendien kan verbaal geweld een opstap zijn naar andere, meer fysieke vormen van geweld. De onveiligheidgevoelens die hiermee gepaard gaan werden opgelijst. Ook interessant zijn de profielen en motivaties van de daders (D’haese, 2012).
58
15 Herbekijken veranderingsdoelen Er is nog veel onbegrip en onwetendheid rond homoseksualiteit. Minderheidsstress is een gegeven waar de holebigemeenschap dringend zelf werk moet van maken. Ik heb de indruk dat ze door zich te verschuilen achter ”ik ben holebi en die dat het moeten weten, weten het punt” het zichzelf en de aankomende generaties niet gemakkelijk maken. Onrecht bestrijd je door op te staan. Als er anno 2014 nog steeds mensen niet welkom zijn op feestjes door hun “anders” zijn, dan is het aan de samenleving om daar dringend iets aan te veranderen. De mentaliteit moet aan de bron namelijk in de gezinnen veranderen. De ouders van morgen moeten in hun opvoeding afstappen van de traditionele hetero opvoeding. Het onderwijs moet vanaf de kleuterklas en op maat van de leerlingen duidelijke en verstaanbare informatie onderrichten. Tijdens de Eerste Wereldoorlog werden soldaten die uitkwamen voor hun homoseksualiteit tegen de muur gezet en afgeschoten. In België is dit gelukkig al vele jaren voorbij maar in bijvoorbeeld Rusland wordt er vandaag nog op holebi’s gejaagd. Verder in dit werk vind je een kaart waarop te zien is waar ter wereld homoseksualiteit strafbaar is of gelijkgesteld is met de doodstraf. Dat mensen jaren een dubbelleven moeten leiden, dat jongeren zichzelf ombrengen en dat mensen zich jaren moeten slecht voelen voor iets dat relatief gemakkelijk op te lossen is, is onbegrijpelijk. Mijn vraagstelling wordt “hoe homoseksualiteit bespreekbaar maken in het gezin en in de maatschappij?” Dit is dus niet eenvoudig. In vele gezinnen wordt er amper nog “echt” met elkaar gesproken, dus waar beginnen? We kunnen niet alles in de schoenen van het onderwijs schuiven maar ik denk dat daar toch een steentje kan worden verlegd. Als was het maar om de vicieuze cirkel te doorbreken. Ook de geschreven pers heeft een belangrijke taak, deze zouden kunnen beginnen met minder stigmatiserende titels te plaatsen in hun dagbladen. Het is niet alleen de taak van holebi belangengroepen om zich in te zetten voor de bestrijding van holebi pest gedrag. Vandaar dat Unesco, de organisatie van de Verenigde Naties voor Onderwijs, Wetenschappen en Cultuur, het voortouw neemt om de bestrijding van holebi pestgedrag hoog op de internationale onderwijsagenda te plaatsen. Het initiatief geniet de steun van VN secretaris- generaal Ban Ki- Moon die homopesten ”een morele schande, een ernstige schending van de mensenrechten en een bedreiging voor de volksgezondheid” noemt (Heyman, 2014).
59
16 Aanvaarding of niet … … een wereld van verschil of net niet Homoseksualiteit en biseksualiteit zijn net als heteroseksualiteit varianten op menselijke seksualiteit. Holebi’s zijn mensen en deze mensen hebben dezelfde rechten op ontplooiing als iedereen. Ze hebben recht op de zelfde rechten, erkenning en bescherming als de anderen. Het enige verschil is dat er minder holebi’s zijn, maar geeft dit het recht om te discrimineren of om uit te sluiten? Op de website van Steunpunt Gelijkenkansenbeleid vond ik het onderzoek ‘Zichtbaarheid –en discriminatiemanagement bij holebi–jongeren’ van Dr. Alexis Dewaele (Steunpunt Gelijkenkansenbeleid UA) en Prof. dr. Mieke Van Houtte (Vakgroep sociologie – Onderzoeksgroep CuDOS Universiteit Gent Steunpunt Gelijkenkansenbeleid – Consortium Universiteit Antwerpen en Universiteit Hasselt): Dit onderzoek toont ook aan dat: holebi-jongeren die door hun omgeving wel aanvaard en gewaardeerd worden voor hun anders zijn, ervaren hun minderheidsstatus vaak als een positief gegeven. Een succesvolle coping bij holebijongeren uit zich dan in een zekere constructieve ‘omkering’, wat holebi- jongeren aanvankelijk als een bedreiging, negatief of iets minderwaardig aanvoelden, wordt iets unieks, een meerwaarde en een toegangspoort tot nieuwe verrijkende ervaringen en kansen. Holebi-jongeren die opgroeien in een holebi-positief en ondersteunend klimaat hebben, in tegenstelling tot holebi- jongeren die in een homofobe omgeving opgroeien, veel minder de behoefte om zich af te zetten tegen de gangbare heteronormen. Hoewel dit een onvermijdelijke evolutie is in een steeds meer holebi- vriendelijk wordende samenleving, zorgt dit er ook voor dat de nieuwe generatie holebi- jongeren meer conformistisch zijn met betrekking tot gender - normativiteit en hetero- normativiteit. Hierin schuilt het risico dat ze uiteindelijk die normen bevestigen die aan de basis liggen van homo-negativiteit (Steunpunt Gelijkenkansenbeleid, 2010).
16.1 internationale erkenning van de homoseksuele geaardheid Alle personen die wegens hun seksuele geaardheid van hun vrijheid worden beroofd, vervolgd, veroordeeld of gefolterd worden moeten internationaal erkend worden als’ politieke gevangene’. Open grenzen voor alle asielzoekers en hun partners die hun land wegens seksuele geaardheid moeten verlaten. In België heeft het Commissariaatgeneraal voor de Vluchtelingen en de Staatlozen (CGVS) het beleid versoepeld voor homoseksuele asielzoekers dit naar aanleiding van de gebeurtenissen in Oeganda (Cockx en Tytgat,2000).
60
16.2 Juridische positie van homoseksuelen wereldwijd Onbegrijpelijk anno 2014 maar in bepaalde landen staat nog steeds de doodstraf op homoseksualiteit (Wikipedia, 2014).
61
17 Homofoob gedrag Die alliantieformatie hypothese kan ook homofobie verklaren, homoseksualiteit tussen seksgenoten is van alle tijden. Niemand vond het erg zolang de oudere minnaar de actieve rol speelde in het liefdesspel. Passieve homoseksuelen, zoals de mollies, hebben het echter altijd hard te verduren gehad in het Westen. Het christendom heeft zich altijd zeer vijandig opgesteld. De haat werd uiteindelijk de klopjacht van de inquisitie, die sinds de dertiende eeuw zowel de actieve als de passieve homoseksueel op de brandstapel bracht. Homofobie is dus zeker geen nieuw begrip. Homofobie beperkt zich ook niet tot de menselijke homoseksualiteit. De bioloog Bruce Bagemihl ondervond dat heel wat gedragsecologen te kampen hebben met homofobie. De verklaring is te vinden in de verwondering van deze mensen die voor het eerst geconfronteerd worden met homoseksuele activiteiten bij dieren. Maar waarom wordt seksualiteit tussen seksegenoten met toenemende kracht sinds de opkomst van het christendom als subversief beschouwd? De alliantieformatie biedt een speculatief antwoord op deze vraag. Als we van de veronderstelling uitgaan dat seksualiteit tussen seksgenoten een middel is dat al dan niet gemarginaliseerde individuen toelaat hoger op de hiërarchische ladder te klimmen. Op die manier kunnen ze macht en aanzien winnen en dan zouden ze inderdaad een bedreiging kunnen vormen voor degene die op dat moment de macht hebben. De mogelijkheid dat homofobie even adaptief is voor de machthebbers als homoseksualiteit adaptief is voor individuen die lager op de maatschappelijke ladder staan (Adriaens en De Block, 2007). België is op wereldschaal een erg holebi- tolerant land. Het zzzip² onderzoek naar de levenskwaliteit van Vlaamse holebi’s haalt een onderzoek aan van Keuzenkamp (2010) en daaruit blijkt dat homoseksualiteit meer en meer geaccepteerd wordt. Hetzelfde zzzip² onderzoek haalt ook een onderzoek aan van Dewaele (2010) en Morrison (2002) en dat bevestigt dat flagrante vormen van homonegativiteit zeldzaam zijn. Daaruit volgt dat we zien dat twee mannen of twee vrouwen vaker dan vroeger hand in hand lopen. Dat het normaal is dat deze mensen trouwen en veel mensen hebben er geen probleem mee dat de leerkracht van hun kind homo of lesbisch is omdat de ouderwetse, traditionele homo-negativiteit die vaak was gebaseerd op religieuze ideeën. Dit heeft plaatsgemaakt voor een moderne variant van homo-negativiteit, die vaak implicieter en subtieler is. Een voorbeeld van moderne homo-negativiteit is “ik heb niks tegen homo’s, maar waarom moeten ze zich altijd zo aanstellen”. Mannen vertonen een iets hogere mate van homo-negativiteit dan heterovrouwen (Versmissen, 2011). Het feit dat de Unesco, de organisatie van de Verenigde Naties voor Onderwijs, Wetenschappen en Cultuur, het voortouw neemt om de bestrijding van homofoob pestgedrag hoog op de internationale onderwijsagenda te plaatsen is een serieuze stap in de goede richting. Al in 1994 probeerde een leerkracht homoseksualiteit al bespreekbaar te maken in het onderwijs. Het project stierf een stille dood. Er is wel het ene en het andere in positieve zin veranderd (Smet, 2012).
