In welke mate volgen Belgische touroperators richtlijnen voor duurzaam toerisme en hoe kunnen deze richtlijnen beter geïmplementeerd worden in het Belgische aanbod op Finland?
Studiegebied Handelswetenschappen en Bedrijfskunde Opleiding Bachelor in het Toerisme en recreatiemanagement Academiejaar 2009-2010 Promotor Griet Laenen Docente Student Ilse Vanslembrouck
Inhoudsopgave Woord Vooraf ......................................................................................................................6 Dankwoord ..........................................................................................................................6 1. Inleiding...........................................................................................................................8 2. Theoretische benadering van het begrip ‘duurzaam toerisme’ ........................................ 10 2.1 Inleiding ....................................................................................................................................... 10 2.2 Duurzaam toerisme ..................................................................................................................... 11 2.2.1 Inleiding ................................................................................................................................ 11 2.2.2 Ontstaan van duurzaam ondernemen en duurzaam toerisme ............................................ 12 2.2.3 Belang van duurzaam toerisme ............................................................................................ 14 2.2.4 Het toepassen van de principes van duurzaam toerisme .................................................... 14 2.3 Planet : ecologisch verantwoord toerisme.................................................................................. 16 2.3.1 Inleiding ................................................................................................................................ 16 2.3.2 Belang van ecologisch verantwoord toerisme ..................................................................... 17 2.3.3 Toepassen van richtlijnen : Europese ecolabels ................................................................... 18 2.4 People en Profit : Socio–economisch verantwoord toerisme ..................................................... 19 2.4.1 Inleiding ................................................................................................................................ 19 2.4.2 Profit : economische ontwikkeling ....................................................................................... 19 2.4.3 People : Cultuur, religie en sociale interactie....................................................................... 20 2.4.4 Toepassen van richtlijnen voor socio–economisch verantwoord toerisme ........................ 21 2.5 Conclusie ..................................................................................................................................... 21
3. Duurzaamheidsrichtlijnen door en/of voor Finland ......................................................... 22 3.1 Duurzaam ondernemen in Finland .............................................................................................. 22 3.1.1 Inleiding ................................................................................................................................ 22 3.1.2 Natuurgebieden ................................................................................................................... 24 3.1.3 Overzicht van Finse organisaties .......................................................................................... 26
3.2 Finnish Tourist Board (FTB) / Matkailun edistämiskeskus (MEK) ................................................ 27 3.2.1 Inleiding ................................................................................................................................ 27 3.2.2 Visit Finland .......................................................................................................................... 28 3.2.3 Everyman’s Right .................................................................................................................. 28 3.3 Ministerie van Milieu / Ympäristöministeriö .............................................................................. 31 3.4 Metsähallitus ............................................................................................................................... 32 3.4.1 Inleiding ................................................................................................................................ 32 3.4.2 Richtlijnen ............................................................................................................................. 32 3.4.3 Besluit ................................................................................................................................... 34 3.5 Sustainable Arctic Tourism Association (SATA) ........................................................................... 35 3.5.1 Inleiding ................................................................................................................................ 35 3.5.2 Sustainable Model of Arctic Regional Tourism (SMART) ..................................................... 35 3.5.3 Richtlijnen ............................................................................................................................. 36 3.6 Samenvatting van bovenstaande richtlijnen ............................................................................... 39 3.7 Hoe hebben onderneming baat bij het volgen van deze richtlijnen? ......................................... 39 3.8 Conclusie ..................................................................................................................................... 40
4. Duurzaamheid van Belgische Touroperators ................................................................... 41 4.1 Inleiding ....................................................................................................................................... 41 4.2 Duurzaam ondernemen .............................................................................................................. 43 4.2.1 Thomas Cook ........................................................................................................................ 44 4.2.2 Bureau Scandinavia .............................................................................................................. 45 4.2.3 Gallia ..................................................................................................................................... 45 4.2.4 BEST tours............................................................................................................................. 46 4.2.5 Asteria Expeditions ............................................................................................................... 46 4.2.6 Joker ..................................................................................................................................... 47 4.2.7 Te Voet ................................................................................................................................. 48 4.2.8 Schematisch overzicht .......................................................................................................... 49
4.2.9 Conclusie .............................................................................................................................. 49 4.3 Duurzaamheid van het aanbod ................................................................................................... 50 4.3.1 Thomas Cook ........................................................................................................................ 51 4.3.2 Bureau Scandinavia .............................................................................................................. 53 4.3.3 Gallia ..................................................................................................................................... 54 4.3.4 BEST tours............................................................................................................................. 55 4.3.5 Asteria Expeditions ............................................................................................................... 57 4.3.6 Joker ..................................................................................................................................... 59 4.3.7 Te Voet ................................................................................................................................. 61 4.3.8 Schematisch overzicht .......................................................................................................... 62 4.4 Communiceren van duurzaamheid en sensibiliseren van klanten.............................................. 63 4.4.1 Thomas Cook ........................................................................................................................ 64 4.4.2 Bureau Scandinavia .............................................................................................................. 65 4.4.3 Gallia ..................................................................................................................................... 65 4.4.4 BEST tours............................................................................................................................. 65 4.4.5 Asteria Expeditions ............................................................................................................... 66 4.4.6 Joker ..................................................................................................................................... 66 4.4.7 ’t Zuiderhuis.......................................................................................................................... 67 4.4.8 Schematisch overzicht .......................................................................................................... 69 4.4.9 Conclusie .............................................................................................................................. 69 4.5 Overzichtstabel............................................................................................................................ 70
4.6 Implementatie van duurzaamheidsrichtlijnen ............................................................... 71 4.6.1 People ................................................................................................................................... 72 4.6.2 Planet.................................................................................................................................... 73 4.6.3 Profit ..................................................................................................................................... 75 4.6.4 Conclusie .............................................................................................................................. 75 4.7 Besluit .......................................................................................................................................... 76
4.7.1 Duurzaam ondernemen ....................................................................................................... 76 4.7.2 Duurzaamheid van het aanbod op Finland .......................................................................... 76 4.7.3 Communiceren en sensibiliseren ......................................................................................... 78 4.7.4 Conclusie .............................................................................................................................. 79 4.8 Foldertje ...................................................................................................................................... 80
5. Bibliografie .................................................................................................................... 81 6. Bijlagen .......................................................................................................................... 88
Woord Vooraf Ik ben al zeer lang geïnteresseerd in alles wat met duurzaamheid te maken heeft en probeer al jaren mijn steentje bij te dragen. Water en energie besparen, afval sorteren, gebruik maken van het openbaar vervoer, enzovoort. De keuze om rond duurzaamheid te werken was dus al snel gemaakt. Na overleg met de coördinator en mijn interne begeleider besloot ik dit eindwerk te koppelen aan mijn Erasmusstudie in Finland. De prachtige natuur en de verschillende culturen –twee zeer belangrijke elementen bij duurzaam toerisme– zorgen er immers voor dat deze bestemming steeds meer aan belang wint. Ook bleek dat steeds meer Belgische touroperators een aanbod op Fins Lapland voorstellen. Een eindwerk over deze bestemming is dus relevant. Na het verzamelen van informatie merkte ik dat Finse overheidsorganisaties heel wat richtlijnen en praktische tips voor duurzaam toerisme voorstellen, maar dat hier geen algemeen overzicht van bestond. Ik besloot daarom een overzicht van de verschillende Finse en overkoepelende organisaties op te stellen, en het aanbod op Finland van Belgische touroperators hieraan te toetsen. Ook nam ik mij voor praktische tips mee te geven, indien bleek dat de duurzaamheid van dit aanbod voor verbetering vatbaar is.
Dankwoord Bij deze bedank ik graag de mensen die mij hielpen dit eindwerk tot stand te brengen. Allereerst bedank ik mijn promotor, Griet Laenen, die mij steeds op enthousiaste wijze motiveerde en ongeacht de verre afstand steeds klaarstond voor feedback. Daarnaast bedank ik graag mevrouw Van Den Heede voor haar verwoede pogingen om ook met de studenten in het buitenland contact te houden. Ook dank aan Dries Calleeuw, die mij met raad en daad bijstond bij het gebruik van de Howest databanken. Verder was dit eindwerk niet tot stand gekomen zonder de contactpersonen bij de verschillende touroperators die zich bereid vonden mee te werken. Als laatste speciale dank aan mijn mama, die mij op stressvolle dagen een luisterend oor bood en mij steeds voorzag van koffie en een taartje.
Abstract Duurzaamheid is niet meer weg te denken uit onze huidige maatschappij en ook de toeristische sector blijft niet achter. Duurzaam toerisme is immers uiterst belangrijk om de aantrekkelijkheid van toeristische bestemmingen op lange termijn te garanderen. Met dit eindwerk stel ik mij daarom tot doel een bijdrage te leven aan de duurzaamheid van het aanbod van Belgische touroperators, in het bijzonder aan de duurzaamheid van het aanbod op Finland. Een theoretisch kader van de term ‘duurzaam toerisme’ is een must voor dit eindwerk. In hoofdstuk 2 bekijken we daarom de verschillende aspecten van duurzaam toerisme aan de hand van de kernbegrippen ‘people’, ‘planet’ en ‘profit’. Hiervoor maakte ik gebruik van recente internationale literatuurstudies, alsook van Belgische toeristische vakbladen. De indrukwekkende natuur en de verschillende culturen –in het bijzonder de Sami cultuur– zijn voor Finland zeer belangrijke USP’s. De Finse overheid blijkt heel wat in het werk te stellen om zowel de natuur als de bevolking te beschermen. Zo geven verschillende overheidsorganisaties richtlijnen voor duurzaam toerisme. In hoofdstuk 3 worden deze richtlijnen eerst uitgebreid besproken, daarna komen we tot een beknopte samenvatting van deze informatie. Hoofdstuk 4 is de kern van dit eindwerk. Hier bekijken we immers in welke mate Belgische touroperators ‘duurzaamheid’ in de onderneming en het aanbod integreren en hoe ze hierover communiceren naar de klant toe. Aan het eind van dit hoofdstuk zijn enkele voorbeelden van best practice opgenomen. Aan de hand van een foldertje komen we tot enkele tips voor touroperators om de richtlijnen uit hoofdstuk 3 beter te implementeren in het aanbod op Finland.
8 In welke mate volgen Belgische touroperators richtlijnen voor duurzaam toerisme, en hoe kunnen deze richtlijnen beter geïmplementeerd worden in het Belgische aanbod op Finland ?
1. Inleiding “ Europa bezit een grote diversiteit aan landschappen, natuurpracht, klimaatzones, culturen, talen, bevolkingsgroepen, levenswijzen en sociale waarden. Bovendien heeft het een hoge levensstandaard, […] en is er tijd voor ontspanning en vakantie. De groeiende interesse in het bezoeken van natuurgebieden en culturele sites zorgt voor een stijgend milieubewustzijn, en zo voor de welwillendheid om milieubeheer te integreren in het dagelijkse leven van toeristen en de lokale bevolking.” (Hamele 2002) Je hoeft tegenwoordig maar de krant open te slaan of de radio of televisie aan te zetten om geconfronteerd te worden met het begrip ‘duurzaamheid’. Zowel op regionaal, nationaal als internationaal niveau evolueert ‘duurzaam ondernemen’ dan ook van een trendbegrip naar een niet weg te denken aspect van diverse economische sectoren. Voor de toeristische sector, nog steeds bestempeld als één van de snelst groeiende sectoren ter wereld1, is het uiteraard zeer belangrijk om duurzaam te ondernemen. De term ‘duurzaamheid’ kan echter op verschillende manieren geïnterpreteerd worden. Het belang van duurzaam reizen stopt niet bij het respectvol benaderen van mens en milieu. Duurzaam toerisme is immers ook uiterst belangrijk om de populariteit van toeristische bestemmingen op lange termijn te garanderen. Gelukkig zijn de verschillende spelers binnen de toeristische sector zich hiervan bewust. Zo leggen touroperators steeds vaker zowel in hun brochures als op hun websites de nadruk op de duurzaamheid van hun bedrijf en producten, terwijl enkele touroperators zelfs specifiek gericht zijn op het organiseren en aanbieden van duurzame reizen. Ook de toeristische sector in België blijft niet achter. Zo kent Travel Magazine jaarlijks awards toe aan Belgische touroperators, en daar hoort ook de categorie Travel Award Duurzaam Toerisme / Duurzame Touroperator bij. De laatste decennia wonnen de Noord–Europese landen als vakantiebestemming sterk aan belangstelling (zie tabel 1). Logischerwijze won ook Finland als vakantiebestemming aan populariteit (zie tabel 2).
International Tourist Arrivals Northern Europe
2000 42 600 000
2006 54 900 000
2007 56 000 000
Tabel 1, Bron : WTO, World Tourism Barometer, Volume 6, no. 1, January 2008
1
UNWTO, “Sustainable Tourism Management at World Heritage Sites”, ix, x, xi
9 International Tourist Arrivals Finland
1995 1 779 000
2000 2 714 000
2003 2 756 000
2004 2 840 000
2005 3 140 000
Tabel 2, Bron : WTO, World Tourism Barometer, Volume 6, no. 1, January 2008
Fins Lapland groeide de laatste jaren uit tot een belangrijke winterbestemming. In vergelijking met andere Europese toeristische trekpleisters staat het toerisme in Finland nog een beetje in de kinderschoenen. Toch is er al een uitgebreide toeristische infrastructuur voorhanden op vlak van transport (trein, bus, vliegtuig), accommodatie (hotels, jeugdherbergen, wildernishutten), catering, enzovoort. Duurzaam ondernemen is in Finland, net zoals in de andere Nordic Countries2, van zeer groot belang. Aangezien de indrukwekkende natuur en de Finse Sami3 (beter bekend als ‘Lappen’) belangrijke USP’s zijn, is het niet verwonderlijk dat verschillende Finse en overkoepelende instanties zich inzetten om richtlijnen voor duurzaam toerisme op te stellen. Het lijkt me dan ook interessant om na te gaan welke organisaties richtlijnen uitvaardigen en wat deze richtlijnen precies inhouden, om vervolgens het aanbod op Finland van Belgische touroperators aan deze richtlijnen te toetsen. De vraagstelling van dit eindwerk luidt dan ook als volgt: “In welke mate volgen Belgische touroperators richtlijnen voor duurzaam toerisme, en hoe kunnen deze richtlijnen beter geïmplementeerd worden in het Belgische aanbod op Finland ?” Met dit eindwerk stel ik mij tot doel een bijdrage te leveren aan de duurzaamheid van het aanbod van Belgische touroperators, en specifiek aan de duurzaamheid van het aanbod op Finland. Om een duidelijk beeld van de probleemstelling te krijgen, bekijken we in hoofdstuk 2 wat het begrip ‘duurzaamheid’ en in het bijzonder ‘duurzaam toerisme’ inhoudt. Hiervoor maak ik gebruik van recente internationale literatuurstudies, alsook van Belgische toeristische vakbladen. In hoofdstuk 3 introduceer ik de richtlijnen van enkele Finse instanties en een overkoepelende organisatie. Hiervoor maak ik hoofdzakelijk gebruik van het aangeboden materiaal op de websites. In hoofdstuk 4 toets ik vervolgens de duurzaamheid van het aanbod. Hiervoor maakte ik aan de hand van artikels in vakbladen een selectie van Belgische touroperators met een aanbod op Finland. Enerzijds maak ik uiteraard gebruik van de brochures en websites. Aangezien Finland –en Lapland in het bijzonder– een belangrijke winterbestemming is, maak ik zo veel mogelijk gebruik van de winterbrochures (2009 – 2010). Anderzijds verwerk ik hier ook de persoonlijke respons van contactpersonen bij de besproken touroperators. In hoofdstuk vijf komen we tot een overzicht van praktische tips om de verschillende richtlijnen beter in het aanbod te implementeren.
2
De Nordic Countries zijn Fennoscandinavië (dit is Noorwegen, Zweden, Denemarken en Finland) en IJsland De Sami bevolking leeft in het noordelijke deel van Noorwegen, Sweden, Finland en het Russische schiereiland Kola. Fins Lapland is dus slechts een deel van hun territorium. 3
10
2. Theoretische benadering van het begrip ‘duurzaam toerisme’ 2.1 Inleiding In dit hoofdstuk stel ik mij tot doel de begrippen ‘duurzaamheid’ en ‘duurzaam toerisme’ nader te verklaren. Van Dale (2005) verklaart de term als volgt: “duurzaam (bn.) 1 geschikt, bestemd om te duren, weinig vergankelijk, die op hechte grondslagen rust: een duurzame herinnering; zo min mogelijk grondstoffen verbruikend; gebruik makend van herwinbare bronnen: duurzame energie. 2 lang aanhoudend, voor lange tijd: een duurzaam gebruik. Verschueren Groot Encyclopedisch woordenboek (1996) verklaart het ietwat beknopter als volgt: “duur’zaam (…zamer, -st) A. bn. geschikt om voort te duren: …zame samenwerking. 2. lang goed blijvend: een … zame stof. 3. lang bestaand: een - gebruik. B. bw. Voor lange tijd: - verenigd blijven.” Wanneer je dit begrip toepast op toerisme en zo ‘duurzaam toerisme’ bekomt, dan wijst het op de kwaliteit en duurzaamheid van toeristische producten. Het behelst duurzaamheid op zowel ecologisch, sociaal als economisch vlak, en vergt dus een respectvolle interactie met fauna, flora, bevolkings- en minderheidsgroepen. Het begrip ‘duurzaam toerisme’ wordt dan ook sterk geassocieerd met de verschillende acties die ondernomen (moeten) worden om het aanbod duurzaam te maken. De toeristische sector kent deze drie elementen het best onder de naam ‘duurzaamheidsdriehoek: People (Sociaal). Planet (Natuur). Profits (Economie). People Socio – culturele context
Planet
Profit
Natuur– en milieucontext
Economische context
Bron : Toerisme Vlaanderen, Woordenlijst ‘Duurzaam Toerisme’ – 2003, september 2003
Elk deelaspect van duurzaam toerisme wordt bovendien door een hele resem theoretische benaderingen en praktische voorschriften en/of richtlijnen vergezeld. Uiteraard kwam dit omvangrijk aanbod aan theoretische en praktische gegevens niet zomaar tot stand. Ze zijn het gevolg van een decennialange evolutie waarin respect voor fauna, flora, bevolkingsgroepen en culturen geleidelijk aan steeds hoger op de prioriteitslijst kwamen te staan. Onder punt 2.2 van dit hoofdstuk bekijken we daarom eerst het ontstaan van duurzaam ondernemen en duurzaam toerisme. Daarna volgen een aantal argumenten over het belang van duurzaam toerisme. Vervolgens overlopen we enkele aandachtspunten met betrekking tot het toepassen van duurzaamheidscriteria. Onder punt 2.3 en 2.4 gaan we verder in op de twee belangrijkste deelaspecten van duurzaam toerisme, respectievelijk ecologisch verantwoord toerisme en socio–economisch verantwoord toerisme.
11
2.2 Duurzaam toerisme 2.2.1 Inleiding Verschillende organisaties hebben een eigen definitie van duurzaam toerisme: “Sustainable tourism development and management refer to the environmental, economic and socio–cultural aspects of tourism, with the establishment of a suitable balance between these three dimensions to guarantee its long–term sustainability.” (UNWTO)1 “The goal of sustainable nature tourism is to provide visitors with valuable experiences in natural surroundings in fully sustainable ways. The […] principles for sustainable tourism in protected areas relate to the various ecological, social, cultural and economic aspects of sustainability.”(Metsähallitus)2 “Duurzaam toerisme […] is een vorm van toerisme die zowel mens, milieu als de lokale cultuur van de gastregio respecteert en die een globaal evenwicht brengt in deze drie dimensies. Het resulteert in een kwaliteitsverbetering waar alle betrokken partijen baat bij hebben en is economisch rendabel.” (WES)3 Er bestaat dus (nog) geen afgebakende wetenschappelijke definitie van duurzaam toerisme, maar de diverse pogingen tot een alomvattende definitie benadrukken steeds een respectvol omgaan met de ecologische, sociale en economische kenmerken van om het even welke toeristische bestemming, zodat toeristische ontwikkelingen de plaatselijke natuur en bevolking op lange termijn ten goede komen. Hoe het begrip ‘respectvol omgaan met ecologische, sociale en economische kenmerken’ wordt geïnterpreteerd, hangt echter sterk af van de waarden die de verschillende belanghebbenden (bijvoorbeeld de lokale bevolking, regionale en nationale toeristische bedrijven, touroperators, enzovoort) aan dit begrip toekennen. Vanuit een economisch standpunt kan internationaal toerisme bijvoorbeeld gezien worden als een bron van inkomsten voor de lokale bevolking, terwijl het vanuit ecologisch en sociaal standpunt beschouwd kan worden als een bedreiging voor de plaatselijke fauna, flora, culturen en religies. Ook voor de lokale bevolking is de invulling van dit begrip daarom niet altijd even makkelijk. Binnen dezelfde gemeenschap kan de één toerisme zien als een positieve en lucratieve onderneming, terwijl de ander toerisme associeert met de teloorgang van de plaatselijke natuur en/of sociale waarden. Bijgevolg ontstaan er ook op lokaal vlak vaak conflicten tussen verschillende partijen over de invulling van het begrip ‘duurzaam toerisme’.
1
UNWTO, “Tourism at the crossroads of economic, social and environmental consideration”, p 5 http://www.metsa.fi/sivustot/metsa/en/NaturalHeritage/ProtectedAreas/SustainableNatureTourism/ Sivut/SustainableNatureTourisminProtectedAreas.aspx 3 WES, “Het begrip ‘duurzaam toerisme’ – visievorming”, november 2003, p 11 22
12
2.2.2 Ontstaan van duurzaam ondernemen en duurzaam toerisme Er bestaat geen twijfel meer over dat toerisme in de huidige economie een zeer belangrijke en snel groeiende sector is geworden4. Verschillende organisaties beweren zelfs dat toerisme tegenwoordig één van de snelst groeiende industrieën ter wereld is (supra).
Grafiek, Bron : World Tourism Barometer, Volume 6, no. 1, January 2008
Deze evolutie is echter niet louter positief op te vatten. Niemand twijfelt er tegenwoordig namelijk nog aan dat ongepland toerisme op om het even welke bestemming voor problemen zorgt op ecologisch, economisch en/of sociaal vlak. Bijgevolg zoeken de verschillende subsectoren binnen de toeristische sector steeds vaker naar middelen om duurzamer te ondernemen, waardoor het karakter van het hedendaags toerisme langzaamaan verandert. Deze verandering in standpunten en aanpak veranderde echter niet overnacht. Integendeel, er gingen enkele decennia overheen alvorens het belang van duurzaam toerisme echt erkend werd. In de jaren ’50 waren toerisme en natuurbescherming twee afzonderlijke publieke interesses die over het algemeen naast elkaar bestonden. In de vroege jaren ’70 kenden zowel het massatoerisme als het milieubewustzijn een sterke groei in de westerse samenleving. Bovendien kwam tijdens de jaren ’70 ook het ‘ethisch consumentisme’5 op. Reeds in diezelfde jaren werden conflicterende belangen tussen toerisme en natuurbeheer vastgesteld. ‘Groen consumentisme’6 kwam echter pas op vanaf de vroege jaren ’80, samen met een publieke bezorgdheid om vervuiling, de opwarming van de aarde en het gat in de ozonlaag. Onder consumentendruk werden tijdens de jaren ’80 dan ook heel wat goederen geproduceerd die specifiek verbonden waren met milieubehoud en milieubescherming (Peattie 1995, in Rämet et al 2005). Uiteindelijk werd vanaf de jaren ’90 in alle economische sectoren steeds sterker de nadruk gelegd op duurzaam ondernemen en uiteraard bleef ook de toeristische sector niet achter. Sinds 1990 focusten 4
In 2008 telde de World Tourism Organisation wereldwijd zo’n 922 miljoen aankomsten. Dit is ongeveer 18 miljoen personen meer dan in het voorgaande jaar. Bovendien leverde toerisme naar internationale bestemmingen in 2008 zo’n $ 944.000.000.000 of € 642.000.000.000 op, wat goed is voor ongeveer 30% van de wereldwijde exportdiensten van dat jaar. (bron: http://unwto.org/facts/eng/barometer.htm) 5 Een marktinteresse in goederen die geen negatieve impact hebben op het milieu of op leefgemeenschappen (Anderson and Cunningham 1972, in Rämet et al 2005). 6 Het specifiek associëren van ethische goederen met de impact op het milieu (Rämet et al 2005).
13 enkele toeristische ondernemingen zich, in samenwerking met niet–gouvernementele organisaties, bijvoorbeeld op het ontwikkelen van toerisme met respect voor de natuur en inheemse volkeren. Deze ondernemingen labelden hun aanbod als ‘ecotoerisme’, ‘cultureel toerisme’ of simpelweg ‘alternatief toerisme’. Deze vormen van toerisme proberen zowel de reizigers als de gastbevolking een positieve ervaring mee te geven door middel van interacties en gedeelde ervaringen (Stronza 2001). Tegenwoordig is duurzaam toerisme een belangrijke ontwikkeling binnen de toeristische sector. Er komt daarom heel wat inspanning uit verschillende hoeken. Onder impuls van Fiona Jeffrey, voorzitter van de World Travel Market, luidde het motto van WTO dit jaar bijvoorbeeld ‘Sustainable Tourism, The Key of the Future’. Op 11 november werd op deze beurs ook de WTM World Responsible Tourism Day georganiseerd. Bovendien werden er onder de naam WTM World Responsible Tourism Programme drie dagen lang conferenties gehouden waaraan zowel hotelketens, luchtvaartmaatschappijen, reisorganisatoren, toeristische diensten, universiteiten en studiebureaus enthousiast deelnamen7. Ook op Belgisch8 vlak is een stijgende interesse in duurzaam ondernemen en duurzaam toerisme sterk merkbaar. Zo besteden enkele belangrijke toeristische vakbladen heel wat aandacht aan duurzaamheid. In Travel Magazine verscheen de serie ‘Duurzaam Toerisme’9, maar ook in Travel Express en Infotravel is plaats voor artikels over duurzame ontwikkelingen. Deze toenemende aandacht heeft echter nog lang geen consensus tot gevolg. Zo stelt Griet Geudens, manager Duurzaam Toerisme bij Toerisme Vlaanderen, in TM 265: “Ik stel *…+ vast dat er wordt gepraat over duurzaam toerisme, maar in het reisgedrag zie ik maar weinig veranderen. Er is een grotere kennis over de impact van het toerisme op het milieu, de informatie hierover is ook in veel grotere mate beschikbaar dan tien jaar geleden, maar dat weekt tot op vandaag maar weinig veranderingen los in het reisgedrag.”10 In TM 273 viel dan weer te lezen: “Uit onderzoek blijkt dat steeds meer reisconsumenten belangstelling hebben voor duurzame toeristische producten en hiervoor zelfs iets meer willen betalen. *…+ De verwachting is *dan ook+ dat in de toekomst steeds meer reizigers en ook reisorganisatoren de duurzame initiatieven in hun reis of in hun product zullen integreren.”11
7
“World Travel Market London, hoogtijd voor duurzame aanpak”, Travel Magazine, p65 In Nederland staan ze zelfs al een stapje verder. Leden van ANVR verplichten zich er daar namelijk toe een online trainingsprogramma te volgen en hierover een examen af te leggen. Niet slagen voor dit examen kan eventueel het einde van het ANVR–lidmaatschap betekenen. Tegen eind 2009 moeten alle touroperators die lid zijn binnen hun bedrijf een duurzaamheidscoördinator aanstellen, een beleidsverklaring en actieplan uitwerken en een rapportering voorleggen. Bron: “ANVR incorporeert duurzaamheid”, Travel Express 259, p14 9 met subtitels zoals ‘Duurzaam Toerisme: de missie van toerisme Ierland’ (nr. 268), ‘Duurzaam in de vaart: cruises en ferries ’ (nr. 269 en nr. 270), ‘Duurzaam toerisme: de Groene Sleutel’ (nr. 273), ‘Duurzaam Toerisme: de reisbrochure van de toekomst’ (nr. 274), 10 “Duurzaam Toerisme: Stand van Zaken”, Travel Magazine, p16 11 “Duurzaam Toerisme : De Groene Sleutel”, Travel Magazine, p54 8
14
2.2.3 Belang van duurzaam toerisme De plaatselijke natuur, cultuur en geschiedenis zijn de belangrijkste elementen van een toeristische bestemming. Toerisme loopt dan ook de kans een zelfvernietigend proces te zijn, wanneer het ondoordacht gebruikmaakt van de natuurlijke en culturele aspecten waarop het is gebaseerd. Het lijdt daarom geen twijfel dat duurzaam toerisme een must is voor het voortbestaan van de toeristische sector. Zonder de bescherming van mens en milieu worden ontwikkelingsmogelijkheden en dus ook toeristische ontwikkeling op lange termijn immers bijzonder moeilijk. De negatieve impact van toerisme laat zich op verschillende vlakken voelen. Wat het milieu betreft, is toerisme vaak verantwoordelijk voor watervervuiling, bodemvervuiling en bodemdegradatie, luchtvervuiling, het bewust of onbewust vernietigen van de habitat van wilde dieren, enzovoort. Bovendien kan toerisme er op socio–economisch vlak voor zorgen dat de lokale bevolking wordt geweerd uit bepaalde (natuur)gebieden, in het bijzonder uit de natuurgebieden die werden afgebakend om er de dierenpopulatie op peil te houden12. We mogen uiteraard niet vergeten dat toerisme ook een positieve invloed kan hebben. Zo kan toerisme een belangrijke speler zijn in duurzame ontwikkeling en natuurbeheer, bijvoorbeeld omdat het mogelijkheden biedt om milieubewustzijn bij een groot publiek aan te wakkeren. Zo is WWF er bijvoorbeeld van overtuigd dat de toeristische sector dezelfde belangen in milieubescherming deelt, ook al is de reden voor dit doel zeer verschillend (Hamele 2002). Een goede samenwerking tussen de verschillende partijen kan op lange termijn een positief verschil maken voor alle belanghebbenden. Daarom is het daarom belangrijk om toeristische acties te integreren in andere ecologische en economische activiteiten. Hall (1998) en Butler (1999) zien de toekomst positief tegemoet: zij stellen dat een nieuw groen paradigma zijn opkomst kent, waarbij zowel de toeristische sector als de diverse natuurverenigingen verschillende vormen van natuurbeheer kan ondersteunen (in Rämet et al 2005).
