Bachelor thesis Vastgoed & Makelaardij FH-MER, Fontys Hogescholen Eindhoven

1

 

Bachelor thesis Vastgoed & Makelaardij FH-MER, Fontys Hogescholen Eindhoven

Datum:

juni 2010

Auteurs:

D.E.C.H. (Danny) van den Aker R.J.W. (Rob) Goosen V.C.J.M. (Vincent) van der Heijden

Begeleiding & beoordeling 1e lezer: e

2 lezers:

MSc. C.J.W. (Jan) Bosmans N.B. (Nico) Schram J.J.A.M. (Hans) Schuurmans

2

 

Voorwoord In onze ogen waren de Olympische Spelen van Beijing in 2008, spectaculair en overweldigend. Deze Spelen stonden bekend als de duurste aller tijden en daardoor vroegen wij ons af of grootschalige sportevenementen, zoals de Olympische Spelen, ooit rendabel zouden kunnen zijn? Na wat onderzoek, stuitten wij op het net uitgekomen Olympisch Plan van het NOC*NSF, waarin een ambitieus idee werd voorgesteld om eventueel de Olympische Spelen in 2028 naar Nederland te halen. Dit vonden wij een fantastisch idee en heeft ons geënthousiasmeerd om hier wat mee te gaan doen voor ons afstudeeronderzoek. Het idee van het organiseren van de Olympische Spelen in Nederland, kan alleen worden bereikt als alle Nederlanders achter dit plan staan. De mensen moeten het gevoel van trots ervaren, wanneer zij denken aan het idee dat ons kleine kikkerlandje in staat zou kunnen zijn om zoiets groots te kunnen organiseren. Trots is het verbindende element in onze samenleving wat blijkt wanneer het Nederlands elftal schittert op evenementen zoals het EK of WK. De straten en pleinen kleuren oranje en in deze perioden voert eensgezindheid de boventoon. Dit rapport is het resultaat van ons afstudeerproject uitgevoerd in opdracht van DHV en de Fontys Hogescholen te Eindhoven. Het onderzoek heeft plaatsgevonden van januari 2010 tot en met juni 2010. DHV is een consultancy- en engineeringbureau voor de publieke sector. Wij willen onze begeleiders bedanken voor de goede ondersteuning; DHV met name voor de vrijheid bij het vormen van de opdracht en Jan Bosmans voor zijn begeleiding met een persoonlijke tint. Wij hopen dat door het lezen van dit afstudeeronderzoek jullie te kunnen overtuigen dat Nederland in staat is om de Olympische Spelen in 2028 te organiseren.

3

 

Contactgegevens Opdrachtnemers Drie afstuderende studenten van de Fontys Hogescholen te Eindhoven, afdeling Management, Economie en Recht, richting Vastgoed en Makelaardij. De heer D.E.C.H. (Danny) van den Aker: Projectlid, tekstueel editor en verantwoordelijk voor het uitvoeren van het deelonderzoek: ‘effecten van Olympische Zomerspelen in Sydney’ en het business plan. Adres:

Pagestraat 15 5021 DA Tilburg Nederland

Telefoonnummer:

M 06 23 88 12 42

E-mailadres:

[email protected]

De heer R.J.W. (Rob) Goosen: Projectlid, tekstueel editor en verantwoordelijk voor het uitvoeren van het deelonderzoek: ‘effecten van Olympische Zomerspelen in Atlanta’, het business plan. Adres:

Bilderdijkstraat 8 4819 GC Breda Nederland

Telefoonnummer:

T (076) 521 21 29

E-mailadres:

[email protected]

M 06 15 83 62 84

De heer V.C.J.M. (Vincent) van der Heijden: Projectlid, contactpersoon, grafische vormgever en verantwoordelijk voor het uitvoeren van het deelonderzoek: ‘effecten van Olympische Zomerspelen in Barcelona’ en planning. Adres:

Europalaan 33 5252 BA Vlijmen Nederland

Telefoonnummer:

T (073) 511 73 72 M 06 47 90 60 92

E-mailadres:

[email protected]

4

 

Docenten Fontys Hogescholen MSc. C.J.W. (Jan) Bosmans: Docent/ project manager aan de Fontys Hogescholen, Management, Economie en Recht, Vastgoed & Makelaardij te Eindhoven en verzorgt het vak vastgoedmanagement en retailmanagement. De heer Bosmans heeft onder andere gewerkt bij Koninklijke Bijenkorf N.V. als manager verkoop. Adres:

Rachelsmolen 1 5600 AH Eindhoven Nederland

Telefoonnummer:

T (+31) 877 87 50 58 M 06 53 51 19 17

E-mailadres:

[email protected]

N.B. (Nico) Schram: Docent aan de Fontys Hogescholen, Management, Economie en Recht, Vastgoed & Makelaardij te Eindhoven en verzorgt het vak Engels en Management wat een nieuwe kijk geeft op bestaande organisaties. Adres:

Rachelsmolen 1 5600 AH Eindhoven Nederland

Telefoonnummer:

T (+31) 877 87 01 96 M 06 29 18 76 55

E-mailadres:

[email protected]

J.J.A.M. (Hans) Schuurmans: Docent aan de Fontys Hogescholen, Management, Economie en Recht, Vastgoed & Makelaardij te Eindhoven en coördinator internationale stage. Adres:

Rachelsmolen 1 5600 AH Eindhoven Nederland

Telefoonnummer:

T (+31) 877 87 83 14

E-mailadres:

[email protected]

5

 

Opdrachtgevers DHV zal in dit onderzoek optreden als opdrachtgever. Onze directe contactpersonen binnen DHV zijn; De heer J. (Jan) Hof: Strategisch adviseur bij DHV en zal eveneens als begeleider/ deskundige fungeren in het onderzoek. Adres:

Hosterweg 18a 6199 AC Maastricht Airport Nederland

Telefoonnummer:

T (043) 329 48 48 M 06 50 21 35 42

E-mailadres:

[email protected]

De heer ing. C.P. (Peter) Schut: Senior adviseur bij DHV Adres:

Verlengde Kazernestraat 7

Telefoonnumer:

T (0570) 63 93 86

7417 ZA Deventer M 06 54 24 51 52 E-mailadres:

[email protected]

De heer drs. ing. J.L.A. (Marco) Farla: Senior adviseur ruimtelijke ontwikkeling bij DHV Adres:

Larixplein 1

Telefoonnumer:

T (040) 259 36 87

5616 VB Eindhoven M 06 27 18 90 01 E-mailadres:

[email protected]

6

 

Sponsors

DHV

Prolux Lighting

Kennispartners

DHV

Fontys

NeVaP

NOC*NSF

W.J.H. Mulier Instituut

7

 

Inleiding Het organiseren van een grootschalig sportevenement zoals de Olympische Spelen, kan gepaard gaan met transformaties op zowel stedelijk als lokaal schaalniveau, te denken valt aan infrastructuur en stedelijke vernieuwing. Daarnaast kunnen de bedrijvigheid, werkgelegenheid en het toerisme in de Olympische stad profiteren als gevolg van de Spelen. Voor steden en lokale/nationale overheden is het organiseren van de Olympische Spelen de afgelopen decennia steeds interessanter geworden. De Spelen worden gezien als katalysator op het gebied van economie en stedelijke vernieuwing. Daarnaast kunnen de Spelen worden gebruikt om het internationale imago (bekendheid) te bevorderen. In dit onderzoek worden de effecten van de Olympische Spelen uiteengezet. Hier wordt een onderscheid gemaakt tussen de economische effecten, infrastructuur, leefbaarheid en stedelijke vernieuwing in de steden Barcelona (1992), Atlanta (1996) en Sydney (2000), omdat de Olympische Spelen, en andere grootschalige sportevenementen, tegenwoordig niet meer uitsluitend sportieve doeleinden hebben. Dit onderzoek wijkt af van andere onderzoeken, omdat het primair ingaat op leefbaarheid en stedelijke vernieuwing. Daarnaast worden ook economische effecten en infrastructurele veranderingen meegenomen, hiermee wordt een beeld geschetst met betrekking tot de eventuele effecten van de Olympische Spelen op Amsterdam. Aan de hand van casestudies die de Olympische referentiesteden, Barcelona, Atlanta en Sydney met elkaar vergelijken, wordt er een gefundeerde uitgangspositie gevormd voor het organiseren van de Olympische Zomerspelen in 2028. In dit onderzoek worden enkel de mogelijkheden binnen de gemeente Amsterdam meegenomen. Het organiseren van de Olympische Spelen vormt een uitgangspunt en geen doel op zich, maatschappelijke doelstellingen en belangen staan voorop, de Spelen kunnen als middel worden gebruikt om deze te bereiken. Het onderzoek heeft enerzijds als doel de effecten van de Olympische Spelen te beschrijven en het zoeken naar innovatieve vastgoedoplossingen voor grootschalige sportgerelateerde evenementen. Hierbij worden de Olympische Zomerspelen 2028 in Nederland als uitgangspunt genomen en staan de maatschappelijke ambities centraal. Specialisatie op een relatief onbekende markt levert meerwaarde op, dit geldt zeker bij hoogwaardige advisering over actuele thema’s. Anderzijds is het onderzoek gericht op het verkrijgen van kennis en inzicht om een maximaal maatschappelijk en economisch rendement te realiseren indien de Olympische spelen daadwerkelijk georganiseerd worden.

8

 

Inhoudsopgave Lijst van tabellen, grafieken en figuren ............................................................................. 18  Samenvatting ..................................................................................................................... 24  H 1 

Achtergrond en vraagstelling .................................................................................. 25 

§ 1.1 Initiatiefnemers ............................................................................................................. 25  § 1.2 Uitzetting probleemstelling ............................................................................................. 26  § 1.3 Deelvragen ................................................................................................................... 26  H 2 

Theoretisch kader .................................................................................................... 28 

§ 2.1 De Olympische referentiesteden ..................................................................................... 28  § 2.2 Tijdsfasen ..................................................................................................................... 28  § 2.3 Schaalniveau................................................................................................................. 29  § 2.4 Betrouwbaarheid & Objectiviteit...................................................................................... 29  § 2.5 Economische effecten .................................................................................................... 30  § 2.6 Infrastructuur ............................................................................................................... 30  § 2.7 Leefbaarheid ................................................................................................................. 31  § 2.8 Stedelijke vernieuwing ................................................................................................... 31  § 2.9 Onderzoeksopzet ........................................................................................................... 32  § 2.10 Onderzoeksmodellen .................................................................................................... 33  H 3 

Methodologie ........................................................................................................... 34 

§ 3.1 D.O.F. methode ............................................................................................................ 34  H 4 

Casestudie: De Olympische Spelen van Barcelona .................................................. 35 

§ 4.1 Olympische Zomerspelen Barcelona 1992 ........................................................................ 35  § 4.2 De stad Barcelona ......................................................................................................... 35  § 4.3 Schaalniveaus Barcelona ................................................................................................ 35  H 5  Wat waren destijds de redenen van het organiserend Olympisch Comité van Barcelona om zich kandidaat te stellen voor de Olympische Spelen? ............................... 36  § 5.1 Inleiding ....................................................................................................................... 36  § 5.2 Gedachten achter het organiseren van de Spelen ............................................................. 36  9

 

H 6  Welke economische effecten en ontwikkelingen op het gebied van infrastructuur, op stedelijk schaalniveau, hadden de Olympische Spelen in Barcelona (1992)? .............. 38  § 6.1 Inleiding ....................................................................................................................... 38  § 6.2 Economie ..................................................................................................................... 38  § 6.3 Kosten en baten ............................................................................................................ 38  § 6.4 Werkgelegenheid Barcelona ........................................................................................... 40  § 6.5 Werkloosheid ................................................................................................................ 41  § 6.6 Toerisme ...................................................................................................................... 41  § 6.7 Bedrijvigheid ................................................................................................................. 43  § 6.8 Vestigingsklimaat .......................................................................................................... 43  § 6.9 Concurrentiepositie Barcelona......................................................................................... 44  § 6.10 Economisch groei (BBP) ............................................................................................... 44  Deelconclusie: Economische effecten ................................................................................ 48  H 7  Hadden de Olympische Spelen invloed op ontwikkelingen op het gebied van infrastructuur en (sport)faciliteiten, op stedelijk schaalniveau, in Barcelona (1992)? ..... 49  § 7.1 Inleiding ....................................................................................................................... 49  § 7.2 Algemene voorzieningen ................................................................................................ 49  § 7.3 Voorzieningen Olympische Spelen ................................................................................... 53  Deelconclusie: Infrastructuur en (sport)faciliteiten .......................................................... 56  H 8  Wat waren de beweegredenen van het organiserend Olympisch Comité om het Olympisch park op die specifieke locatie te ontwikkelen en welke transformatie heeft het doorgemaakt?..................................................................................................................... 57  § 8.1 Inleiding ....................................................................................................................... 57  § 8.2 Redenen Olympisch Comité ............................................................................................ 57  § 8.3 Welke transformatie heeft het gebied doorgemaakt? ........................................................ 57  § 8.4 Welke bestemming heeft het Olympisch park anno 2010? ................................................. 58  H 9  In hoeverre is het Olympisch park in Barcelona (1992) van invloed geweest, op lokaal schaalniveau, op het gebied van leefbaarheid en op de stedelijke vernieuwing? .. 59  § 9.1 Inleiding ....................................................................................................................... 59  § 9.2 Locatie Sants-Montjuïc en El Raval .................................................................................. 59  § 9.3 Achtergronden focusgebied ............................................................................................ 60  10

 

§ 9.4 Criminaliteit .................................................................................................................. 61  § 9.5 Werkloosheid ................................................................................................................ 62  § 9.6 Etnische afkomst ........................................................................................................... 64  § 9.7 Samenstelling wijk ......................................................................................................... 65  § 9.8 Inkomensniveau ............................................................................................................ 66  § 9.9 Recreatie en groen ........................................................................................................ 67  § 9.10 Bereikbaarheid ............................................................................................................ 68  Deelconclusie: Leefbaarheid .............................................................................................. 69  H 10 

Stedelijke vernieuwing ......................................................................................... 70 

§ 10.1 Inleiding ..................................................................................................................... 70  § 10.2 Aanpak onderzoek stedelijke vernieuwing ...................................................................... 70  § 10.3 Publiek en private partijen ............................................................................................ 70  § 10.4 Woningvoorraad .......................................................................................................... 71  § 10.5 Kwaliteit woningen ...................................................................................................... 72  § 10.6 Huur- en huizenprijzen ................................................................................................. 73  § 10.7 Verbeteren van de woonomgeving (kwaliteit openbare ruimte) ........................................ 74  § 10.8 Sociale- economische activiteiten en voorzieningen......................................................... 74  § 10.9 Het verbeteren van de veiligheid ................................................................................... 75  H 11 

Casestudie: de Olympische Spelen van Atlanta ................................................... 78 

§ 11.1 Olympische Zomerspelen Atlanta 1996 .......................................................................... 78  § 11.2 De stad Atlanta ........................................................................................................... 78  § 11.3 Schaalniveaus Atlanta .................................................................................................. 78  H 12  Wat waren destijds de redenen van het organiserend Olympisch Comité van Atlanta om zich kandidaat te stellen voor de Olympische Spelen? .................................... 80  § 12.1 Inleiding ..................................................................................................................... 80  § 12.2 Gedachten achter het organiseren van de Olympische Spelen .......................................... 80 

11

 

H 13  Welke economische effecten en ontwikkelingen op het gebied van infrastructuur, op stedelijk schaalniveau, hadden de Olympische Spelen in Atlanta (1996)?................... 82  § 13.1 Inleiding ..................................................................................................................... 82  § 13.2 Economie .................................................................................................................... 82  § 13.3 Kosten en baten .......................................................................................................... 82  § 13.4 Werkgelegenheid Atlanta.............................................................................................. 84  § 13.5 Werkloosheid .............................................................................................................. 85  § 13.6 Toerisme .................................................................................................................... 86  § 13.7 Bedrijvigheid ............................................................................................................... 89  § 13.8 Vestigingsklimaat ......................................................................................................... 89  § 13.9 Concurrentiepositie Atlanta ........................................................................................... 90  § 13.10 Economische groei (BBP) ............................................................................................ 90  Deelconclusie: Economische effecten ................................................................................ 92  H 14  Hadden de Olympische Spelen invloed op ontwikkelingen op het gebied van infrastructuur en (sport)faciliteiten, op stedelijk schaalniveau, in Atlanta (1996)? ......... 93  § 14.1 Inleiding ..................................................................................................................... 93  § 14.2 Algemene voorzieningen .............................................................................................. 93  § 14.3 Voorzieningen Olympische Spelen ................................................................................. 95  Deelconclusie: Infrastructuur en (sport)faciliteiten .......................................................... 99  H 15  Wat waren de beweegredenen van het organiserend Olympisch Comité om het Olympisch park op die specifieke locatie te ontwikkelen en welke transformatie heeft het doorgemaakt?................................................................................................................... 101  § 15.1 Inleiding ................................................................................................................... 101  § 15.2 Redenen Olympisch Comité ........................................................................................ 101  § 15.3 Welke transformatie heeft het gebied doorgemaakt? .................................................... 101  § 15.4 Welke bestemming heeft het Olympisch park anno 2010? ............................................. 103  H 16  In hoeverre is het Olympisch park in Atlanta (1996) van invloed geweest, op lokaal schaalniveau, op het gebied van leefbaarheid en op de stedelijke vernieuwing? 104  § 16.1 Inleiding ................................................................................................................... 104  § 16.2 Locatie Downtown Atlanta en Techwood/ Clark Howell Homes ...................................... 104  § 16.3 Achtergronden focusgebieden..................................................................................... 105  12

 

§ 16.4 Armoedepercentage ................................................................................................... 107  § 16.5 Criminaliteit............................................................................................................... 108  § 16.6 Werkloosheid ............................................................................................................ 109  § 16.7 Etnische afkomst ....................................................................................................... 111  § 16.8 Samenstelling wijk ..................................................................................................... 112  § 16.9 Inkomensniveau ........................................................................................................ 112  § 16.10 Recreatie en groen .................................................................................................. 114  § 16.11 Bereikbaarheid ........................................................................................................ 114  Deelconclusie: Leefbaarheid ............................................................................................ 115  H 17 

Stedelijke vernieuwing ....................................................................................... 117 

§ 17.1 Inleiding ................................................................................................................... 117  § 17.2 Aanpak onderzoek stedelijke vernieuwing .................................................................... 117  § 17.3 Publiek en private partijen .......................................................................................... 117  § 17.4 Ingewikkeld en langlopend ......................................................................................... 118  § 17.5 Maatregelen stedelijke vernieuwing ............................................................................. 118  § 17.6 Woningvoorraad ........................................................................................................ 120  § 17.7 Kwaliteit bestaande woningen..................................................................................... 121  § 17.8 Leegstand ................................................................................................................. 122  § 17.9 Huur- en huizenprijzen ............................................................................................... 122  § 17.10 Verbeteren van de woonomgeving (kwaliteit openbare ruimte) .................................... 124  § 17.11 Sociale- economische activiteiten en voorzieningen ..................................................... 124  § 17.12 Het verbeteren van de veiligheid. .............................................................................. 125  Deelconclusie: Stedelijke vernieuwing ............................................................................ 126  Eindconclusie .................................................................................................................... 128  H 18 

Casestudie: de Olympische Spelen van Sydney ................................................. 130 

§ 18.1 Olympische Zomerspelen Sydney ................................................................................ 130  § 18.2 De stad Sydney ......................................................................................................... 130  § 18.3 Schaalniveaus Sydney ................................................................................................ 131  13

 

H 19  Wat waren destijds de redenen van het organiserend Olympisch Comité van Sydney om zich kandidaat te stellen voor de Olympische Spelen? .................................. 132  § 19.1 Inleiding ................................................................................................................... 132  § 19.2 Gedachten achter het organiseren van de Spelen ......................................................... 132  H 20  Welke economische effecten en ontwikkelingen op het gebied van infrastructuur en (sport)faciliteiten, op stedelijk schaalniveau, hadden de Olympische spelen in Sydney (2000)? 134  § 20.1 Inleiding ................................................................................................................... 134  § 20.2 Economie .................................................................................................................. 134  § 20.3 Financiering Olympische Spelen .................................................................................. 134  § 20.4 Toerisme .................................................................................................................. 136  § 20.5 Bedrijvigheid ............................................................................................................. 139  § 20.6 Werkgelegenheid Sydney ........................................................................................... 140  § 20.7 Economische groei (BBP/GDP) .................................................................................... 141  Deelconclusie: Economische effecten .............................................................................. 144  H 21  Hadden de Olympische Spelen invloed op ontwikkelingen op het gebied van infrastructuur en (sport)faciliteiten, op stedelijk schaalniveau, in Sydney (2000)? ....... 146  § 21.1 Inleiding ................................................................................................................... 146  § 21.2 Algemene voorzieningen ............................................................................................ 146  § 21.3 Voorzieningen Olympische Spelen ............................................................................... 148  Deelconclusie: Infrastructuur en (sport)faciliteiten ........................................................ 151  H 22  Wat waren de beweegredenen van het organiserend Olympisch Comité om het Olympisch park op die specifieke locatie te ontwikkelen en welke transformatie heeft het doorgemaakt?................................................................................................................... 152  § 22.1 Inleiding ................................................................................................................... 152  § 22.2 Welke transformatie heeft het gebied doorgemaakt? .................................................... 153  § 22.3 Welke bestemming heeft het Olympisch park anno 2010? ............................................. 153  H 23  In hoeverre is het Olympisch park in Sydney (2000) van invloed geweest, op lokaal schaalniveau, op het gebied van leefbaarheid en op de stedelijke vernieuwing? 154  § 23.1 Inleiding ................................................................................................................... 154  § 23.2 Noordwestelijke suburbs (Olympische Park, Homebush, Newington en Liberty Grove) ..... 154  14

 

§ 23.3 Criminaliteit............................................................................................................... 157  § 23.4 Werkloosheid ............................................................................................................ 158  § 23.5 Inkomensniveau ........................................................................................................ 159  § 23.6 Samenstelling wijk ..................................................................................................... 160  § 23.7 Recreatie en groen .................................................................................................... 161  § 23.8 Bereikbaarheid .......................................................................................................... 162  Deelconclusie: Leefbaarheid ............................................................................................ 163  H 24 

Stedelijke vernieuwing ....................................................................................... 165 

§ 24.1 Inleiding ................................................................................................................... 165  § 24.2 Publiek en private partijen .......................................................................................... 166  § 24.3 Woningvoorraad ........................................................................................................ 166  § 24.4 Kwaliteit woningen .................................................................................................... 167  § 24.5 Leegstand ................................................................................................................. 167  § 24.6 Huur- en huizenprijzen ............................................................................................... 167  § 24.7 Kwaliteit openbare ruimte .......................................................................................... 168  § 24.8 Sociaal economische activiteiten en voorzieningen ........................................................ 168  § 24.9 Veiligheid .................................................................................................................. 168  Deelconclusie: Stedelijke vernieuwing ............................................................................ 169  Eindconclusie .................................................................................................................... 171  H 25 

Vergelijking casestudies..................................................................................... 173 

§ 25.1 Inleiding ................................................................................................................... 173  § 25.2 Aanpak en context ..................................................................................................... 173  Eindconclusie vergelijking casestudies ............................................................................ 186  H 26  Welke locatie(s) is/(zijn) er, naar aanleiding van de casestudies, binnen de gemeente Amsterdam aan te wijzen om een Olympisch park te realiseren? .................. 191  § 26.1 Inleiding ................................................................................................................... 191  § 26.2 Waarom de gemeente Amsterdam? ............................................................................. 191  § 26.3 Schalen Olympische referentiesteden (Barcelona, Atlanta en Sydney)............................. 191  § 26.4 Keuze centraal of decentraal....................................................................................... 192  15

 

§ 26.5 Locatiebepaling gemeente Amsterdam ........................................................................ 192  H 27 

Eindconclusie & aanbevelingen Amsterdam ...................................................... 195 

§ 27.1 Inleiding ................................................................................................................... 195  § 27.2 Kandidaatstelling Amsterdam ...................................................................................... 195  § 27.3 Locatiebepaling Amsterdam ........................................................................................ 195  § 27.4 Economie .................................................................................................................. 195  § 27.5 Infrastructuur ............................................................................................................ 196  § 27.6 Stedelijke vernieuwing & leefbaarheid ......................................................................... 196  § 27.7 Suggesties voor nader onderzoek................................................................................ 197  Begrippenlijst en afkortingen ........................................................................................... 198  Afkortingen ....................................................................................................................... 200  Bronnen ............................................................................................................................ 202  Bijlage A (Barcelona) ........................................................................................................ 212  A1 ...................................................................................................................................... 212  A2 ...................................................................................................................................... 216  Bijlage B (Atlanta) ............................................................................................................ 217  B1 Empowerment Zones....................................................................................................... 217  Bijlage C (Sydney) ............................................................................................................ 218  C1 ...................................................................................................................................... 218  C2 ...................................................................................................................................... 219  C3 ...................................................................................................................................... 220  C4 ...................................................................................................................................... 221  C5 ...................................................................................................................................... 222  C6 ...................................................................................................................................... 223  C7 ...................................................................................................................................... 224  C8 ...................................................................................................................................... 225  C9 ...................................................................................................................................... 226  C10 .................................................................................................................................... 227  C11 .................................................................................................................................... 228  16

 

C12 .................................................................................................................................... 229  C13 .................................................................................................................................... 230  Bijlage D (Amsterdam) ..................................................................................................... 233  D1 Deelconclusie economie ................................................................................................. 233  D2 ...................................................................................................................................... 240 

17

 

Lijst van tabellen, grafieken en figuren Tabellen Tabel 1: Verwachte en vastgestelde directe economische impact van de Spelen in Barcelona, naar type directe economische impact (in miljoenen Amerikaanse Dollars) ............................................. 39  Tabel 2: FDI Catalonië en percentage t.o.v. FDI Spanje (in duizenden euro’s) ................................ 39  Tabel 3: Evolutie van de werkgelegenheid in Barcelona en geografische gebieden 1981-2001 .......... 40  Tabel 4: Aantal bijeenkomsten Barcelona over de jaren 1990, 2000, 2006, 2007 en 2008. ............... 42  Tabel 5: Aantal toeristen in de jaren 1990, 1992, 2000, 2006, 2007 en 2008 met reden van bezoek . 42  Tabel 6: Aantal international en nationale conventies over de jaren 1990, 1992, 1994, 2000, 2001 en 2009 ........................................................................................................................................ 43  Tabel 7: Bezetting van kamers (%) 2005-2007 ............................................................................ 43  Tabel 8: Bedrijven met vestigingen in Catalonië ........................................................................... 44  Tabel 9: Aantal passagiers Barcelona Airport ............................................................................... 51  Tabel 10: Aantal gemeentelijke sportcentra ................................................................................. 54  Tabel 11: Totale kosten in infrastructuur in de periode 1986 - 1993 ............................................... 55  Tabel 12: Aantal aanhoudingen Barcelona, Ciutat Vella, Eixample en Sants-Montjuïc ....................... 62  Tabel 13: Werkloosheid in het district Ciutat Vella in vergelijking tot Barcelona gemiddeld ............... 63  Tabel 14: Immigratie vs. Migratie in Barcelona, Ciutat Vella, Eixample en Sants-Montjuïc 1994 en 2001 ............................................................................................................................................... 63  Tabel 15: Bevolking aantal Barcelona, Ciutat Vella, Eixample en Sants-Montjuïc in 1991, 1996, 1998 en 2001 ........................................................................................................................................ 63  Tabel 16: Percentage (%) werkloosheid Barcelona, Ciutat Vella, Eixample en Sants-Montjuïc in 1991 en 2001 .................................................................................................................................... 64  Tabel 17: Aantal buitenlandse immigranten in de gebieden El Raval en Sants-Montjuïc 1991 en 1996 ............................................................................................................................................... 65  Tabel 18: Samenstelling bevolkingsgroepen naar leeftijd en geslacht 1991 ..................................... 66  18

 

Tabel 19: Samenstelling bevolkingsgroepen naar leeftijd en geslacht 1996 ..................................... 66  Tabel 20: Index koopkracht gezinnen Barcelona, Ciutat Vella en Sants-Montjuïc in de periode 1988, 1991 en 1996 ........................................................................................................................... 67  Tabel 21: Aantal woningen Barcelona, Ciutat Vella en zijn wijken 1991 .......................................... 72  Tabel 22: Prijswijziging koopwoningen € per m² in Barcelona, Ciutat Vella, Sants-Montjuïc in de periode 1992-2009 .................................................................................................................... 74  Tabel 23: Verwachte en vastgestelde directe economische impact van de Spelen in Atlanta, naar type directe economische impact (in miljoenen Amerikaanse Dollar) ..................................................... 84  Tabel 24: Aantal banen dat als gevolg van de Spelen is ontstaan in Georgia tot en met 1996, naar type economische sector (in absolute aantal banen en procenten) ................................................. 85  Tabel 25: Bezettingraad hotels in Atlanta van beursbezoekers en toeristen in de periode voor en tijdens de Spelen....................................................................................................................... 87  Tabel 26: Overzicht van de ontwikkelde en verbouwde sportfaciliteiten voor de Olympische Spelen, links de investeringen door de ACOG en rechts de totale kosten* .................................................. 97  Tabel 27: Criminaliteitscijfers Downtown in de periode 1992 tot en met 2000 ............................... 108  Tabel 28: Criminaliteit voor en na herontwikkeling, 1993 en 2001................................................ 109  Tabel 29: Populatie en demografische data in en rondom Centennial Place t.o.v. de stad en metropool Atlanta in de periode 1990 en 2000 .......................................................................................... 111  Tabel 30: Samenstelling bevolkingsgroepen naar leeftijd in 2000 ................................................. 112  Tabel 31: Leegstand woningmarkt Downtown, periode 1996-2006 (in procenten) ......................... 122  Tabel 32: Huurprijzen per maand van Centennial Place in de periode 1995 tot 2004 ..................... 123  Tabel 33: De geschatte inkomsten en kosten van de SOCOG volgens het budget van de SOCOG in de periode 1993-1998 (in miljoenen Amerikaanse Dollars) ............................................................... 135  Tabel 34: Directe Kosten en Baten Olympisch spelen 2000.......................................................... 135  Tabel 35: Total visitor nights Australia, New South Wales & Victoria ............................................ 138  Tabel 36: Totaal aantal overnachtingen (jaarlijkse groei in %) .................................................... 139 

19

 

Tabel 37: Verwachte verandering van de afzet in verschillende economische sectoren in New South Wales (NSW) in de periode 1994-1999, 2000 en 2001-2005 als gevolg van de Olympische Spelen in Sydney (in procenten) ............................................................................................................. 139  Tabel 38: Werkloosheid op nationaal en stedelijke niveau in % ................................................... 141  Tabel 39: BBP Australië en regio NSW en VIC ............................................................................ 142  Tabel 40: Criminaliteit New South Wales en Strathfield (Homebush) ............................................ 157  Tabel 41: Criminaliteit New South Wales en Canada Bay (Libery Grove) ....................................... 157  Tabel 42: Totale arbeidsmarkt (personen van 15 jaar en ouder) .................................................. 158  Tabel 43: Totale arbeidsmarkt (personen van 15 jaar en ouder) .................................................. 158  Tabel 44: Individual income quartiles Homebush (personen van 15 jaar en ouder)........................ 159  Tabel 45: Individual income quartiles Newington (personen van 15 jaar en ouder)........................ 159  Tabel 46: Individual income quartiles Liberty Grove-Rhodes (personen van 15 jaar en ouder) ........ 160  Tabel 47: Historische jaarlijkse data Australië ............................................................................ 230  Figuren  Figuur 1: Tijdspanne van Olympische Spelen ............................................................................... 28  Figuur 2: Foto van de ringweg Ronda de Dalt .............................................................................. 50  Figuur 3: Overzicht knooppunten en ringwegen ........................................................................... 50  Figuur 4: Overzicht uitbreidingen metrosysteem........................................................................... 52  Figuur 5: Uitzicht over Barcelona vanaf het Olympisch park .......................................................... 58  Figuur 6: Aangrenzende gebieden Olympisch park ....................................................................... 60  Figuur 7: Centennial Olympic Park ............................................................................................ 102  Figuur 8: Fountain of Rings ...................................................................................................... 102  Figuur 9: Ligging van de focusgebieden ten opzichte van het Olympische park ............................. 105  Figuur 10: Ligging van de focusgebieden ten opzichte van het Olympische park ........................... 155  20

 

Figuur 11: Locaties bepaling gemeente Amsterdam .................................................................... 193  Figuur 12: Binnenkant Olympisch stadion .................................................................................. 212  Figuur 13: Strand van Barcelona dat is vernieuwd bij de ontwikkeling van het Olympisch dorp ....... 212  Figuur 14: Velòdrom d’Horta in Vall d’Hebron............................................................................. 213  Figuur 15: Olympisch park met het Olympisch stadion ................................................................ 213  Figuur 16: Piscines Bernat Picornell ........................................................................................... 214  Figuur 17: Palau Sant Jordi ...................................................................................................... 214  Figuur 18: Parc de la Ciutadella ................................................................................................ 215  Figuur 19: Structuur Eixample .................................................................................................. 216  Figuur 20: Overzicht Empowerment Zone Downtown Atlanta ...................................................... 217  Figuur 21: Compleet overzicht Sydney’s Olympic Park................................................................. 218  Figuur 22: Ligging van Olympisch Park t.o.v. de CBD................................................................ 219  Figuur 23: De ligging van de focusgebieden ten opzichte van het Olympisch park ......................... 220  Figuur 24: Area map Homebush ............................................................................................... 221  Figuur 25: Area map: Newington .............................................................................................. 222  Figuur 26: Area map Liberty Grove ........................................................................................... 223  Figuur 27: Afstanden van Internationaal vliegveld en centrum naar Olympisch park Barcelona ....... 240  Figuur 28: Afstanden van Internationaal vliegveld en centrum naar Olympisch park Atlanta ........... 241  Figuur 29: Afstanden van Internationaal vliegveld en centrum naar Olympisch park Sydney........... 242  Figuur 30: Locatie bepaling aan de hand van afstand van internationaal vliegveld en centrum ....... 243 

21

 