62
18 Opmerkelijk onderzoek over seksuele veelzijdigheid Ik zet dit onderzoek erbij om te illustreren hoe flexibel onze seksualiteit is en dat het minder zwart /wit is dan wordt aangenomen. De Amerikaanse psycholoog Robert Epstein ontwikkelde een test om te ontdekken hoe flexibel de seksuele oriëntatie is en hoe sterk de seksdrive. Hij ondervroeg achttienduizend mensen uit 48 landen. Epstiens conclusies zijn opmerkelijk: meer dan 90 procent van de mensen noemt zich doorgaans heteroseksueel, terwijl in zijn onderzoek maar zes procent aangaf “exclusief heteroseksueel” te zijn. Daaruit kunnen we verstaan dat ze alleen fantaseerden over, vrijden met, en opgewonden raakten van iemand van het andere geslacht. Eén procent noemde zich “exclusief homoseksueel”, de overige 93 % zat ergens tussenin. Ze voelden zich aangetrokken tot beide geslachten, of hadden met allebei weleens “een seksuele ontmoeting” gehad, zoals Epstein het zo mooi verwoordde in zijn vragenlijst (Zevenhuizen, 2013). Dat opleiding en leeftijd een belangrijke rol spelen kwam ook uit de bevraging naar voor. Hoe hoger opgeleid en hoe ouder ze waren, hoe vaker ze warm liepen voor allebei de seksen. Wat ook in andere onderzoeken al werd aangehaald (Zevenhuizen, 2013). Het onderzoek bevestigt dus wat Alfred Kinsey al wist, namelijk dat onze seksualiteit zich niet in vakjes laat vastzetten, en dit kan Epstein alleen maar bevestigen. De verschillen bij mensen onderscheiden zich niet alleen in welk punt ze precies innemen op de lijn tussen homoseksueel en heteroseksueel, maar ook in hoe flexibel ze zijn in het uiten van hun seksuele oriëntatie, iets wat Epstein hun sexual orientation range noemt. Betekent dit dan dat we onze geaardheid naar believen kunnen kiezen? Hij benadrukt uitdrukkelijk van niet! Flexibiliteit houdt enkel in dat je een heel scala aan mogelijke seksuele gedragingen en gevoelens hebt, die worden ingeperkt door je genetische opmaak en door je omgevingsfactoren (Zevenhuizen, 2013). Opvallend is het grote sekseverschil. Vrouwen voelen zich vaker aangetrokken tot beide seksen. Epstiens onderzoek toont ook aan dat de seksuele flexibiliteit van vrouwen groter is dan die van mannen (Zevenhuizen, 2013). Psychologie magazine deed de test van Epstein over onder haar lezers. De enquête is niet representatief, er werden maar 293 mannen bevraagd tegenover 914 vrouwen. Het kleinschalig onderzoek van Psychologie magazine bevestigt wel het onderzoek van Epstein. Namelijk dat vrouwen zich aangetrokken voelen tot beide seksen en dat het percentage exclusief heteroseksueel kleiner is dan wordt aangenomen. In bijlage het onderzoek in een grafiek (Zevenhuizen, 2013).
63
Zou je seksueel kunnen switchen?
(Zevenhuizen, 2013).
(Zevenhuizen, 2013). 64
(Zevenhuizen, 2013).
65
19 Homoseksualiteit in de media Er even bij stilstaan dat in een wereld die bol staat van rampen en oorlogen, klimaatveranderingen, corruptie en armoede, een thema dat over liefde tussen twee mensen gaat zoveel commotie en weerstand oproept. Als je naar het journaal kijkt of naar de radio luistert of de krant leest besef je pas want een stigma er hangt rond homoseksualiteit. De titels spreken voor zichzelf … bijna niets positief. Ik nam enkele willekeurige artikels uit de geschreven pers van de laatste weken. Het besef dat onze samenleving volledig heteroseksueel gekleurd is werd meer dan duidelijk. Als je dit dagelijks te lezen of te horen krijgt …. dan nog kan je je amper inbeelden wat mensen moeten voelen als ze van zichzelf ontdekken dat ze homoseksuele gevoelens hebben. Wat het zelfbeeld onderuit haalt en de hypothese ‘ik ben niet normaal' bevestigt. Google pakte uit met een regenboogprotest nadat de Russische president het iets te bont had gemaakt naar aanleiding van de winterspelen. De media kan blijkbaar niet gewoon omgaan met het fenomeen homoseksualiteit, ofwel stellen ze het voor als een probleem ofwel krijgt men extravagante beelden te zien. De media kiest dan ook dikwijls om bijzonder opzichtige holebi’s in beeld te brengen. Het is misschien eigen aan de media dat ze willen uitpakken met extremen. Voor de jonge individuele holebi is dit verschrikkelijk. Hij krijgt hier alleen clichés te zien en kan zich moeilijk hierin herkennen. Dit heeft voor gevolg dat de persoon zich gaat isoleren of hij/zij blijft zijn eigen identiteit gaat ontkennen (Cockx & Tytgat, 2000). De media heeft ook een positieve rol gespeeld inzake holebi emancipatie. Door de Vlaamse soap Thuis bij voorbeeld werd het thema binnengebracht in vele Vlaams gezinnen. In bijlage enkele willekeurig artikels over hoe de media omgaat met homoseksualiteit.
66
20 Aanbevelingen 20.1 Scholen vol regenbogen Hoe maak je thema’s zoals holebiseksualiteit bespreekbaar op school? Om te beginnen dient er objectieve informatie te worden gegeven in alle netten. Het thema homoseksualiteit moet deel uit maken van de eindtermen en/of de leerplannen in alle graden van het lager en secundair en hoger onderwijs. Toekomstige leerkrachten dienen niet alleen een brede algemene kennis en vakkennis te hebben maar dienen ook alert te zijn voor de noden die gepaard gaan met homoseksualiteit bij hun leerlingen. De manier waarop bepaalde thema’s in het onderwijs worden aangeraakt of net niet worden aangeraakt kan een belangrijke invloed hebben op stereotypering en de aanvaarding van holebi’s en transgenders. Inzetten op educatieve pakketten en films en boeken is niet voldoende. Of tijdens de godsdienstlessen of de lessen moraal dit onderwerp daadwerkelijk open trekken is ook niet voldoende. De meeste scholen hebben een goedwerkende interne leerling begeleidingsdienst en elke school werkt samen met een centrum voor leerlingenbegeleiding. Maar als deze mensen er zelf niet voor open staan is de jongere niet verder geholpen, integendeel. Het is belangrijk dat het onderwijs een duidelijk beleid uitwerkt, dat iedereen op de zelfde manier reageert. Als enkel homo’s zich inzetten voor homo’s, is dat maar de helft van de boodschap. Het wegwerken van de vele vooroordelen is al een begin. Leerlingen moeten weten waar ze terecht kunnen met vragen rond homoseksualiteit. Met deze gedachte ontwierp ik een zeer laagdrempelige folder waarop te vinden is waar ze naar toe kunnen mailen of chatten of bellen met vragen. Ook de ouders krijgen via deze folder een webstek aangeboden waar ze als ouder met hun vragen terecht kunnen. De folder is een kleine stap. De folder is te vinden bij de interne leerlingbegeleiders, de clb medewerkers van onze school. Hij staat ook op de openingspagina van de webstek van de school en is zeer gemakkelijk en volledig anoniem te downloaden of te raadplegen. Hij is ook als bijlage aanwezig in dit werk. Het onderwijs kan het niet alleen en zoals eerder geschreven dient het bij de bron aangepakt te worden. De ouders van morgen kunnen het verschil maken. Kreeg je het mee op school dan pas je het misschien later toe met je eigen kinderen. De vicieuze cirkel wordt dan zo doorbroken.
