Bachelorproef
Studiegebied Bachelor Afstudeerrichting Academiejaar Student
Handelswetenschappen en Bedrijfskunde Bedrijfsmanagement Logistiek Management 2012-2013 Artan Dauti
Thema Exportmogelijkheden van België naar Kosovo
Bachelorproef
Studiegebied Bachelor Afstudeerrichting Academiejaar Student
Thema Export naar Kosovo
Handelswetenschappen en Bedrijfskunde Bedrijfsmanagement Logistiek Management 2012-2013 Artan Dauti
1 Woord vooraf In mijn laatste jaar als student Bachelor Bedrijfsmanagement, afstudeerrichting Logistiek Management te Hogeschool West-Vlaanderen (Howest) kreeg ik de opdracht om een thema te kiezen voor mijn bachelorproef. Mijn onderwerp omvat het exporteren naar Kosovo, dit is een onderwerp dat past binnen het kader van de opleiding. Het zal volgens mij ook een bijdrage leveren tot het oplossen van een probleem dat zich afspeelt in de praktijk. Het probleem is dat West-Europa, de Verenigde Staten en Aziatische landen nog steeds angst kennen om handel te drijven met landen uit exJoegoslavië. Dit terwijl landen als Kosovo, Albanië, Macedonië niets liever verlangen dan economische vooruitgang. Ik heb niet lang getwijfeld eer ik tot de conclusie kwam dat ik de “export naar Kosovo” onder de loep zou nemen. Dit volgt vooral uit de interesse om mijn geboorteland te promoten. Ik wilde daarnaast ook aansluitend bij mijn opleiding het exportproces naar Kosovo uitleggen. Uiteraard is de link met mijn opleiding snel gelegd. Het doel van mijn bachelorproef is om het exporteren naar Kosovo in kaart te brengen voor zowel particulieren als bedrijven uit België.
2 Dankwoord Graag had ik van deze gelegenheid gebruik gemaakt om een woord van dank te richten aan enkele mensen die mij geholpen hebben bij het schrijven van dit werk.
In de eerste plaats gaat mijn dank uit naar mijn stagecoördinator, tevens ook mijn stagebegeleider mevrouw Willaert Myriam voor haar begeleiding bij de afbakening van het onderzoeksonderwerp en voor haar opbouwende kritiek en advies.
Vervolgens zou ik mijn familie en vrienden willen bedanken voor hun morele steun gedurende mijn hele opleiding. Zij stonden steeds met raad en daad klaar voor mij in goede en slechte tijden.
Tot slot had ik graag mijn stagementor, mevrouw Vanheule Natalie bedankt voor haar raad en daad gedurende mijn stageperiode bij Juwelier Gilson.
Inhoudstafel Bachelorproef ............................................................................................................................. 1 Bachelorproef ............................................................................................................................. 3 1 Woord vooraf .......................................................................................................................... 4 2 Dankwoord .............................................................................................................................. 5 3 Inleiding .................................................................................................................................. 9 4 Afkortingenlijst ..................................................................................................................... 10 5 Enkele feiten over Kosovo .................................................................................................... 11 5.1 Geografie en bevolking .................................................................................................. 11 5.1.1 Topografie ............................................................................................................... 13 5.2 Klimaat ........................................................................................................................... 13 5.3 Officiële talen ................................................................................................................. 13 5.4 Valuta ............................................................................................................................. 13 5.5 Overheid en politiek systeem ......................................................................................... 13 5.6 Visumregeling voor buitenlanders die reizen naar Kosovo ........................................... 15 5.7 Reizen en toeristische informatie ................................................................................... 15 5.8 Luchthaven ..................................................................................................................... 16 5.9. Media ............................................................................................................................. 16 5.10 Een korte geschiedenis ................................................................................................. 16 6 Economisch klimaat in Kosovo............................................................................................. 18 6.1 Algemene economische gegevens .................................................................................. 18 6.2 Arbeidsmarkt en onderwijs ............................................................................................ 18 6.2.1 Gemiddelde brutoloon ............................................................................................. 19 6.2.2. Onderwijs ............................................................................................................... 19 6.3 Fiscale indicatoren .......................................................................................................... 19 6.4 Handelsbalans ................................................................................................................. 20 6.5 Privatisering en investeringsmogelijkheden ................................................................... 21 6.6 Huidige politieke klimaat in Kosovo ............................................................................. 23 6.7 Import en export ............................................................................................................. 23 6.8 Modaliteiten ................................................................................................................... 23 6.8.1 Modaliteiten : betalingsmodaliteiten ....................................................................... 23 6.8.2 Modaliteiten: schuldenverzekeringen ..................................................................... 25 6.9 Vervoersmodi ................................................................................................................. 25
6.10 Recente importcijfers ................................................................................................... 27 7 Investeringsklimaat ............................................................................................................... 27 7.1 IPA ................................................................................................................................. 29 7.2 Investment Climate Statement – USA ........................................................................... 31 7.3 GIZ – Kosovo ................................................................................................................. 31 8 Nationale Bank van België .................................................................................................... 33 8.1 Tabel 1 : Exportcijfers België Kosovo 2011 .................................................................. 33 8.2 Tabel 2 : Exportcijfers België Kosovo 2010 .................................................................. 34 8.3 Tabel 3 : Exportcijfers België Kosovo 2009 .................................................................. 35 8.4 Tabel 4 : Exportcijfers België Kosovo 2008 .................................................................. 36 8.5 Tabel 5 : Exportcijfers België Kosovo 2007 .................................................................. 37 8.6 Tabel 6 : Exportcijfers België Kosovo 2006 .................................................................. 38 8.7 Tabel 7 : Exportcijfers België Kosovo 2005 .................................................................. 39 9 Relatie Kosovo en de Europese Unie .................................................................................... 40 9.1 Toetreding Kosovo tot de Europese Unie ...................................................................... 40 9.2 Stabilisatie- en Associatie-Proces .................................................................................. 41 9.3 Toetredingsproces .......................................................................................................... 41 9.4 Onafhankelijkheid .......................................................................................................... 42 9.5 Voortgang van de toetreding .......................................................................................... 42 9.6 Regionale vrijhandelszone ............................................................................................. 43 9.6.1 CEFTA trade portal ................................................................................................. 43 9.6.2 Wat is CEFTA ......................................................................................................... 43 9.7 Relatie Europese Unie en Kosovo .................................................................................. 44 9.8 Financiële steun vanuit de Europese Unie ..................................................................... 45 9.9 Militaire steun ................................................................................................................ 45 9.10 Steun rechtsstaat ........................................................................................................... 46 9.11 Belang toetreding Kosovo tot de Europese Unie ......................................................... 46 9.12 Europees partnerschap met Servië, met inbegrip van Kosovo ..................................... 46 9.12.1 Besluit.................................................................................................................... 46 9.12.2 Samenvatting ......................................................................................................... 47 9.12.3 Doelstelling ........................................................................................................... 47 9.12.4 Prioriteiten ............................................................................................................. 48 9.12.5 Financieel kader .................................................................................................... 50
9.13 Kritische bedenkingen bij de EU-steun ........................................................................ 52 9.13.1 Betreft: Steun aan Kosovo weggegooid geld ........................................................ 52 9.13.1 Eigen kritische bedenking ..................................................................................... 52 10 Douane ................................................................................................................................ 53 10.1 Douanerechten en douanewetboek ............................................................................... 53 10.2 BTW ............................................................................................................................. 54 10.3 Douane – Importprocedures in Kosovo ....................................................................... 55 10.4 Douane – Tijdelijke invoer ........................................................................................... 57 11 Kosovo International Trade Guide ...................................................................................... 61 11.1 Importproces ................................................................................................................. 61 11.2 Personenverkeer ........................................................................................................... 62 11.3 Handelsovereenkomsten............................................................................................... 62 12 De Kosovaarse statistiekenagentschap ................................................................................ 63 12.1 Import volgens landen (cijfers maal 1000)................................................................... 63 12.2 Auto-analyse van de importcijfers volgens de landen ................................................. 64 13 De top 3 exportposten van België naar Kosovo .................................................................. 65 13.1 Export van België naar Kosovo - 2010 ........................................................................ 65 13.2 Export van België naar Kosovo - 2011 ........................................................................ 65 Deel 2: Case Study 1 - Onderneming ....................................................................................... 68 1.1 Kosovaarse onderneming exporteert Belgische goederen naar Kosovo ........................ 68 1.2 Nodige documenten .................................................................................................... 68 1.3 Registratie onderneming ............................................................................................ 68 1.4 Bestelling onderneming.............................................................................................. 71 Deel 2: Case Study 2 – Natuurlijke persoon ............................................................................ 77 1.1
Belg exporteert goederen naar Kosovo ..................................................................... 77
14 Bijlagen ............................................................................................................................... 79
3 Inleiding Om mijn professionele bachelor in bedrijfsmanagement, logistiek management te vervolledigen, kreeg ik de opdracht om 13 weken stage te lopen bij een bedrijf naar keuze maar bij voorkeur in de logistieke sector. Vervolgens was een bachelorproef presenteren over een onderwerp, naar eigen keuze en binnen het kader van logistiek management ook een must. Als onderwerp voor mijn bachelorproef koos ik voor de export naar Kosovo. Mijn keuze viel hier op door mijn sterke voorliefde voor mijn geboorteland. Met deze bachelorproef zal ik uitleggen hoe er naar Kosovo kan geëxporteerd worden en wat de noden zijn van dit land. De grootste reden waarom dit niet vaak gebeurd is jammer genoeg nog steeds de angst vanwege de oorlog die zich voordeed in exYoegoslavië. Daarnaast is het behoorlijk delicaat om informatie te vinden maar met de goede wil en de juiste achtergrondkennis die ik heb verworven in mijn opleiding, moet ik in staat zijn om dit tot een goed eind te brengen. Uiteindelijk zal ik mij via cases niet enkel focussen op firma’s maar ook op particulieren. Kosovo heeft nog een lange weg te gaan om zich in de Europese Unie te nestelen, het is dus niet altijd even evident om te exporteren naar een niet-EU-land dat nog volop in ontwikkeling is. Deze bachelorproef is tevens toekomstgericht voor mijn eigen belangen en perspectieven want later zou ik graag zelf importeren en exporteren tussen België en Kosovo. De lezer zal de nodige documenten en formaliteiten tegenkomen en op een simpele manier inzien dat er eigenlijk niet zoveel risico’s verbonden zijn aan het handel drijven met Kosovo.
9
4 Afkortingenlijst NBB CEFTA CEVA UCD K-ITG ATM IPA UAE MTI IMF GIZ 3E GMT NAVO UNMIK EBRD PAK SOE WCO ATM POS UNHCR BTW EULEX SAP STM PISG KFOR EIB
Nationale Bank van België Central European Free Trade Association Centraal Europese Vrijheids Associatie Unique Customs Declaration Kosovo International Trade Guido Air Traffir Management Investment Promotion Agency United Arab Emirates Ministry of Trade and Industry International Monetary Fund Gesellschaft für Internationale Zusammenarbeit Economy, Energy & Education Greenwich Mean Time Noord-Atlantische Verdragsorganisatie United Nations Interim Administration Mission in Kosovo European Bank for Reconstruction and Development Privatisation Agency of Kosovo So-called socially-owned enterprises World Customs Organization Automated Teller Machine Points Of Sale United Nations High Commissioner for Refugees Belasting over de toegevoegde waarde European Union Rule of Law in Kosovo Stabilisation and Association Process Stability Tracking Mechanism Provisional Institutions of SelfGovernment Kosovo Force Europese Investerings Bank
10
5 Enkele feiten over Kosovo 5.1 Geografie en bevolking Kosovo is een onafhankelijk land uit de Balkan (Oost-Europa). Het grenst aan Montenegro, Albanië, Macedonië en Servië. De hoofdstad is Prishtina, dat sinds de onafhankelijkheid van Kosovo het economisch en cultureel centrum is. Afbeelding1: Situering Prishtina (Kosovo) en buurlanden Kosovo1
Kosovo heeft een geschatte bevolking van 1,8 miljoen inwoners. Haar hoofdstad, Prishtina, heeft 198.000 inwoners volgens de laatste statistieken van Kosovo, juni 2011. Gemiddeld wonen er 195 mensen op een vierkante kilometer. Andere steden zijn: Prizren (ongeveer 110.000 inwoners), Ferizaj (ongeveer 75000), Mitrovica (ongeveer 70000), Gjakova (ongeveer 70000), Peja (ongeveer 70000), Gjilani (ongeveer 60000). Etnische Albanezen zijn de meerderheidsgroep van de bevolking (92%), terwijl de grootste minderheid wordt vertegenwoordigd door de Serviërs. Andere minderheidsgroepen zijn Bosniërs, Turken, Roma, Gorans, Ashkali en Egyptenaren. Kosovo heeft een van de jongste bevolkingen in Europa (40% van de burgers hebben een leeftijd onder de 20 jaar). In Kosovo zijn drie religies dominant: de islam en het christendom (de rooms-katholieke kerk en de Servische orthodoxie). De verhouding tussen islamieten en katholieken in Kosovo gelden als goed, maar beide groepen hebben weinig tot geen contacten met de Servisch-orthodoxe Kerk. Kosovo is een geseculariseerd moslimland, waarin religie geen maatschappelijke rol speelt. Er is godsdienstvrijheid. 1
De gebruikte URL is http://travel.state.gov/travel/cis_pa_tw/cis/cis_4170.html Geraadpleegd d.d. 19 mei 2013
11
Er zijn enkele noemenswaardige rivieren en meren in Kosovo. Deze zijn de Witte Drin in het westen, die uitmondt in de Adriatische Zee, en met de Erenik als de belangrijkste zijrivier, de Sitnica in het midden, de bovenloop van de Zuidelijke Morava in het uiterste oosten en de Ibar in het noorden. De grootste meren zijn het meer van Gazivoda (380 miljoen m³) in het noordwesten, het meer van Radoniq (113 miljoen m³) in het zuidwesten, het meer van Batllava (40 miljoen m³) en het meer van Badovci in het noordoosten. Er zijn twee hoofdvlaktes in Kosovo. Het bekken van Metohija is in het westen van Kosovo gesitueerd en de vlakte van Kosovo beheerst het oostelijke deel. Een groot deel van de oppervlakte van Kosovo is bergachtig. Het Sargebergte ligt in het zuiden en zuidoosten, op de grens met Macedonië. Dit is een van de populairste toeristische gebieden en skigebieden van de regio, met Brezovica and Prevalla als de belangrijkste toeristencentra. De hoogst bergen van Kosovo, inclusief de hoogste berg Gjeravica (2656 m), liggen in het westen op de grens van Albanië en Montenegro. Deze bergen behoren tot de Albanese Alpen. In het noorden ligt het zuidelijk deel van de bergketen Kapaonik. De centraal gelegen gebieden van Drenica, Carraleva en het oostelijkste deel van Kosovo, bekend als Gollaku, zijn hoofdzakelijk heuvelgebieden. Kosovo2 heeft één nationaal park (Mountains National Park), 39.000 ha, herkend in 1986. Locatie: langs de grens met de republiek Macedonië. De talrijke landschappen en andere toeristische bezienwaardighen, zoals de prominente Rugova Canyon en de Gadime Cave, maken van Kosovo een bestemming dat een bezoekje waard is. Een flink stuk van het historisch erfgoed werd verwoest tijdens de etnische zuiveringen van de Balkanoorlog. Interessant zijn nog steeds: • klooster van Decani (1327-1335) • stad Prizren, een groot historisch museum, jaarlijks filmfestival, oudste moskee • orthodoxe patriarchaat in Peja, een van de heiligste plaatsen van de Servische orthodoxe kerk. • hoofdstad Prishtina Kosovo ligt in de Midden-Europese tijdzone en bijgevolg een uur voor de Greenwich Mean Time (GMT)
2
De gebruikte URL is http://esk.rks-gov.net/eng/ Geraadpleegd d.d. 19 mei 2013
12
5.1.1 Topografie De totale oppervlakte van Kosovo bedraagt 10.887 km². Vlaanderen heeft een oppervlakte van 13.682 km².
5.2 Klimaat Kosovo heeft een continentaal klimaat. De geografische ligging van het land is de reden voor de grote jaarlijkse temperatuurschommelingen. In de zomer kan het +38° C worden en in de winter kan men tot -20° C gaan. Men ervaart dus warme zomers en sneeuwrijke winters.
5.3 Officiële talen Sinds de grondwetshervorming in 1974 werd het Albanees gebruikt als ambtstaal. Sinds 1999 is in wetten en andere officiële documenten het Engels maatgevend, naast de Albanese ambtstaal. De officiële taal is nu Albanees en in sommige gemeenten ook Servisch, Bosnisch en Turks.
5.4 Valuta De euro werd uitgeroepen tot de officiële munteenheid van Kosovo sinds 01 januari 2002. De munteenheid in gebieden die door Serviërs bewoond worden, wordt met de Servische dinar betaald.
5.5 Overheid en politiek systeem3 Het parlement bezit 120 zitplaatsen en alle leden zitten een termijn van vier jaar uit. Momenteel worden de zetels als volgt gehouden: Democratische Partij van Kosovo : 34 zetels Democratische Liga van Kosovo : 27 zetels Groep Vetëvendosje : 12 zetels Alliantie voor de Toekomst van Kosovo : 12 zetels Serven liberale partij : 11 zetels Coalitie voor New Kosovo : 9 zetels Minderheidsaandeelhouders en niet-gelieerde personen : 15 zetels De president is het staatshoofd van de Republiek Kosovo, die in 2011 volgens de Grondwet van het land werd verkozen door de Algemene Vergadering voor een termijn van vijf jaar. Het Assemblee van Kosovo verkoos Atifete Jahjaga tot nieuwe president, de eerste vrouw aan het hoofd van de staat. 3
De gebruikte URL is http://www.kpmg.com/AL/en/IssuesAndInsights/ArticlesPublications/Brochures/Documents/2013Investment-in-Kosovo-website.pdf. Geraadpleegd d.d. 25 mei 2013
13
De direct gekozen Assemblee is volgens de grondwet (aangenomen en in werking getreden in 2008) het wetgevende instituut. De Assemblee kiest tevens de president (het staatshoofd) en de regering. De Assemblee heeft 120 zetels, waarvan 10 zetels voor de leden van de etnisch Servische minderheid zijn gereserveerd. Voor de overige minderheden zijn eveneens 10 zetels gereserveerd. De Assemblee wordt verkozen voor een periode van 4 jaar. De regering van Kosovo bestaat uit de premier en de door hem benoemde en door de Assemblee goedgekeurde ministers. De grondwet schrijft voor dat ten minste een van de ministers moet behoren tot de Servische gemeenschap in Kosovo en een tot een andere minderheidsbevolkingsgroep. De regering is verantwoordelijk voor de tenuitvoerlegging van de wetten van Kosovo en kan nieuwe wetsvoorstellen aan de Assemblee voorleggen. Het volkslied is tekstloos, alleen muziek. Kosovo is ingedeeld in zeven regio's en 33 gemeenten. Het bestuur van elke gemeente is in handen van een gemeenteraad die wordt voorgezeten door een burgemeester. De burgemeester wordt rechtstreeks verkozen. Hij stelt een bestuurlijk college aan. De burgemeester en het college zijn gezamenlijk verantwoordelijk voor de uitvoering van de beslissingen van de gemeenteraad en voor de financiële huishouding van de gemeente. Afbeelding2: Atifete Jahjaga (President van Kosovo)4
De president stelt een kandidaat voor minister-president tijdens de parlementsvergadering, die uiteindelijk door het parlement goedgekeurd word. Er zijn 39 gemeenten in Kosovo. Het gerechtelijk systeem bestaat uit: Het Grondwettelijk Hof Het Hof van Cassatie 4
De gebruikte URL is http://www.president-ksgov.net/?page=2,92 Geraadpleegd d.d. 19 mei 2013
14
Hof van Beroep District Court Hoge Raad Hof van Kosovo (hoogste rechterlijke autoriteit) Raad van Justitie (kiest voorzitter en vice-voorzitter uit zijn leden, voor een termijn van 3 jaar)
5.6 Visumregeling voor buitenlanders die reizen naar Kosovo Kosovo is relatief eenvoudig om toegang tot te krijgen, een geldig paspoort is vereist. Voordat buitenlanders naar Kosovo op reis gaan moeten ze informeren of ze een visum nodig hebben om binnen te geraken. Burgers van landen als Albanië, Australië, Canada, de EU-lidstaten, de VS, Zuid-Afrika en Turkije hebben geen visum nodig. Individuen zijn echter wel verplicht zich te registreren bij de politie indien zij meer dan 90 dagen aanwezig zijn in het land. Overeenkomstig wet nr. 03/L-126 voor Buitenlanders, “Een buitenlander zal zich niet inlaten met een betaalde baan in de Republiek Kosovo op basis van een visum alleen.” Als een buitenlander langer dan 90 dagen in een jaar in Kosovo verblijft moet hij/zij een aanvraag voor een ID-document indienen, (vergelijkbaar met die van de inwoners) dit zal het toe- en uittreden van Kosovo vergemakkelijken.
5.7 Reizen en toeristische informatie Er zijn busverbindingen van Belgrado en Nis naar Prishtina en Prizren. Er zijn ook busverbindingen van alle belangrijke steden in Servië aan de noordelijke delen van Kosovo. Skopje en Tirana zijn anderhalf uur en drie uur, respectievelijk, ver van Prishtina. De Kosovaarse keuken heeft veel Albanese trekken, maar evengoed Turkse, Oostenrijkse, Hongaarse, Griekse en zelfs Servische. In de winter zijn de Kosovaren gewend veel zelf ingelegde groenten te eten. Er wordt veel vlees gebruikt en schapentong is er een delicatesse. Alcohol is vrij te verkrijgen en te gebruiken. Varkensvlees wordt haast niet gegeten. De zeden van de Kosovaren is betrekkelijk modern/westers. In Kosovo bevindt zich een wijngebied met goede omstandigheden voor een aantal druivenrassen zoals Pinot Noir, Merlot en Cabernet. Onder het ministerie van Cultuur, Jeugd en Sport vallen 32 instellingen: musea, theaters, bioscopen en bibliotheken. Bovendien vallen ongeveer 150 jongerenorganisaties onder dit ministerie. Iedere Kosovaar heeft het recht deel te nemen aan sportactiviteiten. In Kosovo is vooral folkmuziek erg populair waarin Balkan klanken vermengd worden met westerse en Turkse invloeden. Jaarlijks wordt in Kosovo een aantal grote muziekfestivals gehouden die ook internationale bezoekers trekken. 15
5.8 Luchthaven Prishtina International Airport Adem Jashari is het enige civiele luchthaven in Kosovo. Het ligt 20 minuten van Prishtina. Veel erkende Europese luchtvaartmaatschappijen zoals British Airways, Austrian Airlines, Turkish Airlines, Hamburg International, Belle Air, Adria Airways, Croatia Airlines, EasyJet, Scandinavian Airlines, Norwegian, Helvetic Airlines, Edelweiss Air, AtlasJet en Pegasus Airlines landen in Kosovo. Er zijn directe vluchten beschikbaar uit Prishtina naar: Wenen, Zurich, Istanbul, Ljubljana, London, Munchen, Tirana, Dusseldorf, Stuttgart, Hamburg, Berlijn, Hannover, Verona en Tirana. De vluchten zijn vaak afhankelijk van het seizoen.
5.9. Media In Kosovo kunnen 8 kranten worden gekocht: Koha Ditore (“Daily Time”, wordt beschouwd als de meest serieuze krant in Kosovo), Gazeta Express (Express Krant), Infopress, Bota Sot (De wereld van vandaag), Epoka e Re (De nieuwe tijd), Kosova Sot (Kosovo vandaag), Lajm (Nieuws), Zëri (De Stem). Kosovo heeft 2 televisiestations (Kohavision, RTK News) en 3 radiozenders (Blue Sky, Kosova, RTV21).