2.2.4 Het toepassen van de principes van duurzaam toerisme Hunter & Green (1995) alsook Butler (1999) stellen dat er allereerst een duidelijke, alom aanvaarde definitie van ‘duurzaamheid’ en ‘duurzaam toerisme’ nodig is, om een succesvolle toepassing van duurzaamheidscriteria te garanderen (in Rämet et al 2005). Het is volgens hen belangrijk om, aan de hand van deze definitie, toeristische acties nauwkeurig te plannen en vervolgens te controleren13. Welford & Ytterhus (1999) poneren echter dat het precies definiëren van duurzaam toerisme misschien een verloren inspanning is. Ze stellen dan ook voor om de afzonderlijke elementen van duurzaam toerisme te onderzoeken binnen het toeristisch kader, om zo tot bruikbare gegevens te komen (in Halme 2001). Ik laat in het midden of een definitie van duurzaam toerisme al dan niet noodzakelijk is om tot goede resultaten te komen. Wat wel vast staat, is dat er al heel wat
12
Het is misschien niet onbelangrijk om op te merken dat het ontwikkelen en afbakenen van beschermde gebieden aan het toerisme voorafgaat, terwijl de lokale bevolking vaak pas wordt geweerd nadat het toerisme er zich ontwikkeld tot een lucratieve bezigheid (Hamele 2002). 13 Volgens Rämet (2005) moet duurzaamheid worden opgemeten aan de hand van kwalitatieve en kwantitatieve indicatoren, zodat de ‘werkelijke’ impact van toerisme en de bereikte duurzaamheid kan worden vastgesteld.
15 afzonderlijke elementen werden onderzocht, en dat hier inderdaad ook heel wat bruikbare gegevens mee zijn bekomen14. Toerisme is uiteraard niet één dienst, maar een combinatie van verschillende diensten zoals daar zijn transport, accommodatie, catering, toeristische attracties, incoming agents, touroperators, tourmanagers, enzovoort. Elke onderneming heeft verschillende doelstellingen. De impact die deze diensten op de omgeving en de plaatselijke bevolking hebben, verschilt dan ook sterk. Alle spelers accepteren de principes van duurzaam toerisme –duurzaam ondernemen met het oog op een positieve ecologische, sociale en economische ontwikkeling, maar ook hier zorgen belangenconflicten ervoor dat de toepassing van deze principes vaak problematisch is (Cater 1995). In 1997 stelde Forsyth dat, aangezien de toeristische sector bestaat uit een groot aantal subsectoren, de sector an sich niet verantwoordelijk kan worden gehouden voor de sociale, economische of milieugerichte problemen die toerisme met zich meebrengt. Hij gaat ervan uit dat een samenwerking van alle subsectoren een onmogelijke opgave is, en dat elke subsector dan ook zelf verantwoordelijk is voor het aanpakken van problemen omtrent duurzaamheid. Elf jaar later heeft deze opinie –ondanks verschillende pogingen deze te weerleggen– nog steeds een grote aanhang. Ik stel mij echter de vraag of het inderdaad een onmogelijke opdracht is om alle toeristische subsectoren te laten samenwerken. Zo kunnen incoming agents en touroperators bijvoorbeeld de voorkeur geven aan hotels die voldoen aan enkele duurzaamheidsvoorschriften en/of partners sturen in hun duurzaamheidsbeleid. Ze kunnen ook kiezen voor openbaar vervoer in plaats van individueel transport waar mogelijk, of lokale eetgelegenheden in hun aanbod opnemen in plaats van all–in formules voor te stellen. Toeristische ondernemingen kunnen bovendien baat hebben bij het vrijwillig toepassen van duurzaamheidsrichtlijnen of het uit eigen beweging samenwerken met bijvoorbeeld milieuorganisaties. Zo kunnen toeristische producten of ondernemingen die met ecologisch en socio–economisch verantwoordelijk ondernemen geassocieerd worden, ervoor zorgen dat het bedrijfsimago positiever wordt gepercipieerd door het publiek, waardoor de aangeboden toeristische producten een meerwaarde krijgen15. Net zoals in andere economische sectoren, worden zowel de sector als de overheid verantwoordelijk geacht voor het reglementeren van bepaalde zaken. Een positief gevolg van wetten die uitgevaardigd worden door de overheid, is dat iedereen in de sector verplicht wordt deze te volgen16, zodat er
14
Een voorbeeld van een term die zo sterk aan belang heeft gewonnen is ‘carrying capacity’. Binnen de toeristische sector wordt carrying capacity gedefinieerd als het maximum aantal bezoekers dat op een bepaald moment een toeristische bestemming kan bezoeken, zonder hierbij enerzijds een teloorgang van de fysieke, economische en socio–culturele omgeving te veroorzaken en anderzijds een onaanvaardbare vermindering van de belevingskwaliteit van de bezoekers als gevolg te hebben. Deze definitie houdt in dat overschrijden van de bezoekerslimiet schadelijke gevolgen heeft voor de toeristische bestemming, de bezoekers en dus ook voor de toeristische sector. 15 Of die meerwaarde dan ook een meerprijs betekent, hangt af van de toeristische organisaties 16 In de jaren ’90 werd in Groot Brittannië een onderzoek gevoerd, waarbij aan het licht kwam dat belangrijke toeristische ondernemingen de voorkeur gaven aan door de overheid uitgevaardigde wetgevingen. De geïnterviewden gaven aan dat het vrijwillig toepassen van duurzaamheidsrichtlijnen hun marktpositie kon ondermijnen, aangezien zogenaamde ‘free riders’ toeristische producten aan competitieve prijzen aanboden en zo een groter publiek aantrokken (Forsyth 1997).
16 weinig tot geen discussies mogelijk zijn 17 . Het ontbreken van duidelijke wetten zorgt bij ondernemingen namelijk voor heel wat afkeurende uitspraken over anderen, zonder eerst kritisch naar de eigen activiteiten te kijken. Het is dus belangrijk om ook omtrent duurzaam toerisme bepaalde wetgevingen uit de vaardigen, maar deze wetten mogen niet al te beperkend zijn. Ze moeten de verschillende ondernemingen binnen de toeristische sector de kans geven om binnen een wettelijk vastgelegd kader zelf flexibele antwoorden op de huidige problematiek te geven. Dit laatste is zeer belangrijk. We mogen immers niet uit het oog verliezen dat de toeristische sector een economische sector is, en dat winstgevendheid daarom een belangrijke factor is. Om het toeristisch aanbod enige marktwaarde te geven, moet uiteraard ingespeeld worden op de vraag van de consument. Studies hebben aangetoond dat ‘leisure tourists’ hun reis vaak beschouwen als een ontsnapping uit de alledaagse sleur. Reizen wordt dan gezien als een manier om afstand te nemen van het werk, de huishoudelijke of sociale verplichtingen, een strak tijdschema, enzovoort. De bestemming en de authenticiteit van de bestemming zijn in dit geval vaak van minder groot belang. Het is daarom soms moeilijke de consument warm te maken voor een duurzamer aanbod op een populaire bestemming. Toerisme wordt in dit geval immers eerder geassocieerd met ontspanning dan met het altruïsme, respect of gezond verstand van de toerist. Het is in deze gevallen dus aan de touroperator om klanten te stellen én het aanbod duurzaam te maken / te houden.
2.3 Planet : ecologisch verantwoord toerisme 2.3.1 Inleiding De bescherming van het leefmilieu is niet enkel nodig om het voortbestaan van de toeristische sector te garanderen. Het is, zoals de wetenschap en media ondertussen al zoveel malen aangaf, een morele verplichting om een leefbare wereld te garanderen. Het is dan ook uitermate belangrijk dat een snel groeiende sector als het toerisme alle mogelijkheden benut om ecologische duurzaamheid te garanderen. Het uitgebreide en nog steeds toenemende aanbod aan theorieën, praktijkgerichte ideeën, richtlijnen en labels met betrekking tot ecologisch verantwoord toerisme wijst erop dat de toeristische sector een groeiende interesse in natuurbescherming krijgt. Zoals het geval is voor duurzaam toerisme, is ook voor ecologisch verantwoord toerisme nog geen afgebakende wetenschappelijk definitie voorhanden. Volgens sommige definities valt het samen met duurzaam toerisme, en impliceert het dus een respectvol omgaan met de ecologische, sociale en economische kenmerken van een bestemming. Voor anderen is ecologisch verantwoord toerisme enkel gericht op het respectvol omgaan met en het behouden van fauna en flora. Voor nog anderen valt ecologisch verantwoord toerisme samen met ‘ecotoerisme’, al spreken enkele wetenschappers dit tegen door te stellen dat ecotoerisme eerder wijst op het beleven van de natuur dan op het behoud ervan18. 17
Zo kunnen de ietwat kortzichtige en zelfs ietwat infantiele opvattingen als “ik wil wel, maar alleen als de rest het ook doet” bovendien gemakkelijk vermeden worden. 18 Cater (1995) stelt bijvoorbeeld dat ecotoerisme meestal verwijst naar recreatie in al dan niet beschermde natuurgebieden zoals regenwouden, koraalriffen, enzovoort. Hij stelt ook dat studies hebben aangetoond dat ecotoerisme de achteruitgang van een gebied kan versnellen. Wheeller (1994) labelt ecotoerisme dan weer op niet mis te verstane wijze als ‘egotoerisme’ (in Forsyth 1997).
17
2.3.2 Belang van ecologisch verantwoord toerisme Zoals in 2.2.4 werd aangegeven, kan toerisme op velerlei manieren een negatieve impact hebben op het milieu19. We zien echter dat natuurparken zowel voor bepaalde ontwikkelde landen als voor bepaalde ontwikkelingslanden een belangrijke troef zijn. Toeristische activiteit in en rond deze natuurparken en andere beschermde zones kunnen zowel positieve als negatieve gevolgen hebben. Een positieve invloed van toerisme is merkbaar wanneer de user fees en/of taksen worden aangewend om het natuurbeheer in deze zones en parken te beheren. Ook kan toerisme voor een verhoogde aandacht en een verhoogde immateriële steun voor bepaalde gebieden zorgen. Wanneer toerisme belangrijk is voor de lokale of nationale economie kan het immers (lokale) autoriteiten aanmoedigen om beschermde zones en natuurparken beter te beheren. De impact van toerisme op verschillende natuurzones kan aan de hand van wetenschappelijke methodes en indicatoren gemeten en opgevolgd worden. Hierdoor kunnen wetenschappers ook de verandering binnen deze natuurzones op langere termijn voorspellen. Bijgevolg kunnen instanties –mits samenwerking, planning en controle– de teloorgang van natuurgebieden anticiperen en tegengaan (Rämet et al 2005). Een samenwerking tussen toeristische organisaties en organisaties voor natuurbescherming is daarom sterk aangeraden. Beiden streven immers naar de bescherming van natuurgebieden, ook al liggen hun beweegredenen hiervoor sterk uiteen. Bij een samenwerking kunnen beide sectoren hun expertise aanwenden om de leemte tussen theoretische benaderingen en praktijkgerichte oplossingen op te vullen. Zo kunnen de kennis en ervaring van lokale NGO’s de toeristische ondernemingen onder andere helpen om voorbeelden van ‘best practices’ in hun product te implementeren (Hamele 2002). Hamele stelt ook dat er al enkele voorbeelden van ‘good practices’ van ecologisch verantwoord toerisme beschikbaar zijn in kleinschalige vormen van toerisme. Wanneer we echter de volledige toeristische sector –en dan vooral het massatoerisme– onder de loep nemen, dan zien we dat er nog heel wat werk voor de boeg staat (2002). Het wordt daarom een dringende zaak om ook voor populaire bestemmingen ecologische duurzaamheidsvoorschriften vast te leggen, en uiteraard om deze vervolgens ook toe te passen. Het is bijvoorbeeld een succesvolle aanpak gebleken om beschermde gebieden op te delen in toegankelijke en beperkt toegankelijke gebieden. Officiële paden20 zijn dan enkel gesitueerd in de toegankelijke gebieden, zodat het recreatief gebruik van deze gebieden geconcentreerd is in de minst gevoelige zones. Zo kunnen supervisoren de toegang tot de meest fragiele en meest waardevolle gebieden immers beperken en controleren (Rämet et al 2005). Heel wat voorbeelden van ‘best practice’ op dit vlak vinden we in Australië, waar de overheid in 1997 het Sustainable Tourism Cooperative Research Centre (STCRC) oprichtte21.
19
Watervervuiling, luchtvervuiling, bodemvervuiling, bodemdegradatie en het verkleinen of vernietigen van het leefgebied van wilde dieren zijn hiervan slechts enkele voorbeelden. 20 Deze paden worden aangelegd door middel van kunstmatige structuren zoals trappen en duckboards, zodat hun onmiddellijke omgeving beschermd wordt tegen sleet en verstoring (Rämet et al 2005). 21 http://www.crctourism.com.au/Page/About+Us/Who+we+are.aspx
18
2.3.3 Toepassen van richtlijnen : Europese ecolabels22 Het stijgende milieubewustzijn deed de marktkansen van duurzame producten en diensten sterk toenemen. Het is –net zoals in andere sectoren– een uitdaging ervoor te zorgen dat duurzame toeristische producten makkelijk te herkennen zijn, zodat de consument een weloverwogen aankoopbeslissing kan maken. Om aan te geven welke toeristische producten en diensten duurzaam zijn, is het handig ecolabels toe te kennen. Het toekennen van deze ecolabels heeft twee functies. Enerzijds wordt het voor reizigers duidelijk welke toeristische ondernemingen milieubewust en sociaal doordacht handelen. Anderzijds worden met deze certificaten bepaalde normen vastgelegd binnen de toeristische sector. De kern van elk Europees ecolabel zijn milieucriteria. Door de welvarendheid en de sterke bescherming van arbeidsrechten in de meeste Europese landen beschouwen de meeste organisaties socio-economische criteria als minder belangrijk, hoewel sommige certificaten ook hiermee rekening houden23. In 2001 bestonden er ongeveer 60 milieucertificaten en awards voor bijna alle toeristische producten en diensten. Meer dan 30 van deze certificaten en awards waren gericht waren op accommodatie24. Europa telt dan ook zo’n half miljoen slaapgelegenheden. 95% hiervan zijn micro–ondernemingen25 of kleine ondernemingen26. Deze slaapgelegenheden hebben uiteraard een impact op het milieu, maar ze hangen ook op directe wijze af van de kwaliteit van hun natuurlijke omgeving. Hierdoor zijn veel van deze ondernemingen zeer actief en innovatief wat het bedenken en toepassen van zeer milieuvriendelijke prestaties betreft. Het toekennen van ecolabels zorgt in dit geval voor een erkenning van deze prestaties, waardoor ze als voorbeeld kunnen dienen voor ondernemingen die in mindere mate stilstaan bij de duurzaamheid van hun diensten. In TM 273 viel te lezen: “Wereldwijd verwerven steeds meer toeristische accommodaties een label voor milieuvriendelijk ondernemen. *…+ Blijkbaar zien steeds meer bedrijven *…+ voordelen bij het behalen van een ecolabel. Het gaat dan niet alleen om milieuvriendelijke, energiebesparende en dus winstgevende ingrepen, maar ook om de algemene verwachting dat in de toekomst de vraag naar een duurzaam toeristisch aanbod zal groeien.”27 Het is duidelijk dat milieuvriendelijk handelen sterk aan belang wint, zowel bij toeristische ondernemingen als bij het grote publiek. Hier en daar wordt gevreesd dat het gebruik van ecolabels, het gebruik van de term ‘ecotourisme’ of het benadrukken van de duurzaamheid van de onderneming eerder tot doel heeft de consument aan te trekken en zo een grote winstmarge te verkrijgen, in plaats van een oprechte bezorgdheid om het milieu aan te geven. Ik ben echter van mening dat deze evolutie naar een duurzamer aanbod, ongeacht de motivaties van verschillende partijen, ongetwijfeld een positieve evolutie is. Een veel voorkomend en moeilijker op te lossen probleem met betrekking to ecolabels is dat consumenten 22
Vooral gebaseerd op het artikel “Eco–labels for Tourism in Europe: Moving the Market towards more Sustainable Practices”, 2002 23 Criteria zijn in dit geval bijvoorbeeld de aankoop en het gebruik van lokale artisanale producten en landbouwproducten met als doel het steunen van de lokale economie. 24 Hotels, jeugdherbergen, berghutten, campings, vakantiehuisjes, boerderijen open voor toerisme, enzovoort. 25 Een onderneming met minder dan 10 werknemers 26 Een onderneming met minder dan 50 werknemers (http://europa.eu/legislation_summaries/enterprise/business_environment/n26026_nl.htm) 27 “Duurzaam Toerisme: De Groene Sleutel”, Travel Magazine, p54
19 vaak niet weten wat een bepaald label precies inhoudt. Bovendien is het grote aantal verschillende labels vaak verwarrend. De goedbedoelde poging om de duurzaamheid van producten en diensten aan te geven, mist dan ook vaak zijn doel. Hamele (2002) stelt dat het daarom belangrijk is om meer duidelijkheid te scheppen, bijvoorbeeld door dezelfde labels te gebruiken over gans Europa.
2.4 People en Profit : Socio–economisch verantwoord toerisme 2.4.1 Inleiding Zoals reeds werd aangegeven, heeft duurzaam toerisme niet enkel ecologische, maar ook socio–economische aspecten. Waar ecologisch verantwoord toerisme vooral gericht is op de natuurlijke omgeving, is socio–economisch verantwoord toerisme gericht op de invloed van toerisme op de economische, sociale, culturele en religieuze activiteiten van de lokale bevolking. Socio–economische duurzaamheid wordt dan ook bereikt wanneer toerisme de lokale economie ten goede komt, wanneer het geen negatieve effecten heeft op de lokale culturele en religieuze activiteiten en wanneer er zich een respectvolle interactie met de lokale bevolking plaatsvindt.
2.4.2 Profit : economische ontwikkeling De invloed van toeristische ontwikkeling op de lokale economie kan moeilijk onderschat worden. Zowel in naties met lage als hoge inkomsten kan toerisme een belangrijke economische rol spelen. Het is echter duidelijk dat deze inkomsten bijzonder significant zijn voor derdewereldlanden, waar ze de economie op weinig andere bronnen kunnen baseren. Voor sommige landen speelt toerisme dan ook een zeer belangrijke rol in hun ontwikkelingsstrategie. De lokale bevolking blijkt in dit geval vaak bereid grote toegevingen te doen om toerisme te bevorderen. De lokale samenleving kan daardoor zowel in positieve als in negatieve zin sterk veranderen wanneer toerisme een belangrijke(re) bron van inkomsten wordt. Een positieve invloed van toerisme is merkbaar bij een verhoogde tewerkstellingsgraad en de ontwikkeling van de lokale economie. Een negatieve invloed is dan weer merkbaar wanneer de lokale economie afhankelijk wordt van de inkomsten uit de toeristische sector. Het is belangrijk te beseffen dat niet alle leden van een gemeenschap in dezelfde mate beïnvloed worden door de ontwikkeling van toerisme. Sommigen komen direct in contact met buitenstaanders, bijvoorbeeld wanneer zij actief zijn als gids of receptionist. Anderen komen slecht indirect in contact met de toeristische sector, bijvoorbeeld als leveranciers van voedsel voor hotels en restaurants. Voor personen die voltijds werken in de toeristische sector kan de toename van toerisme dan ook belangrijker zijn dan voor personen die er slechts indirect en in beperkte mate inkomsten door verkrijgen (Stronza 2001). Hoe verschillende leden van de plaatselijke bevolking staan tegenover de ontwikkeling van toerisme kan dan ook sterk afhangen van de persoonlijke baat die ze hierbij hebben.
20
2.4.3 People : Cultuur, religie en sociale interactie Toerisme kan een grote invloed hebben op de gedragingen en waarden van de lokale bevolking. Zo kunnen stereotype opvattingen van toeristen overgedragen worden op de lokale bevolking. Dit gebeurt wanneer reizigers bepaalde verwachtingen hebben over de bevolking, en bij sociale contacten de voorkeur geven aan personen die er inheems uitzien en zich gedragen op een manier die de toerist percipieert als authentiek 28 . De bevolking past zich vervolgens aan dit verwachtingspatroon aan, in de hoop zo reizigers tevreden te stellen en in de toekomst meer toeristen aan te trekken. Urry (1996, in Stronza 2001) beschrijft dit fenomeen met de term ‘tourist gaze’. Een ander aspect van toerisme is dat een cultureel voorwerp of een ritueel vaak wordt gecommercialiseerd29. Dit kan twee gevolgen hebben. Enerzijds kunnen bepaalde voorwerpen of rituelen die in onbruik zijn geraakt opeens opnieuw aan belang winnen, wanneer reizigers hier positief op reageren. Anderzijds kan een belangrijk voorwerp of ritueel zijn spirituele, ceremoniële of culturele betekenis verliezen wanneer reizigers deze voorwerpen beschouwen als souvenirs, of deelnemen aan rituelen die enkel bestemd zijn voor ingewijden. Op lange termijn kunnen lokale tradities, waarden en voorwerpen dus ofwel aan betekenis winnen30 door een heropleving onder invloed van de interesse van buitenstaanders, ofwel hun oorspronkelijke betekenis en waarde verliezen door het commercialiseren ervan. Stronza stelt dat de lokale bevolking reizigers vaak als superieur percipieert, en door de grote toevloed van buitenlandse goederen, personen en idealen daarom de levensstijl en visie van de buitenstaanders aanneemt, waardoor de eigen cultuur minder belangrijk/onbelangrijk wordt (2001). Ik stel mij echter de vraag of het niet een beetje hypocriet is om van bepaalde bevolkingsgroepen te verwachten dat ze in een veranderende maatschappij na contact met buitenstaanders nog steeds hun traditionele levenspatroon behouden, terwijl wij, westerse reizigers, het voor onszelf als een verrijking zien om elementen uit andere culturen over te nemen? Is het vermijden van veranderingen binnen bepaalde culturen om de lokale tradities te behouden niet deels wat met de term ‘tourist gaze’ wordt beschreven? Het is uiteraard zeer belangrijk respect voor de lokale cultuur en religie te hebben, maar een verandering in een samenleving is niet (steeds) enkel het gevolg van toerisme. Ook op andere vlakken heeft toerisme vaak een impact. Zo kan toerisme leiden tot de uitsluiting van de plaatselijke bevolking in bepaalde beschermde gebieden of natuurgebieden. In de meeste gevallen gaat het creëren van natuurgebieden het toerisme vooraf, terwijl het weren van de lokale bevolking slechts gebeurt nadat het toerisme zich ontwikkelt en lucratief blijkt. De lokale bevolking kan op die manier de dupe worden van het gebruik of zelfs misbruik van hun natuurlijke bronnen. Er vindt slechts een positieve evolutie plaats wanneer (leden van) de lokale bevolking een rol gaan spelen als beheerder en beschermer van deze natuurlijk bronnen.
28
Een problemen hierbij is dat deze authenticiteit een subjectiviteit concept is dat steunt op de eerde vermelde stereotype opvattingen, in plaats van op historische of etnografische feiten. 29 In Engelstalige werken wordt hiernaar verwezen als ‘the commodification of culture’ 30 MacCannel (1984) beschrijft dit als ‘reconstructing ethnicity’ (in Stronza 2001)
21
2.4.4 Toepassen van richtlijnen voor socio–economisch verantwoord toerisme Er zijn, in vergelijking met ecologische richtlijnen, weinig suggesties voorhanden om het socio–economisch aspect van toerisme in goede banen te leiden en duurzaamheid op dit vlak te garanderen. Dit betekent echter niet dat er niets kan veranderen. Voor alle toeristische ondernemingen geldt dat samenwerking met de lokale organisaties ten zeerste is aangeraden. Zo kan de lokale bevolking actief deelnemen aan processen van toeristische ontwikkelingen, en wordt de kans op een teruglek31 sterk verkleind. Voor de touroperator is het bovendien belangrijk geen misleidende stereotypes in brochures of op websites af te beelden, zodat de reiziger een realistisch beeld van de bestemming en de bevolking krijgt alvorens op de bestemming aan te komen32. Zo kan het stereotiep verwachtingspatroon doorbroken worden, waardoor de reiziger bij aankomst het gevoel heeft waar voor zijn geld te krijgen, en bovendien op een niet-selectieve manier met de lokale bevolking omgaat. Het is ook uiterst belangrijk om reizigers duidelijk te maken dat er ook op de vakantiebestemming sociale en culturele grenzen zijn die gerespecteerd moeten worden. Het blijkt een zeer moeilijke opgave om reizigers te motiveren afstand te nemen van plaatselijke gebeurtenissen die plaatsvinden in besloten kring. Een groot aantal reizigers is zich er nog steeds niet van bewust dat culturele of religieuze rituelen misschien wel mooie plaatjes opleveren, maar dat de aanwezigheid of participatie van reizigers er zeer storend kan zijn.
2.5 Conclusie De toeristische sector legde, net zoals andere economische sectoren, een lange weg af vooraleer duurzaamheid een belangrijk punt op de agenda werd. Na heel wat wetenschappelijk onderzoek bestaat er nog steeds geen consensus over de definitie van duurzaam toerisme, maar alle betrokken partijen aanvaarden wel dat duurzaam toerisme een respectvolle omgang met de ecologische en socio–culturele aspecten van een bestemming inhoudt. Tegenwoordig besteedt ook de toeristische sector heel wat aandacht aan duurzaamheid, maar dit levert helaas nog steeds onvoldoende resultaten op. Het wordt daarom dringend tijd dat heel wat spelers binnen de toeristische sector een grotere inspanning leveren en efficiënt handelen, in plaats van elkaar met de vinger te wijzen, de schuld voor een onduurzaam aanbod bij de concurrentiedruk te leggen of een strenge wetgeving af te wachten. Ze dreigen immers zelf een slachtoffer te worden van de eigen aanpak. Het inperken van de vervuilende invloed van toerisme, invoeren van ecolabels en tegengaan van de economische teruglek zijn een goed begin, maar de toeristische sector heeft nog heel wat werk voor de boeg. Als alle ondernemingen proberen samen te werken, zowel met elkaar als met lokale (milieu)organisaties, dan moet het mogelijk zijn om van de huidige toeristische sector in een duurzame sector te maken.
31
het proces waarbij het door toeristen gespendeerde geld niet op de vakantiebestemming blijft, maar terugkeert naar de buitenlandse investeerder. 32 In 1988 beschreef Rossel de weergave van bevolkingsgroepen in enkele brochures als “overdrijvingen, misleidende weergaves en leugens” (in Stronza 2001). We kunnen ervan uitgaan dat afbeeldingen tegenwoordig representatiever zijn, maar is dit werkelijk het geval? Mooie plaatjes zijn ontegensprekelijk een belangrijke marketingtool, maar wat als ze de consument onrealistische verwachtingen geven?