20.2 Maatschappij vol regenbogen De wetgever nam reeds zijn verantwoordelijkheid in België en in de meeste Europese landen en maakte het mogelijk dat holebi’s konden huwen en kinderen konden adopteren. Ook mee- moeders werden recent in hun rechten beschermd hier in België. Wat ons tot één van de meest tolerante landen maakt. En toch kan het nog beter. Met het agentschap voor gelijke kansen en discriminatie worden klachten en onrecht aangepakt. Tegen homohaat en gay bashing wordt hard opgetreden. De wetgever kunnen we dus niks verwijten. Waar moet er dan aan worden gewerkt om de weerstand te verminderen? Ligt de sleutel bij de geestelijke leiders? De secularisering is al een tijdje in onze samenleving aan de gang, in deze hoek moeten we het in onze westerse samenleving niet gaan zoeken. Is acceptatie van homoseksualiteit de lakmoesproef voor een vrije multiculturele samenleving? Misschien moeten andere culturen leren aanvaarden hoe wij met 67
homoseksualiteit omgaan en moeten wij leren aanvaarden dat zij het er moeilijk mee hebben. Misschien moeten we het hele gender dossier onder de loep nemen en afstappen van wat is vrouwelijk en wat is mannelijk? (Cockx en Tytgat, 2000). Moeten we niet nog meer kritisch reflecteren? Door te verklaren dat homoseksualiteit aangeboren is werd er ruimte gecreëerd voor de homoseksuelen, ook binnen het geloof. Zowel Kinsey als Epstein ontdekten dat er een seksuele vloeibaarheid bestaat. Dit geeft tot gevolg dat seksuele oriëntatie genetisch is en dat omgevingsfactoren ook een belangrijke rol spelen. Ligt de oplossing dan misschien in het wegwerken van de woorden homoseksualiteit en heteroseksualiteit? En spreken we beter gewoon over seksualiteit punt. Vrijheid is niet alleen de natuur volgen maar ook dat je vrij kunt kiezen wie je echt wil zijn.
20.3 Dialoog in gezinnen Hier is het belangrijk dat er in de eerste plaats afgestapt wordt van de typische hetero-opvoeding. Kinderboeken en gezelschapsspelletjes en televisieprogramma’s waar homoseksualiteit als volledig normaal worden beschouwd is al een grote stap. Ouders geven soms een impliciete al dan niet bewuste levensopdracht mee, deze delegaten zorgen dat het kind zijn hart niet kan volgen. Delegaten zijn er op verschillende terreinen: studie en beroepskeuze en ook op het gebied van de keuze van een bepaalde levenspartner. Werk voor gezinswetenschappers dus. Het geven van erkenning, zowel van onrecht als van verdienste, is een specifieke contextuele interventie. Het kenmerkende van erkenning is dat het op een diep niveau inzicht biedt en recht doet aan wat iemand is aangedaan of overkomen of wat iemand heeft gegeven. Erkenning raakt het wezen van een persoon. Het levert een belangrijke bijdrage aan iemands gevoel van eigenwaarde en helpt hem ook om meer oog te krijgen voor zijn eigen behoeften, verlangens en belangen (Van Ieperen - Schelhaas & Verharen, 2011, pp 34).
68
20.4 Als gezinswetenschapper Wanneer ik als gezinswetenschapper in een gezin het taboe rond homoseksualiteit ervaar dan zal ik mijn contextuele bril opzetten om de onderliggende structuren te ontdekken. Ik zal machtsvrij kijken. Daarmee bedoel ik totaal kijken zonder vooroordelen. Ken ik mezelf genoeg om dit tot een authentiek gesprek te laten komen? Kan ik de nodige echtheid, onvoorwaardelijke positieve waardering en empathie opbrengen? Welk mandaat krijg ik hier? Wat maakt dat deze persoon/personen moeite heeft? Waarom is dit zo moeilijk voor dit gezin? Wat met de loyaliteit? Wat is de onderliggende dynamiek? Wie nam initiatief tot het gesprek? Is mijn “self” genoeg ontwikkeld om naar het verhaal van de cliënt te luisteren? Voelt de cliënt zich veilig genoeg om dieper te exploreren, om aspecten van zichzelf onder ogen te zien die tot dan toe te bedreigend of te beschamend of ondenkbaar waren? Kan de cliënt/gezin verhalen wat hij/het voelt? Hebben ze de taal in dit gezin om dit te verwoorden? Kan ik het gezin/cliënt empoweren om zijn/haar leven via zelfreflectie in handen ten nemen? Net zoals Erik Erikson geloof ik en weet ik uit ervaring dat mensen groeien/groeiden doordat ze innerlijke conflicten oplossen/oplosten. Het is belangrijk dat je elke ontwikkelingstaak goed doorloopt. Het goed doorstaan van een bepaalde taak bepaalt je verdere ontwikkeling en leven. Mijn doel als gezinswetenschapper is dit met elke cliënt proberen te bereiken. Jong of oud, arm of rijk iedereen heeft recht om zichzelf te zijn. Het gezin is de basis om kinderen in een veilige omgeving met elkaar pratend voor te bereiden op de toekomst. Net dit gezin is helend om stoornissen op later leeftijd te voorkomen. Is dit geen uitdaging als gezinswetenschapper?
69
21 Besluit Een historisch feit dat al eeuwen meegaat en dat pas sinds enkele eeuwen als een probleem wordt beschouwd is niet gemakkelijk op te lossen. Heteroseksualiteit wordt in onze maatschappij echter nog steeds als norm beschouwd en homonegativiteit is nog steeds observeerbaar. De invloed van het geloof is niet te onderschatten. Kan de tolerantie vergroot worden door een andere houding van de geestelijke leiders? Ligt de oplossing in het verleden? Er is dan ook een belangrijke taak weggelegd in het sensibiliseren van de bevolking. Daarnaast dienen holebi’s weerbaarder gemaakt te worden en dienen de eventuele kwetsbaarheidfactoren te worden opgelijst. Zo kunnen de potentiële slachtoffers beter beschermd worden. Wie zijn de daders en waarom doen ze het? Dit dienen we ook verder te bevragen en te onderzoeken. Binnen elke familie ontwikkelen zich relatiepatronen, normen en waarden die door de generaties heen worden overgedragen. Op deze manier kan homoseksualiteit bewust of onbewust als pervers of normaal worden beschouwd en/of doorgegeven. Ik geef hier een voorbeeld van: ik sta zelf negen jaar in het onderwijs en de eerste drie jaar dacht ik dat er geen homoseksuele medemensen in het katholiek onderwijsnet werkten. Ikzelf deed hotelschool en genoot onderwijs in één van de meest tolerante opleidingen die er bestaan. Homoseksuele klasgenoten en leerkrachten op de hotelschool waren geen issue. Ik werkte vervolgens voor een Zweedse multinational zowel hier in België als in het buitenland. Altijd was er wel ergens een homoseksuele collega en iedereen vond dit volledig normaal en waren er geen taboes rond. Het gevolg hiervan is dat onze kinderen homoseksualiteit als volkomen normaal beschouwen. Had ik een andere opvoeding genoten had dit waarschijnlijk anders geweest. In het onderwijs geldt rond homoseksualiteit blijkbaar de regel ‘spreken is zilver en zwijgen is goud’. Waarom hebben leerkrachten het zo moeilijk om zich te outen? Schrik voor de collega’s of schrik voor de reacties van de leerlingen of voor de ouders van de leerlingen? Het is paradoxaal. Net die homoseksuele leerkracht zouden uit ervaring moeten weten hoe moeilijk het is als jongere om te ontdekken dat je “anders” bent. En net deze groep heeft het moeilijk om daar open over te communiceren met zijn leerlingen. In een land waar de minister van Onderwijs en Gelijke Kansen en de Eerste minister homoseksueel is zou in principe alles bespreekbaar moeten zijn. Ik hoop dat er een degelijke uitgebouwde eerste lijn komt waar mensen die vragen hebben over hun identiteit en anders zijn terecht kunnen. Waar er een gesprek met een therapeut of gezinswetenschapper onmiddellijk en meermaals kan plaatsvinden. Ik hoop dat wat in het dierenrijk als normaal beschouwd wordt navolging krijgt in het mensdom. En om af te sluiten, citeer ik een spreuk van Phil Bosmans: “Alleen een gelukkig mens kan anderen gelukkig maken”.