Grafieken  Grafiek 1: Ontwikkeling van het aantal werkzame personen in Barcelona en Spanje in de periode 1986-2001 ................................................................................................................................ 41  Grafiek 2: Aantal buitenlandse toeristen in Barcelona vóór, tijdens en na de Olympische Spelen (twee jaar voor de Spelen = 100) ........................................................................................................ 42  Grafiek 3: Groei van het BBP in Catalonië, Spanje en EU in de periode 1988-1995 .......................... 47  Grafiek 4: Verhouding tussen aantal huurders en huis eigenaren ................................................... 71  Grafiek 5: Nieuwbouwwoningen in de verschillende Olympische locaties in Barcelona (1986-1993) ... 72  Grafiek 6: Werkloosheidspercentage in Atlanta t.o.v. de Verenigde Staten in de periode 1990-2005 . 86  Grafiek 7: Verandering van het aantal zakelijke, buitenlandse en totale toeristen in Atlanta in vergelijking met het aantal toeristen in de Verenigde Staten in de periode 1988-2000 (in groeipercentage t.o.v. het voorgaande jaar) ................................................................................ 88  Grafiek 8: Illustreert de veranderingen van het aantal bedrijven in Georgia (aangenomen Atlanta verantwoordelijk) en de Verenigde staten in de bouwsector, dienstensector en totaal in de periode 1992-2001 (in groeipercentages t.o.v. het voorgaande jaar) ......................................................... 89  Grafiek 9: Ontwikkeling van het BBP in Georgia (aangenomen: grotendeels bepaald door het BBP van Atlanta) t.o.v. de Verenigde Staten, periode 1994- 2005 ............................................................... 91  Grafiek 10: Armoedepercentage Techwood/Clark Howell (1990) en Centennial Place (2000) .......... 107  Grafiek 11: Participatie van inwoners van Centennial Place op de arbeidsmarkt in 1990 t.o.v. 2000 (%) in vergelijking met de stad en metropool Atlanta ........................................................................ 110  Grafiek 12: Inkomensniveau van Techwood/ Clark Howell (1990) en Centennial Place (2000) afgezet tegen het gemiddelde inkomensniveau van de stad en metropool Atlanta..................................... 113  Grafiek 13: Illustreert de groei in het aantal wooneenheden in Downtown vanaf 1995 tot 2000 ..... 120  Grafiek 14: Verandering van het aantal buitenlandse toeristen in Australië in de periode 1992-2008 (in groeipercentage t.o.v. het voorgaand jaar) ................................................................................ 137  Grafiek 15: Verandering van het BBP in Australië in de periode 1994-2005 (in groeipercentages t.o.v. het voorgaand jaar) ................................................................................................................. 143  Grafiek 16: Leeftijd en geslacht ratio – 2006 (Homebush) ........................................................... 224  Grafiek 17: Inkomen huishoudens (%) (Homebush) ................................................................... 224  22

 

Grafiek 18: Structuur huishoudens (Homebush) ......................................................................... 225  Grafiek 19 Verdeling huishoudens - 2006 (Homebush) ................................................................ 225  Grafiek 20: Leeftijd en geslacht ratio – 2006 (Newington) ........................................................... 226  Grafiek 21: Inkomen huishoudens (%) (Newington) ................................................................... 226  Grafiek 22: Structuur huishoudens (Newington) ......................................................................... 227  Grafiek 23: Verdeling huishoudens (Newington) ......................................................................... 227  Grafiek 24: Leeftijd en geslacht ratio – 2006 (Liberty Grove) ....................................................... 228  Grafiek 25: Inkomen huishoudens (%) (Liberty Grove) ............................................................... 228  Grafiek 26: Structuur huishoudens (Liberty Grove) ..................................................................... 229  Grafiek 27: Verdeling huishoudens - 2006 (Liberty Grove)........................................................... 229  Grafiek 28: Oliprijzen 1996 - 1e kwartaal 2010........................................................................... 231  Grafiek 29: Economische groei voorspellingen, Australië en zijn top-10 import markten, 2009 en 2010 ............................................................................................................................................. 232 

 

23

 

Samenvatting Deze scriptie is geschreven in het kader van het afstuderen aan de Fontys Hogescholen te Eindhoven, opleiding Vastgoed & Makelaardij. De eventuele kandidaatstelling voor de Olympische Spelen (2028) in Nederland is aanleiding geweest voor het schrijven deze scriptie. In dit onderzoek worden de impacten van de Olympische Spelen op de economie, infrastructuur, leefbaarheid en stedelijke vernieuwing uiteengezet. De steden Barcelona (1992), Atlanta (1996) en Sydney (2000) fungeren als referentiesteden om vast te stellen welke impacten het organiseren van de Olympische Spelen hebben gehad op de bovengenoemde punten, en welke gevolgen deze zouden kunnen hebben op Nederland. Daarnaast wordt in de referentiesteden bekeken wat de invloeden van het Olympisch park waren op het gebied van leefbaarheid en stedelijke vernieuwing op lokaal schaalniveau (omliggende gebieden). In deze scriptie is de gemeente Amsterdam als uitgangspunt genomen, met als hoofdredenen de internationale bekendheid van de stad. Uit dit onderzoek blijkt dat de economische effecten van de Olympische Spelen vooral op de korte termijn (in aanloop naar de Spelen en het Olympisch jaar zelf) betrekking hebben gehad. Met name het toerisme en de werkgelegenheid hebben in aanloop naar de Spelen een enorme groei doorgemaakt. De impacten op het gebied van infrastructuur, leefbaarheid en stedelijke vernieuwing manifesteren zich voornamelijk op de lange termijn en vormen zo de legacy (nalatenschap) van de Spelen. Door de investeringen in infrastructuur, hoofdzakelijk de bereikbaarheid verbeteren tussen het vliegveld en het financieel centrum, wordt de internationale concurrentiepositie verbeterd, wat bedrijvigheid met zich mee brengt. De invloeden van het Olympisch park op de omliggende gebieden, op het gebied van leefbaarheid en stedelijke vernieuwing, zijn sterk afhankelijk van het doel van het Olympisch park tijdens de Spelen. Onomstotelijk staat vast dat de gebieden rondom het Olympisch park onderhevig waren aan vergaande stedelijke vernieuwsprogramma’s wat de leefbaarheid sterk heeft verbeterd. De mate waarin een organiserende stad en gebieden rondom een Olympisch park, dus ook Amsterdam, profiteren van de Spelen is afhankelijk van andere factoren zoals de omvang van de investeringen in (sport)faciliteiten, infrastructuur en vastgoedontwikkelingen. Daarnaast is de economische situatie op het moment van kandidaatstelling van groot belang. Doorgaans zijn de impacten van de Olympische Spelen groter in de steden die economisch gezien opkomend zijn (Maturing Markets) of vanuit laagconjunctuur de weg naar boven zoeken. Verder kan er geconcludeerd worden dat het realiseren van het Olympisch park, gezien als een van de belangrijkste fysieke nalatenschap van de Spelen, ingrijpende veranderingen in leefbaarheid teweeg heeft gebracht. In hoeverre deze veranderingen enkel en alleen toe te schrijven zijn aan het Olympisch park is niet gemakkelijk vast te stellen. Echter, de komst van het Olympisch park werkt als ‘katalysator’ voor

stedelijke

vernieuwingprojecten

in

de

omliggende

wijken.

De

stedelijke

vernieuwingsprojecten hebben tot gevolg dat de kwaliteit van de woningen en het woningaanbod verbeterd. De locatiebepaling voor het Olympisch park in de gemeente Amsterdam wordt gekoppeld aan de bevindingen in de referentiesteden. Uit de casestudies is gebleken dat het Olympische park direct aan een probleemwijk of vervuild gebied is gerealiseerd. Ook bevinden de Olympische parken zich binnen een straal van 15 kilometer van het internationaal vliegveld en 5 kilometer van financieel centrum van de stad. Op basis van deze criteria is de locatie van het Olympisch park gevallen op Slotervaart in stadsdeel Nieuw-West in de gemeente Amsterdam. Deze locatie ligt naast het voormalig Olympisch stadion en met verschillende (sport)faciliteiten en de Zuidas in de nabijheid. 24

 

H 1 Achtergrond en vraagstelling § 1.1 Initiatiefnemers Initiatiefnemers voor dit onderzoek zijn afstudeerders aan Fontys Hogescholen, FH-MER, opleiding Vastgoed & Makelaardij te Eindhoven: Danny van der Aker, Rob Goosen en Vincent van der Heijden. Samen zijn zij verantwoordelijk voor het opzetten, uitvoeren en presenteren van dit onderzoek. Profiel opdrachtgever: De opdrachtgever van dit onderzoek is DHV gevestigd te Amersfoort. DHV levert wereldwijd adviesen ingenieursdiensten in de volgende markten: Mobiliteit, inclusief Luchthavens Water Bouw en Industrie Ruimtelijke Inrichting en Milieu § 1.1.1 Missie van DHV

“Onze missie is het verlenen van multidisciplinaire diensten voor een duurzame ontwikkeling van onze leefomgeving, in een hechte relatie met klanten, medewerkers en partners, gebaseerd op wederzijdse loyaliteit, met een aantrekkelijke winst voor onze aandeelhouders.” (DHV, 2010) In het kader van deze missie heeft DHV recent een interne werkgroep opgezet om de ontwikkelingen en kansen betreffende de Olympische Spelen voor DHV in kaart te brengen. DHV is begonnen met het ontwikkelen van uitgangspunten passend bij de Olympische Spelen en andere sportevenementen, vanuit die uitgangspunten heeft deze werkgroep passende vragen bedacht. § 1.1.2 Probleemstelling

“Welke economische effecten en ontwikkelingen op het gebied van infrastructuur hadden de Olympische Zomerspelen in de steden Barcelona (1992), Atlanta (1996) en Sydney (2000)? Welke invloed had de ontwikkeling van het Olympisch park in de omliggende gebieden in deze drie referentiesteden, op het gebied van leefbaarheid en stedelijke vernieuwing, twee jaar voor het evenement tot tien jaar na dato? En zijn er op basis van de verzamelde informatie geschikte locaties binnen de gemeente Amsterdam aan te wijzen om een Olympisch park te realiseren?” Om de probleemstelling af te kaderen is er gekozen voor het Olympisch park. Het Olympisch park wordt in de steden Barcelona, Atlanta en Sydney, samen met het Olympisch dorp, gezien als primair element in de ontwikkelingen rondom de Olympische Spelen (Boersma et al, 2008). Om de stedelijke ontwikkelingen aangaande het Olympisch park inzichtelijk te maken, is er gekozen voor een tijdsafbakening van twee jaar voor de Spelen, tot en met tien jaar na het evenement. Deze periode van twaalf jaar is gekozen omdat het ontwikkelen en exploiteren van vastgoed in de regel een lange adem vergt.

25

 

De steden Barcelona, Atlanta en Sydney fungeren als casestudie in dit onderzoek. Op basis van vergelijking van de verzamelde gegevens en informatie wordt er een antwoord gegeven op de impact van de Olympische Spelen op stedelijke vernieuwing. Deze uitkomst vormt tevens een antwoordt op de vraag of de Nederlandse samenleving van de Olympische Spelen profiteert op het gebied van ruimtelijke ordening. Dit vormt de basis voor onderzoek naar een geschikte locatie voor het realiseren van het Olympisch park. § 1.2 Uitzetting probleemstelling

Woord

Omschrijving

Economische effecten Ontwikkelingen

Zie hoofdstuk theoretisch kader, § 2.5 Aanleggen, verduurzamen, modernisering en uitbreidingen van bouwwerken. Vliegveld, (snel)wegen, ondergrondse infrastructuur (telecommunicatie, ((afval)watersystemen en riolering) en openbaar vervoersnetwerken (trein, bus en metronetwerken). Het door het organiserend Olympisch Comité afgebakend gebied dat bestempeld wordt als het Olympisch park. Zie hoofdstuk theoretisch kader, § 2.7 Zie hoofdstuk theoretisch kader, § 2.8 Barcelona: El Poble Sec, la Font de la Guatlla en la Marina de Port. Atlanta: Downtown, Techwood/Clark Howell Homes. Sydney: Homebush, Newington en Liberty Grove. Aan de hand van de definitie leefbaarheid, die door het ministerie van VROM wordt gehanteerd, wordt er een gebied binnen de stadsgrenzen van Amsterdam aangewezen die door de ontwikkelingen van het Olympische park op de gestelde criteria (zie onderzoeksmethoden leefbaarheid) het leefklimaat verbeteren.

Infrastructuur

Olympisch park Leefbaarheid Stedelijke vernieuwing Omliggende gebieden

Geschikte locaties

§ 1.2.1 Perspectief Dit onderzoek is uitgevoerd vanuit het perspectief van de overheid op het gebied van leefbaarheid en stedelijke vernieuwing. In het onderzoek is er gebruikt gemaakt van de definitiebepalingen en onderzoeksmethoden van het kenniscentrum stedelijke vernieuwing (KEI) en het ministerie van VROM. § 1.3 Deelvragen Met behulp van de onderstaande deelvragen, wordt de probleemstelling beantwoord. De eerste vier deelvragen vormen het eerste deel van het onderzoek. Dit is de vergelijking van de gerealiseerde economische effecten, ontwikkelingen op infrastructuur en de invloed van de ontwikkeling van het Olympisch park op het gebied van leefbaarheid en stedelijke vernieuwing voor de Olympische referentiesteden Barcelona, Atlanta en Sydney.

26

 

De verzamelde informatie dient als een gefundeerde uitgangspositie voor het organiseren van de Olympische Zomerspelen in 2028, waarbij in dit onderzoek enkel de mogelijkheden binnen de gemeente Amsterdam worden meegenomen. Het tweede gedeelte van het onderzoek geeft antwoord op een mogelijke locatie in de gemeente Amsterdam. Er wordt gekeken naar een geschikte invulling, waardoor de ontwikkeling integraal kan worden meegenomen in de stedelijke vernieuwing van de omliggende gebieden. Deelvraag 1: geeft inzicht in de reden(en) waarom de Olympische Zomerspelen naar de desbetreffende stad zijn gehaald en vormt tevens de rode draad door het onderzoek. 1. “Wat waren destijds de redenen van het organiserend Olympisch Comité van de steden Barcelona,

Atlanta en Sydney om zich kandidaat te stellen voor de Olympische Spelen?” Deelvraag 2: geeft antwoord op eventuele economische effecten van de Spelen en ontwikkelingen op het gebied van infrastructuur, op stedelijk schaalniveau (zie theoretisch kader). 2. “Welke economische effecten en ontwikkelingen op het gebied van infrastructuur en

(sport)faciliteiten hadden de Olympische Spelen, op stedelijk schaalniveau, in de steden Barcelona (1992), Atlanta (1996) en Sydney (2000)?” Deelvraag 3: maakt inzichtelijk met welke gedachten het Olympisch park in een bepaald gebied is ontwikkeld. Hier wordt hoofdzakelijk gekeken naar ontwikkelingen op lokaal schaalniveau (zie theoretisch kader). Daarnaast wordt er gekeken welke transformatie het gebied heeft ondergaan, en welke functie het heeft anno 2010. 3. “Wat waren de beweegredenen van het organiserend Olympisch Comité om het Olympisch park op

die specifieke locatie te ontwikkelen en welke transformatie heeft het ondergaan?” Deelvraag 4: geeft antwoord op de invloeden die de ontwikkeling van het Olympisch park heeft gehad op lokaal schaalniveau in de omliggende gebieden op het gebied van leefbaarheid en stedelijke vernieuwing. 4. “In hoeverre is het Olympisch park van invloed geweest, in de steden Barcelona (1992), Atlanta

(1996) en Sydney (2000), op lokaal schaalniveau, op het gebied van leefbaarheid en stedelijke vernieuwing?” De laatste deelvraag behoord tot het tweede deel van het onderzoek. Hierin wordt wederom op basis van de vastgestelde Olympische impact voor Barcelona, Atlanta en Sydney nagegaan, wat het verwachte effect van de ontwikkeling van het Olympisch park voor Amsterdam is; specifiek op lokaal schaalniveau. 5. “Welke locatie(s) is (zijn) er, naar aanleiding van de casestudies, binnen de gemeente Amsterdam

aan te wijzen om een Olympisch park te realiseren?”

27

 

H 2 Theoretisch kader § 2.1 De Olympische referentiesteden De steden Barcelona, Atlanta en Sydney zijn gekozen als Olympische referentiesteden voor de gemeente Amsterdam aangezien deze steden in de meest recente verleden de OLYMPISCHE SPELEN hebben georganiseerd. Daarnaast voldoen deze steden aan de door ons gedefinieerde criteria; De stad ligt in een land dat als ontwikkeld wordt beschouwd (CIA World Factbook, 2010), De taal niet in betekende mate een barrière vormt, Er voldoende informatie beschikbaar is, De overheden democratisch gekozen zijn, Waarvan mag worden uitgegaan dat door de overheden gepubliceerde kengetallen waarheidsgetrouw zijn (CIA World Factbook,2010), Waarvan bekend is dat de Olympische Zomerspelen positieve bijdrage hebben geleverd aan de economie, infrastructuur en stedelijke vernieuwing, Waarvan het land niet bekend staat als corrupt (CIA World Factbook,2010). In het afstudeeronderzoek zijn de steden Beijing en Athene niet opgenomen vanwege het feit dat zij aan twee of meer van de bovenstaande criteria niet hebben voldaan. Beijing is hoofdzakelijk buiten beschouwing gelaten vanwege de taalbarrière, corruptie en overheden die onbetrouwbare gegevens publiceren (CIA World Factbook,2010). Ook is Athene op basis van taalbarrière buiten beschouwing gelaten. Daarbij is het van Athene bekend dat de investeringen in de Olympische Zomerspelen zich niet hebben terugverdiend (Splunter, 2006). Daarnaast hebben de Olympische referentiesteden grote overeenkomsten in economisch opzicht met ieder hun eigen gewoonte en kenmerken, waar eveneens rekening mee gehouden dient te worden. § 2.2 Tijdsfasen In de meeste studies worden er drie tijdspanne onderscheden: voor (in aanloop naar de Spelen), tijdens (het Olympisch jaar) en na de Spelen (Brown & Massey, 2001; Kasimati, 2003). Deze benadering wordt ook gebruikt door de nationale en regionale overheden van de Verenigde Staten. Naast de bovengenoemde tijdspanne is er door Preuss (2002) een verdieping aangebracht in de fase voor de Spelen, hierin worden het ontstaan van het organiseren en de bidding/gunning door IOC in meegenomen onderzoek wordt beperkt naar het verleden gekeken (zie Figuur 1). Figuur 1: Tijdspanne van Olympische Spelen

Bron: Preuss, 2002 (bewerkt)

28

 

De tijdspanne die in dit onderzoek wordt gehanteerd is twee jaar voor het evenement tot tien jaar na dato (Barcelona 1990-2002; Atlanta 1994-2006; Sydney 1998-2010). Deze studie richt zich vooral op de nalatenschap (legacy) op vastgoedgebied, infrastructuur en leefbaarheid. Dit neemt niet weg dat economie en leefbaarheid onlosmakend met elkaar verbonden zijn en daarom zal economie ook in dit onderzoek breed worden uitgemeten. § 2.3 Schaalniveau De (economische) effecten van de Spelen verschillen per ruimtelijk schaalniveau. Het is van belang deze duidelijk van elkaar te scheiden, zodat er geen overlap ontstaat. In deze casestudie kunnen twee schaalniveaus worden onderscheiden, stedelijk schaalniveau en lokaal schaalniveau. Dit onderzoek richt zich uitsluitend op de economische effecten, infrastructurele ontwikkelingen en veranderingen op het gebied van leefbaarheid en stedelijke vernieuwing. Voor het stedelijke en lokale schaalniveau is gekozen omdat de impact van de Spelen en Olympisch park hierop naar verwachting het kenmerkendst en omvangrijkst zullen zijn. Met het stedelijke schaalniveau wordt geduid op de stedelijke regio’s Barcelona, Atlanta, Sydney en Amsterdam. Het lokale schaalniveau (focusgebieden) wordt gevormd door Barcelona; Poble Sec, la Font de la Guatlla en la Marina de Port, Atlanta; Techwood/ Clark Howell, Downtown en Sydney; Home Bush, Newington en Liberty Grove. Het Olympische Park ligt namelijk gedeeltelijk in deze gebieden of grenst hieraan. Er is tot nu toe weinig onderzoek gedaan naar de impact van het Olympisch park op de focusgebieden. Daardoor is een vergelijking met de effecten van eerdere Spelen op het lokale schaalniveau in de Olympische steden lastig te maken. Wel kan deze vergelijking voor het stedelijk schaalniveau uitgevoerd worden § 2.4 Betrouwbaarheid & Objectiviteit Volgens Brown & Massey (2001) kan een onderzoek een betrouwbare analyse van de economische effecten geven als het over een ruime periode is onderzocht. Om een gedegen studie te doen naar de effecten van de Olympische Spelen dienen de effecten voor een periode van vijf jaar of langer te zijn onderzocht. Bij objectiviteit moet worden gekeken naar de aanleiding van de onderzoeken, door welke personen deze zijn uitgevoerd en wie de opdrachtgevers zijn. Vaak komen onderzoeken tot stand waarbij direct belanghebbende de opdrachtgevers zijn. Hierbij moet kritisch gekeken worden naar de uitkomsten omdat deze een rooskleuriger beeld kunnen geven dan deze in werkelijkheid zijn. Informatie wordt als valide beschouwd wanneer gegevens niet van één bron afkomstig zijn. Gegevens worden betrouwbaar geacht wanneer deze afkomstig zijn van bedrijven uit de vastgoedbranche of als de data afkomstig is van DHV, US Census bureau, (inter)nationale banken, WJH Mulier instituut, overheid en overige professionele instituten en organisaties.

29

 

§ 2.5 Economische effecten Ondanks de grote economische invloeden die de Olympische Spelen teweeg kunnen brengen, zijn onderzoeken naar de effecten ervan zeer recent. De eerste onderzoeken dateren uit 1984, die destijds werden uitgevoerd voor de Olympische Spelen van Los Angeles (Kasimati, 2003). Vandaag de dag wordt door het Internationaal Olympisch Committee (IOC) verplicht gesteld dat elke stad, die de Olympische Spelen wil organiseren een zogeheten Olympic Games Global Impact Study (OGGI) uitvoert. Vanwege de grote verschillen in effecten die de Olympische Spelen teweeg kunnen brengen is het belangrijk dat er duidelijk uit een worden gezet welke effecten er zijn en hoe deze opgevat mogen worden. Onder indirecte economische effecten worden verstaan, veranderingen in onder andere het: Bruto Binnenlands Product (BBP), werkgelegenheid, toerisme en bedrijvigheid (het aantrekken

van

bedrijven

op

regionaal,

nationaal

en

internationaal

schaalniveau)

en

concurrentiepositie. § 2.5.1 Directe & indirecte economische effecten In de regel wordt er van directe economische effecten gesproken, wanneer de kosten betrekkingen hebben op: het organiseren van de Olympische Spelen zelf (beveiliging, vervoer van atleten), het realiseren/verbouwen van (sport)accommodaties en infrastructuur (aanleg van het Olympisch Park en het Olympische Dorp) en toeristenuitgaven (Straeter, 2009). Onder indirecte economische effecten worden significante veranderingen in onder andere het: Bruto Binnenlands Product (BBP), werkgelegenheid en bedrijvigheid (Brunet, 1995). In de casestudies van Barcelona, Atlanta en Sydney gaat het voornamelijk om de stedelijke vernieuwing op lokaal schaalniveau, te weten het Olympische park inclusief de focusgebieden (§ 1.2) (Straeter, 2009). § 2.5.2 Korte en lange termijn effecten en valuta Daarnaast is er ook een onderscheid tussen korte en lange termijn. Onder korte termijn wordt verstaan de periode in aanloop naar de Olympische Spelen en het Olympisch jaar. De lange termijn beslaat de periode na de Olympische Spelen (Straeter, 2009). Het is lastig verschillende valuta van de steden met elkaar te vergelijken door tijdsverschil en verschillende wisselkoersen. Indien anders vermeld, is er in dit onderzoek is gekozen om de wisselkoersen uit het Olympisch jaar toe te passen. De genoemde bedragen dienen als indicatie om economische effecten in gelden uit te drukken. § 2.6 Infrastructuur Op het gebied van infrastructuur zijn er voor de Olympische referentiesteden geen theoretische modellen beschikbaar. De effecten worden beschreven aan de hand van ex-ante en ex-post rapporten. De lange tijdsspanne tussen het jaar waarin de Spelen plaatsvonden en het moment van onderzoeken kan het verkrijgen van gegevens bemoeilijken.

30

 

§ 2.7 Leefbaarheid De impact die de Olympische Zomerspelen, en specifiek het Olympisch park, hebben gehad op het gebied van leefbaarheid worden in dit onderzoek op lokaal schaalniveau onderzocht. Onder lokaal schaalniveau wordt verstaan: de omliggende gebieden (zie § 2.3) aangrenzend aan het Olympisch park, ook wel focusgebieden genoemd. Er is gebruik gemaakt van de onderzoeksmethoden die het ministerie van VROM (volkhuisvesting, Ruimtelijk Ordening en Milieu) hanteert. De impact die de Olympische Zomerspelen, en in specifiek het Olympisch park, hebben gehad op het gebied van leefbaarheid worden in dit onderzoek op lokaal schaalniveau onderzocht. Daarbij is er gebruik gemaakt van de gebruikte onderzoeksmethoden van het ministerie van VROM. In de internationale wetenschappelijke literatuur circuleren verschillende definities van leefbaarheid, die het uitwisselen van onderzoeksresultaten bemoeilijkt. Vanwege dit fenomeen begint dit onderzoek daarom met een uitleg en onderbouwing van de gebruikte definitie van leefbaarheid. Het Ministerie van VROM/WWI heeft, op basis van uitgebreid literatuuronderzoek, de volgende definitie van leefbaarheid opgesteld(VROM, 2009): “Leefbaarheid is de mate waarin de leefomgeving aansluit bij de

voorwaarden en behoeften die er door de mens aan worden gesteld.” Leefbaarheid wordt getracht te meten aan de hand van acht factoren: criminaliteit, werkloosheid, etnische afkomst, samenstelling wijk, inkomensniveau, recreatie en groen en bereikbaarheid. Hierbij wordt gekeken naar de zichtbare verschillen die zijn opgetreden voor en na de komst van de Olympische Spelen. § 2.8 Stedelijke vernieuwing De impact die de Olympische Zomerspelen, en specifiek het Olympisch park, hebben gehad op het gebied van stedelijke vernieuwing worden in dit onderzoek op lokaal schaalniveau onderzocht. Er is gebruik gemaakt van de onderzoeksmethoden die het kenniscentrum stedelijke vernieuwing (KEI) hanteert: “Het door publieke en private partijen gebiedsgericht ontwikkelen van het wonen, de

woonomgeving en de leefomgeving in wijken en buurten in de stad om ze duurzaam vitaal te maken en haar bewoners de mogelijkheid te bieden maatschappelijk vooruit te komen." § 2.8.1 Publieke en private partijen In stedelijke vernieuwing is vaak sprake van een samenwerking van meerdere partijen uit het publieke,

semipublieke

en

commerciële

domein.

Gebiedsgericht

ontwikkelen

betekent

dat

verschillende vernieuwingen in een stedelijk gebied in samenhang met elkaar worden uitgevoerd, met het doel dit gebied als geheel te verbeteren. In de stedelijke vernieuwing worden daarbij vaak wijken of buurten als primair schaalniveau gekozen. Een blijvend aandachtspunt is wel om het schaalniveau van de wijk op een goede manier te verbinden met ontwikkelingen op stadsniveau.

31

 

§ 2.8.1 Maatregelen De ontwikkeling kan bestaan uit maatregelen in het fysieke, sociale, economische en culturele domein. Welke maatregelen worden genomen is afhankelijk van de lokale opgave, de betrokken partijen en het beschikbare budget. Veel voorkomende maatregelen in stedelijke vernieuwing zijn; Creëren van een diverse(re) woningvoorraad; Verbeteren van de kwaliteit van bestaande woningen; Terugdringen van leegstand; Verbeteren van de woonomgeving (kwaliteit openbare ruimte); Creëren van sociale- en economische activiteiten en voorzieningen; Het verbeteren van de veiligheid. De huur- en huizenprijzen behoren niet tot maatregelen, maar worden wel meegenomen in dit onderzoek. Uit de bovenstaande maatregelen kan blijken of de kwaliteit van de woningvoorraad, leegstand, verbeteren woonomgeving en veiligheid invloed hebben op de huur- en huizenprijzen. § 2.9 Onderzoeksopzet In dit onderzoek is een vaste onderzoeksopzet gehanteerd om de verzamelde gegevens van de Olympische referentiesteden eenvoudiger te vergelijken. Door het beperkte aantal onderzoeken die voor handen zijn, worden verschillende onderzoeksmethoden (zie § 2.9.1 en § 2.9.2) gehanteerd die per Olympisch referentiestad verkrijgbaar zijn. Er moet dan ook kritisch gekeken worden naar de validiteit van de resultaten. Ondanks de verschillende gehanteerde onderzoeken is het mogelijk een goede vergelijking te trekken tussen de Olympische referentiesteden en de effecten van de Olympische Spelen. Door complexiteit en de omvang van het onderzoek, is er geen eenduidige onderzoekmethode toepasbaar in het theoretische kader. Het onderzoek heeft raakvlakken met verschillende onderzoekmethoden waardoor deze in beginsel tegenstrijdig (kunnen) lijken. De samenhang tussen de hieronder te noemen methodieken levert de input van het onderzoeksrapport en draagt bij aan de objectiviteit, validiteit en betrouwbaarheid. § 2.9.1 Beschrijvend onderzoek Het beschrijvende onderzoek geeft antwoord op vragen over feiten, omstandigheden en ontwikkelingen. De probleemstelling is verklarend van aard wat wordt voortgezet met een beschrijving van de eventuele te organiseren Olympische Zomerspelen 2028 in Amsterdam (voorspellend onderzoek). Vanwege het aantal onderzoekseenheden en het materiaal dat die eenheden opleveren, ligt een kwantitatieve verwerking en analyse van de gegevens voor de hand. Er wordt mondeling en/of schriftelijk om informatie gevraagd aan deskundigen en betrokken partijen. § 2.9.2 Historisch onderzoek Een historisch onderzoek veronderstelt het systematisch verzamelen en beoordelen van gegevens uit het verleden. De gegevens worden verzameld uit archieven, databestanden en rapporten die op de Olympische referentiesteden betrekking hebben. Er moet rekening gehouden worden met het feit dat er nu andere eisen worden gesteld aan het organiseren van de Olympische Spelen dan destijds. Er kan tevens sprake zijn van discrepantie tussen de verschillende culturen en gebruiken die gelden in de onderzochte Olympische referentiesteden. Het historische onderzoek heeft als doel inzicht te verwerven in de ‘historische’ Spelen en de effecten daarvan te verklaren en te vergelijken tussen verleden, heden en de toekomst van de Olympische Zomerspelen. 32

 

§ 2.10 Onderzoeksmodellen § 2.10.1 DESTEP & SWOT model DESTEP Model: alleen de demografische, economische en sociale factoren worden in dit onderzoek uitgebreid meegenomen. Politieke, ecologische en technische gegevens worden globaal meegenomen maar niet in detail beschreven. Oorzaak & gevolg modellen helpen de relatie tussen de Olympische Zomerspelen en de vastgoedontwikkelingen te helpen visualiseren. De SWOT analyse en strategisch management zijn de modellen die worden gebruikt in het onderzoek. De analyse wordt gebruikt om de uitkomsten, op basis van de drie steden, te inventariseren en daarop conclusies en aanbevelingen te baseren. § 2.10.2 Onderzoeksmodellen economie - Het Input-Output (IO) model: het IO model gaat na welke economische effecten optreden ten gevolgen van de investeringen die zijn gedaan ten behoeven van het organiseren van een grootschalig sportevenement, zoals de Olympische Spelen (Kasimati, 2003 p. 444). In beginsel is het voldoende om de investeringen vast te stellen om de economische effecten te bepalen, echter is dit een te simplistische kijk op de economie (Madden & Crowe, 1998). Hierin wordt niet de bewegelijkheid van aanbodzijde, subsidies en prijsfluctuaties in meegenomen. Het toepassen van deze methode geeft veelal een te positieve kijk op de economie, vooral op de indirecte effecten (Madden, 2002; Madden & Crowe, 1997 & Madden & Crowe, 1998). - Het Computable General Equilibrium (CGE) model: het CGE model houdt, in tegenstelling tot het I-O model, wel rekening met de economische veranderingen, bewegelijkheid aan aanbodzijde, subsidies en prijsfluctuaties (Giesecke & Madden, 2007). Volgens Madden (2002) zijn deze uitkomsten behoudendere, maar preciezer dan het I-O model. Er worden momentopnames gemaakt van toekomstige economische situaties en deze worden met elkaar vergeleken. Deze vergelijkingen worden veelal in verschillende scenario’s geplaatst: het ‘central scenario’ (het standaard scenario), het ‘constrained supply side scenario’ en het ‘flexible supply side scenario’. Door Giesecke & Madden (2007) wordt meerdere malen benadrukt dat ook het CGE model te positieve uitkomsten kan geven, vanwege het onjuist geschatte arbeidsaanbod. Beiden onderzoeksmodellen berekenen de economische effecten verschillend, waardoor ook de uitkomsten verschillend kunnen zijn. Zonder een van de methoden te veroordelen, hebben beide zowel voor- als nadelen. Daarnaast zijn er ook studies die geen onderzoeksmodellen hanteren. Deze worden dan getoetst tegen het landelijk gemiddelde en daar waar mogelijk worden deze gegevens afgezet tegen een referentiestad. Beiden modellen worden gebruikt in het onderzoek.

33

 

H 3 Methodologie In deze casestudies zijn Barcelona, Atlanta en Sydney de Olympische referentiesteden voor Amsterdam. Hierdoor kan er met meer zekerheid worden bepaald welke effecten de Olympische Zomerspelen in 2028 zullen hebben op het gebied van economie infrastructuur, leefbaarheid en stedelijke vernieuwing. § 3.1 D.O.F. methode Desk research: Raadplegen van literatuur Online research: Raadplegen van websites en website publicaties Field research: a.

Waarneming op locatie door middel van foto en/of video.

b.

Interviews

met

deskundigen

zoals

een

makelaar,

projectontwikkelaar,

investeerder,

gemeente, etc. § 3.1.1 Desk research

Literatuurstudies Er zijn twee soorten studies: ex-ante en ex-post studies. De studies die de (verwachte) effecten van de Olympische Spelen hebben onderzocht voor de Spelen zijn ex-ante studies en de studies die de effecten onderzoeken na de Spelen zijn de ex-post studies. Beide studies dienen doorgaans, zoals al genoemd, vijf jaar voorafgaand of vijf jaar na afloop van de Spelen te zijn onderzocht. De ex-ante studies worden als minder betrouwbare studies bestempeld (Kasimati, 2003), vanwege de onvoorspelbaarheid van de economie en de subjectiviteit van het onderzoek. De meerderheid van de studies worden uitgevoerd door of namens personen die belang hebben bij de Olympische Spelen. Zo kunnen cijfers positiever of minder negatief uitvallen. In de casestudies van de Olympische referentiesteden is er, daar waar mogelijk, gebruik gemaakt van ex-post studies of van de reële data om de werkelijke effecten in kaart te brengen.

Online Research Hieronder valt het raadplegen van websites en website publicaties. § 3.1.2 Field research Hieronder wordt verstaan het afnemen van interviews en persoonlijke waarnemingen in de Olympische referentiesteden.