22
3. Duurzaamheidsrichtlijnen door en/of voor Finland 3.1 Duurzaam ondernemen in Finland 3.1.1 Inleiding
Figuur 1 : Kaart van Finland
1
Finland staat bij reizigers vooral bekend om de prachtige natuur –met talrijke bossen en meren2– die doorheen het land te bewonderen valt. Aangezien Finland door zijn noordelijke ligging bovendien een bijzondere fauna en flora bezit, leent het zich uitstekend tot natuurtoerisme. Zowel de overheid als particulieren en individuen springen echter heel voorzichtig met deze natuurlijke bronnen om. Zo heeft Finland met 8,2% van de totale oppervlakte het hoogste percentage aan strikt beschermde gebieden in Europa. Bovendien is ongeveer 2,9 miljoen hectare bos, of zo’n 13% van de totale bosoppervlakte, onderworpen aan verschillende gradaties van 3 natuurbescherming . Op de officiële toeristische website VisitFinland valt te lezen: “Wide-ranging and detailed environmental data and high levels of technological skill form the basis of Finland's effective environmental protection policies. As one of the world's wealthiest industrialised countries, Finland is also able to afford vital environmental investments. Finland's low population density and comparatively unspoilt natural environment also facilitate nature conservation.”4
De Finse overheid neemt heel wat initiatieven om de ontwikkelingen binnen de diverse economische sectoren, en dus ook het toerisme, in goede banen te leiden. Vooral aan natuurbehoud besteedde het de voorbije decennia heel wat aandacht. Zo hernieuwde Finland tijdens de jaren ’90 de wetgevingen inzake afval en de bescherming van de water- en luchtkwaliteit en hervormde het sinds de toetreding tot de Europese Unie in 1995 de diverse lokale en nationale wetgevingen inzake milieubescherming en natuurbehoud tot één duidelijke nationale wetgeving. In 1997 hernieuwde Finland de Nature Conservation Act, en in 2000 traden de Environmental Protection Act, alsook de Land Use and Building Act in voege5. Sectie 20 van de Finse grondwet stelt: “De natuur en haar biodiversiteit, het milieu en het nationale erfgoed zijn iedereens verantwoordelijkheid. De overheid stelt zich tot doel iedereen het recht op een gezond leefmilieu te garanderen, alsook het recht een invloed te hebben op beslissingen die betrekking hebben op de eigen leefomgeving.”6 1
Bron : http://www.externalharddrive.com/countries/graphics/maps/finland.gif Finland heeft 187.888 meren en 647 rivieren, alles samen zo’n 33.000 km² aan binnenwateren (VisitFinland). 3 VisitFinland, http://www.finland-tourism.com/web/guest/finland-guide/about-finland/nature 4 VisitFinland, http://www.finland-tourism.com/web/guest/finland-guide/about-finland/nature 5 http://www.ymparisto.fi/default.asp?node=6466&lan=en 6 Section 20 - Responsibility for the environment: “Nature and its biodiversity, the environment and the national heritage are the responsibility of everyone. The public authorities shall endeavour to guarantee for 2
23 Ook in België staat Finland bekend om het milieubewustzijn. In TM 270 stelt Claes Almér, Marketing & Media Relations van Bureau Scandinavia: “Wie Scandinavië kent, weet dat *…+ kwesties zoals veiligheid en leefmilieu al sinds de jaren tachtig aan de orde zijn bij de autoriteiten *…+. Zowel in Noorwegen, Finland en Zweden is de aandacht voor milieubescherming bijzonder groot en neemt men de zorg voor het milieu extreem ernstig. *…+ Nergens anders *…+ is de veiligheid– en milieuwetgeving dermate uitgebouwd en streng.”7 Dit heeft uiteraard een grote invloed op de toeristische sector. Verder in het artikel valt te lezen: “Concrete acties binnen de toeristische sector *…+ zijn bijvoorbeeld aanwezig bij Viking Line8. Zowel de hoofdzetel als alle schepen van Viking Line opereren onder het internationale milieucertificaat ISO 14001. Er bestaat een gigantisch verschil tussen de normale wereldwijde minimum milieuwetgeving en wat elke maatschappij op vrijwillige basis investeert voor extra maatregelen. Voor Viking Line is de doelstelling zich dermate als milieubewuste onderneming te profileren dat klanten precies om die reden voor dit aanbod kiezen.”9 Zoals uitvoerig werd beschreven in hoofdstuk 2, is niet alleen milieubewustzijn maar ook respect voor de plaatselijke bevolking, de lokale economie en minderheidsgroepen een belangrijk onderdeel van duurzaam ondernemen. Ook hier scoort Finland goed. Zo houdt Finland steeds meer rekening met minderheidsgroepen. De Zweedstalige Finnen10 zijn het sterkst vertegenwoordigd. Zo is het Zweeds een officiële taal, en een politieke partij vertegenwoordigt de Zweedstaligen in het Finse parlement11. Ook de Finse Sami bevolking wordt goed vertegenwoordigd, en het Sami parlement12, die onder meer verantwoordelijk is voor zaken aangaande taal, cultuur, de status van inheemse bevolking, de distributie van fondsen, enzovoort, beschermt hun rechten. De Roma13 hebben weinig of geen officiële vertegenwoordigers, maar ze hebben wel de vrijheid tot het uitdrukken van hun sterke culturele identiteit.
everyone the right to a healthy environment and for everyone the possibility to influence the decisions that concern their own living environment.” (Viljanen 2009) 7 “Duurzaam in de vaart : cruises en ferries”, Travel Magazine, p54 8 Viking Line is een belangrijke Finse rederij met hoofdkantoor in Mariehamn, die een vloot ferry’s tussen Finland, de Åland eilanden, Zweden en Estland opereert. (www.vikingline.fi) 9 “Duurzaam in de vaart : cruises en ferries”, Travel Magazine, p54 10 Zweedstalige Finnen zijn wettelijk gezien geen officiële minderheidsgroep in Finland 11 Ruotsalainen kansanpuolue (fin) / Svenska folkpartiet (swe) / Swedish Peoples' Party (eng) 12 Het Sami parlement (Saamelaiskäräjät (fin), Sámediggi in Northern Sami, Sämitigge in Inari Sami, Sää´mte´ǧǧ in Skolt Sami) is gevestigd in Inari. (http://www.samediggi.fi) 13 De Roma zijn Finse staatsburgers die de Finse taal spreken. Ze hebben een sterke culturele identiteit, maar beschouwen zichzelf wel als Finnen (http://www.suomi.fi/suomifi/english/subjects/law_and_legal_protection /nationality_languages_and_minorities/index.html ).
24
3.1.2 Natuurgebieden
Figuur 2 : Nationale Parken in Finland
14
In de tweede helft van de twintigste eeuw besloot de Finse overheid maatregelen te nemen om de biodiversiteit van de Finse natuur te behouden en te beschermen. Het richtte daarom ondertussen 35 Nationale Parken op: stuk voor stuk omvangrijke gebieden met prachtige landschappen en een grote diversiteit aan natuurlijke kenmerken. De Finse staatsorganisatie Metsähallitus 15 beheert hiervan 34 Nationale Parken, terwijl het Finnish Forest Research Institute16 het 35e park, Koli Nationaal Park, beheert. Natuurbescherming is uiteraard het voornaamste doel, maar sinds kort spelen ook de lokale gemeenschap en economie een steeds grotere rol, vooral in afgelegen gebieden zoals Fins Lapland (Erkkonen 2006). De Nationale Parken worden (soms slechts gedeeltelijk) opengesteld voor recreatieve doeleinden 17 . Zo vinden wandelaars er gemarkeerde paden in verschillende moeilijkheidsgraden. Deze zijn uitgerust met schuilhutten, houten loopbruggen, opstapjes en trappen (zie Figuur 3).
Figuur 3 : voorbeeld houten trappen in Pÿhätunturi NP Foto’s : Ilse Vanslembrouck
14
Enerzijds herleidt dit de negatieve impact van toerisme tot een minimum, anderzijds verhoogt het de veiligheid van de bezoekers in ‘boulder fields’, venen, moerassen, enzovoort. Veel van deze parken hebben bovendien bezoekerscentra die de plaatselijke fauna en flora uitgebreid voorstellen en daarbij tips geven om de excursies zo succesvol mogelijk te maken (Metsähallitus). Deze bezoekerscentra zijn meestal gevestigd aan het begin van de wandelpaden, waardoor ze de ideale uitvalsbasis voor excursies vormen (Johansson 2006).
Bron : http://www.metsa.fi/sivustot/metsa/en/NaturalHeritage/ProtectedAreas/NationalParks/Sivut/ NationalParksareFinlandsNaturalTreasures.aspx 15 Metsähallitus heeft als doel de meer dan 12 miljoen hectare staatseigendom aan land- en watergebieden te beheren, zodat de Finse gemeenschap hierbij op de meest aangewezen manier baat heeft. 16 In het Fins ‘Metla’, wat staat voor ‘Metsäntutkimuslaitos’ 17 Een aantal regels en voorschriften zorgt ervoor dat deze buitenrecreatie het natuurbehoud niet belemmert. (http://www.metsa.fi/sivustot/metsa/en/NaturalHeritage/ProtectedAreas/NationalParks/Sivut/NationalParksa reFinlandsNaturalTreasures.aspx)
25 Naast deze Nationale Parken richtte de overheid ook 19 Strict Nature Reserves op, om onderzoek in onbetreden natuurlijke gebieden mogelijk te maken. Hier bekijken onderzoekers bijvoorbeeld in welke mate menselijke aanwezigheid een verandering van de natuur en omgeving veroorzaakt. Ze worden daarom in hun natuurlijke staat behouden, en zijn dus per definitie ontoegankelijk voor publiek 18 . Onderwijsactiviteiten worden soms wel toegestaan, maar enkel wanneer dit het natuurbehoud niet in gevaar brengt. Metsähallitus beheert ook deze 19 Strict Nature Reserves19. Een derde type natuurbescherming in Finland is het Europese Natura 2000 netwerk, door de Europese Unie opgezet om de biodiversiteit in lidstaten van de EU te beschermen en behouden. Ze beschermen natuurlijke elementen die in het verleden over het hoofd gezien werden, zoals de onderwatervegetatie langs de Finse kusten, meren, rivieren, kliffen, enzovoort. De gebieden die Finland voor het Natura 2000 netwerk als kandidaat naar voorbracht, waren veelal beschermde en wildernisgebieden en gebieden die deelnemen aan programma’s voor natuurbehoud. In 2005 behelsde het Finse Natura 2000 netwerk 1860 gebieden, goed voor 19 000 km². Alle zijn in overeenstemmingen met de EU richtlijnen. Bijna 80% van het Finse Natura 2000 gebied zijn staatseigendom. Alle activiteiten die natuurbehoud niet in gevaar brengen, zijn hier toegestaan. Een groot deel hiervan is dus ook toegankelijk voor recreatieve doeleinden (Metsähallitus20). Wanneer we het huidige aanbod op Finland bekijken, dan blijkt onmiddellijk dat de natuurlijke omgeving de belangrijkste USP voor deze bestemming is. Bovendien wint Fins Lapland, met de Sami bevolking als tweede belangrijke USP, als winterbestemming steeds meer aan populariteit. Om deze ontwikkeling in goede banen te leiden, is het dan ook bijzonder belangrijk dat zowel de Finse instanties als de buitenlandse touroperators de principes van duurzaam toerisme in alle deelaspecten van de toeristische sector integreren. In dit hoofdstuk bekijken we dan ook de Finse Dienst voor Toerisme, alsook enkele Finse organisaties en een overkoepelende non-gouvernementele organisatie voor duurzaam ondernemen en toerisme. Hierbij krijgen we niet alleen een overzicht van de verschillende diensten en organisaties, maar ook van de richtlijnen voor duurzaam toerisme die zij voorop stellen.
18
Vergunningen worden enkel verleend in het kader van wetenschappelijk onderzoek http://www.metsa.fi/sivustot/metsa/en/NaturalHeritage/ProtectedAreas/StrictNatureReserves/ Sivut/Strict NatureReservesareforStudyingNature.aspx 20 http://www.metsa.fi/sivustot/metsa/en/NaturalHeritage/ProtectedAreas/Natura2000Sites/ Sivut/Natura 2000AreasEstablishedtoProtectBiotopesandSpecies.aspx 19
26
3.1.3 Overzicht van Finse organisaties
Internationale samenwerking Sustainable Arctic Tourism Association Finse Overheid
SMART-project
6 Richtlijnen Ministerie van Werkgelegenheid en Economie
Ministerie van Milieu Ympäristöministeriö
Finnish Tourist Board (FTB) Matkailun edistämiskeskus
Metsähallitus
(MEK)
Visit Finland
Everyman's Right
9 Richtlijnen
Finnish Forest Research Institute Metsäntutkimuslaitos (Metla)
27
3.2 Finnish Tourist Board (FTB) / Matkailun edistämiskeskus (MEK) 3.2.1 Inleiding Om het toerisme naar Finland te bevorderen, richtte het Ministerie van Werkgelegenheid en Economie (toen nog het Ministerie van Handel en Industrie) in 1973 een Dienst voor Toerisme op. Deze dienst, in het Fins ‘Matkailun edistämiskeskus’ of kortweg MEK, heeft drie kernfuncties. Allereerst is MEK verantwoordelijk voor het internationaal promoten van Finland als toeristische bestemming. Het werkt hiervoor samen met Finse toeristische ondernemingen, de Finse ambassade en Finpro21. De Finland Promotion Board22, verantwoordelijk voor het internationale imago van het land, incorporeert MEK als de deskundige op vlak van toerisme. MEK bevordert bovendien de samenwerking tussen de aanbieders en verkopers van toeristische producten en diensten. Ze werken daarvoor samen met buitenlandse toeristische ondernemingen, vertegenwoordigers en ambassades. MEK gaat bovendien actief op zoek naar nieuwe doelgroepen, om vervolgens de promotie ook op deze doelgroepen toe te spitsen23. Een tweede kernfunctie is het verzamelen en beschikbaar stellen van marktgegevens. Ook hiervoor werkt MEK samen met touroperators, internationale organisaties, onderzoeksinstellingen, enzovoort. Wanneer MEK voldoende gegevens over een bepaald onderwerp heeft verzameld, dan analyseert het deze, om de informatie vervolgens beschikbaar te stellen voor toeristische bedrijven en organisaties. De belangrijkste bevindingen zijn ook op de website te vinden. Een bijkomende taak van MEK is daarom het ontwikkelen, beheren en promoten van een elektronisch informatieplatform. De derde kernfunctie heeft betrekking op het stimuleren van een hoogkwalitatieve productontwikkeling en commercialisering. Daarom neemt MEK deel aan het creëren van regionale toerismestrategieën en participeert het als deskundige in de productontwikkeling van Finse toeristische centra. MEK ontwikkelt bovendien thematische projecten die gebaseerd zijn op de nationale toerismestrategie (zie bijlage 1), waarna het de toepassing van deze projecten plant en coördineert. Om de slaagkansen van deze objectieven te vergroten, zorgt MEK voor financiële steun bij het ontwikkelen, implementeren en internationaal promoten van aantrekkelijke en competitieve producten en diensten. De overheid stelt hiervoor een budget24 ter beschikking, maar ook de toeristische sector draagt jaarlijks zo’n € 500 000 bij25.
21
“Finpro is a global expert network established by Finnish companies, with a national task for promoting the growth and competitiveness of Finnish companies through internationalization” (www.finpro.fi) 22 Finland Promotion Board (finland.fi) valt onder de bevoegdheid van het Ministerie van Buitenlandse Zaken 23 Hierdoor start MEK in januari 2010 bijvoorbeeld de samenwerking met één Japanse en drie Chinese onafhankelijke vertegenwoordigers in Tokyo, Beijing, Shanghai en Hong Kong (http://www.mek.fi/w5/mekfi/index.nsf/(Pages)/Asia_info?opendocument&np=A) 24 In 2009 kreeg MEK een budget van € 14 800 000 ter beschikking, in 2010 werd dit bedrag wegens de economische situatie teruggeschroefd naar € 9 200 000 (http://www.mek.fi/w5/meken/index.nsf/(Pages)/Co-operation_between_Finnish_Tourist_Board_and_Finpro? opendocument&np=A) 25 bijvoorbeeld door het investeren in de marketing en distributie van de eigen campagnes (http://www.mek.fi/w5/meken/index.nsf/(Pages)/About_us)
28
3.2.2 Visit Finland
De Finnish Tourist Board / MEK heeft met www.visitfinland.fi een afzonderlijke website voor de consumentgerichte promotie van Finland als toeristische bestemming26. Op VisitFinland krijgt de potentiële bezoeker heel wat algemene informatie over Finland, maar ook de informatie over specifieke bestemmingen, transport, accommodatie, toeristische attracties, enzovoort is omvangrijk. Misschien interessant: ook internationale touroperators met een aanbod op Finland kunnen op deze site een plaatsje verwerven27. Zoals verwacht benadrukt VisitFinland sterk het belang van de natuur. Onder ‘Responsible Travel’ schrijft Jari Lyytimäki, onderzoeker bij het Finnish Environment Institute: “Finnen zijn thuis in het bos, dicht bij de natuur. Dit is waar we gaan om te ontspannen, te luisteren naar het geluid van de vogels en de bomen, te luisteren naar onze innerlijke gedachten. *…+ De meest luxueuze zaak van de wereld is vrede en rust.”28 Onder de rubriek ‘Nature’ besteedt VisitFinland dan ook heel wat aandacht aan de Finse fauna en flora, de Nationale Parken, de overige beschermde natuurgebieden, enzovoort. Ook het concept ‘Everyman’s Rights’29 bespreken ze hier uitgebreid (zie bijlage 2). Deze bespreking is een goed afgelijnde en makkelijk te begrijpen weergave van de rechten en plichten van Finnen en internationale bezoekers die van de natuur gebruikmaken.
3.2.3 Everyman’s Right Het juridische concept ‘Everyman’s Right’ geeft iedereen de kans vrij te genieten van activiteiten in en langs de vele uitgestrekte bossen, heuvels, meren, rivieren, enzovoort. Bovendien geeft het iedereen de toestemming om bessen en paddenstoelen te plukken voor eigen gebruik. De Noord–Europese natuur is echter heel fragiel, en ze herstelt langzaam wanneer bezoekers er schade aan berokkenen. De vrijheid om van de natuur te genieten gaat daarom gepaard met de verplichting de omgeving onverstoord te laten, en het rijke natuurlijke erfgoed te beschermen. Het is voor touroperators met een aanbod op Finland misschien geen slecht idee om de wetgeving omtrent Everyman’s Right in hun brochures op te nemen, of een link op hun websites te plaatsen. Daarom geef ik hiervan, aan de hand van de brochure ‘Everyman’s Right’30, een kort overzicht.
26
De website is beschikbaar in Fins, Zweeds, Engels, Duits, Frans, Russisch, Spaans, Italiaans, Japans en Chinees Op 8 januari 2010 werden onder de rubriek ‘Tour Operators’ touroperators uit Australië, België, China, Duitsland, Estland, Finland, Frankrijk, Hong Kong, Ierland, India, Italië, Japan, Nederland, Noorwegen, Rusland, Spanje, Ukraïne, USA, Verenigd Koninkrijk, Zuid – Korea, Zweden en Zwitserland weergegeven. 28 http://www.visitfinland.com/web/guest/finland-guide/about-finland/nature 29 http://www.visitfinland.com/web/guest/finland-guide/about-finland/nature/everymans-rights 30 Everyman’s Right, The Finnish Ministry of the Environment (2007), ISBN 952-11-2786-1 (pdf) 27
29
1. Buitenrecreatie 2. Kamperen 3. Bosvruchten 4. Kampvuur 5. Afval achterlaten 6. Honden en katten
7. Gebruik van wegen 8. Sneeuwscooters 9. Varen 10. Vissen 11. Jagen 12. Interpretatie van Everyman’s Right
1. Buitenrecreatie Iedereen heeft het recht om het even waar te wandelen, skiën, fietsen of rijden, zolang dit de natuur niet schaadt. Hierop zijn uiteraard enkele uitzonderingen. Zo mag je tijdens de zomer geen akkers betreden, en tijdens het broedseizoen moet je het betreden van gevoelige natuurgebieden vermijden. 2. Kamperen Iedereen heeft het recht om het even waar te rusten, zwemmen, zonnebaden of picknicken. Ook vrij kamperen gedurende een beperkte tijd is toegestaan. Voor langere periodes moet je toestemming aan de landeigenaar vragen. Wanneer in de omgeving kampeerplaatsen voorzien zijn, dan moet je hiervan gebruik maken. Bovendien mag je (meestal) niet kamperen op publieke stranden. 3. Bosvruchten Bessen, paddenstoelen en bloemen mag je vrij plukken, zolang het niet om beschermde soorten gaat. Ook kruiden en specerijen mag je plukken, als de Nature Conservation Act deze soorten niet beschermt. In natuurreservaten is het plukken van planten en bloemen in mindere mate toegestaan. Het Nature Conservation Decree31 beschermt zeldzame planten . 4. Kampvuur Kampvuur is niet toegestaan zonder toestemming van de landeigenaar, met uitzondering van noodgevallen. Ze zijn ten strengste verboden bij risico op bosbrand, zelfs wanneer de landeigenaar toestemming geeft. Op kampeerplaatsen en in recreatiegebieden moet je de kampvuurplaats gebruiken. 5. Afval achterlaten Het achterlaten van afval is wettelijk verboden onder Finland’s Waste Act. De wet houdt iedereen persoonlijk verantwoordelijk voor het opruimen van zijn eigen afval. 6. Honden en katten Honden moeten van 1 maart tot 19 augustus aan de leiband. Buiten deze periode moet uitdrukkelijke toestemming worden gegeven. De eigenaar van de hond is verantwoordelijk voor het opruimen van uitwerpselen. Katten mogen enkel vrij rondlopen op het gebied van de eigenaar.
31
Zie pagina 7 in de brochure, ISBN 952-11-2786-1 (pdf), voor een beknopte lijst van beschermde planten
30 7. Gebruik van wegen Het gebruik van gemotoriseerde voertuigen is grotendeels beperkt tot het gebruik van publieke wegen. Wandelaars, fietsers en ruiters hebben onbeperkte toegang tot private wegen. 8. Sneeuwscooters Het gebruik van sneeuwscooters is enkel toegestaan op bevroren waterwegen en aangepaste paden. De landeigenaar moet voor het gebruik van andere wegen toelating geven. Bestuurders van sneeuwscooters mogen geen gebruik maken van publieke wegen, tenzij om straten of bruggen over te steken. 9. Varen Iedereen heeft vrije toegang tot de waterwegen. Boten mogen tijdelijk voor anker gaan zonder dat daarvoor toestemming is vereist. Motorboten moeten ondiepe baaien vermijden, omdat vissen hier paaien. Het gebruik van jet–ski’s en luidruchtige boten is verboden in de nabijheid van woningen. 10. Vissen Iedereen mag in onbeschermde wateren vissen met een gewone vislijn. Voor vissen met ander materiaal moet je een fee betalen. 11. Jagen Jagen is enkel toegestaan tijdens het jachtseizoen. Voor jagen moet de landeigenaar altijd toestemming geven, en de jager moet steeds een fee betalen. 12. Interpretatie van Everyman’s Right Everyman’s Right slaat ook op land en watergebieden die iemands persoonlijk eigendom zijn. Iedereen moet daarom de privacy en waarden van deze eigenaar respecteren.
31
3.3 Ministerie van Milieu / Ympäristöministeriö32
(logo op website)
Finland heeft sinds 1983 een Ministerie van Milieu (Ympäristöministeriö). Dit ministerie is verantwoordelijk voor het milieu- en huisvestingsbeleid, het promoten van duurzame ontwikkeling, de coördinatie van lokale overheidsplannen, het bevorderen van internationale samenwerking, het uitvaardigen van wetten 33 en het plannen van strategisch bestuur. Expertise, samenwerking, transparantie en publieksparticipatie zijn hierbij centrale elementen, daarom houdt het ministerie voor zaken zoals milieubeleid zo veel mogelijk rekening met de opinie van belangengroepen en individuele burgers. Om publieksparticipatie te vergemakkelijken, zorgt het Ministerie ervoor dat heel wat informatie op grote schaal beschikbaar is. Zo waarborgt het sinds 2005 de beschikbaarheid, kwaliteit en actieve verspreiding van informatie over het milieu. Het Ministerie van Milieu stelt zich tot doel een aangename leefomgeving te creëren, de omgeving veilig en gezond te houden en vervuiling en klimaatsverandering te voorkomen. Op die manier wil het de lokale biodiversiteit beschermen en milieudegradatie tegengegaan. Het ijvert voor promotie van duurzame ontwikkeling in lokale gemeenschappen, alsook voor de bescherming van diensten die betrekking hebben op het behoud van ecosystemen. Op het eerste zicht lijkt dit misschien niet echt relevant voor de toeristische sector, maar ook de toeristische sector kan hieraan haar steentje kan bijdragen, vooral wanneer het gaat om het beschermen van de lokale biodiversiteit: “Finland heeft een groot en redelijk representatief netwerk van nationale parken en andere beschermde gebieden, met inbegrip van een uitgebreid Natura 2000 netwerk. Dit netwerk is echter niet volledig *…+. Ongeveer een tiende van Finlands fauna wordt met uitsterven bedreigd. Om de biodiversiteit te behouden, moeten alle sectoren zich op het milieu toeleggen en met elkaar samenwerken.”34 Deze website bespreekt eveneens ‘Everyman’s Right’, maar hier zijn de voorschriften iets beknopter en misschien iets minder duidelijk dan op de website van VisitFinland35. Wel geeft dit ministerie een mooi overzicht van Everyman’s Right uit in .pdf formaat (zie bijlage 3). Het ministerie beschouwt een uitgebreide samenwerking duidelijk als de meest effectieve manier om het leefmilieu te beschermen. Zelf werkt het samen met heel wat door de staat opgerichte milieuorganisaties, zoals het Finnish Environment Institute (Suomen ympäristökeskus (SYKE)), de Regional Environment Centres, Metsähallitus, enzovoort. Deze organisaties zijn ook relevant voor de toeristische sector. Zo geven ze richtlijnen voor duurzaam toerisme en voorbeelden van best practices. Het is volgens mij dan ook de plicht van toeristische ondernemingen die actief zijn op Finland en/of Fins Lapland om deze richtlijnen en voorbeelden te kennen, zodat ze hier in de toekomst zo veel mogelijk rekening mee kunnen houden bij de ontwikkeling van producten en diensten. 32
http://www.ymparisto.fi (fin), http://www.ymparisto.fi/default.asp?node=4032&lan=en (eng) Het Ministerie van Milieu vaardigt wetten inzake milieubescherming, natuurbehoud, ruimtelijke ordening en huisvesting uit. ( http://www.ymparisto.fi/default.asp?node=6466&lan=en ) 34 http://www.ymparisto.fi/default.asp?node=21063&lan=en 35 http://www.ymparisto.fi/default.asp?contentid=49256&lan=EN 33
32
3.4 Metsähallitus36 3.4.1 Inleiding De oorsprong van Metsähallitus gaat terug tot 1859, toen onder Russisch bewind een Instituut voor Bosbeheer werd opgericht37. Vanaf 1921 was Metsähallitus een centrale instantie onder de rechtsbevoegdheid van het Ministerie van Landbouw en Bosbouw, met als hoofdtaak het beheren, opvolgen en bevorderen van de Finse Bosbouw. In 1983 kwam het onder de bevoegdheid van het Ministerie van Milieu. Vanaf 1994 werd het een staatsbedrijf, waarbij heel wat van de administratieve taken werden geschrapt. Bovendien vertakten een aantal afdelingen tot afzonderlijke organisaties. Voor de toeristische sector is vooral Villi Pohjala (Wild North, www.villipohjola.fi) van belang38. Metsähallitus beheert 34 Nationale Parken en bijna alle beschermde gebieden in handen van de staat. Het hoofddoel is uiteraard het natuurbehoud, maar men gebruikt deze gebieden ook voor wetenschappelijk onderzoek, natuurstudies door amateurs alsook buitenrecreatie, meestal in de vorm van natuurtoerisme. Veel van Finlands natuurgebieden zijn belangrijke toeristische attracties. Het bevorderen van natuurbehoud is dus van groot belang. Metsähallitus werk daarom nauw samen met de lokale bevolking, lokale overheden, toeristische ondernemingen en andere organisaties. Ze beschrijft duurzaam toerisme als een middel om bezoekers op een ecologisch, sociaal, cultureel en economisch verantwoorde manier een waardevolle ervaring mee te geven binnen een natuurlijke omgeving. Om het natuurtoerisme en de bijbehorende voorzieningen te verbeteren, stelde Metsähallitus een aantal principes voor duurzaam toerisme op39. Deze zijn niet zomaar een lijst van do’s en dont’s, maar een aantal gezamenlijk overeengekomen richtlijnen. Je kunt ze daarom ook op verschillende manieren volgen en geïmplementeren.
3.4.2 Richtlijnen Metsähallitus past volgende negen principes toe in de gebieden die het beheert. Enkele praktische voorbeelden lichten bovendien elk principe toe40.