70
22 Bijlagen 22.1 Bijlage 1: folder
71
72
22.2 Bijlage 2: homoseksualiteit in de media Google pakt uit met regenboogprotest Vandaag om 07:27 door jns
Foto: google Op de openingsdag van de Olympische Winterspelen in het Russische Sostji toont Google in de doodle op zijn homepage een reeks wintersporten in de kleuren van de regenboogvlag. De internetreus maakt op die manier zijn standpunt duidelijk in de discussie rond de homorechten in Rusland. Onder de doodle maakt Google een duidelijk statement met een fragment uit het Olympisch Handvest. ‘Het beoefenen van sport is een mensenrecht. Ieder individu moet de mogelijkheid hebben om sport te beoefenen, zonder discriminatie van welke aard dan ook en in de geest van de Olympische gedachte. Dit vereist wederzijds begrip in de geest van vriendschap, solidariteit en fair play.’, klinkt het. De speciale doodle wordt in alle versies van de zoekmachine getoond, ook in de Op een
Russische .
website houdt Google ook een archief bij van alle eerdere doodles.
(De Standaard, 7 februari 2014)
73
Belg opgepakt voor homoseksualiteit op borg vrijgelaten 29/01/2014 om 12:57 door Jorn Van Thillo
Homohaat is diepgeworteld in de Ugandese samenleving. Foto: Trevor Snapp/Corbis In de Ugandese hoofdstad Kampala is een Belg opgepakt voor ‘homoseksuele handelingen’. Zowel de politie als de advocaat van de Belg heeft de arrestatie bevestigd. De man is op borg vrijgelaten en wordt bijgestaan door de Belgische ambassade. In de nacht van zondag op maandag is de Belg samen met zijn Keniaanse vriend in zijn huis gearresteerd wegens 'seksuele handelingen die strijdig zijn met de wetten van de natuur'. De politie zou hem 'op heterdaad betrapt hebben'. Op de staatstelevisie ontkent de man de feiten waarvan hij beschuldigd wordt. Volgens de Ugandese politie verbleef hij bovendien illegaal in het land, maar zelf zegt de Belg dat hij een toeristenvisum had. Volgens berichten in de Ugandese media werden de Belg en zijn Keniaanse partner naar een politiekantoor overgebracht voor verder onderzoek. Later is hij samen met zijn vriend op borgtocht vrijgelaten. In plaats van een geldelijk onderpand moeten volgens het Ugandese systeem daarvoor mensen garant staan. De garantiepersonen van de Belg zijn twee homoactivisten. Buitenlandse Zaken volgt de zaak op ‘Het gaat om een landgenoot die al een tijdje in Uganda woont’, reageerde Joren Vandeweyer, woordvoerder van Buitenlandse Zaken. ‘Omdat de feiten waarvoor hij is opgepakt in België niet strafbaar zijn, volgen we de zaak van nabij op.' Op homoseksualiteit staan zware straffen in het land, tot levenslang. De twee mannen riskeren dus vervolging, al is het voor Buitenlandse Zaken nog niet duidelijk welke straf de Belg precies boven het hoofd hangt. Op vijf februari wordt beslist of de zaak voor de rechtbank komt. In Uganda is al jarenlang een heksenjacht tegen homo’s bezig. Volgens president Yoweri Museveni is homoseksualiteit een decadent exportproduct dat de Afrikaanse waarden en het christendom bedreigt.
74
Uganda is echt niet het enige Afrikaanse land waar homohaat er diep zit ingebakken. In veel Afrikaanse landen geldt de traditionele familie, en het huwelijk tussen man en vrouw, nog altijd als de onwrikbare norm. Een rijke kroost wordt als een zegen beschouwd. Wie niet 'produceert', wordt daarom bespot. Toch gaan weinig landen in Afrika verder dan Uganda. Jarenlang heeft het oerconservatieve parlementslid David Bahati al zijn energie gestoken in een wetsvoorstel dat homoseksuele handelingen met de doodstraf wilde bestraffen. Zover kwam het niet: internationale donoren hebben in het recente verleden de Ugandese president Museveni onder zware druk gezet. Als hij die wet zou ondertekenen, dan draaiden zij de geldkraan dicht. Op dit moment riskeren homo's in Uganda levenslang, maar ook die wet moet Museveni nog ondertekenen. Waarom eigenlijk die haat? Meer dan haat gaat het om schrik. Ugandezen wordt angst ingeboezemd voor een 'homolobby' die hun kinderen wil rekruteren, een schrik die wordt aangewakkerd door de oprukkende evangelische kerken. Die vinden in Uganda een een eigenaardige bondgenoot in de tabloidpers, die bijzonder homofoob is maar tegelijk expliciet pornografische beelden publiceert - maar van hetero's, en blijkbaar is het dan oké. Die tabloidpers ging enkele jaren geleden totaal over de schreef, door dodenlijsten van homo's en lesbiennes op de voorpagina te publiceren. Lezers werden letterlijk opgeroepen achter homo's aan te gaan - de adressen van deze mensen stonden expliciet in de krant. (De Standaard, 29 januari 2014)
75
Homo’s welkom in Rusland als ze kinderen met rust laten’ 17/01/2014 om 17:00 door Kim De Raedt | Bron: Reuters
Foto: AP Homo’s moeten niet bang zijn om deel te nemen aan de Olympische Winterspelen in Sochi. President Poetin heeft aangekondigd dat holebi’s welkom zijn in zijn land ‘zolang ze de kinderen met rust laten.’ Op 7 februari gaan in Sochi, vlak bij de Zwarte Zee, de Olympische Winterspelen van start. Het sportevenement moest Rusland in een goed daglicht plaatsen, maar dankzij de omstreden antiholebiwetgeving van president Poetin lijkt het land op het tegenovergestelde af te stevenen. De Russische president keurde in juni immers enkele strenge wetten goed: zo riskeerde iedereen die ‘niet-traditionele seksuele relaties’ propageerde tegenover minderjarigen een fikse boete of zelfs een gevangenisstraf. Meteen keerden zich heel wat landen tegen Rusland: de Amerikaanse president Obama wou bijvoorbeeld als statement een holebi-activiste naar de Spelen sturen. Andere landen riepen op tot een boycot van de Winterspelen, door geen atleten te sturen of door geen overheidsvertegenwoordiging te laten afzakken. President Poetin hoopt dat het allemaal zo’n vaart niet loopt. Op een persconferentie voor de vrijwilligers benadrukte hij nogmaals dat holebi’s welkom zijn op de Olympische Winterspelen volgende maand. ‘Er is in Rusland geen verbod op niet-traditionele relatievormen zoals homoseksualiteit. Er is enkel een verbod op propaganda van homoseksualiteit’, klonk het. ‘We zullen holebi’s dus niet actief opsporen tijdens de Spelen. Holebi’s kunnen zich ‘op hun gemak voelen’ in Rusland, maar moeten de kinderen met rust laten.’ (De Standaard, 17 januari 2014)
76
Homoseksualiteit opnieuw strafbaar in India 11/12/2013 om 09:10 door rdc | Bron: BELGA