5.10 Een korte geschiedenis Tot en met 1980 behoorde Kosovo tot Joegoslavië. Het was een deelstaat die evenveel recht had als de andere republieken. Na het overlijden van President Josip Broz Tito op 4 mei 1980 braken rellen uit en ontstonden er conflicten tussen de verschillende nationaliteiten. Alles verliep in een stroomversnelling en Servië begon baas te spelen over iedereen. Uiteraarde pikten de republieken dit niet en zo ontstonden de Balkanoorlogen. Tijdens de Balkanoorlogen vond ook de Kosovo-oorlog plaats, Kosovo werd meteen een rampgebied. Servië wilde een etnische zuivering en vermoordde duizenden mensen. Na enkele mislukte onderhandelingen tussen Servische en Albanese vertegenwoordigers, greep de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie (NAVO) op 24 maart 1999 in door de lancering van een campagne van zware bombardementen tegen Servië. De oorlog eindigde officieel op 10 juni 1999. Een NAVO geleide vredesmacht voor Kosovo (KFOR) ging het land binnen na de oorlog, belast met het verschaffen van veiligheid voor de United Nationas Interim Administration Mission In Kosovo (UNMIK). Onder resolutie van de VN-Veiligheidsraad 1244 (1999), die het land onder een overgangsregering plaatse, werd Servië’s territoriale integriteit beschermd, maar het was UNMIK dat de verantwoordelijkheid droeg voor Kosovo. Op 17 februari 2008 heeft het Assemblee van Kosovo de onafhankelijkheid uitgeroepen van Servië. 98 VN-lidstaten 16
erkenden de onafhankelijkheid van Kosovo tot nu toe en intussen werd Kosovo lid van het Internationaal Monetair Fonds (IMF) en de Wereldbank. Kosovo sloot zich ook aan bij de Europese Bank voor Wederopbouw en Ontwikkeling of de European Bank for Reconstruction and Development (EBRD). Kosovo streeft ook naar een toetreding tot de EU. Afbeelding3: Landen die Kosovo erkend hebben als onafhankelijke staat5
██ Landen die Kosovo erkennen als onafhankelijke staat ██ Landen die Kosovo niet erkennen als onafhankelijke staat. Afbeelding4: Ligging en situering Kosovo6
5
De gebruikte URL is http://commons.wikimedia.org/wiki/File:CountriesRecognizingKosovo.png Geraadpleegd d.d. 19 mei 2013 6 De gebruikte URL is http://www.korea-cbms.ethz.ch/Maps/Europe/Kosovo_E.jpg. Geraadpleegd d.d. 19 mei 2013
17
6 Economisch klimaat in Kosovo 6.1 Algemene economische gegevens Ondanks de uitdagingen die men moest trotseren door andere landen vanwege de schommelingen in de wereldeconomie en met name die van Europa, heeft de economie in Kosovo een positieve groei genoteerd in 2011. De economie is echter wel sterk afhankelijk van de import van goederen die een negatieve invloed hebben op de groei en de betalingsbalans. Vergeleken met andere Zuid-Oost Europese landen had Kosovo de sterkste groei en noteerde het een reële BBP-groei van 5% in 2011, gevolgd door Macedonië (3,2%). Dergelijke groei is vooral toe te kennen aan een toename van het verbruik en het niveau van de investeringen. Het BBP per hoofd liep in 2011 licht op door het bereiken van € 2.700,Het belijft nog steeds laag in vergelijking met andere landen in de omgeving, zoals Albanie, Bosnië en Herzegovina en Servië (+ € 4.000,-). De inflatie (7,3%) in 2011 verdubbelde ten opzichte van het voorgaande jaar. De inflatiedruk was persistenter in de eerste helft van 2011, vooral rekening houdend met de prijzen van olie en voedingsmiddelen. Het hart van deze druk ligt vooral in de prijzen van de ingevoerde producten, deze zijn een afspiegeling van de prijzen in de wereldeconomie. Tabel1: BBP Kosovo7
6.2 Arbeidsmarkt en onderwijs Kosovo kende een voortdurende economische groei in de afgelopen jaren maar ondanks deze groei is er geschatte werkloosheid van 45%, dit volgens de laatste beschikbare statistieken van de Kosovaarse Kamer van Koophandel. De werkloosheid is hoger onder jongeren en vrouwen. Men verwacht niet meteen een verbetering want de jongste bevolking van Europa zal elk jaar een beperking van werkgelegenheid ondervinden. Een belangrijk onderdeel van het leven op de arbeidsmarkt is de migratie. Die is traditioneel zeer hoog wat op zijn beurt de druk op de arbeidsmarkt iets verlicht. Een andere positieve invloed van migratie is het feit dat de migranten terugkeren naar hun geboorteland. Ze brengen hun ervaring en vaardigheden die ze hebben opgedaan in het buitenland. 7
De gebruikte URL is http://www.kpmg.com/AL/en/IssuesAndInsights/ArticlesPublications/Brochures/Documents/2013Investment-in-Kosovo-website.pdf
18
Beide factoren in combinatie met lage lonen maken van de arbeidsmarkt een belangrijke stimulans voor investeringen in Kosovo. 6.2.1 Gemiddelde brutoloon De gemiddelde brutoloon in Kosovo is minder dan € 240,- Lonen in Kosovo zijn niet belast met dure sociale premies, in tegenstelling tot die in de landen van de regio. De Kosovaren hebben o.a. door bijscholingsprogramma’s vaardigheden verworven die hoog gewaardeerd worden door buitenlandse investeerders. 6.2.2. Onderwijs Onderwijs is in Kosovo verplicht voor alle kinderen tussen 6-15 jaar. De basisschool is voor kinderen van 6-11 jaar; daarna kunnen ze naar het secundair onderwijs. Het onderwijs is gratis. Veel schoolgebouwen zijn door de oorlog beschadigd. Er zijn onvoldoende klaslokalen en leerkrachten. Tegenwoordig wordt onderwijs in Kosovo doorgaans in het Albanees gegeven. Er is ook een klein aantal officiële Kosovaarse scholen die les geven in de Turkse of de Bosnische taal. In de gebieden waar etnische Serviërs in de meerderheid zijn alsmede in de Servische enclaves wordt in het Servisch onderwezen.
6.3 Fiscale indicatoren De Kosovaarse begroting in 2011 ervaarde een tekort van 84,5 miljoen EUR. Dit in vergelijking met een tekort van 93,3 miljoen EUR in 2010. Begrotingsinkomsten, aangewezen donorsubsidies niet-inclusief en trust funds waren 1,3 miljard EUR of 10,6% hoger dan in 2010. Opbrengsten bij de grens verzameld blijven de structuur van de begrotingsinkomsten domineren en zorgde voor 63,4% van de totale omzet in 2011. Inkomsten verzameld uit grensbelastingen kwamen uit op € 826.600.00,Dit zorgde voor een jaarlijkse groei van 18,2% . In het kader van de verzamelde grensbelastingen nam de BTW met 50,7% de leiding voor een bedrag van 418,8 miljoen EUR. Begrotingsuitgaven in 2011 stonden op 1,39 miljard EUR en stonden op 9,1% (2010 was dit 3,2%). De investeringen in 2011 absorbeerden 38,1% van de totale uitgaven en bereikten 528,2 miljoen EUR (16% hoger dan het voorgaande jaar). Het grootste deel van de kapitaaluitgaven in 2011 was bestemd voor infrastructuur (65,4% van de investeringen). Dit was grotendeeld weggelegd voor de Merdare-Morine snelweg, die in april 2010 begon. Hoewel deze investering belachelijk hoog is wordt het als een strategische zet beschouwd omdat het Kosovo verbindt met de Albanese kust.
19
Tabel2: Begroting Kosovo8
Afbeelding5: Morine-Merdare snelweg9
6.4 Handelsbalans De negatieve handelsbalans in Kosovo werd de afgelopen twee jaar vooral beïnvloed door de hoge afhankelijkheid van invoer en het lage niveau van uitvoer. Twee belangrijke problemen, die de handel nadelig beïnvloeden zijn : Ontbreken van een directe toegang tot de zee o In tegenstelling tot andere landen zoals Albanië, Kroatië en Montenegro Ontbreken van investeringen in vervoersinfrastructuur tijdens de naoorlogse periode Tabel3: Export volgens landen10 Italië € 3.911.593 17,70% Albanië € 3.642.628 16,50% Indië € 3.111.364 14,10% Zwitserland € 2.708.839 12,30% Macedonië € 2.287.968 10,40% Totale export september 2012 € 22.077.141 70,90% Belangrijke handelspartners blijken Italië, Zwitserland en Duitsland onder de EU-landen. Dit is geen toeval, een leeuwendeel van de Kosovaarse diaspora wonen in deze landen. 8
De gebruikte URL is http://www.kpmg.com/AL/en/IssuesAndInsights/ArticlesPublications/Brochures/Documents/2013Investment-in-Kosovo-website.pdf 9 De gebruikte URL is http://www.noa.al/news/admin/home/noa/public_html/wpcontent/uploads/2012/07/Morine-Merdare-hill-international-noa.jpg Geraadpleegd d.d. 19 mei 2013 10 De gebruikte URL is http://www.mti-ks.org/en-us/Trade-in-Kosovo Geraadpleegd d.d. 19 mei 2013
20
Kosovo exporteerde in 2012 vooral: Ferro-legeringen Ferro-afval en schroot o Afvalingots van ijzer of staal Ertsen en concentraten daarvan Afval van koper Elektriciteit Huiden en vellen van runderen o Buffels inbegrepen o Paardachtigen Vers, gezouten, gedroogd, gepekeld, ...
6.5 Privatisering en investeringsmogelijkheden Het privatiseringsproces wordt beheerd door het Agentschap voor Privatisering van Kosovo (PAK). Pak is opgericht als een onafhankelijk overheidsorgaan dat de privatisering beheert van zogenoemde collectieve bedrijven (SOE). In 2011 werden meer dan 590 staatsbedrijven geprivatiseerd door het PAK. Het grootste deel van de staatsbedrijven onderworpen aan privatisering waren actief in de agrarische sector (21,3%), gevolgd door handelsbedrijven (11,5%). De totale inkomsten uit privatisering en spin-off bedroeg 608 miljoen EUR in 2011. Kosovo heeft grootschalige buitenlandse investeringen aangetrokken, namelijk de bouw, infrastructuur en de privatisering van staatseigendommen (mijnbouw, telecom) Een van de meest zichtbare projecten van die buitenlandse investeringen in Kosovo is Route 7 (de Ibrahim Rugova National Highway) Afbeelding6: Ibrahim Rugova National Highway11
11
De gebruikte URL is http://web.kosovalbaner.com/vm/wp-content/uploads/autostradaaa.jpg Geraadpleegd d.d. 19 mei 2013
21
Deze wordt momenteel gebouwd door een Amerikaans-Turkse consortium: BechtelEnka. Een Turks-Franse consortium (Limak-Aeroport de Lyon) heeft de Prishtina International Airport concessie in handen samen met internationale bedrijven en franchises, waaronder Ford, Toyota, Hellenic Bottling Company (HBC), Coca-Cola, RC Cola, FedEx, UPS, DHL, Deloitte, Booz Allen Hamilton en Microsoft. Deze hebben allemaal sinds jaren een gevestigde aanwezigheid in Kosovo. De IPAK schat dat er meer dan 2800 buitenlandse bedrijven momenteel actief zijn in Kosovo. De top buitenlandse investeerders per land van het voorgaande jaar waren: Turkije, het Verenigd Koninkrijk, Nederland, Oostenrijk, Duitsland en Slovenië. Top beleggingen voor buitenlandse bedrijven waren de handel (51%), de dienstensector (20%), de industrie (13%) en de bouw (12%). Cijfers van de Centrale Bank tonen aan dat er in de eerste helft van 2011 voor 157 miljoen EUR geinvesteerd geweest is in Kosovo (50 miljoen EUR meer dan in dezelfde periode van 2010). 10% vennootschapsbelasting en tijdelijke vrijstellingen op het betalen van belasting over de toegevoegde waarde zorgen er voor dat er buitenlandse investeerders en bedrijven worden aangetrokken. Onder de nationale wetgeving, worden buitenlandse bedrijven die actief zijn in Kosovo aan dezelfde wetten onderworpen als lokale bedrijven. Enkele uitzonderingen zijn: 1) Buitenlandse investeerders mogen niet meer dan 49% aandeel bezitten12 2) Er mag geen productie of of verkoop zijn van militaire-geralteerde producten. (Verordening nr. 2001/3 , paragraaf 6).13 De Kosovo Douane en Accijnzen Code is business-minded, conform EU en conform Wereld Douane Organisatie. Zij behandelen entrepots, actieve en passieve veredeling, doorvan van goederen en vrijhandelszones. Dit allemaal met als doel de handel te faciliteren en het stimuleren van de groei van de export. Naast ingevoerde goederen kunnen ook Kosovaarse geproduceerde goederen in entrepots opgeslagen worden. Deze goederen moeten voldoen aan de export criteria. Buitenlandse bedrijven zijn toegestaan om productie-inputs in te voeren zonder belastingen of douanerechten voor de vervaardiging van uitgevoerde goederen te betalen.
12
De gebruikte URL is http://photos.state.gov/libraries/kosovo/312585/files/2012_ICS_Final_Text_1_18_12_doc.pdf 13 De gebruikte URL is http://www.itg-rks.com/repository/docs/03_L-232_187073.pdf. Geraadpleegd d.d. 19 mei 2013
22
6.6 Huidige politieke klimaat in Kosovo Sinds 1999 werd Kosovo bestuurd door UNMIK (United Nations Mission In Kosovo). Maar na de onafhankelijkheid werd een nieuwe grondwet van kracht op 15 juni 2008. De Kosovaarse president mocht voortaan de wetten zelf afkondigen in plaats van de Verenigde Naties. Daarnaast kreeg men een minister van Buitenlandse zaken en werden ook verkiezingen georganiseerd. Kosovo verkreeg een centrale bank en staatsburgerschap.
6.7 Import en export14 Er zijn geen vergunningen nodig om in Kosovo te importeren gezien het feit dat Kosovo een open en vrije markt heeft. Enkel in specifieke gevallen, zoals olie, olie-derivaten en gassen is de import wat beperkt voor bovengenoemde producten. In dit geval moet men de over de passende vergunning beschikken. Tijdens 2012 heeft het Ministerie van Handel en Industrie samen met de IPA conferenties gehouden in Europa, USA en de UAE. Deze conferenties leidden tot 2 grote doelen: 1. Het imago van Kosovo bevorderen a. Promoten van Kosovo als een stabiel land en aantrekkelijk voor buitenlandse investeringen 2. De sterktes van Kosovo voorstellen aan economische grootheden. a. Dit aan potentiële investeerders De Wereldbank heeft Kosovo uitgeroepen als meest dynamische hervormer in Centraalen Oost-Europa. De grootste stijging onder de indicatoren was die van de bescherming van de investeringen (76 posities hogerop de ladder geklommen)15
6.8 Modaliteiten 6.8.1 Modaliteiten : betalingsmodaliteiten Geld is enorm belangrijk in deze economische samenleving. Kosovo staat open voor alle investeringen. Dit wil zeggen dat men daarvoor ook alle voorzieningen heeft. Kosovo werkt met de euro en de Wereldbank heeft er zijn vestigingen. Staatscijfers worden niet gepubliceerd maar als ondernemer of als particulier kan men ten alle tijd gaan investeren in Kosovo, je geld kan je altijd in de lokale banken veilig opbergen.
14
De gebruikte URL is http://www.agentschapnl.nl/print/book/export/html/488326. Geraadpleegd d.d. 20 mei 2013 15 De gebruikte URL is http://www.mti-ks.org/en-us/Investments-in-Kosovo. Geraadpleegd d.d. 20 mei 2013
23
Dit zijn de belangrijkste banken (alle hoofdzetels zijn in Prishtina) : Banka Ekonomike Banka Kombëtare Banka për Biznes NLB Prishtina Procredit Bank Raiffeisen Bank TEB Bank Men kan via deze banken ook probleemloos geld transfereren binnen en buiten Kosovo. Sinds 29 juni 2009 behoort Kosovo ook officieel bij de Wereldbank en de IMF. Het BBP van Kosovo steeg met 5% in 2011 (4% in 2010), dit kwam uit op 4,7 miljard EUR. De waarde van de totale activa van de financiële sector op het einde van 2011 kwam uit op 3,5 miljard EUR (jaarlijkse stijging van 9,3%). Dit toont aan dat er een lagere toename in groei was dan in 2010, waarbij de financiële sector een jaarlijkse groei van 15,1% in activa had. Buitenlandse banken domineren de markt, zowel in termen van het aantal banken als hun aandeel in de totale activa van het bankwezen. Buitenlandse banken vertegenwoordigden in 2011 zes van de acht commerciële banken die actief zijn in Kosovo, ze waren goed voor 89% van de totale activa van het bankwezen (90,2% in 2010). De drie grootste banken, ProCredit Bank, Raiffeisen Bank en NLB Prishtina beheren 73% van de activa van het bankwezen. In 2011 bleeft het netwerk van commerciële banken verder uitbreiden tot ze 311 vestigingen en sub-vestigingen bereikten (acht meer dan in 2010). Dit terwijl het aantal personeelsleden in dienst van deze banken 3.728 bereikte (tegenover 3.610 in 2010). De bancaire sector breidde ook haar geldautomaten (ATM’s) uit en bereikte in 2011 een aantal van 460 (tegenover 415 in 2010). Ook het aantal verkooppunten (POS) bereikte 7.534 (tegenover 6.194 in 2010). Het aantal bankrekeningen die functioneren met behulp van e-banking is blijven stijgen en bereikte in 2011 een aantal van 68.992 (tegenover 55.292 in 2010). Deze uitbreiding van de bancaire netwerk door middel van extra bankonderdelen en aanvullende diensten, zoals geldautomaten, POS-en en e-banking heeft de toegankelijkheid van bankdiensten voor klanten verbeterd. Deze bijdrage van het banksysteem was in 2011 goed voor 57,2% van de BBP (daling van 1% tegenover 2010). Activa in de banksector bereikte 2,66 miljard EUR in 2011 (stijging van 8,4% ten opzichte van 2010).
24
6.8.2 Modaliteiten: schuldenverzekeringen Kosovo tekende een financiële overeenkomst met het IMF in 2010. Ze werd voor het eerst opgenomen door het IMF.16 Het IMF verstrekte de eerste Stand By Arrangement lening aan Kosovo voor een bedrag van € 108.900.000. Het bedrag werd in zes delen uitbetaald over een periode van 18 maanden. Kosovo heeft ongeveer 400 miljoen euro schulden aan de Wereldbank.17
6.9 Vervoersmodi Vraag: wat is de beste (snelste en goedkoopste) manier om vanuit het buitenland naar Kosovo te exporteren. Antwoord: Wegtransport Zoals eerder vermeld zijn er nu een aantal cruciale autoroutes aangelegd in Kosovo die de landen rondom Kosovo verbinden met grote steden en die zeer belangrijk zijn voor de economie. Merdarë-Morinë is daar een voorbeeld van. Afbeelding7: Merdarë(Noord-Kosovo)-Morinë(Zuid-Kosovo)18
16
De gebruikte URL is http://www.imf.org/external/pubs/ft/scr/2012/cr12345.pdf. Geraadpleegd d.d. 31 mei 2013 17 De gebruikte URL is http://www.indexmundi.com/kosovo/debt_external.html. Geraadpleegd d.d. 31 mei 2013 18 De gebruikte URL is http://i482.photobucket.com/albums/rr183/prishtinakomerc/prishtine-merdare.jpg. Geraadpleegd d.d. 21 mei 2013
25
Uitleg:
Luchtvaart: dit komt enorm duur uit en er is een lage frequentie aan vlieguren. Afbeelding8: Prishtina International Airport Adem Jashari19
Zeevaart: men zal via de Adriatische Zee meteen ‘struikelen’ over Albanië of Montenegro. o Deze 2 landen zijn niet geschikt omdat men bij het in aanvaring komen meteen al extra formaliteiten moet vervullen en zo bekomen we ook extra kosten (tijd, geld, eventueel verderf van goederen, ... ...) Spoorvervoer: Kosovo en de omringende landen hebben nog steeds geen of onvoldoende uitgeruste spoorwegen- en spoorverbindingen. Afbeelding9: Kosovo Rail Map20
19
De gebruikte URL is http://www.airportpristina.com/en/. Geraadpleegd d.d. 19 mei 2013 De gebruikte URL is http://www.mapsofworld.com/kosovo/maps/kosovo-rail-network-map.jpg. Geraadpleegd d.d. 19 mei 2013 20
26
6.10 Recente importcijfers Tabel4: Import volgens landen21 Servië € 32.202.051 12,07% Macedonië € 28.216.621 11,10% Duitsland € 26.676.683 10,50% Italië € 21.539.659 8,50% Turkije € 21,539.659 7,60% Totale import september 2012 € 253.631.914 50,40% Belangrijke handelspartners tijdens deze periode waren EU-landen en die van de CEFTA. Deze 5 landen zorgen voor een totaal van 50,40% van de geïmporteerde goederen in Kosovo. Kosovo importeerde in 2012 vooral: Aardolie en olie uit bitumineuze mineralen Automobielen en andere motorvoertuigen o Voornamelijk voor het vervoer van personen Andere staven van ijzer of van niet-gelegeerd staal Sigaren, sigaretten en cigarillo’s o Tabak of van tabakssurrogaten Cement Elektriciteit
7 Investeringsklimaat Kosovaren zijn bewust van het belang van buitenlandse investeerders om de economische ontwikkeling in Kosovo te bevorderen. Dit houdt in dat ook de Kosovaren, die in het buitenland wonen, aantrekken enorm belangrijk is want zij kennen hun land en hun gewoonten het meest. Hieronder vijf redenen wat en waarom investeerders vooral worden tegengehouden om niet te investeren in Kosovo. Handelsbeperkingen o Door het feit dat de oorlog nog maar net achter de rug is en Kosovo nog niet tot de Europese Unie behoort, happen buitenlandse investeerders niet meteen naar zo een gebied.
21
De gebruikte URL is http://www.mti-ks.org/en-us/Trade-in-Kosovo. Geraadpleegd d.d. 01 mei 2013
27
Corruptie en nepotisme o Men kan er niet naast kijken of dit onderwerp ontwijken maar er is enorm veel corruptie en nepotisme oftewel vriendjespolitiek. o Er zijn competente en geschoolde burgers nodig om dit tegen te gaan. o Wetten zijn helaas niet van toepassing om corruptie en nepotisme tegen te gaan; ‘zwartwerk’ vind je overal, ook in België. Bureaucratie o Er zijn te veel regels en te veel procedures die het werk alleen maar zwaarder en trager maken in plaats van werk verlichten. Veel onnodige papierwerk dat leidt tot frustraties en ergernissen. o Mensen worden onpersoonlijk behandeld bij overheidsinstellingen indien men geen kennis binnen de instelling heeft. o De staat moet met minder ambtenaren werken om procedures te versnellen. Politieke omgeving o Politici handelen niet in het belang van het volk maar vooral voor in hun eigen belang. De rijken worden rijker, de armen worden armer. Men moet goed, geschoolde politici aan de macht krijgen opdat er veranderingen gebeuren. Infrastructuur o De staat is al een tijd bezig met vernieuwing en aanbrenging van infrastructuur maar dit gaat veel te traag vooruit. Zonder infrastructuur geraakt men letterlijk niet vooruit. Deze vijf redenen schrikken op het eerste zicht af maar dit zijn punten waar men een vorm aan kan geven. Indien men snel en efficiënt samen werkt naar een democratische staat dan zal de situatie in een oogwenk verbeteren. Indien men iedereen betrekt, kan Kosovo een aantrekkelijke plaats worden voor investeerders. Men kan grote multinationals aantrekken en zo potentiële investeerders lokken waardoor werkegelegenheid onstaat. Enkele belangrijke stappen hiervoor zijn: Ten eerste moet er politieke structuur en stabiliteit aanwezig zijn voor economische ontwikkeling. Hierna moet er een strikte naleving van de rechtsstaat zijn waardoor men de democratische processen kan versterken. Daarbovenop moeten er middelen voor nationale veiligheid voorzien worden en een uiteindelijke teelt van tolerantie. Deze elementen hebben allemaal een grote invloed op de investeringsklimaat in Kosovo.
28
Indien men wetten uitvoert en de juistitie kan doen toenemen dan kan men starten aan het uitbouwen van transparente systemen en toegankelijkheid van de overheid op alle niveau’s. Deze elementen zorgen voor een vermindering van de corruptie tot meer dan 75%. Er is een behoefte aan concurrentie en meritocratie om het nepotisme en de corruptie te verdrijven. Verbetering infrastructuur o Dit omvat niet alleen de wegen maar ook de fysieke omgeving. Watervoorziening, elektriciteit en andere diensten. De spoorwegsector moet ook dringen verbeterd worden. Er moet geinvesteerd worden in het onderhoud en de modernisering van het bestaande netwerk. Parkeerplaatsen en industriële zones moeten gecreëerd worden; deze moeten dienen als model voor het bestuur van een land dat gunstige voorwaarden wil bieden aan het bedrijfsleven. Volgende bevindingen van het “Doing Business Report 2011” door de Wereldbank opgesteld, tonen aan waar Kosovo nog aan moet werken om haar investeringsklimaat te verhogen: 1) Moeilijkheid om een onderneming op te starten 2) Het verkrijgen van vergunningen en licenties 3) Het genieten van bescherming voor de investeerders 4) Handelen buiten de Kosovaarse grenzen 5) Onderhandelen en afdwingen van contracten De focus zou vooral moeten liggen op het verminderen van tijdsverspilling en onnodige procedures.