34

 

H 4 Casestudie: De Olympische Spelen van Barcelona § 4.1 Olympische Zomerspelen Barcelona 1992 Barcelona, Spanje werd op 17 oktober 1986 verkozen om de Spelen van de XXV Olympiade te organiseren. Gedurende de kandidaatstelling was Barcelona in elke ronde de favoriet, dat resulteerde in een uitslag van 47 stemmen voor Barcelona tegen 23 voor Parijs, 5 voor Belgrado en 10 voor Brisbane. Amsterdam lag er al tijdens de eerste ronde uit. Barcelona had al eerdere pogingen (1936) gedaan om de Spelen naar zich toe te trekken, maar is helaas niet gelukt (IOC, 2010). Barcelona was gastheer van de Olympische Zomerspelen van 25 juli tot en met 9 augustus 1992, de Spelen hebben Barcelona zonder twijfel op de spreekwoordelijke ‘wereldkaart’ gezet. Veiligheid was voor het IOC een topprioriteit, er werd gevreesd voor aanslagen van de ETA. Gelukkig was tijdens de Spelen hier geen sprake van. Aan de Olympische Zomerspelen van 1992 namen 9.356 atleten deel, Spanje eindigde op de 6e plaatst met betrekking tot het aantal behaalde gouden medailles (IOC, 2010). § 4.2 De stad Barcelona De stad Barcelona ligt aan de Middellandse zee in het Zuidwesten van Europa en ligt tussen de rivieren Besòs en Llobregat. Barcelona heeft in 2009 een totale populatie van circa 1.622.000 inwoners met een totaal oppervlakte van 101 km². De regio Barcelona heeft een totale populatie van 4.990.000 inwoners en de provincie Catalonië 7.475.000. Barcelona werd in de jaren zeventig en tachtig gekenmerkt door voornamelijk industriële bedrijvigheid. Dit kwam door de gunstige ligging van de haven. § 4.3 Schaalniveaus Barcelona § 4.3.1 Stedelijk schaalniveau Met stedelijk schaalniveau wordt bedoeld het gebied waarin de ontwikkelingen op het gebied van economie en infrastructuur worden onderzocht. In casestudie Barcelona wordt met het stedelijke schaalniveau bedoeld op Barcelona binnen zijn stadsgrenzen. § 4.3.1 Lokaal schaalniveau In de casestudie Olympische Spelen Barcelona zijn het Olympisch Park (O.P.) en de aangrenzende gebieden: Ciutat Vella/ El Raval aangewezen als focusgebieden. Sants-Montjuïc (waar het Olympisch park is gelegen) heeft een oppervlakte van 2.300 hectare en ligt op het hoogste punt 173 meter boven zeeniveau. Het district is verdeeld in acht wijken: el Poble Sec, la Marina del Prat Vermell, la Marina de Port, la Font de la Guatlla, Hostafrançs, Sants-Badal en Sants. In de focusgebieden worden de mogelijke effecten van het Olympisch park op leefbaarheid en stedelijke vernieuwing onderzocht.

35

 

H 5 Wat waren destijds de redenen van het organiserend Olympisch Comité van Barcelona om zich kandidaat te stellen voor de Olympische Spelen? § 5.1 Inleiding De organisatoren van de Olympische Spelen hebben bepaalde doelen voor ogen die eventueel bereikt kunnen worden met het organiseren van dit evenement. Zo kan het creëren van een ‘legacy’ (nalatenschap) in de vorm van sportfaciliteiten en infrastructuur een doelstelling zijn. Daarnaast kunnen de Olympische Spelen een mogelijkheid zijn om de stad te promoten op het gebied van bedrijvigheid en toerisme. Vaak geven de Olympische Spelen een zogenaamde ‘boost’ aan stedelijke vernieuwing. § 5.2 Gedachten achter het organiseren van de Spelen Barcelona had bij het organiseren van de Olympische Spelen de volgende vier doelen voor ogen; Sportiviteit, Infrastructuur, Stedelijke vernieuwing, Wereldwijde bekendheid. § 5.2.1 Sportiviteit Barcelona heeft de Olympische Spelen willen gebruiken als instrument om een ontmoetingsplaats te vormen voor (internationale) atleten, de leefbaarheid in de stad te verbeteren en daarnaast toerisme aantrekken (Brunet, 19953). Volgens het Instituto Barcelona Deportes was Barcelona de eerste stad die een strategisch sportontwikkelingsplan heeft gebruikt om een wereldwijd sportevenement te organiseren. Het aantal sportvoorzieningen is in de periode van 1984 tot 1988 toegenomen met 137% naar 3.370. De aanwezige sportfaciliteiten werden ingezet bij de nominatie voor de Olympische Spelen. § 5.2.2 Infrastructuur Barcelona wilde de infrastructuur verbeteren door te investeren in regionale en binnenstedelijke infrastructuur om het vestigingsklimaat te verbeteren en daardoor bedrijvigheid te genereren (hoofdzakelijk Europese bedrijven). Daarnaast zijn er investeringen gedaan in het aanleggen van nieuwe ringwegen, uitbreiden van telecommunicatienetwerken en verbeteren van het openbaar vervoersystemen. § 5.2.3 Stedelijke vernieuwing De Spelen werden gebruikt als katalysator voor herstructurering van verpauperde wijken en revitaliseren van de stad. Door integrale gebiedsontwikkeling werd getracht deze gebieden bij de stad te betrekken en naar een hoger niveau te tillen op het gebied van leefbaarheid. Barcelona heeft gekozen voor een decentrale aanpak, door Olympische locaties te spreiden in Barcelona. Ongeacht de gunning van de Spelen zijn er herstructureringsplannen opgesteld voor de verpauperde wijken.

36

 

§ 5.2.4 ‘City branding’ Net als andere steden in Europa zocht Barcelona een manier om zich te onderscheiden op het gebied van toerisme en bedrijvigheid. Tevens wilde Barcelona, met het organiseren van de Olympische Spelen, zich onderscheiden van Madrid (de hoofdstad van Spanje) en Catalonië promoten. Om internationale erkenning te krijgen heeft Barcelona omvangrijke stedelijke vernieuwingsprojecten doorgevoerd (Sánchez, 1992).

37

 

H 6 Welke economische effecten en ontwikkelingen op het gebied van infrastructuur, op stedelijk schaalniveau, hadden de Olympische Spelen in Barcelona (1992)? § 6.1 Inleiding Deze deelvraag is tweeledig en geeft enerzijds antwoord op de ontwikkelingen op economisch gebied die zijn vastgesteld naar aanleiding van de Olympische Spelen in Barcelona en belicht anderzijds veranderingen op het gebied van infrastructuur en (sport)faciliteiten. Economie en infrastructuur worden onderzocht op stedelijk schaalniveau (stedelijk schaalniveau, § 4.3) en daarbij wordt onderscheidt gemaakt, waar mogelijk, tussen de periodes voor, tijdens en na de Spelen. § 6.2 Economie In dit hoofdstuk wordt beschreven in hoeverre de Spelen een impact gehad hebben op de bedrijvigheid, werkgelegenheid, BBP en het toerisme in Barcelona en op welke wijze deze economische effecten hebben bijgedragen aan de ontwikkelingen van de stad. Tevens moet worden vastgesteld of de Spelen hebben geleid tot een aantrekkelijker vestigingsklimaat en betere (inter)nationale concurrentiepositie van Barcelona. Er is in deze casestudie geen gebruik gemaakt van een referentiestad voor Barcelona op het gebied van economie. § 6.3 Kosten en baten

Kosten De COOB’92 was verantwoordelijk voor de investeringen met als grootste kostenposten; infrastructuur, (sport)faciliteiten en veiligheid. De geschatte kosten liepen op naar mate het Olympisch jaar naderde. De investeringen voor de Spelen werden geraamd op ruim 1,5 miljard US$ (prijspeil 1995) (COOB’92, 1992b). De daadwerkelijk gerealiseerde kosten vielen hoger uit dan vooraf werd geschat en bedroegen ruim US$ 1,7 miljard (prijspeil 1992) (Boersma, 2008).

Opbrengsten De opbrengsten in 1992 voor de Olympische werden geraamd op circa 180.000 miljoen peseta’s (COOB’92, 1992). Deze opbrengsten zijn voornamelijk afkomstig van de verkoop van TV rechten, sponsorcontracten en collectanten (COOB’92, 1992b). De totale opbrengsten van de COOB’92 zijn na de Spelen vastgesteld op meer dan US$ 2 miljard (prijspeil 1992). Zowel de kosten als de opbrengsten zijn gestegen, waardoor er een batig saldo van US$ 300 miljoen is opgetreden. De sponsorgelden en TV rechten waren de grootste bron van inkomsten. § 6.3.1 Totale kosten organisatie Spelen De totale kosten van de Olympische Spelen zijn vastgesteld op US$ 11,5 miljard (prijspeil 1992). De organisatiekosten (operationele kosten) van de Olympische Spelen zijn grotendeels terugverdiend door sponsorcontracten en de verkoop van TV rechten. De kosten voor infrastructuur zijn voornamelijk voor rekening gekomen van de publieke partijen. Alleen de investeringen in tolwegen zijn door private partijen gefinancierd (Brunet, 1995; Boersma et al, 2008; Straeter, 2009).

38

 

Directe impact De directe economische impact werd geschat op US$ 8.2 miljard, waarvan de inkomsten bestaan uit de verwachte uitgaven door toeristen en kosten uit bouw/vernieuwing van (sport)faciliteiten en de organisatie van de Spelen (Straeter, 2009). Aan de hand van het MMRF model hebben Madden & Crowe de totale directe economisch effecten van de Barcelona berekend op circa US$ 11.4 miljard (ex-post), zoals in Tabel 1 is te zien (Straeter, 2009). De geschatte inkomsten uit toerisme is lager uitgevallen dan werd verwacht. Daarentegen is de totale economische impact hoger dan verwacht. Tabel 1: Verwachte en vastgestelde directe economische impact van de Spelen in Barcelona, naar type directe economische impact (in miljoenen Amerikaanse Dollars) Type directe economische

Barcelona

impact Totale

directe

Ex-ante

Ex-post

8.282

11.435

6.812

10.982

1.570

452

economische

impact Directe impact van de uitgaven aan

de

daadwerkelijke

organisatie van de Spelen Directe impact van de uitgaven aan de bouw en aanleg van (sport)faciliteiten Directe impact van de uitgaven door toeristen

Bron: COOB’92, 1992a; Brunet, 2005; Straeter, 2009 (bewerkt)

Totale impact Olympische Spelen De Spelen hebben nieuwe buitenlandsinvesteringen (Zie Tabel 2), bedrijvigheid en toerisme binnengehaald. Barcelona heeft gebruik gemaakt van de Olympische Spelen om zo investeringen te vervroegen en zodoende het imago van de stad te verbeteren (§ 5.2.4). Tabel 2: FDI Catalonië en percentage t.o.v. FDI Spanje (in duizenden euro’s) Totaal FDI

Totaal FDI Catalonië t.o.v. FDI Spanje (%)

2000

4.892.923

13

2001

5.433.867

15

2002

3.097.763

9

2003

2.681.806

15

2004

4.070.223

22

2005

3.121.307

18

2006

3.035.335

22

2007

2.752.065

7

2008

3.360.666

9

Bron: ACC1Ó, 2010 (bewerkt)

39

 

§ 6.4 Werkgelegenheid Barcelona

Voor & tijdens de Spelen De Spelen werden georganiseerd met het oog op het aantrekken van bedrijvigheid vanuit de regio en (inter)nationaal. Het aantrekken van bedrijvigheid heeft tot logisch gevolg dat er ook meer banen worden gecreëerd. Daarnaast werd er beoogd op korte termijn banen te creëren door extra bouwactiviteit voor de Olympische Spelen (Brunet, 1995b). De arbeidsmarkt van Barcelona had in de periode voorafgaande aan de Spelen geprofiteerd van de komst van de Olympische Spelen. Het werkloosheidsaantal viel van een hoogtepunt (128.000) in november 1986, naar 61.000 in juli 1992. Dit is een significante daling van 52% in vergelijking met 5,4% in Spanje in dezelfde periode (Brunet, 2005).

Tijdelijke werkgelegenheid De impact van de Spelen wordt geschat op circa 67.000 extra banen, het ging hier voornamelijk om tijdelijke banen (35.000) (Brunet, 2005). De bouwsector heeft in aanloop naar de Spelen het meest geprofiteerd van deze toename. Deze sector heeft een groei doorgemaakt van 76.000 banen in 1985 tot 111.000 banen in 1991, 51% van deze groei bestond uit een tijdelijke baan. Daarnaast kwamen veel nieuwe werknemers uit andere delen van Spanje en niet alleen uit de stad en de regio Barcelona (Encuesta de Pobleción Activa; Miguélez en Carrasquer, 1995).

Na de Spelen Op de lange termijn zijn er 20.000 banen (2005) aan de arbeidsmarkt van Barcelona toegevoegd. Dit is mede het gevolg van bedrijven die zich in Barcelona hebben gevestigd (zie § 6.7). De impact van de Spelen op de lange termijn is moeilijk te beschrijven. De cijfers moeten in context worden geplaatst, in de jaren tachtig was een significante groei in de regionale economie van Barcelona te zien. Door de sterk groeiende regionale economie is de werkgelegenheid toegenomen met 22%. Ook op nationaal niveau blijft Barcelona achter op het gebied van werkgelegenheid (Zie Tabel 3). Tabel 3: Evolutie van de werkgelegenheid in Barcelona en geografische gebieden 19812001 Jaar

Barcelona

Regio Barcelona

Catalonië

2001

779.296

N.B.

2.641.218

1996

659.949

1.525.090

2.192.935

1991

761.165

1.230.078

1.801.637

1986

626.635

1.230.078

1.801.637

1981

666.065

1.269.853

1.766.537

Bron: Departament d’Estadística. Ajuntament de Barcelona (bewerkt)

      40

 

Grafiek 1: Ontwikkeling van het aantal werkzame personen in Barcelona en Spanje in de periode 1986-2001

Bron: BCN,2009; Economy Watch, 2009; Straeter, 2009 (bewerkt)

§ 6.5 Werkloosheid

Voor de Spelen Het werkloosheidpercentage in Barcelona is van oktober 1986 tot juli 1992 gedaald met 18,5% naar 9,5%. Spanje heeft in dezelfde periode een afname van 23,7% naar 15,5%. In concrete cijfers is de werkloosheid gedaald van circa 126.000 in december 1986, naar 70.000 (daling van 44%) in december 1992 (Brunet, 2005).

Na de Spelen Na de Spelen daalde de werkgelegenheid sterk en werd de werkgelegenheid van Barcelona, op de lange termijn, overschaduwd door de algemene trend op regionaal en nationaal niveau (BCN, 2009). § 6.6 Toerisme

Voor & tijdens de Spelen Barcelona wilde niet alleen de stad aantrekkelijker en toegankelijker maken voor bedrijven, maar ook voor toeristen. In 1987 hebben Municipal de Turisme en Cambra de Comerç, in aanloop naar de Spelen, een toeristencentrum ontwikkelt voor Olympische Spelen van 1992. De sportsector speelt een centrale rol in de toerismesector van Barcelona. Door de toename van toeristen en congressen in aanloop naar de Spelen is het aanbod van hotels sterk toegenomen (zie Tabel 4).

Zakelijke bezoekers Vanaf 1990 tot het einde van de jaren negentig is er een stijging te zien in het aantal zakelijk bezoekers (zie Tabel 5). Van alle toeristen die Barcelona in 1991 (één jaar voor de Spelen) bezochten was het merendeel (69,1%) zakelijke van aard. Het aantal toeristen stijgt in aanloop van de Olympische Spelen met 20% (zie Tabel 5). Om de extra toeristen in de maanden voor de Olympische 41

 

Spelen te huisvesten zijn er elf schepen omgebouwd tot hotels (Duran, 2005). De bezettingsgraad van de hotelkamers steeg in de periode 1990 – 1992 van 71% naar 84% (Duran, 2005). Tabel 4: Aantal bijeenkomsten Barcelona over de jaren 1990, 2000, 2006, 2007 en 2008. 1990

2000

2006

2007

2008

Congressen

221

163

212

340

383

Symposiums

108

291

123

N.B.

286

Conventies

44

926

968

1.435

1.813

Totaal

373

1.380

1.303

1.775

2.482

Bron: ‘Congress Stattistics Barcelona 2008’, gathered by the Barcelona Convention Bureau (bewerkt)

Toeristen Het aantal toeristen is in aanloop naar de Olympische Spelen gestegen zoals blijkt uit Tabel 5. Uit de gegevens blijkt dat van alle toeristen die Barcelona bezochten maar een klein deel kwamen voor recreatie. Tabel 5: Aantal toeristen in de jaren 1990, 1992, 2000, 2006, 2007 en 2008 met reden van bezoek Aantal toeristen

1990

1992

2000

2006

2007

2008

1.732.902

1.874.734

3.141.162

6.709.175

7.108.393

6.659.075

Doel van bezoek Vakantie

22,7%

N.B.

51,5%

46,4%

48,0%

48,1%

Professioneel

69,1%

N.B.

45,7%

50,4%

49,0%

48,4%

Anders

8,2%

N.B.

2,8%

3,2%

3,0%

3,5%

Bron: Instituto DYM for Barcelona Turisme, 2010; Duran, 2005 (bewerkt)

Grafiek 2: Aantal buitenlandse toeristen in Barcelona vóór, tijdens en na de Olympische Spelen (twee jaar voor de Spelen = 100)

  Bron: Jones Lange LaSalle, 2001; Brunet, 2005 (bewerkt)

Na de Spelen In de periode na de Spelen bleef het toeristenaantal stijgen. Door de investeringen van de Olympische Spelen heeft Barcelona veel te bieden zoals zee, strand, cultuur en historie. Daarnaast steeg ook het aantal zakelijke bezoekers (Duran, 2005). 42

 

Tabel 6: Aantal international en nationale conventies over de jaren 1990, 1992, 1994, 2000, 2001 en 2009 1990

1992

1994

2000

2001

2009

Nationale

48

49

45

36

38

399

Internationale

52

51

55

64

62

867

Bron: Duran, 2005; Barcelona Turisme, 2010 (bewerkt)

Deze stijging heeft tot 2008 doorgezet tot een recordhoogte van 7.1 miljoen toeristen, daarna is het aantal toeristen iets afgenomen naar 6.4 miljoen in 2009. Dit houdt in dat Barcelona in 2009 ruim vier keer de totale bevolking van de stad aan toeristen heeft ontvangen (Barcelona Tourism Statistics, 2009). De investeringen in sportvoorzieningen hebben er toe geleid dat Barcelona veel sportevenementen heeft georganiseerd, waaronder verschillende marathons, zwemcompetities etc. De organisatie van deze evenementen hebben eveneens een positieve invloed op het aantal toeristen (Barcelona Turisme Sports, 2010).

Bezettingsgraad hotels Mede door de crisis is de bezettingsgraad van hotels aan einde van 1992 fors gedaald naar 54% (Duran, 2005). In de 2007 was de bezettingsgraad 76,1% (niveau van 1990), maar met bijna drie maal zoveel capaciteit als in 1990. Uit Tabel 7 blijkt dat de bezettingsgraad in Barcelona ver boven het nationaal en regionaal niveau ligt. Tabel 7: Bezetting van kamers (%) 2005-2007 Jaren

Barcelona

Regio Barcelona

Catalonië

Spanje

2005

72,7

66,6

58,5

57,4

2006

74,5

69,2

60,4

59,5

2007

76,1

70,2

60,8

59,7

Bron: Departament d’Estadística. Ajuntament de Barcelona (bewerkt)

§ 6.7 Bedrijvigheid In de jaren zeventig stond Barcelona vooral bekend als industriestad. In de buitenwijken van Barcelona ontstonden waren industrieterreinen gelokaliseerd met daar omheen arbeiderswoningen. Het wegtrekken van industriële bedrijven uit de buitengebieden heeft in de jaren tachtig gezorgd voor leegloop en verval van het bedrijventerrein. Barcelona heeft getracht om in aanloop naar de Spelen de bedrijventerreinen

te

herontwikkelen

om

zo

het

vestigingklimaat

te

verbeteren

en

de

concurrentiepositie te versterken. § 6.8 Vestigingsklimaat In 2008 zijn er meer dan 3.100 buitenlandse bedrijven in Catalonië gevestigd, met een totale Foreign Direct Investment (FDI) van € 3.3 miljard. 90% van alle buitenlandse investeringen in Catalonië komen uit EU landen. Het overgrote deel van de investeringen worden gedaan in Barcelona (ACC1Ó, 2009). Het vestigingsklimaat is door de investeringen van de Olympische Spelen sterk verbeterd, waardoor over een periode van 2000-2009 het aantal gevestigde bedrijven in Barcelona met 20,8% is toegenomen (zie Tabel 8). Volgens de ‘European Cities Monitor 2009’ van Cushman & Wakefield heeft de vernieuwing voor Barcelona goed uitgepakt. In 1990 stond Barcelona nog op plaats 11, maar is in 2009 gestegen naar 43

 

plaats 4. Dit is twee plaatsen hoger dan Madrid die in 2009 op plaats 6 stond. Toch blijft Barcelona achter (lees: niet in de top 10) op andere punten zoals: toegankelijkheid voor bedrijven, telecommunicatie, bereikbaarheid en taal. Tabel 8: Bedrijven met vestigingen in Catalonië 2000

2001

2002

2003

2004

2009

Industrie

56.000

56.000

56.967

55.614

55.017

48.461

Bouw

57.980

61.297

65.263

68.680

74.937

82.072

Dienstverlening

384.318

383.500

399.218

407.640

420.795

498.829

Totaal

498.298

499.929

521.448

531.934

550.749

629.362

Bron: idescat, 2010 (bewerkt)

§ 6.9 Concurrentiepositie Barcelona

Voor de Spelen Voor de Olympische Spelen was Barcelona een stad die zich graag wilde profileren als internationaal knooppunt voor zaken en handel. Met live televisie-uitzendingen kon Barcelona zich presenteren aan het internationale publiek en zich neerzetten als internationaal zakencentrum (COOB’92, 1992; de Guevara et al, 1992; Beth, 1989).

Na de Spelen De concurrentiepositie van Barcelona is onder andere verbeterd door de Olympische Spelen omdat Imagoverandering en profilering (promotie) als internationale vestigingsstad hebben gedragen aan de toename van de bedrijvigheid in Barcelona. Door deze impulsen zijn het aantal congressen, symposiums en conventies in de periode na de Olympische Spelen fors toegenomen. Als er gekeken word naar de lange termijn, blijkt dat deze stijging zich alleen nog maar heeft doorgezet (zie Tabel 8). Brunet (1995 en 2005) en Tillier (1994) beweren dat dit kwam door de versnelde uitvoering van de verschillende projecten in de stad. Zowel de IT- als de wegeninfrastructuur hebben een impuls gehad waardoor het voor bedrijven aantrekkelijk is geworden om zich in Barcelona te vestigen. § 6.10 Economisch groei (BBP)

Voor de Spelen Het Bruto Binnenlands Product, hierna te noemen als BBP, van Spanje is in aanloop naar de Spelen afgenomen. In de periode van 1987-1989 had het BBP een stijging ten opzicht van voorgaand jaar van gemiddeld bijna 8%. Tijdens de Spelen het Olympisch jaar (1992) stond lag de procentuele verandering ten opzichte van het voorgaande jaar net onder de 3%.

Na de Spelen In

1994

is

het

BBP

weer

gegroeid

met

ruim

4%

ten

opzichte

van

1993.

Uit

44

 

Grafiek 3 blijkt duidelijk dat de economische daling in Barcelona later kwam dan in de rest van Spanje. Er kan geconcludeerd worden dat de Olympische Spelen wel voor een vertragende factor hebben

gezorgd

(zie

45

 

Grafiek 3). Na deze crisis valt het op dat het BBP van Catalonië niet harder is gegroeid in vergelijking met de rest van Spanje (Straeter, 2009).

46

 

Grafiek 3: Groei van het BBP in Catalonië, Spanje en EU in de periode 1988-1995

Bron: INE; Price Waterhouse Coopers, 2004; Straeter, 2009 (bewerkt)

47

 

Deelconclusie: Economische effecten De hoge opbrengsten van de televisierechten en sponsoring hebben geleidt tot een batig saldo van US$ 300 miljoen op de investeringen voor de organisatie van de Olympische Spelen. De Olympische Spelen hebben nieuwe buitenlandse investeerders naar Barcelona getrokken. Dit kwam doordat het imago van Barcelona, door alle vernieuwingen, sterk is verbeterd waardoor het voor buitenlandse bedrijven aantrekkelijker werd om zich in Barcelona of Catalonië te vestigen. De werkgelegenheid had vooral op de korte termijn profijt van de Olympische Spelen. In aanloop naar de Spelen werden er vooral tijdelijk banen gecreëerd. De bouwsector heeft het meest geprofiteerd van deze stijging in werkgelegenheid door alle Olympisch gerelateerde bouwactiviteiten. Het effect van de Olympische Spelen op de werkgelegenheid met vaste banen is echter minimaal geweest. Daarnaast werden gecreëerde banen niet uitsluitend vervuld door mensen uit de regio, maar ook door arbeiders uit heel Spanje. Naast de toename van het aantal toeristen en zakelijke bezoekers die de Olympische Spelen met zich mee hebben gebracht, heeft Barcelona ook na de Spelen kunnen profiteren van een stijging in het aantal toeristen. Dit kwam mede door het verbeterd van het imago van Barcelona. Ook door het aantal grote sportevenementen die in Barcelona worden gehouden, brachten extra toename van toeristen met zich mee. Door deze imagoverbetering is het aantal congressen en conventies na de Spelen gestegen. De Olympische Spelen hebben zowel op de korte als de lange termijn invloed gehad op het toerisme in de stad. Het BBP van Barcelona is voor de Spelen afgenomen, wat hoofdzakelijk is veroorzaakt door de economische crisis waarin Spanje verkeerde in de periode voor de Spelen. Wel hebben de investeringen van de Olympische Spelen ervoor gezorgd dat de daling in Catalonië later kwam in vergelijking met de rest van Spanje. Na de economische crisis hebben de Olympische Spelen geen duidelijk zichtbaar effect gehad op een sneller herstel van de economie, ten opzichte van Spanje en de EU.

48

 

H 7 Hadden de Olympische Spelen invloed op ontwikkelingen op het gebied van infrastructuur en (sport)faciliteiten, op stedelijk schaalniveau, in Barcelona (1992)? § 7.1 Inleiding Een eis van het IOC is dat de reis van zowel atleten als leden van het IOC/NOC, vanuit het Olympisch dorp naar een Olympische locatie, met eigen vervoer of openbaarvervoer, niet langer dan 20 minuten mag bedragen (COOB’92, 1991). Deze eis vroeg om een radicale verandering op het gebied van infrastructurele werken zoals het (snel)wegennet. In aanloop naar de Spelen heeft de stad een aantal stappen ondernomen om de infrastructuur te verbeteren en te moderniseren. Hieruit zijn aanbevelingen aangedragen waaruit bleek dat er ongeveer US$ 5,3 miljard (prijspeil 1992) nodig was voor verbetering van de algemene voorzieningen zoals: wegen, het afvalwater- en rioolsysteem, vliegveld telecommunicatie en het openbaar vervoer. Daarnaast waren er nog eens US$ 900 miljoen (prijspeil 1992) nodig voor bouw en renovatie van de Olympische sportfaciliteiten (COOB’92, 1992; Brunet, 1995). § 7.2 Algemene voorzieningen § 7.2.1 Wegennet

Voor de Spelen Het wegennet is niet alleen belangrijk voor het vervoeren van de atleten, maar ook voor de duizenden toeristen die op het evenement af kwamen. De investeringen om het wegennet en overige transportmogelijkheden van Barcelona te vernieuwen kwamen op een totaal uit van US$ 4,1 miljard (prijspeil 1992). Door de Spelen van 1992 heeft het binnenstedelijke wegennet van Barcelona een upgrade gekregen. Deze vernieuwing was nodig om te zorgen voor een goede verbinding tussen alle Olympische locaties. Hiervoor zijn voor aanvang van de Spelen twee nieuwe ringenwegen aangelegd, één die langs de kust van Barcelona loopt en één aan de andere kant van Barcelona, aan de voet van de bergen (zie figuren 2 en 3).

Na de Spelen Na de Spelen zijn de ringwegen nog steeds volop in gebruik en zorgen voor een goede verbinding tussen verschillende gebieden in de stad Barcelona. De verkeerssituatie in Barcelona is met de komst van deze ringwegen sterk verbeterd (HOLSA, 1992).

49

 

Figuur 2: Foto van de ringweg Ronda de Dalt

Bron: Vincent van der Heijden

Figuur 3: Overzicht knooppunten en ringwegen

Bron: Ajuntament de Barcelona

50

 

§ 7.2.2 Vliegveld

Voor de Spelen Het vliegveld van Barcelona was voor de Spelen een relatief klein vliegveld wat had te kampen met technische veroudering. Om de extra stroom van toeristen voor de Olympische Spelen te kunnen verwerken, heeft Barcelona een nieuwe terminal gebouwd om de massa tijdens de Spelen in goede banen te leiden. De totale kosten van deze extra terminal bedroegen 222 miljoen US$ (prijspeil 1995) (Brunet, 1995). In Tabel 9 is duidelijk zichtbaar dat het vliegveld van Barcelona in het jaar van de Spelen, ten opzichte van 1990, een lichte stijging in het aantal passagiers had. Volgens Brunet (2005) is dit een stijging van 83% ten opzichte van het jaar 1985.

Na de Spelen Het vliegveld heeft na de Spelen zijn positie als nationaal- en internationaal verkeersknooppunt versterkt. Het aantal toeristen is in de loop der jaren alleen nog maar toegenomen (zie Tabel 9). De extra terminal die is gerealiseerd voor de Olympische Spelen heeft in de jaren na de spelen gezorgd voor voldoende capaciteit om de stroom toeristen te verwerken. Tabel 9: Aantal passagiers Barcelona Airport 1990

1992

2000

2007

2008

2009

Binnen Spanje*

5.655.483

6.086.810

6.392.414

10.418.879

9.145.498

8.139.554

Internationaal

3.393.174

3.396.516

9.522.049

17.679.482

17.425.452

16.115.188

N.B.

N.B.

3.894.349

4.799.888

17.425.452

3.057.023

9.048.657

10.023.326

19.808.812

32.898.249

30.208.134

27.311.765

BCN-MAD Totaal

*Exclusieve vluchten BCN (Barcelona)-MAD (Madrid) Bron: Aeroport de Barcelona, 2010 (bewerkt)

§ 7.2.3 Afvalwater- en rioolsystemen

Voor de Spelen Het afvalwater- en rioolsysteem waren op sommige punten verouderd en kon de huidige capaciteit van afvalwater niet verwerken. Dit kwam door een drietal factoren; het regenwater stroomde van de bergen naar de stad, Barcelona kreeg in de jaren zestig te maken met een immigratie golf waardoor de verdichting van de stad toenam en het water had geen kans om weg te sijpelen door de rotsgrond van het gebied. De laatste factor was verantwoordelijk voor geregelde overstromingen in de laagste gebieden van Barcelona (Pouble Nou). Hiervoor werd een nieuw afvalwater- en rioolsysteem ontwikkeld die ervoor heeft gezorgd dat het gebied niet meer zou overstromen door hevige regenval.

Na de Spelen Om in te kunnen spelen op ontwikkelingen in de toekomst op het gebied van afvalwater- en rioolsystemen heeft Barcelona, samen met private partijen, de Clavegueram de Barcelona, S.A. opgericht. Hiermee wilde Barcelona de kennis en technologische kracht van de verschillende partijen binden. Het gebied Pouble Nou heeft na de verbeteringen die zijn aangebracht geen problemen meer gehad op gebied van overstromingsgevaar (Remodeling of the maritime front of Poblenou Barcelona, Olympic Village, 1988).

51

 

§ 7.2.4 Telecommunicatie

Voor de Spelen De telecommunicatie infrastructuur van Barcelona heeft in de voorbereiding van de Olympische Spelen een stap voorwaarts gezet. Er is geïnvesteerd in wereldwijde uitzendcommunicatie zoals (Torre de Collserola en Torre Telefónica) en daarnaast glasvezelkabel geïnstalleerd voor communicatie tussen de verschillende Olympische locaties in de stad.

Na de Spelen De investeringen in de telecommunicatie infrastructuur hebben geleid tot het aantrekken van bedrijvigheid naar Barcelona. Ook zijn beide communicatie torens nog in gebruik en worden deze frequent aangepast aan de huidige technieken. § 7.2.5 Openbaar vervoer

Voor de Spelen Het openbaar vervoer in Barcelona was voor de Spelen al op een relatief hoog niveau. Toen in aanloop naar de Spelen de Olympische locaties bekend werden heeft TMB (Transports Metropolitans de Barcelona) de bereikbaar verbeterd tussen de locaties, door middel van uitbreiding van de toenmalige metrolijnen. Zo heeft lijn 3 (de verbinding met de Olympische locatie Vall d’Hebrón) vier extra metrostations gekregen. De extra kosten en door wie deze investeringen zijn gedaan is niet bekend (TMB, 2010).

Na de Spelen De expansie van het metrosysteem heeft zich ook na de Spelen doorgezet, zelfs tot op de dag van het schrijven van dit rapport vinden er verbeteringen en uitbreidingen plaats. Deze expansie van het metrosysteem is nodig voor de extra stroom toeristen en om de bereikbaarheid van de stad optimaal te houden. Figuur 4: Overzicht uitbreidingen metrosysteem

Bron: TMB

52

 

§ 7.3 Voorzieningen Olympische Spelen § 7.3.1 Sportfaciliteiten

Voor de Spelen In de periode voor de Spelen waren er op de verschillende Olympische locaties al bepaalde (sport)faciliteiten aanwezig die gebruikt konden worden voor de Spelen. De kwaliteit van deze faciliteiten moesten nog wel aangepast, net als de capaciteit om tijdelijk een groter aantal toeschouwers te kunnen huisvesten. De Spelen waren de aanleiding van het Nationaal Olympisch Comité om de sportvoorzieningen in Barcelona naar een hoger niveau te tillen (zie § 5.2.1). Doordat de sportfaciliteiten voor een groot deel aanwezig waren, vielen de investeringen om deze klaar te maken voor de Olympische Spelen mee (1850 miljoen US$, prijspeil 1995) (Preuss, 1998). § 7.3.2 Olympisch dorp Voor de Olympische Spelen in Barcelona is er een centraal Olympisch dorp gebouwd, genaamd Vila límpica. Dit dorp is gelokaliseerd aan zee en ligt in het district Sant Martí. Het dorp bood plaats aan circa 9.400 atleten. Daarnaast zijn er nog vier extra Olympische dorpen gebouwd (Banyoles Olympic Village, La Seu d’Urgell Olympic Village, Montigalà en Vall d’Hebron) voor journalisten, scheidsrechters en atleten waarvan de evenementen buiten de stadsgrenzen van Barcelona werden georganiseerd (Miquel Abad, 1992). Voor de Spelen was het gebied van Vila Olímpica een vervallen industrieterrein met verschillende arbeiderswoningen die in slechte staat verkeerde. Voor de herontwikkeling van het gebied stelde Barcelona de eis dat het Olympisch dorp geïntegreerd moest worden met de rest van de stad en heeft daardoor ook dezelfde structuur gekregen als het gebied Eixample (zie bijlage A2). Om te voorkomen dat er een saaie architectuur zou ontstaan zijn er verschillende architecten gevraagd diverse woonblokken te ontwerpen (Josep Miquel Abad, 1991). Naast het afwisselen van bouwstijlen heeft het gebied ook gemengde functies, zo zijn er naast woningen ook kantoren, winkels en leisure voorzieningen. Het Olympisch dorp werd gebouwd zodat deze na de Spelen konden dienen als huisvesting voor lokale bewoners. De accommodaties voor de atleten werden nieuw ontwikkeld en werden al in de periode voor de Spelen verkocht op de vrije markt. Burgers konden deze woningen kopen en mochten na de Spelen hun intrek nemen. In de ontwikkelingsplannen was er ruimte gecreëerd voor het terugbrengen van sociale huurwoningen. Door oplopende kosten voor het ontwikkelen van het Olympisch dorp heeft de gemeente concessie moeten doen richting de projectontwikkelaars, met wie deze ontwikkelingen waren gestart. Het aantal beschikbare sociale woningen viel veel lager uit dan aanvankelijk werd gedacht. De koopwoningen werden op de vrije markt voor hogere prijzen verkocht, waardoor deze allen voor mensen met een gemiddeld en hoog inkomen zich een woning kon veroorloven. De kosten voor de ontwikkeling van dit gebied bedroegen in totaal 22,2% (212.681.960.000 peseta’s) van de totale uitgaven voor bouwwerkzaamheden. Van dit bedrag kwam 100.980 miljoen peseta’s van private investeerders (Brunet, 1995).