Homorechtenactivisten trekken in India aan het kortste eind (archiefbeeld). Foto: AP Twee rechters van het Indiase Hooggerechtshof hebben een arrest uit 2009 van het Hooggerechtshof van Delhi ongedaan gemaakt. Die rechtbank oordeelde toen dat seks met wederzijdse toestemming tussen volwassenen van hetzelfde geslacht niet langer strafbaar is en dat de bestraffing ervan “een schending van de fundamentele rechten” van de Grondwet is. De nieuwe uitspraak, van het nationale Hooggerechtshof, is een grote tegenslag voor de Indiase holebi-gemeenschap. ‘Daarmee wordt het Indiase volk een middeleeuwse mentaliteit opgelegd’, aldus advocaat Indira Jaisingh. Het Indiase strafrecht, dat bijna 150 jaar oud is en teruggaat tot de Britse kolonisator, noemt homoseksualitieit ‘tegennatuurlijk’ gedrag. Er staan gevangenisstraffen tot 10 jaar op, al komt het zelden tot zo’n uitspraak. Toch maken homorechtenbewegingen gewag van pesterijen en intimidatie door de politie. Het Hooggerechtshof noemde de uitspraak uit 2009 grondwettelijk onhoudbaar, zei de advocaat van de Naz-stichting, die oorspronkelijk in beroep ging tegen de uitspraak van het Delhi High Court. Verschillende christelijke en islamitische groeperingen gingen in beroep. Volgens de rechters komt het aan het parlement toe om hierover wetten te maken. ‘Dit is een vreselijke tegenslag voor de holebi’s in India. Het zal onder meer leiden tot meer intimidatie door de politie’, zei homorechtenactivist Ashok Row Kavi. Een andere activist had het over een “totaal onverwachte beslissing van het Hooggerechtshof”. (De Standaard, 11 december 2012)
77
Vlaamse katholieken willen nieuw standpunt Kerk over homoseksualiteit en anticonceptie Dinsdag 04 februari 2014, 16u35 Bron: BELGA Auteur:rvs
De Katholieke Kerk moet haar kijk over het huwelijk, het gezien en de seksualiteit grondig herzien. Dat is de conclusie van een enquête door de KULeuven bij ‘kerkelijk geëngageerden’, waarover het christelijk blad Tertio bericht. Zo is een grote meerderheid gewonnen voor nieuwe standpunten over contraceptie en echtscheiding. De bevraging van de KUL bij Vlaamse ‘kerkelijk geëngageerden’ geeft een beeld van hun visie op de kerkelijke gezinsleer. Zo wil 84,2 procent van de ondervraagden duidelijke of ingrijpende veranderingen in het standpunt van de Kerk over contraceptie. 80,4 procent wil dan weer een nieuwe wind wat betreft echtscheidingen en hertrouw. Ook over homoseksualiteit - 74,9 procent - en over ongehuwd samenwonen - 72,3 procent - vindt een meerderheid van de ondervraagden een nieuwe kijk van de kerk nodig. Ethische kerk die verschillende relatievormen verwelkomt De onderzoekers leiden uit de resultaten van de enquête af dat veel mensen die betrokken zijn bij de kerk zich nog moeilijk kunnen vinden in de kerkelijke kijk op thema’s die vaak terugkeren in de publieke opinie. Zo vinden ze dat de kerkelijke leer over een aantal gezinsthema’s best zou veranderen en maken ze duidelijk dat ze zelf in hun pastorale praktijk al geëvolueerd zijn. ‘Ze zeggen zelf reeds uit te voeren wat ze hopen dat verandert.’ Bijna driekwart van de bevraagden wil een Kerk die mensen in hun relatievormen en gezinssituaties gewoon welkom heet en hun keuzes positief ethisch beoordeelt. De onderzoekers stellen dat hun onderzoek het in de publieke opinie levende beeld van de conservatieve kerkelijk geëngageerden doorprikt. Geen vraag naar homoseksueel huwelijk De Leuvense universiteit hield haar onderzoek in opvolging van de bevraging die het Vaticaan momenteel uitvoert in voorbereiding op de bisschoppensynode over het gezin, die dit najaar in Rome plaatsvindt. Bij die bevraging, die in ons land door het blad Kerk&Leven werd verspreid, werden 440 groepen uit parochies en bewegingen gehoord. Uit de resultaten blijkt dat er enerzijds een open, onthalende Kerk wordt gevraagd die meer begrip toont voor homoseksuele relaties en - meer nog - voor kinderen in lesbische relaties. Anderzijds wordt vastgehouden aan de kerkelijke leer inzake huwelijk en seksualiteit en is er weinig animo voor de uitbreiding van het kerkelijk huwelijk voor homoseksuele paren. (Het Nieuwsblad, 04 februari 2014)
78
Nigeriaanse president ondertekent anti-homowet Maandag 13 januari 2014, 18u24 Bron: BELGA Auteur:Jan Temmerman
Nigeriaans president Goodluck Jonathan. De Nigeriaanse president Goodluck Jonathan heeft een wet ondertekend die seks tussen mensen van hetzelfde geslacht expliciet verbiedt en de rechten van holebi’s inperkt. Dat heeft zijn woordvoerder maandag laten weten. Toen de wet in mei vorig jaar door het Nigeriaanse parlement werd gestemd, regende het bakken internationale kritiek. Volgens de woordvoerder van de president werd de wet eerder deze maand door de president ondertekend. Mensen van hetzelfde geslacht die trouwen riskeren een celstraf van 14 jaar. Holebi’s die in het openbaar hun relatie tonen verdwijnen voor 10 jaar achter de tralies. De omstreden wet werd vorig jaar eind mei reeds unaniem aanvaard door de Nigeriaanse volksvertegenwoordigers. Volgens de woordvoerder van Goodluck Jonathan plaatste de president zijn handtekening onder de wet omdat die ‘overeenkomt met de culturele en religieuze overtuigingen’ van de Nigerianen, van wie ‘meer dan 90 procent gekant is tegen een huwelijk tussen mensen van hetzelfde geslacht.’ De 160 miljoen Nigerianen zijn doorgaans christen of moslim, maar de diepe afkeer voor homoseksualiteit verenigt hen. De christelijke koepelorganisatie in Nigeria, de Christelijke Associatie, noemde het homohuwelijk ‘barbaars en schandelijk’ en uit zich al jaren als een voorstander van de wetgeving. Het Nationale Moslimcentrum sloot zich bij die eis aan. Amnesty International hield in december nog een pleidooi bij de Nigeriaanse president om de wet naast zich neer te leggen. Volgens de mensenrechtenorganisatie zal de bewuste wetgeving ‘catastrofale’ gevolgen hebben voor de holebigemeenschap. Homoseksuele relaties worden al langer streng bestraft in Nigeria. Onder meer de Britse premier David Cameron liet al in niet mis te verstane bewoordingen weten dat het Verenigd Koninkrijk de hulp zal inperken aan landen die holebirechten negeren. (Het Nieuwsblad, 13 januari 2014)
79
FIFA steunt homoseksuele Hitzlsperger Donderdag 9 januari 2014 om 19u12. Door vvg. Bron: BELGA
Reuters Wereldvoetbalbond FIFA heeft donderdag haar steun uitgedrukt tegenover de Duitse ex-international Thomas Hitzlsperger, die zich op woensdag geout had als homoseksueel. ‘Ook FIFA werkt hard om alle vooroordelen binnen het voetbal weg te werken’, staat te lezen op de website van de federatie. ‘De FIFA en haar voorzitter (Sep Blatter, nvdr.) steunen de beslissing van Hitzlsperger om openlijk uit te komen voor zijn geaardheid’, klinkt het. ‘We hopen dat de uitspraken van Thomas tot meer respect en begrip binnen het voetbal leiden. Wij nemen al jarenlang een sterk standpunt in tegen elke vorm van discriminatie.’ De FIFA lag in 2010 zelf even onder vuur in het kader van seksuele discriminatie. Op een persconferentie in Johannesburg zei de 77-jarige voorzitter Sepp Blatter dat homo’s die het WK 2022 in Qatar willen bezoeken, zich ‘moeten onthouden van seksuele activiteiten’. De uitspraak van de Zwitser kwam er na een vraag van een journalist over het feit dat op openlijke homoseksualiteit in het streng islamitische Qatar strenge gevangenisstraffen staan. (Het Nieuwsblad, 9 januari 2014)