7.1 IPA22 Top 10 redenen om te investeren in Kosovo volgens IPA 1) Jongste populatie in Europa met een gemiddelde van 25 jaar heeft Kosovo de jongste populatie in Europa. Waarbij de voertalen Albanees en Servisch zijn Engels, Duits en Frans worden voornamelijk aangeleerd. 2) Hoge beschikbaarheid van geschoolde personeel en rendabele arbeiders De gemiddelde lonen in Kosovo liggen om en bij de € 250, Er staan geen belastingen op de lonen vanwege de dure sociale bijlagen. 3) De EURO is de officiële munt. Wisselkoersen en kosten die daar aan verbonden zijn worden zo vermeden. 4) Vrije toegang tot de EU-markt, de VS-markt en de CEFTA
22
De gebruikte URL is http://www.mei-ks.net/. Geraadpleegd d.d. 11 mei 2013.
29
Kosovo geniet van 3 grote liberale markten o Zo ontstaat er verbeterde exportmogelijkheden o Verbetering van het investeringsklimaat o Stabilisatie van de relaties met de buurlanden
5)
Lage belastingen Inkomen – personenbelasting : 0-10% BTW : 16% Vennootschapsbelasting : 10% Werknemersbijdrage : 5% van het bruto salaris
6) Stabiliserende politieke omgeving Sinds de onafhankelijkheid heeft Kosovo eindelijk zijn economische en politieke onzekerheden achter de rug kunnen laten Er is een toename van stabiliteit en in heel de regio EU-integratie o Onlangs is Kosovo lid geworden van de Wereldbank en het IMF 7) EU-compatibele wetgevingen Sinds 1999 heeft Kosovo een vernieuwd rechtssysteem volledig compatibel met de EU-wetgevingen. Buitenlandse investeerders genieten kunnen genieten van: nationale behandelingen, bescherming, onteigeningen. Repatriëring winst en overdracht vermogen is gratis en onbeperkt. 8) Strategische locatie Prishtina ligt op 1 uur rijden van elke buurland van Kosovo o Er zijn moderniseringen van moderne snelwegen en verbindingen tussen Albanië, Servië en Macedonië aan de gang. 9) Bankwezen en financiële sector Alle Kosovaarse banken zijn volledige nieuwe stichtingen en privé. Ondanks de financiële crisis bleven ze stabiel.
30
10) Grote investeringsmogelijkheden – diversificatie Natuurlijke middelen en landbouwgronden Voedsel Houtverwerking Bouw Textiel IT Auto-onderdelen Energie Mijnbouw o Kosovo bezit met 14,7 miljoen ton ’s werelds vijfde grootste bewezen reserves van bruinkool!
7.2 Investment Climate Statement – USA23 Volgens “Bureau of economic and business affair” is Kosovo in het algemeen een ondernemings-vriendelijk land. De Kosovaarse Overheid en het MTI helpen actief mee aan het promoten van Kosovo voor potentiële buitenlandse investeerders. Hier zijn enkele pro’s en contra’s volgens hen: Tabel pro’s en contra’s Investment Climate Statement Contra’s Pro’s Secularism corruptie Westers-gezind bureaucratie Locatie & ligging Geen universele onafhankelijkheid Natuurlijke bronnen Oude wetgeving Lage lonen ordehandhaving ondernemingsgezindheid Onderbemanning justitie Markt-gerichte economie tourisme
7.3 GIZ – Kosovo24 Het GIZ begon in 1999 in Kosovo te werken, dit was meteen nadat de situatie kalmeerde in de Balkan. Vanaf dat moment hebben ze Kosovo steeds in de juiste richting proberen duwen wat het vestigen van democratische structuren gebaseerd op een rechtsstaat betreft.
23
De gebruikte URL is http://photos.state.gov/libraries/kosovo/312585/pdf/kosovo_2013_investment_climate_statement.pdf. Geraadpleegd d.d. 27 mei 2013 24 De gebruikte URL is http://www.giz.de/en/worldwide/298.html. Geraadpleegd d.d. 12 mei 2013
31
Sinds de onafhankelijkheid in 2008 is een proces van politieke en economische overgang nu aan de gang. GIZ heeft momenteel om en bij de 100 werknemers in Kosovo. Naar hun mening is de economie enorm zwak en is er een hoge werkloosheid, meer dan 40% en dit vooral bij jonge mensen. Politieke instabiliteit, een vervallen infrastructuur en een onzekere klimaat voor buitenlandse investeerders zijn een extra last voor de economische omstandigheden in het land. De regering streeft sinds 2005, na overleg met internationale instellingen en donoren, de 3E- strategie (Economy, Energy & Education) na. De energiesector is de basis om duurzame economische groei te creëren in Kosovo, het bedrijfsleven kan enkel en alleen maar groeien indien de energievoorziening betrouwbaar is. GIZ adviseert en ondersteunt Kosovo in het bereiken van een politieke stabiliteit en democratie gebaseerd op een rechtsstaat. Zij bevorderen de economische ontwikkeling, normen van hoger onderwijs, efficiënte en gedecentraliseerde overheidsadministratie en betrouwbare watervoorziening.
Duitsland Kosovo Duurzame economische ontwikkeling Ontwikkeling & bevordering van de werkgelegenheid Verbetering concurrentievermogen Regionale economische ontwikkeling
32
8 Nationale Bank van België25 Hieronder volgen 6 tabellen met de exportposten geregistreerd door de NBB met cijfers in euro. De lijsten geven een reeël beeld weer van de exportcijfers uit België naar Kosovo.
8.1 Tabel 1 : Exportcijfers België Kosovo 2011 Code Levende dieren en producten van het dierenrijk Producten van het plantenrijk Producten van de voedselindustrie; dranken, alcoholhoudende vloeistoffen en azijn; tabak en tot verbruik bereide tabakssurrogaten Minerale producten Producten van de chemische en van de aanverwante industrieën Kunststof en werken daarvan; rubber en werken daarvan Huiden, vellen, leder en pelterijen, lederwaren en bontwerk; zadel- en tuigmakerswerk; reisartikelen, handtassen e.d. bergingsmiddelen; werken van darmen Hout, houtskool en houtwaren; kurk en kurkwaren; vlechtwerk en mandenmakerswerk Houtpulp en pulp van andere cellulosehoudende vezelstoffen; papier en karton voor het terugwinnen (resten en afval); papier en karton, alsmede artikelen daarvan Textielstoffen en textielwaren Schoeisel, hoofddeksels, paraplu’s, parasols, wandelstokken, zitstokken, zwepen, rijzwepen, alsmede delen daarvan; geprepareerde veren en artikelen van veren; kunstbloemen; werken van mensenhaar Werken van steen, van gips, van cement, van asbest, van mica en van dergelijke stoffen; keramische producten; glas en glaswerk Onedele metalen en werken daarvan Machines, toestellen en elektrotechnisch materieel, alsmede dele daarvan; toestellen voor het opnemen of het weergeven van geluid, voor het opnemen of het weergeven van beelden en geluid voor televisie, alsmede delen en toebehoren van deze toestellen Vervoermaterieel Optische instrumenten, apparaten en toestellen; instrumenten, apparaten en toestellen, voor de fotografie en de cinematografie; meet-, verificatie-, controle- en precisie-instrumenten, -apparaten en -toestellen; medische en chirurgische instrumenten Diverse goederen en producten Kunstvoorwerpen, voorwerpen voor verzamelingen en antiquiteiten
Invoer € 2.179,00
Uitvoer € 376.422,00 € 151.711,30 € 209.281,98
€ 17,30 € 22.331,46 -
€ 296.743,18 € 400.622,60 € 1.085.627,52 € 24.798,66
-
€ 49.247,12
€ 625,67
€ 17.757,58
€ 746.732,38 -
€ 1.915.742,37 € 2,00
-
€ 35.838,15
€ 4.292.919,50 € 16.248,20
€ 572.458,55 € 1.154.526,70
€ 36.736,21 € 2,80
€ 750.230,73 € 108.331,08
€ 240,04 € 264.209,73
€ 59.903,09 € 50.625,00
25
De gebruikte URL is http://www.nbb.be/sdb/ReportFolders/ReportFolders.aspx. Geraadpleegd d.d. 10 maart 2013
33
8.2 Tabel 2 : Exportcijfers België Kosovo 2010 Code Levende dieren en producten van het dierenrijk Producten van het plantenrijk Producten van de voedselindustrie; dranken, alcoholhoudende vloeistoffen en azijn; tabak en tot verbruik bereide tabakssurogaten Minerale producten Producten van de chemische en van de aanverwante industrieën Kunststof en werken daarvan; rubber en werken daarvan Huiden, vellen, leder en pelterijen, lederwaren en bontwerk; zadel- en tuigmakerswerk; reisartikelen, handtassen e.d. bergingsmiddelen; werken van darmen Hout, houtskool en houtwaren; kurk en kurkwaren; vlechtwerk en mandenmakerswerk Houtpulp en pulp van andere cellulosehoudende vezelstoffen; papier en karton voor het terugwinnen (resten en afval); papier en karton, alsmede artikelen daarvan Textielstoffen en textielwaren Schoeisel, hoofddeksels, paraplu’s, parasols, wandelstokken, zitstokken, zwepen, rijzwepen, alsmede delen daarvan; geprepareerde veren en artikelen van veren; kunstbloemen; werken van mensenhaar Werken van steen, van gips, van cement, van asbest, van mica en van dergelijke stoffen; keramische producten; glas en glaswerk Onedele metalen en werken daarvan Machines, toestellen en elektrotechnisch materieel, alsmede dele daarvan; toestellen voor het opnemen of het weergeven van geluid, voor het opnemen of het weergeven van beelden en geluid voor televisie, alsmede delen en toebehoren van deze toestellen Vervoermaterieel Optische instrumenten, apparaten en toestellen; instrumenten, apparaten en toestellen, voor de fotografie en de cinematografie; meet-, verificatie-, controle- en precisie-instrumenten, -apparaten en -toestellen; medische en chirurgische instrumenten Diverse goederen en producten Kunstvoorwerpen, voorwerpen voor verzamelingen en antiquiteiten
Invoer
Uitvoer
-
€ 165.371,25 € 116.617,87 € 134.641,16
€ 9.644,23 € 15.216,08
€ 143.026,52 € 660.863,36 € 720.229,18 € 14.850,93
€ 32,00
€ 41.390,12
-
€ 13.672,20
€ 173.701,12 -
€ 839.371,43 € 6.000,00
€ 70,26
€ 6.934,47
€ 9.357.254,44 € 5.368,18
€ 125.201,74 € 1.079.618,98
€ 39.374,11 € 63,13
€ 1.094.000,50 € 45.935,32
€ 32.697,60 -
€ 15.608,24 € 59.714,62
34
8.3 Tabel 3 : Exportcijfers België Kosovo 2009 Code Levende dieren en producten van het dierenrijk Producten van het plantenrijk Vetten en oliën (dierlijke en plantaardige) en dissociatieproducten daarvan; bewerkt spijsvet; was van dierlijke of van plantaardige oorsprong Producten van de voedselindustrie; dranken, alcoholhoudende vloeistoffen en azijn; tabak en tot verbruik bereide tabakssurrogaten Minerale producten Producten van de chemische en van de aanverwante industrieën Kunststof en werken daarvan; rubber en werken daarvan Huiden, vellen, leder en pelterijen, lederwaren en bontwerk; zadel- en tuigmakerswerk; reisartikelen, handtassen e.d. bergingsmiddelen; werken van darmen Hout, houtskool en houtwaren; kurk en kurkwaren; vlechtwerk en mandenmakerswerk Houtpulp en pulp van andere cellulosehoudende vezelstoffen; papier en karton voor het terugwinnen (resten en afval); papier en karton, alsmede artikelen daarvan Textielstoffen en textielwaren Schoeisel, hoofddeksels, paraplu’s, parasols, wandelstokken, zitstokken, zwepen, rijzwepen, alsmede delen daarvan; geprepareerde veren en artikelen van veren; kunstbloemen; werken van mensenhaar Werken van steen, van gips, van cement, van asbest, van mica en van dergelijke stoffen; keramische producten; glas en glaswerk Onedele metalen en werken daarvan Machines, toestellen en elektrotechnisch materieel, alsmede dele daarvan; toestellen voor het opnemen of het weergeven van geluid, voor het opnemen of het weergeven van beelden en geluid voor televisie, alsmede delen en toebehoren van deze toestellen Vervoermaterieel Optische instrumenten, apparaten en toestellen; instrumenten, apparaten en toestellen, voor de fotografie en de cinematografie; meet-, verificatie-, controle- en precisie-instrumenten, -apparaten en -toestellen; medische en chirurgische instrumenten Diverse goederen en producten Kunstvoorwerpen, voorwerpen voor verzamelingen en antiquiteiten
Invoer
Uitvoer
-
€ 106.572,52 € 48.336,96 € 5.368,00
-
€ 114.205,49
€ 18.305,00 -
€ 136.733,90 € 212.292,08 € 470.528,62 € 71.827,26
-
€ 93.335,07
€ 230,00
€ 4.670,34
€ 26.974 -
€ 1.081.958,88 € 30.870,00
-
€ 12.154,25
€ 5.328.344,78 € 50.156,60
€ 164.535,93 € 828.434,58
€ 31.835,22 € 2.650,00
€ 1.164.710,04 € 76.157,50
€ 5.805,00 -
€ 30.156,87 € 3.000.942,57
35
8.4 Tabel 4 : Exportcijfers België Kosovo 2008 Code Levende dieren en producten van het dierenrijk Producten van het plantenrijk Vetten en oliën (dierlijke en plantaardige) en dissociatieproducten daarvan; bewerkt spijsvet; was van dierlijke of van plantaardige oorsprong Producten van de voedselindustrie; dranken, alcoholhoudende vloeistoffen en azijn; tabak en tot verbruik bereide tabakssurrogaten Minerale producten Producten van de chemische en van de aanverwante industrieën Kunststof en werken daarvan; rubber en werken daarvan Huiden, vellen, leder en pelterijen, lederwaren en bontwerk; zadel- en tuigmakerswerk; reisartikelen, handtassen e.d. bergingsmiddelen; werken van darmen Hout, houtskool en houtwaren; kurk en kurkwaren; vlechtwerk en mandenmakerswerk Houtpulp en pulp van andere cellulosehoudende vezelstoffen; papier en karton voor het terugwinnen (resten en afval); papier en karton, alsmede artikelen daarvan Textielstoffen en textielwaren Werken van steen, van gips, van cement, van asbest, van mica en van dergelijke stoffen; keramische producten; glas en glaswerk Onedele metalen en werken daarvan Machines, toestellen en elektrotechnisch materieel, alsmede dele daarvan; toestellen voor het opnemen of het weergeven van geluid, voor het opnemen of het weergeven van beelden en geluid voor televisie, alsmede delen en toebehoren van deze toestellen Vervoermaterieel Optische instrumenten, apparaten en toestellen; instrumenten, apparaten en toestellen, voor de fotografie en de cinematografie; meet-, verificatie-, controle- en precisie-instrumenten, -apparaten en -toestellen; medische en chirurgische instrumenten Diverse goederen en producten Kunstvoorwerpen, voorwerpen voor verzamelingen en antiquiteiten
Invoer
Uitvoer
€ 39.241,20 -
€ 245.482,64 € 18.959,67 € 302,00
€ 15,49
€ 86.162,71
€ 320,00 € 3.700,00 -
€ 183.107,30 € 190.805,53 € 533.250,16 € 28.920,28
-
€ 58.998,16
€ 147,51
€ 2.558,45
€ 36.304,37 -
€ 1.393.586,47 € 9.891,04
€ 29.885.102,86 € 21.430,33
€ 74.721,87 € 1.048.334,74
€ 901,15 -
€ 942.809,84 € 109.238,95
€ 1.736,47 -
€ 36.643,52 € 1.028.484,00
36
8.5 Tabel 5 : Exportcijfers België Kosovo 2007 Code Levende dieren en producten van het dierenrijk Producten van het plantenrijk Producten van de voedselindustrie; dranken, alcoholhoudende vloeistoffen en azijn; tabak en tot verbruik bereide tabakssurrogaten Minerale producten Producten van de chemische en van de aanverwante industrieën Kunststof en werken daarvan; rubber en werken daarvan Huiden, vellen, leder en pelterijen, lederwaren en bontwerk; zadel- en tuigmakerswerk; reisartikelen, handtassen e.d. bergingsmiddelen; werken van darmen Hout, houtskool en houtwaren; kurk en kurkwaren; vlechtwerk en mandenmakerswerk Houtpulp en pulp van andere cellulosehoudende vezelstoffen; papier en karton voor het terugwinnen (resten en afval); papier en karton, alsmede artikelen daarvan Textielstoffen en textielwaren Werken van steen, van gips, van cement, van asbest, van mica en van dergelijke stoffen; keramische producten; glas en glaswerk Onedele metalen en werken daarvan Machines, toestellen en elektrotechnisch materieel, alsmede dele daarvan; toestellen voor het opnemen of het weergeven van geluid, voor het opnemen of het weergeven van beelden en geluid voor televisie, alsmede delen en toebehoren van deze toestellen Vervoermaterieel Optische instrumenten, apparaten en toestellen; instrumenten, apparaten en toestellen, voor de fotografie en de cinematografie; meet-, verificatie-, controle- en precisie-instrumenten, -apparaten en -toestellen; medische en chirurgische instrumenten Diverse goederen en producten
Invoer
Uitvoer
€ 15.235,00
€ 25.305,25 € 24.130,85 € 94.918,77
€ 4.966,00 -
€ 127.573,44 € 463.583,14 € 311.244,05 € 42.141,00
-
€ 3.423,04
-
€ 138,89
€ 59.953,25 -
€ 977.146.78 € 7.948,00
€ 2.282.061,42 € 6.729,00
€ 109.017,91 € 708.656,27
€ 4.000,00 € 1.602,87
€ 297.812,04 € 10.289,32
-
€ 87.384,47
37
8.6 Tabel 6 : Exportcijfers België Kosovo 2006 Code Levende dieren en producten van het dierenrijk Producten van het plantenrijk Producten van de voedselindustrie; dranken, alcoholhoudende vloeistoffen en azijn; tabak en tot verbruik bereide tabakssurrogaten Minerale producten Producten van de chemische en van de aanverwante industrieën Kunststof en werken daarvan; rubber en werken daarvan Huiden, vellen, leder en pelterijen, lederwaren en bontwerk; zadel- en tuigmakerswerk; reisartikelen, handtassen e.d. bergingsmiddelen; werken van darmen Hout, houtskool en houtwaren; kurk en kurkwaren; vlechtwerk en mandenmakerswerk Textielstoffen en textielwaren Onedele metalen en werken daarvan Machines, toestellen en elektrotechnisch materieel, alsmede dele daarvan; toestellen voor het opnemen of het weergeven van geluid, voor het opnemen of het weergeven van beelden en geluid voor televisie, alsmede delen en toebehoren van deze toestellen Vervoermaterieel Optische instrumenten, apparaten en toestellen; instrumenten, apparaten en toestellen, voor de fotografie en de cinematografie; meet-, verificatie-, controle- en precisie-instrumenten, -apparaten en -toestellen; medische en chirurgische instrumenten Diverse goederen en producten Kunstvoorwerpen, voorwerpen voor verzamelingen en antiquiteiten
Invoer
Uitvoer
€ 15.235,50
€ 68.819,00 € 20.987,52 € 60.055,30
-
€ 85.288,17 € 272.842,92 € 256.186,89 € 7.815,00
-
€ 14.700,00
-
€ 685.643,68 € 141.269,82 € 479.663,18
€ 3.800 -
€ 440.091,77 € 33.028,91
-
€ 12.912,02 € 14.742,00
38
8.7 Tabel 7 : Exportcijfers België Kosovo 2005 Code Levende dieren en producten van het dierenrijk Producten van de voedselindustrie; dranken, alcoholhoudende vloeistoffen en azijn; tabak en tot verbruik bereide tabakssurrogaten Minerale producten Producten van de chemische en van de aanverwante industrieën Kunststof en werken daarvan; rubber en werken daarvan Hout, houtskool en houtwaren; kurk en kurkwaren; vlechtwerk en mandenmakerswerk Textielstoffen en textielwaren Werken van steen, van gips, van cement, van asbest, van mica en van dergelijke stoffen; keramische producten; glas en glaswerk Onedele metalen en werken daarvan Machines, toestellen en elektrotechnisch materieel, alsmede dele daarvan; toestellen voor het opnemen of het weergeven van geluid, voor het opnemen of het weergeven van beelden en geluid voor televisie, alsmede delen en toebehoren van deze toestellen Vervoermaterieel Optische instrumenten, apparaten en toestellen; instrumenten, apparaten en toestellen, voor de fotografie en de cinematografie; meet-, verificatie-, controle- en precisie-instrumenten, -apparaten en -toestellen; medische en chirurgische instrumenten Diverse goederen en producten Kunstvoorwerpen, voorwerpen voor verzamelingen en antiquiteiten
Invoer
Uitvoer
-
€ 70.941,00 € 815,00
-
€ 52.418,90 € 57.713,55 € 99.572,47 € 25.792,94
€ 16.143,14 -
€ 425.232,93 € 4.604,00
-
€ 214.861,28 € 92.283,72
€ 13.058,00 € 3.098,76
€ 96.443,38 -
-
€ 36.186,00 € 175.850,00
In 2005 werd er voor een totaal van € 32.299,90 door Kosovo naar België uitgevoerd en importeerde Kosovo uit België voor € 1.352.715,17. In 2011 werd er voor een totaal van € 5.382.242,29 door Kosovo naar België uitgevoerd en importeerde Kosovo uit België voor € 7.259.919,61. In percentages uitgedrukt wil dit zeggen dat de uitvoer met 166,63% van Kosovo naar België steeg. De import van Kosovo uit België steeg met 5,37%. Kosovo heeft een disbalans en dit vloeit voort uit het feit dat Kosovo in ontwikkeling is. Een land dat in ontwikkeling is kan een tekort hebben omdat er veel geïnvesteerd wordt in de opbouw van zijn economie, later zal dit uiteraard een rendement opleveren en zal de balans verbeteren.
39
9 Relatie Kosovo en de Europese Unie 9.1 Toetreding Kosovo tot de Europese Unie Kosovo is nog geen officiële kandidaat-lidstaat van de Europese Unie. Het land zal hoogstwaarschijnlijk binnen een paar jaar een aanvraag tot toetreding indienen. De kans dat deze in behandeling wordt genomen is vrij groot. Vooral het oordeel van het Internationaal Gerechtshof in Den Haag van 21 juli 2010 dat het eenzijdig uitroepen van de onafhankelijkheid op 17 februari 2008 volkenrechtelijk gerechtvaardigd was heeft een mogelijke hindernis voor toetreding weggehaald. De status van Kosovo is nog onzeker: het gebied staat nu nog onder het bestuur van de VN -missie UNMIK (United Nations Interim Administration Mission in Kosovo), terwijl de door de NAVO geleide KFOR-missie toezicht houdt op de openbare orde. In 2008 werd de rol van de VN geleidelijk overgenomen door de EU-missie EULEX. Nederland stemde in mei 2008 in met deze missie. Servië, het land waarvan Kosovo een onderdeel was, nam sinds november 2000 deel aan het Stabilisatie- en Associatieproces (SAP) van de Europese Unie. Op 12 juni 2004 besloot de raad een Europees Partnerschap op te stellen met Servië en Montenegro, inclusief Kosovo. Omdat de status van Kosovo betwist is, ook onder EU-lidstaten, kan Kosovo niet zonder meer deelnemen aan het SAP en ook niet zelfstandig een Stabilisatieen Associatieovereenkomst (SAO) tekenen met de EU aan het einde van het proces. In plaats daarvan heeft de EU voor Kosovo het Stability Tracking Mechanism (STM) opgezet, een instrument dat gelijk loopt met het SAP en ervoor moet zorgen dat Kosovo vanwege de twijfel over de status van het land niet geïsoleerd raakt van Europa. Servië toonde zich in september 2010 - onder druk van de EU - bereid tot een dialoog te komen met Kosovo. Dat proces gaat met vallen en opstaan onder leiding van EUbemiddelaar Robert Cooper. In het voortgangsrapport van oktober 2011 concludeerde de Europese Commissie dat Kosovo maar weinig vooruitgang boekt in de strijd tegen criminaliteit en corruptie en een goed functionerende markteconomie. Tevens valt er op economisch gebied nog veel te verbeteren. De hervorming van justitie gaat wel naar tevredenheid van de Commissie.