53

 

§ 7.3.3 Olympisch stadion/ Estadi Olímpic Lluís Companys Het Olympisch stadion, dat tot 2001 Estadi Olímpic de Montjuïc heette, was in 1927 ontwikkeld voor de wereldtentoonstelling van 1929. Estadi Olímpic Lluís Companys deed dienst als Olympisch stadion waar onder andere de opening- en sluitingsceremonie werden gehouden. In de jaren zestig werd het stadion niet gebruikt en begon in verval te raken. Voor de Olympische Spelen van 1992 is het stadion van binnen geheel vernieuwd en is het aantal zitplaatsen uitgebreid tot 55.000. Tijdens de Olympische Spelen is dit aantal tijdelijk verhoogd met nog eens 11.000 extra zitplaatsen. De Olympische Spelen hebben, met een totale investering van 58.138 miljoen peseta’s in het gebied Montjuïc, gezorgd voor revitalisering van de omliggende gebieden (Sants-Montjuïc en El Raval) en verbetering van de openbare voorzieningen (Brunet, 1995).

Na de Spelen De sportfaciliteiten hebben na de Spelen hun (sport)functie behouden. In het geval van het Olympisch stadion en Palau Sant Jordi (overdekt sportcentrum) zijn de functies breder geworden. Hier worden naast sportevenementen ook muziekevenementen georganiseerd. De overgebleven sportfaciliteiten worden geëxploiteerd door sportverenigingen. Om de sportiviteit onder de lokale bevolking te bevorderen werd er ook na de Spelen geïnvesteerd in modernisering en uitbreiding van de bestaande sportfaciliteiten. Uit cijfers van 2010 zijn er 131 gemeentelijke sportfaciliteiten, waaronder: voetbalvelden, zwembaden, sportscholen et cetera (Instituto Barcelona Deportes, 2010). Dit heeft ertoe geleidt dat er anno 2010 ruim 300.000 inwoners van Barcelona een betaalde sport beoefend. Deze drift van sportende mensen wordt vaak herlegt naar de stijgende motivatie voor de Olympische Spelen (Truno, 1995) (zie Tabel 10). Tabel 10: Aantal gemeentelijke sportcentra Totaal

1982

1992

1998

305

653

1.061

Bron: Institut Barcelona Esports, 2010 (bewerkt)

54

 

§ 7.3.4 Totale kosten in infrastructuur De totale investeringen in het vliegveld komen op een totaal uit van 27.756 miljoen pesetas (Brunet, 1995). Over de totale investeringen op het gebied van openbaar vervoer, afvalwater- en rioolsystemen zijn geen exacte gegevens beschikbaar, omdat deze investeringen onder subgroepen vallen. Wel hebben de Olympische Spelen bijgedragen aan het verbeteren van de bestaande sportfaciliteiten en vormen daarmee een blijvende legacy voor de stad (zie Tabel 11). Tabel 11: Totale kosten in infrastructuur in de periode 1986 - 1993 In pesetas (1995)

Verdeling in %

343.804.115.303

35,9

- Ronda Litoral en Nus Trinita

77.501.540.000

8,1

- Ronda de Dalt en Nus Llobregat

68.839.310.000

7,2

- Ronda del Mig

2.536.397.316

0,3

15.848.662.684

1,7

Geautomatiseerd verkeerssysteem

5.250.000.000

0,5

Aansluitpunten metropol

88.533.355.303

9,3

Regionale knooppunten

51.791.600.000

5,4

Vliegveld Barcelona

27.756.250.006

2,9

Parkeerplaatsen (buiten Olympische locaties)

5.747.000.000

0,6

Wegwerkzaamheden

Overige projecten van wegennet Barcelona

Bron: Brunet, 1995 (bewerkt)

55

 

Deelconclusie: Infrastructuur en (sport)faciliteiten Het investeringen en plannen die er in de toekomst waren om het wegennet van Barcelona te verbeteren zijn door de Olympische Spelen naar voren gehaald. Door deze versnelling in de ontwikkeling van de infrastructuur is de bereikbaarheid en ontsluiting van Barcelona er op vooruit gegaan. Dit komt weer ten goede van het imago van Barcelona. De verbeterde infrastructuur heeft er toe geleid dat het voor bedrijven aantrekkelijker was om zich in de regio van Barcelona te vestigen. Vooral de nieuwe ringwegen hebben en positief effect gehad op de bereikbaarheid. De delen van deze ringwegen zijn in dichtbevolkte gebieden onder de grond geleid en is de luchtkwaliteit en geluidshinder ten goede gekomen. Het vliegveld dat door de komst van de Olympische Spelen en extra terminal heeft gekregen en in zijn geheel technisch is geüpgrade heeft voor de lange termijn goed uitgepakt. Niet alleen was Barcelona in staat om de grote stroom toeristen te kunnen verwerken die op de Olympische Spelen afkwamen, maar ook de stijging van het aantal toeristen na de Spelen. Het hemelwaterafvoer en de rioolsystemen waren verouderd en konden de hoeveelheid afvalwater niet verwerken. Door de komst van de Olympische Spelen zijn deze systemen in capaciteit vergroot. Hierdoor is het gebied waar het Olympisch dorp is gesitueerd leefbaar geworden, omdat hier geen sprake meer is van overstromingsgevaar. De telecommunicatie is door de komst van de Olympische Spelen verbeterd, zo zijn verschillende communicatietorens ontwikkeld en is er een glasvezel netwerk aangelegd. Deze verbetering is ook te koppelen aan de verbetering van het vestigingsklimaat van Barcelona. De Olympische Spelen hebben een weinig effect gehad op het openbaar vervoer in Barcelona. Door de komst van de Olympische Spelen zijn bestaande sportfaciliteiten vernieuwd om aan de eisen van het IOC te voldoen. Omdat er veel bestaande sportfaciliteiten waren is hier weinig nieuwbouw gerealiseerd. Het Olympisch dorp dat wel geheel nieuwbouw en ligt aan de kust, in het gebied Sant Martí. Bij de bouw is rekening gehouden dat de woningen na de Spelen op de vrije markt zouden komen. De prijs in de vrije markt lag wel hoger dan van te voren door Barcelona werd beloofd. Door het Olympisch dorp heeft deze locatie een positief impuls gekregen en heeft het de stad ‘geopend’ naar de zee.

56

 

H 8 Wat waren de beweegredenen van het organiserend Olympisch Comité om het Olympisch park op die specifieke locatie te ontwikkelen en welke transformatie heeft het doorgemaakt? § 8.1 Inleiding In dit hoofdstuk wordt het Olympische park beschreven. Montjuïc heeft met een rijke geschiedenis die als thuishaven diende voor veel wereldwijde evenementen, zoals: de wereldtentoonstelling van 1888 en 1929 en werd er vanaf 1969 tot en met 1975 de Formule 1 gehouden. § 8.2 Redenen Olympisch Comité

Voor de Spelen Montjuïc was al eerder de thuishaven van verschillende evenementen. Montjuïc werd zowel voor de Spelen van 1936 als 1992 naar voren gedragen. De meeste (sport)voorzieningen waren in dit gebied al aanwezig wat ervoor zorgde dat de organisatie kosten van de Spelen minder hoog uitvielen. Het gebied ligt aan de rand van de stad en is via verschillende vervoersmiddelen bereikbaar. Door heel dit gebied te revitaliseren zou de nalatenschap van de wereldtentoonstellingen ook weer interessant worden. § 8.3 Welke transformatie heeft het gebied doorgemaakt?

Voor de Spelen Om aan de vereisten te voldoen van het IOC moesten zowel het Olympisch stadion als het Olympisch zwembad worden aangepast. Omdat bepaalde delen in vervaling raakte moesten deze ook vernieuwd worden. Om verslag te kunnen doen van het evenement zijn er verschillende telecommunicatietorens bijgebouwd. Om tijdens de Spelen de binnensporten van accommodatie te voorzien in de aanloop naar de Spelen Palau Sant Jordi ontwikkeld. Daarnaast werden ook verschillende groen voorzieningen aangelegd of vernieuwd.

Na de Spelen Na de Olympische Spelen bleef het park in zijn getransformeerde vorm bestaan. Alleen de extra zitplaatsen die voor de Spelen waren aangebracht zijn verwijderd. Het INEFC (Instituto National de Educación Física de Cataluña) dat in 1991 werd geopend en diende als judo locatie tijdens de Olympische Spelen kreeg na de Spelen een educatieve functie.

57

 

§ 8.4 Welke bestemming heeft het Olympisch park anno 2010? Montjuïc heeft hedendaags verschillende doelen, zoals leisure-, sportvoorzieningen, cultuur en geschiedenis. § 8.4.1 Leisure Het gebied biedt door zijn vele groenvoorzieningen ruimte voor ontspanning en vermaak. Zo kunnen bezoekers vanaf Montjuïc genieten van het uitzicht over Barcelona (Figuur 5). Ook worden er concerten gehouden, deze concerten vinden plaats in Palau Sant Jordi of het Olympisch stadion die ook daarvoor prima geschikt zijn. Figuur 5: Uitzicht over Barcelona vanaf het Olympisch park

Bron: Vincent van der Heijden

§ 8.4.2 Sport Eind juli 2010 zal het gebied Montjuïc weer geheel in het thema staan van sport, doordat daar de ‘European Athletics Championships’ worden gehouden. Tijdens het schrijven van dit onderzoek is Barcelona druk bezig om Montjuïc weer klaar te stomen voor een sportevenement. Maar ook het Olympisch stadion, Piscines Bernat Picornell en Palau Sant Jordi staan nog steeds in het teken van sport. Zo worden in Palau Sant Jordi nog verschillende binnensporten beoefend. De zwembaden van Bernat Picornell zijn open voor het publiek waar ze kunnen genieten van de Spa of een paar baantjes trekken in het zwembad. § 8.4.3 Cultuur Montjuïc heeft een breed scala aan musea met elk een eigen specialisatie. Zo is er het museum: Fundació Joan Miró, Museu Militar Castell Montjuic, het Olympisch museum en Museu National d'Art de Catalunya. Deze musea trekken dagelijks nog veel toeristen die het gebied levendig houden. 58

 

H 9 In hoeverre is het Olympisch park in Barcelona (1992) van invloed geweest, op lokaal schaalniveau, op het gebied van leefbaarheid en op de stedelijke vernieuwing? § 9.1 Inleiding In dit hoofdstuk komen leefbaarheid en stedelijke vernieuwing aan de orde, hierbij wordt gekeken naar eventuele veranderingen in de aangrenzende gebieden (zie Figuur 6) van het Olympisch park. De focusgebieden zijn Sants-Montjuïc en El Raval. Sants-Montjuïc is een district in plaats van een wijk, maar doordat het Olympisch park een groot gedeelte van dit gebied beslaat en er gebrekkig informatie is over de verschillende wijken, zal hiervoor informatie van het gehele district gebruikt worden. Bij gebrekkige informatie omtrent El Raval wordt informatie gebruikt van het Ciutat Vella district. De factoren waar op de bovengenoemde gebieden worden getoetst zijn: criminaliteit, werkloosheid, etnische afkomst, samenstelling wijk, inkomensniveau, recreatie en groen en bereikbaarheid. Op basis van deze informatie wordt gekeken of de komst van het Olympisch park veranderingen teweeg heeft gebracht op het gebied van leefbaarheid.

Algemeen Barcelona had voor de Spelen nog een oud industrieel imago wat niet meer paste bij de doelstellingen (zie § 5.2.4) die Barcelona had. Zo hadden vervallen gebieden last van een hoge werkloosheid, criminaliteit en armoede. Door verschillende organisaties op te richten (PROCIVESA, IMPUiQV, IMPUSA, NISA en VOSA) wilde Barcelona de bovengenoemde problemen aanpakken. § 9.2 Locatie Sants-Montjuïc en El Raval Sants-Montjuïc is het district waar het Olympisch park is gelokaliseerd. Omdat dit district groot is en er meer dan alleen het Olympisch park is gehuisvest, is dit een interessante locatie om mee te nemen in het onderzoek. Ciutat Vella is het oudste gedeelte van Barcelona met veel woningen en winkels.

59

 

Figuur 6: Aangrenzende gebieden Olympisch park

Bron: Openstreetmap (bewerkt)

§ 9.3 Achtergronden focusgebied § 9.3.1 Achtergrond El Raval El Raval behoort tot het district Ciutat Vella. Tot aan het midden van de 19e eeuw was El Raval een buurt, waar veel industriële activiteiten plaatsvond, binnen de stadmuren van Barcelona. Door deze activiteiten had het gebied te kampen met geluids- en stankoverlast. In 1856 kwam hier verandering in door de afbraak van de stadsmuur. Door deze wijziging breidde de stad zich snel uit met nieuwe wijken grenzend aan El Raval. Door deze verschuiving was de belangstelling voor het stadscentrum minder en kwam deze in verloedering. § 9.3.2 Achtergrond Sants-Montjuïc Sants-Montjuïc heeft in het verleden veel veranderingen ondergaan door het huisvesten van verschillende evenementen. Wat waren de beweegredenen van het organiserend Olympisch Comité om het Olympisch park op die specifieke locatie te ontwikkelen en welke transformatie heeft het doorgemaakt?)

60

 

§ 9.3.3 Jaren tachtig en negentig In de jaren tachtig daalde de populatie van 240.000 van 1950 naar 90.000 in 1990. Ondanks deze demografische verschuiving bleef de populatie dichtheid hoog, in vergelijking elders in de stad. 57,8% van de populatie in El Raval bestond uit mensen met een laag inkomen. Om deze problemen aan te pakken heeft Barcelona in de jaren tachtig een plan (PERI: Planes Especiales de Reforma Interior) opgesteld om de binnenstad te hervormen, met de focus op het gebied Ciutat Vella (met de wijken: El Raval, Casc Antic en Barceloneta) (Geographyfieldwork, 2010). § 9.3.4 Herontwikkeling El Raval Vanwege de hoge bevolkingsdichtheid in het gebied en het rijk historisch erfgoed, (32% van de woningen was 100 jaar of ouder) waren er weinig mogelijkheid voor grote nieuwbouwprojecten. Barcelona daarom speciaal een revitaliseringsprogramma opgezet (ARI). Deze had de volgende doelstellingen: verbetering van de veiligheid, revitalisering van historische architectuur, verbetering van mobiliteit en openbaar vervoer en het aantrekken van bedrijvigheid rondom openbare ruimtes. Om deze doelen te kunnen realiseren is er de stad een publiek/private samenwerking aangegaan, waaruit PROCIVESA (Promocio Ciutat Vella S.A.) is ontstaan. § 9.4 Criminaliteit § 9.4.1 El Raval

Voor de Spelen Zoals in veel omschrijvingen over Ciutat Vella en El Raval hadden deze te kampen met hoge criminaliteitcijfers in vergelijking met het gemiddelde van Barcelona (zie Tabel 12). Door de hoge criminaliteit trokken veel bedrijven weg uit het gebied wat als gevolg had dat het gebied in een neerwaartse spiraal terecht kwam. Helaas zijn er geen criminaliteitcijfers te vinden van voor de Olympische Spelen, maar het ARI plan waarvan bekend is dat deze is opgezet in aanloop naar de Olympische Spelen liepen door na de Spelen. Hieruit is dan op te maken of het plan op het gebied van criminaliteit een verandering heeft gebracht.

Na de Spelen Ondanks Barcelona was begonnen met het verbeteren van het gebied, liet El Raval toch een stijging in de criminaliteitscijfers zien. Zelfs bijna tien jaar na de Spelen is het aantal aanhoudingen toegenomen en het verschil alleen maar groter geworden. In 1998 was er een afname zichtbaar in het aantal aanhoudingen, maar in hetzelfde jaar is er wel een stijging waarneembaar in het naastgelegen district Eixample. Tot op de dag vandaag (lees: schrijven van dit rapport) staat het district Ciutat Vella en met in het bijzonder El Raval bekend als een gevaarlijk. § 9.4.2 Sants-Montjuïc

Voor de Spelen Doordat Sants-Montjuïc ook het district was waar het Olympisch park is gerealiseerd heeft dit gebied een fysieke verandering ondergaan. Het leefklimaat en de kwaliteit van de openbare ruimte zijn gelijktijdig aangepakt. Één jaar voor het evenement lag het aantal aanhoudingen op 4.541 wat ruim onder het gemiddelde is van Barcelona.

61

 

Na de Spelen Na de Spelen is de daling in het aantal aanhoudingen gedaald tot 580 in 2001. De ontwikkelingen die plaats hebben gevonden, voor de Olympische Spelen, hebben gezorgd voor extra kwaliteit van de openbare ruimtes, daardoor trekt dit gebied ook meer toeristen (Barcelona Turisme, 2010). Tabel 12: Aantal aanhoudingen Barcelona, Ciutat Vella, Eixample en Sants-Montjuïc Aantal

Barcelona

Barcelona

Ciutat Vella

Eixample

Sants-

aanhoudingen

totaal

gemiddeld

totaal

totaal

Montjuïc

1994

58.761

5.761

16.703

7.276

4.541

1998

50.643

4.234

14.050

8.152

1.908

2001

48.149

3.956

19.711

6.964

580

Bron: Department d’Organització i Sisternes d’Informació. Guàrdia Urbana de Barcelona, 2010 (bewerkt)

Vergelijking criminaliteit Een vergelijking tussen het gebied Sants-Montjuïc en een wijk zoals El Raval maakt zichtbaar dat het focusgebied Sants-Montjuïc meer heeft geprofiteerd van de ontwikkelingen rondom het Olympisch park. Ondanks de extra investeringen van Barcelona in revitalisering en openbare ruimte van het gebied El Raval, heeft dit niet mogen baten. § 9.5 Werkloosheid § 9.5.1 El Raval

Voor de Spelen Zoals beschreven in § 9.2, werd de stadmuur van Barcelona opengebroken waardoor bedrijven uitbreidingsmogelijkheden kregen. Hierdoor trokken veel bedrijven uit het gebied en nam de werkloosheid in het gebied toe (Centre on Housing Rights and Evictions, 2007; Geographyfieldwork, 2010). In 1991 had het hierdoor te kampen met een hoge werkloosheid van 7% ten opzichte van het werkloosheidcijfer van Barcelona van 5% (zie Tabel 13).

Na de Spelen De werkloosheid is na de Spelen gestegen met circa 4.000 werklozen, ondanks deze toename is er in dezelfde periode een afname zichtbaar van het aantal inwoners in het gebied, en steeg het totale banenaanbod in Barcelona (zie Tabel 14, Tabel 15 en Tabel 16). Hier hebben zowel de Olympische Spelen als het revitaliseringplan ARI niet geholpen om het werkloosheidsniveau terug te brengen naar het gemiddeld niveau van Barcelona. § 9.5.2 Sants-Montjuïc

Voor de Spelen Voor de Spelen lag het werkloosheidcijfer van Sants-Montjuïc ver boven het gemiddelde van Barcelona. Vooral mensen met een laag opleidingsniveau woonde voor de Spelen in het gebied, voordat ze werden verplaatst om plaats te maken voor de Olympische Spelen.

62

 

Na de Spelen Het aantal werklozen is na de Spelen gedaald maar ligt nog wel boven het stedelijk gemiddelde van Barcelona. Ondanks er nieuwe bedrijven zijn gevestigd, is uit de cijfers te herleiden dat de werknemers uit andere gebieden komen dan het gebied zelf. Wel is in dezelfde periode een daling te zien in de totale populatie, wat het zuivere effect kan de Spelen heeft verminderd. Tabel 13: Werkloosheid in het district Ciutat Vella in vergelijking tot Barcelona gemiddeld Barcelona gemiddeld

Ciutat Vella

Sants-Montjuïc

1991

7.949

6.040

10.850

2001

6.568

10.174

8.243

Bron: Cens de Població 1991. Instituto Nacional de Estadística – Institut d’Estadística de Catalunya, 2010 (bewerkt)

Tabel 14: Immigratie vs. Migratie in Barcelona, Ciutat Vella, Eixample en Sants-Montjuïc 1994 en 2001 Barcelona

Ciutat Vella

Eixample

Sants-Montjuïc

1994 Aantal immigranten

15.865

1.280

2.620

2.013

Aantal emigranten

36.412

2.144

6.100

4.021

2001 Aantal immigranten

25.772

2.438

4.393

3.260

Aantal emigranten

44.861

3.814

6.940

5.889

Bron: Departament d’Estadística. Ajuntament de Barcelona, 2010 (bewerkt)

Tabel 15: Bevolking aantal Barcelona, Ciutat Vella, Eixample en Sants-Montjuïc in 1991, 1996, 1998 en 2001 Barcelona

Ciutat Vella

Eixample

Sants-Montjuïc

1991

1.643.542

90.612

274.282

179.465

1996

1.508.805

83.829

248.777

167.390

1998

1.505.581

85.398

247.418

166.983

2001

1.505.325

88.793

248.383

167.189

Bron: Departament d’Estadística. Ajuntament de Barcelona, bewerkt.

63

 

Tabel 16: Percentage (%) werkloosheid Barcelona, Ciutat Vella, Eixample en SantsMontjuïc in 1991 en 2001 Barcelona

Ciutat Vella

Eixample

Sants-Montjuïc

1991 Bevolking

1.643.542

90.612

274.282

179.465

Werkloos

79.493

6.040

10.850

10.850

% werkloos per hoofd

4,84

6,67

3,96

6,05

bevolking 2001 Bevolking

1.505.325

88.793

248.383

167.189

Werkloos

65.684

4.555

9.794

8.243

% werkloos per hoofd

4,36

5,13

3,94

4,93

bevolking Bron: Cens de Població. Instituto Nacional de Estadística – Institut d’Estadística de Catalunya, 2010 (bewerkt)

Vergelijking werkloosheid Of de economische impuls van de Olympische Spelen effect hebben gehad op de werkloosheid van El Raval en Sants-Montjuïc valt te betwijfelen. Dit komt omdat het aantal werklozen in de gebieden niet even hard zijn gedaald als de het aantal inwoners wat is vertrokken. § 9.6 Etnische afkomst § 9.6.1 El Raval

Voor de Spelen El Raval had voor de Spelen een brede bevolkingssamenstelling. De grootste groep bestond uit immigranten uit Azië. Met een totaal van 722 personen was deze etnische groep een minderheid ten opzicht van de totale bevolking in het district van 37.000 inwoners. Immigranten uit Afrika waren de tweede groep met 845 inwoners (zie Tabel 17, Departament d’Estadística). Ajuntament de Barcelona).

Na de Spelen Het aantal immigranten laat na de Spelen van de continenten: Europa (-Spanje), Afrika, Azië en Amerika allemaal een stijging zien in het aantal inwoners in 1996 ten opzicht van het jaar voor de Spelen (1991) (zie Tabel 17). Wel had het gebied de meeste immigranten uit de continenten Afrika en Azië, ten opzicht van de andere districten en wijken van Barcelona (Departament d’Estadística. Ajuntament de Barcelona). § 9.6.2 Sants-Montjuïc

Voor de Spelen In het gebied Sants-Montjuïc waren kwam de grootste groep immigranten uit Zuid-Amerika. Met een totaal van 727 personen ten opzichte van een totale bevolking van 179.000 inwoners.

64

 

Na de Spelen Ondanks de daling in de totale bevolking van het gebied, nam het aantal immigranten van elk continent toe. De diversiteit van het gebied is na de Spelen niet extreem veranderd en laat alleen kleine verschuivingen zien. Tabel 17: Aantal buitenlandse immigranten in de gebieden El Raval en Sants-Montjuïc 1991 en 1996 El Raval Europa (-Spanje)

Afrika

Amerika

Azië

1991

186

475

392

722

1996

295

845

601

1.437

Sants-Montjuïc Europa (-Spanje)

Afrika

Amerika

Azië

1991

530

262

727

230

1996

569

641

1.284

409

Bron: Departament d’Estadística. Ajuntament de Barcelona, 2010 (bewerkt)

Vergelijking Etnische afkomst In beide gebieden nam het aantal immigranten toe na de Spelen, ondanks de afname de bevolkingsafname. Er was geen verschuiving zichtbaar bij de herkomst van de immigranten, in vergelijking met vijf jaar daarvoor. § 9.7 Samenstelling wijk § 9.7.1 El Raval

Voor de Spelen De grootste leeftijdsklassen in de wijk zijn voor zowel mannen als vrouwen 40 tot en met 64 jaar. De verhouding tussen het aantal mannen en vrouwen is in evenwicht tot aan de leeftijdscategorie 85+ (zie Tabel 18).

Na de Spelen Na de Spelen valt op dat, in het jaar 1996, een verschuiving heeft plaatsgevonden tussen de verhouding mannen en vrouwen, in de leeftijdscategorie onder de 5 jaar. Wel blijft, net als voor de Olympische Spelen, de leeftijdscategorie 40-64 jaar het grootst (zie Tabel 18). § 9.7.2 Sants-Montjuïc

Voor de Spelen Ook Sants-Montjuïc heeft in dezelfde leeftijdsklasse van 40 tot en met 64 jaar de meeste inwoners. De leeftijdsgroep 5-17 jaar schiet er in het rijtje uit (zie Tabel 18).

65

 

Na de Spelen In het gebied is na de Spelen een daling te zien voor zowel mannen als vrouwen in de leeftijdscategorie 5-17 jaar, deze categorie is afgenomen met 6.136 personen (zie Tabel 19). Tabel 18: Samenstelling bevolkingsgroepen naar leeftijd en geslacht 1991 1991

El Raval

Sants-Montjuïc

Man

Vrouw

Man

Vrouw

Onder 5 jaar

591

579

3.850

3.599

5-17 jaar

2.128

1.818

14.130

12.548

18-24 jaar

1.835

1.760

9.218

8.945

25-39 jaar

3.528

3.085

19.440

18.649

40-64 jaar

6.099

5.876

26.890

29.126

65-84 jaar

3.509

5.836

10.263

17.466

85 +

190

622

643

1.849

Bron: Departament d’Estadística. Ajuntament de Barcelona, 2010 (bewerkt)

Tabel 19: Samenstelling bevolkingsgroepen naar leeftijd en geslacht 1996 1996

El Raval

Sants-Montjuïc

Man

Vrouw

Man

Vrouw

Onder 5 jaar

594

238

3.232

3.112

5-17 jaar

1.709

1.617

10.593

9.949

18-24 jaar

1.472

1.484

8.611

8.172

25-39 jaar

3.826

3.553

18.216

19.066

40-64 jaar

5.350

4.941

25.014

27.198

65-84 jaar

3.213

5.463

12.291

18.742

85 +

238

793

849

2.345

Bron: Departament d’Estadística. Ajuntament de Barcelona, 2010 (bewerkt)

§ 9.8 Inkomensniveau § 9.8.1 El Raval

Voor de Spelen Er zijn in de periode voor de Spelen geen exacte gegevens beschikbaar over de hoogte van het inkomensniveau van de wijk. Daarom wordt er gekeken naar de koopkracht van een gezin in de wijk. De koopkracht van een gezin in Ciutat Vella is in aanloop naar de Spelen gestegen (Departament d’Estadística. Ajuntament de Barcelona). De mensen met een laag inkomen domineerde het district met een percentage van 57,8% (Geographyfieldwork, 2010).

Na de Spelen Deze stijging heeft zich na de Spelen niet voortgezet en is op hetzelfde niveau gebleven ten opzichte van het gemiddelde van Barcelona in dat jaar. Dit kan worden herleidt naar de stijgende werkloosheid in het gebied zoals beschreven staat in het § 9.5. Ciutat Vella had op het tijdstip van meting de laagste koopkracht van alle districten binnen Barcelona (Departament d’Estadística. Ajuntament de Barcelona, 2010).

66

 

§ 9.8.2 Sants-Montjuïc

Voor de Spelen Sants-Montjuïc lag net als Ciutat Vella onder de gemiddelde koopkracht van Barcelona en heeft ook in aanloop naar de Spelen een stijging doorgemaakt, ondanks een forse stijging van de CPI (Consumenten Pijs Index, Departament d’Estadística). Ajuntament de Barcelona, 2010).

Na de Spelen Na de Spelen is de koopkracht blijven stijgen, maar ligt nog steeds onder het stedelijke gemiddelde. De koppeling kan wel worden gemaakt met de daling van het aantal werklozen, waardoor er een groter besteedbaar inkomen vrijkwam (zie § 9.5). Tabel 20: Index koopkracht gezinnen Barcelona, Ciutat Vella en Sants-Montjuïc in de periode 1988, 1991 en 1996 1988

1991

1996

Barcelona

100

100

100

Ciutat Vella

62,7

65,5

65,4

Sants-Montjuïc

86,1

87,8

89,2

Bron: Departament d’Estadística. Ajuntament de Barcelona, 2010 (bewerkt)

Vergelijking inkomensniveau Ondanks beide gebieden, voor aanvang van de Olympische Spelen, onder het stedelijke gemiddelde van Barcelona zaten, heeft het gebied Sants-Montjuïc deze stijging kunnen behouden in vergelijking tot Ciutat Vella. De stagnering van Ciutat Vella loopt gelijk aan de gegevens over de werkloosheid en criminaliteit. § 9.9 Recreatie en groen § 9.9.1 El Raval

Voor de Spelen Omdat El Raval een locatie was met kwalitatief slechte woningen en slechte openbare voorzieningen, heeft Barcelona in de aanloop naar de Spelen, het ARI plan opgezet. Dit plan moest niet alleen de kwaliteit van de woningen verbeteren, maar ook de openbare ruimtes weer leefbaar maken (Geographyfielfdwork, 2010; Biblioteca CF+S, 1998).

Na de Spelen Na de Spelen is het plan volledig van de grond gekomen en is Barcelona begonnen met het revitaliseren van de wijk. Zo is in de periode van 1993-1997 een bedrag van 475 miljoen US $ geïnvesteerd door de verschillende overheden: Barcelona, regering van Catalonië en de EU om dit te verwezenlijken. Deze investeringen zijn gegaan om de kwaliteit van de woningen, openbare ruimtes en bereikbaarheid te verbeteren. Daarnaast zijn er ook twee musea ontwikkeld (MACBA en CCCB) om te zorgen voor leisure voorzieningen in het gebied.

67

 

§ 9.9.2 Sants-Montjuïc

Voor de Spelen In aanloop naar de Spelen, is het gedeelte waar het Olympisch park is gelegen, in zijn totaliteit gerevitaliseerd om de toeschouwers van het evenement te kunnen verwelkomen. Hierbij zijn bestaande parken opgeknapt en zijn er nieuwe groenvoorzieningen aangelegd.

Na de Spelen Sants-Montjuïc bleef na de Spelen een goede uitvalsbasis om bij te komen van de drukte van de stad. Voor een volledige omschrijving § 8.3. § 9.10 Bereikbaarheid § 9.10.1 El Raval

Voor de Spelen In de periode voor de Olympische Spelen zijn geen exacte gegevens beschikbaar over de bereikbaarheid van de wijk El Raval. Een van de aandachtpunten in het ARI plan was de bereikbaarheid.

Na de Spelen Toen het ARI plan werd uitgevoerd zijn grote investeringen gedaan in het gebied. Zo zijn de wegen verbeterd en enkele busverbindingen gerealiseerd met verschillende haltes rondom het gebied. § 9.10.2 Sants-Montjuïc

Voor de Spelen De infrastructuur is, om de stroom van toeschouwers te kunnen verwerking, in aanloop naar de Olympische Spelen aangepast. Zo zijn er roltrappen aangebracht (Aangezien het Olympisch park op een berg ligt) en zijn er verschillende buslijnen aangelegd die langs het Olympisch Stadion komen.

Na de Spelen De ontwikkelde infrastructuur hebben hun functie behouden en hebben na de Spelen ook geen veranderingen meer ondergaan.

68

 

Deelconclusie: Leefbaarheid Ondanks het ARI plan zijn het aantal aanhouding in El Raval toegenomen, in Sants-Montjuïc daarentegen hebben de plannen wel tot een daling geleidt. Door de Spelen zijn er in beide gebieden investeringen gedaan in de kwaliteit van de openbare ruimte en de kwaliteit van de woningen. Het werkloosheidscijfer lag in El Raval zowel voor als na de Spelen hoger dan het gemiddelde van Barcelona. De Olympische Spelen en het ARI plan hebben in El Raval naast criminaliteit ook geen positief effect gehad op werkloosheid. De investeringen in Olympisch park hebben op Sants-Montjuïc op beide gebieden wel een positieve uitwerking gehad. In beide gebieden is een diversiteit aan culturen te vinden, echter het merendeel is van Spaanse afkomst. Na de Olympische Spelen is er een toename in het aantal immigranten. In beide gebieden zijn er geen verschuivingen in de etnische samenstelling te constateren in de periode voor als na de Spelen. In El Raval is de leeftijdscategorie van 40-64 jaar zowel voor als na de Spelen het grootst. Opmerkelijk is het aantal vrouwen boven de 85 jaar dat in dit gebied wonen. In Sants-Montjuïc is er een daling van 1991-1996 in de leeftijdscategorie van 5-17 jaar. Dit is te verklaren door de afname van het aantal gezinnen met kinderen aantal % De koopkracht van beide gebieden lag zowel voor als na de Spelen onder het gemiddelde van Barcelona. Door de daling in het aantal werklozen in het gebied Sants-Montjuïc is een stijging zichtbaar in de koopkracht na de Spelen, echter is deze onder stedelijk schaalniveau. De stijging van het aantal werklozen in El Raval, in de periode van 1991-1996, is in deze wijk de koopkracht niet gestegen. In beide gebieden hebben de investering die gedaan zijn ten behoeve van de openbare ruimte een positief effect gehad op kwaliteit van de leefomgeving. In Sants-Montjuïc zijn parken aangelegd en in El Raval zijn pleinen opgeknapt en voorzien van meer groen. De bereikbaarheid is in beide gebieden toegenomen, door verbetering van het openbaar vervoersnetwerk.

69

 

H 10 Stedelijke vernieuwing § 10.1 Inleiding Door de stedelijke vernieuwing van Barcelona rond de Olympische Spelen in kaart te brengen, wordt inzichtelijk welke invloeden het evenement heeft gehad op gebied van stedelijke vernieuwing in de stad. Hierbij wordt voornamelijk gekeken naar de focusgebieden (omliggende wijken). Mochten er geen gegevens beschikbaar zijn op lokaal schaalniveau wordt er uitgeweken naar informatie over de districten waar de focusgebieden onderdeel van uitmaken. § 10.2 Aanpak onderzoek stedelijke vernieuwing Het onderzoek wordt vormgegeven aan de hand van de definitiebepaling verstrekt door het ministerie van VROM, zie § 2.8. Hierbij wordt gekeken hoe stedelijke vernieuwing tot stand komt, hoe het wordt uitgevoerd en wat het resultaat hiervan is. Aan de hand van deze definitie wordt er in dit onderzoek bekeken welk effect de ontwikkeling van het Olympisch park heeft gehad op de woningmarkt. Hebben de ontwikkelingen in deze vastgoedmarkt bijgedragen aan verandering in de leefomgeving in de betreffende wijk El Raval en district Sants-Montjuïc om deze duurzaam te ontwikkelen?