80
‘Hoezo, homo’s zijn niet viriel genoeg om te voetballen?’ Dinsdag 10 december 2013 om 14u16.Door Bart Van Belle
Het debat over homo’s in de sport blijft voor beroering volgen. Journaliste Gaea Schoeters reageert op haar blog op een opiniestuk dat Hans Vandeweghe het voorbije weekend in De Standaard schreef. Vandeweghe repliceerde dit weekend met een column onder de titel FC Homo op een opiniestuk dat Schoeters vorige week schreef naar aanleiding van de outing van schoonspringer Tom Daley. Vandeweghe zegt in zijn repliek onder meer dat in de mannensport homo’s vooral te vinden zijn in de gracieuze topsport, zoals schoonspringen en kunstschaatsen en minder in teamsporten als voetbal. ‘Het beeld van de stoere bink die vooropgaat in de viriele strijd voor de eer van het team, zal zeker meespelen bij de selectie op jonge leeftijd,’ schreef Vandeweghe, die over lesbiennes dan weer het omgekeerde zegt. Daar zouden vooral in team- en contactsporten lesbiennes actief zijn. Nog volgens Vandeweghe gaan holebi’s die niets met sport hebben, er verkeerdelijk van uit dat al hun gelijkgeaarden door die vreselijke macho’s en bitches van hetero’s verplicht worden in de kast te blijven. Schoeters reageert Vooral die laatste zin schiet bij Schoeters in het verkeerde keelgat. ‘Beseft u ook maar half hoeveel schade u met zo’n stuk als FC Homo aanricht? Hoeveel mensen u daarmee kwetst, en hoe diep? En vooral: in welke mate u daarmee bewijst hoe diep de vooroordelen over holebi’s in de sportwereld wel zitten? Ik ben ervan overtuigd dat u zichzelf als een progressief denkend mens beschouwt. Waarom barst uw stuk dan van de vooroordelen en de clichés?’, aldus Schoeters in een open brief aan Vandeweghe. Volgens Schoeters heeft de ondervertegenwoordiging van homo’s in het voetbal te maken met een aa aantal sociale factoren, maar, zeker in eerste klasse, ook aan het feit dat er een oververtegenwoordiging is aan spelers uit voormalige Oostbloklanden, Afrikanen en Arabieren – allemaal culturen waar homoseksualiteit nog veel moeilijker ligt. ‘Er zijn alleen geen zichtbare homo’s in het topvoetbal. Maar er zijn er wel’, aldus Schoeters. 81
Schoeters beëindigt haar open brief met een oproep aan Vandeweghe. ‘Misschien moet u in het vervolg maar een keer extra nadenken, voor u met zo’n stukje een hele hoop jonge mensen kwetst. Het is niet omdat clichés soms kloppen, dat we ze in stand moeten houden. Of ze tot norm moeten verheffen. U kan nog altijd gewoon sorry zeggen, u hebt het vast niet zo bedoeld. Echt viriele mannen durven dat.’ (Het Nieuwsblad, 10 december 2013)
82
Ook çavaria betreurt uitspraken Boskamp Woensdag 14 augustus 2013, 17u48. Bron: Belga. Auteur:bvb
MARC HERREMANS – CORELIO De holebi- en transgenderkoepel çavaria betreurt de uitspraken van de Nederlandse voetbalanalisten Johan Boskamp en René van der Gijp over homoseksualiteit in de voetbalwereld. “Jammer dat er zulke uitspraken gebeuren, zeker door mensen die een voorbeeldfunctie hebben in een op zich al homo-onvriendelijk milieu”, zegt Jeroen Borghs, woordvoerder van çavaria. “Ik vrees dat dit wel een impact kan hebben op mensen die sowieso al niet te positief tegenover holebi’s staan”, zegt Borghs. “Bovendien worden jonge homoseksuele voetballers op deze manier allesbehalve aangemoedigd om zich te outen”, vervolgt de woordvoerder. Tot slot vindt Borghs het jammer dat dergelijke uitspraken gebeuren door iemand die regelmatig bij de openbare omroep te gast is in praatprogramma’s of programma’s over voetbal. “Maar het is natuurlijk niet aan mij om aan de VRT te zeggen dat ze Boskamp niet meer mogen uitnodigen. Dat zou een brug te ver zijn, want uiteindelijk zit hij door toch vooral voor zijn voetbalexpertise. Maar ik hoop wel dat de VRT Boskamp zal tegenspreken wanneer hij in een van hun uitzendingen zo’n uitspraak doet.” (Het Nieuwsblad, 14 augustus 2013)
83
"Holebi's zijn 'ziek', maar levenslange opsluiting hoeft niet" Redactie − 17/01/14, 15u31 − Bron: Belga
© afp. De Oegandese president Yoweri Museveni.
Homoseksuelen zijn "ziek", maar ze levenslang achter de tralies zetten hoeft nu ook weer niet. Dat heeft de notoir homofobe president van Oeganda, Yoweri Museveni, gezegd, aldus zijn woordvoerder. "Die mensen hebben het recht om te leven," vindt de president. "Homoseksuelen zijn ziek en zieke mensen mag je niet doden," aldus nog woordvoerder Tamale Mirudiin in naam van Museveni. De president weigerde onlangs om een verstrenging van de anti-homowetgeving te ondertekenen. Volgens activisten is zijn weigering echter geen reden tot vieren. Homoseksualiteit is altijd al illegaal geweest in Oeganda, en het land heeft een minister van 'ethiek en integriteit' die moet waken over 'de Oegandese waarden en normen'. (De Morgen, 17 januari 2014)
84
Paus Franciscus: "Kerk moet openstaan voor homoseksuelen" 19/09/13, 19u15 − Bron: Belga
© photo news. Paus Franciscus. In zijn
eerste groot interview heeft paus Franciscus de Katholieke Kerk uitdrukkelijk ge-
vraagd zich niet meer enkel bezig te houden met kwesties als abortus, het homohuwelijk en contraceptie. "Dat gaat niet", zei de Argentijnse kerkleider. Wanneer men er wel over spreekt, moet men "rekening houden met de context". Het interview is een initiatief van zestien voornamelijk Europese cultureel-maatschappelijke tijdschriften van de jezuïeten en is ook verschenen op de website van het Vlaamse blad Streven. Mystieke kern In het 27 pagina's lange gesprek legt de paus volgens Kerknet uit hoe hij de Kerk ziet en waar volgens hem de klemtonen moeten liggen. Voor de kerkleider staat de bevrijdende boodschap van het Evangelie boven alles. Dogmatische en morele definities zijn ondergeschikt aan de mystieke kern van het christendom: God kijkt met liefde naar elke mens en Hij openbaart zich door de geschiedenis, in historische processen. God spreekt ook nu tot de mens van vandaag. Daarom leeft het christendom niet van nostalgie, maar van hoop. Context Franciscus zei dat de houding van de kerk inzake abortus, homohuwelijk en contraceptie bekend is en dat men er niet eindeloos moet over spreken. De kerkleider zei zelf al te zijn aangewreven dat hij er niet veel over zegt. Wanneer men erover spreekt, "moet men met de context rekening houden". Franciscus herinnerde aan wat hij op terugweg van de Wereldjongerendagen in Rio de Janiero over homoseksualiteit heeft gezegd: "Wanneer een homoseksueel iemand van goede wil is en op zoek is naar God, dan ben ik niet iemand die hem veroordeelt."