40
9.2 Stabilisatie- en Associatie-Proces26 In mei 1999 stelde de Europese Unie het Stabilisatie- en Associatie-Proces (SAP) voor aan vijf landen in Zuidoost-Europa. Kosovo was op dat moment nog een onderdeel van Servië. In juni 2000 maakte de Europese Raad bekend dat alle SAP-landen potentiële kandidaten voor het lidmaatschap van de Europese Unie zijn. Tijdens een topconferentie in Zagreb in november 2000 werd het SAP voor de Westelijke Balkan officieel gestart. Vanaf de interventie door de NAVO in juni 1999, werd de afscheiding van Kosovo van Servië steeds onvermijdelijker. In november 2001 hield Kosovo zijn eerste verkiezingen en in februari 2002 werden de zogenaamde Provisional Institutions of Self-Government (PISG) ingesteld, waarmee het land volledig zelfstandig kon functioneren. De PISG bestaan uit een president, een premier, ministers en een parlement. De Europese Commissie gaat wat toetredingszaken betreft met de PISG om alsof het gaat om het parlement en de regering van een volwaardig soevereine staat, al is UNMIK eindverantwoordelijk voor het buitenlands beleid van Kosovo. De PISG namen in januari 2005 het Kosovo-Actieplan voor de implementatie van het Europees Partnerschap aan. Dit Partnerschap had de EU in 2004 voorgesteld aan Servië, met Montenegro en Kosovo inbegrepen. In april 2005 neemt de Europese Commissie de mededeling van de Raad van Europa en het Europees Parlement over een Europese toekomst voor Kosovo - COM(2005)156 aan.
9.3 Toetredingsproces In november 2007 komt de Europese Commissie met een rapportage over de voortgang van Kosovo in het toetredingsproces. Hierin komt naar voren dat Kosovo te maken heeft met een groot democratisch tekort en een gebrek aan efficiency op het vlak van zelfbestuur. Doordat er in Kosovo juridische onzekerheid bestaat over de wetten die de regering moet toepassen, heeft het land een zwakke rechtsstaat. Daarnaast zijn er te weinig middelen om de wet te handhaven wat corruptie in de hand werkt. Kosovo heeft inspanningen verricht om het geweld tegen minderheidsgroepen terug te dringen en de vertegenwoordiging van deze groepen te verbeteren. Op plaatselijk niveau wordt dit echter nog niet goed in de praktijk gebracht. Kosovo doet daarnaast ook moeite om de terugkeer van vluchtelingen te bevorderen. Het aantal teruggekeerde personen blijft echter laag.
26
De gebruikte URL is http://www.europa-nu.nl/id/vg9hjjllgxmz/europees_parlement_ep. Geraadpleegd d.d. 21 mei 2013.
41
Aangezien er onzekerheid bestaat over de toekomstige status van Kosovo en de veiligheidssituatie voor vluchtelingen slecht is, zal het lastig zijn hier verandering in aan te brengen.
9.4 Onafhankelijkheid Het Kosovaarse parlement heeft in februari 2008 eenzijdig de onafhankelijkheid uitgeroepen. De Raad van de Europese Unie verklaarde een dag later dat elk EU-lidstaat zelf zou moeten bepalen hoe om te gaan met deze onafhankelijkheidsverklaring. In juni van 2008 trad de grondwet van Kosovo in werking, waarin ook verwezen wordt naar "Euro-Atlantische integratie" als een voor Kosovo belangrijk proces.
9.5 Voortgang van de toetreding In oktober 2009 komt de Europese Commissie met een rapportage over de voortgang van Kosovo in het toetredingsproces. Hieruit komt naar voren dat de stabiliteit is gehandhaafd maar dat het land nog steeds erg kwetsbaar is. De rechtsstaatmissie van de Europese Unie, EULEX, is nu actief in heel het land. Kosovo is erin geslaagd om het bestuurlijke systeem beter te laten functioneren. Hiermee komt het land steeds dichter bij het voldoen aan de politieke toetredingscriteria. Wel moeten er op bestuurlijk vlak nog aanpassingen worden doorgevoerd om op deze manier corruptie en georganiseerde misdaad tegen te gaan. Ook is Kosovo er nog niet volledig in geslaagd om de Servische minderheid in het land te beschermen en om deze, en andere minderheden, volledig te laten meedoen aan lokale verkiezingen. Kosovo heeft nog een lange weg te gaan voordat het land beschikt over een goed functionerende markteconomie. Wil het land, ook in de toekomst, kunnen blijven concurreren met buurlanden en EU-lidstaten, dan zal het economisch beleid moeten worden aangepast. De Europese Commissie stelt dan ook voor om de handelsregelingen waarvan het land momenteel profiteert, uit te breiden. Wanneer Kosovo volledig voldoet aan de eisen, zal er door de Commissie een handelsovereenkomst worden voorgesteld. Op 16 november 2012 heeft het bestuur van de Europese Bank voor Wederopbouw en Ontwikkeling het lidmaatschap van Kosovo goedgekeurd. Deze bank ondersteunt landen bij het ontwikkelen van een vrije markteconomie. Op 22 juli 2010 deed het Internationaal Gerechtshof uitspraak over de onafhankelijkheid van Kosovo. Ondanks de uitspraak zijn er nog vijf EU-landen (Slowakije, Spanje, Roemenië, Griekenland en Cyprus) die Kosovo weigert te erkennen als zelfstandige staat. Het Servische Parlement heeft zelfs een resolutie aangenomen om Kosovo nooit als onafhankelijke staat te erkennen.
42
Onder druk van de EU kwam het echter in 2010 wel tot overleg tussen Servië en Kosovo. Het oplossen van het conflict is een voorwaarde voor toetreding tot de EU van zowel Servië als Kosovo. De Europese Commissie schrijft in oktober 2011 dat het land nog steeds ver achter loopt wat betreft de aanpak van corruptie en de strijd tegen criminaliteit. Ook het beter laten functioneren van de markteconomie wil maar niet vlotten. De gesprekken met Servië verlopen stroef. De hervorming van justitie gaat wel naar tevredenheid van de Commissie. Op 19 april 2013 kwamen de premiers van Servië en Kosovo tot een akkoord onder leiding van Hoge Vertegenwoordiger Catherine Ashton. Het akkoord betekende volgens de Kosovaarse premier Hasim Thaci een juridische erkenning van Kosovo’s zelfstandigheid. Het akkoord bestaat uit 15 punten. Over 13 punten was al eerder overeenstemming bereikt. De laatste twee punten hadden betrekking op de Kosovaarse politie in Servische gemeenschappen en Kosovo's lidmaatschap van internationale organisaties. Door het akkoord mogen Servische gemeenten in Kosovo regionale politieagenten aanstellen. Daarnaast mogen vier, grotendeels door Serviërs bewoonde, gemeentes in Kosovo een lokale commandant kiezen. Daar tegenover staat dat Servië niet langer het VNlidmaatschap van Kosovo blokkeert.
9.6 Regionale vrijhandelszone Op 19 december 2006 is het CEFTA-akkoord ondertekend. Dit vrijhandelsakkoord is in 2007 in werking getreden. De vrijhandelszone heeft als doel het handelsvolume van de regionale markt te vergroten en de regio aantrekkelijker te maken als vestigingsplaats voor buitenlandse bedrijven en andere investeerders. 9.6.1 CEFTA trade portal 9.6.2 Wat is CEFTA Afbeelding10: CEFTA-logo
43
De Centraal-Europese Vrijhandelsassociatie (CEVA) de Nederlandse benaming voor the Central European Free Trade Agreement (CEFTA) is een vrijhandelsakkoord tussen nietEU-lidstaten in Centraal- en Zuid-Oost-Europa. Initieel werd een akkoord getekend op 21 december 1992 in Krakau. Door dit akkoord te ondertekenen wilden deze landen (Hongarije, Polen, Tsjechië en Slowakije) zich voorbereiden op lidmaatschap van de Europese Unie. Landen als Slovenië, Roemenië, Bulgarije, Kroatië en Macedonië volgden. Nadat deze landen reeds lid waren geworden van de Europese Unie verlieten ze de CEFTA en traden landen, na een top in Boekarest in 2006, als Bosnië en Herzegovina, Moldavië, Servië, Montenegro, Albanië en Kosovo tot de CEFTA in 2007. Afbeelding11 met de huidige situatie van de CEFTA.27
9.7 Relatie Europese Unie en Kosovo28 Kosovo heeft op 17 februari 2008 eenzijdig de onafhankelijkheid uitgeroepen. Het gebied staat nu nog onder het bestuur van de Verenigde Naties. Het uitroepen van de onafhankelijkheid ligt zeer gevoelig in de internationale gemeenschap. Dit komt onder andere doordat Servië een groot tegenstander van onafhankelijkheid is en de uitspraak van het Internationaal Gerechtshof afwijst. 27
De gebruikte URL is http://www.ceftatradeportal.com/. Geraadpleegd d.d. 15 maart 2013. De gebruikte URL is http://www.europanu.nl/id/vh9ieqw4l8x7/toetreding_kosovo_tot_de_europese_unie. Geraadpleegd d.d. 20 mei 2013 28
44
Veel landen die zelf grote minderheden binnen hun grenzen hebben en bang zijn voor afscheidingsbewegingen, zoals Rusland en China maar ook EU-lidstaat Spanje, hebben de onafhankelijkheid van Kosovo niet geaccepteerd omdat zij bang zijn dat Kosovo een voorbeeld kan zijn voor hun eigen minderheden. Afbeelding12: EU-landen die Kosovo erkend hebben29
Het Servische parlement heeft in december 2007 een resolutie aangenomen waarin staat dat Servië het EU-lidmaatschap zal weigeren als de Europese Unie een onafhankelijk Kosovo erkent. Ook Roemenië en Cyprus verzetten zich tegen de onafhankelijkheid van Kosovo, omdat het gebied nog steeds met etnische problemen en conflicten kampt. Daarentegen hebben andere EU-lidstaten, zoals Frankrijk, Groot-Brittannië, Duitsland, Italië en ook Nederland, Kosovo als onafhankelijke staat erkend. Ondanks deze gedeeltelijke erkenning, is Kosovo nog altijd geen kandidaat-lid. In het kaartje is te zien welke landen in de EU Kosovo wel erkennen en welke niet.
9.8 Financiële steun vanuit de Europese Unie Op dit moment ontwikkelt Kosovo zich met behulp van geld van de Europese Unie. De Europese Unie is de grootste hulpdonor voor Kosovo. Het belangrijkste hulpinstrument is het Comité voor de tenuitvoerlegging van communautaire bijstand voor wederopbouw, ontwikkeling en stabilisering. Sinds 1999 heeft Kosovo uit dit fonds 1,6 miljard euro ontvangen. De prioriteiten van dit comité zijn het stabiliseren van de democratie, het opzetten van goede overheidsinstituties, economische en sociale ontwikkeling en het deelnemen aan gemeenschapsprogramma's.
9.9 Militaire steun Sinds 1999 staat Kosovo onder het bestuur van de missie UNMIK. Deze missie is gebaseerd op Resolutie 1244 van de VN Veiligheidsraad. De missie wordt ondersteund door KFOR. KFOR (Kosovo Force) bestaat uit ruim 6.300 militairen uit 23 NAVOlanden en 8 niet-NAVO-landen. De EU heeft in 2008 voorgesteld de missie UNMIK te beëindigen en het VN-bestuur te vervangen door een EU- bestuur. 29
De gebruikte URL is http://www.europanu.nl/9353000/1/j4nvh0qavhjkdqd_j9vvikqpopjt8zm/vj11knmyckd1?sizew=172&sizeh=180. Geraadpleegd d.d. 20 mei 2013
45
Rusland blokkeerde dit echter. Het vervangen van de VN-missie door een EU-macht houdt een duidelijke erkenning van de onafhankelijkheid van Kosovo in. Rusland vreest dat dit een precedent schept voor andere opstandige regio's. De oplossing die uiteindelijk werd gekozen was het laten voortbestaan van UNMIK als kader, maar de EU het grootste deel van de daadwerkelijke werkzaamheden op zich te laten nemen. Rusland en Servië konden met deze optie instemmen omdat de status van Kosovo in de taakomschrijving van UNMIK in het midden gelaten wordt.
9.10 Steun rechtsstaat De Europese Unie heeft in het kader van de missie "EULEX" 2000 marechaussees, politiemensen, rechters en aanklagers naar Kosovo gestuurd om te helpen bij het versterken van de rechtsstaat. Nederland levert op dit moment ook een (bescheiden) bijdrage aan EULEX. De missie is in 2012 met twee jaar verlengd. De internationale instantie die toezicht hield op Kosovo, de Internationale Stuurgroep, is per september 2012 opgeheven. Dit zou een aanvraag naar het kandidaat-lidmaatschap tot de EU een stapje dichterbij brengen.
9.11 Belang toetreding Kosovo tot de Europese Unie De toekomstige status van Kosovo is voor de veiligheid en stabiliteit van de gehele regio van belang. Het is voor de EU belangrijk dat een vreedzame oplossing gevonden kan worden voor het conflict tussen etnische Serviërs en Albanezen, omdat deze etnische strijd zou kunnen overslaan naar de rest van de regio. De internationale interventie in Kosovo is het meest recente gewapende conflict dat zich op slechts enkele honderden kilometers van de grenzen van de EU afspeelde.
9.12 Europees partnerschap met Servië, met inbegrip van Kosovo Als instrument van het stabilisatie- en associatieproces biedt het Europees partnerschap met Servië, met inbegrip van Kosovo als gedefinieerd bij Resolutie 1244 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties, aanvullende steun, aangepast aan de autoriteiten, ten einde het Europees perspectief van het gebied concreet gestalte te kunnen geven. Doelstelling van het instrument is vast te stellen waarin prioritaire hervormingen en inspanningen verwezenlijkt dienen te worden, waarbij met name op een aanpassing aan de wetgeving van de Gemeenschap wordt aangestuurd. Tevens vormt het instrument een verwijzingskader voor de financiële bijstand vanuit de fondsen van de Gemeenschap. 9.12.1 Besluit Besluit 2008/213/EG van de Raad van 18 februari 2008 inzake de beginselen, prioriteiten en voorwaarden die zijn opgenomen in het Europees partnerschap met Servië, met inbegrip van Kosovo als gedefinieerd bij Resolutie 1244 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties van 10 juni 1999, en tot intrekking van Besluit 2006/56/EG.
46
9.12.2 Samenvatting Het partnerschap met Servië, met inbegrip van Kosovo als gedefinieerd bij Resolutie 1244 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties van 10 juni 1999 is het voornaamste instrument om de lokale autoriteiten te helpen het Europees perspectief van het gebied concreet gestalte te geven. Dit perspectief is op de topbijeenkomst van Zagreb in 2000 herhaald en bij gelegenheid van de Top van Thessaloniki van 2003 nog nadrukkelijk bevestigd. Het Europees partnerschap is een instrument van het stabilisatie- en associatieproces dat overeenkomstig de agenda van Thessaloniki (2003) voor de landen van de Westelijke Balkan is opgezet. De agenda van Thessaloniki heeft het genoemde proces met dit nieuwe instrument verrijkt en is geënt op partnerschappen voor toetreding met de kandidaat-lidstaten, om deze landen in hun Europees perspectief nog meer te steunen. De Europese partnerschappen ten behoeve van de landen van de Westelijke Balkan ontlenen hun rechtsgrondslag aan Verordening (EG) nr. 533/2004. 9.12.3 Doelstelling Het algemeen referentiekader voor het Europees partnerschap wordt gevormd door: de prioritaire actiegebieden waarvoor hervormingen en inspanningen nodig zijn. Welke deze gebieden zijn, hangt af van de behoeften van het gebied en omvat goedkeuring van de passende wetgeving en de tenuitvoerlegging daarvan; een nadruk op financiële bijstand voor de tenuitvoerlegging van activiteiten met betrekking tot deze prioritaire actiegebieden; de beginselen en voorwaarden waar de verwezenlijking van het partnerschap van uitgaat. De Raad van de Europese Unie heeft met een gekwalificeerde meerderheid op basis van een voorstel van de Commissie het Europees partnerschap en de latere wijzigingen daarop goedgekeurd. Het huidige partnerschap dient om het eerdere partnerschap dat in 2006 werd gesloten, bij de tijd te brengen. De Europese partnerschappen zijn namelijk soepele instrumenten die afhankelijk van de vooruitgang in de landen van bestemming mee ontwikkelen. Zij verduidelijken de inspanningen die voor andere aspecten nog moeten worden waargemaakt, aspecten zoals deze blijken uit evaluaties van de Commissie. Voor de verwezenlijking van de in het Europees partnerschap vastgestelde doelstellingen dient Servië een actieplan goed te keuren waarin het land de nadere regelen en een tijdschema voorlegt die op de tenuitvoerlegging van de prioriteiten van dit partnerschap betrekking hebben. Voor Kosovo wordt in samenspraak met de bevoegde autoriteiten van Kosovo een afzonderlijk plan uitgewerkt. 47
De tenuitvoerlegging van het partnerschap wordt in het kader van het stabilisatie- en associatieproces en de mechanismen daarvan gevolgd, met name door het toetsingsverslag dat de Commissie jaarlijks voorlegt. 9.12.4 Prioriteiten Het Europees partnerschap bevat de prioriteiten; dit moeten zowel realistische als realiseerbare doelstellingen zijn. Hiertoe onderscheidt het partnerschap kortetermijnprioriteiten en middellangetermijnprioriteiten waarvoor de tenuitvoerlegging respectievelijk een termijn van een à twee jaar en een termijn van drie à vier jaar kent. Deze prioriteiten betreffen hoofdzakelijk het vermogen van Servië zich te houden aan: de in 1993 vastgestelde criteria van Kopenhagen; de voorwaarden die voor de verwezenlijking van het stabilisatie- en associatieproces zijn vastgesteld (conclusies van de Raad van 27 april 1997 en van 21 en 22 juni 1999); de verklaring van Zagreb van 2000; de agenda van Thessaloniki van 2003. Servië kent voor zijn prioriteiten voor de korte en de middellange termijn de volgende indeling: de hoofdprioriteiten, namelijk de kortetermijnprioriteiten. Zij hebben betrekking op de naleving van de verplichtingen van de stabilisatie- en associatieovereenkomst en de interimovereenkomst, de onvoorwaardelijke samenwerking met het Internationaal Straftribunaal voor het voormalige Joegoslavië (ICTY), de constructieve samenwerking op het gebied van de vraagstukken met betrekking tot Kosovo; de tenuitvoerlegging van grondwettelijke bepalingen overeenkomstig de Europese normen, de instellingen en de overheidsdiensten (de hervorming van het openbaar bestuur, de structuren voor Europese integratie, de beleidscoördinatie), de hervorming van het rechtsstelsel, de corruptiebestrijding en de voltooiing van het privatiseringsproces; de politieke criteria: de democratie en de rechtsstaat (grondwet, parlement, overheidsdiensten, civiel toezicht op de veiligheidsdiensten, rechtsstelsel, corruptiebestrijding, de mensenrechten en de rechten van minderheden, burgerrechten en politieke rechten, sociale, economische en culturele rechten, de rechten en de bescherming van minderheden, regionale kwesties en internationale verplichtingen (naleving van de Dayton-akkoorden, versterking van de regionale samenwerking, de verzoening van de volkeren in de regio en goed nabuurschap, afsluiten van akkoorden met de buurlanden voor een intensievere grensoverschrijdende samenwerking, regeling van grensgeschillen, terugkeer en integratie van vluchtelingen en de uitvoering van de Verklaring van Sarajevo);
48
de economische criteria die betrekking hebben op de uitvoering een stabiel en levensvatbaar begrotingsbeleid; de hervorming van het beheer van de overheidsfinanciën; een stabiel monetair beleid; de verbetering van de faillissementsprocedures; de liberalisering van de nog door de overheid gecontroleerde prijzen; de versterking van het financieel toezicht; de hervorming van het pensioenstelsel en het stelsel van ziekteverzekering; de herstructurering en de privatisering van het verzekeringswezen; de formalisering van de grijze economie; de ontwikkeling van een stabiele en functionerende markt voor grond/onroerend goed; de bevordering van de werkgelegenheid (opleiding, wegwerken van structurele knelpunten alsook verbetering van het onderwijsstelsel en het ondernemingsklimaat); de privatisering en versterking van het mededingingsbeleid; de Europese normen, die bepaalde aspecten van het gemeenschapsacquis betreffen, namelijk de interne markt, het communautair sectoraal beleid en de ruimte van rechtvaardigheid, vrijheid en veiligheid. Voor al het genoemde dient Servië zijn wetgeving in overeenstemming te brengen met het gemeenschapsacquis en vervolgens de tenuitvoerlegging ervan zeker te stellen.
Voor Kosovo berusten de prioriteiten op de korte en de middellange termijn op de normen die zijn vastgelegd bij de resolutie 1244 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties om Kosovo een verzekerde, democratische en uit meerdere volken bestaande toekomst te waarborgen. Voor deze prioriteiten geldt de volgende indeling: de hoofdprioriteiten op korte termijn. Zij hebben betrekking op de naleving van de rechtsstaat, de mensenrechten en de bescherming van de minderheden en de godsdienstvrijheid; de garantie van het democratisch bestuur en het verstrekken van openbare diensten; de inrichting van een verantwoordelijk en transparant openbaar bestuur; de voortzetting van de hervorming van het plaatselijk zelfbestuur en de versterking van de administratieve capaciteit. De prioriteiten hebben tot doel een klimaat tot stand te brengen van verzoening, interetnische verdraagzaamheid en van duurzaam multi-etnisch samenleven, zodat de terugkeer van ontheemden mogelijk wordt gemaakt. Deze prioriteiten hebben ook tot doel op het gebied van de vraagstukken die betrekking hebben op Servië de samenwerking te bevorderen met het Internationaal Straftribunaal voor het voormalige Joegoslavië en met de planningteams die voorbereidingen treffen voor de internationale/EU-missie. Bestrijding van corruptie, georganiseerde criminaliteit en financiële criminaliteit moet worden voortgezet. Ten slotte hebben deze prioriteiten tot doel een samenleving zonder discriminatie tot stand te brengen, waarin kansarme groepen worden geïntegreerd, de eigendomsrechten en het rechtskader te verstevigen en de toegankelijkheid van rechtbanken te verbeteren; 49
de politieke criteria. Deze betreffen de democratie en de rechtsstaat (voorlopige instellingen voor zelfbestuur, bestrijding van de georganiseerde misdaad, het terrorisme en de corruptie, parlement/verkiezingen, overheidsdiensten, rechtsstelsel, de mensenrechten, de rechten en de bescherming van minderheden, de culturele rechten). Tevens betreffen zij de regionale vraagstukken en internationale verplichtingen (versterking van de regionale samenwerking en betrekkingen van goed nabuurschap, tenuitvoerlegging van de Midden-Europese Vrijhandelsovereenkomst (CEFTA) en deelname aan passende regionale initiatieven);
de economische criteria, die betrekking hebben op het behoud van een gedegen begrotingsbeleid; de levensvatbaarheid op lange termijn van het sociale beleid dat op armoede en sociale uitsluiting is toegespitst; verbetering van de inning van betalingen door de openbare nutsbedrijven, van het bestuur alsook van de kwaliteit en het aanbod van het onderwijs; de privatisering en de herstructurering; de financiële doeltreffendheid van de overheidsbedrijven; de instelling van een officiële arbeidsmarkt; versterking van de eigendomsrechten en de rechtsstaat en verbetering van de toegankelijkheid van de rechtbanken; de tenuitvoerlegging van een actief arbeidsmarktbeleid en de versterking van de uitvoercapaciteiten;
de Europese normen, die bepaalde aspecten van het gemeenschapsacquis betreffen, namelijk de interne markt, het communautair sectoraal beleid en de ruimte van rechtvaardigheid, vrijheid en veiligheid. Voor al het genoemde dient Kosovo zich in te spannen zijn wetgeving in overeenstemming te brengen met het gemeenschapsacquis en vervolgens de tenuitvoerlegging ervan zeker te stellen. Bovendien moet Kosovo zijn bestuurlijke capaciteiten ontwikkelen en versterken om voor samenhang te zorgen tussen het beleid en de wetgeving van het land en de voorschriften van de EU, en deze normen doorzetten.
De prioriteiten die met het huidige partnerschap zijn vastgesteld, vormen tevens de grondslag voor de evaluaties van de Commissie. 9.12.5 Financieel kader Servië, met inbegrip van Kosovo als gedefinieerd bij Resolutie 1244 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties, komt voor de periode 2007-2013 in aanmerking voor het instrument voor pretoetredingssteun (IPA).