Omgeving Montjuïc Olympisch park Voor de Olympische Spelen kende Montjuïc al een rijke geschiedenis en veel publieke sportfaciliteiten. Het gebied kenmerkte zich door de kleine sloppenwijken met voornamelijk Romanen. Het was een afgelegen gebied dat alleen bezocht werd door de lokale bevolking en in het weekend voor zijn groen voorzieningen. Na de Spelen zijn er in het gebied zelf geen woningvoorzieningen gerealiseerd. Het gebied in de buurt van de Olympische ring wordt nu voornamelijk gebruikt voor sport en leisure doeleinden (Centre on Housing Rights and Evictions, 2007). De voornamelijk bezoekers van het gebied zijn toeristen die een bezoek willen brengen aan een van de musea of het Olympisch stadion. De komst van het Olympisch park heeft ervoor gezorgd dat het gebied werd opgeknapt en het Olympisch stadion weer een doel kreeg. § 10.3 Publiek en private partijen Samenwerking tussen publieke en private partijen was bij het organiseren van de Spelen iets nieuws. Met het overlijden van generaal Franco in 1975 kwam een eind aan een lange tijd van dictatuur. De hoofdredenen waarom Barcelona voor een publiek/private samenwerking heeft gekozen is om eigen tekortkomingen op te kunnen vangen. Een goed voorbeeld hiervan is de ontwikkeling van het havengebied ‘Port Vell’, hierbij hebben private partijen gezorgd voor de ontwikkeling van het WTC en publieke partijen voor de infrastructuur. Deze investeringen hebben het internationale imago van Barcelona sterk verbeterd wat een pijlers was in het Olympisch plan.

70

 

El Raval Het oudste gedeelte van Barcelona had te kampen met de marginalisering van het gebied. Dit had tot gevolg dat er vervuiling, drugs-, geluidsoverlast, prostitutie en vandalisme ontstond. Door deze aspecten werd de stroom van mensen minder en verdwenen er steeds meer commerciële bedrijven uit het straatbeeld (Habitat Barcelona, 2010) Dit spoorde niet met het gene wat Barcelona wilde uitstralen, Ciutat Vella zou het hart van de stad moeten worden (Domènech, 2006). Dit was belangrijk omdat het gebied een knooppunt vormde voor onder andere: Montjuïc, Eixample, Poble Nou en de zee. Het plan voor de revitalisering van het gebied Ciutat Vella kreeg de naam: ARI (Area de Rehabilitación Integral). Dit plan moest de lange termijn visie van de stad dienen.

Impact Olympische Spelen korte termijn De impact van de Spelen op de korte termijn was een explosieve stijging in de waarde van huur- en woningprijzen. Het aan beschikbare woningen nam drastisch af, ook de ontwikkeling van sociale woningen nam af (Centre on Housing Rights and Evictions, 2007 ).Een positief punt was dat Barcelona begon met het revitaliseren van verschillende gebieden binnen Barcelona, waaronder Ciutat Vella en Montjuïc.

Impact Olympische Spelen lange termijn Doordat het bovengenoemde plan meerjaren plan was, zijn de de effecten van dit plan nog steeds merkbaar in het gebied. Zo zijn voor de Spelen braakliggende ruimtes ontwikkeld tot pleinen en/of groen voorzieningen. Naast braakliggende stukken is ook bestaand vastgoed gerevitaliseerd. Plaça Reial is hier een voorbeeld van in het gebied Ciutat Vella. § 10.4 Woningvoorraad § 10.4.1 Ciutat Vella

Voor de Spelen Het gebied Ciutat Vella had voor de Spelen (1991) een aantal wooneenheden van 49.615 woningen tegenover 668.500 woningen in heel Barcelona. De trend tussen huurders en huiseigenaren laat in de loop naar de Olympische Spelen een verandering zien. In Figuur 9 is te zien dat in 1960 84,4% huurde en in 1991 dit was gedaald naar 35,6% (Barcelona, 2002). Grafiek 4: Verhouding tussen aantal huurders en huis eigenaren

Bron: Source: (2002) Habitatge, un dret vulnerat (housing, a vulnerable right). Women and civil rights Department of Barcelona City Council. From the Patronat Municipal de l'Habitatge database 1997 (bewerkt)

71

 

Na de Spelen Na de Spelen neemt het ontwikkelingen van nieuwe woningen weer af naar hetzelfde niveau als één jaar voor de Spelen (zie Grafiek 5). In het gebied Ciutat Vella is door de hoge dichtheid bijna geen mogelijkheid veel nieuwe woningen te plaatsen, vandaar dat in dit gebied voor revitalisering is gekozen. § 10.4.2 Sants-Montjuïc

Voor de Spelen Sants-Montjuïc had voor de Spelen een totale woningvoorraad van 150.428 woningen.

Na de Spelen In de periode na de Spelen steeg het aantal gerealiseerde huizen in Sants-Montjuïc met circa 750 woningen (zoals te zien in Grafiek 5), dit in tegenstelling tot de rest van Barcelona waarbij de nieuwe woningen daalde (Centre on Housing Rights and Evictions, 2007). Tabel 21: Aantal woningen Barcelona, Ciutat Vella en zijn wijken 1991 Barcelona

Ciutat

Barceloneta

Sant Pere, Santa

el Barri

El

Caterina

Gòtic

Raval

Vella

i la Ribera Totaal

669.459

49.749

8.150

12.747

8.742

20.110

Bron: Cens de Població i Habitatge, 1992 (bewerkt)

Grafiek 5: Nieuwbouwwoningen in de verschillende Olympische locaties in Barcelona (1986-1993)

Bron: Direcció General de l’Habitatge (bewerkt)

§ 10.5 Kwaliteit woningen § 10.5.1 Ciutat Vella

Voor de Spelen De kwaliteit van de woningen was in de periode voor de Spelen slecht te noemen. 32% van de woningen

was

100

jaar

of

ouder

en

waren

slecht

onderhouden.

Hierdoor

waren

de 72

 

leefomstandigheden gevaarlijk te noemen. Barcelona trachtte via het ARI plan de kwaliteit van de woningen te verbeteren en zo de leefbaarheid te verbeteren (Geographyfieldwork, 2010).

Na de Spelen Door het opzetten van het plan ARI is een start gemaakt om de kwaliteit van de woningvoorraad te verbeteren. Barcelona is begonnen met het slopen van onbewoonbare woningen en is gestart met de transformatie. In de periode van 1993 - 1997 is er een totale investering gedaan in de wijk van 59.323,5 miljoen pesetas (Biblioteca CF+S, 2010). § 10.5.2 Sants-Montjuïc

Voor de Spelen De kwaliteit van de woningen in Sants-Montjuïc waren goed en hebben geen extreme veranderingen plaats gevonden. Wel zijn is een klein aantal woningen met en lage kwaliteit voor de ontwikkeling van het Olympisch park gesloopt.

Na de Spelen De woningen die voor de Spelen zijn gesloopt zijn daarna niet terug geplaatst. De oud bewoners zijn verhuisd naar andere locaties binnen de stad. § 10.6 Huur- en huizenprijzen § 10.6.1 Ciutat Vella

Voor/tijdens de Spelen De huisprijzen in het gebied Ciutat Vella lagen onder het gemiddelde van de stad Barcelona. Toch konden weinig mensen een huis kopen, door financieringsproblemen was het voor veel mensen niet mogelijk om een huis te kopen die in aanloop van de Spelen in heel Barcelona zijn gestegen (Brunet, 2005). De hogere woonlasten leidde tot een afname van de vraag naar woningen en koopkracht (Centre on Housing Rights and Evictions, 2007).

Na de Spelen Woningwaarden in Ciutat Vella zijn in de periode 1995-2002 gestegen met 64%. Dit in vergelijking met Barcelona waarbij de stijging in dezelfde periode 50% bedroeg. Dit ondanks de populatie van Barcelona in dezelfde periode afnam. Volgens een studie van Centre on Housing Rights and Evictions (2007) was de afname van de totale bevolking van Barcelona te herleiden door de hoge huur- en woningprijzen. § 10.6.2 Sants-Montjuïc

Voor/tijdens de Spelen De woningprijzen in Sants-Montjuïc lagen net onder het gemiddelde van Barcelona maar hoger dan die

van

Ciutat

Vella.

In

Sants-Montjuïc

ondervonden

mensen

ook

te

kampen

met

financieringsproblemen.

Na de Spelen In Sants-Montjuïc steeg de woningprijzen met 43%, deze stijging is lager dan die van Barcelona in dezelfde periode (50%). 73

 

Tabel 22: Prijswijziging koopwoningen € per m² in Barcelona, Ciutat Vella, SantsMontjuïc in de periode 1992-2009 Jaren

Barcelona

Ciutat Vella

Sants-Montjuïc

2009

5.442

6.854

4.158

2008

5.918

6.801

4.492

2007

5.952

6.864

5.195

2006

5.791

5.826

5.270

2005

5.082

4.483

4.379

2004

4.193

4.200

3.827

2003

3.476

3.844

3.038

2002

2.931

3.006

2.339

2001

2.500

2.301

2.185

2000

2.165

1.730

1.884

1999

1.913

1.637

1.570

1998

1.568

1.384

1.324

1997

1.457

1.310

1.259

1996

1.433

1.279

1.293

1995

1.447

1.082

1.317

1994

1.426

1.266

1.283

1993

1.410

1.233

1.240

1992

1.387

1.075

1.234

Bron: Departament d’Estadística. Ajuntament de Barcelona, 2010 (bewerkt)

§ 10.7 Verbeteren van de woonomgeving (kwaliteit openbare ruimte) In aanloop naar en na de Spelen is er extra geïnvesteerd in het opknappen en verbeteren van openbare ruimte. In de focusgebieden zijn de openbare ruimtes verbeterd. Barcelona heeft extra geïnvesteerd in het aanleggen van parken en het aanplanten van bomen. De Olympische Spelen hebben zeker bijdragen geleverd aan het verbeteren van de kwaliteit van de openbare ruimte. Wel zijn de verbeteringen in het gebied Sants-Montjuïc een direct effect omdat in het gebied ook het Olympisch park lag. In El Raval is dit een indirect effect geweest omdat hiervoor een speciaal plan is opgezet waar ze wel voor de Olympische Spelen mee zijn begonnen maar die hier helemaal los van staat. § 10.8 Sociale- economische activiteiten en voorzieningen Het stimuleren van sociale en economische activiteiten en verbanden voor en door bewoners en plaatselijke ondernemers was naast nieuwe huisvesting en openbare ruimte een andere doelstelling in het ARI plan van Barcelona. Ze willen dit bereiken door de openbare ruimtes in El Raval te verbeteren zodat hier zich meer bedrijven willen vestigen, wat de leefbaarheid, veiligheid en werkgelegenheid ten goede komt.

74

 

§ 10.9 Het verbeteren van de veiligheid In het focusgebied Sants-Montjuïc is de criminaliteit gedaald (§ 9.4). Voor El Raval/Ciutat Vella ziet hier meer een golf beweging in. De locale autoriteiten proberen ook in dit gebied de criminaliteit te verminderen, maar heeft tot nu toe weinig resultaat geboekt. In 2006 is het aantal aanhoudingen in dit gebied gestegen in 2001 naar 19.711 ten van 16.703 in 1994 (Departament d’Estadística. Ajuntament de Barcelona).

Stedelijke vernieuwing op stedelijk schaalniveau Stedelijke vernieuwing heeft in Barcelona door heel de stad plaats gevonden. Niet alleen in het Olympisch park of in de naast gelegen gebieden hiervan. Zo hebben openbare ruimtes door heel de stad een kwaliteitsslag omhoog gemaakt. Ook hebben de sub Olympische locaties binnen de stadgrenzen van Barcelona een grote transformatie doorgemaakt. Het oude fabrieksterrein waar nu het Olympisch dorp op staat en het wegvallen van de spoorwegbarrière tussen de stad en de zee.

75

 

Deelconclusie: Stedelijke vernieuwing De stedelijke vernieuwing heeft voornamelijk plaatsgevonden rondom het Olympisch dorp. Omdat veel mensen voor deze transformatie moesten verhuizen heeft dit een negatief effect gehad op de woningvoorraad van Barcelona. Rondom het Olympisch park zijn er weinig veranderingen merkbaar. Echter de (sport)faciliteiten zijn naar een hoger niveau gebracht en de openbare ruimtes zijn sterk verbeterd. Door de komst van de Spelen is het plan (ARI) opgezet om El Raval te betrekken bij de stedelijke vernieuwingsprojecten. Voor het eerst heeft Barcelona met de voorbereidingen van de Olympische Spelen gewerkt met een publieke/private samenwerking. Deze samenwerking heeft een positief effect gehad op de projecten waarbij de uiteindelijke doelen hetzelfde waren. Door de sloop van het de sloppenwijken die voor de Spelen in Sants-Montjuïc stonden is het aantal woningen in dit gebied gedaald. De kwaliteit van de woningen waren in El Raval voor de Spelen slecht te noemen. De onbewoonbare woningen zijn gesloopt en bestaande woningen verbeterd. De huizenprijzen in El Raval is vanaf het Olympisch jaar tot aan 2009 zes keer zo duur geworden in de prijs per m². In Sants-Montjuïc zijn de prijzen meer dan drie keer zo duur geworden, dit in vergelijking met het gemiddelde van Barcelona dat vier keer zo duur werd. Het directe effect van de Olympische Spelen op beide gebieden is minimaal geweest. Zo is wel de kwaliteit van de woonomgeving in beide gebieden verbeterd maar hebben weinig grote transformaties doorgemaakt. Het verbeteren van de veiligheid heeft alleen impact gehad op het gebied SantsMontjuïc. Door het ARI plan zijn er in El Raval meer leisure en educatieve functies toegevoegd in de vorm van museums en scholen, deze ontwikkelingen hebben voornamelijk plaatsgevonden na de Spelen.

76

 

Eindconclusie Barcelona heeft de organiserende kosten geheel terug kunnen verdienen door onder andere sponsoring en televisierechten. De economie van Barcelona heeft vooral geprofiteerd van de Olympische Spelen op korte termijn. De werkloosheid is in het Olympisch jaar gedaald, maar nam weer toe in het daar opvolgend jaar. Door de Spelen is er een toename geweest in hoeveelheid toeristen en deze stijging heeft na de Spelen doorgezet. Het aantal zakelijk bezoekers heeft dezelfde stijging doorgemaakt en is er een stijging zichtbaar in het aantal congressen. Door de komst van de Olympische Spelen zijn projecten naar voren gehaald op het gebied van infrastructuur en zijn problemen versneld oplost. Het hemelwaterafvoer en het rioolsysteem waren één van de problemen dat door de komst van de Olympische Spelen een snelle oplossing vereiste. De capaciteit toename van het vliegveld heeft zowel op de korte als op de lange termijn een positief effect gehad. De Olympische Spelen hebben ook technische vernieuwingen met zich mee gebracht die ten goede kwamen aan het vestigingsklimaat van Barcelona. Doordat veel (sport)faciliteiten al aanwezig waren hebben deze een kwaliteitsverbetering en tijdelijke capaciteitsverbetering ondergaan. Focusgebied El Raval heeft op de gebieden van werkgelegenheid, criminaliteit en inkomen een negatief effect gehad, ondanks de investeringen die zijn gedaan om dit te verbeteren. Sants-Montjuïc heeft meer profeit gehad met de komst van het Olympisch park, omdat hier het werkloosheid- en het criminaliteitscijfer zijn gedaald. De koopkracht ligt in beide focusgebieden zowel voor als na de Spelen onder het gemiddelde van Barcelona, maar Sants-Montjuïc laat na de Spelen wel een stijging zien. Door de politieke wijzigingen heeft Barcelona bij de komst van de Olympische Spelen in 1992 voor het eerst gewerkt in een publieke/private samenwerking. In de focusgebieden hebben de stedelijke vernieuwing vooral geleidt tot kwaliteit verbetering van de woningvoorraad en openbare ruimtes. Dit is mede door de komst van verschillende leisure en educatieve voorzieningen tot stand gekomen. De huizenprijzen zijn in de periode 1992-2009 in beide gebieden harder gestegen dan het gemiddelde van Barcelona. Door de komst van de Olympische Spelen in 1992 heeft Barcelona zijn imago kunnen veranderen naar een internationale stad. Door deze imago verbetering die tot stand is gekomen door de stedelijke vernieuwing en infrastructurele verbeteringen heeft ertoe geleid dat Barcelona meer aantrekkelijker werd voor buitenlandse toeristen en bedrijven. Het Olympisch park heeft een gering positief effect gehad op de omliggende gebieden. Dit omdat de grootste stedelijke vernieuwingen bij het Olympisch dorp plaats vonden en het centrum. In de omliggende gebieden van het Olympisch park zijn vooral de openbare ruimtes van kwaliteit verbeterd.

77

 

H 11

Casestudie: de Olympische Spelen van Atlanta

§ 11.1 Olympische Zomerspelen Atlanta 1996 De Olympische Zomerspelen van de XXVIe Olympiade werden in 1996 georganiseerd in Atlanta (Georgia) gelegen in het zuidoosten van de Verenigde Staten. Deze Spelen staan ook wel bekend als de Centennial Games vanwege het feit dat ze precies een eeuw, na de eerste moderne Olympische Spelen in Griekenland, plaats hebben gevonden. Het internationaal Olympisch Comité heeft Atlanta (51 stemmen) boven Athene (35 stemmen) verkozen in de laatste ronde, tijdens de 96ste IOC sessie op 18 september 1990 in Tokyo. De Spelen vierden hun honderdjarig bestaan, niet (tot veler onbegrip) in Athene waar het in 1896 was begonnen, maar in de hoofdstad van de Coca-Cola Company, Atlanta. De beslissing van het Internationaal Olympisch Comité om de Spelen aan Atlanta toe te wijzen was vrij verrassend. Het IOC dacht dat Athene niet genoeg tijd zou hebben om de infrastructurele werkzaamheden, die nodig waren voor het organiseren van de Spelen, op tijd in orde te hebben. Atlanta was gastheer van de Olympische Zomerspelen van 19 juli tot en met 4 augustus 1996, een evenement dat zonder enige twijfel de grootste opgave is geweest in de geschiedenis van de stad. Voor het eerst in de historie waren alle lidstaten van het IOC, 197, ook daadwerkelijk op de Spelen aanwezig. Het aantal deelnemers steeg naar 10.788 ten opzichte van de 9.356 deelnemers in Barcelona (1992). Het Olympisch programma werd opnieuw uitgebreid, met beachvolleybal, mountainbike, softbal en vrouwenvoetbal. Het bevatte nu 26 takken van sport, waarvoor 1.838 medailles beschikbaar waren. (NOC*NSF, 2010) § 11.2 De stad Atlanta De Amerikaanse stad Atlanta, gelegen in de staat Georgia in het zuidoosten van de Verenigd Staten, kende in de jaren tachtig en negentig van de vorige eeuw een voornamelijk regionaal karakter. Hoewel de stad zelf ruim vierhonderdduizend inwoners heeft, kent de hele metropool Atlanta meer dan vier miljoen mensen. Atlanta werd in de jaren tachtig en negentig gekenmerkt door veel bedrijvigheid in voornamelijk financiële- en de dienstverlenende sector. Voor een stad met een regionale functie waren er opvallend veel hoofdkantoren van multinationals (UPS, Care, Coca-Cola, CNN, Delta Airlines) gevestigd. Atlanta wordt ook wel beschouwd als de hoofdstad van het Zuiden met als een van de voornaamste economische generatoren het Atlanta Hartsfield- Jackson International Airport en de hoogwaardige sportfaciliteiten. (Straeter, 2009; French & Disher, 1997). § 11.3 Schaalniveaus Atlanta § 11.3.1 Stedelijk schaalniveau Met stedelijk schaalniveau wordt het geografische gebied bedoeld, waarin ontwikkelingen op het gebied van economie en infrastructuur worden onderzocht. In deze casestudie behoort het Atlanta Metropolitan Statistical Area (MSA) tot het stedelijke schaalniveau. De stad Atlanta ligt in Fulton County en Dekalb County, maar de gehele MSA bestrijkt achttien counties (vergelijkbaar met gemeenten).

78

 

§ 11.3.2 Lokaal schaalniveau Er wordt op lokaal (wijk)niveau gekeken naar de impact van het Olympisch park op leefbaarheid en stedelijke vernieuwing in de aangrenzende gebieden; Techwood/ Clark Howell en Downtown Atlanta.

79

 

H 12

Wat waren destijds de redenen van het organiserend

Olympisch Comité van Atlanta om zich kandidaat te stellen voor de Olympische Spelen? § 12.1 Inleiding Initiatiefnemers van de Olympische Spelen hebben vaak vier doelen voor ogen die kunnen worden bereikt door het organiseren van grootschalige evenementen zoals de Spelen. Het eerste doel is het creëren van ‘legacy’ (nalatenschap) in de vorm van sportfaciliteiten en aanverwante voorzieningen die worden gerealiseerd voor de Spelen. Het tweede doel is het stimuleren van de economie door nieuwe (vastgoed)ontwikkelingen en bezoekers die geld uitgeven tijdens het evenement. Ten derde marketingkansen op het gebied van bedrijvigheid en toerisme. Als laatste wordt het organiseren van een grootschalig evenement ook gezien als katalysator voor stedelijke vernieuwing. (French & Disher, 1997). § 12.2 Gedachten achter het organiseren van de Olympische Spelen Atlanta heeft al in een vroeg stadium voorbereidingen getroffen op het organiseren van de Olympische Zomerspelen. Het is van belang dat de grootschalige investeringen in de organisatie van de Spelen een bijdrage leveren aan de maatschappij. Het organiseren van de Spelen dient als middel om toekomstige investering naar voren te halen, maar dient absoluut niet te worden gezien als doel op zich. De Atlanta Committee for the Olympic Games (ACOG) had de volgende vier doelen in het vizier met de kandidaatstelling voor de Olympische Spelen; Economie, Aantrekken bedrijvigheid, Sportfaciliteiten, Stedelijke vernieuwing. § 12.2.1 Economie voornaamste motief voor het organiseren van de Spelen waren de vermeende impulsen die de Spelen aan de stadseconomie zouden kunnen geven. Atlanta wilde volgen in de voetsporen van de meest winstgevende Olympische Spelen van Los Angeles in 1984. Atlanta heeft de Olympische Zomerspelen naar zich toegehaald om de plaatselijke economie van Georgia, waar Atlanta de hoofdstad van is, een ‘boost’ te geven. De binnenstad (Downtown) van Atlanta had te kampen met armoede en verpaupering. De eerste prioriteit van de stad was het opnieuw kracht geven aan gemeenschappen door middel van economische kansen in de vorm van banen. Door het organiseren van de Olympische Spelen wilde Atlanta meer economische zelfstandigheid creëren en lokale werkgelegenheid bevorderen. Daarnaast bleek dat het toerisme in Atlanta zich niet kon meten op gebied van cultureelen sociale bezienswaardigheden in vergelijking met andere grote steden in de Verenigde Staten. De Olympische Spelen moesten (buitenlandse) toeristen naar de stad trekken en zo de sector toerisme een impuls geven.

80

 

§ 12.2.2 Aantrekken bedrijvigheid De ACOG had, vanuit zakelijk perspectief, hoofdzakelijk de commerciële nalatenschap voor ogen die de Spelen zouden kunnen opleveren. Gezien de dienstverlenende aard van de plaatselijke economie waren de Olympische Spelen van Atlanta vooral gericht op het aantrekken van zakelijke bedrijvigheden, in de zin van eenmalige evenementen (congressen, sportevenementen, etc.) en verplaatsingen van kantoorwerkzaamheden naar Atlanta. Daarnaast moesten de Spelen van Atlanta ook de economische wereldbelangen van sponsors als Coca-Cola en CNN dienen (VGM, 2004). Atlanta zag de Spelen als kans voor internationale erkenning, met als doel gezien te worden als de “next great international city”. City branding is het versterken van het internationale imago en vloeien veelal voort uit de indirecte effecten van de Olympische Spelen. De verpaupering van de binnenstad en negatieve publiciteit hadden een ongunstig effect op de stijgende afhankelijkheid van de binnenstad van congressen en beursindustrie. De Spelen werden aangegrepen om aan te kunnen tonen dat Atlanta over goede faciliteiten beschikte om grote evenementen en beurzen te huisvesten. § 12.2.3 Sportfaciliteiten Atlanta omarmde al geruime tijd voor de Spelen de professionele en universiteit sportteams als gemeenschappelijk goed. Sinds 1985 ziet Atlanta sport als een economisch ontwikkelingsmiddel waarbij de Metro Atlanta Chamber of Commerce (kamer van koophandel) de eerste Amerikaanse handelsorganisatie was die sport erkende als miljoenen business. Atlanta heeft de Spelen aangegrepen om de sportfaciliteiten naar een hoger niveau te tillen, wat uiteindelijk tot extra economische impulsen moest leiden. § 12.2.4 Stedelijke vernieuwing In de jaren tachtig en negentig trokken talrijke bedrijven en de blanke middenklasse weg uit de stad naar de suburbane delen van de metropool Atlanta. Deze demografische verschuiving in combinatie met de toename van het aantal arme Afro-Amerikanen in de periode 1970 tot 1990 heeft gezorgd voor een onevenredig hoge concentratie van armoede en werkloosheid in Downtown Atlanta. Armoedebestrijding en het herstructureren van het centrum bleek één van de grootste opgaven voor de stad. (French & Disher, 1997). De Spelen moesten de katalysator vormen voor de herstructurering van vijftien arme en verpauperde wijken in- en rondom het stadscentrum en het leefklimaat in deze wijken duurzaam verbeteren. Door integrale gebiedsontwikkeling werd getracht de omliggende buurten in relatie tot het Olympisch park te verbeteren.

81

 

H 13 Welke economische effecten en ontwikkelingen op het gebied van infrastructuur, op stedelijk schaalniveau, hadden de Olympische Spelen in Atlanta (1996)? § 13.1 Inleiding Deze deelvraag is tweeledig en geeft enerzijds antwoord op de ontwikkelingen op economisch gebied die zijn vastgesteld (ex-ante en ex-post) naar aanleiding van de Olympische Spelen in Atlanta en belicht anderzijds veranderingen op het gebied van infrastructuur. Economie en infrastructuur worden onderzocht op stedelijk schaalniveau (§ 2.3) en daarbij wordt onderscheidt gemaakt tussen de periodes voor, tijdens en na de Spelen. § 13.2 Economie In dit hoofdstuk wordt beschreven in hoeverre de Spelen een impact gehad hebben op de bedrijvigheid, werkgelegenheid, BBP en het toerisme in Atlanta en op welke wijze deze economische effecten hebben bijgedragen aan de ontwikkelingen van de stad. Tevens moet worden vastgesteld of de Spelen hebben geleid tot een aantrekkelijker vestigingsklimaat en betere (inter)nationale concurrentiepositie van Atlanta. Er is in deze casestudie geen gebruik gemaakt van een referentiestad in de Verenigde Staten op het gebied van economie. § 13.3 Kosten en baten § 13.3.1 Kosten Om de Olympische Spelen te organiseren worden er investeringen gedaan. De ACOG was verantwoordelijk voor de investeringen met als grootste kostenposten; transport, telecommunicatie, veiligheid en permanente (sport)faciliteiten. De kosten voor de ACOG gedurende de periode voor aanvang van de Spelen werden steeds hoger geschat. Volgens het laatste budget voor de Spelen (1996) werden de kosten uiteindelijk op ruim US$ 1,7 miljard Amerikaanse Dollar geraamd (ex-ante). Uit onderzoek blijkt dat de totale kosten van de Spelen in Atlanta meer dan US$ 2.4 miljard bedroegen (volgens de waarde van de Amerikaanse Dollar in 2001, ex-post). Deze kosten waren aanzienlijk hoger dan aanvankelijk gedacht werd. De investeringen zijn hoofdzakelijk gedaan door het Olympisch Comité, de Atlanta Committee for the Olympic Games (ACOG), maar ook door de federale overheid, de staat Georgia en gemeente Atlanta. Hieruit blijkt dat de investeringen, door de ACOG, een grotendeels verantwoordelijk waren voor het direct effect op de economie in Atlanta.

82

 

§ 13.3.2 Opbrengsten De inkomsten van de Olympische Spelen zijn hoofdzakelijk afkomstig van de verkoop van TV rechten, sponsorgelden en kaartverkoop. De totale inkomsten werden geschat op US$1.7miljard Amerikaanse Dollar (ex-ante), waardoor het budget sluitend zou zijn. De totale inkomsten voor de ACOG na de Spelen zijn vastgesteld op ruim US$ 2,7 miljard Amerikaanse Dollar (ex-post). De organisatiekosten (operationele kosten) van de Olympische Spelen zijn volledig terugverdiend door verkoop van televisierechten en merchandising. De verkochte TV rechten en sponsorgelden hebben veruit de meeste opbrengsten opgeleverd, ook de inkomsten uit de kaartverkoop waren aanzienlijk. De Spelen van Atlanta stonden bekend als te commercieel door alle verkoop van merchandising en reclames van bedrijven. De Spelen eindigden met een batig saldo van US$ 300 miljoen Amerikaanse dollar (Straeter, 2009; Boersma et al, 2008). § 13.3.3 Totale kosten organisatie Spelen De totale kosten van de Olympische Spelen (inclusief de kosten voor de ACOG) zijn vastgesteld op ruim US$ 4,9 miljard Amerikaanse Dollar (ex-post). De kosten voor infrastructuur worden voor een groot gedeelte gedekt door nieuwe (buitenlandse) investeringen en subsidies van zowel de Federale als lokale overheden (Boersma, 2008). De totale kosten van de Spelen zijn in vergelijking met Barcelona (1992) en Sydney (2000) niet uitzonderlijk hoog of laag. Wel zijn de kosten van de Olympische investeringen relatief laag, vergeleken met die van Barcelona. Dit is te verklaren middels het feit dat de Spelen voor Atlanta uiteindelijk minder als katalysator van stedelijke transformatie hebben gediend zoals in Barcelona het geval was en er minder sportfaciliteiten gebouwd dienden te worden (Straeter, 2009). § 13.3.4 Directe impact (ex-post) De verwachte directe economische effecten zijn door Madden en Crowe (1997 en 1998) gecalculeerd middels het zogeheten Monash Multiregional Farecasting (MMRF) model (zie Tabel 23). De totale economische impact van de Olympische Spelen werden geschat op US$ 5,1 miljard (ex-ante). Madden & Crowe hebben de totale directe economisch effecten van de Atlanta uiteindelijk berekend op circa US$ 2,3 miljard (ex-post), zoals uit Tabel 23 blijkt (Straeter, 2009; ACOG, 1996). Dit staat gelijk met de totale uitgaven die de ACOG en de gezamenlijke overheden hebben gedaan en uitgaven van toeristen tijdens de Olympische Spelen. Het effect van overige private investeringen zijn in dit model niet meegenomen. Uit de ex-ante studie bleek dat er een directe impact van US$ 5.1 miljard werd verwacht, de uiteindelijke directe impact blijkt bijna US$3 miljard lager uit te vallen. Veelal worden deze studies gedaan in opdracht van partijen die baat hebben bij een positief beeld op het gebied van economie, om zo draagvlak voor het organiseren van de Spelen te creëren. (ACOG, 1996; Madden, 1997; Crowe, 1998; Straeter, 2009).

83

 

Tabel 23: Verwachte en vastgestelde directe economische impact van de Spelen in Atlanta, naar type directe economische impact (in miljoenen Amerikaanse Dollar) Type directe economische impact Totale directe economische impact Directe impact van de uitgaven aan de daadwerkelijke organisatie van de Spelen Directe impact van de uitgaven aan de bouw en aanleg van (sport)faciliteiten Directe impact van de uitgaven door toeristen

Atlanta Ex-ante

Ex-post

N.B.

2.307,9

N.B.

1.161,9

N.B.

1.146,0

Bron: Straeter, 2009 (bewerkt)

§ 13.3.5 Totale impact Olympische Spelen Volgens de Metro Atlanta Chamber of Commerce hebben de Olympische Spelen in tien jaar tijd meer dan US$ 5 miljard gegenereerd. De Spelen hebben nieuwe (buitenlandse)investeringen, bedrijvigheid en toerisme binnengehaald. Atlanta heeft gebruikt gemaakt van de Spelen door middel van ‘City branding’ en een verbeterd vestigingsklimaat en concurrentiepositie. Hoewel de directe economische impact van de Spelen vooraf te hoog werden geschat, is de totale impact van US$ 5,1 miljard over een periode van twaalf jaar wel gerealiseerd. § 13.4 Werkgelegenheid Atlanta § 13.4.1 Voor & tijdens de Spelen De Spelen werden georganiseerd met het oog op het aantrekken van bedrijvigheid. Het aantrekken van bedrijvigheid heeft tot logisch gevolg dat er ook meer banen worden gecreëerd. Daarnaast werd er beoogd op korte termijn banen te creëren door extra bouwactiviteit voor de Olympische Spelen en extra (buitenlandse)toerisme en zakelijke bezoekers (beurzen).

Tijdelijke werkgelegenheid De impact van de Spelen op korte termijn wordt geschat op 77.000 met vooral tijdelijke banen, aangenomen mag worden dat het effect voor Atlanta het grootste geweest is in vergelijking met de staat Georgia. De Spelen hebben direct 36.000 en indirect 41.000 banen opgeleverd, waarbij de impact het omvangrijkste bleek te zijn voor de hotel & entertainmentsector, horecasector, zakelijke dienstverlening en detailhandel (zie Tabel 24). Opvallend is dat de toename in de bouwsector relatief laag is gebleken. De verklaring voor deze toename in de werkgelegenheid zijn de bouwontwikkelingen voor de diverse (sport)faciliteiten van de Olympische Spelen en het organiseren van het evenement in het jaar dat de Spelen werden gehouden. Daarnaast is er extra bedrijvigheid naar Atlanta getrokken waar vooral de zakelijke dienstverlening van heeft geprofiteerd. Doordat gegevens over het totaal aantal banen (per economische sector) in Georgia/ Atlanta op korte termijn ontbreken, wordt niet duidelijk hoe groot het effect (in percentage) van de Spelen daadwerkelijk is geweest.

84

 

Tabel 24: Aantal banen dat als gevolg van de Spelen is ontstaan in Georgia tot en met 1996, naar type economische sector (in absolute aantal banen en procenten) Type economische sector

Aantal banen

%

Hotel- & entertainmentsector

18.067

23,5

Horecasector

11.689

15,2

Zakelijke dienstverlening

10.483

13,6

Detailhandel

8.871

11,5

Overige dienstverlening

3.900

5,1

Bouwsector

2.807

3,6

Gezondheidszorg

2.687

3,5

Transportsector

2.640

3,4

Overige sectoren

15.882

20,6

Totaal

77.026

100

Bron: ACOG, 1996; Arbes, 1996; Humphreys & Plummer, 2002; London East Research Institute, 2007; Straeter, 2009 (bewerkt)

Na de Spelen Op de lange termijn zijn er 25.000 fulltime en deeltijd banen aan de arbeidsmarkt toegevoegd. Dit is het gevolg van (inter)nationale bedrijven die zich na de Spelen in Atlanta hebben gevestigd (zie bedrijvigheid, 89). Deze cijfers moeten echter wel in context geplaatst worden, de regionale economie van Atlanta liet een significante groei zien tussen de jaren tachtig en negentig. Door de sterk groeiende regionale economie zijn er ruim 500.000 nieuwe banen gecreëerd. Hierdoor is de impact van de Spelen op de lange termijn moeilijk te beschrijven. (London East Research Institute, 2007; French & Disher, 1997; Straeter, 2009). § 13.5 Werkloosheid De groei in de werkgelegenheid heeft nauwelijks effect gehad op de werkloosheid in de stad. Uit het werkloosheidpercentage van Atlanta tussen 1992 en 2005 blijkt dat deze niet sterker is afgenomen in vergelijking met het nationaal gemiddelde (zie Grafiek 6). Het effect van de Spelen op de werkgelegenheid is vooral op korte termijn met tijdelijke banen zichtbaar, op lange termijn is dit effect echter minder geweest. Na de Spelen volgt de werkgelegenheid de nationale trendlijn. Het zuivere effect van de Olympische Spelen en haar impact op de werkgelegenheid zijn overschaduwd door de algemene trend van groei gedurende de jaren tachtig en negentig. Volgens het onderzoek van London East Research Institute hebben de Olympische Spelen hoofdzakelijk tijdelijke banen opgeleverd (French & Disher, 1997; Hotchkiss & Moore, 2003; Straeter, 2009).