36
www.metsa.fi Finland was tussen 1809 en 1917 een autonoom groothertogdom onder Rusland 38 http://www.metsa.fi/sivustot/metsa/en/aboutus/briefintroduction/History/Sivut/TheHistoryof Metsahallitus.aspx 39 In de toekomst zal Metsähallitus bovendien aan de hand van indicators (die het nu ontwikkelt) de ecologische, sociale en economische impact van natuurtoerisme in specifieke gebieden opmeten, zodat het de duurzaamheid van natuurtoerisme zal kunnen analyseren en evalueren. (http://www.metsa.fi/sivustot/metsa/en/NaturalHeritage/ProtectedAreas/SustainableNatureTourism/Sivut/Su stainableNatureTourisminProtectedAreas.aspx) 40 Zie de (volledige) originele Engelstalige versie in bijlage 4 37
33
1. Natuurlijke waarden worden behouden en alle activiteiten bevorderen natuurbehoud 2. De omgeving wordt aan zo weinig mogelijk druk onderworpen 3. Lokale tradities en culturen worden gerespecteerd 4. Bezoekers verhogen hun begrip en waardering van de plaatselijke natuur en culturen 5. Er zijn goede recreatieve voorzieningen aanwezig voor bezoekers 6. Bezoekers worden aangemoedigd om te genieten van geestelijke en lichamelijke ontspanning 7. De lokale economie en werkgelegenheid worden bevorderd 8. Promotiemateriaal wordt verantwoordelijk en zorgvuldig geproduceerd 9. Activiteiten worden in samenwerkingsverband gepland en georganiseerd
1. Natuurlijke waarden worden behouden en alle activiteiten bevorderen natuurbehoud De natuurlijke omgeving is een belangrijke reden voor het bezoek. Bezoekers kunnen iets bijleren over de natuur en over natuurbehoud. Bezoekersgroepen zijn klein en maken gebruik van gemarkeerde routes. Gebieden die niet geschikt zijn voor toerisme worden niet voor toeristische doeleinden gebruikt. Toerisme wordt gekanaliseerd naar gebieden met voldoende geschikte faciliteiten. Faciliteiten moeten binnen de omgeving passen, de mooiste gebieden blijven dus onontwikkeld. 2. De omgeving wordt aan zo weinig mogelijk druk onderworpen Alles wordt in het werk gesteld om verstoring van of schade aan de natuur te voorkomen. Bezoekers laten geen afval na. Elk type emissie wordt tot een minimum beperkt, hernieuwbare energie geniet de voorkeur. Bodemerosie en andere gevolgen van toerisme worden gecontroleerd en gecorrigeerd. Organisaties geven op vlak van milieubescherming het goede voorbeeld. 3. Lokale tradities en culturen worden gerespecteerd Bezoekers worden aangemoedigd om iets bij te leren over de lokale cultuur. Er wordt rekening gehouden met lokale culturen bij het verstrekken van informatie. Er wordt rekening gehouden met lokale culturen bij ontwikkelen van toeristische activiteiten. Alle gidsen zijn vertrouwd met de lokale omstandigheden. 4. Bezoekers verhogen hun begrip en waardering van de plaatselijke natuur en cultuur/culturen Informatie is op voorhand beschikbaar voor bezoekers. Informatie is makkelijk verkrijgbaar en wordt op een aantrekkelijke manier gepresenteerd. Bezoekers kunnen bijdragen aan het beheer van het gebied. Alle gidsen kregen een uitgebreide gidsenopleiding. 5. Er zijn goede recreatieve voorzieningen aanwezig voor bezoekers Er wordt rekening gehouden met de behoeften van alle bezoekers. Voorzieningen zijn aangepast aan de lokale vraag en omstandigheden. Bezoekers kunnen genieten van rust en stilte, alsook van begeleide activiteiten. Voorzieningen en diensten worden ontwikkeld in samenwerking met lokale ondernemingen. 6. Bezoekers worden aangemoedigd om te genieten van geestelijke en lichamelijke ontspanning
34
Bezoekers worden aangemoedigd zich op eigen kracht voort te bewegen. Voorzieningen voor wandelaars en andere bezoekers zijn aanwezig. Zowel eenvoudige als veeleisende routes zijn beschikbaar. Er zijn een groot aantal activiteiten binnen de natuurlijke omgeving mogelijk. Alle paden en andere voorzieningen zijn veilig.
7. De lokale economie en werkgelegenheid worden bevorderd De producten en diensten van plaatselijke ondernemingen worden gebruikt waar mogelijk. De lokale bevolking wordt zo veel mogelijk tewerkgesteld. Buitenstaanders kunnen door waardevolle ideeën bijdragen aan de lokale ontwikkeling. 8. Promotiemateriaal wordt verantwoordelijk en zorgvuldig geproduceerd Informatie is betrouwbaar en recent. Promotie wordt op een open en interactieve manier gevoerd. Promotie gaat niet in tegen de principes van natuurbehoud. 9. Activiteiten worden in samenwerkingsverband gepland en georganiseerd. De mening van bezoekers is erg belangrijk. Opleidingen worden in samenwerking met lokale bedrijven georganiseerd. Alle geïnteresseerde partijen kunnen aan de planning van activiteiten deelnemen. Bij elk vorm van samenwerking gaat de voorkeur uit naar organisaties die deze principes volgen. Tot slot stelt Metsähallitus: “Sustainability can only be achieved through co–operation”
3.4.3 Besluit Metsähallitus is een belangrijke staatsorganisatie die bijna alle Nationale Parken en ook heel wat beschermde gebieden beheert. Ze spitst zich toe op natuurbehoud en bescherming, maar besteed ook heel wat aandacht aan duurzame recreatiemogelijkheden. Deze negen richtlijnen zijn dan ook relevant voor elke nationale en internationale toeristische onderneming die met deze gebieden in aanraking komt. We merken dat ook Metsähallitus sterk de nadruk legt op een goede samenwerking tussen de verschillende stakeholders.
35
3.5 Sustainable Arctic Tourism Association (SATA) 3.5.1 Inleiding De laatste jaren groeide de Internationale belangstelling aanzienlijk. Het noorden is één van de laatste ongerepte natuurlijke regio’s, en steeds meer mensen willen deze natuur ervaren. Bevolkingsgroepen in het Hoge Noorden delen een unieke natuurlijke omgeving, een omvangrijke dieren– populatie, eeuwenoude culturen en ongerepte gebieden. Helaas delen ze ook heel wat sociale en economische moeilijkheden. Toerisme41 in deze regio’s kan duurzame ontwikkeling bevorderen. Bezoekers van noordelijke gebieden zijn namelijk vaak geïnteresseerd in de lokale natuur en culturen. Ze hechten daarom belang aan natuurbehoud en respect voor de plaatselijke bevolking. Voor reizigers is het echter moeilijk om van de duurzaamheid en kwaliteit van een specifieke touroperator of andere onderneming op de hoogte te zijn, niet in het minst omdat het ook voor de ondernemers zelf vaak moeilijk is om de eigen kwaliteit te definiëren. Daarom richtten enkele organisaties uit Noorwegen, Zweden, Finland, Rusland, Canada, en Alaska in samenwerking met WWF in oktober 2005 de Sustainable Arctic Tourism Association (SATA) op. SATA is een internationale associatie die een duurzame samenwerking in de Noordpoolregio wil bevorderen. Het wil internationale toeristische bedrijven, NGO’s, overheidsinstellingen, milieuorganisaties en individuen samenbrengen42 om een label voor duurzaam en kwaliteitsvol toerisme te creëren en aan toeristische ondernemingen toe te kennen. Er is tot op heden nog geen label uit de bus gekomen, maar hier wordt aan gewerkt.
3.5.2 Sustainable Model of Arctic Regional Tourism (SMART) Het van 2002 tot 2005 lopende SMART-project 43 lag aan de basis van SATA. Dit project introduceerde zes duidelijk afgebakende principes voor duurzaam toerisme in het noordpoolgebied, die de basis voor een toekomstige label vormen. Om de toepassingen van deze principes in goede banen te leiden, voorziet SMART ook een aantal opleidingsmodules. Deze kunnen enerzijds gebruikt worden voor het informeren en opleiden van touroperators, anderzijds lenen ze zich uitstekend als deel van een toeristische opleiding binnen een onderwijsinstelling44. Tot op heden zijn alle richtlijnen optioneel: “These principles should be seen as goals and guidelines, not as conditions.”45
41
SATA vermeld hierbij “en dan vooral belevingstoerisme, avontuurtoerisme en studievakanties” Lidmaatschap van SATA is mogelijk mits het betalen van een fee, zie www.arctictourism.net/sat_sata.htm 43 Het SMART–project werd opgezet in 2002, toen het Links-project van WWF, het SusTour–project van de Kemi–Tornio Polytechnic en de State of Alaska besloten samen te werken. Het werd vervolgens een officieel project van het Nordic Forum en de ‘Sustainable Development Working Group’ van de Arctic Council. Het werd financieel gesteund door de European Union's Northern Periphery Programme, de Canadese overheid, het Northern Forum en de North Calotte Council. 44 Quote: “The training modules are mainly designed for trainers who would use the modules for training purposes with tourism operators. The modules could also be used as part of tourism studies in educational institutions.” (http://www.arctictourism.net/resources_education_training.htm) 45 http://www.arctictourism.net/sat_principles.htm 42
36
3.5.3 Richtlijnen46
1. De onderneming steunt de lokale economie 2. De onderneming handelt op een milieubewuste manier 3. De onderneming steunt het beheer en de bescherming van de lokale natuur 4. De onderneming betrekt en respecteert de lokale bevolking bij zijn activiteiten 5. De onderneming bevordert de kwaliteit en veiligheid van alle activiteiten 6. Bezoekers leren iets bij over de plaatselijke natuur en cultuur
1. De onderneming steunt de lokale economie Toerisme moet de lokale economie ten goede komen, daarom is het aangeraden de lokale bevolking in de onderneming tewerk te stellen, lokaal geproduceerde goederen en diensten aan te kopen en van lokale voorzieningen gebruik te maken.
Moedig de lokale bevolking aan te participeren of zelf een onderneming op te richten Geef de lokale bevolking de kans te investeren / aandelen te kopen Investeer in de nodige lokale infrastructuur: dit komt de onderneming en de bevolking ten goede Gebruik lokale voorzieningen en transportmiddelen, zodat ontwikkeling wordt gestimuleerd Maak zo veel mogelijk gebruik van bedrijven die eigendom zijn van de lokale bevolking Werk samen met lokale toeristische ondernemingen (accommodatie, catering, …) Voorkom teruglek door gebruik te maken van lokale levensmiddelen, goederen en diensten Geef de lokale bevolking een opleiding en stel ze daarna tewerk, bijvoorbeeld als gids De authenticiteit van de lokale cultuur de basis vormt voor toeristische ontwikkeling Moedig reizigers aan om artisanale producten en kunstvoorwerpen te kopen
2. De onderneming handelt op een milieubewuste manier Toeristische ondernemingen moeten milieubewust handelen. Een duurzaam gebruik van natuurlijke bronnen is een essentieel deel van natuurbehoud, zeker in de kwetsbare Noordpoolregio. Daarom spelen recyclage en de beperking van afvalproductie een belangrijke rol. Er moet ook zo veel mogelijk gebruik gemaakt worden van publiek transport en niet gemotoriseerde transportmiddelen.
Stel een milieuplan47 op voor het bedrijf en de activiteiten Minimaliseer afval en energiegebruik, recycleer waar mogelijk Geef de voorkeur aan transportsystemen met een minimale impact op het milieu Respecteer de limieten van de bestemming, hou rekening met de carrying capacity Onderzoek de invloed van activiteiten, hou bezoekersaantallen bij en stel kwaliteitsenquêtes op Voer onderzoek, zodat u weet of aan de onderneming- en milieudoelstellingen werd voldaan
3. De onderneming steunt het beheer en de bescherming van de lokale natuur 46
Omdat hier slechts een samenvatting van de richtlijnen wordt weergegeven en een vertaling soms voor eenzijdige interpretaties zorgt, verwijs ik hier uitdrukkelijk naar www.arctictourism.net/sat_principles.htm, alsook naar de handleidingen van de opleidingsmodules op www.arctictourism.net/review_training.htm. 47 Dit milieuplan bestaat uit plannen voor ruimtelijke ordening en de verbetering van het milieu
37 Het behoud van de lokale natuur en cultuur versterkt de integriteit van de bezochte locaties. Toeristische ondernemingen moeten daarom een grondige kennis van de Noordpoolregio hebben, en lokale projecten steunen die zich inzetten voor natuurbeheer en het in stand houden van de lokale cultuur.
Steun het beheer en de bescherming van de lokale fauna en flora Werk samen met lokale en regionale overheden en lokale milieuorganisaties Draag bij aan lokale milieuorganisaties en projecten Werk samen met andere ondernemingen die met natuur- en cultuurbehoud begaan zijn Besteed voldoende aandacht aan de kwetsbaarheid van de bezochte sites, fauna en flora Plan alle toeristische activiteiten om een negatieve impact te minimaliseren Blijf op de hoogte van politieke problemen en milieuproblemen Informeer de lokale bevolking over uw pogingen en inspanningen omtrent natuurbehoud Moedig milieubewustzijn aan
4. De onderneming betrekt en respecteert de lokale bevolking bij haar activiteiten Behoud van en respect voor de lokale culturen en tradities is zeer belangrijk. De lokale levensstijl en waarden bepalen de grenzen van toeristische ontwikkeling. Samenwerking tussen de verschillende stakeholders wordt dan ook sterk aangemoedigd. Communicatie, coördinatie en respect vormen hierbij de basis.
Stel de lokale bevolking op de hoogte van uw plannen en activiteiten Zorg voor een goede coördinatie met de lokale bevolking, zodat ze de reizigers anticiperen Betrek de lokale bevolking in alle toeristische activiteiten, en begeleid ze waar nodig Werk volgens een Code of Ethics en informeer uw klanten hier op een positieve manier over Respecteer de gevoeligheden, rechten en wensen van de lokale bevolking Zorg ervoor dat de lokale bevolking niet wordt gestoord tijdens culturele tradities Zorg ervoor dat de toeristen historische, culturele of spirituele sites respecteren Gidsen moeten de lokale bevolking en omgeving met respect behandelen
5. De onderneming bevordert de kwaliteit en veiligheid van alle activiteiten Duurzaam toerisme is kwaliteitstoerisme. Kwaliteit en veiligheid moeten op elk niveau van duurzaam toerisme (administratie, planning, klantenservice, …) aanwezig zijn. Zo krijgen klanten een stijgend vertrouwen in de toeristische onderneming, wat het marktaandeel van de onderneming ten goede komt. KWALITEIT Stel een business plan op Zorg ervoor dat alle toeristische activiteiten gebaseerd zijn op competent financieel beheer Evalueer en verbeter de bedrijfsactiviteiten Onderzoek de eigen kwaliteit aan de hand van feedback en suggesties van klanten Integreer duurzame praktijken in het kwaliteitsplan van het bedrijf Zorg voor goed opgeleide werknemers die handelen als goede gastheren / gastvrouwen VEILIGHEID Stel een veiligheidsplan op met een risico–analyse van specifieke activiteiten
38 Volg wettelijke nationale, regionale en lokale veiligheidsvoorschriften Zorg voor goed opgeleid personeel dat Eerste Hulp kan toedienen indien nodig Zorg voor de nodige verzekering(en) 6. De bezoekers leren iets bij over de plaatselijke natuur en cultuur Duurzaam toerisme is gebaseerd op het principe dat reizigers geïnteresseerd zijn in en respect hebben voor hun vakantiebestemming. Kennis en een positieve ervaring kan ervoor zorgen dat reizigers goede ambassadeurs voor natuurbehoud worden. Het is dan ook belangrijk dat de toeristische onderneming hen voldoende informatie verschaft.
Gidsen inspireren de bezoekers met een gemotiveerde aandacht voor cultuur en geschiedenis Gidsen en managers moeten op de hoogte zijn van milieuproblemen en culturele gevoeligheid Geef bezoekers vooraf representatieve informatie over bestemming, milieu en bevolking Bezoekers krijgen uitleg en begeleiding over de lokale natuur, cultuur, geschiedenis en actualiteit Professioneel natuurbehoud wordt in de uitleg opgenomen Help bezoekers de rol van het kwetsbare Noordpoolgebied te begrijpen
39
PEOPLE
1. Iedereen respecteert de cultuur en het eigendom van de plaatselijke bevolking 2. Bezoekers leren iets bij over de lokale culturen en tradities 3. De betrokken organisaties werken samen met de lokale bevolking 4. De informatie in het promotiemateriaal is representatief en recent
PLANET
1. Ondernemingen en bezoekers respecteren de plaatselijke natuur 2. De bezoekers leren iets bij over de plaatselijke natuur 3. De ondernemingen steunen het beheer en de bescherming van de lokale natuur 4. Er zijn goede recreatieve voorzieningen aanwezig om een minimale impact te garanderen 5. Alle ondernemingen beperken het gebruik van gemotoriseerd vervoer 6. Organisaties produceren hun promotiemateriaal zorgvuldig 7. De informatie in het promotiemateriaal is representatief en recent
PROFIT
3.6 Samenvatting van bovenstaande richtlijnen
1. De ondernemingen steunen de lokale economie 2. De opbrengsten van diensten blijven op de locatie 3. Alle activiteiten worden in samenwerking met de lokale bevolking georganiseerd 4. Investeringen zijn rendabel op lange termijn
3.7 Hoe hebben onderneming baat bij het volgen van deze richtlijnen? Wanneer de toeristische onderneming de lokale economie steunt, fungeren de materiële voordelen voor de plaatselijke bevolking als een positieve drijfkracht. Het samenwerken met lokale leveranciers (hotels, gastverblijven, restaurants, transportmaatschappijen, …) zorgt voor loyaliteit tegenover de toeristische onderneming. Hierdoor krijgt de onderneming in moeilijke tijden vaak steun van de lokale bevolking. De opleiding en tewerkstelling van de lokale bevolking en het gebruik van lokale producten maakt de ervaring van de bezoeker bovendien een pak authentieker, wat een meerwaarde geeft aan het product. Het toeristisch product moet zo op lange termijn niet aan kwaliteit of authenticiteit inboeten. Ook natuurbehoud is zeer belangrijk voor het voortbestaan van de toeristische onderneming. De bestemming behoudt haar aantrekkelijke kenmerken, terwijl het duurzaam ontwikkelen van lokale infrastructuur de investeringen op lange termijn rendabel maakt. Het communiceren van de inspanningen zorgt er dan weer voor dat de onderneming een respectabele naam krijgt, wat op zijn beurt heel wat marktvoordelen oplevert. Wanneer ondernemingen de lokale bevolking in het planningsproces van toeristische activiteiten betrekt, wordt automatisch meer rekening gehouden met ecologische en culturele belangen. Bovendien zorgt communiceren en samenwerking met de lokale bevolking voor heel wat goodwill. Zo maximaliseer je de positieve en minimaliseer je de negatieve gevolgen voor de lokale bevolking. Ze staat hierdoor positiever tegenover toeristische ondernemingen en activiteiten, wat zorgt voor enthousiaste en behulpzame inwoners en dus ook een betere ervaring van de reiziger.
40
3.8 Conclusie Natuurbehoud is ongetwijfeld zeer belangrijk voor Finland, en elke Fin hecht veel belang aan het concept ‘Everyman’s Right’. De Finse overheid en heel wat overheidsorganisaties doen dan ook een grote inspanning om de natuur te beschermen. In de jaren ’90 gingen heel wat ‘acts’ in voege en sinds de tweede helft van de 20e eeuw werden ook 35 Nationale Parken, 19 Strict Nature Reserves en heel wat andere natuurgebieden opgericht, die tegenwoordig worden beheerd door Metsähallitus of het Finnish Forest Research Institute (Metla). Heel wat gebieden in Finland zijn bovendien deel van het Natura 2000 netwerk, opgezet door de Europese Unie. Nu toerisme naar Noordelijke regio’s steeds meer aan belangstelling wint, stelde Metsähallitus 9 richtlijnen op om de toepassing van duurzaam toerisme te bevorderen. Ook het Finnish Forest Research Institute maakt van deze 9 richtlijnen gebruik in zijn streven naar duurzaam toerisme. Het is daarom belangrijk dat de verschillende spelers die op Finland actief deze richtlijnen kennen en ze waar mogelijk toepassen. De indrukwekkende natuur en de verschillende culturen, met name de Samicultuur in Lappi, zijn de belangrijkste USP’s voor toerisme in Lapland. Ook respect voor culturele minderheidsgroepen is in Finland zeer belangrijk. Getuige hiervan zijn de rechten (en de vertegenwoordiging) die de Zweedstalige Finnen, de Sami en de Roma krijgen. Het is dan ook belangrijk dat alle betrokken toeristische organisaties hier even respectvol mee omgaan als de Finse overheid en de Finse bevolking. Aangezien dit eindwerk zich vooral richt tot Belgische touroperators, lijkt het me nuttig om te vermelden dat het verkiezen van lokale ondernemingen die deze richtlijnen volgen ook bijdraagt aan de duurzaamheid van het aanbod. Er is helaas nog geen certificaat of label dat aangeeft welke organisaties deze richtlijnen volgen, maar mits enige inspanning van de touroperator wordt snel duidelijk in welke mate lokale partners deze richtlijnen kennen en toepassen. In hoofdstuk 2 werden de voordelen en nadelen van een Europees ecolabel besproken. In dit hoofdstuk zien we dat een aantal internationale (overheids)organisaties besloten samen te werken, en zich onder de noemer ‘Sustainable Arctic Tourism Association’ inzetten om een ecolabel voor het Noordpoolgebied te creëren. Aan de hand van heel wat wetenschappelijk onderzoek en praktijkervaring stelden ze 6 richtlijnen op voor duurzaam toerisme in het Noordpoolgebied. Deze richtlijnen gelden zowel voor kleinschalige lokale ondernemingen als voor touroperators die actief zijn op Noorwegen, Zweden, Finland, IJsland, Groenland, Canada en/of Alaska. Uit dit hoofdstuk blijkt dat de Finse overheid heel wat initiatieven neemt om het leefmilieu te beschermen en daarom ook actief duurzaam toerisme probeert te bewerkstelligen. De overheidsorganisaties voor natuurbeheer en incoming tourism blijken ook zeer goed samen te werken met elkaar en met andere organisaties binnen de toeristische sector. In het vorig hoofdstuk zagen we dat er vaak een spanningsveld bestaat tussen overheidsrichtlijnen en de vrijheid van bedrijven. Bij Finland zien we echter een zeer goed georganiseerde en doeltreffende samenwerking tussen de verschillende spelers, waar iedereen voordeel bij heeft. Het blijkt dus mogelijk een strikte wetgeving to te passen zonder dat de toeristische sector hierbij moet inleveren. Het overheidsbeleid voor duurzaam toerisme in Finland en de goede samenwerking tussen de verschillende spelers kan daarom misschien ook als voorbeeld van best practice dienen voor (overheids)organisaties voor natuurbeheer en incoming tourism in andere landen.
41
4. Duurzaamheid van Belgische Touroperators 4.1 Inleiding Uit voorgaande hoofdstukken bleek dat duurzaam toerisme noodzakelijk is om toerisme in de toekomst mogelijk te maken. Het blijkt bovendien steeds vaker een middel dat reizigers alert maakt voor bepaalde ecologische en socio–economische problemen. De vaak gehoorde uitspraak “de duurzaamste toerist blijft thuis” vervangt men dan ook stilletjes aan door “toerisme kan een oogopener zijn, die duurzaam omgaan met natuur en cultuur bevordert”. Bepaalde natuurlijke, sociale en culturele problemen zijn immers niet langer een ‘ver van mijn bed show’ wanneer je er als reiziger op vakantie mee wordt geconfronteerd. Maar hoe zit het nu met Finland? Het aanbod op Finland, en dan vooral het winteraanbod op Fins Lapland, breidt zich elk jaar uit. In winter 2009–2010 was een groei duidelijk merkbaar, nu ook grotere spelers zoals Thomas Cook een uitgebreid aanbod op dit gebied voorstellen. Bovendien legt de Nederlandse chartermaatschappij Transavia (voluit Transavia Airlines cv) dit jaar rechtstreekse vluchten tussen Amsterdam–Rovaniemi en Amsterdam–Kuusamo in van 20 december 2009 tot 28 maart. Van 31 januari tot 7 maart 2010 biedt het bovendien rechtstreekse vluchten Brussel – Kuusamo aan. Dit beïnvloedt uiteraard het aanbod op de Belgische markt. Enkele Belgische touroperators hebben al jarenlang een duurzaam imago en staan precies hierom bekend bij het publiek. We denken hierbij bijvoorbeeld aan Joker en Te Voet. Ook bij kleinere en/of niche touroperators heeft de klant vaak heel wat vertrouwen in de duurzame aanpak van het bedrijf, vooral wanneer dit specialisten op de bestemming zijn. Voorbeelden hier zijn Bureau Scandinavia, Gallia en BEST tours. Over andere touroperators, in het bijzonder generalisten zoals Thomas Cook, leeft dan weer het idee dat ze helemaal niet duurzaam bezig zijn. De ene touroperator krijgt zo op dit vlak een positiever imago dan de andere. We gaan in dit hoofdstuk, aan de hand van het aanbod op Finland, na of deze perceptie terecht is. Bij duurzaamheid komen steeds twee aspecten aan bod. Enerzijds is er het duurzaam ondernemen: de inspanningen die het bedrijf levert op de werkvloer. In dit hoofdstuk bekijken we telkens in welke mate Belgische touroperators duurzaam ondernemen, en hoe ze dit concreet aanpakken binnen het bedrijf. Gaan de touroperators bewust om met energie? Stimuleren ze de werknemers om zich te verplaatsen met het openbaar vervoer en/of met de fiets? Drukken ze (op milieuvriendelijk papier) een beperkte oplage van brochures? Stellen ze deze brochures beschikbaar op hun website? Enzovoort. Anderzijds is er uiteraard het duurzaam toerisme, waarbij de touroperator een duurzaam aanbod samenstelt door rekening te houden met alles wat we in voorgaande hoofdstukken bespraken. Daarom nemen we enkele belangrijke aspecten van een duurzaam aanbod onder de loep. Eerst gaan we na welke bestemmingen de verschillende touroperators aanbieden. Gaat het om natuurparken, skigebieden, steden of een combinatie hiervan? We bekijken ook of de touroperator accommodatie voorziet in individuele verblijfsplaatsen, Finse ketens of internationale ketens (waarbij de opbrengsten niet op de bestemming blijven). Vervolgens nemen we de aangeboden transportmiddelen onder de loep. Maken de touroperators hiervoor gebruik van (kleinschalige) Finse
42 ondernemingen en beperken ze de CO² uitstoot? Ook de aangeboden activiteiten en excursies zijn zeer belangrijk. Welke activiteiten staan op het programma? Hoe ecologisch en/of sociaal–economisch verantwoord zijn deze activiteiten? Rekenen touroperators hiervoor op Nederlandstalige begeleiders en/of lokale gidsen? Ook bekijken we in welke mate touroperators over duurzaamheid communiceren en of ze hun klanten al dan niet proberen te sensibiliseren. Krijgen de reizigers op voorhand en/of tijdens de activiteiten bijvoorbeeld informatie over de plaatselijke natuur en cultuur? Een antwoord op al deze vragen zoeken we enerzijds in de brochures en op de websites, maar ik zocht aan de hand van een vragenlijst ook persoonlijk contact met de in dit hoofdstuk besproken touroperators1. Bij de bespreking van het aanbod moeten we wel enkele belangrijke punten in het achterhoofd houden. Eerst en vooral bespreek ik hier enkel het winteraanbod 2009/2010 op Fins Lapland. Dit is een zeer recente vakantiebestemming, waardoor er (nog) niet veel Finse of internationale hotelketens op actief zijn. We zagen bovendien dat Finland zelf heel wat richtlijnen voorschrijft. Duurzame elementen zijn daarom niet noodzakelijk het initiatief van de touroperator. Dat het aanbod op Fins Lapland duurzaam blijkt, wil dus nog niet zeggen dat het volledige aanbod van deze touroperator duurzaam is. Een andere bemerking is dat enkele duurzame(re) touroperators dit jaar geen winteraanbod op Fins Lapland hebben. In dit overzicht worden daarom dus enkele generalisten en/of niche touroperators die hard hun best doen niet opgenomen2. Het is uiteraard onmogelijk de duurzaamheid van het aanbod te bespreken, zonder hiervan een overzicht te geven. Deze informatie is terug te vinden in de brochures en op de websites van de besproken touroperators. Reisbrochures zijn echter seizoensgebonden en dus slechts voor een beperkte tijd beschikbaar. Bovendien staat de informatie verspreid over verschillende brochures en prijsbijlagen. Daarom vindt u onder bijlage 4 een uitgebreid schematisch overzicht van het winteraanbod van de hieronder besproken touroperators.