50
Het Europees partnerschap biedt een referentiedocument om (afhankelijk van de prioriteiten) de verschillende gebieden vast te stellen waar de gelden naartoe zullen vloeien. Toch vormen de programmeringsdocumenten het echte rechtskader voor de financiële bijstand. Aan het einde van het indicatief financieel meerjarenkader (MIFF) voor de periode 2009 – 2011 (met inbegrip van 2007 en 2008) beloopt het bedrag aan toegekende bijstand onderscheidenlijk 976,8 miljoen euro voor Servië en 395,1 miljoen euro voor Kosovo. Het IPA is dus de opvolger van het CARDS-programma (2000-2006). In het kader van dit laatste programma is de financiële bijstand aan Servië en aan Kosovo, waarbij inbegrepen Montenegro, opgelopen tot 2 559,8 miljoen euro. De communautaire bijstand is afhankelijk van de vraag of de begunstigde landen zich houden aan de kernpunten in hun betrekkingen met de EU, met name het daadwerkelijk ten uitvoer leggen van de hervormingen. Conform het Europees partnerschap is de eerbiediging van de criteria van Kopenhagen, de in het partnerschap vastgelegde prioriteiten en de voorwaarden als vastgesteld in de conclusies van de Raad van 29 april 1997 essentieel. De financiële bijstand kan desnoods door de Raad worden opgeschort. Daarenboven heeft Kosovo in 2006 een buitengewone financiële steun ontvangen, in de vorm van een schenking, bedoeld ter versterking van zijn openbare financiën en zijn economische en budgettaire situatie; dit aangezien Kosovo zich thans niet bij de internationale financiële instellingen (IFI) kan aansluiten, noch in de vorm van leningen voor steun in aanmerking kan komen. De genoemde financiële steun, aanvankelijk beoogd voor een periode van twee jaar, maar die nog niet is uitgekeerd, wil Kosovo ook helpen een duurzaam begrotingsbeleid te ontwikkelen. Voorts komen Servië en Kosovo in aanmerking voor financiële steun van de Europese investeringsbank (EIB), vooral in het kader van het regionale leningsmandaat ten behoeve van de zuidoostelijke buurlanden. De EIB-financieringen gaan in de vorm van niet-terugvorderbare hulp en van leningen. Kosovo heeft in 2005 dan wel een raamovereenkomst met de EIB ondertekend, het heeft tot op heden evenwel nog geen EIB-financieringen ontvangen.
51
9.13 Kritische bedenkingen bij de EU-steun30 9.13.1 Betreft: Steun aan Kosovo weggegooid geld De Europese Rekenkamer kwam vandaag met een speciaal rapport over Kosovo. In dat rapport staan de volgende conclusies: bij de politie blijven grote uitdagingen en dan met name bij de bestrijding van de georganiseerde misdaad; het juridisch systeem vertoont nog steeds fundamentele zwakheden; corruptie blijft een groot probleem; in het noorden van Kosovo ontbreekt de wetgever praktisch geheel; er lijkt in Kosovo sprake van een gebrek aan politieke wil om hier iets aan te (gaan) doen. Kosovo ontvangt per hoofd van de bevolking de meeste financiële EU-bijstand ter wereld en herbergt de grootste civiele crisisbeheersingsmissie (Eulex) die de Unie ooit op touw heeft gezet. In dat kader de volgende vragen: 1) Welke “toegevoegde Europese waarde” ziet de Commissie in de afgelopen steun van de EU aan Kosovo? 2) Hoe is het überhaupt mogelijk dat Kosovo, als land niet door ieder land erkend, zoveel steun vanuit de EU ontvangt? 3) Vindt de Comissie het geen tijd worden om deze steun aan Kosovo per direct stop te zetten, nog afgezien van de uiterst povere resultaten? 4) 9.13.2 Eigen kritische bedenking 9.13.1 Eigen kritische bedenking De meeste Belgen beseffen niet hoe belangrijk het is om netwerken te leggen en mensen te kennen. In het huidige Kosovo, geraak je verder door de verschillende procedures indien je geen mensen met posities en macht kent.
30
De gebruikte URL is http://europa.eu/legislation_summaries/enlargement/western_balkans/r18015_nl.htm. Geraadpleegd 25 mei 2013.
52
10 Douane 10.1 Douanerechten en douanewetboek Afbeelding13: Douanepunten in Kosovo31
Douanerechten worden gereguleerd door Code Nr. 03/L-109 Douane en Accijnzen code in Kosovo. De verordening voorziet een douane-tarief van 10% voor alle ingevoerde goederen in Kosovo. Douanerechten worden berekend volgens de indeling van de ingevoerde goederen in een zes-cijferig geharmoniseerd systeem. De volgende goederen zijn vrijgesteld van douanerechten: export farmaceutische producten goederen door UNMIK, KFOR, de Hoge Commissaris van de VN voor ingevoerde Vluchtelingen (UNHCR) het Internationaal Comite van het Rode Kruis (ICRK) o donoren met contracten bij UNMIK
31
De gebruikte URL is https://dogana.rks-gov.net/. Geraadpleegd d.d. 20 maart 2013.
53
goederen die worden gebruikt voor de landbouwproductie en een aantal beursgenoteerde grondstoffen voor zware industrie goederen die door buitenlandse diplomatieke en consulaire missies worden geimporteerd De tariefnomenclatuur voorziet een douane-tarief van 10% voor alle ingevoerde goederen in Kosovo. Wet Nr. 03/L-112 op accijnzen in Kosovo bevat een lijst van goederen die onderworpen zijn aan accijnzen en bijhorende accijnstarieven. Goederen onderworpen aan accijnzen32 zijn: wijn sigaretten en andere tabaksproducten olie fruisap en andere dranken uit concentraten auto’s en andere gemotoriseerde voertuigen
10.2 BTW33 Het Kosovaarse Parlement keurde de nieuwe wet Nr. 03/L-146 over BTW goed, deze ging van kracht op 1 juli 2010. Op basis van deze wet, zijn alle personen, juridische, overheids- en particuliere personen verplicht zich te melden voor BTW-doeleinden als zij de volgende activiteiten uitvoeren: import en export van goederen/diensten levering goederen/diensten met een omzet van > € 50.000,- in de afgelopen 12 maanden De inschrijving moet in elk geval binnen de 15 kalenderdagen gebeuren nadat de omzet gerealiseerd is geweest. BTW wordt geheven op: 1) levering van goederen/diensten met een plaats van levering in Kosovo 2) importeren van goederen in Kosovo a. huidige BTW-tarief : 16% b. wordt toegepast op binnenlandse transacties en invoer van goederen 3) De minister van Economie en Financiën kan op beslissing van de regering van Kosovo na de goedkeuring van de Algemene Vergadering , een subrechtshandeling geven met een verlaagd tarief (<5% voor bepaalde leveringen van goederen/diensten) 4) De minister kan ook invoering van een tijdelijk hogere BTW-tarief (niet meer dan 21%) invoeren voor specifieke goederen/diensten
32
De gebruikte URL is http://216.67.253.147/repository/docs/GOODS_SUBJECT_TO_EXCISE_AND__RESPECTIVE_FEES.pd f. Geraadpleegd d.d. 01 mei 2013. 33 De gebruikte URL is https://www.rks-gov.net/sq-L/Bizneset/FinancatTaksatDoganat/Pages/Taksat.aspx. Geraadpleegd d.d. 28 mei 2013
54
5) Bepaalde leveringen worden geacht vrijgesteld te zijn van BTW en het recht om BTW te crediteren wordt ontnomen. a. Levering van financiële diensten b. Levering van medische zorg c. Onderwijs d. Enz... 6) Bepaalde leveringen worden beschouwd als BTW-vrijgesteld met het recht om de BTW te crediteren a. Levering van diensten met betrekking tot internationaal vervoer b. Levering van diensten buiten het grondgebied van Kosovo c. Enz... 7) De belastbare waarde van een belastbare handeling in Kosovo is het totaal te betalen vergoeding voor die actie. 8) Voor de invoer, is de belastbare waarde: a. de douanewaarde plus de douanerechten plus de accijnzen, belastingen en andere heffingen in het douanegebied
10.3 Douane – Importprocedures in Kosovo34 Natuurlijke en/of rechtspersonen die zich bezighouden met invoer moeten de juiste documentatie kunnen voorleggen die nodig is om als hoofddoel de regels voor deze douaneregeling toe te passen. De volgende instanties hanteren de wetten en statuten van het Kosovaarse Republiek: Kosovo Douane en Accijnzen Code Wet op de Internationale Handel Administratie aanwijzing n° AU01/2011 Elke persoon die geinteresseerd is om goederen te importeren in Kosovo moet volgens de Kosovaarse importprocedure werken die tot stand gebracht is door de Kosovaarse Douane. Zij vragen de volgende documenten: The Unique Customs Declaration (UCD) / De invoeraangifte o Is een officieel douaneformulier o Kan in elk Kosovaars Douanekantoor worden opgevraagd o Elke handelaar die exporteert naar Kosovo moet deze UCD invullen Factuur door elke handelaar met volgende basiselementen o Transactiedatum o Datum goederenlevering o Naam & adres van de Kosovaarse koper 34
De gebruikte URL is http://ceftatradeportal.com. Geraadpleegd d.d. 15 maart 2013
55
o o o o
Naam & adres van de verkoper Aantal collie + precieze omschrijving van de goederen Stukprijs + totale waarde van de transactie Toegestane maximumverlieswaarde tijdens het transport Indien de factuur een van de bovenstaande elementen niet bevat, kan het geweigerd worden door de douaneautoriteiten of kan men een onderzoek starten naar de goederen op basis van vermoedens. De Kosovaarse Douane heeft het recht om een verificatie en onderzoek uit te voeren naar aanleiding van de inklaring. Zij hebben ook het recht om het proces opnieuw te evalueren indien zij vermoeden dat de douane-verplichtingen niet correct waren. Oorsprongscertificaat o Is niet verplicht bij invoer van goederen met uitzondering van de gevallen waarin de ingevoerde goederen opgenomen worden in de lijsten van de verschillende regelingen van de preferentiële winst-tarieven. (artikel 31 douanewetboek van Kosovo) o In dergelijke gevallen hebt u een EUR1-document35 nodig, afgeleverd door de bevoegde instanties Enkele goederen waarvoor men een oorsprongscertificaat nodig heeft:36 Producten verkegen van jacht en visserij Producten verkregen van levende dieren Levende dieren geboren in het land Producten die uit de zeebodem of territoriale wateren werden gehaald Plantaardige producten geoogst in het land Veterinaire en fytosanitaire certificaten o in geval van invoer van goederen met dierlijke en plantaardige oorsprong, bijproducten inclusief is het verplicht de goederen te vergezellen met de overeenkomstige certificaten Invoervergunningen o Invoer in Kosovo is niet onderworpen aan vergunningen gezien het feit dat er een open en vrije markt is. o Slechts in specifieke gevallen, zoals olie, oliederivaten en gassen, is de invoer beperkt door vergunningen. o Met het oog om de hierboven genoemde producten in te voeren moet men in het bezit zijn van de geschikte vergunningen. o De vereiste documenten voor voertuigen / chauffeurs: 35 36
Bijlage 1 – EUR1-document De gebruikte URL is http://216.67.253.147/repository/docs/Detailed_Guidelines_to_Importers.pdf
56
Geldig paspoort Geldig rijbewijs voor de bestuurder Transportlicentie Verzekering Desinfectie van het voertuig (uitgevoerd aan elke grens van Kosovo) Documenten louter ter informatie: Bijlage 2: Document inzake Trade of Petroleum37 Bijlage 3: Document inzake 02/L-116 – Chemicals38 Bijlage 4: Document inzake Health Inspectorate39
10.4 Douane – Tijdelijke invoer Een vergunning tot tijdelijke invoer wordt verleend op verzoek van de persoon die gebruik maakt van de goederen, of deze laat gebruiken. De douane weigert gebruik te maken van de regeling tijdelijke invoer wanneer de goederen niet geïdentificeerd kunnen worden. Tevens bepalen zij de termijn waarbinnen de ingevoerde goederen terug moeten worden uitgevoerd, een nieuwe douanebestemming krijgen of verbruikt worden. Dit allemaal zonder afbreuk te doen aan artikel 144 waarin staat dat de maximale termijn dat men goederen onder tijdelijke invoer kan plaatsen 24 maanden bedraagt. Binnen uitzonderlijke omstandigheden kunnen de douaneautoriteiten de termijn verlengen. Artikel 140 tot 147 : Administratieve Instructies
37
Bijlage 2: De gebruikte URL is http://www.itg-rks.com/repository/docs/2004-5_624300.pdf. Bijlage 3: De gebruikte URL is http://www.itg-rks.com/repository/docs/02_L-116_128966.pdf. 39 Bijlage 4 :De gebruikte URL is http://www.itg-rks.com/repository/docs/02_L-038_180174.pdf. Geraadpleegd d.d. 21 mei 2013. 38
57
Tijdelijke invoer40 Artikel 140 De regeling tijdelijke invoer maakt het mogelijk om in Kosovo, goederen met gehele of gedeeltelijke vrijstelling van invoerrechten, zonder dat zij onderworpen worden aan handelspolitieke maatregelen toe te staan. Deze niet-Kosovo goederen die bestemd zijn om wederuitgevoerd te worden mogen wel geen verandering buiten normale waardevermindering door normaal gebruik van goederen ondergaan. Artikel 141 Vergunning tot tijdelijke invoer wordt verleend op verzoek van de persoon die gebruik maakt van de goederen of de tussenpersoon. Artikel 142 De douane weigert gebruik te maken van de regeling tijdelijke invoer wanneer het onmogelijk is om de ingevoerde goederen te identificeren. Er kan echter wel toestemming gegeven worden indien de aard van de goederen of de uitgevoerde handelingen geen aanleiding tot misbruik kunnen geven. Artikel 143 De douane bepaalt de termijn waarbinnen de goederen geexporteerd moeten worden of een nieuwe douanebestemming moeten krijgen. Deze termijn moet lang genoeg zijn om het doel van het toegestane gebruik ervan te bereiken. De douane kan echter kortere termijnen vaststellen met de instemming van de betrokkene Wanneer uitzonderlijke omstandigheden zich voordoen, kan de douane op verzoek van de betrokkene de termijn verlengen. Artikel 144 De gevallen en de bijzondere voorwaarden waaronder de regeling tijdelijke invoer gebruikt mag worden zonder invoerheffingen worden beschreven in de Administratieve Instructies.
Artikel 145 Het gebruik van de tijdelijke invoerregeling met gedeeltelijke vrijstelling van invoerrechten zal worden verleend voor goederen die niet gedekt worden door de bepalingen vastgesteld overeenkomstig artikel 144 of dewelke worden gedekt door zulke bepalingen, maar niet voldoen aan de voorwaarden die daarin worden gesteld voor het verlenen van tijdelijke invoer met volledig vrijstelling. 40
De gebruikte URL is http://ceftatradeportal.com/kosovo/images/stories/Temporary_Importation_Procedure/P2M1.3.1E1.4.pdf. Geraadpleegd d.d. 15 maart 2013.
58
De lijst van goederen ten aanzien waarvan de regeling met tijdelijke invoer met gedeeltelijke vrijstelling van invoerrechten niet mag worden gebruikt en de voorwaarden onder dewelke de procedure kan worden gebruikt zullen worden vastgesteld in de Administratieve Instructies ter uitvoering van dit wetboek. Artikel 146 Het bedrag van invoerrechten verschuldigd voor goederen geplaatst onder de regeling van tijdelijke invoer met gedeeltelijke vrijstelling van invoerrechten wordt vastgesteld op 3 % voor ieder maand of gedeelte van een maand gedurende dewelke de goederen zijn geplaatst onder de regeling van tijdelijke invoer met gedeeltelijke vrijstelling, van het bedrag van de lasten die verschuldigd zouden zijn op de genoemde goederen indien ze zouden zijn vrijgegeven voor vrije verkeer op de datum waarop ze werden geplaatst onder de regeling van tijdelijke invoer.
Het bedrag van de aan te rekenen invoerrechten beloopt niet meer dan die welke zou zijn geheven indien de betrokken goederen werden vrijgegeven voor het vrije verkeer op de datum waarop zij werden geplaatst onder de procedure tijdelijke invoer, zonder rekening te houden met eventuele rente die van toepassing kunnen zijn.
Overdracht van de rechten en plichten die voortvloeien uit de regeling tijdelijke invoer overeenkomstig artikel 95 houdt niet in dat dezelfde vrijstelling moet worden toegepast voor elke in aanmerking te nemen periode van gebruik.
Wanneer de in paragraaf 3 bedoelde overdracht plaatsvindt met gedeeltelijke vrijstelling voor beide personen gemachtigd om de procedure te gebruiken gedurende dezelfde maand, zal de houder van de oorspronkelijke vergunning gehouden zijn tot het betalen van het bedrag van de verschuldigde invoerrechten voor het geheel van die maand.
59
Artikel 147 Indien een douaneschuld ontstaat ten aanzien van de invoergoederen, zal het bedrag van deze schuld worden vastgesteld aan de hand van heffingsgronden geldend voor deze goederen op het moment van aanvaarding van de aangifte van hun plaatsing onder de regeling tijdelijke invoer. Echter, indien de bepalingen van artikel 144 zo voorschrijven, zal het bedrag van de schuld worden vastgesteld op basis van de heffingsgronden geldend voor de betrokken goederen op het in artikel 219 bedoelde tijdstip. Wanneer, voor een ander reden dan de plaatsing van de goederen onder regeling tijdelijke invoer met gedeeltelijke vrijstelling van invoerrechten, een douaneschuld ontstaat ten aanzien van de goederen geplaatst onder genoemde regeling, zal het bedrag van die schuld gelijk zijn aan het verschil tussen het bedrag van de lasten berekend op grond van paragraaf 1 en die verschuldigd op grond van artikel 146.
60
11 Kosovo International Trade Guide 11.1 Importproces Afbeelding14: Importproces in Kosovo41
41
De gebruikte URL is http://www.itg-rks.com/en-us/Important-Trade-Processes/Import-Process-4. Geraadpleegd d.d. 20 maart 2013.
61
11.2 Personenverkeer42 Het verkeer van natuurlijke personen over grenzen om diensten aan te bieden is zeer beperkt. Zelfs in andere CEFTA landen moet een Kosovaarse burger meestal vooraf toestemming verkrijgen voor de burger aan het werk mag. Procedures om dit te verkrijgen zijn langdurig en complex. Daardoor komen bedrijven voor een grote uitdaging te staan om toestemming te verkrijgen om hun werknemers werk en projecten in het buitenland aan te bieden. Sommige landen hebben ook quota betreffende buitenlandse werknemers en velen eisen dat de aanvrager aantoont dat er geen lokale werknemers met identieke vaardigheden beschikbaar zijn voor hetzelfde werk. Kosovo heeft naar verluid de meest liberale aanpak onder de CEFTA landen (Barriers to Trade in Services in the CEFTA Regio, World Bank 2011, p. 17.) Een werkvergunning is vereist maar sommige werknemers zijn vrijgesteld van deze verplichting (bv. Directeuren, ...). Visa kunnen nodig zijn voor werknemers uit bepaalde landen en toelating tot Kosovo kan beperkt worden tot een proefperiode van 90 dagen met kans op vernieuwing. Een ander aspect van het verkeer van natuurlijke personen over de grenzen om diensten te verlenen, is de erkenning van professionele vaardigheden (locale licenties) en het onderwijs. Dit is zeer relevant voor professionele diensten, zoals ingenieurs en architecten, artsen, tandheelkundigen, juridische en boekhoudkundige personen. In het algemeen is het niet zo relevant voor ICT en business consulting, toerisme, reizen enz... Onderhandelingen zijn nu aan de gang in CEFTA om wederzijdse erkenning van professionele licenties en onderwijs te verkrijgen.
11.3 Handelsovereenkomsten43 De officiele handelsinstantie en eigenlijk ook partner van Kosovo, is de CEFTA. Recentelijk begonnen echter wel onderhandelingen met Turkije om een vrijhandelsovereenkomst te sluiten en het is te verwachten dat men in 2013 ook zal beginnen negociëren met de Europese Unie om een stabilisatie- en associatieovereenkomst af te sluiten dat een bilaterale vrijhandel introduceert. (De meeste export van Kosovo naar de Europese Unie gebeurt onder het ATM-programma van de EU, dit wil zeggen dat de export duty free is.)
42
De gebruikte URL is http://www.itg-rks.com/en-us/Movement-of-persons. Geraadpleegd d.d. 20 maart 2013 43 De gebruikte URL is http://www.itg-rks.com/en-us/Trade-Agreements. Geraadpleegd d.d. 20 maart 2013
62
12 De Kosovaarse statistiekenagentschap 12.1 Import volgens landen (cijfers maal 1000) Afbeelding15: import Kosovo volgens landen44
44
De gebruikte URL is http://esk.rks-gov.net/tregtia-e-jashtme/tabelat. Geraadpleegd d.d. 25 maart 2013.
63
12.2 Auto-analyse van de importcijfers volgens de landen Tabel importcijfers Kosovo volgens landen
9000
8656
8500 8000 7500
7223
7000 6394
6500
6105
6012
6000 5500 5000
4646
4734
2005
2006
4500 2007
2008
2009
2010
2011
X= jaartal – Y= cijfers x1000 in € Jaartal
Cijfers x1000 in €
%-vergelijking met het jaar ervoor
2007
6012
1.2699%
2008
7223
1.2014%
2009
6105
0.8452%
2010
6394
1.0473%
2011
8656
1.3537%
Er is een voortdurende stijging en de export uit België naar Kosovo stopt de laatste jaren niet. We merken wel enkele periodes (2009 & 2010) waar er iets minder geexporteerd werd maar toch blijft het een positieve saldo. 2011 was een sterk jaar met een stijging van meer dan 1,35%! België scoort opvallend goed tussen de andere Europese lidstaten en neemt een leeuwendeel van de export naar Kosovo op zich.
64
13 De top 3 exportposten van België naar Kosovo45 13.1 Export van België naar Kosovo - 2010 1) € 1.094.000,50 : Vervoermaterieel. Post 17 a. € 1.093.276,05 : Automobielen, tractors, rijwielen, motorrijwielen en andere voertuigen voor vervoer over land, alsmede delen en toebehoren daarvan. Code 87 b. € 724,45 : Rollend en ander materieel voor spoor- en tramwegen, alsmede delen daarvan; mechanische (elektromechanische daaronder begrepen) signaal- en waarschuwingstoestellen voor het verkeer. Code 86 2) € 1.079.618,97 : Machines, toestellen en elektrotechnisch materieel, alsmede delen daarvan; toestellen voor het opnemen of het weergeven van geluid, voor het opnemen of het weergeven van beelden en geluid voor televisie, alsmede delen en toebehoren van deze toestellen. Post 16 a. € 614.142,25 : Kernreactoren, stoomketels, machines, toestellen en mechanische werktuigen, alsmede delen daarvan. Code 84 b. € 465.476,72 : Elektrische machines, apparaten, uitrustingsstukken, alsmede delen daarvan; toestellen voor het opnemen of het weergeven van geluid, toestellen voor het opnemen of het weergeven van beelden en geluid voor televisie, alsmede delen en toebehoren. Code 85 3) € 839.371,43 : Textielstoffen en textielwaren. Post 11 a. € 747.970,82 : Tapijten. Code 57 b. € 63.932,00 : Speciale weefsels; getufte textielstoffen; kant; tapisserieën; passementwerk; borduurwerk. Code 58 c. € 11.301,27 : Synthetische of kunstmatige filamenten. Code 54 d. € 8.600,41 : Andere geconfectioneerde artikelen van textiel; stellen of assortimenten; oude kleren e.d. ; lompen en vodden. Code 63 e. € 3.500,00 : Kleding en kledingtoebehoren, andere dan van brei- of haakwerk. Code 62 f. € 2.292,20 : Watten, vilt en gebonden textielvlies; speciale garens; bindgaren, touw en kabel, alsmede werken daarvan. Code 56 g. € 940,00 : Kleding en kledingtoebehoren, van brei- of haakwerk. Code 61 h. € 834,73 : Weefsels, geïmpregneerd, bekleed, bedekt of met inlagen; technische artikelen van textielstoffen. Code 59
13.2 Export van België naar Kosovo - 2011 1) € 1.915.742,37 : Textielstoffen en textielwaren. Post 11 a. € 966.094,08 : Tapijten. Code 57 45
De gebruikte URL is http://www.nbb.be/sdb/ReportFolders/ReportFolders.aspx. Geraadpleegd d.d. 28 maart 2013.