85

 

Grafiek 6: Werkloosheidspercentage in Atlanta t.o.v. de Verenigde Staten in de periode 1990-2005

Bron: London East Research Institute, 2007 (bewerkt)

§ 13.6 Toerisme

Voor & tijdens de Spelen Atlanta was voor de Olympische Spelen in vergelijking met andere steden (Houston, Dallas, Philadelphia) in de Verenigde Staten weinig aantrekkelijk voor toeristen, met uitzondering voor congressen, beurzen en sportevenementen. De belangrijkste verklaring hiervoor was dat er in Atlanta weinig toeristische (cultureel, historisch en maatschappelijk) attracties aanwezig waren (Engle, 1999). Met de Olympische Spelen probeerde Atlanta een positie te verschaffen als leidend zakencentrum en beurs- en congresstad. De stijgende afhankelijkheid van de beursindustrie had last van verloedering en criminaliteit van de binnenstad (Downtown). Dit had een ongunstig effect op het aantrekken van nieuwe conventies.

Arbeidsmarkt toerisme Zoals blijkt uit de werkgelegenheidscijfers (§ 13.4) zijn er in de periode voor de Spelen ongeveer 30.000 (tijdelijke) banen gecreëerd. Vooral op korte termijn heeft de toerismesector geprofiteerd van de Spelen. Op de lange termijn zijn er geen gegevens beschikbaar of dit ook heeft geleid tot structureel meer werkgelegenheid.

Zakelijke bezoekers Sinds 1988 tot en met 1992 is er een stijging te zien in het aantal zakelijke bezoekers, dit komt onder andere door de toename van het aantal beurzen en toename in bedrijvigheid in Atlanta. In de periode 1994-1996 is er een structurele afname zichtbaar van het aantal zakelijke bezoekers (Engle, 1999; French & Disher, 1997) (zie Tabel 25). In het Olympische jaar namen de bezoekersaantallen af met 10% (Matsuda, 2008). Dit komt waarschijnlijk omdat niet veel bedrijven bijeenkomsten wilden organiseren tijdens de druk bezochte Spelen. Op de lange termijn is er geen significante stijging of daling zichtbaar. 86

 

Tabel 25: Bezettingraad hotels in Atlanta van beursbezoekers en toeristen in de periode voor en tijdens de Spelen Jaar

Aantal

Aantal

Aantal

Bezettingsgraad

conventies

deelnemers

bezoekers

hotels

in

Atlanta 1988

1.623

1.737.800

N.B.

N.B.

1989

1.662

1.800.792

N.B.

61,80%

1990

1.721

1.883.546

N.B.

62,20%

1991

1.854

2.152.386

N.B.

60,40%

1992

2.105

2.503.522

N.B.

63,10%

1993

2.321

2.753.412

6.058.000

67,40%

1994

2.410

2.985.641

7.009.900

71,90%

1995

1.560

3.102.455

7.342.000

72,90%

1996

2.280

2.780.000

6.695.000

68,80%

Bron: State of Utah: Governor’s Office of Planning and Budget (bewerkt)

Buitenlandse toeristen Het aantal buitenlandse toeristen stijgt in aanloop van de Spelen met een piek in het Olympisch jaar en de maand waarin het evenement plaats vind (zie Grafiek 7). Op korte termijn, vooral in het Olympische jaar, was de toename van het aantal buitenlandse toeristen in Atlanta veel groter dan in de Verenigde Staten als geheel. De Spelen hebben het buitenlandse toerisme in Atlanta op korte termijn dus wel gestimuleerd (Engle, 1999; French & Disher, 1997; Straeter, 2009). Hotels en restaurants hebben sterk geprofiteerd van het grote aantal toeristen op korte termijn in een korte periode na de Spelen. De bezoekers hebben een recordbedrag van US$ 14,7 miljard uitgegeven waarvan de meerderheid is uitgegeven in de maanden na de Olympische Spelen (Engle, 1999; Straeter, 2009).

Bezettingsgraad hotels De bezettingsgraad van hotels in Atlanta is sinds 1988 gestegen. Dit is een gevolg van de beursindustrie in de stad. Opvallend is dat het totaal aantal bezoekers, net als Barcelona, sterk is gedaald in het Olympisch jaar. Het totaal aantal bezoekers van de stad is gedaald met 650.000. De bezettingsgraad van hotels daalde van 72,9% in 1995 naar 68% in 1996 (zie Tabel 25). De gemiddelde kamerprijzen zijn daarentegen sterk gestegen net als de totale opbrengsten (Boersma et al, 2008).

Na de Spelen In de periode voor de Spelen had Atlanta weinig toeristische attracties. Pas vanaf 2005 zijn er toeristische attracties zoals het Georgia Aquarium en World of Coca-Cola ontwikkeld. Deze trekpleisters hebben direct effect had op het toerisme, zoals is terug te zien in het aantal buitenlandse toeristen (zie Grafiek 7) (Metro Atlanta Chamber of Commerce, 2006).

87

 

Beurs- en congresindustrie (zakelijke bezoekers) In de periode na de Spelen blijven de bezoekersaantallen stabiel ten opzichte van voorgaande jaren (Straeter, 2009). Dan krijgt deze te maken met een beduidende terugval van het aantal boekingen in 2000. Volgens onderzoekers is deze afname veroorzaakt door de Zomerspelen, omdat de focus lag op het organiseren van de Spelen, in plaats van het promoten en aantrekken van lange termijn congresbedrijvigheid. Een aantal omvangrijke conventies hebben zich verplaatst naar andere steden door gebrek aan adequate ruimte, belevingswaarde en veiligheidsoverwegingen (Engle, 1999; French & Disher, 1997; Straeter, 2009).

Buitenlandse toeristen In 1997 is er een scherpe daling zichtbaar en blijft tot 1999 volatiel. Vanaf 1999 is er een significante stijging zichtbaar in het aantal buitenlandse bezoekers. De Spelen hebben gezorgd voor extra investeringen in de bestaande sportvoorzieningen van de stad. Door het hoge kwaliteitsniveau van deze faciliteiten zijn er vanaf 1999 tot 2005 meer sportevenementen georganiseerd dan iedere andere stad in de wereld. Op dergelijke evenementen komen zowel nationale als internationale toeristen af wat een sterke toename in het aantal toeristen tot gevolg heeft (§ 12.2.3). Grafiek 7: Verandering van het aantal zakelijke, buitenlandse en totale toeristen in Atlanta in vergelijking met het aantal toeristen in de Verenigde Staten in de periode 1988-2000 (in groeipercentage t.o.v. het voorgaande jaar)

Bron: Office of Travel & Tourism Industries, 2009; London East Research Institute, 2007; Straeter, 2009 (bewerkt)

88

 

§ 13.7 Bedrijvigheid Hoewel Atlanta de Spelen wilde gebruiken om problemen van armoede in de binnenstad (Downtown) aan te pakken, prevaleerde uiteindelijk het doel om investeringen en bedrijven aan te trekken. Atlanta werd in de jaren tachtig en negentig gekarakteriseerd door vooral regionaal- en nationale bedrijvigheid. De ACOG heeft getracht met de Spelen de bedrijvigheid te stimuleren door te investeren in het vestigingsklimaat om zo de concurrentiepositie te versterken. Kortom de Spelen werden aangegrepen om Atlanta te profileren als leidend zakencentrum (Boersma et al, 2008). § 13.8 Vestigingsklimaat

Voor de Spelen De kamer van koophandel van Atlanta heeft samen met private partijen US$ 8 miljoen geïnvesteerd in promotie van de stad. Promotiecampagnes zoals ‘Forward Atlanta’ en ‘Georgia Global Now’ moesten twintig nieuwe hoofdvestigingen aantrekken en zo (direct) 6.000 banen en (indirect) 12.000 banen opleveren. Alle campagnes moesten de zogenaamde ‘Legacy’ van de Spelen vergroten in de vorm van toename in de werkgelegenheid, investeringen en toerisme (Humphreys & Plummer, 2002). In Atlanta zijn er voor de Spelen de nodige sportfaciliteiten gebouwd of verbouwd. Er is geïnvesteerd in stedelijke parken, zoals het Centennial Olympic Park, een groot beursgebouw, Atlanta Convention, en een internationaal sportcomplex, International Sportsplaza (Straeter, 2009).

Na de Spelen Vooral in 1997, ten opzichte van 1992, groeide het aantal bedrijven in Georgia erg sterk (zie Grafiek 8). Wanneer specifiek naar een branche wordt gekeken, zoals de bouw- en dienstverleningssector, dan is er eenzelfde beeld zichtbaar. Dit is mede een gevolg van de Spelen omdat er is geïnvesteerd in telecommunicatie, sportfaciliteiten en de kwaliteit van voorzieningen in Downtown Atlanta. Er zijn investeringen naar voren zijn gehaald zoals het verbeteren van het Hartsfield-Jackson Atlanta International Airport en het aanleggen van hoogwaardige telecommunicatie infrastructuur. Grafiek 8: Illustreert de veranderingen van het aantal bedrijven in Georgia (aangenomen Atlanta verantwoordelijk) en de Verenigde staten in de bouwsector, dienstensector en totaal in de periode 1992-2001 (in groeipercentages t.o.v. het voorgaande jaar)

Bron: U.S. Census Bureau, 2009; Straeter, 2009; bewerkt 

89

 

Uit het bovenstaande figuur, van het U.S. Census Bureau (2009), blijkt dat het totale aantal bedrijven in Georgia in de periode 1992-2001 beduidend sterker steeg dan in de hele Verenigde Staten. Uit deze grafiek blijkt ook dat vooral de zakelijke dienstverlening van de Spelen heeft geprofiteerd, zowel op korte als lange termijn. De bouwsector blijkt echter alleen op korte termijn geprofiteerd te hebben. § 13.9 Concurrentiepositie Atlanta

Voor de Spelen Voor de Olympische Spelen was Atlanta een stad die zich graag wilde profileren als internationaal zakencentrum. Dit imago had het echter niet bij bestuurders van bedrijven. Met live televisieuitzendingen kon Atlanta zich presenteren aan het internationale publiek en zich presenteren als een wereldstad. Een wereldwijde opiniepeiling, uitgevoerd voor en na de Spelen, openbaarde dat de positieve waarnemingen over Atlanta onder beleidsmakers bijna waren verdubbeld, in vergelijking met de periode voor de Spelen.

Na de Spelen De concurrentiepositie van Atlanta is onder andere verbeterd door de Olympische Spelen omdat Imagoverandering en profilering (promotie) als internationale vestigingsstad hebben gedragen aan de toename van de bedrijvigheid in Atlanta (interview McSwain CBRE, 2010; Straeter, 2009; Atlanta Chamber of commerce, 2006). Het vestigingsklimaat is door de investeringen voor de Spelen sterk verbeterd wat zich vertaald in een sterkere concurrentiepositie. Op basis van data, verstrekt door de Metro Atlanta Chamber of Commerce, zijn er in 2006 bijna 1.600 internationale bedrijven gevestigd in Atlanta die werkgelegenheid verschaffen aan bijna 80.000 mensen vanuit de regio, dit is 30% meer dan in het Olympische jaar (1996). Meer dan 20% van deze toename, in de afgelopen tien jaar, komt vanuit het buitenland. Atlanta werd sinds de Spelen gezien als aantrekkelijke, volwassen en alternatieve vestigingsplaats voor bedrijven, omdat de huisvestingslasten vergeleken met New York relatief laag zijn en bereikbaarheid van het vliegveld goed is (Metro Atlanta Chamber of Commerce, 2006). § 13.10 Economische groei (BBP)

Voor de Spelen Het Bruto Binnenlands Product, hierna te noemen als BBP, (aangenomen: grotendeels bepaald door het BBP van Atlanta) van Georgia is voor de Spelen weinig beweeglijk geweest. In de jaren 1995, 1996 en 1997 is er pas een duidelijke toename in het BBP zichtbaar. Dit is hoofdzakelijk te wijten aan de bouwontwikkelingen rondom het sportevenement. Vooral in 1996 en 1997 is het BBP in Georgia veel sterker gegroeid dan het landelijke gemiddelde van de Verenigde staten, met in het Olympische jaar een uitschieter met meer dan 10% t.o.v. 1995 (zie Grafiek 9) (Straeter, 2009).

Sectorniveau Op sectorniveau is er sprake van grote fluctuaties in sectoren die sterk gerelateerd zijn aan de Olympische Spelen. Vooral de hotelindustrie maakt een sterke groei door in het jaar de van het evenement, (zie Grafiek 8), maar het jaar na de Spelen wordt dit gecorrigeerd. Een vergelijkbare situatie is zichtbaar in de bouw en transport & nutsvoorzieningen sectoren, (zie Grafiek 8) die in de aanloop van de Spelen een sterke groei doormaken, het effect is weliswaar wel gematigd ten opzichte van de hotelsector en investeringen. Dit wijst dus op een duidelijk effect op de economische ontwikkeling op korte termijn (PricewaterhouseCoopers, 2004). 90

 

Na de Spelen Ook in het eerste jaar na de Spelen groeide het BBP in Georgia veel sterker dan in de Verenigde Staten. In de jaren daarna was de toename in het gehele land groter, maar was er toch sprake van structurele groei. Deze structurele groei heeft Atlanta mede te danken aan de Spelen, maar ook aan de regionale economische groei (Straeter, 2009).

Sectorniveau Gezien het feit dat hotels minder dan 1% van het BBP in de staat Georgia vertegenwoordigen in vergelijking met de bouw, transport & nutsvoorzieningensector die gezamenlijk 15% van het BBP vertegenwoordigen, is het niet verrassend dat de schommelingen in de laatst genoemde sectoren niet zo groot zijn als die van de hotel en toerisme sectoren (PricewaterhouseCoopers, 2004). Grafiek 9: Ontwikkeling van het BBP in Georgia (aangenomen: grotendeels bepaald door het BBP van Atlanta) t.o.v. de Verenigde Staten, periode 1994- 2005

Bron: Economy Watch, 2009; Bureau of Economic Analysis, 2009; bewerkt

De fluctuaties in de groeipercentages duiden op economische conjunctuur, dit betekend dat de invloeden van de Olympische Spelen geen uitwerkingen meer hebben op het Bruto Binnenlands Product op de langere termijn. Vanaf 2000 is er een opwaartse trend zichtbaar.

91

 

Deelconclusie: Economische effecten Economie was een van de belangrijke pijlers voor Atlanta om zich kandidaat te stellen voor de Olympische Spelen van 1996. De investeringen (kosten) voor de Spelen werden grotendeels met privaat geld gefinancierd met de verkoop van televisierechten, kaarten en merchandising. Uiteindelijk zijn de gerealiseerde kosten en opbrengsten positief uitgepakt met een batig saldo van US$ 300 miljoen Amerikaanse Dollar (French & Disher, 1997; ACOG, 1996; Straeter, 2009). De organisatie van de Spelen hebben vooral op korte termijn effect gehad op de arbeidsmarkt van Atlanta. Op basis van de werkgelegenheidscijfers kan er geconcludeerd worden dat andere economische trends, zoals de algemene groei van de regionale economie, de werkgelegenheid in Atlanta sterk heeft beïnvloed. De Spelen hebben op korte termijn geleid tot een opleving van de werkgelegenheid, maar zoals blijkt waren dit voornamelijk tijdelijke banen in met name de bouwsector, horeca & entertainment en toerisme. De bijdrage van de Olympische Spelen is op de lange termijn slechts gering geweest (French & Disher, 1997; Hotchkiss & Moore, 2003; Straeter, 2009). Het effect van de Spelen op het toerisme zijn vooral zichtbaar op de korte termijn. In het Olympische jaar, was de toename van het aantal buitenlandse toeristen in Atlanta veel groter dan in de Verenigde Staten als geheel. Het aantal zakelijke bezoekers en toeristen is in de periode na de Spelen sterk teruggelopen De Spelen hebben het toerisme in Atlanta op korte termijn dus wel, maar (Engle, 1999; Boersma et al, 2008; Straeter, 2009). Er kan worden geconcludeerd dat de Spelen attractieve waarden hebben gehad maar dat dit maar van korte duur is geweest, op lange termijn hebben de Spelen duidelijk geen invloed meer gehad op toerisme. De bedrijvigheid van Atlanta heeft structureel geprofiteerd van de Spelen. Investeringen en inspanningen ten behoeve van de Spelen hebben het vestigingsklimaat van Atlanta aanzienlijk verbeterd. Op de korte termijn hebben de bouw- en dienstensector het meest profijt gehad, maar bedrijvigheid in Atlanta heeft ook op de lange termijn geprofiteerd. Atlanta werd sinds de Spelen gezien als aantrekkelijke, volwassen en alternatieve vestigingsplaats voor bedrijven, omdat de huisvestingslasten vergeleken met New York relatief laag zijn en bereikbaarheid van het vliegveld goed is. Ook promotie en heeft bijgedragen aan een betere bekendheid waardoor Atlanta haar concurrentiepositie heeft versterkt (CBRE, 2010; Metro Atlanta Chamber of Commerce, 2006). Tenslotte kan worden bepaald of de Olympische Spelen de drijfveer is geweest voor de economische ontwikkelingen in de vorm van het Bruto Binnenlands Product. Vooral op korte termijn is er een sterke stijging te zien in het BBP, dit komt voornamelijk door de bouwontwikkelingen en extra uitgaven van toeristen voor en tijdens de Spelen. Na de Spelen daalde het BBP onder het landelijke niveau en bleef constant tot 2001. Daarmee kan geconcludeerd worden dat de Spelen op de lange termijn beduidend minder effect gehad op de economische ontwikkeling van Atlanta. Op korte termijn hebben Atlanta en de

staat

Georgia

wel

geprofiteerd

van

de

Olympische

Spelen

(Straeter,

2009;

PricewaterhouseCoopers, 2004).

92

 

H 14 Hadden de Olympische Spelen invloed op ontwikkelingen op het gebied van infrastructuur en (sport)faciliteiten, op stedelijk schaalniveau, in Atlanta (1996)? § 14.1 Inleiding Atlanta’s infrastructuur had begin jaren negentig te kampen met veroudering en verpaupering. Er was ontoereikend budget beschikbaar voor onderhoud en renovatie van de stedelijke infrastructuur in decennia voor dat de Spelen werden gehouden (French & Disher, 1997). In aanloop naar de Zomerspelen heeft de stad een aantal stappen ondernomen om de infrastructuur te verbeteren en te moderniseren. De toenmalige burgemeester (Maynard Jackson) van Atlanta heeft in 1994 een Task Force opgericht die de behoefte van de stad, op het gebied van korte- en lange termijn infrastructuur, moest bestuderen. Hieruit zijn aanbevelingen aangedragen waaruit bleek dat er ongeveer US$700 miljoen nodig was voor verbetering van de algemene voorzieningen zoals; bruggen, (snel)wegen en het afvalwater- en rioolsysteem, vliegveld, telecommunicatie en het openbaar vervoer. Daarnaast was er nog eens ruim US$ 620 miljoen nodig voor nieuwbouw en verbetering van (sport)faciliteiten (City of Atlanta, 1996). § 14.2 Algemene voorzieningen § 14.2.1 Wegennet

Voor de Spelen Er is ruim US$ 63 miljoen geïnvesteerd in onderhoud en verbreding van (snel)wegen, tevens werd er 126 kilometer aan zogenaamde HOV (High Occupancy Vehicle) banen aangelegd. De HOV banen zijn aangelegd om het carpoolen te promoten en is daarom alleen toegankelijk voor auto’s met twee of meerdere inzittenden. Er is niet geïnvesteerd in de uitbreiding van het weggenet in en rondom Atlanta waardoor de bereikbaarheid niet is verbeterd. Er zijn ook geen stappen ondernomen om de slechte luchtkwaliteit in de stad te verbeteren (City of Atlanta, 1996).

Tijdens de Spelen Tijdens de Olympische Spelen waren er herhaaldelijk problemen met het transporteren van Atleten en toeschouwers van en naar de evenementen. De files en verkeersopstoppingen die het gevolg waren van deze massa verplaatsing, bracht de discussie op gang waarom er niet was geïnvesteerd in nieuwe (snel)wegen en openbaar vervoer.

Na de Spelen Ook na de Spelen ondervond Atlanta hinder door achterstallig onderhoud aan wegen in de stad. Op de lange termijn zijn er weinig tot geen veranderingen zichtbaar op het gebied van bereikbaarheid en luchtkwaliteit. Atlanta heeft nog steeds last van congestieproblemen op de hoofd en binnenstedelijke wegen (interview McSwain CBRE, 2010).

93

 

§ 14.2.2 Vliegveld

Voor de Spelen Het vliegveld is een belangrijk (inter)nationaal verkeersknooppunt voor Atlanta en heeft mede aan het Hartsfield- Jackson Atlanta International Airport te danken, dat het bij de eerste poging, de Olympische Spelen binnen wist te halen. Zonder het vliegveld, dat fungeerde als toegangspoort voor tienduizend atleten, negenennegentig duizend werknemers en vrijwilligers van het nationaal Olympisch Comité en meer dan twee miljoen bezoekers, had Atlanta weinig kans gemaakt op de Spelen (French & Disher, 1997; Engle, 1999). Het Hartsfield- Jackson Atlanta International Airport is zonder twijfel een van de belangrijkste economische generatoren in Georgia en Atlanta, waarin continue wordt geïnvesteerd. In de aanloop naar de Spelen (1995) heeft men het Hartsfield Improvement Program (HIP) opgezet. Atlanta had US$ 455 miljoen vrijgemaakt voor dit programma, dat afgerond moest zijn voor de Olympische Spelen. Een aantal belangrijke projecten in dit programma zijn de voltooiing van het Atrium (winkel en eetgelegenheden) en de uitbreiding van de beveiliging, douane en de bagagehal. Tevens moest het programma voorzien in de algemene verbetering van de gebruiksvriendelijkheid. Op het gebied van passagier en/of vrachtcapaciteit is er niet specifiek voor de komst van de Olympische Spelen geïnvesteerd (Atlanta-Airport, 2010).

Na de Spelen Het vliegveld heeft na de Spelen zijn positie als nationaal- en internationaal verkeersknooppunt versterkt. Hartsfield-Jackson Airport mag zich sinds 1998 de drukste passagierluchthaven van de wereld noemen (Atlanta- Airport, 2010). § 14.2.3 Afvalwater- en rioolsystemen

Voor de Spelen Het afvalwater- en rioolsysteem was verouderd en daarom aan modernisering en uitbreiding toe. Het systeem was onderling verbonden en had onvoldoende capaciteit om grote hoeveelheden (afval)water te verwerken tijdens hevige neerslag. Een gevolg hiervan was dat de waterzuiveringsinstallatie het overtollige, veelal nog vervuilde water, in de Chattahoochee rivier liet lopen. Atlanta werd beboet door de staat met US$ 20.000 per dag voor de milieuvervuiling. De stad bleek voor de Spelen niet in staat om een efficiënt systeem te ontwikkelen en te financieren (French & Disher, 1997; City of Atlanta, 1996).

Na de Spelen De Spelen hebben wel degelijk invloed gehad op de vernieuwing en modernisering van het afvalwater- en rioolsysteem. De gedachte dat Atlanta in de wereldpers zou verschijnen met problemen rondom de infrastructuur, was een stimulans om de infrastructurele problemen versneld op te lossen. Om deze verbeteringen te kunnen bekostigen heeft de overheid de afvalwater- en rioolbelasting verhoogd. US$ 150 miljoen van deze belastingverhoging werd gebruikt voor het uitbreiden en moderniseren van het water en rioolwatersysteem. Investeringen door de (federale) overheid in infrastructuur hebben de problemen niet op kunnen lossen. In 1997 moest Atlanta US$ 7.2 miljoen boete betalen voor milieuvervuiling door het lozen van afvalwater in de Chattahoochee rivier (City of Atlanta, 1996). 94

 

§ 14.2.4 Telecommunicatie

Voor de Spelen De telecommunicatie infrastructuur van Atlanta heeft in de voorbereiding van de Spelen een enorme stap voorwaarts gezet. Er is geïnvesteerd in wereldwijde uitzendcommunicatie en daarnaast meer dan 644.000km aan geavanceerde glasvezelkabel geïnstalleerd om de IT- toepassingen gereed te brengen voor de toekomst.

Na de Spelen De investeringen in de telecommunicatie infrastructuur hebben geleid tot het aantrekken van bedrijvigheid naar de Downtown Atlanta. Voornamelijk technologie georiënteerde bedrijven, zoals Philips, hebben zich hierdoor gevestigd in het zakencentrum (CBD) van Atlanta (interview McSwain CBRE, 2010; VGM, 2004). § 14.2.5 Openbaar vervoer

Voor & tijdens de Spelen De metropool Atlanta is de jaren voor het Olympische evenement flink in populatie gegroeid. De metropool beslaat 18 counties (gemeenten) waarvan Fulton en Dekalb County worden voorzien van MARTA (Metropolitan Atlanta Rapid Transit Authority) met metro en bus diensten. In de aanloop naar de

Spelen

is

er

relatief

weinig

geïnvesteerd

in

het

verbeteren

van

de

openbaar

vervoersmogelijkheden. MARTA heeft haar systeem uitgebreid met drie nieuwe metrostations. Dit bleek niet voldoende om de massa tijdens de Spelen te verplaatsen, en heeft daarom geleid tot grote bereikbaarheid- en vervoersproblemen. Tijdens de Spelen werden er dagelijks ongeveer 1.3 miljoen ritten afgelegd per bus of metro, dit was vier keer de normale belasting (MARTA, 2010; French & Disher, 1997).

Na de Spelen Voor de Spelen heeft MARTA zich steeds meer toegelegd op het gebied van kwaliteitsverbetering en service voor haar klanten op het gebied van veiligheid, toegankelijkheid en gebruiksvriendelijkheid. Daarnaast heeft men getracht een alternatief te bieden voor de fileproblematiek en luchtvervuiling door het uitbreiden van het systeem in noord, zuid en westelijke richting. De meeste metroprojecten werden afgerond in 2000. Nieuwe busdiensten en veiligheid zijn de hoofdpunten voor de toekomst. § 14.3 Voorzieningen Olympische Spelen § 14.3.1 (Sport)faciliteiten

Voor de Spelen Een van de redenen waarom Atlanta de Spelen van 1996 heeft gekregen, was de kwaliteit van haar bestaande (sport)faciliteiten. Dankzij de hoogwaardige Amerikaanse sportinfrastructuur waren veel accommodaties beschikbaar of met beperkte aanpassingen geschikt te maken voor de Spelen. Toch zijn er in de aanloop van de Spelen nieuwe voorzieningen gebouwd, (zie Tabel 26). Atlanta heeft gekozen voor een decentrale aanpak, door het overgrote deel van de sportvoorzieningen te lokaliseren in het centrumgebied (Downtown) van Atlanta, in de zogenaamde ‘Olympic Ring’ (ACOG, 1996; French & Disher, 1997).

95

 

Atlanta heeft in aanloop naar de spelen de plannen rondom sportinfrastructuur geprobeerd afzet na de Spelen gegarandeerd te krijgen. Sportorganisaties en andere partijen zoals projectontwikkelaars en beleggers werden in het ontwikkelingsproces betrokken waardoor het risico werd verspreid (Boersma et al, 2008). § 14.3.2 Olympisch dorp De huisvesting voor atleten en organisatoren in een geconcentreerd gebied wordt aangegeven als het Olympisch dorp en dateert uit 1932 van de Los Angeles Zomerspelen. Ook in Atlanta is er het Olympisch dorp gebouwd die onderdak bood aan 16.500 atleten en organisatoren. De sportaccommodaties zijn gelokaliseerd op de campus van het Georgia Institute of Technology (Georgia Tech), gelegen naast de wijk Techwood/ Clark Howell Homes. Daarnaast zijn er nog acht extra Olympische dorpen gebouwd voor evenementen die buiten de ‘Olympic Ring’ waren gelokaliseerd. Het organiserend Comité (ACOG) hanteerde de stelregel dat de afzet van de nieuwbouw appartementen na de Spelen gegarandeerd moest zijn, anders moest er worden uitgeweken naar bestaande bouw. Het Olympisch dorp werd daarom gebouwd met het oog op studentenhuisvesting op de lange termijn, na de Spelen. De bestaande studentenwoningen zijn in aanloop naar de Spelen gerenoveerd. Voor de Spelen voorzag Georgia Tech in huisvesting voor minder 7.000 van haar 13.000 studenten. Het Olympisch dorp bood Georgia Tech de kans om haar huisvestingcapaciteit te vergroten met 38%, dit betekende extra huisvesting voor 2.700 studenten. Een deel van het Olympisch dorp (2.000 woningen) werd na de Zomerspelen overgedragen aan de Georgia State University, de universiteit had voor de Spelen geen campusvoorzieningen voor haar studenten. Tijdens de Spelen was het Olympisch dorp verdeeld in twee gebieden, respectievelijk het woongebied, dat bestond uit slaap en eetgelegenheden en de ‘internationale zone’. De zogenaamde internationale zone voorzag de atleten in recreatie en entertainment tijdens het evenement. Ook na de Spelen maken studenten gebruik van de winkel- en recreatie/entertainment mogelijkheden die het voormalig Olympisch dorp te bieden heeft. Hoewel bekritiseerd, omdat het dorp werd geconfisqueerd door de universiteitgemeenschap en het dichterbij Midtown, dan bij Downtown is gelokaliseerd, had het Olympisch dorp een significant effect op de populatie van jong volwassenen in het centrum van de stad. Daarnaast droeg de studentenhuisvesting bij aan de aantrekkelijkheid van de universiteiten en de revitalisering van de stad op het gebied van openbaar vervoer (studentenvervoer), winkelfaciliteiten (supermarkt), openbare ruimte, voetgangerspaden en parken. Vanuit financieel oogpunt was de beschikbaarheid van grond en de gezamenlijke financiering door de ACOG een succes. De totale kosten van de bouw bedroegen US$ 195 miljoen Amerikaanse Dollar. (Boersma, et al, 2008; French & Disher, 1997; Engle, 1999).

96

 

§ 14.3.3 Olympic Stadium/Turner Field Het Olympisch stadion is de grootste en duurste ontwikkeling geweest voor de organisatie van de Zomerspelen. Het Turner field stadion deed dienst als Olympisch stadion waar onder andere de opening- en sluitingsceremonie werden gehouden. Na de Spelen werd het stadion met 85.000 stoelen omgebouwd tot een stadion met 50.000 stoelen voor de Atlanta Braves (honkbal). Het voormalige Atlanta-Fulton County stadion van de Atlanta Braves, werd gesloopt en ingericht als parkeerplaats. De bouw van het Olympisch stadion heeft US$ 209 miljoen gekost en is grotendeels gefinancierd door de ACOG. De CODA (Corporation for Olympic Development) heeft in samenwerking met de ACOG, gemeente en woongemeenschappen de naastgelegen achterstandswijk helpen renoveren. Reden hiervoor was dat Atlanta wilde doen voorkomen dat ook de mensen uit lagere inkomensklassen profiteerden van de Spelen. In werkelijkheid is dit niet het geval geweest. Alleen de buurten aangrenzend aan het Olympisch park en andere Olympische locaties hebben geprofiteerd (French & Disher, 1997; Engle, 1999; Boersma et al, 2008). Tabel 26: Overzicht van de ontwikkelde en verbouwde sportfaciliteiten voor de Olympische Spelen, links de investeringen door de ACOG en rechts de totale kosten* Faciliteit

ACOG investering

Totale kosten

Olympisch Stadion (Turner Field)

$ 189

$ 209

Georgia International Horse Park

$ 28

$ 90

Wolf Creek Shooting Complex

$ 17

$ 17

Stone Mountain Tennis Center

$ 18

$ 18

Lake Lanier Rowing Center

$ 10

$ 10

Olympisch dorp

$ 47

$ 194

Natatorium

$ 21

$ 24

Alexander Memorial Coliseum

$ 1,5

$ 1,5

Stadiums – Morris Brown/Clark Atlanta University

$ 37

$ 37

Basketbaal Arena – Morehouse College

$ 11

$ 11

Tennis Facility – Spelman College

$1

$1

Drug Testing Center – Morehouse School of Medicine

$1

$1

Interdenominational Theological Center

$ 0,8

$ 0,8

Georgia Tech University

Atlanta University Center

Georgia Sate University $2

$2

Clayton County International Park

Gymnasium Renovation

$0

$3

Totaal

$ 385

$ 620

Bron: Atlanta Committee for the Olympic Games; bewerkt *Investeringsbudget voor bouw/renovatie van permanent faciliteiten

97

 

Na de Spelen De sportscene is een van de grootste zichtbare successen van Atlanta sinds de Spelen zijn gehouden, daarom mag de stad zich de “Sports Capital of the World” noemen. Er was in Atlanta geen sprake van bezorgdheid over het exploiteren van de (sport)faciliteiten na de Spelen. De sportvoorzieningen zijn door universiteiten en professionele sportorganisaties in gebruik genomen, waardoor Atlanta ook niet bang hoefde te zijn voor de zogenaamde ‘witte olifant’, het langdurig leegstaan van stadions na de Spelen. De sportfaciliteiten hebben na de Spelen veelal de sportbestemming gehouden. Atlanta heeft naast de Spelen meer grote sportevenementen georganiseerd dan welke andere stad in de wereld. De economische impact van het organiseren van sportevenementen, in de regio Atlanta van 1999 tot 2005, worden geschat op meer dan US$ 1,5 miljard. Sport is en blijft een belangrijke economische en maatschappelijke rol spelen voor de stad en regio (Metro Atlanta Chamber of Commerce, 2006). § 14.3.4 Totale kosten in infrastructuur De totale kosten die zijn gemaakt op het gebied van infrastructuur bedragen US$ 1.32 miljard. Investeringen in het wegennet, vliegveld, openbaar vervoer en het afvalwater- en rioolsysteem bedroegen samen US$ 700 miljoen. De totale kosten voor de nieuwbouw en verbouw van (sport)faciliteiten bedroegen voor de ACOG bijna US$ 400 miljoen en in zijn totaliteit US$ 620 miljoen. De Spelen hebben bijgedragen aan het verbeteren van de bestaande sportfaciliteiten en vormen daarmee en blijvende ‘legacy’ (nalatenschap) voor de stad (French & Disher, 1997). Deze investeringen in de infrastructuur zijn hoofdzakelijk van privaat kapitaal gefinancierd.