1
Zie ‘Bijlage 6 : Interviews en vragenlijsten’ voor de neerslag van de telefonische interviews of een weergave van de beantwoorde vragenlijsten 2 Bij de generalisten denk ik bijvoorbeeld aan de TUI groep of Kuoni, bij de niche touroperators aan Anders Reizen, Divantoura, enzovoort.
43
4.2 Duurzaam ondernemen Onder dit punt bekijken we in welke mate de touroperator duurzaam onderneemt en/of van plan is te ondernemen. Dit doen we aan de hand van enkele specifieke vragen, waarop we bij elke touroperator een antwoord zullen zoeken.
· Gaat de touroperator zuinig om met papier ? ·
Drukt de touroperator afzonderlijke brochures / folders met beperkt aantal pagina’s ?
·
Voorziet de touroperator een beperkte oplage brochures ?
·
Stelt de touroperator de brochures integraal beschikbaar op de website ?
·
Drukt de touroperator de brochures / folders op milieuvriendelijk papier ?
·
Beperkt de touroperator het papierverbruik binnen het bedrijf ?
· Springt de TO zuinig om met energie ? · Beperkt de touroperator de veroorzaakte CO² uitstoot ? ·
Stimuleert het bedrijf de werknemers om het openbaar vervoer / de fiets te nemen ?
·
Vermijden de werknemers onnodige verplaatsingen met gemotoriseerd vervoer ?
· Is de touroperator van plan in de toekomst meer inspanning te leveren ?
We bekijken dus meerdere aspecten die al jarenlang belangrijk blijken voor een minimale impact op de omgeving. Aan de hand van deze vragen zullen we daarom een goed beeld krijgen van de inspanningen van verschillende touroperators om binnen het bedrijf duurzaam te ondernemen.
44
4.2.1 Thomas Cook We bekijken eerst het papierverbruik. Meteen valt op dat de Wintersportbrochure van Thomas Cook maar liefst 380 pagina’s telt. Potentiële klanten vinden in deze brochure een ruim aanbod op Lapland, Bulgarije, Duitsland, Oostenrijk, Italië, Zwitserland, Andorra en Frankrijk. Van afzonderlijke brochures met een beperkt aantal pagina’s is dus nog geen sprake. Uit het interview met Koen van den Bosch3 blijkt dat er vanuit de markt wel vraag komt naar afzonderlijke brochures, en dat Thomas Cook hierop reageert. Ook wordt 15% van alle Thomas Cook brochures op gerecycleerd papier (Ultralux Silk) gedrukt4. Om het aantal brochures in omloop toch enigszins te beperken5, doet Thomas Cook een inspanning om de website zo vaak mogelijk te actualiseren. De pakketten uit de brochures zijn terug te vinden aan de hand van het thema (vlieg, auto, wintersport, city, dichtbij, …) of het land van bestemming. De beschrijving op de website is iets beknopter dan die in de brochure, maar de klant kan er wel alle informatie vinden. Prijzen worden hier niet weergegeven. De klant kan wel een prijsberekening uitvoeren, waarbij hij een richtprijs bekomt. Koen van den Bosch: “Het aanbod is online beschikbaar. De wet verplicht ons echter wanneer we een aanbod uitbrengen eveneens een duidelijk en transparant prijzenbeeld te geven in de vorm van een prijzenboek.” Ook op andere vlakken doet Thomas Cook een inspanning om het papierverbruik te beperken. Zo gaan ze van start met elektronische reisdocumenten en printen ze steeds recto–verso en zwart–wit6. Om bewuster om te kunnen gaan met energie, liet Thomas Cook een energy–audit uitvoeren. De resultaten hiervan resulteerden in enkele concrete acties binnen het bedrijf. Zo houden ze een warme truiendag, zetten ze de verwarming uit bij het begin van de lente en werden alle ramen voorzien van een zonwerende folie om het gebruik van airconditioning te minimaliseren. Bovendien heeft Thomas Cook met de energieleverancier een contract voor 100% groene energie. Thomas Cook onderneemt enkele concrete acties om de CO² uitstoot binnen het bedrijf te beperken. In de brochure lezen we: “Thomas Cook hanteert een strikt wagenparkbeleid waarbij voor bedrijfswagens een maximale CO² uitstoot wordt opgelegd. Bovendien organiseerden we een cursus eco–driving voor het personeel. We bieden treinabonnementen aan voor woon – werkverkeer en stimuleren eveneens maximaal het gebruik van de fiets.” Uit het gesprek met Koen Van den Bosch en het Formulier Duurzame touroperator van het jaar 2009 blijkt bovendien dat Thomas Cook Belgium voor het gebruik van de fiets of het openbaar vervoer een hoger bedrag vergoedt dan wettelijk is voorgeschreven7. Bovendien werd een duidelijk plan uitgewerkt om in de toekomst nog meer acties te ondernemen.
3 4 5 6 7
Zie bijlage 6 : Telefonische interviews en vragenlijsten Formulier Duurzame touroperator van het jaar 2009, p 37 Sinds 2003 werd het aantal gedrukte brochures met 33% verlaagd. - Formulier Duurzame …, p 38 Thomas Cook, “Touroperator 2008 Duurzaam Toerisme”, Wintersportbrochure, p12 Formulier Duurzame touroperator van het jaar 2009, p 32
45
4.2.2 Bureau Scandinavia We bekijken opnieuw eerst het papierverbruik binnen het bedrijf. De winterbrochure van Bureau Scandinavia telt 20 pagina’s. Deze brochure stelt pakketten voor op Finland, IJsland en Noorwegen. Alle brochures van Bureau Scandinavia zijn integraal op de website8 terug te vinden in pdf formaat. Daarenboven zijn op de website nog heel wat succesformules te vinden die dit jaar niet in de brochure opgenomen werden9. Hierdoor beperkt deze touroperator zowel de omvang van de brochure als het aantal brochures in omloop. Op de site zijn bovendien de brochures van ferrymaatschappijen zoals Viking Line en Smyril Line in pdf beschikbaar. Informatie over duurzaam ondernemen is noch in de brochures, noch op de website te vinden. Om meer informatie te krijgen over bijvoorbeeld het energieverbruik, acties om de CO² uitstoot te beperkten of eventuele initiatieven in de toekomst, stuurde ik Bureau Scandinavia meerdere mails. Hierop kwam steeds een ontvangstbevestiging, maar nooit een antwoord. Ik vind het zeer spijtig dat deze touroperator niet mee wenste te werken aan dit eindwerk, enerzijds omdat zo geen duidelijke gegevens voorhanden zijn, anderzijds omdat een jarenlange specialist op de bestemming zo blijk geeft van heel wat onwil om me over dit thema te woord te staan.
4.2.3 Gallia Touroperator Gallia heeft sinds winter 2009–2010 een uitgebreid aanbod op het Hoge Noorden. De winterbrochure telt 28 pagina’s en bevat heel wat à la carte mogelijkheden op Fins en Noors Lapland, Spitsbergen en de Hurtigruten. Dit aanbod wordt integraal weergegeven op de website10. Bij Gallia is noch in de brochure, noch op de website informatie over duurzaam ondernemen te vinden. Wegens het ontbreken van een mailadres, telefoonnummer of adres in de brochure, op de website en op internet, stuurde ik een email naar de jobdienst met de vraag deze door de sturen naar een verantwoordelijke. Hierop kreeg ik helaas geen antwoord. Na een tweede poging kreeg ik het e–mailadres van Manuela Libens te pakken, maar ook op de mail die ik naar dit adres stuurde kwam geen antwoord. Ook hier vind ik het zeer spijtig dat deze touroperator mee weigerde te werken.
8
Website laatst geraadpleegd op 06/02/2010 In de papieren brochure geeft Bureau Scandinavia, aan de hand van een kaartje, duidelijk aan dat informatie over à la carte reizen op Finland enkel op de website te vinden is. 10 Website laatst geraadpleegd op 06/02/2010 9
46
4.2.4 BEST tours BEST tours brengt winter 2009–2010 als enige touroperator een afzonderlijke folder voor Fins Lapland op de markt. In deze folder, die slechts 6 bladzijden telt, stelt BEST tours accommodatie en excursies in Saariselkä voor. Op vlak van afzonderlijke brochures met een beperkt aantal pagina’s scoort BEST tours dus goed. Op de website11 is echter enkel informatie over de accommodatie beschikbaar. Een prijzentabel is er niet, maar de klant kan hier wel een prijsberekening uitvoeren. Net zoals de voorgaande touroperators verstrekt ook BEST tours geen informatie over duurzaam ondernemen in de brochure of op de website. Ik kreeg hierover meer informatie van contactpersoon Frank Bosteels: “Wij doen bij BEST tours niets anders dan elementaire zaken en [we gebruiken ons] gezond verstand. Sorteren van afval, zuinig omgaan met energie, streven naar 'paperless' office in de mate van het mogelijke onze geschreven communicatie zo veel mogelijk elektronisch te verzorgen, bvb voor de facturatie.” Hieruit blijkt dan BEST tours wel degelijk een inspanning levert, maar hierover niet wenst te communiceren.
4.2.5 Asteria Expeditions De brochure Winters Lapland van Asteria Expeditions bestaat uit drie delen. De basisbrochure telt 16 pagina’s en bevat individuele programma’s op Finland, Noorwegen en Zweden. De extra bijlage van 8 pagina’s stelt de groepsreizen en charterprogramma’s op Lapland voor. Het derde deel is de prijsbijlage, die 24 pagina’s telt. Alles samen dus een eerder omvangrijk aantal pagina’s. Op de website staan wel alle reizen beschreven, en het prijzenboek is bovendien integraal beschikbaar als pdf bestand. Over de duurzaamheid van het bedrijf kreeg ik iets meer informatie van contactpersoon Annick Desmet: “In het kantoor springen wij bewust om met energie. Zo hebben we alle lampen vervangen door led verlichting, en vervingen we de computers door minder energieverslindende exemplaren. Ook wordt er alleen geprint wat echt nodig is en wordt er zo veel mogelijk recto verso geprint. Daar blijft het bij, we hebben bijvoorbeeld geen coördinator in huis die de duurzaamheid van ons bedrijf of ons aanbod garandeert.”
11
Website laatst geraadpleegd op 06/02/2010
47
4.2.6 Joker Joker staat al jarenlang bij het publiek bekend als een duurzame touroperator. Contactpersoon Greet Huybrechts zegt hierover: “Joker ijvert al sinds de oprichting van het bedrijf voor duurzame producten. Voor ons is ‘duurzaam toerisme’ een volledig pakket, een mentaliteit die we respecteren bij elke activiteit. Joker zoekt daarom steeds naar de meest duurzame middelen om enerzijds duurzaam te ondernemen en anderzijds een duurzaam aanbod samen te stellen.” Deze touroperator onderneemt dan ook heel wat concrete acties om de duurzaamheid van het bedrijf te garanderen. Zo stelde Joker een duurzaamheidcharter op, waaraan het bedrijf telkens opnieuw wordt getoetst. Bovendien staat het begrip ‘duurzaamheid’ bij elke vergadering op de agenda. In 2006 organiseerde Joker ook een stuurdag over duurzaamheid, waarbij we heel wat nieuwe ideeën en initiatieven bespraken. Ook hier bekijken we de omvang en inhoud van de brochures. In de folder Sneeuw 2009–2010, die slecht 4 pagina’s telt, staan onder meer twee reizen naar Fins Lapland vermeldt. Voor uitgebreide informatie over de pakketten in deze folder verwijst Joker de geïnteresseerden door naar de website. Daarnaast is er de brochure Avontuur 2010–2011, die 135 pagina’s telt. Hierin geeft Joker een overzicht van het aanbod wereldwijd. In deze brochure werd opnieuw de 16 daagse trektocht uit de brochure voor 2009–2010 opgenomen. Om het aantal brochures in omloop te beperken, plaatst Joker bovendien alle reisinformatie op de website. Uitgebreide info over bepaalde reizen is zelfs enkel op de website te vinden (zie bijvoorbeeld de folder Sneeuw). We merken dat Joker ervoor kiest alle brochures op milieuvriendelijk papier (FSC) te printen. Ook binnen het bedrijf maakt Joker zo vaak mogelijk gebruik van milieuvriendelijk papier. Het bedrijf springt ook bewust om met energie probeert de CO² uitstoot te beperken. Greet Huybrechts zegt hierover: “We moedigen onze werknemers aan om zich per fiets of met het openbaar vervoer te verplaatsen. Joker betaalt daarom de treinabonnementen volledig terug.” Ook is Joker van plan in de toekomst de duurzaamheid van het bedrijf steeds opnieuw in vraag te stellen en waar nodig aanpassingen door te voeren. Zo werken ze er nu bijvoorbeeld aan om de informatie op de website uit te breiden en toegankelijker te maken.
48
4.2.7 Te Voet Ook ’t Zuiderhuis, die de Te Voet pakketten samenstelt, staat al jarenlang bekend als een duurzame touroperator. Contactpersoon Rik Van Belle zegt hierover: “Duurzaam toerisme is al heel lang zeer belangrijk voor ons. Daarom stelde ’t Zuiderhuis een beleidsnota op en volgen we bepaalde richtlijnen om de duurzaamheid van ons bedrijf en het aanbod te verzekeren. Het is onze mentaliteit om dingen in vraag te stellen, en zo ook onze eigen aanpak. Op die manier kunnen we steeds opnieuw voor de beste aanpak kiezen.” De brochure ‘Originele Sneeuwvakanties’ van Te Voet telt 26 pagina’s en stelt wandelreizen voor op Noorwegen, Finland, Zweden, IJsland, Frankrijk, Spanje, Oostenrijk, Tsjechië, Polen, Bulgarije, Turkije en India. Alle brochures worden gedrukt op milieuvriendelijk papier, en staan bovendien integraal op de website. Klanten kunnen zoeken per thema of bestemmingen, maar ze kunnen ook de volledige brochures als pdf bestand downloaden. Papieren versies van de brochures zijn op de site te bestellen. Boven de aan te vinken brochures staat: “Je kan onze nieuwe brochures nu ook online doorbladeren en de pagina's van de reizen die je interesseren downloaden: Klik hier voor de Brochures 2010. Dit is ongetwijfeld de meest milieuvriendelijke manier om ons aanbod door te nemen.”12 Wanneer de geïnteresseerden toch een papieren versie bestellen, vraagt ’t Zuiderhuis hen op vrijwillige basis een bijdrage van € 3 te betalen. Rik Van Belle voegt hieraan toe: “Zuiderhuis stapte ook af van zware mailings waarbij heel wat brochures toch maar in de vuilnisbak belandden.” Ook om de CO² uitstoot te beperken, doet ’t Zuiderhuis heel wat inspanningen. Rik Van Belle: “Onze medewerkers komen met de fiets naar het werk. Voor grotere afstanden maken we zo veel mogelijk gebruik van het openbaar vervoer. We proberen ook het aantal verplaatsingen met gemotoriseerd vervoer te beperken, door meer gebruik te maken van andere media (telefoon, email, ...). Dit is ecologisch verantwoord en economisch voordeliger.
12
http://www.tevoet.be/Te-Voet-Wandelreizen-in-groep-en-individueel/brochures
49
Best Tours
Bureau Scandinavia
Gallia
Joker
‘t Zuiderhuis
Thomas Cook
R. Van Renterghem
4.2.8 Schematisch overzicht
Gaat de touroperator zuinig om met papier ? Drukt de touroperator afzonderlijke brochures / folders met beperkt aantal pagina’s? Voorziet de touroperator een beperkte oplage brochures? Stelt de touroperator de brochures integraal beschikbaar op de site?
Drukt de touroperator alle brochures / folders op milieuvriendelijk papier?
Beperkt de touroperator het papierverbruik binnen het bedrijf?
Springt de TO zuinig om met energie ?
Beperkt de touroperator de veroorzaakte CO² uitstoot ?
Stimuleert het bedrijf de werknemers om het openbaar vervoer / de fiets te nemen?
Vermijden de werknemers onnodige verplaatsingen met gemotoriseerd vervoer?
Is de touroperator van plan in de toekomst meer inspanning te leveren ?
4.2.9 Conclusie Uit deze tabel leiden we af dat zo goed als alle touroperators brochures of folders met een beperkt aantal pagina’s uitgeven. Bij Thomas Cook is dit nog niet het geval, maar hier blijkt in de nabije toekomst misschien verandering in te komen. Bijna alle besproken touroperators plaatsen ook hun aanbod op de website om het aantal brochures in omloop te beperken. Joker en ’t Zuiderhuis printen alle brochures op milieuvriendelijk papier, terwijl Thomas dit voor 15% van de brochures doet. Bovendien beperkt het merendeel van de touroperators op verscheidene manieren ook het papierverbruik binnen het bedrijf. Op vlak van energieverbruik en CO² uitstoot scoren Joker, ’t Zuiderhuis en Thomas Cook zeer goed. Het energieverbruik wordt zo veel mogelijk beperkt en Thomas Cook maakt zelfs uitsluitend gebruik van groene energie. Werknemers van ’t Zuiderhuis nemen de fiets naar het werk en maken voor verdere verplaatsingen gebruik van het openbaar vervoer, terwijl Joker en Thomas Cook abonnementen voor het openbaar vervoer volledig terugbetalen. Deze drie touroperators zijn duidelijk van plan ook in de toekomst zo veel mogelijk acties te ondernemen om de duurzaamheid van het bedrijf waar mogelijk nog te verhogen.
50
4.3 Duurzaamheid van het aanbod Onder dit punt bekijken we in welke mate de touroperator een duurzaam aanbod samenstelt of van plan is samen te stellen. Dit doen we –net zoals bij duurzaam ondernemen– aan de hand van enkele specifieke vragen, waarop we bij elke touroperator een antwoord zullen zoeken.
· Houdt de TO rekening met het aspect ‘People’ ? ·
Biedt de TO overwegend kleinschalige verblijfsverstrekkers aan ?
·
Biedt de TO overwegend Finse verblijfsverstrekkers aan ?
·
Schakelt de TO lokale gidsen in ?
·
Voorziet de TO excursies die de lokale bevolking ten goede komen ?
· Houdt de TO rekening met het aspect ‘Planet’ ? ·
Maakt de TO relatief weinig gebruik van gemotoriseerd vervoer ?
·
Maakt de TO gebruik van het openbaar vervoer ?
·
Voorziet de TO excursies die de omgeving niet belasten ?
·
Voorziet de TO excursies die natuurorganisaties ten goede komen ?
· Selecteert de TO (lokale) partners die duurzaam ondernemen ? · Is de touroperator van plan in de toekomst meer inspanning te leveren ? Ik koos deze criteria om verschillende redenen. Eerst en vooral keren deze aspecten terug in Belgische, Finse en andere internationale wetenschappelijke bronnen, alsook in de definities van duurzaamheid. Ze zijn dus niet zomaar uit de lucht geplukt, maar gebaseerd op eerdere studies. Bovenstaande vragen zijn zowel gericht op de natuur, de omgeving, de cultuur en de lokale bevolking. De antwoorden zullen dus een goed overzicht geven van de duurzaamheid van het aanbod. Bovendien nemen de verschillende Finse instanties deze aspecten van het aanbod op in hun richtlijnen voor duurzaam toerisme. Deze handelen niet enkel over het aanbod van vandaag, maar zijn zeer toekomstgericht. Het zijn dus zaken die de touroperators (zouden) moeten respecteren en toepassen. Het zijn bovendien algemene vragen die ruimte laten voor interpretatie. Zo kunnen we bij elke touroperator niet enkel bekijken óf ze deze richtlijnen toepassen, maar ook hóe ze dit doen. Als laatste koos ik deze criteria omdat ik van mening ben dat samenwerken met verschillende organisaties en verder kijken dan je neus lang is op relatief korte termijn wel degelijk een positief verschil kan maken.
51
4.3.1 Thomas Cook Thomas Cook is één van grootste spelers op de Belgische markt. Dit jaar neemt deze touroperator voor het eerst Fins Lapland in het aanbod op. Thomas Cook stelt in de Wintersportbrochure pakketreizen voor op Rovaniemi, Salla, Luosto, Ruka en Kuusamo. Het maakt hiervoor steeds gebruik van de rechtstreekse chartervluchten van Transavia op Rovaniemi en Kuusamo13. Finland wordt dan ook enkel aangeboden in de periode tussen 20 december 2009 en 28 maart 2010. Uit de brochure valt niet af te leiden of de transfers van de luchthaven naar het hotel gebeuren met het openbaar vervoer of met privétransport. Elk pakket omvat een verblijf van 8 dagen en 7 nachten met formules gaande van enkel logies tot volpension. Voor het verblijf koos Thomas Cook voor 3 individuele logiesverstrekkers (Ounasvaaran Pirtit, Sallatunturin Tuvat en Isokenkäisten Klubi), 3 hotels van 2 Finse ketens (Ski – Inn Ruka en Rantasipi) en 1 hotel van een internationale keten (Scandic). In Rovaniemi, Salla en Luosto stelt Thomas Cook bungalows ter beschikking, in Ruka is er keuze tussen hotel of bungalow. Met een verblijf in de Finse woonboerderij ‘Isokenkäisten Klubi’ stelt Thomas Cook een meer authentieke beleving voor. In Rovaniemi en Salla stelt Thomas Cook weekprogramma’s voor met een minimumaantal van 4 deelnemers, terwijl ze in Ruka en Luosto zowel een skipakket als een voordeelpakket aanbieden. Bij het voordeelpakket op Luosto mag de reiziger zelf een stuk amethist uithakken en mee naar huis nemen als souvenir. Dit staat volgens mij een beetje haaks op de tip “pluk geen bloemen of planten, raap geen schelpen of koralen” die Thomas Cook zelf naar voor schuift. In voorgaande hoofdstukken zagen we dat uit verschillende hoeken de vraag kwam om gemotoriseerd vervoer zo veel mogelijk te beperken om geluidsoverlast en CO² uitstoot te vermijden. In het aanbod van Thomas Cook merken we echter dat steeds een (initiatie) sneeuwscootertocht in het pakket is inbegrepen, wat toch enigszins tegenstrijdig is. Naast de sneeuwscootertocht biedt Thomas Cook vaak een husky- of rendiertocht aan, soms gecombineerd met een bezoek aan een husky- of rendierboerderij, wat de inkomsten van de lokale bevolking bevordert. Ook komt de reiziger zo in contact met enkele authentieke beroepen van de lokale bevolking, en verplaatst hij zich zonder CO² uitstoot. In enkele pakketten biedt Thomas Cook een sneeuwschoenwandeling aan. Hierbij verplaatst de reiziger zich op een authentieke manier volledig op eigen kracht, wat we zeker kunnen aanmoedigen. In Ruka, Kuusamo en Salla zijn het ganse seizoen Nederlandstalige begeleiders aanwezig. Uit de brochure blijkt dat Thomas Cook tijdens de excursies gebruik maakt van lokale gidsen. Thomas Cook stelde een duurzaamheidcoördinator aan en heeft ook een beleidsnota over duurzaamheid. Contactpersoon Koen van den Bosch zegt hierover: “Thomas Cook Belgium heeft een 13
Thomas Cook Airlines onderneemt heel wat zaken om de CO² uitstoot te verminderen. Voorbeelden hiervan zijn meer cleanings, verminderen van het te vervoeren gewicht door gebruik van lichtere karretjes, enzovoort. In dit eindwerk besteed ik hier echter niet meer aandacht aan, omdat Thomas Cook bij het aanbod op Finland voor de vluchten steeds rekent op Transavia.
52 sterk en duidelijk duurzaam beleid dat veel verder gaat dan wat vele zogezegde “groene” TO’s aanbieden. Dit geheel start bij de eigen huishouding en stroomt nadien door op de bestemmingen, zoals eerder aangegeven.” Ik vroeg mij dan ook af hoe men bij Thomas Cook het begrip ‘duurzaam toerisme’ interpreteert. Koen van den Bosch: “Thomas Cook Group PLC dient als PLC jaarlijks samen met de jaarresultaten en balans te rapporteren over z’n Sustainable, Social & Corporate Responsability. Binnen dit kader heeft Thomas Cook Belgium een volledig plan uitgewerkt dat rust op 4 verschillende peilers : Hoofdkantoren (Gent en Zaventem), Thomas Cook Airlines, Impact op onze distributie en leveranciers en Impact op onze reizigers. Duurzaam beleid gaat bij ons in deze zin duidelijk verder dan enkel en alleen het ecologische. Ook het sociale aspect komt in deze aan bod. Een en ander kan ook niet anders wanneer we op lange termijn een toeristische bestemming willen blijven aanbieden.” Thomas Cook voert dus enkele concrete acties om de duurzaamheid van het aanbod te verhogen. Koen van den Bosch: “Thomas Cook Belgium heeft binnen z’n aanbod heel wat verschillende producten die duurzaam zijn. Dit kan gaan om hotels, leveranciers van transfers en excursies. Binnen het aanbod Discover zijn hier een aantal zeer concrete voorbeelden te vinden. Verder heeft Thomas Cook Belgium mee het geheel van Travelife onderschreven en neemt het hier actief mee aan deel. Thomas Cook Belgium heeft eveneens enkele erkende auditors Travelife binnen de rangen.” Ook geeft hij aan dat Thomas Cook samenwerkt met kleinschalige lokale ondernemingen en lokale organisaties voor natuurbeheer. Er zijn bij enkele pakketten dus al enkele zaken merkbaar, maar de lijn wordt niet doorheen het ganse aanbod doorgetrokken. Koen van den Bosch: “Er is duidelijk nog ruimte voor een verdere verdieping, maar ieder bedrijf dat zichzelf respecteert hanteert tegenwoordig een duurzaamheidsprincipe. Zonder dit geheel is het toerisme op de langere termijn immers niet houdbaar.” Thomas Cook is daarom van plan ook in de toekomst meer inspanningen te leveren om het aanbod duurzamer te maken: “Hier zijn de eerste stappen reeds gezet en dit breidt zich langzaam maar zeker uit. Ook hier ligt de planning klaar en wordt deze stap per stap verder tot uitvoer gebracht.” Of Thomas Cook ook op Finland bewust duurzame producten aanbiedt en/of specifiek samenwerkt met duurzame leveranciers, valt sterk te betwijfelen. De verantwoordelijke voor het aanbod op Finland antwoordde op de volledige vragenlijst over het aanbod op Finland immers zeer beknopt: “Wij werken met een lokale agent voor het volledige pakket van Finland: acco’s, vluchten, excursies, etc.” Ik meen hieruit te kunnen besluiten dat Thomas Cook de duurzaamheid van de producten en diensten op Finland weinig tot niet controleert, en alle beslissingen overlaat aan de lokale agent. We kunnen dus misschien van geluk spreken dat Finland zelf heel wat aandacht aan duurzaamheid besteedt en dat Lapland vooral over kleinschalige toeristische ondernemingen beschikt. Hieruit kunnen we afleiden dat Thomas Cook zeer sterk communiceert over duurzaamheid, maar dat op vlak van een duurzaam aanbod nog heel wat initiatieven mogelijk zijn. Ook krijgen we de indruk dat deze touroperator vooral inspanningen levert wanneer de toeristische sector meer nadruk gaat leggen op bepaalde zaken, of wanneer de markt hiernaar vraagt. De klant blijkt dus wel degelijk een drijvende kracht, ook wat grote touroperators zoals Thomas Cook betreft.