65
b. € 862.711,75 : Wol, fijn haar en grof haar; garens en weefsels van paardenhaar (crin). Code 51 c. € 46.645,94 : Speciale weefsels; getufte textielstoffen; kant; tapisserieën; passementwerk; borduurwerk. Code 58 d. € 12.506,30 : Kleding en kledingtoebehoren, van brei- of haakwerk. Code 61 e. € 8.553,27 : Weefsels, geïmpregneerd, bekleed, bedekt of met inlagen; technische artikelen van textielstoffen. Code 59 f. € 7.717,00 : Brei- en haakwerk aan het stuk. Code 60 g. € 4867,93 : Synthetische of kunstmatige filamenten. Code 54 h. € 3.933,46 : Watten, vilt en gebonden textielvlies; speciale garens; bindgaren, touw en kabel, alsmede werken daarvan. Code 56 i. € 1.857,16 : Kleding en kledingtoebehoren, andere dan van brei- of haakwerk. Code 62 j. € 827,28 : Synthetische of kunstmatige stapelvezels. Code 55 k. € 28,20 : Katoen. Code 52 2) € 1.154.526,70 : Machines, toestellen en elektrotechnisch materieel, alsmede delen daarvan; toestellen voor het opnemen of het weergeven van geluid, voor het opnemen of het weergeven van beelden en geluid voor televisie, alsmede delen en toebehoren van deze toestellen. Post 16 a. € 1.030.481,26 : Kernreactoren, stoomketels, machines, toestellen en mechanische werktuigen, alsmede delen daarvan. Code 84 b. € 124.045,44 : Elektrische machines, apparaten, uitrustingsstukken, alsmede delen daarvan; toestellen voor het opnemen of het weergeven van geluid, toestellen voor het opnemen of het weergeven van beelden en geluid voor televisie, alsmede delen en toebehoren. Code 85 3) € 1.085.627,52 : Kunststof en werken daarvan; rubber en werken daarvan. Post 7 a. € 732.572,55 : Kunststof en werken daarvan. Code 39 b. € 353.054,97 : Rubber en werken daarvan. Code 40 Bij de gebruikte URL komt men automatisch terug op de “homepage”, deze procedure moet men volgen om de cijfers te bekomen. Buitenlandse handel Jaarboek Waarde (jaarlijkse en maandelijkse gegevens van de laatste 6 jaren) XK Kosovo 2010 + 2011
66
67
Deel 2: Case Study 1 - Onderneming 1.1 Kosovaarse onderneming exporteert Belgische goederen naar Kosovo 1.2 Nodige documenten 1.3 Registratie onderneming Xhafer Haxhiu, de CEO van de firma Trio Trade SHPK in Ferizaj, Kosovo verkoopt textiel in Kosovo. Hiervoor koopt hij textiel op in België en exporteert deze naar Kosovo. Dit is wat Xhafer Haxhiu nodig heeft om zijn firma op te starten en te registreren. Hieronder een registreringscertificaat verkregen door het Kosovaarse Ministerie van Handel & Industrie.
68
Dit is een document dat aantoont dat Xhafer Haxhiu geregistreerd staat bij de fiscus en de belastingendienst. Deze heeft hij verkregen van het Ministerie van Economie & Financiën.
69
Dit document laat Xhafer Haxhiu toe om goederen in Kosovo te importeren uit het buitenland. Dit document heeft hij verkregen van het Ministerie van Financiën in samenwerking met de douane.
70
1.4 Bestelling onderneming Stap 1: Xhafer Haxhiu is wettelijk in orde met alle documentatie in Kosovo. Hij gaat ter plaatse langs bij VEGOTEX International te Sint-Niklaas, België. Hier bekijkt hij enkele artikels die hem interesseren en die volgens hem interessant zijn voor zijn onderneming en voor de Kosovaarse markt. Hij plaatst zijn bestelling. Dit document (artikujt e porosise = bestelde artikels) bevat details over het aantal en welke soort artikels hij besteld heeft, deze bevatten hun eigen unieke code’s.
71
Stap 2 : proforma factuur wordt geleverd
72
Stap 3: Hij krijgt een order confirmatie volgend op Stap 2 Hier op staat alles in detail uitgelegd over de geplaatste bestelling. Facturatieadres
Artikels in detail
Leveringsadres
73
74
Prijs in euro
datum
75
Stap 4: de betaling In opdracht van Trio Trade SHPK wordt er een betaling uitgevoerd door ProCredit Bank aan VegoTex International voor een bedrag van € 3378.00,De goederen worden in het magazijn van Trio Trade SHPK in Kosovo geleverd.
76
Deel 2: Case Study 2 – Natuurlijke persoon 1.1
Belg exporteert goederen naar Kosovo
We plaatsen een bestelling bij HAIRCOSMETICS NV en laten erbij weten dat we deze goederen naar Mitrovica (Kosovo) willen versturen. De betaling wordt uitgevoerd en de goederen worden exportklaar op hun plaats gelegd.
77
Een vrachtbrief wordt opgesteld met informatie van waar de goederen komen (HAIRCOSMETICS NV) en naar waar ze moeten gaan (Mitrovica – Kosovo) Het transport valt onder de regeling EXW MIDDELKERKE. Wij zorgen er dus voor dat de goederen in Middelkerke worden opgehaald en vervoerd worden naar Mitrovica.
78
14 Bibliografie
Internetpublicaties
1
De gebruikte URL is http://travel.state.gov/travel/cis_pa_tw/cis/cis_4170.html Geraadpleegd d.d. 19 mei 2013. 2
De gebruikte URL is http://esk.rks-gov.net/eng/ Geraadpleegd d.d. 19 mei 2013.
3
De gebruikte URL is http://www.kpmg.com/AL/en/IssuesAndInsights/ArticlesPublications/Brochures/Docume nts/2013-Investment-in-Kosovo-website.pdf. Geraadpleegd d.d. 25 mei 2013. 4
De gebruikte URL is http://www.president-ksgov.net/?page=2,92 Geraadpleegd d.d. 19 mei 2013. 5
De gebruikte URL is http://commons.wikimedia.org/wiki/File:CountriesRecognizingKosovo.png Geraadpleegd d.d. 19 mei 2013. 6
De gebruikte URL is http://www.korea-cbms.ethz.ch/Maps/Europe/Kosovo_E.jpg. Geraadpleegd d.d. 19 mei 2013. 7
De gebruikte URL is http://www.kpmg.com/AL/en/IssuesAndInsights/ArticlesPublications/Brochures/Docume nts/2013-Investment-in-Kosovo-website.pdf. Geraadpleegd d.d. 19 mei 2013. 8
De gebruikte URL is http://www.kpmg.com/AL/en/IssuesAndInsights/ArticlesPublications/Brochures/Documents/2013Investment-in-Kosovo-website.pdf. Geraadpleegd d.d. 19 mei 2003 9
De gebruikte URL is http://www.noa.al/news/admin/home/noa/public_html/wpcontent/uploads/2012/07/Morine-Merdare-hill-international-noa.jpg Geraadpleegd d.d. 19 mei 2013. 10
De gebruikte URL is http://www.mti-ks.org/en-us/Trade-in-Kosovo Geraadpleegd d.d. 19 mei 2013. 11
De gebruikte URL is http://web.kosovalbaner.com/vm/wpcontent/uploads/autostradaaa.jpg Geraadpleegd d.d. 19 mei 2013. 12
De gebruikte URL is http://photos.state.gov/libraries/kosovo/312585/files/2012_ICS_Final_Text_1_18_12_doc.pdf 13
De gebruikte URL is http://www.itg-rks.com/repository/docs/03_L-232_187073.pdf. Geraadpleegd d.d. 19 mei 2013.
79
14
De gebruikte URL is http://www.agentschapnl.nl/print/book/export/html/488326. Geraadpleegd d.d. 20 mei 2013. 15
De gebruikte URL is http://www.mti-ks.org/en-us/Investments-in-Kosovo. Geraadpleegd d.d. 20 mei 2013. 16
De gebruikte URL is http://www.imf.org/external/pubs/ft/scr/2012/cr12345.pdf. Geraadpleegd d.d. 31 mei 2013. 17
De gebruikte URL is http://www.indexmundi.com/kosovo/debt_external.html. Geraadpleegd d.d. 31 mei 2013. 18
De gebruikte URL is http://i482.photobucket.com/albums/rr183/prishtinakomerc/prishtine-merdare.jpg. Geraadpleegd d.d. 21 mei 2013. 19
De gebruikte URL is http://www.airportpristina.com/en/. Geraadpleegd d.d. 19 mei 2013.
20
De gebruikte URL is http://www.mapsofworld.com/kosovo/maps/kosovo-rail-networkmap.jpg. Geraadpleegd d.d. 19 mei 2013. 21
De gebruikte URL is http://www.mti-ks.org/en-us/Trade-in-Kosovo. Geraadpleegd d.d. 01 mei 2013. 22
De gebruikte URL is http://www.mei-ks.net/. Geraadpleegd d.d. 11 mei 2013.
23
De gebruikte URL is http://photos.state.gov/libraries/kosovo/312585/pdf/kosovo_2013_investment_climate_statement.pdf. Geraadpleegd d.d. 27 mei 2013. 24
De gebruikte URL is http://www.giz.de/en/worldwide/298.html. Geraadpleegd d.d. 12 mei 2013. 25
De gebruikte URL is http://www.nbb.be/sdb/ReportFolders/ReportFolders.aspx. Geraadpleegd d.d. 10 maart 2013. 26
De gebruikte URL is http://www.europanu.nl/id/vg9hjjllgxmz/europees_parlement_ep. Geraadpleegd d.d. 21 mei 2013. 27
De gebruikte URL is http://www.ceftatradeportal.com/. Geraadpleegd d.d. 15 maart 2013.
28
De gebruikte URL is http://www.europanu.nl/id/vh9ieqw4l8x7/toetreding_kosovo_tot_de_europese_unie. Geraadpleegd d.d. 20 mei 2013.
80
29
De gebruikte URL is http://www.europanu.nl/9353000/1/j4nvh0qavhjkdqd_j9vvikqpopjt8zm/vj11knmyckd1?sizew=172&sizeh= 180. Geraadpleegd d.d. 20 mei 2013. 30 De gebruikte URL is http://europa.eu/legislation_summaries/enlargement/western_balkans/r18015_nl.htm. Geraadpleegd 25 mei 2013. 31
De gebruikte URL is https://dogana.rks-gov.net/. Geraadpleegd d.d. 20 maart 2013.
32
De gebruikte URL is http://216.67.253.147/repository/docs/GOODS_SUBJECT_TO_EXCISE_AND__RESPECTIVE_FEES.pd f. Geraadpleegd d.d. 01 mei 2013. 33
De gebruikte URL is https://www.rks-gov.net/sqL/Bizneset/FinancatTaksatDoganat/Pages/Taksat.aspx. Geraadpleegd d.d. 28 mei 2013. 34
35
De gebruikte URL is http://ceftatradeportal.com. Geraadpleegd d.d. 15 maart 2013. Bijlage 1 – EUR1-document
36
De gebruikte URL is http://216.67.253.147/repository/docs/Detailed_Guidelines_to_Importers.pdf Geraadpleegd d.d. 29 mei 2013. 37
Bijlage 2: De gebruikte URL is http://www.itg-rks.com/repository/docs/2004-5_624300.pdf.
38
Bijlage 3: De gebruikte URL is http://www.itg-rks.com/repository/docs/02_L-116_128966.pdf.
39
Bijlage 4 :De gebruikte URL is http://www.itg-rks.com/repository/docs/02_L-038_180174.pdf.
Geraadpleegd d.d. 21 mei 2013. 40
De gebruikte URL is http://ceftatradeportal.com/kosovo/images/stories/Temporary_Importation_Procedure/P2 M1.3.1E1.4.pdf. Geraadpleegd d.d. 15 maart 2013. 41
De gebruikte URL is http://www.itg-rks.com/en-us/Important-Trade-Processes/ImportProcess-4. Geraadpleegd d.d. 20 maart 2013. 42
De gebruikte URL is http://www.itg-rks.com/en-us/Movement-of-persons. Geraadpleegd d.d. 20 maart 2013. 43
De gebruikte URL is http://www.itg-rks.com/en-us/Trade-Agreements. Geraadpleegd d.d. 20 maart 2013. 81
44
De gebruikte URL is http://esk.rks-gov.net/tregtia-e-jashtme/tabelat. Geraadpleegd d.d. 25 maart 2013. 45 De gebruikte URL is http://www.nbb.be/sdb/ReportFolders/ReportFolders.aspx. Geraadpleegd d.d. 28 maart 2013.
82
15 Bijlagen Bijlage 1: Voor de export naar Kosovo heeft men een oorsprongsdocument nodig. Indien men exporteert naar landen waarmee de EU een handelsakkoord heeft gesloten dan gebruikt men een EUR1-document. Deze documenten geven dan recht op verlaging/vrijstelling van invoerrechten. Dit document verkrijgt men bij de Kamer van Koophandel of bij de douanekantoren. Een EUR1-document is niet verplicht voor export van goederen indien de waarde minder dan €6000,- bedraagt, want dan volstaat een oorsprongsverklaring op de factuur. 1/3
83
2/3
84
3/3
85
Bijlage 2: Trade Of Petroleum OFFICIAL GAZETTE OF THE PROVISIONAL INSTITUTIONS OF SELF-GOVERNMENT IN
KOSOVO / PRISHTINA: YEAR I / NO. 3 / 01 AUGUST 2006
LAW No.2004 / 5
ON TRADE OF PETROLEUM AND PETROLEUM PRODUCTS IN KOSOVO
Assembly of Kosovo
Pursuant to UNMIK Regulation, Nr. 2001/9 of May 15, 2001 of the Constitutional Framework for Provisional Self Government of Kosovo, Chapter 5.1 (d), 5.7, 9.1.26 (a)
In order to provide the legislative support for Trade of Petroleum and other petroleum derivates
Hereby adopts the following:
LAW ON TRADE OF PETROLEUM AND PETROLEUM PRODUCTS IN KOSOVO
PURPOSE, APPLICATION AND SCOPE
Article 1
1.1. The purpose of the present law is to encourage -free and fair competition in the Petroleum Sector in Kosovo; to ensure payment of full tax liabilities and fiscal duties on Petroleum and Petroleum Products; to eliminate unlawful conduct in the Petroleum Sector; and to help to ensure the quality, safety, and security of supply of Petroleum and Petroleum Products.
86
1.2. The present law shall apply to all Persons engaged in the wholesale, retail, Transport, Storage or sale of Petroleum and/or Petroleum Products in Kosovo. DEFINITIONS OF TERMS
Article 2
2.1. Whenever used in the present law, each of the following terms shall have the indicated meaning unless the context within which such term appears clearly intends another meaning:
Strategic reserves of petroleum products - Quantity of petroleum products created, placed and saved into determined locations, which shall be used and utilized for supply for needs in particular circumstances foreseen to the Law.
Emergent reserves of petroleum products - Quantity of petroleum products dedicated for use in cases of natural and social disasters, technical- technological catastrophes.
Technological disasters - mean disorder caused by enormous defects in system parameters – electroenergetical system, informative system, transport, as well as the massive consequence due to petroleum products with no quality.
Council - means a body, to be established within the Ministry of Trade and Industry, responsible for regulating and monitoring the Petroleum Sector in Kosovo.
Professional Service - means the MTI Department that performs technical and administrative matters for the Council.
Customs Clearance - means the official written authorization issued by the Customs Service allowing the import or export of Petroleum and/or Petroleum Products.
Customs Service - means -the agency duly vested with the authority and responsibility for Customs Clearance, including the authority to assess and collect from importers and exporters customs duties on Petroleum and Petroleum Products.
87
Quality of fuel - means the provisions determined by the authorized body pertaining to the quality and in accordance with EU standards.
Deceptive Trade Practice - means the concealment, suppression or omission of any material fact with the intent to defraud consumers in connection with the purchase or sale of Petroleum or Petroleum Products.
License - means the official written authorization issued by the Council under the present law that establishes the terms and conditions upon which Persons may participate in specified, authorized activities of the Petroleum Sector in Kosovo.
Licensee - means a natural Person or legal Person who has received a license for wholesale, retail sale, transport, storage and other operations pertaining to the trade of Petroleum and Petroleum Products.
Natural Person - means a natural Person, and/or Person who has business registered as a Personal Business Enterprise.
Legal Person - means a Joint Stock Company, Limited Liability Company, Publicly Owned Enterprise, Organizations and other registered Associations.
Minister - means the Minister of the Ministry of Trade and Industry.
Ministry - means the Ministry of Trade and Industry established pursuant to UNMIK Regulation 2001/19.
Petroleum - means crude oil as natural hydrocarbon- and other unrefined hydrocarbons.
Petroleum Product - means gasoline, diesel fuel, auto diesel (gas oil), industrial diesel, aviation fuel, kerosene, lubricating oil, motor oil, liquefied petroleum gas, naphtha, antifreeze, brake fluid, heavy fuel oil, and such other products identified by the Council by Administrative Direction, except asphalt.
88
Petroleum Sector - means the Petroleum and Petroleum Product -business in Kosovo.
Record - means the Council’s recording in a database of the names, addresses, tax identification numbers and, if applicable, Certificate of Registration numbers of License applicants that are recorded by the Council. Wholesaler - means any Person who bays the Petroleum Product with aim of selling or offering to sell any Petroleum Products for industrial, commercial, or domestic use to any Person except the ultimate consumer of such Petroleum Products.
Retail Dealer -means any Person selling or offering to sell any Petroleum or Petroleum Products to Persons who are the ultimate consumers.
Transport means to move by pipeline, railroad train or motor vehicle, except as fuel in the fuel tank of an operating railroad train or motor vehicle and used solely for the propulsion of that railroad train or motor vehicle.
Petroleum Depot - means the space, tank according to the determined conditions for storage of Petroleum and Petroleum Products for own production or consumption usage with purpose of selling or leasing.
UNMIK Regulation 2002/5 - means UNMIK Regulation No. 2002/5 of 4 March 2002, “Amending UNMIK Regulation No. 2001/19 on the Executive Branch of the Provisional Institutions of Self-Government in Kosovo,” Section 1.1 (j) and Annex XI.
2.2. As used in the present law, the singular includes the plural, and the plural includes the singular. References to “Article” are references to Articles of the present law unless otherwise indicated.
CREATION OF THE COUNCIL AND ITS POWERS Major Provisions
89
Article 3
3.1. The Council is constituted from five (5) members, including the chairperson, three (3) members from the Ministry of Trade and Industry, one (1) from the Ministry of Finance and Economy, and one (1) from the Ministry of Energy and Mines. The members of the Council shall be proposed by the relevant Ministries and be appointed by the Government. A gender and ethnical harmony shall be taken into consideration and ensured during the appointment process.
3.2. The Council members will not receive regular payment for their work, but shall be remunerated with an allowance rate at level in Kosovo, for participation in the Council meetings.
3.3. If a member of the Council has family or personal relation to an applicant applying for a license or license renewal, along decision making process on suspending or revoking the license of such an applicant, or in any other circumstance that may impact the impartiality of a member, the member shall declares the conflict of interest of and shall abstain from the review and voting process. In case to a conflict of interest the relevant Member of Council has not been declared to be party of interest as it was inquired herein the Law and has taken part to the decision making process then the Decision issued of Council deem to be invalid
3.4. The mandate of the initial members of the Council shall be:
a). 4 years for the Chairman; b). 3 years for two members; c). 3 years for two members.
3.5. The mandate of the each subsequent member of the Council shall be four years.
3.6. Each member of the Council, comprising the initial members, may be reappointed for an additional four-year mandate.
3.7. Each member of the Council shall have a university degree and knowledge in at least one of the following areas: finance, law, urban planning, technical profiles, and European standards relevant to said scope.
90
3.8. The members of the Council shall not:
a). be government or political official; b). perform work for an enterprise which carry out business activity in the Petrol sector; c). perform any other activity that may give rise to a conflict of interest.
3.9. A member may be dismissed before his/her mandate expire date only in cases when he/she :
a). gives his or her resignation; b). seriously breaches his professional duties; c). is convicted of a criminal offense under herein or another law; d). is mentally or physically incapable of performing his duties for a period of three months or longer; e). acts in contrary to Article 3.3 and the conditions as set out to Article 3.11 of herein Law
3.10. The Council is obligated to:
a) Cooperating with the respective Department of MTI keep records on data regarding Persons who execute business activity to the Petroleum Sector as well as records on persons who submits request to the Council on issuing license;
b) issue, renew, suspend, and revoke Licenses complying the provisions of herein Law;
c) requires Licensees to maintain information relative to its operations and provide reports to the Council within time lines determined by the Council;
d) encourages competition and deter predatory behavior by and among Licensees;
91
e) investigates any suspected or possible violations of the present law or any implementing administrative rule and/or instructions adopted hereunder; and,
3.11. In accomplishment of its responsibilities the Council shall conduct all activities and operations in a transparent and non-discriminatory manner, with Council meetings open to the public. All operations by the Council shall:
(a) be clearly authorized by, and consistent with the concerned provisions of the present law;
(b) be clearly related to, and necessary for the achievement of the goal intended; (c) be implemented in such a manner that creates the least possible interference with the operation of the Petroleum Sector; (d) not be contrary to any international agreement that is binding upon Kosovo; (e) be in compliance with International and European standards.
LICENSING
Article 4
4.1. No Person may engage in the Transport, Storage, or sale of Petroleum and/or Petroleum Products, within the wholesale or retail capacity, for commercial purposes without a currently valid License, issued by the Council.
4.2. The Council is authorized to Record data concerning License applicants intending to participate in the Petroleum Sector in Kosovo and issue the following licenses:
(a) In cooperation with Custom Authority, the license for import of Petroleum Products,
(b) General Petroleum License, which authorizes the holder to Transport, Store and sell Petroleum and Petroleum Products,
92
(c) Petroleum Transport License, which authorizes the holder to Transport Petroleum and Petroleum Products, (d) Petroleum Storage License, which authorizes the holder to Store Petroleum and Petroleum Products, (e) Petroleum Sales License, which authorizes the holder to sell or offer to sell Petroleum and Petroleum Products; and (f) Petroleum Service License, which authorizes the holder to Transport, Store and sell or offer to sell lubricating oil, motor oil, anti-freeze and brake fluid.
4.3. There shall be no limitation on the number of License applicants that may be recorded or the number of Licenses that may be issued by the Council.
4.4. Ministry of Trade and Industry shall issue a sub-normative act specifying the requirements for reviewing and evaluating licenses, thirty (30) days after the promulgation of herein Law.
4.5. The term of the License shall be two years from the date of issuance, -unless it is suspended or revoked prior to the expiration of the term in accordance with the provisions of the present law.
4.6. Persons registered with the Business Registration of Kosovo with an purpose to operate in the Petroleum sector ore vehicle servicing, with gross annual sales not exceeding fifty thousand Euros ( 50,000 € ) within a year, may Transport, Store and sell or offer to sell lubricating oil, motor oil, anti-freeze and brake fluid without a License.
4.7. Licenses well be singe by Minister.
4.8. Licenses may not be transferred to the third person.
APPLICATION PROCEDURES AND APPROVAL STANDARDS
93
Article 5
5.1. The Minister shall issue Ministerial Direction to prescribe precise, written, nondiscriminatory procedures for the application, Recordation, processing and issuance of Licenses, and any renewals thereof;
5.2. List of tariffs for issuance and renewal of the following Licenses:
a) General import 5.000 €, b) Import of LPG (ethane, ethylene, butane, propane or a composition of all or any of the these) 2.500 €, c) Import of heavy fuel oil 2.000 €, d) Transport of petroleum products 2.000 €, e) Storage of petroleum products 2.000 €, f)
Sale of other petroleum products composed of gas and petroleum 2.000 €,
g) Sale of LPG - (ethane, ethylene, butane, propane or a composition of all or any of the these) 1.000 €, h) Wholesale of petroleum products 3.000 €, i)
Retail sale of petroleum products 2.000 €,
j)
Services license 300 €,
5.3. The request for Licensing shall be made in writing on a form prescribed by the Council. The Council shall confirm the time and date of receipt of each application, or any renewals thereof.
5.4. Through respective Department of MTI, the Council shall Record data concerning each License applicant submitting an application, in accordance with article 4.2 in the present law.
5.5. The Council shall make -a decision to approve or disapprove - a License application or request for renewal, in writing, not later than thirty (30) days after receipt of the application.
94
5.6. The Council shall approve an application for a License or renewal thereof, that, attached to the application, includes the following:
a)
a certified copy of its Certificate of Business Registration;
b)
a certified copy of its Taxpayer Certificate;
c)
a statement, certified under testimony , that it: has fulfilled it obligation to pay income taxes;
d)
is not in bankruptcy or receivership;
e)
has not been convicted of a -criminal offense and sentenced to serve a prison term of six
f)
has not had a License suspended on two or more occasions or revoked by the Council;
g)
has paid the necessary application fee; and
h)
has, concurrent with the issuance of the License, an “all risk” third party liability insurance, valid through the term of the License, in the minimum amount of fifty thousand Euros (50.000 €) per incident and an aggregate of one million Euros (1.000.000 €), this License shall be issued to all companies which have a minimum of capacity to store 1000 cubic of each product.
(6) months or more;
5.7. If, thirty (30) days after submission of an application, the Council has not approved a License for an applicant submitting an application compliant with Article 5.6 (a) through (d), above, the applicant is presumptively Licensed and shall be entitled to receive, upon application to the Council together with proof of its possession of the insurance required by Article 5.6 (d), the License for which it applied. The Council shall issue such License without delay.
5.8. As part of the Licensing process, the Council is authorized to request such information from the applicant that is reasonably required to verify the information filed, and the applicant’s compliance with the provisions of the present law.
EXSITING LICENCES
Article 6
95
6.1. Licenses issued prior to the date of entry into force of the present law shall remain valid for a period of four (4) months after the promulgation of this law, provided that the Licensee is in compliance with all terms and conditions of License.
6.2. All Licensed Persons, not later than sixty (60) days, have to apply for renewal of the License in accordance with the provisions of the present law.