98

 

Deelconclusie: Infrastructuur en (sport)faciliteiten De Olympische Spelen worden vaak gebruikt als katalysator voor stedelijke vernieuwing, maar ook op het gebied van infrastructuur kunnen de Spelen een meerwaarde voor de stad betekenen. De omvang van de investeringen in infrastructurele werken en (sport)faciliteiten zijn afhankelijk van de motieven om de Olympische Spelen te organiseren. Atlanta had niet het doel om verschillende (Olympische) locaties en de stad als geheel beter bereikbaar te maken. Alleen de korte termijn (Olympisch jaar), werd in acht genomen. Investeringen in infrastructurele voorzieningen zijn door de komst van de Spelen naar voren gehaald, maar Atlanta heeft kansen laten liggen om structurele problemen structureel te verhelpen. Het (snel)wegennet is ondanks de extra investeringen niet verbeterd of geoptimaliseerd. Atlanta veel last heeft van files en opstoppingen, daarnaast is de luchtkwaliteit sterk afgenomen. Het vliegveld heeft echter wel geprofiteerd van de komst van de Spelen omdat investeringen naar voren zijn gehaald om de algemene gebruiksvriendelijkheid van het vliegveld te verbeteren. Deze investeringen zijn hoofdzakelijk uitgevoerd omdat het luchtvaart een belangrijke economische sector is voor de stad en regio. Het afvalwater- en rioolsysteem waren verouderd, maar door de komst van de Spelen is de stad erin geslaagd om een aantal noodzakelijke aanpassingen door te voeren. De Spelen hebben weliswaar investeringen naar voren gehaald en subsidies van de federale overheid aangetrokken, maar de problemen rondom het afvalwater- en rioolsysteem blijven aanhouden. De telecommunicatie infrastructuur is door de komst van het sportevenement grotendeels vernieuwd en gereed gemaakt voor de toekomst. Vooral na het evenement heeft de stad van deze investering geprofiteerd. Hier heeft Atlanta mogelijkheden rondom de Spelen aangegrepen om investeringen naar voren te halen, wat heeft geresulteerd in een aantrekkelijker vestigingsklimaat. Het openbaar vervoersnetwerk is nog steeds onderontwikkeld. Pas na de Spelen zijn er stappen ondernomen om het onvoldoende ontwikkelde openbaar vervoersnetwerk uit te breiden en te vernieuwen. De nieuwe sportaccommodaties (Olympisch dorp) zijn gebouwd op de Georgia Tech campus. Tijdens de ontwikkeling werd er al rekening gehouden met het feit dat de woningen na de Spelen als studentenhuisvesting zouden gaan dienen. Het dorp heeft een positief effect gehad op de omliggende wijken zoals Techwood/Clark Howell omdat er publieke voorzieningen werden gerealiseerd en geïnvesteerd

in

openbare

ruimte

en

openbaar

vervoer.

Toch

was

de

impact

van

de

sportaccommodaties bescheiden in vergelijking met Barcelona en Sydney, omdat vooral de universiteiten hebben geprofiteerd van de nieuwe woningen. In aanloop naar de Spelen is er ruim US$ 600 miljoen geïnvesteerd om de kwaliteit van de sportvoorzieningen naar een hoger niveau te tillen. Atlanta heeft ingezien dat sport een belangrijke economische generator voor de stad is en heeft met de organisatie van een de Spelen bewezen een echte sportstad te zijn. De sportfaciliteiten zijn hoogwaardig en waar nodig geoptimaliseerd en is tot op de dag van vandaag belangrijk voor de lokale economie. Het sociaal- economisch belang van de sportfaciliteiten vormt een belangrijke legacy van de Spelen.

99

 

Kortom, Atlanta heeft op het gebied van algemene voorzieningen steken laten vallen. In de periode voorafgaand aan de Spelen hadden publiek- private partijen de handen in een kunnen slaan om de infrastructuur te optimaliseren. Een betere bereikbaarheid had Atlanta nog aantrekkelijker gemaakt voor nieuwe bedrijven, culturele evenementen en toerisme. Daarnaast draagt een efficiënter gebruik van het openbaar vervoer en een betere bereikbaarheid bij aan verbetering van het milieu (Boersma, 2008). Alleen de sportaccommodaties en sportfaciliteiten behoren tot een belangrijke fysieke nalatenschap van de Spelen voor zowel de stad als regio Atlanta.

100

 

H 15 Wat waren de beweegredenen van het organiserend Olympisch Comité om het Olympisch park op die specifieke locatie te ontwikkelen en welke transformatie heeft het doorgemaakt? § 15.1 Inleiding In dit hoofdstuk wordt het Olympische park beschreven. Het Centennial Olympic Park wordt gezien als een van de belangrijkste fysieke nalatenschap van de Olympische Spelen. Het park kreeg de naam Centennial Olympic park omdat de Spelen van 1996 bekend staan als de Centennial Games. § 15.2 Redenen Olympisch Comité Voor de Olympische Spelen werden gehouden was de locatie, wat nu Centennial Olympic park is, een verpauperd industriegebied met verlaten bedrijfshallen, vervallen huizen en donkere straten. Het werd gezien als onaantrekkelijk, onaangenaam en onveilig. In november 1993 veranderde dit alles toen, CEO en voorzitter van de ACOG, Billy Payne uit het raam van zijn kantoor keek. Zijn kantoor lag naast het gebied wat nu het Centennial Olympic park heet. Hij kreeg op dat moment het idee om dit onderontwikkelde en vervallen gebied te ontwikkelen tot een bruisende ontmoetingsplaats voor bezoekers en inwoners. Zijn idee was enerzijds geïnspireerd op zijn ervaring van het Plaza de España in Barcelona tijdens de Olympische Spelen in 1992 en anderzijds omdat hij zich realiseerde dat het gebied zich midden in de zogenaamde ‘Olympic Ring’ bevond. Het was daarom een ideale locatie voor bezoekers en inwoners om samen de Olympische festiviteiten te vieren. Het Centennial Olympic Park ligt midden in Downtown Atlanta. Het gebied is omsloten door het hoteldistrict (oost) en aan de andere kant het Georgia World Congress Center (west). Het park is gelokaliseerd vlakbij de belangrijke vraag generatoren, in de vorm van sportfaciliteiten zoals het Philips stadion en daarnaast het Congress Center. De ontwikkeling van het gebied vormde een magneet voor nieuwe ontwikkelingen op het gebied van entertainment, zoals Georgia Aquarium en Coca-Cola World die zich hebben gevestigd op Centennial Park West in de periode na de Spelen. § 15.3 Welke transformatie heeft het gebied doorgemaakt? Voor de Olympische Spelen was het een haveloos gebied, maar door het park heeft het gebied zich ontpopt tot een kernpunt voor ontwikkelingen in het centrum van Atlanta’s zakendistrict. De realisatie van het park heeft US$ 80 miljoen (prijspeil 1993) gekost en is geheel privaat gefinancierd. Inwoners en bedrijven konden destijds doneren in de vorm van herdenkingsbakstenen voor US$ 35 per stuk. Het park is ontwikkeld door het Georgia World Congress Authority en deze organisatie heeft ook de operationele verantwoordelijkheid over het Park. Het Olympisch park is 8,5 hectare groot en is daarmee het grootste stedelijke groenvoorzieningproject, ontwikkeld in de Verenigde Staten, in meer dan 25 jaar.

101

 

Tijdens de Spelen Ten tijden van de Spelen diende het park als centrale ontmoetingsplaats voor bezoekers en inwoners om de Olympische festiviteiten samen te vieren. Tevens was er het zogenaamde ‘Sponsor Village’ gebouwd waar alle sponsoren een stuk park konden gebruiken voor promotiedoeleinden en amusement.

Na de Spelen Na de Olympische Spelen werd een groot gedeelte van het park afgesloten, opnieuw ingericht en vormgegeven voor dagelijks gebruik. In maart 1998 werd het nieuw ingerichte park geopend voor haar bezoekers met als prominente bezienswaardigheid, de Fountain of Rings. Het enige vastgoed wat tot het Olympisch park behoord, is het bezoekerscentrum waar bezoekers informatie kunnen verkrijgen over het park, de Olympische Spelen en overige attracties en bezienswaardigheden die Atlanta te bieden heeft. Aan de overzijde van het park ligt het Centennial park West en daar zijn het Georgia Aquarium en World of Coca-Cola gevestigd. Figuur 7: Centennial Olympic Park

Figuur 8: Fountain of Rings

Bron: Rob Goosen, 2010

Bron: Metro Atlanta Chamber of Commerce, 2006

Bij iedere show van de Fountain of Rings (Figuur 7) wordt er informatie gegeven over de Olympische Spelen en het Centennial Olympic Park. Ontspanningswei (Figuur 7) met faciliteiten voor evenementen en World of Coca-Cola en Georgia Aquarium aan het einde van het park. Links van deze foto’s ligt het CNN center, Philips Arena, Georgia World Congress Center en de Georgia Dome. Rechts ligt Downtown Atlanta. In de tien jaar volgend op de Olympische Zomerspelen van Atlanta is er meer dan US$ 1,8 miljard aan ontwikkeling van hotels, kantoorgebouwen, residentieel vastgoed en entertainment ontwikkelt in Downtown Atlanta. De katalysator van bijna alle groeiontwikkelingen is het Olympisch park, welke is getransformeerd van een verlaten gebied tussen het Georgia World Congress Center en Atlanta’s hoteldistrict tot een welvarend zaken en toeristisch epicentrum. (Metro Atlanta Chamber of Commerce, 2006; Centennial park, 2010). Na de Spelen is het Olympische park omgebouwd om residentiële,

kantoor

en

entertainment

ontwikkelingen

mogelijk

te

maken.

Atlanta’s

zakengemeenschap steunde de ontwikkelingen rondom het Centennial Olympic park (French & Disher, 1997). Het park wordt verantwoordelijk gehouden voor de duurzame ontwikkelingen van Downtown (Barling, 2003; City of Atlanta 2004; London East research Institute, 2001). 102

 

§ 15.4 Welke bestemming heeft het Olympisch park anno 2010? Het Centennial park heeft een tweeledig doel: het dient als Atlanta’s nalatenschap van de Olympische Spelen en is een vrije ontmoetingsplaats voor iedereen. Het park is sponsor van nationale feestdagen maar organiseert ook festivals, inzamelingsacties en particuliere evenementen. Deze evenementen, samen met het normale dag- tot dag verkeer, brengt elk jaar ongeveer drie miljoen bezoekers naar deze stedelijke oase (French & Disher, 1997; Marvin, 2010).

103

 

H 16 In hoeverre is het Olympisch park in Atlanta (1996) van invloed geweest, op lokaal schaalniveau, op het gebied van leefbaarheid en op de stedelijke vernieuwing? § 16.1 Inleiding In dit hoofdstuk komt leefbaarheid aan de orde. Hierbij wordt er gekeken of de ontwikkeling van het Centennial Olympic Park effect heeft gehad op de leefbaarheid in de aangrenzende gebieden. De focusgebieden in dit onderzoek zijn Techwood/ Clark Howell en Downtown Atlanta. Techwood/ Clark Howell is een wijk gelegen in Downtown en beiden gebieden grenzen aan het Centennial Olympic Park. Leefbaarheid wordt onderzocht aan de hand van onderzoeksmethoden van het ministerie van VROM. Er wordt op de volgende zeven factoren getoetst; criminaliteit, werkloosheid, etnische afkomst, samenstelling wijk, inkomensniveau, recreatie & groen en bereikbaarheid. In het geval van Atlanta wordt er ook gekeken naar het armoedepercentage in de focusgebieden. Op basis van deze gegevens wordt bepaald of de komst van het Olympisch park structurele veranderingen teweeg hebben gebracht op het gebied van leefbaarheid. Atlanta werd voor de Spelen niet gezien als aantrekkelijke stad met een aangenaam leefklimaat. Dit kwam met name door de hoge misdaadcijfers, armoede en gebrek aan etnische diversiteit. Dankzij de Olympische Spelen, programma’s (Olympic Legacy Program) en organisaties (CODA, CAP) opgericht om de leefbaarheid in met name achterstandswijken te verbeteren. De gegevens wijken af van de oorspronkelijk gestelde tijdsvlak van 1994 tot 2006, maar zijn gedaan van de periode 1990 tot 2000. § 16.2 Locatie Downtown Atlanta en Techwood/ Clark Howell Homes Het gebied tussen het Olympisch dorp en het Centennial Olympic Park wordt aangeduid als Techwood/ Clark Howell Homes (zwart kader). Deze wijk is gelokaliseerd op waardevolle grond tussen de campus van Georgia Tech Institute for Technology en het centrumgebied. Downtown Atlanta is het centrum van de stad (rood kader). Dit gebied wordt afgeschermd met infrastructurele barrières door de Interstates 75 en 85 en aan de andere zijden Northside Drive NW (zie Figuur 9). voor overzicht focusgebieden Atlanta. Het Olympisch Park (groen kader) grenst aan beiden gebieden.

104

 

Figuur 9: Ligging van de focusgebieden ten opzichte van het Olympische park

Bron: Openstreetmap (bewerkt)

§ 16.3 Achtergronden focusgebieden § 16.3.1 Downtown (centrum) Uit historisch perspectief dankt de kern van Atlanta haar succes aan de nabijheid van de spoorwegen naar het noorden en het westen van het land, later kwam daar ook de Atlantic Railroad bij. Atlanta is gesticht als knooppunt van deze spoorwegen die samenkwamen op Five Points, de historische kern van de stad. Tegenwoordig dient de stadskern voornamelijk als werk- en recreatiegebied voor mensen uit de suburbs. De stad Atlanta overlapt gedeelten van Fulton en Dekalb County. In de jaren zeventig en tachtig trokken de talrijke bedrijven en inwoners weg, de stad verloor meer dan 17% van zijn inwoners aan de suburbs. Sinds de jaren negentig, voornamelijk na de Spelen, is het aantal inwoners weer lichtelijk gestegen. In 2000 had Downtown 8.500 inwoners in vergelijking met 6.200 inwoners in 1990 (ADA, 2010).

105

 

§ 16.3.2 Techwood/Clark Howell Begin 1935, ten tijden van de grote depressie, heeft de federale overheid het eerste sociale woningprogramma opgezet voor de Verenigde Staten. Dit programma was gericht op het stimuleren van de economie en het aanpakken van onveilige en verouderde huisvesting voor de lagere sociale klassen. Atlanta was de eerste stad die 8,5 hectare beschikbaar heeft gesteld voor de ontwikkeling van het eerste sociale woningbouwproject, genaamd Techwood, welke haar deuren opende in 1935. De vraag naar deze nieuwe sociale woningbouwprojecten was groot gedurende de grote depressie, daarom werden de aanvragers zorgvuldig gescreend op een vaste baan en persoonlijke omstandigheden, voordat zij werden toegelaten tot een van de appartementen. Vijf jaar later werd er in opdracht van de Atlanta Housing Authority (AHA), onderdeel van de US Departement of Housing and Urban Development (HUD), een tweede project naast de Techwood Homes gebouwd, genaamd Clark Howell Homes (Newman, 2002).

§ 16.3.3 Jaren tachtig en negentig Gedurende de jaren tachtig kregen beide sociale woningbouwprojecten te maken met toenemende criminaliteit, steeds minder etnische diversiteit en werkloosheid, waardoor het gebied het predicaat achterstandswijk kreeg. Begin jaren negentig diende de Techwood en Clark Howell woningen als centrale opvangplaats voor de armen. De slechte conditie van Techwood/Clark Howell was het resultaat van vier samenhangende factoren: (1) Slechte kwaliteit van de woningen en onlogische indeling van de wijk, waardoor de ontwikkeling niet waren geïntegreerd met de omliggende buurten. (2) Onoplettend en slecht management door de AHA. (3) Federaal beleid die sociale woningbouw concentreerde in één wijk. (4) Gebrek aan sociale voorzieningen. § 16.3.4 Atlanta Housing Authority (AHA) Door de komst van de Olympische Spelen heeft de AHA gerealiseerd dat de periode voor de Spelen het geschikte moment was om de wijk te revitaliseren. Voorzitter en CEO van de AHA, Glover, maakte dankbaar gebruik van de ontwikkelingen rondom de Olympische Spelen. Door de ligging van de wijk ten opzichte van het Olympisch park en het Olympisch dorp werden de atleten, organisatoren en begeleiders geconfronteerd met armoede en criminaliteit. Met Techwood/Clark Howell als uithangbord van slechte sociale woningbouw en een falende sociale woningbouwbeleid, bedacht Glover het 1993 HOPE VI plan welke tot revitalisering van de bestaande wijk moest leiden. Gebruik makend van de Spelen en de ontwikkelingen rondom Centennial Park, kon Glover het ontwikkelingsplan op de politieke agenda krijgen. Glover benaderde de gemeente, de Atlanta public school board, en publieke en private partijen zoals ACOG, HUD en private investeerders, met een visie voor Techwood/ Clark Howell. In deze visie moest het aanzien van de wijk en het leefklimaat voor de inwoners ingrijpend worden verbeterd (COHRE Atlanta, 2007; Newman, 2002). § 16.3.5 Herontwikkelingen Techwood/Clark Howell naar Centennial Place Met de komst van de Spelen en het Olympisch park is een eenmalig situatie ontstaan waarin zowel private als publieke partijen hebben samengewerkt om de herontwikkeling van Techwood/ Clark Howell Homes naar Centennial Place mogelijk te maken. Het Centennial park heeft bijgedragen aan een complete transformatie van het Downtown Atlanta, waardoor de aangrenzende gebieden zoals Techwood/Clark Howell hier direct van hebben geprofiteerd. 106

 

Deze ingrijpende herontwikkeling werd mogelijk gemaakt door subsidies van de federale overheid, de ACOG (die verantwoordelijk was voor de ontwikkeling van het Olympisch park/dorp) en banken die voor de Spelen eenmalig soepel om wilden gaan met financieringsrisico’s (COHRE Atlanta, 2007; Marvin, 2010). § 16.4 Armoedepercentage

Voor de Spelen Atlanta werd voor de Spelen gekenmerkt door veel armoede. De middenstand is weggetrokken naar de suburbs van de metropool. Hierdoor bleven de minder kansarme inwoners achter waardoor er deze mensen in een isolement terechtkwamen. Het armoedepercentage van de bewoners van Techwood/Clark Howell in 1990, zoals blijkt uit Grafiek 10, was erg hoog (75%). Dit was onder andere het gevolg van het concentreren van de aller armste in een wijk. Zoals blijkt was het percentage van de inwoners in Techwood/ Clark Howell ruim 48% hoger dan het gemiddelde van de stad. Het percentage van huishoudens die onder de armoedegrens woonde in Downtown lag voor de Spelen op 80%, dit is ruim 53% hoger dan de stad Atlanta en 5% hoger dan in Techwood/Clark Howell Homes (French & Disher, 1997). Grafiek 10: Armoedepercentage Techwood/Clark Howell (1990) en Centennial Place (2000)

Bron: U.S. Census Bureau; bewerkt

Na de Spelen Het percentage inwoners wat onder de armoedegrens woont in Techwood/ Clark Howell is gedaald van 75% in de tijd van alleen sociale woningbouw, naar ruim 40% ten tijden van Centennial Place. Dit is een afname van 35% door de herontwikkeling van de wijk, maar het percentage blijft ver boven het niveau van de stad (17%) en regio (10%) Atlanta. Het uiteindelijke plan van herontwikkeling van Techwood/Clark Howell werd na de Spelen gebruikt als model voor andere achterstandswijken (Boston, 1995; Naparstek et al, 2000). Downtown Atlanta heeft geen gegevens over de situatie na de Spelen, aangenomen mag worden dat het percentage is gedaald door de vele overheidsprogramma’s om de armoede in het centrum aan te pakken. Er is getracht met het Empowerment zone en Downtown Improvement District (DID) de kansarme inwoners aan een baan te helpen.

107

 

§ 16.5 Criminaliteit In de jaren negentig behoorde de stad Atlanta tot een van de gewelddadigste steden in de Verenigde Staten. Dit had vooral te maken met een hoge werkloosheid, slechte scholing, gebrek aan sociale voorzieningen en hoge concentratie lage inkomens in het centrum. Criminaliteit in de stad is vanaf de jaren vijftig tot eind jaren tachtig verdrievoudigd. In 1990 is het aantal delicten gedaald en bleef constant tot 1996. Na 1996 is een scherpe daling te zien wat zich heeft voort gezet tot 2006. § 16.5.1 Downtown

Voor de Spelen In aanloop naar de Spelen zijn er een aantal maatregelen doorgevoerd om criminaliteit te verminderen. De zogenaamde ‘Empowerment Zone’ was een maatregel om bedrijven vanuit de suburbs terug naar het centrum te krijgen. Deze bedrijven werden aangemoedigd om werkloze mensen aan te nemen in ruil voor belastingvoordelen. (Downtown Improvement district). Tabel 27: Criminaliteitscijfers Downtown in de periode 1992 tot en met 2000 Categorie

Periode voor de Spelen

Periode na de Spelen

1992

1993

1994

1995

1996

1997

1998

1999

2000

Moord

29

37

25

27

15

11

15

13

1

Verkrachting

106

65

75

65

48

44

53

44

33

Overval

1.297

1.280

1.266

1.208

810

839

844

803

702

Mishandeling

1.429

1.478

1.417

1.266

1.019

897

904

833

888

Inbraak

1.639

1.743

1.494

1.555

1.437

991

1.110

1.025

1.130

Diefstal

11.034

9.590

10.252

10.554

12.111

9.059

8.381

8.600

8.177

Autodiefstal

1.579

1.788

1.734

1.408

1.313

1.098

1.287

1.332

1.434

Bron: Atlanta Police Department (bewerkt)

Na de Spelen Zoals blijkt uit Tabel 27 is er sterke afname zichtbaar in het aantal incidenten. Dit kan worden verklaard aan de hand van de verbeterde woningvoorraad (zie § 17.6) en daling in de werkloosheid (§ 13.5). De criminaliteit is na de Spelen weliswaar sterk afgenomen, maar blijft relatief hoog in vergelijking met de suburbs (Bingham et al, 2006). Inwoners hebben door investeringen in openbare/ publieke ruimtes zoals straatverlichting en voetpaden een veiliger gevoel gekregen (Bingham et al, 2006). § 16.5.2 Techwood/Clark Howell Homes

Voor de Spelen Begin jaren tachtig was er een toename in de criminaliteit door gebrek aan etnische diversiteit en hoge werkloosheid. Tot aan de Spelen was misdaad normaal in Techwood/Clark Howell, het behoorde tot het alledaagse leven van de bewoners. Voor een deel was de hoge mate van criminaliteit te wijten aan de centrale ligging en de nabijheid aan de snelwegen (I75 en I85). De wijk was daarmee toegankelijk voor mensen die op zoek waren naar drugs en prostituees. Het hoge aantal leegstaande woningen en een veelvoud aan afgeschermde binnenplaatsen, vormde perfecte locaties voor bendes en drugshandelaren. (Turbov &Piper, 2005)

108

 

In 1992 moest de veiligheidsafdeling van de AHA gemiddeld 470 keer per maand uitrukken. Deze cijfers gecombineerd met 3.000 politieoptredens komt uit op een totaal van 8.640 delicten in 1992. Techwood was verantwoordelijk voor 0.814 misdaden per wooneenheid en Clark Howell voor 0.718. Dit was statistisch gezien vele malen gewelddadiger in vergelijking met de rest van de stad en Downtown (COHRE Atlanta, 2007; Turbov & Piper, 2005; Newman, 2002). Tabel 28 geeft een indicatie van de staat waarin de buurt Techwood/ Clark Howell voor de Olympische Spelen verkeerde. De onderstaande tabel bevat zeven categorieën van misdaad en maakt de criminaliteit zichtbaar in de periode 1993 tot en met 2001 (Turbov & Piper, 2005; op basis van misdaadrapporten van de Atlanta Police Departement). Tabel 28: Criminaliteit voor en na herontwikkeling, 1993 en 2001 1993 Techwood/Clark Howell

2001 Centennial Place

% verandering

Moord

1

1

0

Verkrachting

3

0

-100

Overval

61

8

-87

Mishandeling

108

2

-98

Inbraak

29

13

-55

Diefstal

38

18

-53

Autodiefstal

18

20

11

Totaal

258

62

-76

Bron: Atlanta Police Department (bewerkt)

Na de Spelen Na de herontwikkeling van Techwood/ Clark Howell tot Centennial Place, is de criminaliteit in dit politiedistrict met 76 % gedaald, met uitzondering van autodiefstal. De oorzaak van deze scherpe daling is te wijten aan het herontwikkelen van de wijk. Er is huisvesting gecreëerd voor verschillende huishoudens met diverse inkomensniveaus en sociale voorzieningen ontwikkeld voor de kansarme inwoners van de wijk (Boston, 1995; COHRE Atlanta, 2007; Turbov & Piper, 2005). § 16.6 Werkloosheid § 16.6.1 Downtown

Voor de Spelen Het werkloosheidpercentage in Downtown was volgens het bureau of Labor Statistics in 1990 ruim 7.2% in vergelijking met het stedelijke gemiddelde

van 9.2 % en 5.1 % in regio Atlanta. De

verschillen tussen Downtown, de stad (-2%) en de regio (+2.1%) komen door de relatief veel voorkomende sociale woningbouw in de stad. De suburbs huisvesten vooral de rijkere inwoners waardoor het verschil tussen de stad en regio groter zijn.

Na de Spelen Central Atlanta Progress (CAP) is een non-profit organisatie die is op gericht om de leefbaarheid van Downtown te verbeteren, door het aantrekken van bedrijvigheid naar het centrum van de stad. In de periode na de Spelen is de werkgelegenheid in Downtown gegroeid met bijna 10%. Tussen 1990 en 2000 zijn er meer dan 11.000 nieuwe banen toegevoegd aan de arbeidsmarkt (Atlanta Regional Commission). Het werkloosheidpercentage is gedaald van 7.2% in 1990 naar 3.2% in 2000 en is relatief laag te noemen in vergelijking met regio Atlanta (5.4%) en de staat Georgia (5.2%). 109

 

Het werkloosheidspercentage in de Verenigde Staten was in 2000 gemiddeld 5.9% in 2000 (Turbov & Piper, 2005). § 16.6.2 Techwood/Clark Howell Homes Voor de Spelen In Techwood/ Clark Howell participeerden in 1990 circa 36 % van de bewoners op de arbeidsmarkt, in vergelijking met het 63 % in de stad en 73 % in de regio. Van deze arbeidskrachten was 26.5 % werkloos, vergeleken bij de 9.2 % van de stad en de 5.1 % in de regio Atlanta (Turbov & Piper, 2005). Grafiek 11: Participatie van inwoners van Centennial Place op de arbeidsmarkt in 1990 t.o.v. 2000 (%) in vergelijking met de stad en metropool Atlanta

Bron: Turbov & Piper, 2005; U.S. Census Bureau; bewerkt

Na de Spelen Het aantal inwoners wat actief op de arbeidsmarkt participeert, is tussen 1990 en 2000 gestegen van 36% naar 69%. Dit is gemiddeld 6% meer dan in de stad en 2% minder dan in regio Atlanta. Het aantal volwassen arbeidskrachten en volwassenen met een baan zijn sinds 1990 bijna verdubbeld. Het werkloosheidpercentage is gedaald in 1990 was 26,5% werkeloos en in 2000 24.6 %, dit is een marginale afname van 1.9%. Het werkloosheidpercentage blijft onevenredig hoog in vergelijking met de stad, regio, Georgia en de Verenigde Staten (COHRE Atlanta, 2007; Turbov & Piper, 2005). Ook hier kan deze positieve verbetering worden toegekend aan de herontwikkeling tot Centennial Place waardoor er verschillende huishoudens met werk in de wijk kwamen.

110

 

§ 16.7 Etnische afkomst § 16.7.1 Downtown

Voor de Spelen Demografische verschuivingen vanuit de stad naar de suburbs en afname van de raciale diversiteit in Atlanta’s populatie, zijn voor de Spelen belangrijke ontwikkelingen geweest. Ruim 90% van de totale bevolking van Downtown was voor de Spelen van Afro-Amerikaanse afkomst. Deze inwoners waren over het algemeen kansarm (French & Disher, 1997).

Na de Spelen De jaren na de Spelen is er ondanks de vraag naar woningen in Downtown en ontwikkelingen rond het Centennial park een minimale veranderingen (-3%) zichtbaar op het gebied van etnische afkomst, zie Tabel 29. Toch hebben voornamelijk jonge rijke blanken (+ 13%) zich na de Spelen in Downtown willen vestigen waardoor het er meer diversiteit is ontstaan. Toch zijn het hoofdzakelijk AfroAmerikanen die in Downtown wonen (French & Disher, 1997; COHRE Atlanta, 2007). § 16.7.2 Techwood/Clark Howell Homes

Voor de Spelen Voor de Olympische Spelen waren overwegend arme Afro-Amerikanen gevestigd die in de sociale woningbouwprojecten Techwood/Clark Howell. Ruim 87% van de totale populatie was AfroAmerikaans, zie Tabel 29. Tabel 29: Populatie en demografische data in en rondom Centennial Place t.o.v. de stad en metropool Atlanta in de periode 1990 en 2000 Indicator Populatie groei 1990-2000 Blank

Afro-Amerikaans

Centennial Place

Stad Atlanta

Atlanta MSA

-23,6%

5,7%

45,1%

1990: 421 (10,5%)

1990: 122.327 (31,0%)

1990: 2.020.017 (71,3%)

2000: 829 (28,2%)

2000: 138.352 (33,2%)

2000: 2.589.888 (63,0%)

Verandering: 96,9%

Verandering: 13,1%

Verandering: 28,2%

1990: 3.396 (86,7%)

1990: 264.262 (67,1%)

1990: 736.153 (26,0%)

2000: 1.919 (65,3%)

2000: 255.689 (61,4%)

2000: 1.189.179 (28,9%)

Verandering: -43,5%

Verandering: -3,2

Verandering: 61,5%

Bron: U.S. Census Bureau, 2010 (bewerkt)

Na de Spelen Techwood/Clark Howell verloor bijna een kwart van haar populatie door herontwikkeling van de wijk naar Centennial Place. Tussen 1990 en 2000 is Centennial Place meer divers geworden, dit komt enerzijds door het gedwongen vertrek van vele Afro-Amerikanen (-44%) naar andere wijken, en anderzijds doordat er blanken en Aziaten zich hebben gevestigd in de nieuwe woningen. De blanke populatie is bijna verdubbeld in 2000 ten opzichte van 1990. Dit kwam mede doordat het management van Centennial Place ook rekening hield met kredietwaardigheid van de bewoners, waardoor het voor de meerderheid van de voormalige sociale woningbouw inwoners niet mogelijk was om terug te keren (COHRE Atlanta, 2007). Het resultaat voor de buurt was een hoger percentage blanken en Aziaten (ongeveer 40%) tegenover minder Afro-Amerikanen waardoor de samenstelling in etnische afkomst vergelijkbaar is met de stad Atlanta (COHRE Atlanta, 2007; Turbov & Piper, 2005). 111

 

§ 16.8 Samenstelling wijk § 16.8.1 Downtown Er zijn in de periode voor de Spelen geen exacte gegevens beschikbaar over de samenstelling van de wijk Downtown Atlanta heeft een relatief jong stadscentrum. De gemiddelde leeftijd van de inwoners ligt tussen 18-24 en 25-39 jaar, zie Tabel 30. De gemiddelde inwoner van Downtown heeft een middelbaar school en/ of universiteitsdiploma en wonen over het algemeen in Midtown en het zuidelijke deel van Downtown Atlanta (Butler Street en Grant Park). Door de ontwikkeling van het Olympisch dorp (studentenhuisvesting) is het aantal studenten/ jonge inwoners in Downtown aanzienlijk gestegen ten opzichte van 1990 (Marvin, 2010). Tabel 30: Samenstelling bevolkingsgroepen naar leeftijd in 2000 Blank

Afro-Amerikaans

Overig

Leeftijd

Man

Vrouw

Man

Vrouw

Man

Vrouw

Onder 5 jaar

80

70

48

36

14

17

5 – 17 jaar

151

165

130

156

20

17

18 – 24 jaar

2.805

3.137

795

1.286

316

263

25 – 39 jaar

949

645

250

233

228

170

40 – 64 jaar

701

614

291

194

54

133

65 – 84 jaar

225

475

73

120

2

12

85 +

17

106

8

20

2

4

Bron: U.S. Census bureau, 2000 (bewerkt)

§ 16.8.2 Techwood/Clark Howell Homes Er zijn in de periode voor de Spelen geen exacte gegevens beschikbaar over de samenstelling van de wijk. Door de vele parken, scholen en recreatie mogelijkheden (Olympische Park) in Centennial Place, is het een zeer kindvriendelijke buurt te noemen. Na de Spelen werd de wijk gekenmerkt door zowel studenten, ouderen (65+), jonge gezinnen en eenpersoons huishoudens. Exacte gegevens over de samenstelling voor herontwikkeling naar Centennial Place en over de huidige samenstelling zijn niet beschikbaar (Techwood Homes, 2006). § 16.9 Inkomensniveau § 16.9.1 Downtown

Voor de Spelen De inkomensniveaus van huishoudens in Downtown lagen voor de Spelen betrekkelijk laag. Ruim 80% van de huishoudens had jaarlijks minder dan US$ 20.000 dollar te besteden. Het gemiddelde jaarinkomen van een huishouden in Downtown lag in 1990 tussen de US$ 0 en US$5000. (CODA 1993; French & Disher, 1997).

112

 

Na de Spelen Na de Spelen lag het gemiddelde jaarinkomen tussen de US$ 4.000 en US $24.000 dollar (2000). Deze inkomensniveaus waren iets lager vergeleken met het gemiddelde inkomen van de stad Atlanta en onevenredig laag in vergelijking met de regio, zie Grafiek 12. In 2002 lag het inkomensniveau rond de US$ 30.000 per jaar, het verschil tussen lage en hoge inkomens is groot, tussen de US$ 10.000 en US$ 220.000 (ADA, 2010; City of Atlanta, 2004). De hogere inkomensniveaus in Downtown komen doordat er meer kwalitatieve woningen zijn gebouwd en het percentage van inwoners die hun middelbare school hebben afgemaakt hoger ligt dan voor de Spelen. De ontwikkeling van het Olympisch park heeft de vraag naar woningen gestimuleerd waardoor vooral (blanke) huishoudens met een hoger inkomen zich hebben gevestigd in het centrum (Marvin, 2010). § 16.9.2 Techwood/Clark Howell Homes

Voor de Spelen De huurders van het voormalige Techwood/ Clark Howell hadden een gemiddeld jaarinkomen (1990) tussen de US$ 3,200 en US$ 7.300. Deze inkomensniveaus stonden gelijk aan 22% van het gemiddelde inkomen in de stad Atlanta en 14% van metropool Atlanta. Het is niet verwonderlijk dat de

gemiddelde

jaarinkomens

zo

laag

liggen

als

er

wordt

gekeken

naar

het

hoge

werkloosheidpercentage (26%) van de inwoners (COHRE Atlanta, 2007; Turbov & Piper, 2005). Grafiek 12: Inkomensniveau van Techwood/ Clark Howell (1990) en Centennial Place (2000) afgezet tegen het gemiddelde inkomensniveau van de stad en metropool Atlanta

Bron: U.S. Census Bureau; bewerkt 

Na de Spelen Tussen 1990 en 2000 is het gemiddelde huishoudinkomen gestegen met 174%. Per inwoner is het jaarinkomen toegenomen met 272%. Zoals verwacht ligt het gemiddelde inkomen van een huishouden nog steeds onder het niveau van de stad en regio. Dit komt omdat de wijk uit 30% sociale woningbouw bestaat. Het jaarinkomen ligt op gemiddeld US$ 20.000 in vergelijking met de stad (US$ 38.000) en (US $56.000) in de regio. Het verschil tussen de stad/regio en Centennial Place is significant afgenomen maar de suburbs huisvesten nog steeds de hoger opgeleide, rijkere blanke en zwarte middenstand. Ondanks vastgoedontwikkelingen in het centrumgebied, wonen nog steeds onevenredig veel inwoners in Downtown en Centennial Place onder de armoedegrens. Het verschil tussen de rijke suburbs en de arme binnenstad is sinds de Spelen zelfs toegenomen (Boersma,2008; COHRE Atlanta, 2007; Turbov & Piper, 2005). 113

 

§ 16.10 Recreatie en groen

Voor de Spelen Door gebrek aan groen en recreatievoorzieningen voor bezoekers en inwoners in beiden focusgebieden, had de ontwikkeling van het Centennial Park op langere termijn tot doel, het verbeteren van het leefklimaat in de binnenstad door te voorzien in deze behoeften. Het park moest voor bezoekers en inwoners de kern worden van de stad waar men kon genieten van de rust en stilte van het park.