53
4.3.2 Bureau Scandinavia
Bureau Scandinavia is specialist op het Hoge Noorden. In de winterbrochure 2009–2010 bieden ze een gevarieerd aanbod pakketreizen aan op Rovaniemi, Luosto, Saariselkä, Ruka, Posio, Taivalkoski en Simo. Ze maken tussen20 december en 28 maart gebruik van de rechtstreekse 14 vluchten van Transavia , daarnaast werken ze ook samen met luchtvaartmaatschappij Finnair. De meeste pakketreizen in de brochure omvatten een verblijf van 8 dagen en 7 nachten. Uitzondering hierop zijn de Eindejaarspakketten op Rovaniemi (6 dagen) en Saariselkä (5 dagen). Bij de pakketreizen vermeldt Bureau Scandinavia enkele malen een transfer met de luchthavenbus en ook bij excursies wordt soms een bus ingeschakeld. Bureau Scandinavia biedt, afhankelijk van de bestemming, een waaier aan hotels, bungalows en appartementen in diverse formules aan. Bureau Scandinavia koos voor 11 individuele logiesverstrekkers (Ounasvaaran Pirtit, Wanha–Pappila, Saija Lodge, Holiday Village Himmerki, Hotel Aurora Chalet, Hotel Kakslauttanen, Tunturihotelli, Hotel Niilanpää, Harriniva Holiday Center en Hotel Ivalo), 8 hotels van 5 Finse hotelketens (Cumulus, Sokos Hotels, Ski–Inn Ruka, Rantasipi en Lapland Hotels) en 1 hotel van een internationale keten (Clarion). Origineel in het aanbod is een verblijf in bungalowpark Wanha–Pappila in het vissersdorp Simo. Op de website biedt Bureau Scandinavia individuele verblijfsmogelijkheden in Kakslauttanen, Saariselkä, Rovaniemi en Kiilopää aan, waarbij een verblijf van minimum twee opeenvolgende nachten is vereist. Actieve weekprogramma’s zijn dan weer mogelijk in Rovaniemi, Taivalkoski, Muonio en Ivalo. Ook meerdaagse programma’s in Kemi, Rovaniemi, Ylläs en Muonio zijn op de website te vinden. Bureau Scandinavia voorziet in de pakketten meestal een (initiatie) sneeuwscootertocht. Hier geldt dezelfde bedenking als bij Thomas Cook: ‘zou het niet beter zijn de CO² uitstoot te beperken en in ruil meer natuurvriendelijke excursies naar voor te schuiven?’. De klant kan telkens heel wat facultatieve excursies bijboeken: husky– en rendiertochten ( al dan niet gecombineerd met een bezoek aan een husky- of rendierboerderij ), een wandeling op sneeuwschoenen of een poging tot ijsvissen. In een voordeelpakket op Luosto krijgt de klant eveneens (zie Thomas Cook) de kans een stuk amethist uit te hakken als souvenir. Hier heb ik opnieuw mijn bedenkingen bij. Het is immers niet omdat deze activiteit op de bestemming wordt voorgesteld, dat de TO niet zelf verantwoordelijk is voor de duurzaamheid van de producten die hij aanbiedt. In de pakketten voorziet Bureau Scandinavia Engelstalige reisbegeleiders. Bij de groepsreizen organiseert de reisbegeleider bij aankomst een informatievergadering. Voor de excursies en activiteiten rekent Bureau Scandinavia op lokale gidsen. Van Bureau Scandinavia zelf kreeg ik geen informatie over de duurzaamheid van het aanbod.
14
Bij vluchten vanuit Amsterdam biedt Bureau Scandinavia gratis parking aan op Schiphol.
54
4.3.3 Gallia
Op Kemi, Rovaniemi, Saariselkä, Kakslauttanen, Ylläs, Levi en Muonio stelt Gallia telkens een ruim aanbod aan accommodatiemogelijkheden en excursies voor, waarmee de reisagent telkens een uitgebreid à la carte dossier kan samenstellen. Daarnaast biedt Gallia Kerst– en Nieuwjaarsarrangementen aan op Inari, Kemi en Kuusamo. De brochure stelt ook een pakketreis voor op Kilpisjärvi en 2 op Kemi, telkens voor een periode van 4 dagen / 3 nachten. Hier staat Engelstalige begeleider de reizigers bij. Vluchten zijn, met uitzondering van de eindejaarsarrangementen, niet inbegrepen en dus vrij te boeken. Op de voorlaatste pagina geeft de brochure wel een duidelijk overzicht van de mogelijke vluchten met Finnair. Voor de accommodatie kiest Gallia 9 individuele logiesvertrekkers (Ounasvaaran Pirtit, Harriniva Holiday Center, Hotel Inari, Hotel Merihovi, Tunturihotelli, Hotel Kakslauttanen, Hotel Hullu Poro, Kilpisjärvi Holiday Center en Meripirtti’s Snow Lodge) en 10 hotels van 5 Finse hotelketens (Cumulus, Sokos Hotels, Lapland Hotels, Rantasipi en Holiday Club Spa Hotels). In een enkele sneeuwscootersafari stelt Gallia ook één overnachting in een wildernishut voor. Vaak terugkerende excursies zijn ook hier sneeuwscootertochten, huskytochten, rendiertochten, wandelingen met sneeuwschoenen en ijsvissen. Minder vaak voorkomende excursies zijn langlaufen, varen op de Sampo ijsbreker en paardrijden. In Kemi wordt bij het Lapland Calling Arrangement een bezoek gebracht aan Finse kunstenaars, waar de reizigers bij wijze van souvenir zelf iets mogen maken uit rendiergewei. Ook Gallia gaf geen antwoord op de vragen over de duurzaamheid van het aanbod.
55
4.3.4 BEST tours
BEST tours doet enkel Saariselkä aan. Hiervoor werkt de touroperator samen Finnair, die vluchten op Ivalo aanbiedt. BEST tours stelt drie verschillende verblijfstypes voor. De klant kan kiezen tussen een verblijf in Hotel Kieppi in de formules kamer met ontbijt of halfpension. Daarnaast is ook een verblijf mogelijk in studio’s (enkel logies) of appartementen (enkel logies of kamer met ontbijt). Bij aankomst op een donderdag duurt het verblijf 5 dagen en 4 nachten, bij aankomst op een zaterdag duurt het 8 dagen en 7 nachten. In het pakket zijn geen excursies inbegrepen, maar er zijn een hele resem facultatieve excursies bij te boeken. Enkele van deze excursies zijn opnieuw gebaseerd op gemotoriseerd vervoer. Zo biedt BEST tours facultatieve sneeuwscootertochten, ijs- en sneeuwkarting aan. Daarnaast zien we de typische husky- en rendiertochten, maar ook initiaties crosscountry skiën, alpineskiën, enzovoort. Een Nederlandstalige Tour–Rep is het volledige seizoen in Saariselkä aanwezig. Uit de antwoorden van contactpersoon Frank Bosteels blijkt dat men zich bij BEST tours sterk bewust is van de duurzaamheidsproblematiek: “Duurzaam toerisme als thema is een nobel streefdoel. Het is een goede zaak dat alles in vraag gesteld wordt. Het is fantastisch als reisorganisatoren zich voor elk element in hun aanbod de vraag stellen of het echt noodzakelijk is en of het niet op een andere manier kan aangewend worden. Bij BEST tours vinden wij dat maar al te vanzelfsprekend en hebben niet gewacht tot duurzaamheid "in" werd om ons die vragen te stellen.” BEST tours onderneemt dan ook heel wat zaken om de duurzaamheid van het aanbod te verhogen: “*…+ Al sinds 1992 streeft BEST tours ernaar om met kleinschalige lokale ondernemingen te werken. Vaak financieren wij zelfs kleinschalige, opstartende projecten. Dit betreft dan specifiek het economische luik van duurzaam toerisme. In het Frans bestaat de term 'tourisme responsable': dit omvat zowel het milieu als de economie. Hij vervolgt: “Er worden geen speciale stappen gezet naar aanleiding van het mode–effect rond duurzaamheid. Zoals eerder gemeld doen wij niet mee aan de 'hype'. Wel pogen we onze medewerkers die de programma's samenstellen te sensibiliseren voor de kwaliteit van het reisaanbod en wij menen dat duurzaamheid daar nauw aan verbonden is.” Anderzijds klinkt het ook enigszins bitter: “Wij stellen ons wel vragen wanneer we grotere touroperators zien uitpakken met groene labels. Ze meten zich door middel van enkele kleinschalige maatregelen een groen imago aan en gaan daar dan breed mee uitpakken. Een andere kritiek hebben we op het systeem van compensatie, de zogenaamde 'greenseats' en aanverwante producten. Dit is niet min of niet meer dan een nieuwe vorm van 'aflatenhandel' zoals de Britse milieuactivist George Monbiot het op pertinente wijze stelt. Of anders gesteld: laat ons maar vervuilen, zolang we betalen om bomen te planten …” Hij vervolgt :” Neen, geen enkele touroperator kan echt beweren dat hij duurzame producten aanbiedt. Duurzaam toerisme is een contradictio in terminis.”
56 Verder merkt hij op : “Wij constateren momenteel nog geen vraag naar duurzame producten, maar verwachten wel dat dit thema in de nabije toekomst voor heel veel reizigers heel prangend wordt. Het zal niet lang meer duren vooraleer de klanten ons hierover op de rooster leggen.” Op de specifieke vragen over het aanbod op Finland kreeg ik geen antwoord. Uit deze informatie blijkt dat BEST tours – of op zijn minst contactpersoon Frank Bosteels – zich wel degelijk bewust is van de duurzaamheidproblematiek in de toeristische sector. BEST tours beschouwt duurzaam toerisme echter als een op voorhand verloren zaak en houdt zich er daarom niet mee bezig. Enerzijds beschouwt BEST tours duurzaam toerisme als een ‘contradictio in terminis’, anderzijds leeft ook hier het idee dat toerisme een oogopener kan zijn voor heel wat reizigers. Uit de respons blijkt dat BEST tours wel degelijk inspanningen levert. Zo werken ze al sinds 1992 samen met kleinschalige ondernemingen en financieren ze soms zelfs kleinschalige, opstartende projecten. Ook krijgt de natuur steeds belangrijkere rol in het aanbod. Toch is BEST tours niet van plan meer inspanningen te leveren of acties te ondernemen, noch op het vlak van duurzaam ondernemen, een duurzaam aanbod of het sensibiliseren van klanten. Het lijkt me een beetje jammer dat een TO die zich bewust is van de problematiek, en die wel degelijk inspanningen levert, niet meer acties wil ondernemen om duurzaamheid te bevorderen en klanten bewust te maken van hun impact op de plaatselijke omgeving ...
57
4.3.5 Asteria Expeditions
In de brochure Winters Lapland biedt Asteria Expeditions pakketreizen aan op verschillende bestemmingen in Fins Lapland. Zo stellen ze individuele reizen (4 dagen) voor op Levi, Ruka, Oulu, Rovaniemi, Kuusamo en in het Ylläs–Pallas Nationaal Park. Daarnaast bieden ze ook groepsreizen (4 of 5 dagen) aan op Rovaniemi en Levi. Asteria Expeditions maakt hiervoor steeds gebruik van Finnair vluchten met een overstap in Helsinki. Ze stellen op basis van de rechtstreekse chartervluchten met Transavia bovendien twee individuele charterprogramma’s (8 dagen) voor: 1 op Ruka en 1 op Kuusamo. We zien dat Asteria Expeditions gebruik maakt van 2 individuele logiesverstrekkers (Hotel Hullu Poro en de woonboerderij Isokenkäisten Klubi), 1 hotel van een Finse keten (Rantasipi) en 1 hotel van een internationale hotelketen (Clarion). In enkele pakketten maakt Asteria Expeditions ook gebruik van wildernishutten. Het gebruik van deze hutten is een positieve zaak. Het verblijf heeft een minimale impact op de omgeving, en voor het gebruik van deze hutten betaalt de touroperator een (kleine) fee aan het Nationale Park waarin de wildernishut zich bevindt. Toerisme zorgt op die manier voor inkomsten voor natuurbeheer. Ook bij Asteria Expeditions zien we bij de meeste pakketten een (initiatie) sneeuwscootertocht. Andere excursies zijn huskytochten, rendiertochten, wandelingen met sneeuwschoenen en ijsvissen, maar bij het charterprogramma Rust en Natuur biedt Asteria Expeditions ook icerally driving een en kickslede tour aan. Bij individuele reizen staat een Engelstalige begeleider ter beschikking, bij groepsreizen schakelt de touroperator een Nederlandstalige reisbegeleider in vanaf 10 deelnemers. Contactpersoon Annick Desmet verstrekte iets meer informatie over de duurzaamheid van het aanbod: “We zijn ons bewust van de impact die toerisme op een bestemming heeft, en proberen daarom reizen samen te stellen met respect voor het land, de natuur en de cultuur. Onze reizen worden gemaakt met respect voor het land, de natuur en de cultuur. Wij doen momenteel echter geen extra inspanningen om onze reizen extra ecologisch te maken. We zijn wel natuurbewust en alle reizen die als natuurreis kunnen bestempeld worden, worden met grootste zorg voorbereid met respect voor alle lokale reglementering.” Ze vervolgt: “We werken heel vaak rechtstreeks samen met lokale agenten, in de eerste plaats om de kwaliteit hoog te houden en om snel op de bal te kunnen spelen bij eventuele problemen. Ook voor Finland werken wij met de lokale agenten en wij hebben alle vertrouwen dat deze agenten de juiste duurzame beslissingen ter plaatse voor ons nemen. Wij gaan met onze lokale agent niet in discussie over de duurzaamheid, wel over de prijs en de kwaliteit van de service.
Op de vraag over toekomstige initiatieven voor een duurzaam aanbod kreeg ik volgend antwoord: “Voor een zelfstandig kantoor is het al bijzonder moeilijk om te overleven en de concurrentie is
58 bikkelhard. Een zo duurzaam mogelijk product samenstellen zou een negatieve impact op de prijs kunnen hebben, waarmee we ons uit de markt zouden prijzen.” Bij deze touroperator komt dus sterk naar voor dat er geen onwil is om een duurzamer aanbod samen te stellen. Hier leeft het idee dat een duurzaam product een hogere kostprijs zal hebben, en ze vrezen hun marktpositie te verliezen wanneer hun reizen iets duurzamer maar ook iets duurder zijn. Er blijkt bij Reizen Van Renterghem wel iemand verantwoordelijk te zijn voor het aanbod op Lapland, maar op de specifieke vragen over het aanbod op Finland kreeg ik geen enkele respons.
59
4.3.6 Joker
Touroperator Joker houdt al sinds de oprichting van het bedrijf rekening met de impact die toerisme heeft op de plaatselijke natuur en bevolking. Joker ijvert er dan ook voor om producten samen te stellen die niet alleen de klanten aanspreken, maar bovendien heel wat voordelen bieden voor de lokale bevolking en de natuur zo weinig mogelijk schaden. Joker staat daardoor al jaren bekend als een duurzaam bedrijf met een duurzaam aanbod. In de brochure Sneeuw 2009–2010 staan 2 reizen in Fins Lapland vermeld. Voor de nodige informatie verwijst Joker je door naar de website. In de brochure Avontuur 2010–2011 staat wel een volledige beschrijving van de derde reis. Tijdens de eerste groepsreis biedt Joker een 16 daagse trekking door het Urho Kekkonen Nationaal Park en het Käsivarsi wildernispark aan. Reizigers slapen in wildernishutten en tenten. Voor het gebruik van deze wildernishutten betaalt de touroperator een kleine fee. Zo verkrijgt het Nationale Park inkomsten om het park te beheren. Ter plaatse maken de reizigers gebruik van het openbaar vervoer. Een Karavaan reisbegeleider15 zorgt ervoor dat alles vlot verloopt. De tweede groepsreis heeft Muonio als bestemming. De reis duurt 7 dagen en omvat een 5 daagse huskytocht met een lokale Finse begeleider (die uiteraard Engels spreekt). De reizigers slapen tijdens deze reis opnieuw in blokhutten of wildernishutten. De derde reis heeft eveneens Muonio als bestemming. Klanten overnachten 5 maal in een hotel en 1 maal in een wildernishut. In het pakket zijn een sneeuwscootertocht, een 2 daagse huskysafari en een rendiersafari inbegrepen. Hier kiest Joker dus wel voor een activiteit met gemotoriseerd vervoer. Daarnaast biedt Joker facultatieve excursies zoals wandelen met sneeuwschoenen, paardrijden, langlaufen, enzovoort aan. Deze reis gebeurt onder leiding van een Engelstalige of Nederlandstalige begeleider. In de brochure en op de website is heel wat informatie over de duurzaamheid van het aanbod te vinden (zie infra). Toch vroeg ik contactpersoon Greet Huybrechts welke specifieke richtlijnen Joker volgt. Ze antwoordde hierop: “Voor Joker is het volledige pakket belangrijk. Elk product, elke reis moet voldoen aan een reeks criteria. Hierbij heeft respect voor de natuur, de omgeving, de plaatselijke bevolking en de lokale economie een hoge prioriteit. Daarom bieden we steeds reizen voor kleine groepjes aan, onder leiding van een ervaren reisbegeleider die de mentaliteit van het 15
Karavaan is een organisatie die vrijwilligers een opleiding tot reisbegeleiders voor duurzame reizen biedt. Na deze opleiding van ongeveer 2 jaar ontvangt de reisbegeleider een certificaat (erkend door Toerisme Vlaanderen). De website vermeldt : “ Wij kiezen bewust voor avontuurlijk en duurzaam reizen. Dat betekent dat we met een kleine groep op ontdekking gaan naar een land en zijn bevolking. We verplaatsen ons met de lokale transportmiddelen, eten en slapen in kleine gelegenheden. Daardoor kunnen we makkelijker contact leggen met de mensen ter plaatse en ondersteunen we de plaatselijke economie. Dit contact is voor ons de kern van het reizen. Het draagt bij tot een beter begrip, waardering en respect voor de andere. En dan hebben we het zowel over de vreemde volkeren die we onderweg ontmoeten, als onze medereizigers met wie we samen dit avontuur beleven.” – www.karavaan.be
60 bedrijf respecteert. Joker maakt ook zo vaak mogelijk gebruik van het plaatselijke openbaar vervoer. We zoeken steeds contact met de lokale bevolking, maken zo veel mogelijk gebruik van kleinschalige bedrijven en pogen bovendien de empowerment van de lokale bevolking te bevorderen. Dit laatste aspect is zeer belangrijk voor ons. We merken namelijk dat de ‘people’ vaak worden vergeten bij het samenstellen van een (duurzaam) toeristisch product.” Eén van de basisprincipes van Joker is de samenwerking met kleinschalige lokale ondernemingen. Joker ijvert er voor om deze ondernemingen te steunen, en indien nodig bij te sturen wanneer de duurzaamheid van deze partner te wensen overlaat. De touroperator stelde hiervoor een checklist op en gebruikt deze om de duurzaamheid van de lokale partners steeds opnieuw te toetsen. Greet Huybrechts: “We beseffen uiteraard dat sommige duurzaamheidscriteria op bepaalde bestemming zeer moeilijk te realiseren zijn (bijvoorbeeld wegens het ontbreken van de nodige infrastructuur). Daarom proberen we steeds praktische tips mee te geven aan lokale partners die moeilijkheden ondervinden, zodat een samenwerking op lange termijn de nodige veranderingen teweeg brengt. Op deze manier halen zowel Joker, de lokale partner en de lokale bevolking voordeel uit de samenwerking.” Ook wat het ecologisch luik betreft, kiest Joker voor duurzame partners: “Joker werkt niet rechtstreeks samen met lokale organisaties voor natuurbeheer, maar kiest wel zo veel mogelijk voor lokale partners die samenwerken met de lokale milieuorganisaties. Op Finland werkt Joker bijvoorbeeld samen met Harriniva. We werken op Lapland via deze lokale agent indirect samen met de lokale bevolking en organisaties voor natuurbeheer. Fees en andere kosten worden aan de organisaties betaald via deze partner.” Op de vraag of Joker het Finse Metsähallitus kent, antwoordde Greet Huybrechts: “We kennen deze organisatie via onze partners en werken hier indirect mee samen. Omdat dit een overheidsbedrijf is en de lokale partners aan voorwaarden gebonden zijn, kunnen we erop vertrouwen dat ze de richtlijnen van Metsähallitus respecteren.” Ook Joker beschouwt de duurzaamheid van het aanbod als een meerwaarde: “Wegens het soort reizen dat we aanbieden, trekt Joker sowieso al een bepaald publiek aan. Joker is een nichetouroperator, en klanten die voor onze producten kiezen, doen dit veelal bewust. We denken dat duurzaam ondernemen eerder een troef is van ons bedrijf.”
61
4.3.7 Te Voet Op Fins Lapland biedt Te Voet een 10 daagse trekking met woudski’s in het Urho Kekkonen Nationaal Park aan. Hier wordt dus, naast de verplaatsing met het vliegtuig, geen gebruik gemaakt van gemotoriseerd vervoer. Ook verplaatst de groep zich gedurende de ganse reis op een authentieke manier, wat een unieke ervaring voor de reizigers oplevert. Reizigers overnachten tijdens deze reis telkens in een blok– of wildernishut, waarbij de touroperator een fee aan het Nationale Park betaalt. Zo levert de aanwezigheid van reizigers inkomsten op om het Park te beheren. De groep doet bovendien inkopen in lokale winkels. Deze trekking gebeurt onder leiding van de Nederlandstalige expeditieleider Brent D’Hooge. Contactpersoon Rik Van Belle verstrekte me meer informatie over de duurzaamheid van het aanbod: “We zijn al heel lang bezig met duurzaam toerisme zonder hier een label op te plakken. Voor ons is respect voor de lokale natuur en de plaatselijke bevolking heel belangrijk. We kiezen daarom steeds voor lokale partners, en proberen ‘long lasting partnerships’ te bewerkstelligen. Dit doen we door de lokale onderneming te toetsen aan duurzaamheids- en kwaliteitscriteria. Wanneer we merken dat de lokale partner het moeilijk heeft om te investeren in duurzame energiebronnen et cetera, dan draagt ’t Zuiderhuis zijn steentje bij. Dit zijn immers investeringen die op lange termijn rendabel zijn, zowel voor de lokale partner als voor ’t Zuiderhuis.” “Op bepaalde bestemmingen werken we ook samen met lokale organisaties voor natuurbeheer. We werken samen met lokale organisaties en vermijden zo de teruglek van opbrengsten, zodat lokale ondernemingen en lokale natuurorganisaties in nieuwe zaken kunnen investeren. We respecteren steeds zo veel mogelijk de plaatselijke bevolking, cultuur en natuur. Uiteraard ligt op bepaalde bestemmingen de nadruk meer op het sociale aspect, en op andere bestemmingen dan weer op de omgeving, maar globaal gezien doen we heel wat inspanningen om elk product zo duurzaam mogelijk te maken. We bieden bijvoorbeeld ook heel wat wandel- en fietsreizen aan, waarbij gemotoriseerd vervoer tot een absoluut minimum beperkt is.” ’t Zuiderhuis is ook van plan in de toekomst meer inspanning te leveren. De medewerkers staan open voor verbetering en bekijkt steeds opnieuw of nieuwe initiatieven haalbaar zijn. Voor het aanbod op Finland stond Brent d’Hooge mij te woord. Hij gaf me de volgende informatie: “Voor deze specifieke excursie werken we niet samen met een lokale agent, omdat we overnachten in wildernishutten en het parcours te voet afleggen. Ook hebben we tijdens deze trekking niet onmiddellijk veel contact met de lokale bevolking (de nadruk ligt hier op wandelen in natuurgebieden), maar we doen wel inkopen in plaatselijke winkels. We werken wel samen met Metsähallitus, aangezien we deze trekking organiseren in Nationale Parken die beheerd worden door deze organisatie. Voor het logement in de wildernishutten betalen we een fee aan het Nationaal Park, wanneer we de sleutel ophalen. We weten uiteraard wat wel en wat niet toegelaten is binnen deze gebieden, en we houden ons hieraan.
62
Bezoek aan huskyboerderij
Bezoek aan rendierboerderij
Thomas Cook
Te Voet
Bureau Scandinavia
Joker
Best Tours
Gallia
Asteria Expeditions
4.3.8 Schematisch overzicht
Houdt de TO rekening met het aspect ‘People’? Biedt de TO overwegend kleinschalige verblijfsverstrekkers aan? Biedt de TO overwegend Finse verblijfsverstrekkers aan?
16
17
Schakelt de TO lokale gidsen in?
Voorziet de TO excursies die de lokale bevolking ten goede komen?
Houdt de TO rekening met het aspect ‘Planet’? Maakt de TO relatief weinig gebruik van gemotoriseerd vervoer?
Maakt de TO gebruik van het openbaar vervoer?
Voorziet de TO excursies die de omgeving wel belasten? Sneeuwscooterexcursies18
Huskysledetocht
Rendiersledetocht
Sneeuwschoenwandeling
Voorziet de TO excursies die de omgeving niet belasten?
Voorziet de TO excursies die natuurorganisaties ten goede komen?
Selecteert de TO (lokale) partners die duurzaam ondernemen?
Is de touroperator van plan in de toekomst meer inspanning te leveren?
Uit deze tabel blijkt dat heel wat duurzame elementen in het aanbod op Finland terug te vinden zijn, zowel op vlak van ‘People’ als van ‘Planet’. Zo opteren touroperators voornamelijk voor Finse verblijfsverstrekkers, waarbij heel vaak kleinschalige logiesverstrekkers worden aangeboden. We maken hierbij wel opnieuw de opmerking dat in Lapland niet zo veel internationale hotelketens aanwezig zijn, en dit dus niet noodzakelijk om een bewuste keuze van de touroperator / lokale agent gaat. Bijna alle touroperators nemen in de pakketten excursies op die de lokale bevolking ten goede komen, en schakelen hiervoor bovendien heel vaak een lokale gids in.
16 17 18
Meer dan 50% van de aangeboden verblijfsmogelijkheden zijn Finse familiebedrijven Meer dan 75% van de aangeboden verblijfsmogelijkheden zijn Finse familiebedrijven of Finse hotelketens In meer dan 50% van de pakketten
63 Joker en Te Voet beperken zo veel mogelijk het gebruik van gemotoriseerd vervoer, terwijl andere touroperators hier minder rekening mee lijken te houden. Alle touroperators uitgezonderd Te Voet bieden een sneeuwscooterexcursie aan. Het aantal gemotoriseerde excursies is echter ook van groot belang. Ik merk hierbij dus op dat bij touroperators als Thomas Cook de sneeuwscooterexcursie in elk pakket opnemen, terwijl dit bij Joker slechts bij één pakket het geval is. Daarnaast zorgen de touroperators voor heel wat authentieke excursies die de omgeving niet belasten en waarbij de reizigers in contact komen met de lokale bevolking. Dat dit bij Te Voet niet het geval is, ligt uiteraard hoofdzakelijk aan het concept van de reis. Zowel Joker, Te Voet als Thomas Cook geven aan dat ze steeds samenwerken met lokale partners die duurzaam ondernemen. Dezelfde touroperators vinden zich ook bereid acties te ondernemen om de duurzaamheid van het aanbod in de toekomst te verhogen.
4.4 Communiceren van duurzaamheid en sensibiliseren van klanten Hier zoeken we een antwoord op volgende vragen :
· Communiceert de touroperator over de duurzaamheid van het bedrijf ? ·
In de brochure ?
·
Op de website ?
· Communiceert de touroperator over de duurzaamheid van het aanbod ? ·
In de brochure ?
·
Op de website ?
· Probeert de touroperator de reizigers te sensibiliseren ? ·
In de brochure ?
·
Op de website ?
·
Op de bestemming ?
Onder het sensibiliseren van klanten verstaan we hier: de reiziger bewust maken van de duurzaamheidsproblematiek, om ze ertoe aan te zetten het reisgedrag te wijzigen. Informatie verschaffen is dus niet hetzelfde als sensibiliseren: bij informeren weet de klant wat wel en niet kan, bij sensibiliseren past hij deze kennis toe en maakt hij bewuste keuzes. Het sensibiliseren van klanten is dus heel belangrijk. Het zijn immers de klanten die eerst een bepaald product kiezen en vervolgens op de bestemming een directe invloed hebben op de plaatselijke omgeving. Er kan pas echt een positieve verandering plaatsvinden wanneer de klanten, de uiteindelijke consumenten van het product, zich bewust zijn van de impact die ze op een bestemming hebben en zich er verantwoordelijk voor voelen deze impact zo minimaal mogelijk te houden.
64
4.4.1 Thomas Cook In de Wintersportbrochure maakt Thomas Cook op pagina 12 onder de titel ‘Touroperator 2008 Duurzaam Toerisme’19 plaats vrij om duurzaamheid te bespreken. Hier krijgt de lezer enerzijds een kort overzicht van de verschillende zaken die de touroperator onderneemt om duurzaam te ondernemen, anderzijds vraagt de Thomas Cook de klant ook zijn steentje bij te dragen: Op de bestemming - respecteer de lokale cultuur en gewoontes en sta open voor andere denk – en levenswijzen - vraag steeds toestemming indien je foto’s wil nemen van lokale inwoners - pas je kledij aan aan de lokale gewoontes - laat je afval niet achter op het strand of in een natuurgebied, maar in een vuilnisbak - neem foto’s van bloemen, planten, schelpen en koralen, maar neem ze niet mee in je reiskoffer - wees voorzichtig met vuur en met het doven van sigaretten In je hotel of accommodatie - spring zuinig om met energie door : · de airconditioning alleen aan te zetten als je ze nodig hebt en enkel wanneer je in de kamer bent · als je de kamer verlaat, alle lichten te doven - spring zuinig om met water door : · een douche te nemen in plaats van een bad · je handdoeken een keertje te hergebruiken In de toch wel omvangrijke brochure is echter nergens informatie te vinden over de natuur of cultuur van de aangeboden bestemmingen. Er is bijgevolg ook geen informatie te vinden over Fins Lapland. Het lijkt me daarom een beetje vreemd om mensen aan te sporen tot ‘respect voor de lokale cultuur en gewoontes’ zonder hier zelf verder aandacht aan te besteden20. Ook kunnen we opmerken dat Thomas Cook algemene tips meegeeft aan de klanten, maar op Finland zelf redelijk weinig inspanning lijkt te leveren om een zo duurzaam mogelijk aanbod samen te stellen. Ook op de website21 is informatie over duurzaamheid opgenomen. Helemaal onderaan de site staan enkele kernwoorden. Wanneer de bezoeker de cursor op een bepaald kernwoord plaatst, komt telkens een nieuwe regel met links tevoorschijn. ‘Duurzaam Toerisme’ is terug te vinden onder het kernwoord ‘Praktisch’. Na doorklikken krijgt de bezoeker de gelijkaardige informatie als in de brochure. We kunnen dus stellen dat de informatie wel aanwezig is, maar ietwat verstopt lijkt.