RENEWAL OF LICENCES
Article 7
7.1. Sixty (60) days prior to the expiration of the term of a License, the Council shall send the Licensee written notification of such expiration. Any Licensee that intends to continue providing a licensed service beyond the term of the original License may renew its Licensee by:
a) paying to the particular account renewal fee of fifty euro (50 €) and b) fulfilling the obligations from article 5.6 by d.
7.2. To be eligible for renewal of a License, the Licensee must be in substantial compliance with Council’s licensing requirement
SUSPENSION AND REVOCATION OF LICENCES
Article 8
96
8.1. In case of suspension or termination of a business by Business Registry of Kosovo, the License issued by the Council is terminated automatically, (an inexistent or illegal business).
8.2. The Council is authorized to suspend or revoke a License upon a factual determination, by a preponderance of the evidence voted by a majority of Council Members, that:
a) The Licensee has violated provision of the present law, the rules established hereunder, or the material terms and conditions of the License; b) The Licensee is more than ninety (90) days in arrears in fulfilling its tax obligations; or
c) The Licensee has engaged in Deceptive Trade Practices. d) The Licensee has not contained the obligation for issuing the emergent reserves.
8.3. The Council’s decision to suspend or revoke a License shall be based solely on the evidence presented at the hearing.
RECONSIDERATION AND APPEAL OF COUNCIL DECISION
Article 9
9.1 Any person aggrieved by a Council decision, can table the complain to the Ministry within 15 days time line from the day of taking decision. The complain should have an argumentation.
9.2. Ministry shall take the decision of the second level, within 30 days, and submit it to the complainer.
9.3. In spite of the decision to the second level can be open the administrative contest.
HARMONIZATION WITH THE EUROPEAN UNION
97
Article 10
10.1. To offset or diminish the negative consequences of an insufficient supply of Petroleum and/or Petroleum Products in accordance with EU standards, the Council shall recommend to the Minister alternative means to establish a strategic reserve of fuel.
10.2. Quality of Petrol and Diesel Fuels:
a). The Council shall consider and recommend to the Minister standards for petrol and diesel fuel quality in order to reduce vehicle emissions harmful to the environment, and to ensure that Kosovo does not become an attractive market for low specification fuels, all types of diesel or gasoline products can have into the contain maximally 0.2 sulfur, lead free petrol contained maximally of 0.15% lead. b). The Council shall consider and recommend to the Minister the standards for the quality of fuel that are, in a timeframe consistent with the economic development of Kosovo.
EMERGENCY AND OPERATIONAL RESERVES
Article 11
11.1. The Ministry supervises, and is responsible for ensuring safe, regular and quality of supply of Petroleum and Petroleum Products.
11.2. Strategic reserves of Petroleum and Petroleum Products are determined as intervention stocks in case of basic disasters, epidemics or technological disasters.
11.3. Licensees holding a General Petroleum License or a Petroleum Storage License shall retain and earmark five percent (5%) of their Storage capacity as a strategic reserve until the creation of material reserves of Kosovo.
98
11.4. The relationship between the Licensee and Ministry, for the purpose of strategic reserves is regulated through a contractual agreement, and is entered into on the same day a License is granted, and has the same term as the License.
11.5. The Government of Kosova can recommend the alternative means to establish a strategic reserve of Petroleum. 11.6. The Minister shall determine the terms and conditions for the use of the strategic reserves and its regional allocation.
11.7. Petroleum suppliers, supplying electric power stations, city heating and bakeries are responsible to secure operational reserves, an average of fifteen (15) day consumption of the previous year, provided that in the previous year have consumed at least twenty five (25) tons of Petroleum.
DECEPTIVE TRADE PRACTICES
Article 12
12.1. Licensees shall not engage in any activity involving the Transport, Storage, advertisement, offer for sale, or sale of Petroleum or Petroleum Products in Kosovo, in such a manner that they may deceive, tend to deceive or have the effect of deceiving the average purchaser or user, with respect to:
a) the identity of the Petroleum or Petroleum Product producer, b) the Petroleum and Petroleum Product’s brand name, c) the name or identity of the -Licensee; d) the price of Petroleum and Petroleum Product; and e) Petroleum Product’s composition, grade, quantity.
99
12.2. Licensees shall not keep, offer for sale or sell any Petroleum or Petroleum Product from any container, tank, pump or other distributing device other than those manufactured or distributed by the manufacturer or distributor indicated by the name, trademark, symbol, sign or other distinguishing mark or device appearing upon such tank, container, pump or other distributing device in which such products are sold, offered for sale or distributed.
12.3. Licensees shall not - use inaccurate measuring instruments.
12.4. Licensees shall not engage- in a practice requiring a License without first obtaining appropriate licensure from the Council.
12.5. Licensees that fail to comply with the provisions of this Article shall be deemed to have committed a Deceptive Trade Practice.
COURT INTERVENTION
Article 13
13.1. In addition to any other penalties and enforcement provisions in this Section, the Council may, subject to the approval of the Minister, apply to a court of competent jurisdiction to issue a cease and desist order on a activity if a Person is or has been violating the present law or any rules adopted hereunder.
13.2. In addition to any other penalties and enforcement provisions in this Article, the Council may, subject to the request of the Minister, apply to a court of competent jurisdiction to immediately stop the sale of and prevent further sales from a petroleum dispensing pump or other dispensing device from which Petroleum or Petroleum Products are offered for sale in violation of the present law.
13.3. In addition to any other penalties and enforcement provisions in this Article, the Council may, subject to the approval of the Minister, apply to a court of competent jurisdiction to enjoin a Person from engaging in a Deceptive Trade Practice.
100
IMPLEMENTATION
Article 14
14.1. The Ministry shall issue Ministerial Direction and guidelines for the implementation of the present law.
14.2. The Ministry shall supervise the administrative enforcement of the present law.
14.3. The authorized inspectorates carry out inspections and other bodies authorized such by the present law and other applicable laws.
14.4. The Council shall have jurisdiction to enforce any provision of this law that is deemed an administrative violation. The Council may contact Kosovo Police Service and other law enforcement agencies for assistance in enforcement regarding administrative violations and the extent of the involvement of law enforcement will prevent a breech or maintain the peace or take appropriate action in the event there is a breech of the peace.
14.5. Kosovo Police Service and other law enforcement agencies will have jurisdiction to enforce any provision of this law that is deemed to be a criminal violation.
14.6. The Council shall, upon request, provide any relevant information in it’s possession to the Kosovo Organized Crime Bureau, Central Criminal Investigation Unit, Criminal Intelligence Unit, Customs Service and/or any other law enforcement criminal investigation unit, without the necessity of a court order.
PENALTY PROVISIONS
Article 15
101
15.1. Any business exercising activity without a prior License will be fined an amount of 100.000
€.
15.2. Any Licensee that tends to deceive in respect to the identity of the Petroleum or Petroleum Product producer will be fined an amount of 50.000 €.
15.3. Any Licensee using a different name of the petroleum product will be fined an amount of 50.000 €.
15.4. Any Licensee using e different name or identity other then his own will be fined an amount of 50.000 €.
15.5. Any Licensee that tends to deceive in respect to the price of the Petroleum and Petroleum Product will be fined an amount of 30.000 €.
15.6. Any Licensee that tends to deceive in respect to the Petroleum and Petroleum Product’s composition, grade, quantity will be fined an amount of 30.000 €.
15.7. Any Licensee using device, and/or measuring devices that are not certified will be fined an amount of 50.000 €.
15.8. Also the responsible person of the Licensee will be fined an amount of 50.000 €.
15.9. If second penalty happen, than its value will be doubled, and will be initiated the penal procedure.
15.10. Minister prescribes the form of License, its contain, procedures and expenses to bring it out, price on issuing licenses and the rate of 100 € for each petrol truck which pass beyond the board and the one which imports the petrol products in territory of Kosovo. Due to social sensitivity only gas and crude oil are exemption of the extra rate.
102
15.11. All the wages coming out of the provision applying of this Law go to the Consolidated Budget of Kosovo.
TRANSITIONAL AND FINAL PROVISIONS
Article 16
The present law shall enter into force after adoption by the Assembly of Kosova on the date of its promulgation by the Special Representative of the Secretary-General.
Law No. 2004 / 5 22 April 2005
103
Bijlage 3: Chemicals OFFICIAL GAZETTE OF THE REPUBLIC OF KOSOVA / PRISTINA: YEAR III / NO. 35 / 15 AUGUST 2008
LAW NO. 02/L-116 ON CHEMICAL The Kosovo Assembly, Based on Chapter 5.1 (i) and 9.1. 26 (a), of the Constitutional Framework of Provisional Self-Government in Kosovo (UNMIK Regulation No. 2001/9 of 15 May 2001), Aiming to create Legislative Framework, mechanisms and conditions in compliance with European Union standards for Chemical Administration in Kosovo, Hereby adopts as follows: LAW ON CHEMICAL
CHAPTER I GENERAL PROVISIONS Article 1 Aims and Scope 3.5. The purpose of this law is also to regulate sustainable administration of chemicals including measures for environmental protection and the exposure of man to the substance. 3.6. This law regulates regulates: 3.8. the rights and obligations of legal and natural persons; 3.9. requirements and procedures for chemical registration; 3.10. proof of content, accessibility of information, classification, packaging and labelling of chemicals;
Article 2 Exemptions 2.1. This Law shall not apply to the following preparations in the finished state, intended for the final user:
a) medicinal products for human or veterinary use; b)cosmetic products; c)mixtures of substances in the form of waste; d)foodstuffs; e)animal feedingstuffs; f)plant protection products; g)biocides; h)radioactive substances. 2.2. In addition, this Law shall not apply to: 3.11. the carriage of dangerous substances by rail, road, inland waterway, sea or air, 3.12. chemicals in transit into the Kosovo territory, which should be under customs supervision, provided that they do not storaged or processing in Kosovo. 3.13. chemicals foreseen by the Convention on the Prohibition of the Development,
104
Production,Stockpiling and Use of Chemical Weapons and on their Destruction.
Article 3 Definitions 3.1. For the purpose of this Law: a) Chemicals - means substances, chemical elements and their compounds, or materials in the natural state or obtained by any production process, including any additive necessary to preserve the stability of the products and any impurity deriving from the process used, but excluding any solvent which may be separated without affecting the stability of the substance or changing its composition; b) Polymer - means a substance consisting of molecules characterized by the sequence of one or more types of monomer units and comprising a simple weight majority of molecules containing at least three monomer units which are covalently bound to at least one other monomer unit or other reactant and consists of less than a simple weight majority of molecules of the same molecular weight. Such molecules must be distributed over a range of molecular weights wherein differences in the molecular weight are primarily attributable to differences in the number of monomer units. In the context of this definition a "monomer unit" means the reacted form of a monomer in a polymer.
c) Chemical administration - means implementation of measures and activities used on chemicals within their expiry date, to optimally manage production, import, export, transit, use, protection, packaging and labelling of chemicals and environment and human protection in compliance with new development trends and measures for oversight. d) Puting into the market – means manufactire of chemicals or preparates available for third party including here importing in Kosovo territory , e) Notifier - means manufacturer, importer, and distributor or authorized dealer that is the person, which through the attached documentation with the application, gives the information required by law for the notification of new substances. f) Preparations - means mixtures or solutions composed of two or more substances; g) Existing substances - means substances listed in EINECS. h) New substances - means substances not listed in EINECS. These substances might be listed into ELINCS. i) Dangerous chemicals - means substances with one or more characteristics regarded dangerous in accordance with this law: i. explosive chemicals - solid, liquid, pasty or gelatinous substances and preparations which may also react exothermically without atmospheric oxygen, thereby quickly evolving gases, and which, under defined test conditions, detonate, quickly deflagrate or upon heating explode when partially confined;
ii.oxidizing chemicals - substances and preparations which give rise to a highly exothermic reaction in contact with other substances, particularly flammable substances; iii. extremely chemicals - liquid substances and preparations having an extremely low flash-point and a low boiling-point and gaseous substances and preparations which are flammable in contact with air at ambient temperature and pressure; iv. highly flammable chemicals - are : -Substances and preparations which may become hot and finally catch fire in contact with air at ambient temperature without any application of energy, or -Solid substances and preparations which may readily catch fire after brief contact with a source of ignition and which continue to burn or to be consumed after removal of the source of ignition, or -Liquid substances having a very low flash-point and are not extremely flammable, or
105
-Substances and preparations which, in contact with water or damp air, evolve highly flammable gases in dangerous quantities; v. flammable chemicals - liquid substances and preparations having a low flash-point; vi. very toxic chemicals - substances and preparations which in very low quantities cause death or acute or chronic damage to health when inhaled, swallowed or absorbed via the skin; vii. toxic chemicals - substances and preparations which in low quantities cause death or acute or chronic damage to health when inhaled, swallowed or absorbed via the skin; viii. harmful chemicals - substances and preparations which may cause death or acute or chronic damage to health when inhaled, swallowed or absorbed via the skin; ix. corrosive chemicals - substances and preparations which may, on contact with living tissues, destroy
them; x . irritant chemicals - non-corrosive substances and preparations which, through immediate, prolonged or repeated contact with the skin or mucous membrane, may cause inflammation; xi. sensitizing chemical - substances and preparations which, if they are inhaled or if they penetrate the skin, are capable of eliciting a reaction of hypersensitization such that on further exposure to the substance or preparation, characteristic adverse effects are produced; xii. carcinogenic chemicals - and preparations: substances or preparations which, if they are inhaled or ingested or if they penetrate the skin, may induce cancer or increase its incidence; xiii.mutagenic chemicals - substances and preparations which, if they are inhaled or ingested or if they penetrate the skin, may induce heritable genetic defects or increase their incidence; (e) toxically reproduction chemicals - are substances or preparations which if they are inhaled or ingested or if they penetrate the skin, may produce, or increase the incidence of, non-heritable adverse effects in the progeny and/or an impairment of male or female reproductive functions or capacity;
(f) dangerosus chemicals for environment - substances and preparations which, were they to enter the environment, should be harmful for environemtn, human heakth , flora and fauna, in particular for biological and landscape diversity. j) Notification - means the information given to MESP by the notifier which aims to put into the market the new chemicals, notification respectively represent the annunciation, information or presentation of the new substance through the documentation which content the required (needed) notes before to put it in circulation. In general, the notification includes information for the substance identity (it will be used to identify the new substance and to confirm its status), for the capacity production, producer identity and making public of the information and analyses of data for the new substances.
k) Scientific research - means scientific experimentation, analysis or chemical research carried out under controlled conditions; it includes the determination of intrinsic properties, performance and efficacy as well as scientific investigation related to product development; l) EINECS - means the European Inventory of Existing Commercial Substances, and represent the register of trade existing substances, which contains the list of all substances in market until 18 Septembar 1980, while is accomplished as European registration of existing substances om Official Gazzete EUC 146/4 of 15.6.1990; m) ELINCS -means European List of Notified Commercial Chemical Substances and presents the European registry of new substances, n) Ministry - means the Ministry of Environment and Spatial Planning; o) Minister - means the Minister of Environment and Spatial Planning; p) EC - is now preferred number issued by "EINECS / ELINCS number" designations, but this is
106
not to be confused with the EC number of EuropianCommission legislation in force.
107
q) Researching and developemtn oriented processes – are further developemtns of substances which during the pilot plans and experimental production shall be used to prove the application field of chemical substances.
CHAPTER II NOTIFICATION, PLACING IN THE MARKET AND USING OF NEW SUBSTANCES Article 4 Full notification 4.1. Any person which aims to import or manufactre a new substance or preparation shall present the notification into the Ministry. The notification shall include these information: a) a technical dossier supplying the information necessary for evaluating the foreseeable risks, whether immediate or delayed, which the substance may entail for man and the environment, and containing all available relevant data for this purpose. As a minimum, the dossier shall contain the information and results of the studies, referred to in secondary legislation adopted on the basis of paragraph 2 of this article , together with a detailed and full description of the studies conducted and of the methods used or a bibliographical reference to them; b) a declaration concerning the unfavourable effects of the substance in terms of the various foreseeable uses, and based on technical briefing from European office for chemicals; c) the proposed classification and labelling of the substance in accordance with this Law; d) in case of dangerous substanc, a proposal safety data sheet as provided for in article 21 of this law.
4.2. The content of the notification and the notification process shall be determined by subordinate legal acts passed by the Minister.
Article 5 Exemption of notification requirments 5.1. Provisions of article 4, 7, 9 and article 10 of this Law, shall not apply to: a) substances which appear in the EINECS inventory; b) additives and substances for exclusive use in animal feedstuffs; c) substances used exclusively as additives in foodstuffs and substances used exclusively as flavourings in foodstuffs; d) active ingredients used exclusively in the medicinal products; this does not, however, include chemical intermediates; e) substances for exclusive use in other product sectors, in which similar notification or approval procedures exist, and for which requirements for data submission are equivalent to those laid down by this Law. 5.2. The following substances shall be considered as notified within the meaning of this Law:
4.9. polymers, with the exception of those which contain in combined form 2% or more of any substance which is not on EINECS; 4.10. substances placed on the market in quantities of les than 10 kg per year per manufacturer, provided the manufacturer or importer satisfies all the conditions imposed by a country in which the substance is place don the market; 4.11. substances placed on the market in limited quantities, and in any case not exceeding 100 kg per manufacturer per year, and intended solely for purposes of scientific research and development carried out under controlled conditions; 4.12. substances placed on the market for the purposes of process oriented research and development with a limited number of registered customers in quantities which are limited to the its purpose under conditions set out in secondary legislation adopted by the Ministry under paragraph 4 of this article. 5.3. Any manufacturer or importer making use of the exception referred to in paragraph 2 point (c) must maintain written records containing the identity of the substance, labelling data, quantities and
108
list of customers; this information shall be made available to the Minister upon request. 5.4. Minister basen on enforced EU legislation shall adopt secondary legislation prescribing conditions for packaging and labelling of substances referred to in paragraph 2 of this article as well as detailed conditions of use of the exemption described in paragraph 2 point (d) of this article.
Article 6 Additional tests for substances already notified 6.1. Without prejudice to article 9 of this Law any notifier of a substance already notified shall inform the Ministry: a) when the quantity of the substance placed on the market reaches 10 tonnes per year per manufacturer or when the total quantity placed on the market reaches 50 tonnes per manufacturer, in which case the Ministry may require some or all of the additional tests/studies to be carried out, in accordance with secondary legislation adopted on the basis of paragraph 3 of this article, to be carried within the time limit he will determine; b) when the quantity of the substance placed on the market reaches 100 tonnes per year per manufacturer or when the total quantity placed on the market reaches 500 tonnes per manufacturer, in which case the Ministry shall require the additional tests/studies to be carried out, in accordance with secondary legislation adopted on the basis of paragraph 3 of this article, within the time limit it will determine, unless the notifier can give good reasons why a given test/study is not appropriate or and alternative scientific test/study would be preferable; c) when the quantity of a substance placed on the market reaches 1000 tonnes per year per manufacturer or when the total quantity placed on the market reaches 5000 tonnes per manufacturer, in which case the Ministry shall draw up a programme of tests/studies to be carried out, in accordance with secondary legislation adopted on the basis of paragraph 3 of this article, within the time limit it will determino. 6.2. When additional testing is carried out in accordance with paragraph 1 of this article, the notifier shall provide the Ministry with the results of the studies carried out. 6.3. Minister will adopt secondary legislation concerning additional tests and studies to be carried out by the notifier in situations determined in this article. Article 7 Reduced notification 7.1. Any notifier intending to place a substance on the market in Kosovo in quantities of less than one tonne per year per manufacturer shall be required to submit to the Ministry a notification including:
a) a technical dossier supplying information necessary for evaluating the foreseeable risks, whether immediate or delayed, which the substance may entail for man and the environment, and containing all relevant data for this purpose, in accordance with the secondary legislation adopted on the basis of paragraph 3 of this article , together with a detailed an full description of the studies conducted and of the methods used or a bibliographical reference to them; b) a declaration concerning the unfavorable effects of the chemicals substance in terms of the various foreseeable uses; c) the proposed classification and labeling of the substance in accordance with this Law and accompanying secondary legislation, basen on the enforced EU legislation; d) in the case of dangerous substances, a proposal for a technical safety data sheet, as provided for in article 21 of this Law. 7.2. When the quantities to be placed on the market are below 100 kg per year per manufacturer, the notifier may restrict the information in the technical dossier of the said notification to the minimum provided for in the secondary legislation adopted on the basis of paragraph 3 of this article.
6.3. Ministry will lay down the minimum requirements for the dossiers refereed to in paragraph 1
109
(a) and paragraph 2 of this article, with regard to the information and results of the conducted studies that it shall contain. 6.4. In the case of a notifier, who has submitted a reduced notification in conformity with paragraph 3, of this article, he shall, before the quantity of the substance placed on the market reaches 100 kg per year per manufacturer or before the total quantity placed on the market reaches 500 kg per manufacturer, provide the Ministry with the additional information necessary to complete the technical dossier to the level required by paragraph 1(a) of this article. 6.5. In the case of a notifier, who has submitted a reduced notification in conformity with pararagraph 1, point (a) of this article, he shall, before the quantity of the substance placed on the market reaches 1 tonne per year per manufacturer or before the total quantity placed on the market reaches 5 tonnes per manufacturer, submit the full notification in accordance with article 4 of this Law. 6.6. The substances notified in conformity with paragraph 1 and 3 of this article, must in so far as the notifier may reasonably be expected to be aware of their dangerous proprieties, be packaged and labeled in accordance with the rules and criteria laid down in this law and accompanying secondary legislation.
6.7. Where it is not possible to label them accordingly, the label should bear, in addition to the label deriving from the tests already carried out, the warning: “Caution – substance not yet fully tested”.
Article 8 Placing of notified substances on the market and using 7.3. Substances notified in accordance with article 4 of this law, should in the absence of any indication to the contrary from the competent authority, be placed on the market no sooner than 60 days after receipt by the authority of the dossier in conformity with this Law and secondary legislation based upon it.
7.4. If the Ministry considers that the dossier is not in conformity with the Law and secondary legislation based upon this law, the substance may be placed on the market and use only 60 days after receipt by the Ministry of the information necessary to bring the notification into conformity with the requirements of this Law and secondary legislation based upon it. 7.5. Substances placed on the market under, paragraph 1 and 2 of article 7, in the absence of any indication to the contrary form the competent authority, be placed on the market no sooner than 30 days after receipt by the authority of the dossier in conformity with this Law and secondary legislation based upon it. 7.6. If the Ministry considers that the dossier is not in conformity with the Law and secondary legislation based upon it and advises the notifier accordingly, the substance may be placed on the market only 30 days after receipt by the Ministry of the information necessary to bring the notification into conformity with the requirements of this Law and secondary legislation based upon it.
Article 9 Follow-up information Any notifier of a substance already notified in conformity with article 4 paragraph 1 or article 7 paragraph 1 of this Law, shall be responsible on his own initiative for informing the Ministry of: a) changes in the annual or total quantities placed on the market; b) new knowledge of the effects of the substance on man and/or the environment of which Ministry may reasonably be expected to become acare; c) new uses for which the substance is placed on the market of which Ministry may reasonably be expected to have become acare; d) any change in the composition of the substances; e) any change in his status (manufacturer or importer).
110
Article 10 Renotification of the same substance 10.1. In case of a substance which has already been notified in conformity with article 4 paragraph 1 or article 7 paragraph 1 of this Law, the Ministry may agree that the subsequent notifier of that substance may refer to the results of the test/studies forwarded by the first notifier, in so far as the subsequent notifier can provide evidence that the substance renotified is the same as the one previously notified, including the degree of purity and the nature of impurities. 10.2. Before such reference can be made, the first notifier must give his agreement in writing to the reference to the results of tests/studies he has forwarded. 10.3. Before carrying out tests on vertebrate animals for the purpose of submitting a notification in accordance with article 4 paragraph 1 or article 7 paragraph 1 of this Law, and without prejudice to paragraph 1 of this article, prospective notifier shall enquire of the Ministry as to: a) whether or not the substance they intend to notify has already been notified; and b) the name and address of the notifier,providing evidence that he has intention to place the substance on the market and of the quantities he intends to place on the market and use. 10.4. If the Ministry consider that by the evidence provided for in paragraph 3 of this article, and the substance has previously been notified, while the first notifier has not requested and been granted temporary exception form the provisions of this article, the Minister shall provide the prospective notifier with the name and address of the first notifier and shall inform the first notifer of the name and address of the prospective notofier. 10.5. The first notifier and the prospektive notifier shall take all appropriate steps to reach agreement on the sharing of information so as to avoid the duplication of testing on vertebrate animals, as well as on sharing information derived from testing on vertebrate animals submitted in accordance with article 6 of this Law.
Article 11 Confidentiality of data 11.1. Any notifier, who considers that there is a confidentality problem, may indicate the information provied for in articles 4, 7 and 9 of this Law which he considers commercially sensitive and disclosure of which might harm him industrially or commercially, and which he therefore wishes to be kept secret from all persons other than the competent authorities. In such cases he is obliged to give full justification.