85
De Argentijn vertelde tijdens zijn tijd in Buenos Aires brieven van homo's te hebben gehad die "sociale verwondingen" hadden opgelopen omdat zij zich steeds door de kerk veroordeeld voelden. "Maar dat wil de kerk niet", zei Franciscus. Conclaaf Opmerkelijk volgens KerkNet is een passage waarin de paus vertelt wat er in hem omging tijdens het conclaaf. Andere thema's zijn de betekenis van het Tweede Vaticaanse Concilie, de collegialiteit van paus en bisschoppen, de noodzaak van overleg en de plaats van de vrouw in de kerk. (De Morgen, 19 september 2013)
86
Nederlandse analist: "Voetbal is geen sport voor homo's" Door: Sven Van Malderen − 06/08/13, 19u35
© ANP. Opschudding gisteravond in 'Voetbal International', de Nederlandse versie van 'Extra Time' op RTL 7. Analist René van der Gijp verklaarde daar dat voetbal geen sport is voor homo's. "Als je homo bent, dan ben je op je veertiende wel klaar met voetbal. Dan ga je gewoon in een kapperszaak werken", klonk het. De Nederlander voetbalde vroeger ook zelf, onder meer bij PSV en Heerenveen. Tussen 1982 en 1984 was hij aan de slag bij Lokeren. Veel bekende Nederlanders begrijpen Van der Gijp niet en op de sociale media kreeg hij al helemaal de wind van voren. Hijzelf reageert schouderophalend op alle commotie. "Ik word op Twitter weggezet als homohater, maar ik voel me niet aangesproken. Als er iemand altijd zegt dat iedereen moet doen wat hij wil, ben ik het wel", pareert hij de kritiek. Hij staat nog steeds achter zijn uitspraak dat er nauwelijks homoseksuele voetballers zijn. "Wat willen ze dan van mij horen? Dat het wemelt van de homo's? Dat is gewoon niet zo", benadrukt de tv-persoonlijkheid. Hij is van mening dat de voetbalwereld juist heel tolerant is en dat homoseksualiteit onder voetballers geen issue is. RTL zal Van der Gijp niet op het matje roepen voor zijn optreden. "De mannen geven hun mening aan tafel en dat heeft Van der Gijp ook gedaan. Volgens ons was dat binnen de grenzen. Hij beledigde niet en hij probeerde zijn mening met humor te verkopen", liet een woordvoerder weten. (De Morgen, 06 augustus 2013)
87
23 Bronnen Adriaens, P.R. en De Block, A. (2007). Het voordeel van homoseksualiteit. EOS magazine, 04 (nr.4), pp. 29-33. Aldrich, R (2006). Van alle tijden, in alle culturen. Wereldgeschiedenis van de homoseksualiteit. Antwerpen : Standaard Uitgeverij nv. Autrique, Drs. A, Baggeman, J.E., Boer, Prof. dr. F., Cuijpers, Prof. dr. P., Juffer, Prof. dr. F., Heireman, M. , (…) en Zandberg, Prof. dr. Tj. (2010). Gezin. Nederland: Bohn Stafleu van Loghum. Baeten, K. (2013-2014). Persoonlijkheidspsychologie. Brussel: Hogeschool-Universiteit Brussel. Boer, F. (1994). Seksuele contacten tussen broers en zusters. Kind en adolescent, volume 15 (Issue 2), pp. 43-49. Bogaerts, S., Goethals, J., Vervaeke, G. en Spapens, T. (2003). De verleiding uit onvermogen: interpersoonlijke factoren pedoseksualiteit. Leuven: Leuven University Press. Bos, H.M.W. (2004). Parenting in planned lesbian families. Amsterdam: Vossiuspers Universiteit van Amsterdam. Boszormenyi-Nagy,I (2013). Grondbeginselen van de contextuele benadering. Nederland: Uitgeverij De Toorts. Boszormenyi-Nagy,I. en Krasner, B.R. (1994). Tussen geven en nemen. Over contextuele therapie. Haarlem: De Toorts. Çavaria. Opkomen voor holebi’s en transgenders. Opgehaald van http://cavaria.be/ Cornu, I. (2013). Seksuele ethiek in dynamisch en kwalitatief perspectief. Antwerpen/Apeldoorn: Garant.
88
Crisp, A. en colleges. (2006, mei/juni). Anorexia nervosa in Males: Similarities and Differences to Anorexia Nervosa in Females. European Eating Disorders Review, volume 14 (nr. 3), pp. 163–167. Cockx, F. (2004). Biografisch leren van homoseksuelen in pedagogisch perspectief. Leuven: Universitaire Pers Leuven. Cockx, F. en Tytgat, P. (2000). Holebi’s in beweging. Praten over homoseksualiteit in onderwijs en vormingswerk. Leuven: Acco. D’haese, L. (2012). Geweld tegenover holebi’s. Opgehaald van http://www.steunpuntgelijkekansen.be/wpcontent/uploads/Tussentijds-rapport_Eerste-bevindingen-online-surveyholebigeweld_Lies-Dhaese-Bevl.pdf De Block, A. en Moyaert, P. (2001). Freuds theorie van de mannelijke homoseksualiteit. Tijdschrift voor psychoanalyse, 7 (nr. 2), pp. 64-75. Opgehaald van http://tvpa.boomtijdschriften.nl/artikelen/PA-2001-21_Freuds%20theorie%20van%20de%20mannelijke%20homosek.html Decoene, S. (2011). Seks als gedrag versus seks als individuele betekenisdrager. Psychologie & gezondheid, volume 39 (Issue 1), pp. 51-52. De Morgen (2013). Paus Franciscus: “Kerk moet openstaan voor homoseksuelen”. Opgehaald van http://www.demorgen.be/dm/nl/15777/DePaus/article/detail/1707797/2013/09/19/Paus-Franciscus-Kerk-moetopenstaan-voor-homoseksuelen.dhtml De Morgen (2014). “Holebi’s zijn ‘ziek’, maar levenslange opsluiting hoeft niet”. Opgehaald van http://www.demorgen.be/dm/nl/990/Buitenland/article/detail/1776158/20 14/01/17/Holebi-s-zijn-ziek-maar-levenslange-opsluiting-hoeft-niet.dhtml 89
De Raedt, K. (2014). ‘Homo’s welkom in Rusland als ze kinderen met rust laten’. Opgehaald van http://www.standaard.be/cnt/dmf20140117_00933652 De Standaard (2013). Homoseksualiteit opnieuw strafbaar in India. Opgehaald van http://www.standaard.be/cnt/dmf20131211_00881965 De Standaard (2014). Google pakt uit met regenboogprotest. Opgehaald van http://www.standaard.be/cnt/dmf20140207_00968237 Deltour, D. (2005). Veelzijdige partijdigheid. Kernbegrip in de contextuele hulpverlening. Denkbeeld, 4. Demyttenaere, B. (2012). De last van het leven. Zelfmoord in België en Nederland. (vierde druk). Kessel-LO: Van Halewyck / Amsterdam: Van Gennep. Dewaele, A. (2010). Zichtbaarheid –en discriminatiemanegment bij holebi-jongeren. Opgehaald van http://www.steunpuntgelijkekansen.be/wp-content/uploads/II.22Zichtbaarheid-en-discriminatiemanagement-bij-holebi-jongeren.pdf Dieltjens, S. en Meurs, P. (2008). Seksuele ontwikkeling en de rol van broers en zussen. Siblingseks: spelletjes, nieuwsgierigheid, misbruik en incest. Antwerpen/Apeldoorn: Garant. Dillen, A. (2004). Ongehoord vertrouwen. Ethische perspectieven vanuit het contextuele denken van Ivan Boszormenyi-Nagy. Antwerpen- Apeldoorn: Garant. Engels, N., Aelterman, A., Schepens, A. en Petegem, K. (2003,). Het welbevinden van leerlingen in het secundair onderwijs in Vlaanderen. Pedagogische Studiën, 80 (Issue 3), pp. 192-209.