19
Thomas Cook kreeg in 2008 de Travel Award Duurzame Touroperator voor volgende punten : Thomas Cook voert een duurzaam toerismebeleid met sterke punten voor acties op vlak van: ○ Intern huishouden (papierverbruik, firmawagens, elektriciteitsverbruik). ○ Luchtvaartmaatschappij (hoge bezettingsgraad, de inzet van een moderne, milieuvriendelijke vloot, …). ○ Communicatie naar klanten. (http://www.toerismevlaanderen.be/showpage.asp?iPageID=526) Het is niet onbelangrijk op te merken dat deze award gaat naar de TO die binnen het jaar de grootste inspanning leverde om duurzamer te ondernemen. TO’s die al jarenlang duurzaam ondernemen en daarom minder wijzigen aan hun werkwijze en aanbod maken daarom minder kans op deze award. 20 In de Discover brochures geeft Thomas Cook wel informatie over de bestemming (zie bijlage 6) 21 Website laatst geraadpleegd op 06/02/2010
65 Nochtans ziet Thomas Cook duurzaamheid als een belangrijk marketingmiddel. Koen van den Bosch stelt : “De reiziger ziet [duurzaam toerisme] als een meerwaarde. De prijs mag er echter niet onder lijden. Indien de reiziger voor dezelfde prijs een duurzaam product kan krijgen dan kiest hij graag voor deze meerwaarde.”
4.4.2 Bureau Scandinavia Voor een touroperator die specifiek gericht is op het Hoge Noorden verstrekt Bureau Scandinavia mijns inziens bijzonder weinig informatie over de plaatselijke natuur en cultuur. Bovendien communiceert deze touroperator noch over de duurzaamheid van het bedrijf, noch over de duurzaamheid van het aanbod. Het is dan ook geen verrassing dat Bureau Scandinavia ook geen inspanning levert om zijn klanten te sensibiliseren.
4.4.3 Gallia In de winterbrochure geeft Gallia op pagina 2 een zeer korte introductie van Lapland, die ook de Sami vermeldt. Over duurzaamheid wordt echter noch in de brochure, noch op de website gerept. Deze touroperator doet bijgevolg ook geen enkele inspanning zijn klanten te sensibiliseren.
4.4.4 BEST tours BEST tours communiceert helemaal niet over duurzaamheid, en dit blijkt een bewuste keuze: “Volgens ons wordt 'duurzaamheid' vaak louter voor marketingdoeleinden aangewend. Operatoren pakken uit met labels en logo's waarmee ze de waan scheppen dat ze duurzaam toerisme aanbieden. Volgens ons kan je niet pretenderen duurzame reizen aan te bieden zolang De klanten zich verplaatsen door middel van vliegtuig, auto of andere belastende vervoersmiddelen. Er brochures uitgebracht worden (dit gaat van tienduizenden tot miljoenen exemplaren) De klanten in hotels verblijven die sowieso belastend zijn voor de directe omgeving. De klanten gebruik maken van 'all inclusive' formules waar de kleinschalige, plaatselijke economie geen baat bij heeft. De reizigers naar een bezienswaardigheid gaan, rekening houdend met het feit dat alle andere reizigers in de wereld even veel recht hebben om dit te doen, waardoor de sites overbevolkt raken.” BEST tours doet daarom naar eigen zeggen ook geen concrete inspanningen om zijn klanten in het duurzaamheidbeleid te betrekken of ze te sensibiliseren22. Nochtans leeft ook hier het idee dat duurzaamheid een meerwaarde geeft aan het product: “*Duurzaamheid+ is waarschijnlijk zelfs een verkoopsargument. Het concept is enorm in trek. En klanten sussen maar al te graag hun geweten door een product met een labeltje te kopen.”
22
Toch klinkt hier ook: “In ons aanbod krijgt de natuur overigens een alsmaar grotere ruimte. Wij menen dat de beste manier om de mensen te sensibiliseren voor het natuurbehoud erin bestaat om hen kennis te laten maken met die natuur en hen de schoonheid ervan te leren appreciëren.”
66
4.4.5 Asteria Expeditions Asteria Expeditions verwijst in de brochures en op website niet specifiek naar duurzaam toerisme, maar op de website staat wel te lezen: “Wij richten ons op reizen die *…+ een meerwaarde bieden. Lokale cultuur, geschiedenis, traditie en gewoonten maar ook natuur, landschap en habitat dragen onze speciale aandacht weg. Wij organiseren onze reizen liefst kleinschalig met aandacht voor direct contact teneinde úw persoonlijke ervaring zo rijk mogelijk te maken. Op die manier genieten zowel uzelf als de lokale bevolking via een maximale interactie optimaal van uw bezoek.” In de prijsbijlage staat ook een klein tekstje die iets meer informatie geeft over de Finse omgeving en de Sami bevolking.
4.4.6 Joker Joker communiceert heel sterk over duurzaam toerisme. In de brochure Avontuur 2010–2011 geeft Joker onder de titels ‘Actief beleven’ en ‘Duurzaam ondernemen, duurzaam reizen’ heel wat informatie over de duurzaamheid van het aanbod: “Onze manier van bedrijfsvoering onderwerpen we geregeld aan een kritische zelfanalyse en op reis proberen we zo weinig mogelijk negatieve sporen na te laten. Respect voor mens en natuur, daar draait het om. *…+ Zo nemen we het openbaar vervoer daar waar het kan en niet storend is voor de plaatselijke bevolking. Dat kan een bus of een trein zijn, maar evengoed met zijn allen de laadbak in van een pick–up of ossenkar. *…+We kiezen kleinschalige hotels, soms bij de mensen thuis of in een tent midden in de natuur. *…+ Bovendien hanteren we een eerlijk prijsbeleid waarbij de volledige bestedingen van de reiziger rechtstreeks ten goede komen aan de plaatselijke bevolking. Een reisconcept waarbij de lokale bevolking maximaal geniet van de inkomsten van het toerisme. *…+ Onze zorg gaat ook naar het milieu: tijdens wandelingen of trektochten zijn we ons bewust van de kwetsbaarheid van de omgeving, houden we ons aan de regels van de natuurparken, doen we waar mogelijk beroep op natuurgidsen en leren we meer over principes van natuurbehoud.”23 Ook in het foldertje Sneeuw verwijst Joker naar duurzaamheid. Zo valt er te lezen: “Joker Sneeuw betekent diversiteit: natuur en cultuur, inspanning en ontspanning.”, “Dit alles met de nodige aandacht voor natuur en omgeving.” en “Voor alle programma’s werkt Joker samen met deskundige Vlaamse of lokale outdoor organisaties en beroepsgidsen.” Op de website valt de rubriek ‘Duurzaam reizen’ meteen op. Na doorklikken24 krijgt de lezer uitgebreid informatie over de verschillende initiatieven die Joker onderneemt of ondersteunt, en de aandachtspunten bij het samenstellen van een reis (reizen in kleine groepjes, eenvoudige logies, verantwoord transport, respect voor de natuur en goed opgeleide reisbegeleiders). Ook staat kort vermeld dat Joker in 2009 de Travel Magazine Award voor Duurzame Touroperator won.
23 24
Avontuur 2010 – 2011, p 4 Joker, http://www.joker.be/Duurzaam-reizen-Joker-en-duurzaam-reizen.html
67 Greet Huybrechts zegt hierover: “Joker ijvert al sinds het begin om duurzame producten samen te stellen. Dit was voor ons zo vanzelfsprekend dat we dit weinig tot niet communiceerden aan onze klanten. Nu duurzaam toerisme aan belang wint, zien we dat heel wat touroperators hun inspanningen gaan meedelen. Joker is dit daarom ook steeds meer gaan vermelden, zowel in de brochures als op de website. Op dit ogenblik zijn we de TO die het meest communiceert over duurzaam reizen.” Joker doet ook heel wat inspanningen om klanten te sensibiliseren: “Voor ons is het heel belangrijk dat de reizigers zich ter plaatse bewust worden van de impact die ze hebben. Onze reisbegeleiders krijgen een tweejarige opleiding waarbij de nadruk sterk ligt op respect voor mens en milieu. We vinden het heel belangrijk dat de reisbegeleider de klanten informeert over de lokale natuur, cultuur, gewoonten, enzovoort. Bij expeditiereizen lichten we de reizigers ook op voorhand in over de reis, de lokale cultuur en gewoonten, de natuursomstandigheden, enzovoort. Bovendien krijgt elke reiziger het boekje ‘Duurzaam reizen in de praktijk’, een uitgave van Karavaan i.s.m. Joker.” Enkel in de brochure besteedt Joker zeer beknopt aandacht aan de duurzaamheid van het bedrijf: “Onze manier van bedrijfsvoering onderwerpen we geregeld aan een kritische zelfanalyse en op reis proberen we zo weinig mogelijk negatieve sporen na te laten.” Wat de communicatie betreft, ligt bij Joker de nadruk dus zeer sterk op de duurzaamheid van het aanbod.
4.4.7 ’t Zuiderhuis In de Te Voet brochure 2009–2010 staat nog geen informatie over duurzaam toerisme, maar in alle brochures van ’t Zuiderhuis wordt hier in 2010 wél heel wat aandacht aan besteed. Rik Van Belle: “We merken op dat steeds meer touroperators in hun brochures en/of op hun website aandacht hebben voor duurzaam toerisme. Aangezien ’t Zuiderhuis al jaren bezig is met duurzaamheid zonder dit kenbaar te maken, communiceren we dit nu ook naar de klant toe. Sinds januari 2010 voorzien we daarom in elke brochure een pagina waarin we duurzaam toerisme en de duurzaamheid van ons aanbod bespreken.” In deze brochures valt onder meer te lezen: “*…+ Wandelen is zowiezo de meest ecologische manier van reizen. Zeker als men in een kleine groep reist en een aantal tips en raadgevingen voor ogen houdt, kan met tijdens een wandelreis met een minimale impact toch maximaal genieten. *…+ Bij onze verre reizen werken wij steeds samen met lokale agentschappen en medewerkers die onze principes volledig onderschrijven en ze ook op het terrein gestalte geven. Bij de selectie van partners wordt hierop door onze medewerkers voordurend en nauwgezet toegekeken. *…+ Gezien het fragiele ecologische evenwicht van veel van onze bestemmingen is het geen sinecure, maar toch willen we onze ecologische voetafdruk zo beperkt mogelijk houden. Kleine groepen zijn daar alvast een belangrijke factor in, maar het gaat ook verder: geen vuilnis achterlaten, gebruik van lokale transportmiddelen, gebruik van lokale accommodatiemogelijkheden zonder overdadige luxe *…+.” Het is bovendien duidelijk dat ’t Zuiderhuis zijn kanten probeert te sensibiliseren. In de brochure staat bijvoorbeeld: “Ook van onze reizigers verwachten wij een respectvolle houding tegenover de cultuur en natuur van de bezochte gebieden. Onze reisleiders spelen daarin een cruciale rol: zij wijzen je op de soms zeer dunne grens tussen oprechte interesse en voyeurisme, schetsen je een
68 aantal achtergronden waardoor je een beter begrip krijgt van de lokale sociale verhoudingen, geven je tips om zo weinig mogelijk impact te hebben op de lokale natuur en cultuur, … Dat je daardoor al eens een mooie foto dient te missen, is iets waar we begrip voor vragen.” Rik Van Belle voegt hieraan toe: Ook tijdens de reis zorgt de reisbegeleider ervoor dat alles op een eerlijke en respectvolle manier gebeurt. Wanneer iets niet door de beugel kan, dan legt de reisbegeleider ook steeds uit waarom precies iets een negatieve impact heeft.” Om ook de verplaatsing met gemotoriseerd vervoer te beperken, probeert ’t Zuiderhuis om carpooling te stimuleren. Achteraan in de brochure zit daarom een inschrijvingsformulier waarop de klant kan aanduiden hoe hij zich naar de plaats van vertrek begeeft:
Ook bij het aanbod op Finland worden de klanten voor afreis geïnformeerd over de bestemming. Reisbegeleider Brent d’Hooge: “We houden een voorbereidingsavond in België, waarbij ik een presentatie van ongeveer een halfuur geef die zich toespitst op de reis, de plaatselijke natuur en in beperkte mate ook de plaatselijke cultuur, zodat reizigers goed geïnformeerd aan de tocht kunnen beginnen.” In de brochures communiceert ’t Zuiderhuis enkel over de duurzaamheid van het aanbod en de projecten die ze steunen, en dus niet over de duurzaamheid van het bedrijf.
69
Thomas Cook
Te Voet
Joker
Gallia
Bureau Scandinavia
Best Tours
Asteria Expeditions
4.4.8 Schematisch overzicht
Communiceert de touroperator over de duurzaamheid van het bedrijf ? In de brochure ?
Op de website ?
Communiceert de touroperator over de duurzaamheid van het aanbod ? In de brochure ?
In de brochure ?
Op de website ?
Op de bestemming ?
Op de website ?
Probeert de touroperator de reizigers te sensibiliseren ?
Denkt de TO dat de klant ‘duurzaamheid’ als een meerwaarde ziet ?
4.4.9 Conclusie Uit de antwoorden van touroperators blijkt dat de vraag naar duurzame producten toeneemt en de klant duurzaamheid als een meerwaarde beschouwt. Touroperators voelen dan ook de druk om duurzaam te ondernemen, een duurzaam aanbod samen te stellen en hierover te communiceren naar de klant toe. Dit is op zich uiteraard een zeer positieve evolutie voor de toeristische sector, maar we moeten waakzaam blijven voor de dunne grens tussen informatie over de kernwaarden van een bedrijf en het aantrekken van klanten door het goochelen met duurzaamheidstermen. Van de zeven touroperators die ik in dit eindwerk opnam, blijken er slecht drie bewust over de duurzaamheid van het bedrijf en het aanbod te communiceren. We merken dat Thomas Cook bij de communicatie heel wat aandacht besteedt aan de duurzaamheid van het bedrijf. Over de duurzaamheid van het aanbod is echter geen informatie terug te vinden. Deze touroperator koppelt het sensibiliseren van klanten dan ook aan de informatie over duurzaam ondernemen. Ik stel mij hierbij wel de vraag of een touroperator aan zijn klanten kan vragen een inspanning te leveren, zonder zelf initiatieven op de bestemming te bespreken. Joker en Te Voet besteden wel heel wat aandacht aan de duurzaamheid van het aanbod. Bij beide touroperators vindt de reiziger op de site en/of in de brochures heel wat informatie over de waarden, initiatieven en activiteiten die een zo duurzaam mogelijke reis verzekeren. Zij proberen de klanten op verscheidene manieren te sensibiliseren, zowel thuis als op de bestemming. Voor beide touroperators speelt een goed opgeleide reisleider een zeer belangrijke rol.
70
Bezoek aan rendierboerderij Houdt de TO rekening met het aspect ‘Planet’? Maakt de TO relatief weinig gebruik van gemotoriseerd vervoer? Maakt de TO gebruik van het openbaar vervoer? Voorziet de TO excursies die de omgeving belasten? Sneeuwscooterexcursies27 Voorziet de TO excursies die de omgeving niet belasten? Huskysledetocht Rendiersledetocht Sneeuwschoenwandeling Voorziet de TO excursies die natuurorganisaties ten goede komen? Selecteert de TO (lokale) partners die duurzaam ondernemen? Is de touroperator van plan in de toekomst meer inspanning te leveren? Om het aanbod duurzamer te maken Om duurzamer te ondernemen Communiceert de touroperator de duurzaamheid van het bedrijf? Communiceert de touroperator de duurzaamheid van het aanbod? Probeert de touroperator de klanten te sensibiliseren?
25 26 27
Thomas Cook
‘t Zuiderhuis
Gallia
Bureau Scandinavia
Joker
De TO is zich bewust van de impact op de bestemming. Gaat de touroperator zuinig om met papier ? Drukt de touroperator afzonderlijke brochures / folders met beperkt aantal pagina’s? Voorziet de touroperator een beperkte oplage brochures? Stelt de touroperator de brochures integraal beschikbaar op de site? Drukt de touroperator de brochures / folders op milieuvriendelijk papier? Beperkt de touroperator het papierverbruik binnen het bedrijf? Springt de TO zuinig om met energie ? Beperkt de touroperator de veroorzaakte CO² uitstoot ? Stimuleert het bedrijf de werknemers om het openbaar vervoer / de fiets te nemen? Vermijden de werknemers onnodige verplaatsingen met gemotoriseerd vervoer? Creëert de TO bewust een duurzaam aanbod? Houdt de TO rekening met het aspect ‘People’? Biedt de TO overwegend kleinschalige verblijfsverstrekkers aan? 25 Biedt de TO overwegend Finse verblijfsverstrekkers aan? 26 Schakelt de TO lokale gidsen in? Voorziet de TO excursies die de lokale bevolking ten goede komen? Bezoek aan huskyboerderij
Best Tours
R. Van Renterghem
4.5 Overzichtstabel
Meer dan ½ van de aangeboden verblijfsmogelijkheden zijn Finse familiebedrijven Meer dan ¾ van de aangeboden verblijfsmogelijkheden zijn Finse familiebedrijven of Finse hotelketens In meer dan ½ van de pakketten
71
4.6 Implementatie van duurzaamheidsrichtlijnen Ik sluit dit hoofdstuk af door beknopt weer te geven in welke mate Belgische touroperators de richtlijnen uit hoofdstuk 3 in het aanbod toepassen. Waar mogelijk geef ik hierbij voorbeelden van best practices.
PEOPLE
1. Iedereen respecteert de cultuur en het eigendom van de plaatselijke bevolking 2. Bezoekers leren iets bij over de lokale culturen en tradities 3. De betrokken organisaties werken samen met de lokale bevolking 4. De informatie in het promotiemateriaal is representatief en recent
PLANET
1. Ondernemingen en bezoekers respecteren de plaatselijke natuur 2. De bezoekers leren iets bij over de plaatselijke natuur 3. De ondernemingen steunen het beheer en de bescherming van de lokale natuur 4. Er zijn goede recreatieve voorzieningen aanwezig om een minimale impact te garanderen 5. Alle ondernemingen beperken het gebruik van gemotoriseerd vervoer 6. Organisaties produceren hun promotiemateriaal zorgvuldig 7. De informatie in het promotiemateriaal is representatief en recent
PROFIT
Om niet terug te hoeven bladeren, vindt u hieronder nogmaals de samenvatting van richtlijnen:
1. De ondernemingen steunen de lokale economie 2. De opbrengsten van diensten blijven op de locatie 3. Alle activiteiten worden in samenwerking met de lokale bevolking georganiseerd 4. Investeringen zijn rendabel op lange termijn
72
4.6.1 People Iedereen respecteert de cultuur en het eigendom van de plaatselijke bevolking Zowel van de touroperator als van de reizigers wordt dus respect verwacht. Goed opgeleide reisbegeleiders spelen steeds een cruciale rol bij het gedrag en de activiteiten van de reizigers. Joker maakt gebruik van Karavaan reisbegeleiders. Deze volgden een tweejarige opleiding waarbij duurzaamheid het kernbegrip vormt. Bovendien werkt Joker waar mogelijk ook samen met lokale gidsen. Zo is deze touroperator zeker van een correct gedrag op de bestemming. Te Voet organiseert reizen onder leiding van expeditieleider Brent d’Hooge, die de reizigers zowel op voorhand als op de bestemming iets bij te brengen over de plaatselijke gewoontes. Zo weten de reizigers wat wel en niet kan.
Bezoekers leren iets bij over de lokale culturen en tradities We vinden in enkele brochures wel enkele zeer beknopte tekstjes terug, maar veel informatie over de plaatselijke cultuur en tradities vindt de klant voor de aanvang van de reis bij geen enkele touroperator. Op de bestemming zien we wel enkele goede voorbeelden. Ik vermeld hier opnieuw de Karavaan reisbegeleider bij Joker, die de reizigers ter plaatse informatie verstrekt. Excursies naar rendier– en huskyboerderijen komen in heel wat pakketten terug. Hier leer de reiziger duidelijk iets bij over de lokale levenswijze en tradities. Gallia organiseert in één pakket ook een bezoek aan kunstenaars waarbij ze een workshop beeldhouwen met rendiergewei organiseren.
De betrokken organisaties werken samen met de lokale bevolking Uit de antwoorden op de interviews leidden we af dat touroperators zoals BEST tours, Joker en ’t Zuiderhuis op heel wat bestemmingen een grote inspanning leveren om samen te werken met de lokale bevolking. Op Finland, een bestemming waar de lokale bevolking door heel wat wetgevingen beschermd wordt, zien we dit uiteraard minder sterk terugkeren. Toch zou het mooi zijn als de touroperators met een aanbod op Finland ook hier iets meer inspanningen zouden leveren.
De informatie in het promotiemateriaal is representatief en recent Mijns inziens creëert geen enkele touroperator valse verwachtingen door het gebruik van stereotype afbeeldingen. Uiteraard vinden we in de foto’s steeds de husky’s en rendieren terug, maar aangezien deze excursies ook effectief aangeboden worden, vormt dit geen enkel probleem. Wel komt in enkele brochures de typische Sami klederdracht terug, terwijl de reiziger deze niet gegarandeerd te zien zal krijgen op de bestemming (tenzij eventueel bij de sledetochten). Wel ontbreekt er bij heel wat touroperators voorbereidende informatie over de bestemming.
73
4.6.2 Planet Ondernemingen en bezoekers respecteren de plaatselijke natuur Te Voet organiseert een trekking doorheen het Urho Kekkonen Nationaal Park. Reisbegeleider en expeditieleider Brent d’Hooge is zich bewust van de do’s en don’ts binnen dit beschermd gebied, en zorgt ervoor dat de groep zich hier ook aanhoudt. Te Voet werkt voor deze excursie samen met Metsähallitus, die naast het natuurbeheer ook het gebruik van de wildernishutten voor zijn rekening neemt. Joker en vzw Karavaan heeft onder de slogan “ It's not nice to mess with mother Nature. Don't just travel. Travel right' de familie Dut in het leven geroepen om jongeren bewust te maken om duurzaam te reizen. De 'Duts' zijn pins die, op verschillende manifestaties waar veel jongeren aanwezig waren, werden uitgedeeld. Op de pins staan de volgende slogans 'Kill nothing but time', ' Take nothing but pictures', 'Leave nothing but footprints'.
De bezoekers leren iets bij over de plaatselijke natuur Joker en Te Voet bieden tochten in Nationale Parken aan, en enkele touroperators bieden een overnachting in een wildernishut aan, maar in geen enkel aanbod vind ik een excursie naar een infocentrum of een begeleide wandeling met een lokale gids terug. Hier kunnen touroperators in de toekomst misschien wel meer aandacht aan besteden. Ik heb hierbij uiteraard geen overrompeling van natuurparken voor ogen, maar een kleine wandeling binnen een vooraf met de beheerders afgesproken gebied.
De ondernemingen steunen het beheer en de bescherming van de lokale natuur We zien dat enkele touroperators wel degelijk een inspanning leveren om ook op de bestemming bewust om te gaan met de natuurlijk bronnen. Zo gebruikt Thomas Cook voor de selectie en evaluatie van haar partners checklists met duurzaamheidcriteria. Er werd ook een bedrijfseigen code of conduct opgesteld die binnenkort ook standaard bij de contracten zal gevoegd worden. Ook Joker en Te Voet stimuleren de reizigers steeds opnieuw zuinig om te springen met water en energie.
Er zijn goede recreatieve voorzieningen aanwezig om een minimale impact te garanderen Bij alle touroperators zien we dat ze gebruik maken van de recreatieve voorzieningen. Zo stelt Thomas Cook skipakketten voor binnen hiervoor bestemde gebieden, en ook bij de andere touroperators zijn niet echt negatieve zaken op te merken.
74
Ondernemingen beperken het gebruik van gemotoriseerd vervoer Te voet houdt bij de selectie van accommodaties en verblijfplaatsen steeds rekening met de bereikbaarheid hiervan met het openbaar vervoer. Ook op de bestemming zelf maakt Te Voet geen gebruik van gemotoriseerd vervoer. Uiteraard hangt dit samen met het type reis die Te Voet op Fins Lapland aanbiedt, maar toch kunnen andere touroperators hier voor bepaalde excursies een voorbeeld aan nemen.
Organisaties produceren hun promotiemateriaal zorgvuldig BEST tours voorziet voor het aanbod op Fins Lapland een afzonderlijke folder die slechts 6 pagina’s telt. Zo hoeven klanten die in deze bestemming geïnteresseerd zijn enkel deze folder mee te nemen, in plaats van een volledige brochure met voor de klant overbodige informatie. Te Voet drukte een brochure met een beperkt aantal pagina’s voor alle Winterwandelreizen, maar stelt wel alle brochures integraal én in pdf formaat ter beschikking op de website. Bovendien printen zij alle brochures op milieuvriendelijk papier. Ook Joker print alle brochures op milieuvriendelijk papier en stelt alle reizen ter beschikking op de website. Thomas Cook drukt tot op heden nog steeds zeer omvangrijke brochures, maar uit de antwoorden van Koen van den Bosch blijkt dat hier –op vraag van de klant– binnenkort verandering in kan komen. Ook drukken ze
De informatie in het promotiemateriaal is representatief en recent Wat de natuur betreft zie ik in de afbeeldingen in de brochures op Finland geen problemen. Het enige waar de klant ietwat teleurgesteld in kan zijn, is dat hij tijdens zijn verblijf het Noorderlicht niet ziet. De natuur is een belangrijk USP voor Fins Lapland. Iets meer informatie hierover verstrekken op de website is dus zowel in het voordeel van de touroperator, de natuurorganisaties als de reiziger.
75
4.6.3 Profit De ondernemingen steunen de lokale economie In het aanbod zien we dat zo goed als elke touroperator gebruik maakt van kleinschalige logiesverstrekkers of Finse hotelketens. De meeste pakketreizen zijn in half pension, wat betekent dat de reiziger ook een maaltijd nuttigt in een lokale eetgelegenheid. Ook vinden we in de programma’s vaak activiteiten onder leiding van lokale gidsen terug. Op Fins Lapland zijn heel wat touroperators dus al goed bezig. Dit betekent echter niet dat een extra inspanning niet nodig is, om het aanbod nog duurzamer te maken en ook te houden.
De opbrengsten van diensten blijven op de locatie Joker hanteert een uniek prijsbeleid waardoor een maximum aan steun naar de lokale economie gaat. Deelnemers betalen aan Joker een basisprijs waarbij het transport naar de bestemming, de organisatiekosten en de diensten van een reisbegeleider inbegrepen zijn. Daarnaast nemen de deelnemers een budget mee bestemd voor uitgaven ter plaatse zoals logies, maaltijden, fooien, toegangsgelden, plaatselijk transport… Een eerlijk en direct systeem, want wat deelnemers uitgeven komt rechtstreeks en volledig ten goede aan de plaatselijke economie zonder commissie voor Joker en/of reisbegeleider.
Alle activiteiten worden in samenwerking met de lokale bevolking georganiseerd Uit de gesprekken bleek dat heel wat touroperators bij het aanbod op Finland vertrouwen hebben in de lokale agent en er van uitgaan dat deze samenwerkt met de lokale bevolking. Hier kan ik dus niet echt praktijkvoorbeelden geven.
Investeringen zijn rendabel op lange termijn Joker toetst nieuwe en bestaande reizen aan een aantal duurzaamheidsprincipes aan de hand van de Troevenkaart, die de reisbegeleider na afloop van elke reis invult. Dit is een eigen ontwikkeld scoringsinstrument om een reis aan een aantal essentiële Joker–kenmerken, zoals duurzaamheid, te toetsen. Deze manier van werken stimuleert een kritische houding t.a.v. onze reisproducten, wat de kwaliteit en duurzaamheid van de reizen ten goede komt.
4.6.4 Conclusie Aan de hand van deze praktijkvoorbeelden stellen we opnieuw vast dat touroperators zoals Joker en ’t Zuiderhuis zeer goed scoren. We merken ook dat de meeste touroperators nog een extra inspanning zouden kunnen leveren om deze richtlijnen in grotere mate toe te passen. Daarom verwijs ik graag naar het bijgevoegde foldertje ‘Richtlijnen voor Duurzaam Toerisme in Finland’.