11.2. With regard to notifications and information submitted in conformity with articles 4 paragraph 1, article 6 paragraph 1, article 7 paragraph 1, 2 and 4 of this Law, industrial secrecy shall not apply to:
a) the trade name of the substance; b) the name of the manufacturer and the notifier; c) physico-chemical data concerning the substance, referred to in the secondary legislation passed on the basis of article 4 paragraph 3 of this Law; d) the possible ways of rendering the substance harmless; e) the summary results of the toxicological and ecotoxicological tests; f) data for the digry of purity and content of hazardous covering into the substance, whether they are dabgerous or needful for classification and labelling of hazardus chemicals within the meaning of Article 3 point (i) of this Law with the purpose of introducing the substance into the list referred to in article 17 paragraph 3, of this Law; g) the recommended measures, emergency measures and precautions referred to in the secondary legislation passed on the basis of article 4, paragraph 1 of this Law; h) the information contained in the safety data sheet; i) in case of substances registered in the list referred to in article 17 paragraph 3 of this Law, analytical methods that make it possible to detect a dangerous substance when discharged into environment as well as the determine the direct exposure of humans. 11.3. If the notifier should himself later disclose previously confidential information, he shall
111
inform the competent authority accordingly. 11.4. The Ministry after receiving the notification/ information shall decide on his own responsibility which information is covered by industrial and commercial secrecy in accordance with paragraph 1 of this article, and such information accepted as confidential, shall be treated accordingly by other authorities and shall be kept secret. 11.5. Information referred to in paragraph 4 of this article, may, however, be divulged to persons directly involved in administrative or legal proceedings involving sanctions which are undertaken for the purpose of controlling substances placed on the market and to persons who are to participate or be heard in legal and administrative proceedings.
Article 12 Duty to store data The notifier is obliged to store the dossier and all other documents containing data on the substance for at least five years after the production or putting into the market the substance has ceased.
CHAPTER III EVALUATION OF THE NEW SUBSTANCES Article 13 Duties of the Ministry 13.1. Upon the receipt of a notification made in accordance with article 4 paragraph 1 and article 7 paragraph 1 and 2 the Ministry shall carry out an assessment of the risks in accordance with methods and principles laid down in secondary legislation, issued basen on the EU legislation. 13.2. The assessment shall include recommendations on the most appropriate method of testing the substance and, where appropriate, also include recommendations on measures which will nable the risk for man and the environment connected with the marketing of the substance to be lessened; such assessment shall be regularly updated in the light of additional information provided on the basis of article 6, article 7 paragraph 4 and article 9 of this Law. 13.3. In case of notifications made under article 4 of this Law, within 60 days following the receipt of the notification Ministry shall inform notifier in writing as to whether the notification has or has not been accepted. 13.4. If the dossier is accepted, Ministry shall inform the notifier of the official number allocated to his notification. 13.5. In case of notifications made under article 7 of this Law, within 30 days following the receipt of the notification Ministry shall inform notifier in writing as to whether the notification ahs or has not been accepted. 13.6. Ministry will keep register of new registered substances and notifiers for there substance.
13.7. Minister based on the e EU legislation will adopt a subordinate legal act laying down general principles of testing chemicals, as well as detailed methods for testing physico-chemical proprieties of substances, their toxicity and ecotoxicity, and laboratory test, in accordance with good laboratory practice, which shall be carried out in execution of provisions of this Law.
Article 14
Legal entities appointed by the Ministry for carrying out technical evaluation
112
14.1. Technical evaluation of the substance shall be done in accordance with this Law and secondary legislation based thereon, by legal entities authorized by the Ministry. 14.2. The legal entities referred to in paragraph 1 of this article shall evaluate the real or potential risks of the substance to man and environment in accordance with new scientific research based on principles of Good Laboratory Practice. 14.3. Register of legal entities referred to in paragraph 1 of this article shall be kept by the Ministry; it shall be published as a subordinate legal act, and regularly updated. 14.4. Detailed requirements for the legal entities by paragraph 1 of this article and evaluation methods referred to in this article shall be laid down in a subordinate legal acts issued by the Minister, basen on the EU legislation, standards, requirmentsa and instructions. Article 15 International cooperation and ELINCS and EINECS registers 15.1. At the international level, Ministry will work towards cooperation and exchange of data about new substances listed in ELINCS register and substances listed in EINECS register. 15.2. By means of subordinate legal act, the Minister will publish and regularly update the registers mentioned in paragraph 1 of this article. CHAPTER IV CLASSIFICATION, PACKAGING AND LABELLING OF DANGEROUS CHEMICALS Article 16 General rules Dangerous substances cannot be placed on the market and use unless they are properly classified, packaged and labelled, in accordance with this law and secondary legislation based upon it.
Article 17 Classification of substances 17.1. Substances shall be classified on the basis of their intrinsic proprieties according to the categories laid down in article 3 point (i) of this Law, taking into account impurities as far as their concentrations exceed the concentration limits referred to in paragraph 3 of this article. 17.2. General principles of the classification and labelling of substances and preparations shall be adopted by the Ministry by means of secondary legislation. 17.3. Minister, by means of a secondary legislative act, will publish a list of substances classified according to the principles referred to in paragraphs 1 and 2 of this article, together with their harmonised classification and labelling. 17.4. The dangerous substances listed in accordance with paragraph 3 of this article shall, where appropriate, be characterised by concentration limits or any other parameter enabling an assessment to be made to the health or environmental hazard of preparations containing the said dangerous substances or substances containing other dangerous substances as impurities.
Article 18 Packaging of substances
113
1 1 4
18.1. Dangerous substances cannot be placed on the market and use unless their packaging satisfies the following requirements: a) it shall be so designed and constructed that its contents cannot escape; however, this requirement shall not apply where special safety devices are prescribed; b) the materials constituting the packaging and fastenings must not be susceptible to adverse attack by the contents, or liable to form dangerous chemical compounds with their contents; c) packaging and fastening musty be strong throughout to ensure that they will not loosen and will safely meet the normal stresses and strains of handling; d) containers fitted with replaceable fastening devices shall be so designed that the packaging can be refastened repeatedly without the content escaping; e) Every container of whatever capacity, containing substances sold or made available to the general public and labelled “very toxic”, “toxic”, or “corrosive”, as defined by this Law, must have a child-resistant fastening and a tactile warning of danger. 18.2. Containers for dangerous preparations, including containers for chemicals for general usage that can be found in the market, cannot resemble of ordinary food or general usage goods containers.
18.3. Technical specifications relating to devices referred to in paragraph 1 point (e) of this article shall be laid down by the Minister in a subordinate legislative act. Article 19 Labelling of substances 19.1. Dangerous substances cannot be placed on the market and use unless the labelling on their packaging satisfies the following requirements. 19.2. Every package shall show clearly and indelibly the following: a) the name of the substance under one of the designations given in the list referred to in article 17, paragraph 3 of this Law or, if the substance is not the list, the name must be given using an internationally recognized designation; b) the name and full address including the telephone number of the person responsible for placing the substance on the market whether it be the manufacturer, the importer or the distributor; c) danger symbols, when laid down, and indication of the danger involved in the use of the substance, in accordance with the secondary act adopted by the Minister; d) standard mark (R-mark ) indicating the special risks arising from the dangers involved in using the substance, in accordance with the secondary act adopted by the Minister; e) standard mark relating to the safe use of the substance (S-mark), in accordance with the secondary act adopted by the Minister; f) The EC number obtained form the EINECS list, when allocated. 19.3. In case of irritant, highly flammable, flammable and oxidising substances, an indication of R-phrases and S-phrases need not be given when the package does not contain more than 125 ml; this shall also apply in the case of the same volume of harmful substances not retailed to the general public.
19.4. Indications such as “non-toxic”, “non-harmful” or any other similar indications must not appear on the label or packaging of substances subject to this Law. 19.5. Detailed provisions on the implementation of labelling requirements, as well as danger symbols and indications, and use of “R”-phrases and “S”-phrases of danger shall be laid down in a subordinate legal act adopted by the Minister. 19.6. Each unit of dangerous chemical packaging should be provided with instructions for usage in all official languages, harmonized with conditions as set by this Law.
Article 20
115
116
Advertisement Any advertisement for a substance which belongs to one or more of the categories referred to in article 3
(i) of this Law shall be prohibited if no mention is made therein of the category or categories concerned of this article. Article 21 Safety data sheet 21.1. To enable professional users in particular to take the necessary measures as regards the protection of the environment and health and safety at the workplace, at, or if appropriate, before the puting into the circulation of a dangerous substance. Any manufacturer, importer or distributor shall communicate to the recipient a safety data sheet, which must contain the information necessary for protection of the environment and human health. 21.2. The safety data sheet may be communicated on paper or electronically. 21.3. The manufacturer, importer or distributor shall forward to the recipient of the safety data sheet any new relevant information on the substance which has become known to him. 21.4. Detailed rules for elaboration, distribution, contents and format of the safety data sheet referred to in paragraph 1 of this article will be laid down in a subordinate legal act adopted by the Minister in accordance with EU legislation.
CHAPTER V TRADING AND USING OF HAZARDOUS SUBSTANCE Article 22 Conditions for production placing on market and use of chemicals 22.1. Any entity which is put into the market or use chemicals or dangerous preparates is obliged to fulfil the specific conditions determined by the Government through suborfinate legislation beased on EU legislation. 22.2. Specific conditions determined in paragraph 1 of this article means: a) conditions under whish shall be putited into the market and used dangerous chemicals; b) conditions under which dangerous chemicals and preparatiosn shall be stored in a safety way by making the verification through their assessment. c) conditions under which shall be done the importing and exporting of dangerous chemicalas and preparations in and from Kosovo d) compiling lists for dangerous chemicals and preparatiosn which shall be introduced in determined restrictions (clearly defined).
Article 23 National Plan for Chemical Safety 23.1. For sustainable national policy management in the field of protection from dangerous chemicals, the Government of Kosovo, upon the proposal of Ministry will issue the National Plan for Chemical Safety.
23.2. Content, procedure term for adaption and update of National Plan for Chemical Safety, shall set out the Ministry by subordinate legislation.
CHAPTER
VI
117
11 8
SUPERVISION AND CONTROL Article 24 Responsible Body for chemicals 24.1. Minister with subordinate legislation will appoint a Responsible Body for notification of chemicals, which under the provisions of this law shall accomihs these duties: a) receive and review notifications; b) keep evidence of new registered substances and applicants for these substances; c) keep evidence of data collection from legal or physical entities; d) keep evidence of data from safety data sheets; e) keep register of poisoning cases; f) control and verify the declarations and instructions for use of chemicals; g) plan and organize trainings on protection from dangerous chemicals, in connection with those trainings it may issue certificates for acquired knowledge on safety of dangerous chemicals for environment and human health. h) accomplish other tasks for which minister shall consider that are necessary for implementation and appropriate controlling of the Law. 24.2. Financial resources for functioning of the Body of paragraph 1 of this article will be provided by the Budget of the Ministry. 24.3. Budget from paragraph 2 of this article will include as well resources for legal entities which will be appointed by the Ministry to perform some technical and laboratory functions. Article 25 Official control bodies 25.1. Administrative supervision of implementation of the provisions of this Law and secondary legislation based upon it will be performed, by the Ministry. 25.2.
Practical supervision and official control will be carried out by respective environmental inspectors.
25.3. Legal or physical entities bound by provisions of this Law are obliged to enable the performance of supervision functions by environmental inspectors and to make available required data and documents.
25.4. Environmental inspector, for the purpose of performing of supervision tasks, will have a right to control spaces, buildings, equipments and documentations.
Article 26 Rights of the inspector In performance of his functions, the environmental inspector has a right to: a) prohibit production, circulation and use of dangerous chemicals, and, in some cases order their destruction, if certain that even if it is used in required manner, the chemicals may have harmful consequences for environment and human health; b) prohibit all activities which do not fulfill the conditions for production, circulate and use of dangerous chemicals; c) order elimination of consequences of unlawful production, circulation, and use of dangerous chemicals, if these consequences cause risk for environment and human health; d) order examination of dangerous chemicals to re-evaluate their risks and characteristics if there are doubts relating to them; e) if there exist any doubt for the change of chemical characteristics, should be taken the samples for verification; f) prohibit circulation of dangerous chemicals which are not classified, packaged or labeled in accordance with this law this Law;
119
12 0
g) prohibit circulation of dangerous chemicals if according to the opinion of the department of chemicals; documentation of dangerous chemicals is not in accordance with this Law; h) order other measures authorized by this Law and other sublegal acts.
Article 27 Importation, exportation and transit of chemicals In the supervision process of dangerous chemicals referred to in article 3 (i) (iv)-(xv) of this Law, the environmental inspector is authorized to: a) prohibit the importing of dangerous chemicals, which circulation is not allowed in Kosovo, and order it to be returned back to the sender; b) In cooperation and in assistence with customs official to prohibit transit of dangerous chemicals which, covering, packaging and labeling are not in accordance with the provisions of this Law and secondary legislation based upon it, and will order that the dangerous chemicals be returned back to the sender;
c) Order the implementation of other measures in interest of man and environment protection during the importation, exportation and transit of chemicals.
Article 28 Decisions of environmental inspector 28.1. Environmental inspector issues his decisions in writing. 28.2.
Environmental inspector may take immediate decisions and issue oral orders in the following
cases: a) when the protection of environment, human health and life requires undertaking actions immediately and without delay; b) when there is a risk of hiding, changing or destroying evidence, if action is not undertaken immediately. Article 29 Right to appeal Legal and physical entities unsatisfied by decisions of supervisory body, issued based on the provisions of this Law, have a right of plaint upon the procedure determined with the Low of Administrative Procedure.
CHAPTER VII ADMINISTRATIVE SANCTIONS Article 30 Fines 30.1. Any legal or physical entity will be liable of breach of this Law and will be ordered a fine amounting to 5,000 to 50,000 €, in the following cases: a) production or placing on the market of new substance without proper notification of the Minsitry, as in articles 4,5,6,7 and 10 of this Law; b) failing to inform the Ministry about any case of changes or new scientific knowledge about the characteristics and the risks caused by a new substance; c) failing to provide the Ministry with necessary information under article 6, 9 and 10 of this Law,
d) failing to save and store the data and test results in accordance with article 12;
121
12 2
e) placing on the market of dangerous chemicals which are not classified, packaged or labeled in accordance with this Law and secondary legislation; f) advertises dangerous substances against the provision of article 20 of this Law. g) fails to provide the safety data sheet or provides and inadequate data sheet; 30.2. Breach of confidentiality, referred to in article 11, of this Law by any person bound by it, even after termination of their employment, is an offence and will be ordered a fine amounting to 1,000 to 10,000 €. 30.3.
Responsible persons of juridical persons will be punished with fine amounting from 300 – 1,500 €.
CHAPTER VIII TRANSITIONAL AND FINAL PROVISIONS Article 31 Aproval of the National Plan The Government of Kosovo upon a proposal of the Ministry will approve the Kosovo Plan for Chemical within two years from the date of adoption of this Law. Article 32 Adoption of secondary legislation The Government and Minister are obliged to issue all subsidiary legal acts based upon this law within 24 months from the date of adoption of this Law.
Article 33 Harmonization of Activities The legal and physical entities which produce circulate and used dangerous chemicals upon article 3 point (i) of this law, should harmonize their actions with the provisions of this Law within a period of 24 months, from the adoption of this Law.
Article 34 Repeal of contrary provisions With the entry into force of this Law, all other provisions regulating this field shall be considered contrary to it and are thereby repealed. Article 35 Application of administrative procedure For the implementation of this Law, and provisions upon this Law shall be applied the provisions of Law on Administrative Procedure, unless otherwise determined by this Law.
123
Article 36 Entry into force This law shall enter into force after approval by Kosovo Assembly and promulgation by Special Representative of Secretary General.
124
Bijlage 4: Health Inspectorate OFFICIAL GAZETTE OF THE PROVISIONAL INSTITUTIONS OF SELF-GOVERNMENT IN
KOSOVO / PRISHTINA: YEAR I / NO. 2 / 01 JULY 2006 Law No. 02/L-38
ON HEALTH INSPECTORATE
Kosovo Assembly,
Based on the Chapter 5.1.(h) and 9.1.26 (a) of the Constitutional Framework of Provisional th Self-Government in Kosovo (UNMIK Regulation no.2001/9 dated 15 May 2001)
In order to set legal basis for arrangement, advancement and improvement of health status aiming at the health care of Kosovo citizens,
Hereby adopts the following:
LAW ON HEALTH INSPECTORATE Basic provisions
Article 1
3.7. The Health Inspectorate (hereinafter the Inspectorate) is an administrative authority of the Ministry of Health that carries out external professional monitoring of the health institutions according to Article 102.1 of the Health Law.
3.8. According to the Kosovo Health Law, Article 101.2, professional monitoring ensures implementation of the ethic and professional norms and standards approved by the Ministry of Health.
125
3.11. The Inspectorate carries out external monitoring of the professional activities of health care institutions regardless of their forms of financing and ownership.
3.12. Monitoring of the work of health care institutions implies undertaking of all inspection measures foreseen with this law in order to achieve respective standards approved by the Ministry of Health.
3.13. The purpose of this body is to increase the quality of medical services and care towards citizens in the health care institutions.
Functions of the Health Inspectorate
Article 2
Functions of the health inspectorate are as follows:
3.14. Monitors implementation of the Health Law and other provisions in conformity with Article 1.5 regulating the health field.
3.15. Ensures technical and professional advice for health activities in order to implement legal provisions and standards foreseen with the Health Law.
3.16. Ensures necessary information regarding methods and techniques for fulfillment of respective standards in the health field.
3.17. Informs the Ministry of Health, institutions and competent authorities regarding illegal work in the health care institutions and undertakes measures foreseen by this law and other laws in conformity with given authorizations.
3.18. Ensures information, provides help and promotes the best medical practice for health care institutions.
126
6. The duty of the Inspectorate is to provide support to health care institutions in interpretation of legal norms and all other sub-legal acts issued by the Ministry of Health in order to carry out their efficient implementation.
Organization of the Health Inspectorate
Article 3
j)
The Health Inspectorate consists of the Chief Health Inspector and health inspectors.
k) The Chief Health Inspector and health inspectors are selected through advertisements organized by the Ministry of Health in conformity with the civil service rules.
l)
The Health Inspectorate compiles the work program.
m) Health Inspectors are responsible to the Chief Health Inspector.
n) The internal organization and functioning of the inspectorate is carried out with a special sub-legal act issued by the Ministry of Health.
o) In order to implement legal authorizations from its field of activity, the Health Inspectorate cooperates and coordinates its activity with the Labor Inspectorate, the Sanitary Inspectorate, the Inspectorate of Environment, Water Inspectorate and other relevant inspectorates, Prosecutors’ Offices, Kosovo Protection Corps (KPC) and the Kosovo Police Service (KPS).
Chief Inspector
127
Article 4
x.
The Chief Inspector is a manager and responsible for the work of the Health Inspectorate.
xi. The Chief Inspector ensures monitoring of unique implementation of Laws and regulations within the competencies of the Inspectorate.
xii. The Chief Inspector monitors the execution of decisions dealing with legal violations.
xiii. The Chief Inspector is responsible to the Minister of Health regarding his work.
xiv. The Chief Health Inspector compiles monthly and annual reports for his work and presents them to the Minister of Health.
xv. Initiates disciplinary procedure regarding the work of health inspectors (hereinafter: Inspectors) in the cases when they violate legal provisions or perform illegal activities during their work, under his powers.
xvi. For each action, under paragraph 4.6, informs the Minister of Health and the Permanent Secretary.
Financing of the activity of the Inspectorate
Article 5
The Ministry of Health finances the activity of the Health Inspectorate.
Health Inspectors
128
Article 6
Health Inspectors practice their activity in conformity with Article 2 of this law and carry out monitoring of the:
a) Quality of health services according to the fields, according to the standards accepted and set by the Ministry of Health;
xiii.
Method of admission, treatment and discharge of patients from health care institutions;
xiv. Reports from health staff and supportive staff in relation to patients, citizens and visitors within health care institutions;
xv. Prescription and the method of utilization of drugs and expiration dates as well as transport, warehousing and storage of drugs;
xvi.
Adequate manner to apply prevention, diagnostic, therapeutic and rehabilitation methods;
xvii. Maintenance of medical documents and evidences as well as other reporting forms in conformity with the determined rules.
xviii. Method of health staff reaction in emergency situations;
xix.
General inspection through which is ensured a high level of health care;
xx. Thematic inspection in order to provide an efficient review of the health policy of the Ministry at the national level or for specific obstacles in health care;
xxi. Public health inspection regarding the health conditions of the population in general and regarding vulnerable groups according to priorities of the Ministry and in cooperation with the National Institute of Public Health;
129
Responsibilities and authorizations of health inspectors
Article 7
7.1. Health Inspectors possess authorization for free access in the inspection of the implementation of normative acts of health care institutions.
(g) Health Inspectors shall freely enter at any time to all working places within health care institutions during their inspection without any notification.
(h) During inspection, Health Inspectors bear identification cards while practicing their function.
(i) Health Inspectors shall carry out necessary inspection and research to collect evidences that are considered important in order to ensure that legal provisions are being applied by health care institutions.
(j) During inspection, Inspectors are authorized to question health workers and health staff, in person or in the presence of other health workers and witnesses.
(k) Shall inspect application of measures on the part of the health care institutions with the purpose of avoiding threats to the health of patients.
(l) Health Inspectors shall require improvement and elimination of obstacles that may present violation of legal provisions in a period defined.
(m) Health Inspectors shall carry out control of all books and documents kept by the health care institution.
130
q) The Inspector has the authorization to copy extracts from registers and documents and confiscate them in case they need evidence in the presence of the staff or witnesses, by keeping records on the materials confiscated from the respective health care institution and by adhering to the rules (or sub-legal acts) foreseen for protection of the confidentiality of the patient and institution.
r)
Health Inspector can temporarily cease the activity of the health care institution.
s) Health Inspector can fully or partially cease the activity of the health care institution until the legal conditions are met.
t) Health Inspector can order implementation of concrete measures within the period defined by law.
u) Health Inspector can order other necessary measures for implementation of the law or other sub-legal acts issued by the Ministry of Health.
v) Health Inspector shall issue denunciation papers regarding severe violations of the law in order to raise penal procedure in the competent court against physical or legal persons.
w) During inspection, the inspector shall be also accompanied by the staff of the health care institution.
x) During inspection, inspectors shall protect the confidentiality of subjects inspected and interests of the third party.
y) In conformity with article 119 of the Health Law, health inspectors shall penalize in cases when provisions of this Law are being violated.
Practice of the work of the Health Inspectorate
Article 8
131
e) The person who has finished the faculty of medicine, pharmacy or dentistry and who is licensed by the Ministry of Health, who has passed the inspector exam and has at least five-year long work experience in the respective medical field, shall have the right to practice the function of the Health Inspector.
f) The monitoring of implementation of the law cannot be carried out by workers with lower professional qualification than the worker that is subject of monitoring.
g)
The exam for Health Inspectors is organized by the Ministry of Health.
Article 9
f) For the issues that require longer professional knowledge and experience, the Health Inspectorate may engage independent experts of respective field.
g) For the inspection according to article 6.1. (a), the Health Inspectorate hires in an obligatory manner an expert of the field which is object of inspection.
Termination of the activity of the Health Inspector
Article 10
4.13. When the Health Inspector establishes that legal authorizations were misused while carrying out the inspection by the health inspector, the health inspector has interacted in the business process of any health care institution or is in a blood relationship with any members of the management staff of this institution, the practicing of the activity by the health inspector will be terminated.
4.14. The activity of the health inspector shall be terminated also with a court decision.
132
10.3. In addition to termination of practicing the function of the Health Inspector, other disciplinary measures of regulating inspectors may be developed in conformity with provisions of the Kosovo Civil Service.
Appeals Procedure
Article 11
5.5. An appeal against the decision of the Health Inspector can be lodged within 8 days from the day when the Health Inspectorate has taken the decision.
5.6. The Health Inspectorate is obliged to decide according to the appeal lodged regarding the decision of the health inspector within 30 days.
5.7. The administrative contest against the decision of the health inspector can be raised to the competent court within 30 days.
5.8. The appeal lodged against the decision of the health inspector does not postpone the execution of the decision.
Interim Provisions
Article 12
In order to implement this law, the Ministry of Health shall issue sub-legal acts, no later than six months since the promulgation of the law.
Article 13
133
This law invalidates any other law or other provisions that are inconsistent with this law.
Article 14
The present law shall enter into force after adoption by the Assembly of Kosova on the date of its promulgation by the Special Representative of the Secretary-General.
Law No. 02/L-38 President of the Assembly
19 January 2006 _____________________
Academic Nexhat
1