90
Fernández-Aranda, F., Aitken, A., Badía, A., Giménez, L., Solano, R., Collier, D., Treasure, J. en Vallejo, J. (2004, november/december). Personality and Psychopathological Traits of Males with an Eating Disorder. European Eating Disorders Review, volume 12 (nr.6), pp. 367–374. Gijs, L., Gianotten, W, Vanwesenbeeck, I en Weijenborg P. (Eds.) (2009). Seksuologie (Tweede herziene druk). Houten: Bohn Stafleu van Loghum. Het Nieuwsblad (2013). Ook çavaria betreurt uitspraken Boskamp. Opgehaald van http://www.nieuwsblad.be/article/detail.aspx?articleid=dmf20130814_006 93024 Het Nieuwsblad (2014). FIFA steunt homoseksuele Hitzlsperger. Opgehaald van http://www.nieuwsblad.be/sportwereld/cnt/dmf20140109_00920245 Het Nieuwsblad (2014). Vlaams katholieken willen nieuw standpunt Kerk voor homoseksualiteit en anticonceptie. Opgehaald van http://www.nieuwsblad.be/article/detail.aspx?articleid=dmf20140204_009 63182 Het Nieuwsblad (2014). ‘Wel Jong, Niet Hetero’ voer actie in Antwerpen. Opgehaald van http://www.nieuwsblad.be/article/detail.aspx?articleid=DMF20140206_00 966891&pid=3078638 Heyman, C. (2014). Vind je hete potten enkel op het fornuis? Seksuele intimiteit bij vrouwen. Zizo, 21 (nr. 125), pp. 22-23. Jacobs, D. (2002). Hechting en hechtingsstoornissen. TOKK 2, 27.
91
KULeuven. Religie, zingeving en levensbeschouwing: Modules voor hoger onderwijs. Thema ‘Gezin, relaties en religie’. Opgehaald van http://www.kuleuven.be/thomas/images/hoger_onderwijs/thematischemodules/gezin-relatiesreligies/cursustekst_gezin_relaties_en_religie_uitgebreid.pdf Maasen, T. en Schorerstichting (2002). Narcistische krenkingen. Psychotherapie voor homoseksuele mannen. Zutphen: Wöhrmann Print Service. Mathews, T. (2009). Homoseksualiteit en eetstoornissen. Opgehaald van http://twiggiessis.wordpress.com/2009/11/23/homoseksualiteit-eneetstoornissen/ Maasen, T. (2002). Narcistische krenkingen. Psychotherapie voor homoseksuele mannen. Tijdschrift voor Psychotherapie, volume 29 (Issue 6), pp. 305-306. Michielsen, M., van Mulligen, M. en Hermkens, L. (1998). Leren over leven in loyaliteit: over contextuele hulpverlening. Leuven/Amersfoort: Acco. Motmans, J. (2010). Wat als het m/v vakje niet past? Transgenderjongeren op school en in de gezondheidszorg. Welwijs, 21 (nr.1), pp. 17-21. Muise, A. M., Stein D. G., en Arbress, G. (2003, december). Eating disorders in adolescent boys: a review of the adolescent and young adult literature. Journal of adolescent health, 33 (nr. 6), pp. 427-435. Nicolai, N. (1997). Trauma en taboe. Tijdschrift voor psychotherapie, volume 23 (Issue 4), pp. 173-176. Penne, I. (red) (2009). Warme seks en hete chocolade. Over porno en intimiteit. Antwerpen/Apeldoorn: Garant.
92
Schippers, J. (1995, februari). Homoseksuele acceptatieproblematiek bij mannen: een benadering vanuit de ‘Personal Construct Theory’. Tijdschrift, voor Psychotherapie, volume 21 (nr. 1), pp. 1 -11. Schoonacker, M., Dumon, E. en Louckx, F (2009). ‘Welebi. Onderzoek naar het mentaal en sociaal welbevinden van lesbische en biseksuelen meisjes. ‘VUB in opdracht van Gelijke Kansen Vlaanderen. Smet, P. (2012). Samenleving. Genderbewust en holebivriendelijk onderwijs. Opgehaald van http://www.s-p-a.be/artikel/genderbewust-enholebivriendelijk-onderwijs/. Swaab, D. (2013). Wij zijn ons brein, van baarmoeder tot alzheimer. (eenendertigste druk). Steenwijk: Bariet. Thesaurus zorg en welzijn (2014). Opgehaald van http://www.thesauruszorgenwelzijn.nl/tr_idx65.htm. Thys, M. en Vermote, R. (red.) (1997, augustus). Trauma en taboe. Psychoanalytische beschouwingen over incest. Tijdschrift voor psychologie, volume 23 (Issue 4), pp. 173-176. Van Belle, B. (2013). ‘Hoezo, homo’s zijn niet viriel genoeg om te voetballen?’. Opgehaald van http://www.nieuwsblad.be/sportwereld/cnt/dmf20131210_00880423 van den Eerenbeemt, E.M. en Oele, B. Contextuele therapie: verdiende vrijheid. Opgehaald van http://users.skynet.be/sky33656/contextuele%20therapie%20%20verdiende%20vrijheid.pdf. van den Eerenbeemt, E.M. (2003). De liefdesladder. Over families en nieuwe liefdes. Amsterdam: Archipel. van der Pas, A. (1998, december). Het ongeduld van Nagy: bedenkingen bij enkele aspecten van de contextuele therapie. Systeemtherapie, 10. 93
Van Haute, P. en De Vleminck, J. (RED) (2013). Freud als filosoof. Over seksualiteit psychopathologie en cultuur. Kalmthout: Pelckmans. Van Heeringen, C., en Vincke, J. (2000,11 juli). Suicidal acts and ideation in homosexual and bisexual young people: a study of prevalence and risk factors. Social Psychiatry and Psychiatric Epidemiology, 35, pp. 494-499. Van Ieperen-Schelhaas, K. en Verharen, L. (2011). Contextuele hulpverlening. Houten: Bohn Stafleu van Loghum. Van Thillo, J. (2014). Belg opgepakt voor homoseksualiteit op borg vrijgelaten. Opgehaald van http://www.standaard.be/cnt/dmf20140129_00953036 van Zessen, G. (2010). Seksverslaving. Begrijpen en veranderen. Amsterdam: Uitgeverij SWP. Vandereycken, W. et al. (2008). Handboek psychopathologie. Deel 1 basisbegrippen. (vierde herziene druk). Houten: Bohn Stafleu van Loghum. Versmissen, D. (2011). Zzzip². Onderzoek naar de levenskwaliteit van Vlaamse holebi’s. Opgehaald van http://www.cavaria.be/mediatheek/zzzip2-onderzoek VIGeZ (2006). Fit in je hoofd, goed in je vel: Gebruikerstest zelfbeoordelinginstrument. Opgehaald van http://www.fitinjehoofd.be/defaultsubsite.aspx?id=9458#.Uu-WEPl5NqU Vlaams Actieplan Suïcidepreventie II bis (2012-2020). Voorstel voor gezondheidsdoelstelling ‘preventie van zelfdoding’ & een Vlaams actieplan voor de preventie van zelfdoding 2012-2020. Opgehaald van http://www.zorg-en gezondheid.be/uploadedFiles/NLsite_v2/Beleid/Gezondheidsdoelstellingen/Vlaams %20Actieplan%20Su%C3%AFcidepreventie%202012-2020.pdf.
94
Warmerdam, H. (2007). Opgroeien tot evenwichtige mensen. Maatwerk, volume 8 (Issue 2), pp. 64-67. Warmerdam, H. en Gort, A. (2003). Meer dan gewenst. Handboek voor lesbische en homoseksuele ouders. (3de druk). Nederland: Schorer boeken. Wikipedia (2014). Homoseksualiteit. Opgehaald van http://nl.wikipedia.org/wiki/Homoseksualiteit Zevenhuizen, M. (2013). Homo, hetero of ertussenin? Psychologie magazine, 32, pp. 48-53.
95