76
4.7 Besluit 4.7.1 Duurzaam ondernemen Thomas Cook, Joker en ’t Zuiderhuis nemen heel wat initiatieven om duurzaam te ondernemen. Ze gaan zuinig om met energie, proberen de CO² uitstoot zo veel mogelijk te beperken en gaan zuinig om met papier. Ook BEST tours en Asteria Expeditions doen inspanningen om de duurzaamheid van het bedrijf te verhogen. Wat de distributie van brochures betreft, zien we een zeer positieve evolutie. Joker en ’t Zuiderhuis printen alle brochures op milieuvriendelijk papier en de meeste touroperators plaatsen het aanbod integraal op hun website om het aantal brochures in omloop te beperken. Heel wat touroperators blijken dus geëngageerd met duurzaam ondernemen bezig te zijn en vonden zich bereid aan dit eindwerk mee te werken. Hierdoor valt de afwezigheid van informatie en de onwil tot medewerking bij Bureau Scandinavia en Gallia sterk op.
4.7.2 Duurzaamheid van het aanbod op Finland We bekijken eerst het aanbod in het algemeen. Fins Lapland wint als winterbestemming duidelijk aan belang. Zowel generalisten als niche touroperators boden in winter 2009–2010 verscheidene reizen doorheen het gebied aan. De reiziger kan daardoor kiezen uit een gevarieerd aanbod: individuele of groepsreizen, verblijfsvakanties of rondreizen, reizen met een kortere of langere verblijfsduur, et cetera. Uit het gevarieerd aanbod op Fins Lapland en het succes hiervan, leiden we af dat een relatief groot marktsegment specifiek kiest voor een authentieke beleving op een bijna ongerepte bestemming. Het is dus belangrijk deze zo weinig mogelijk negatief te beïnvloeden, teneinde ook in de toekomst vraag naar deze bestemming te garanderen. Enkele excursies komen terug bij zo goed als elke touroperator. Vooral sneeuwscootersafari’s blijken sterk in trek te zijn. Ze worden in heel wat pakketten opgenomen en/of zijn vaak facultatief bij te boeken. De sneeuwscootersafari is echter sterk tegenstrijdig met de richtlijnen voor duurzaam toerisme: gemotoriseerd vervoer zorgt immers voor heel wat CO² uitstoot en kan bovendien voor geluidsoverlast zorgen. Everyman’s Right vermeldt specifiek het gebruik van sneeuwscooters. Het geeft aan dat het gebruik hiervan –ook in beperkte mate– wel degelijk voor problemen kan zorgen. De sneeuwscooterexcursies zijn bovendien in strijd met de inspanningen die heel wat touroperators doen om duurzaam te ondernemen. Ik stel mezelf de vraag: “Als touroperators op het thuisfront alles in het werk stellen om het gemotoriseerd vervoer van werknemers te beperken, waarom nemen ze dan net deze excursie in heel wat pakketten op?” Mijn hypothese is dat touroperators de sneeuwscootertocht in hun aanbod opnemen omwille van de concurrentiedruk. Een sneeuwscooterexcursie is een unieke ervaring, en waarschijnlijk zijn heel wat klanten hier zeer happig op. We weten echter niet of dit echt de reden is, misschien zijn het wel de lokale agenten die de sneeuwscootertocht voorstellen. Ook bij enkele andere activiteiten kunnen we ons vragen stellen. Zo is een stuk amethist uithakken in Luosto misschien niet de meest duurzame activiteit …
Positief is dat we in het aanbod ook heel wat elementen zien die we als ‘duurzaam’ kunnen bestempelen. Vaak terugkerende excursies zijn de huskytocht (al dan niet in combinatie met een
77 bezoek aan een huskyfarm) en de rendiertocht (al dan niet in combinatie met een bezoek aan een rendierboerderij). Dit zijn enkele authentieke activiteiten onder leiding van lokale gidsen. Hierbij komt de reiziger in contact met de lokale bevolking, wat de activiteit een meerwaarde geeft. Ook leert de bezoeker bij deze authentieke ervaring iets bij over de lokale levenswijze. Heel wat TO’s bieden ook een sneeuwschoenwandeling aan. Hierbij verplaatst de reiziger zich op een authentieke manier volledig op eigen kracht in een unieke omgeving. Deze excursie kan dus zeker aangemoedigd worden. De meeste touroperators maken bovendien vaak gebruik van kleinschalige logiesverstrekkers, en alle touroperators maken voor het grootste deel van hun aanbod gebruik van Finse organisaties (enerzijds individuele bedrijven, anderzijds Finse hotelketens). We moeten ons echter de vraag stellen of het hier steeds gaat om een bewuste keuze van de touroperators, of eerder een gevolg is van de gekozen bestemming. Finland telt immers niet veel internationale hotelketens, en de mogelijke winterexcursies zijn eerder beperkt. Ook telt Finland heel wat overheidsrichtlijnen en voorschriften voor de toeristische sector. Het is daarom niet onwaarschijnlijk dat touroperators met een duurzamer aanbod op Finland een minder duurzaam aanbod hebben op vaker bezochte bestemmingen met minder toeristische wetgeving. Een onderzoek hieromtrent zou interessante conclusies kunnen opleveren, maar binnen dit eindwerk kunnen we aan deze bedenking helaas niet meer aandacht geven. Dit zijn algemene bemerkingen, maar wat besluiten we over de duurzaamheid van het aanbod bij de verschillende touroperators? Bij Thomas Cook is weinig tot geen informatie over de duurzaamheid van het aanbod beschikbaar. Uit de respons van Koen van den Bosch blijkt dat Thomas Cook in een recent verleden plannen maakte om de duurzaamheid van het aanbod in de toekomst te verhogen en veilig te stellen. Deze toekomstplannen zijn ook terug te vinden in het dossier dat Thomas Cook samenstelde voor de Travel Award Duurzame Touroperator. Thomas Cook is dus duidelijk op de goede weg, maar misschien is er toch wat meer inspanning nodig om ook de klanten – toch wel een omvangrijk aantal – hierbij te betrekken. Hier en daar klinkt dat een kleine inspanning van een grote touroperator heeft even veel impact als een grote inspanningen van kleine touroperators. Dit betekent echter niet dat beiden niet hun uiterste best moeten doen. Alle ondernemingen, zowel generalisten als niche touroperators, moeten streven naar een zo duurzaam mogelijk geheel28. Voor touroperators zoals Joker en ’t Zuiderhuis is duurzaam reizen sinds de oprichting van het bedrijf een kernbegrip. Zij waren al bewust met duurzaam reizen bezig lang voordat duurzaamheid een trend werd. Ze trekken de lijn door in alle aspecten van de onderneming en vragen van hun medewerkers een inspanning om zowel de duurzaamheid van het bedrijf als van het aanbod te verzekeren. Hier draagt iedereen zijn of haar steentje bij, ook als dit soms voor minder snel op te lossen problemen zorgt. Het is dan ook geen verrassing dat we de beste voorbeelden van een duurzaam aanbod bij deze twee touroperators vinden. Joker en Te Voet zijn zich steeds bewust van de invloed en impact die reizigers op de lokale bevolking en natuur hebben. Beide organisaties houden daarom steeds rekening met de carrying capacity van een bestemming. Ze werken bewust samen met kleinschalige lokale partners en ondernemingen en investeren bovendien vaak in deze ondernemingen om ze een duurzamer 28
Zie ook “Duurzaam reizen is geen product maar een attitude”, Infotravel, p 18
78 karakter te geven. Zowel Joker als ‘t Zuiderhuis nemen steeds initiatieven die op lange termijn positieve gevolgen hebben voor de plaatselijke bevolking en de lokale omgeving / natuur. De reizen die zij aanbieden hebben daarom een zeer authentiek karakter, dat ook op lange termijn behouden kan worden. Ook bij het aanbod op Finland komen deze zaken duidelijk naar voor. Bij Asteria Expeditions, een kleinere touroperator, komt terug dat duurzaamheid wel een belangrijk punt op de agenda is, maar dat ze enkel een duurzaam aanbod kunnen samenstellen als dit de prijs van het product niet in gevaar brengt. We merken dat deze kleinere touroperators moeite hebben om met de groten te concurreren, en daarom voorrang geven aan de prijs–kwaliteit van het product, in plaats van aan de duurzaamheid. BEST tours blijkt duurzaam toerisme dan weer als een onrealistisch concept te beschouwen. Bureau Scandinavia is al jarenlang specialist op het Hoge Noorden, maar geeft weinig blijk van inspanningen om een duurzaam aanbod samen te stellen. Ook bij Gallia, die tegenwoordig wordt beschouwd als specialist op deze bestemming29, zijn weinig tot geen initiatieven voor duurzaam toerisme terug te vinden. Bovendien bleven de mails aan beide touroperators onbeantwoord. Ik kan daarom bij Bureau Scandinavia en Gallia in dit eindwerk weinig duurzame zaken naar voor schuiven. Kunnen we uit het uitblijven van een respons besluiten dat deze twee touroperators zich wel degelijk bewust zijn van het probleem, maar hier niet verder aandacht aan wensen te besteden?
4.7.3 Communiceren en sensibiliseren Een derde aspect van duurzaamheid is het sensibiliseren van klanten. Dit is enkel mogelijk wanneer er duidelijk gecommuniceerd wordt. Het is duidelijk dat de acties die touroperators hiervoor ondernemen onderling sterk verschillen. Thomas Cook communiceert via de verschillende kanalen zeer sterk over de duurzaamheid van het bedrijf. Over het aanbod is echter geen informatie te vinden. In de brochures en op de website krijgen reiziger wel enkele tips mee, al merk ik hier nogmaals op dat de rubriek over duurzaamheid op de website toch wel zeer goed verstopt zit. Ik vind het zeer spijtig om te zien dat Thomas Cook, een touroperator en zo’n groot marktaandeel heeft en dus zo veel mensen bereikt, niet meer initiatieven neemt om de duurzaamheid van het aanbod te verhogen en de klanten actief bij het duurzaamheidsbeleid te betrekken. We zagen in dit hoofdstuk dat de vraag vanuit de markt heel sterk het aanbod bepaalt. Als elke klant van Thomas Cook zich een beetje bewuster wordt van de impact die hij op de bestemming heeft, en weet hoe hij die impact kan beperken, dan zou volgens mij op relatief korte termijn heel wat kunnen veranderen. Bureau Scandinavia, Gallia en Best tours communiceren helemaal niet over duurzaam toerisme. Het uitblijven van informatie bij Bureau Scandinavia en Gallia vind ik een beetje stuitend. Bureau Scandinavia is al jaar en dag specialist op het Hoge Noorden, maar doet geen enkele inspanning om klanten aan te manen deze bestemming voor de negatieve impact van toerisme te behoeden. Ook bij Gallia, die ondertussen wordt bestempeld als specialist op Fins Lapland, blijft het stil. Touroperators die zich specifiek op een bestemming richten zouden in de zeer nabije toekomst toch hun steentje mogen bijdragen in het sensibiliseren van de klant. Bij BEST tours blijkt het ontbreken van informatie een bewuste keuze, al blijkt deze touroperator nochtans heel wat inspanningen te doen om de lokale bevolking in hun aanbod te betrekken, bijvoorbeeld door te investeren in kleinschalige projecten. In 29
e
“Marktanalyse Lapland” Infotravel, 12 jaargang, nr. 102 , oktober 2009, nr. 7, p 10
79 de antwoorden van BEST tours schemert wel door dat ook zij meer zullen communiceren als de klant hier nadrukkelijk om gaat vragen. Asteria Expeditions vermeldt op de website en in de brochures wel enkele elementen van duurzaam toerisme, maar uit de respons op mijn mails bleek dat deze onderneming wel inspanningen levert en een eerlijk aanbod wil samenstellen, maar dit niet als een prioriteit beschouwt. Bij Joker en Te Voet zien we opnieuw een heel bewuste manier van handelen. Zowel in de brochures als op de websites vinden reizigers bij deze touroperators heel wat informatie over duurzaam reizen. Voor het aanbod op Finland verstrekt Te Voet op voorhand heel wat informatie over de reis, en beide touroperators zorgen voor goed opgeleide reisbegeleiders die de reizigers ter plaatse steeds opnieuw informeren over de bestemming, alsook over correct reisgedrag. We merken dus ddat touroperators die zelf heel wat inspanningen leveren om respectvol met mens en natuur om te gaan, ook van de reizigers een inspanning vragen.
4.7.4 Conclusie We kunnen besluiten dat zowel Joker als Te Voet hun reputatie waarmaken. Voor deze touroperators is duurzaamheid als sinds de oprichting van de bedrijven een kernbegrip. Het concept ‘duurzaamheid’ wordt toegepast binnen de onderneming, bij het samenstellen van het aanbod en bij het sensibiliseren van de klanten. Ook blijken beide touroperators van plan in de toekomst steeds opnieuw inspanning te leveren om alle facetten van duurzaamheid zo goed mogelijk in te vullen. Bij Thomas Cook zien we al heel wat inspanningen op vlak van duurzaam ondernemen, maar in het aanbod zien we minder elementen die wijzen op een bewust duurzame aanpak. Uit het interview blijkt dat Thomas Cook in de nabije toekomst meer acties voor zal ondernemen om ook het aanbod duurzamer te maken. Er is dus hoop dat deze touroperator binnenkort heel wat positieve veranderingen zal doorvoeren. BEST tours en Asteria Expeditions geven aan dat duurzaamheid wel een belangrijk gegeven is, maar dat ze pas echt inspanningen zullen leveren wanneer de klant hier specifiek om vraagt. Het blijkt hier niet te gaan om onwil. Bij BEST tours wil men liever geen duurzaamheid communiceren als hier niet echt een grondige basis voor is, terwijl het bij Asteria Expeditions eerder om een kwestie van zware concurrentiedruk gaat. Bij Bureau Scandinavia en Gallia blijven we met een groot vraagteken achter. Ik ken hier liever geen echte ‘scores’ toe aan de afzonderlijke touroperators, omdat ik van mening ben dat elke inspanning –zowel van de kleintjes als van de groten– aangemoedigd kan worden.
80
4.8 Foldertje De bedoeling is uiteraard dat touroperators met een aanbod op Finland in de toekomst bewuster rekening houden met de duurzaamheidsrichtlijnen van de bestemming. Het is dus belangrijk deze ondernemingen te bereiken. Hiervoor is het internet volgens mij het meest aangewezen medium. Een aantrekkelijke online quiz of leuke enquête waarbij de tips en richtlijnen op een minder belerende manier worden meegegeven lijkt mij de meest aantrekkelijke vorm voor een sensibiliseringsmiddel. Een link naar deze quiz / enquête op de website van beroepsorganisaties zoals ABTO30, vakbladen zoals Travel Magazine of een v.z.w. zoals Living Stone Dialoog31 zou immers heel wat touroperators kunnen bereiken. Ikzelf heb echter noch de informaticakennis, noch het vormgevingstalent om een aantrekkelijke online quiz / enquête op te stellen. Als deze link met vragen, tips en richtlijnen echt verwezenlijkt zou worden, dan zijn hiervoor dan ook heel wat mensen beter gekwalificeerd. Omdat ik toch al een eerste aanzet wou geven voor een tastbaar communicatiemiddel, stelde ik een foldertje op met een beknopt overzicht van de richtlijnen en tips.
30
De v.z.w. Association of Belgian Tour Operators behartigt de belangen van reisorganisatoren-touroperators. Vandaag is ze uitgegroeid tot de meest toonaangevende organisatie voor touroperators. Leden van ABTO zijn onder andere BEST tours, Bureau Scandinavia en Thomas Cook Belgium. – Bron: www.abto.be 31 Living Stone Dialoog zet zich in voor duurzaam toerisme als hefboom voor duurzame ontwikkeling in de strijd tegen armoede én als hefboom voor een meer solidaire wereld. Living Stone Dialoog voert hiervoor actiegericht onderzoek, zet projecten op en neemt initiatieven om reizigers te sensibiliseren. – Bron: http://www.lsdialoog.com
81
5. Bibliografie Artikels uit wetenschappelijke bronnen
Cater, Erlet. “Environmental Contradictions in Sustainable Tourism”, The Geographical Journal, Vol. 161, No. 1 (1995), 21-28 Forsyth, Timothy. “Environmental Responsibility and Business Regulation: The Case of Sustainable Tourism”, The Geographical Journal, Vol. 163, No. 3 (1997), 270-280 Halme, Minna. “Learning for Sustainable Development in Tourism Networks”, Business Strategy and the Environment, No. 10 (2001), 100-114 Hamele, Herbert. “Eco-labels for Tourism in Europe: Moving the Market towards more Sustainable Practices”, Ecotourism & Certification: Setting Standards in Practice (2002), 1-5 Rämet, Jussi et al. “3.3 Sustainable Tourism” ISBN 952-10-2817-3 (pdf), Sustainable use of renewable natural resources – principles and practice (2005). University of Helsinki Department of Forest Ecology Publications UNWTO “Sustainable Tourism Management at World Heritage Sites – Enhancing Inter-agency and Stakeholder Coordination for Joint Action”, ISBN 978-92-844-1301-0 (2008), ix, x, xi UNWTO, Zoritsa Urosevic. “Tourism at the crossroads of economic, social and environmental consideration”, ISBN 92-844-0782-6 (2004), 5 (pub.unwto.org/WebRoot/Store/Shops/Infoshop/ Products/.../1372-1.pdf) Erkkonen, Joel; Itkonen, Pertti J. (Metsähallitus) “Monitoring Sustainable Nature Tourism in Practice. Experiences From Pyhä-Luosto National Park, Finland”, Exploring the Nature of Management. The Third International Conference on Monitoring and Management of Visitor Flows in Recreational and Protected Areas. (2006), 56-57 Johansson, Peter. “Nature Tourism and Geological Heritage Management in Central Finnish Lapland”, Geoheritage for Sustainable Development (2006), 29-34 Viljanen, Veli-Pekka. “The European Impact on the Finnish Constitution”, draft for the Annual Legal Research Network Conference (2009), 1-18
82
Vakliteratuur Brusten, Erik. “ANVR incorporeert duurzaamheid”, Travel Express, 29e jaargang, maart 2009, nr. 259, 14 Van Lierde, Geert. “Duurzaam reizen is geen product maar een attitude”, Infotravel, 12e jaargang, nr. 101, september 2009, nr. 6, 18 PVL. “Marktanalyse Lapland” Infotravel, 12e jaargang, nr. 102 , oktober 2009, nr. 7, 10 “Duurzaam Toerisme: Stand van Zaken”, Travel Magazine, 16e jaargang, 6 maart 2009, nr. 265, 16 “Duurzaam Toerisme: De duurzame missie van Toerisme Ierland”, Travel Magazine, 16e jaargang, 8 mei 2009, nr. 268, 18 “Duurzaam Toerisme: Cruises en ferries”, Travel Magazine, 16e jaargang, 29 mei 2009, nr. 269, 30 “Duurzaam in de vaart: Cruises en ferries (2)”, Travel Magazine, 16e jaargang, 19 juni 2009, nr. 270, 54 “Duurzaam Toerisme: De Groene Sleutel”, Travel Magazine, 17e jaargang, 4 september 2009, nr. 273, 54 “Duurzaam Toerisme: De reisbrochure van de toekomst”, Travel Magazine, 17e jaargang, 25 september 2009, nr. 274, 54 “World Travel Market London, hoogtijd voor duurzame aanpak”, Travel Magazine, 17e jaargang, 4 december 2009, nr. 277, 65 Toerisme Vlaanderen, “Woordenlijst ‘Duurzaam Toerisme” – 2003, september 2003 Thomas Cook, “Formulier – Duurzame touroperator van het jaar 2009” UNWTO, “Sustainable Tourism Management at World Heritage Sites”, ix, x, xi UNWTO, “Tourism at the crossroads of economic, social and environmental consideration”, 5 UNWTO, “World Tourism Barometer”, Volume 6, no. 1, January 2008, 1 WES, “Het begrip ‘duurzaam toerisme’ – visievorming”, november 2003, 11
83
Folders en brochures
Asteria Expeditions. “Winters Lapland”, winter 2009 – 2010 BEST tours. “Lapland”, winter 2009 – 2010 Bureau Scandinavia. “Winter”, winter 2009 – 2010 Everyman’s Right, The Finnish Ministry of the Environment (2007), ISBN 952-11-2786-1 (pdf) Gallia, “Winter”, winter 2009 – 2010 Joker, “Sneeuw 2009 – 2010”, winter 2009 – 2010 Joker, “Avontuur 2010–2011” Te Voet, “Originele Sneeuwvakanties”, winter 2009 – 2010 Thomas Cook, “Wintersport”, winter 2009 – 2010
84
Internetbronnen ABTO, http://www.abto.be/html/nl/welkom.htm ABTO, http://www.abto.be/_db/members.php?lang=nl Asteria Expeditions, http://www.asteriaexpeditions.be (06/02/2010) BEST tours, http://www.besttours.be (06/02/2010) Bureau Scandinavia, http://www.bureauscandinavia.be (06/02/2010) Department of Forest Ecology, http://www.mm.helsinki.fi/mmeko/tutkimus/SUNARE/index.html (09/2009) Europese Unie, http://europa.eu/legislation_summaries/enterprise/business_environment/n26026_ nl.htm (06/01/2010) Finland Promotion Board, http://finland.fi/Public/default.aspx (08/01/2010) FINPRO, http://www.finpro.fi/en-US/Finpro (08/01/2010) Foto folder, http://www.wintercampers.com/wp-content/uploads/2009/01/snowshoes_shadow.jpg (23/05/2010) Gallia, http://www.gallia.be (06/02/2010) Hotels Hoofdstuk 4:
http://www.ounasvaaranpirtit.fi (10/01/2010) http://www.polarholidays.fi (10/01/2010) https://www.ski-inn.fi (10/01/2010) http://www.rantasipi.fi (10/01/2010) http://www.restel.fi (10/01/2010) http://www.sokoshotels.fi (10/01/2010) http://www.aurorachalet.fi (10/01/2010) http://www.cumulus.fi (10/01/2010) http://www.harriniva.fi (10/01/2010) http://www.himmerki.com (10/01/2010) http://www.hotelivalo.fi (10/01/2010) http://www.kakslauttanen.fi (10/01/2010) http://www.kiilopaa.fi (10/01/2010) http://www.ruka.fi (10/01/2010) http://www.sallatunturi.fi (10/01/2010) http://www.scandichotels.fi (10/01/2010) http://www.snowvillage.fi (10/01/2010) http://www.tunturihotelli.fi (10/01/2010) http://www.cityhotel.fi (10/01/2010) http://www.harriniva.fi (10/01/2010)
85 http://www.holidayclubspahotels.com (10/01/2010) http://www.hotelliinari.fi (10/01/2010) http://www.hotellikittila.fi (10/01/2010) http://www.kilpisjarvi.org (10/01/2010) http://www.laplandconnection.com (10/01/2010) http://www.merihovi.fi (10/01/2010) http://www.tunturihotelli.fi (10/01/2010) http://www.hotellikieppi.fi (10/01/2010) Joker, http://www.joker.be (06/02/2010) Joker, http://www.joker.be/Duurzaam-reizen-Joker-en-duurzaam-reizen.html (06/02/2010) Joker, http://www.joker.be/fb111vxbg1324qgvc1jjuc148.aspx (06/02/2010)
Kaart Finland, http://www.externalharddrive.com/countries/graphics/maps/finland.gif (05/10/2010) Kaart Nationale Parken Finland, http://www.metsa.fi/sivustot/metsa/en/NaturalHeritage/ProtectedAreas /NationalParks/Sivut/ NationalParksareFinlandsNaturalTreasures.aspx (05/01/2010) Karavaan, http://karavaan.be/Nl.Default.aspx (15/03/2010) Living Stone Dialoog, http://www.lsdialoog.com (17/01/2010) Living Stone Dialoog, http://www.lsdialoog.com/index.php?option=com_content&view=article&id=29&I temid=88 (17/01/2010) Living Stone Dialoog, http://www.lsdialoog.com/index.php?option=com_content&view=article&id=38& Itemid=85 (17/01/2010) MEK, http://www.mek.fi (06/01/2010) MEK, http://www.mek.fi/w5/meken/index.nsf/(Pages)/Co-operation_between_Finnish_Tourist_Board_ and_Finpro?opendocument&np=A (06/01/2010) MEK, http://www.mek.fi/w5/meken/index.nsf/(Pages)/About_us (06/01/2010) MEK, http://www.mek.fi/w5/mekfi/index.nsf/(Pages)/Asia_info?opendocument&np=A (06/01/2010) MEK,http://www.mek.fi/w5/meken/index.nsf/(Pages)/Cooperation_between_Finnish_Tourist_Board_an d_Finpro?opendocument&np=A (06/01/2010) Metla, http://www.metla.fi (05/01/2010) Metsähallitus, http://www.metsa.fi (05/01/2010) Metsähallitus , http://www.metsa.fi/sivustot/metsa/en/aboutus/briefintroduction/History/Sivut/The
86 HistoryofMetsahallitus.aspx (05/01/2010) Metsähallitus, http://www.metsa.fi/sivustot/metsa/en/NaturalHeritage/ProtectedAreas/Sustainable NatureTourism/Sivut/SustainableNatureTourisminProtectedAreas.aspx (05/01/2010) Metsähallitus, http://www.metsa.fi/sivustot/metsa/en/NaturalHeritage/ProtectedAreas/National Parks/Sivut/ NationalParksareFinlandsNaturalTreasures.aspx (05/01/2010) Metsähallitus, http://www.metsa.fi/sivustot/metsa/en/NaturalHeritage/ProtectedAreas/StrictNature Metsähallitus logo, http://www.luontotupa.net/images/uploads/metsahallitus_logo.jpg Reserves/ Sivut/StrictNatureReservesareforStudyingNature.aspx (05/01/2010) Metsähallitus, http://www.metsa.fi/sivustot/metsa/en/NaturalHeritage/ProtectedAreas/Natura 2000Sites/ Sivut/Natura2000AreasEstablishedtoProtectBiotopesandSpecies.aspx (05/01/2010) Natura 2000, http://ec.europa.eu/environment/nature/natura2000 (19/01/2010) Natura 2000 logo, http://www2.knnv.nl/nbc/1.%20Natuurwetgeving/f.%20Natura%202000/logo_natura _2000_jpg.jpg (19/01/2010) Sami parlement, http://www.samediggi.fi/index.php?lang=english (05/10/2009) SATA, http://www.arctictourism.net (11/01/2010) SATA, http://www.arctictourism.net/sat_sata.htm (11/01/2010) SATA, http://www.arctictourism.net/resources_education_training.htm (11/01/2010) SATA, http://www.arctictourism.net/sat_principles.htm (11/01/2010) SATA, https://www.arctictourism.net/review_training.htm (11/01/2010) STCRC, http://www.crctourism.com.au/Page/About+Us/Who+we+are.aspx (03/03/2010) Suomi.fi, http://www.suomi.fi/suomifi/ english/subjects/law_and_legal_protection/nationality_languages _and_minorities/index.html (06/01/2009) Te Voet, http://www.tevoet.be/Te-Voet-Wandelreizen-in-groep-en-individueel (02/06/2010) Te Voet, http://www.tevoet.be/Te-Voet-Wandelreizen-in-groep-en-individueel/brochures (02/06/2010) Thomas Cook, https://www.thomascook.be (02/06/2010) Thomas Cook, http://www.thomascook.be/footer/praktisch/duurzaam-toerisme.aspx (02/06/2010) Toerisme Vlaanderen; http://www.toerismevlaanderen.be/showpage.asp?iPageID=526 (11/02/2010)
87
UNWTO, http://unwto.org/facts/eng/barometer.htm (10/2009) Vikingline, http://www.vikingline.fi (3/01/2009) VisitFinland, http://www.finland-tourism.com/web/guest/finland-guide/about-finland/nature (04/01/2009) VisitFinland, http://www.visitfinland.com/web/guest/finland-guide/about-finland/nature (08/01/2010) VisitFinland, http://www.visitfinland.com/web/guest/finland-guide/about- finland/ nature/ everymans-rights (26 november 2009, 08/01/2010) Ympäristöministeriö, http://www.ymparisto.fi/default.asp?node=21063&lan=en (07/01/2009) Ympäristöministeriö, http://www.ymparisto.fi/default.asp?node=6466&lan=en (07/01/2009) Ympäristöministeriö, http://www.ymparisto.fi/default.asp?contentid=49256&lan=EN (08/01/ 2009) ’t Zuiderhuis, http://www.zuiderhuis.be
88
6. Bijlagen Bijlage 1 : Strategy 2009-2014 of the Finnish Tourist Board (FTB) Bijlage 2 : Everyman's Right op de website van Visit Finland Bijlage 3 : Everyman’s Right brochure, The Finnish Ministry of the Environment Bijlage 4 : Metsähallitus Guidelines Bijlage 5 : Overzicht van het aanbod op Finland van Belgische touroperators Bijlage 6 : Interviews en vragenlijsten Bijlage 7 : Selectie uit ingezonden dossiers voor de Travel Award Sustainable touroperator 2009