Na de Spelen De CODA (Corporation for Olympic Development Atlanta) is een non-profit organisatie die speciaal voor de Olympische Spelen is opgericht. De organisatie was onder andere verantwoordelijk voor het verbeteren van de kwaliteit van de openbare ruimte in het centrumgebied. CODA heeft ruim US$ 500 miljoen geïnvesteerd in het verbeteren van de openbare wegen, voetpaden, planten, straatverlichting, informatieborden en het plaatsen van kunst in publieke parken en pleinen. Atlanta heeft daarnaast ruim 2.000 bomen geplant om de groen te creëren in het centrum van de stad. Tevens zijn er extra parken zijn aangelegd zoals het Freedom Park, Woodruff Park en het Piedmont Park. De investering in groenvoorziening en openbare parken moesten de stad een aangenamer leefklimaat geven en een betere aanblik. In Downtown is ook het Olympisch park gerealiseerd en kunnen inwoners en bezoekers het gehele jaar genieten van verschillende (sport)faciliteiten. Ook het Georgia Aquarium en overige toeristische attracties zijn gelokaliseerd op en rondom het Centennial Olympic Park. Na de Spelen heeft de wijk een groot aantal parken en wandelpaden in de omgeving gekregen en zijn er voldoende sportfaciliteiten aanwezig voor onder andere zwemmen, ijshockey, basketbal en rugby. § 16.11 Bereikbaarheid § 16.11.1 Downtown Downtown was voor de Spelen goed bereikbaar. Het gebied is goed ontsloten door Northside Drive, Ivan Allen Jr. Boulevard, Marietta street NW en door de Interstates 75 en 85. Vanuit Downtown is het 20 minuten rijden in westelijke richting naar het Hartsfield-Jackson international Airport. Atlanta kent veel forensen, deze mensen werken overdag in Downtown en keren ’s avonds huiswaarts naar de suburbs. Dit resulteert dagelijks in veel files en luchtvervuiling. De komst van de Spelen en ontwikkeling van het Olympisch park hebben niet bijgedragen aan een betere bereikbaarheid van de binnenstad. Echter door de toenemende capaciteit van het verkeer en de minimale investeringen in infrastructuur na de Spelen is de bereikbaarheid verslechterd ten opzichte van 1996. Openbaar vervoermogelijkheden zijn talrijk aanwezig en zorgen voor een goede bereikbaarheid (Adkins, 2006; Dewan, 2006; Bingham et al, 2006). § 16.11.2 Techwood/ Clark Howell Homes De bereikbaarheid van de wijk is goed te noemen, het ligt naast de Interstates 75 en 85 en heeft een goede ontsluiting met de binnenwegen. Daarnaast is er openbaar vervoer in de vorm van busdiensten aanwezig. De frequentie is daarentegen onregelmatig en onbetrouwbaar, waardoor het openbaar vervoer niet optimaal is. Het centrum is tevens op loopafstand (10 minuten naar het Centennial Olympic Park). De investeringen op stedelijk schaalniveau hebben geen positieve of negatieve gevolgen gehad op de bereikbaarheid van de wijk. 114

 

Deelconclusie: Leefbaarheid In tegenstelling tot Barcelona, is Atlanta gedeeltelijk te kort geschoten om de Spelen te gebruiken met betrekking tot het aanpakken van de armoede in de binnenstad. Het armoedepercentage is in beiden gebieden wel stevig gedaald, maar blijft relatief hoog in vergelijking met de suburbs. Een verklaring van de afname is het aantrekken van huishoudens met verschillende inkomensniveaus en aanpak van de werkloosheid. Het armoedepercentage ligt vooralsnog boven het stedelijk gemiddelde en hoger dan de regio Atlanta. Een vergelijking tussen de criminaliteitscijfers van Downtown en Techwood/ Clark Howell maakt duidelijk dat beiden focusgebieden hebben geprofiteerd van ontwikkelingen rondom de Olympische Spelen. Door de Spelen is er een kans gecreëerd waarbij er extra is geïnvesteerd in de kwaliteit van de openbare ruime, verschillende woningtypen van goede kwaliteit en economische ontwikkelingen op het gebied van werkgelegenheid. Beiden gebieden hebben na de Spelen een significante daling laten zien in de misdaadcijfers. Voornamelijk de inspanningen van de Atlanta Housing Authority die heeft meegelift van de ontwikkelingen voor de Olympische Spelen is hier debet aan. Het Olympisch park en investeringen in infrastructuur hebben bedrijven vanuit de suburbs naar het centrum getrokken, waardoor er in de periode na de Spelen ruim 11.000 banen zijn gecreëerd. Het werkloosheidpercentage is met 4% gedaald. Of de economische impuls van de Olympische Spelen ook effect hebben gehad op de werkloosheid van Techwood/Clark Howell valt te betwijfelen. Centennial Place was voor, tijdens en na de Spelen nog in aanbouw. Vooral in Techwood/ Clark Howell is er een positief beeld zichtbaar op het gebied van etnische diversiteit. Er zijn naast Afro-Amerikanen ook blanken en Aziaten gehuisvest. Downtown Atlanta heeft minder diversiteit in etnische afkomst, grotendeels bestaat deze uit Afro-Amerikaanse inwoners. De samenstelling van Downtown is door de ontwikkeling van het Olympisch park en dorp, en vraag naar wonen in het centrum, verjongd ten opzichte van voor de Spelen. Eenzelfde beeld is zichtbaar in Techwood/Clark Howell, deze wijk is door voorzieningen en recreatie en groen een kindvriendelijke buurt. In de wijk wonen voornamelijk jonge gezinnen met jonge kinderen en studenten van de Georgia Tech en Georgia State University. Het inkomensniveau van Downtown is na de Spelen flink toegenomen. Dit kan verklaard worden doordat er meer jonge mensen met hogere inkomens in het centrum zijn gaan wonen. Aangenomen mag worden dat toename in werkgelegenheid heeft geleid tot gemiddeld hogere inkomensniveaus. Techwood/Clark Howell is ten opzichte van 1990 met 175% gestegen ook hier komt deze verschuiving doordat er huishoudens met verschillende inkomens zijn komen wonen. In aanloop naar de Spelen is er in beiden focusgebieden extra aandacht besteed aan recreatie en groenvoorzieningen. Het Olympisch park is het belangrijkste fysieke bewijs van een groen en recreatievoorziening in het centrumgebied. De bereikbaarheid van Downtown en Techwood/Clark Howell zijn goed te noemen door de vele uitvalswegen en openbaar vervoersvoorzieningen. Downtown heeft wel enig nadelen ervaren na de Spelen door toename in de verkeersdruk. Er zijn geen significante veranderingen zichtbaar op het gebied van bereikbaarheid. 115

 

Het Olympisch park heeft structurele veranderingen gebracht in de binnenstad, en heeft op deze manier indirect bijgedragen aan veranderingen op het gebied van leefbaarheid. Direct heeft de ontwikkeling van het park geen zichtbaar effect gehad en zijn andere factoren van invloed geweest op het gebied van leefbaarheid zoals veranderingen op het gebied van huisvesting, werkgelegenheid en criminaliteit.

116

 

H 17 Stedelijke vernieuwing § 17.1 Inleiding Het is niet ondenkbaar dat niet een stad in zijn totaliteit, maar wel bepaalde gebieden, in het bijzonder de omliggende gebieden rondom het Olympisch park, meerwaarde ondervinden van de investeringen die gedaan zijn om de Olympische Spelen te organiseren. Wederom zijn Techwood/Clark Howell (wijk gelegen in centrumgebied) en Downtown (centrum) aangewezen als focusgebieden om te kunnen bepalen of de ontwikkeling van het Olympisch park hebben bijgedragen aan veranderingen op het gebied van stedelijke vernieuwing. Stedelijke vernieuwing betreft iedere vorm van vernieuwing van een bestaande stad, in dit geval Atlanta en het gebied aangrenzend aan het Olympisch park. Meestal wordt stedelijke vernieuwing echter in een beperktere definitie gebruikt: het vernieuwen van woonwijken en -buurten in de stad (KEI, Kenniscentrum Stedelijke Vernieuwing, 2010). § 17.2 Aanpak onderzoek stedelijke vernieuwing Het onderzoek wordt vormgegeven aan de hand van de definitiebepaling verstrekt door het ministerie van VROM, zie § 2.8. Hierbij wordt gekeken hoe stedelijke vernieuwing tot stand komt, hoe het wordt uitgevoerd en wat het resultaat hiervan is. Aan de hand van deze definitie wordt er in dit onderzoek bekeken welk effect de ontwikkeling van het Olympisch park heeft gehad op de woningmarkt. Heeft de ontwikkelingen in deze vastgoedmarkt bijgedragen aan verandering in de leefomgeving in de betreffende wijk Techwood/ Clark Howell en Downtown om deze duurzaam te ontwikkelen? § 17.3 Publiek en private partijen Het Olympisch Comité van Atlanta heeft de Spelen gebruikt als een katalysator om de binnenstad te revitaliseren. In contrast met de twee voorgaande host steden, Seoul (1988) en Barcelona (1992) die miljarden aan publiek en privaat geld (hoofdzakelijk publiek geld) hebben besteed aan de transformatie van de steden in de voorbereiding Voor de Spelen, vertrouwde Atlanta hoofdzakelijk op private fondsen om de stad voor te bereiden op de Centennial Games in 1996. Vanaf het moment dat bekend werd dat Atlanta de Spelen van 1996 mocht organiseren, besloten politieke leiders om geen publiek geld te gebruiken voor de organisatie van het evenement. Het invoeren van nieuwe belastingen werd daarmee voorkomen. Dit beperkte echter wel potentiële lange termijn voordelen voor de stad. De publieke uitgaven die zijn gedaan op het gebied van infrastructuur, zie hoofdstuk 14, zouden in de toekomst ook zijn gedaan zonder de Spelen. Toch is er binnen een periode van vijf jaar meer dan US$ 5 miljard geïnvesteerd om Atlanta klaar te stomen voor de Spelen. In Atlanta waren vooral semipublieke organisaties (ACOG, CODA, CAP, AHA) en marktpartijen (projectontwikkelaars en banken) actief op het gebied van stedelijke vernieuwing en leefbaarheid. De samenwerking tussen de verschillende partijen was ondanks collectieve doelstellingen niet altijd goed afgestemd. Een duidelijk voorbeeld hiervan is de CODA, deze organisatie had als doel te investeren in achterstandswijken in de stad. Deze doelstelling is door gebrek aan steun vanuit de overheid en financiële middelen niet behaald. Indien er wel een samenwerkingsverband was geweest tussen de ACOG, CODA en de overheid hadden er meer projecten gerealiseerd kunnen worden en hadden er meer mensen van de Olympische Spelen geprofiteerd (Straeter, 2009; Marvin, 2010). 117

 

§ 17.4 Ingewikkeld en langlopend Het proces van stedelijke vernieuwing in een bestaande stad, is logischerwijs ingewikkelder dan bouwen op onbebouwde grond of aan de stadsrand. Een dergelijke complexe situatie vraagt moeite en investeringen van vele partijen, en vraagt om overleg en onderhandelingen ( KEI centrum, 2010). Het plan van de ACOG om een voormalig industrieterrein om te bouwen naar een stedelijk park was ambitieus, gezien de omvang van het park en de nabijheid van het zakencentrum van de stad. Een voordeel dit project was dat er een duidelijk einddoel op tafel lag met een deadline, de Olympische Spelen. Deze relatief korte tijdsduur van de ontwikkeling had onvermijdelijk gevolgen voor de mensen die in het gebied woonden. Dit waren voornamelijk mensen met een laag inkomen. Ook bedrijven moesten verhuizen om plaats te maken voor het Olympisch park. Dit ingewikkelde proces is in samenwerking met verschillende partijen tot stand gekomen. In een bestaande wijk zoals Techwood/Clark Howell is al decennialang geleefd, is bebouwd en heeft een eigen geschiedenis en imago. Vanwege de geschiedenis van de wijk waren bij de vernieuwing vele partijen betrokken (overheid, AHA, ACOG), ieder met een eigen belang. Toen de Spelen naar Atlanta kwamen en het Olympisch dorp en park aangrenzend aan de wijk kwamen moest er iets veranderen. In 1993 zijn er plannen gemaakt om de wijk in zijn totaliteit te vernieuwen, dit betekende echter voor de bewoners dat zij moesten vertrekken. De bewoners kregen geen mogelijkheid om hun invloed uit te oefenen op de plannen, wat tot schrijnende situaties heeft geleid toen deze huishoudens noodgedwongen naar andere huisvesting moesten zoeken tegen een vergelijkbare prijs. § 17.5 Maatregelen stedelijke vernieuwing Met maatregelen wordt bedoeld, de acties die stedelijke vernieuwing moeten stimuleren in de vorm van het creëren van een diverse(re) woningvoorraad, het terugdringen van leegstand, het verbeteren van de kwaliteit van de bestaande woningvoorraad, het aanpakken van de openbare ruimte, zorgen voor sociaal- economische voorzieningen en het zorgen voor veiligheid in de focusgebieden. Er zijn twee potentiële effecten van de Olympische Spelen op de woningmarkt. Een korte termijn stimulans voor huur en woningprijzen in bepaalde locaties en een lange termijn impact met betrekking tot nieuwe centra en het verbeteren/ vernieuwen van de woningvoorraad (VGM, 2004). De Spelen en de ontwikkeling van het Centennial Olympic park hebben een significante invloed gehad op het creëren van een aantrekkelijker leefklimaat door verbeteringen in infrastructuur, retail voorzieningen en de kwaliteit van de openbare ruimte. § 17.5.1 Belemmeringen en kansen De hoge grondkosten die gepaard gingen met (her)ontwikkeling van bestaand vastgoed in de binnenstad waren een belemmering voor private investeerders en ontwikkelaars om projecten te ontwikkelen. Tevens bleken banken vaak niet bereid te financieren of tegen ongunstige voorwaarden, waardoor nauwelijks nieuwe woningen aan de woningvoorraad werden toegevoegd (Marvin, 2010; City of Atlanta, 2004; Simmons, 2000). Vanuit deze problematiek zijn in 1995 de zogenaamde Urban Housing Zones (UHZ) opgericht, als onderdeel van het Empowerment programma van de federale overheid. Een Urban Housing Zone heeft als doel om investeringen en herontwikkelingen te stimuleren,

die

anders

wellicht

niet

zouden

zijn

gedaan

(City

of

Atlanta,

2004).

Bij

herontwikkelingsplannen voor een wijk of bepaald vastgoed gelegen in een UHZ, kon een beroep worden gedaan op belastingvoordeel over een periode van tien jaar (City of Atlanta, 2004; Marvin, 118

 

2010). Vanaf 1995 hebben de Urban Enterprise zones in de binnenstad bijgedragen aan investeringen in ongeveer 8.300 woningen, zowel nieuwbouw als renovatie/herontwikkeling (Engle, 1999). Naast de UHZ was ook het Olympisch park een belangrijke factor geweest op vastgoedontwikkelingen in het centrum. Het Centennial Olympic park had drie belangrijke effecten op de woningmarkt: 1.

Het heeft gezorgd voor meer financieringsmogelijkheden die nieuwe ontwikkelingen mogelijk maakte.

2.

Heeft er toe geleid dat de overheid en private partijen hebben geïnvesteerd in Downtown die de aantrekkelijkheid, uitstraling en veiligheid ten goede kwam.

3.

Het heeft de gedachten over Downtown veranderd, en brengt daardoor psychologische voordelen met zich mee.

1. Financieringsmogelijkheden De terughoudendheid van banken veranderde toen bekend werd dat Atlanta de Spelen van 1996 mocht organiseren. De grootschalige investeringen voor de organisatie van het evenement en de bereidheid van overheden om te participeren in projecten, waren aanleiding voor een tijdelijke mentaliteitsverandering bij banken. Het Olympisch park was zichtbaar de katalysator van stedelijke vernieuwing in Downtown Atlanta waardoor ontwikkelaars de banken bereid konden krijgen vastgoed ontwikkelingen te financieren (Simmons, 2000; Marvin, 2010). 2. Imago Downtown In aanvulling op het verstrekken van de benodigde kapitaalsinjectie van banken om herontwikkelingen van kantoor en commerciële gebouwen naar woningen mogelijk te maken, resulteerde het Olympisch park ook in andere Downtown investeringen. Het openbaar gebied in Downtown werd stevig vernieuwd door aanleg van straatverlichting en voetgangerspaden, deze investeringen hebben de veiligheid en aanblik van het gebied verbeterd. Daarnaast hebben de Olympisch park gerelateerde investeringen de vraag naar woningen in Downtown aangejaagd. De leefbaarheid van het gebied is sterk verbeterd en dat is voornamelijk te danken aan de groen en recreatiemogelijkheden die het Centennial Olympic Park te bieden heeft (Simmons, 2000; Marvin, 2010). 3. Psychologische verandering Voorafgaand aan de Spelen hadden inwoners van de suburbs niets te zoeken in het centrum. Er waren bijna geen toeristische attracties of andere recreatiemogelijkheden aanwezig. De ontwikkeling van het Centennial Olympic park was een belangrijke ontwikkeling om mensen vanuit de suburbs naar de stad te krijgen. De fysieke veranderingen van Downtown heeft een psychologische effect gehad op inwoners van de suburbs en heeft bij veel inwoners de ogen geopend over de voordelen van leven in de stad (Simmons, 2000; Marvin, 2010).

119

 

§ 17.6 Woningvoorraad § 17.6.1 Downtown

Voor de Spelen In 1995 is de Central Atlanta Progress Business Group (CAP) opgericht. Deze organisatie heeft onderzoek verricht naar de kansen en belemmeringen met betrekking tot de woningmarkt in Downtown. Dit onderzoek diende twee doelen, enerzijds het inzichtelijk maken van het aanbod en vraag naar huisvesting in Downtown, en anderzijds eventuele hindernissen in kaart brengen met betrekking tot het ontwikkelen van woningen voor de Downtown woningmarkt. Uit deze studie is gebleken dat de totale woningvoorraad bestond uit circa 6.000 woningen, verdeeld naar 2.900 appartementen/condominium en 3.100 eengezinswoningen. Ruim 50% van de eengezinswoningen bestond uit sociale woningbouw (waaronder Techwood/Clark Howell. Tevens bleek uit het onderzoek dat er voldoende vraag was naar woningen in het centrum, maar dat deze woningen voornamelijk in het hogere segment lagen.

Na de Spelen Het

vooruitzicht

van

goede

verhuurbaarheid

tijdens

de

Spelen

zorgde

voor

meer

financieringsmogelijkheden voor nieuwe woningbouw en herontwikkeling van leegstaand commercieel vastgoed (kantoren, bedrijfshallen) naar woningen. Tussen 1990 en 1997 zijn er 4.200 woningen (appartementen) aan de woningvoorraad toegevoegd. Sinds de Spelen is de vraag naar wonen in Downtown hard gestegen, deze ongekende groei in de woningmarkt bleek geen tijdelijk fenomeen. De woningvoorraad in Downtown is in de periode 1995- 2000 (zie Grafiek 13) meer dan verdubbeld. Atlanta heeft geprofiteerd van een trend onder jong professionals en yuppen die graag willen wonen in een stedelijke omgeving. Deze groepen verlangen naar de voorzieningen die de stad te bieden heeft zoals, cultuur, kunst, recreatie en sportfaciliteiten welke bijdragen aan een toename in de vraag naar huisvesting (Engle, 1999; Simmons, 2000). Grafiek 13: Illustreert de groei in het aantal wooneenheden in Downtown vanaf 1995 tot 2000

Bron: Simmons, 2000; bewerkt

120

 

§ 17.6.2 Techwood/Clark Howell

Voor de Spelen Voor herontwikkeling naar Centennial Place was de woningvoorraad verdeeld in twee complexen. Enerzijds het Techwood complex die uit 624 woningen bestond en anderzijds Clark Howell die uit 571 woningen bestond. De totale woningvoorraad kwam daarmee uit op 1.195 woningen (Turbov & Piper, 2005).

Na de Spelen Centennial Place kwam in de plaats van Techwood/ Clark Howell. Er werd voor meer dan US$ 42 miljoen

aan

federale

steun

in

het

project

geïnvesteerd.

De

zestig

jaar

oude

sociale

woningbouwcomplexen werden afgebroken en hebben plaatsgemaakt voor een zogenaamde ‘mixedincome development’. Deze was gericht op kwalitatief goede maar betaalbare woningen in het centrum van de stad. Hier moesten verschillende huishoudens met diverse inkomensniveaus zich kunnen vestigen. Er zijn in Centennial Place 738 woningen teruggekomen, dit is een afname van ongeveer 460 woningen. Er is een evenredige balans gecreëerd tussen woningen die verhuurd worden tegen de markthuur met 311 woningen en sociale woningenbouw met 301 woningen. Er zijn daarnaast nog eens 126 huurwoningen gerealiseerd met maximale huurprijzen van 60% van het gemiddelde inkomen van de stad Atlanta (French & Disher, 1997). § 17.7 Kwaliteit bestaande woningen § 17.7.1 Downtown

Voor de Spelen De kwaliteit van de bestaande woningvoorraad in Downtown was voor de Spelen in sommige delen verouderd en had te kampen met overmatige leegstand. Het gros van de nieuwe ontwikkelingen op de woningmarkt bestond uit het ombouwen van bestaand vastgoed, voornamelijk, warenhuizen, industrieel vastgoed en kantoorgebouwen naar loftappartementen en flats. Deze loftappartementen hebben gezorgd voor een eigentijdse leefomgeving in een stedelijke setting en zijn populair bij jonge mensen en gezinnen zonder kinderen (Marvin, 2010; Simmons, 2000).

Na de Spelen Met de komst van de Spelen werd er vraag gecreëerd naar kwalitatief betere woningen en diversiteit in het aanbod. Herontwikkeling van oude kantoren, winkels en hotels naar woningen zorgde voor meer kwaliteit in de woningvoorraad en een betere leefomgeving (Bingham et al, 2006). In tegenstelling tot de significante groei in de woningvoorraad in Downtown zijn er niet zo veel hoogbouw appartementencomplexen en flats gerealiseerd. Dit kan worden verklaard door hoge grondprijzen en financieringslasten. Ook vanwege de betaalbaarheid voor huurders en hoge bouwkosten voor eengezinswoningen zijn er voornamelijk laagbouw meergezinswoningen gebouwd (Simmons, 2000). Vooral Downtown is een gebied waar in de toekomst nog volop wordt geïnvesteerd in nieuwe woonprojecten (Simmons, 2000). Techwood/ Clark Howell zal de komende jaren geen ingrijpende maatregelen hoeven nemen om de kwaliteit van de woningvoorraad op peil te houden.

121

 

§ 17.7.2 Techwood/Clark Howell

Voor de Spelen Gedurende de geschiedenis (1935-1996) van Techwood/Clark Howell Homes zijn er tal van pogingen ondernomen om de woningen te renoveren. Begin 1970 werd getracht de verouderde woningen te renoveren, maar dit was niet afdoende om de verloedering tegen te gaan. Plannen voor herontwikkeling van het Techwood/Clark Howell Homes begonnen in 1991. Vanwege een serie van politieke en financiële problemen begon de bouw van Centennial Place pas daadwerkelijk in 1996.

Na de Spelen Het Centennial Place project werd in vier fasen gerealiseerd, de laatste fase werd pas in 2000 opgeleverd. De woningvoorraad is tussen de tien en veertien jaar oud, waardoor de kwaliteit van de woningen goed is te noemen. Ook wordt er regelmatig onderhoud uitgevoerd (Centennial Place, 2010). De woningvoorraad bestaat voornamelijk uit eengezinswoningen (tuinhuizen). § 17.8 Leegstand § 17.8.1 Downtown Van 1996 tot 2006 is er een significante verandering in de Downtown woningmarkt zichtbaar. Vanaf 1996 is het leegstandpercentage gestegen. Op basis van deze gegevens wordt niet duidelijk in welk segment er het meeste leegstand voorkomt of waardoor de leegstand veroorzaakt wordt. Tabel 31: Leegstand woningmarkt Downtown, periode 1996-2006 (in procenten) Jaar

1996

1997

1998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

2005

Leegstand

8,8

10,10

10,20

9,90

9,80

9,90

10,20

11,30

15,10

15,00

Bron: Downtown Housing Authority Rent Survey, 2006 (bewerkt)

§ 17.8.2 Techwood/Clark Howell Ondanks criminaliteitsproblemen en achterstallig onderhoud boden Techwood en Clark Howell Homes in jaren negentig onderdak aan meer dan 1.125 huishoudens en lag de gemiddelde bezettingsgraad van een woning boven de 90%. Toch stond in 1993 een derde van de 1.195 woningen leeg en was een derde van de woningen overbevolkt (Simmons, 2000). Over de periode na de Spelen zijn er geen exacte cijfers beschikbaar. Aangenomen mag worden dat dit in vergelijking met Downtown relatief laag is, omdat er veel vraag is naar betaalbare woningen in het centrum van de stad en Centennial Place aan deze vraag kan voldoen, zie volgende paragraaf (Turbov & Piper, 2005). § 17.9 Huur- en huizenprijzen § 17.9.1 Downtown

Voor de Spelen Atlanta ondervond weinig Olympisch gerelateerde stimulans op de korte termijn van de Spelen. Zo lieten Seoel en Barcelona als organiserende stad voor de Olympische Spelen een snelle stijging zien in de woningprijzen en verhuur, maar de vastgoedmarkt in Atlanta groeide door de Olympische Spelen niet of nauwelijks, omdat deze al een volwassen markt had (VGM, 2004). De huurprijzen, zoals vooraf gedacht, stegen niet exorbitant. Het echte Olympisch effect op de woningmarkt in Downtown zat niet in de prijzen maar in de ontwikkeling van nieuwe districten binnen het Olympische gebied (City of Atlanta, 2004). 122

 

Na de Spelen Woningwaarden in het Downtown zijn in de periode 1990 tot 2000 gestegen met 45%. De gemiddelde prijs voor een eengezinswoning bedroeg US$ 130.000 in 2000. De huurprijzen zijn ook gestegen sinds 1990 met 43% van US$ 442 in 1990 tot US$ 606 in 2000. Atlanta leidt in de regio op het gebied van huizenprijzen, tijdens de jaren negentig zijn de maandelijkse huren meer dan verdubbeld, dit komt ook mede door de groei van het aantal inwoners in Downtown Atlanta (COHRE Atlanta, 2007; City of Atlanta, 2004; Marvin, 2010). § 17.9.2 Techwood/Clark Howell Homes

Voor de Spelen De woningen hadden een gemiddelde huur van US$ 197 per maand, 28% minder dan de stad (US$ 273) en minder dan een derde van de huur in regio Atlanta (US$ 639) (COHRE Atlanta, 2007; Turbov & Piper, 2005). Tabel 32: Huurprijzen per maand van Centennial Place in de periode 1995 tot 2004 1995

1999

2000

2001

2002

2003

2004

% verandering 1995-2004

1 BR

590

749

829

850

839

790

839

42%

2 BR/1BA

670

829

909

940

1.000

1.120

1.150

72%

2 BR/2BA

775

979

1.059

1.099

1.150

1.170

1.170

51%

3 BR

900

1.299

1.379

1.420

1.465

1.485

1.490

66%

Bron: McCormack Baron Ragan Management Services (bewerkt)

Na de Spelen Sinds Techwood/Clark Howell is ontwikkeld tot het huidige Centennial Place, is de wijk een gewilde woonlocatie geworden. Dit wordt ook onderstreept door Tabel 32 welke de huurontwikkelingen over Centennial Place inzichtelijk maakt. De markthuur is tussen 1995 en 2004 jaarlijks gestegen, maar blijft in vergelijking met de stad en de kwaliteit van de woningen betaalbaar. De woningen voor de reguliere huurmarkt werden eerder verhuurd dan de sociale huurwoningen omdat de vraag groot was. Tijdens de vier opleveringsfases, waarin Centennial Place werd herontwikkeld, zijn de opname niveaus alleen maar stegen (Turbov & Piper, 2005). De huren voor het lage segment (sociale woningbouw) zijn gestegen van US$ 136 naar US$ 189 per maand, maar blijven 50% lager van de gemiddelde huur in de stad. De gemiddelde en hogere huursegmenten zijn ten opzichte van 1990 bijna verviervoudigd naar respectievelijk US$ 559 en US$ 822. Deze huren lagen hoger dan het gemiddelde van de stad en zijn vergelijkbaar met die van de midden en hoge huren in de regio (Turbov & Piper, 2005).

123

 

§ 17.10 Verbeteren van de woonomgeving (kwaliteit openbare ruimte) In aanloop naar de Spelen is er extra geïnvesteerd in het opknappen en verbeteren van openbare ruimte/publieke ruimtes. In de focusgebieden zijn de openbare ruimtes goed te noemen. De CODA heeft in opdracht van de overheid extra geïnvesteerd in het aanleggen van parken en planten van bomen, verbreden van voetpaden, plaatsen van straatmeubilair, herindelen van de binnensteden en het aanleggen van straatverlichting. De totale kosten bedroegen US$ 500 miljoen (French & Disher, 1997). De al aanwezige en aangeplante parken in de focusgebieden, zie § 16.10, brengt de kwaliteit van de openbare ruimtes naar een hoog niveau. Het Olympisch park is een belangrijke ontwikkeling geweest voor het verbeteren van de kwaliteit van de openbare ruimtes in het centrum van de stad, inwoners komen speciaal naar het park om te recreëren. § 17.11 Sociale- economische activiteiten en voorzieningen Het Stimuleren van sociale en economische activiteiten en verbanden voor en door bewoners en plaatselijke ondernemers was naast nieuwe huisvesting en openbare ruimte een andere doelstelling in het stedelijke vernieuwingsprogramma in Atlanta. Het stimuleren van sociale en economische activiteiten wordt in Atlanta gedeeltelijk privaatrechtelijk en publiekrechterlijk aangepakt. Vanuit de overheid is de Empowerment zone opgericht die vooral het Downtown gebied voorziet van een economische stimulans op het gebied van werkgelegenheid. Bewoners hebben door de vernieuwing van hun buurt of wijk (meer) kansen gekregen om zichzelf op verschillende vlakken in hun leven te kunnen ontplooien (KEI-centrum, 2010). § 17.11.1 Downtown Downtown had voor de Spelen al verschillende sociale voorzieningen zoals een ziekenhuis, universiteiten en scholen en kinderopvang. Naast sociale voorzieningen waren er ook retail voorzieningen (Underground Atlanta, Five point) en kantoren (CBD) aanwezig.

Daarnaast lag het

Georgia World Congress Center aangrenzend aan het focusgebied. Het Empowerment programma heeft enerzijds de economische activiteiten gestimuleerd door het realiseren van een werkgelegenheidscentrum waar werklozen een opleiding kunnen volgen en trainingen kunnen doen. Anderzijds wordt er gezorgd voor sociale voorzieningen zoals kinderopvang en scholen. In het geval van Downtown zijn er met de komst van het Olympisch park investeringen gedaan in retail, recreatiemogelijkheden en betere voorzieningen op het gebied van zorg en welzijn. Er is ook geïnvesteerd in de kwaliteit van de educatieve voorzieningen zoals basisscholen en middelbare scholen. Naast hotels zijn er ook restaurants en entertainmentmogelijkheden ontwikkeld op en rond het Olympisch park (London East research Institute, 2001). Met de investeringen in sociale voorzieningen kwam het voorzieningenniveau na de Spelen op een hoger niveau. Daarnaast heeft de Empowerment zone kansarme inwoners kansen geboden op het vinden van een baan en scholing.

124

 

§ 17.11.2 Techwood/Clark Howell Homes

Voor de Spelen Naast herontwikkeling van Techwood/Clark Howell tot Centennial Place moest er naast kwalitatieve woningen, ook worden gezorgd voor sociale voorzieningen zoals werk, kinderopvang, onderwijs en recreatie. Het ontwikkelingsplan bestond dus niet alleen uit woningen, maar ook het integreren van wonen met werken, onderwijs en zorg. De sociale programma’s zijn gericht om de economische zelfstandigheid te bevorderen onder de bewoners van Centennial Place, zodat zij stappen kunnen maken op de maatschappelijke ladder. Een aantal buurtvoorzieningen bestond al toen de wijk geheel uit sociale woningbouw bestond, zoals de Fowler basisschool en de Carnegie bibliotheek. Beiden voorzieningen presteerden slecht en waren fysiek ook in een slechte staat, ze stonden symbool voor aftakeling. Ondanks de Metropolitan Atlanta YMCA (kinderopvang) en de bibliotheek beschikte de wijk niet van recreatievoorzieningen (Turbov & Piper, 2000).

Na de Spelen Sinds Centennial Place in zijn totaliteit is gerealiseerd heeft de buurt US$ 356 miljoen Amerikaanse Dollar (2005) ontvangen om mogelijkheden te bieden aan de bewoners op het gebied van sociale voorzieningen. Er werden sociale voorzieningen ontwikkeld zoals een werkgelegenheidscentrum. Dit centrum

worden

sollicitatietrainingen,

computertrainingen

en

verschillende

vakvaardigheden

aangeboden, inclusief maandelijkse contacturen van de werkeloze bewoners. Het management van Centennial Place houdt de ontwikkelingen van de bewoners bij, zodat de bewoners de huurvoorwaarden op het gebied van werk, training en onderwijs nakomen (Turbov & Piper, 2000). § 17.12 Het verbeteren van de veiligheid. In alle focusgebieden is de criminaliteit sterk afgenomen (§ 16.5). Het is moeilijk vast te stellen of de Olympische Spelen en het Olympisch park hebben bijgedragen aan het verbeteren van de veiligheid, omdat de criminaliteit op zowel nationaal als staatniveau sterk is verminderd. Wel kan worden geconstateerd dat door de investeringen in openbare ruimtes (verlichting en looppaden) de inwoners zich veiliger voelen.

125

 

Deelconclusie: Stedelijke vernieuwing Met

het

organiseren

vernieuwingsprogramma’s

van in

de

Olympische

werking

gesteld.

Spelen

zijn

Het

Urban

er

verschillende Housing

Zone

stedelijke is

een

stimuleringsmaatregelen geweest om stedelijke vernieuwing te bevorderen. Het Olympisch park heeft in Atlanta een enorme impact gehad op ontwikkelingen in het centrumgebied. Het was een kickstart voor nieuwe vastgoedontwikkelingen en investeringen in het openbaar gebied. Afhankelijk van het motief voor het organiseren van de Spelen is het Olympische park in meer of mindere mate de katalysator geweest voor de stedelijke vernieuwing in Downtown en Techwood/ Clark Howell. De verhouding tussen de investeringen van overheden en marktpartijen in vastgoed zijn sterk cultureel bepaald. In de Verenigde Staten is de overheidsbemoeienis met maatschappelijke processen traditioneel gering. In Atlanta zijn de investeringen in infrastructuur en vastgoed privaat gefinancierd (Boersma et al, 2008). De woningvoorraad in Downtown is door de realisatie van het Olympisch park sterk toegenomen. Het gebied dat voor de Spelen werd gezien als vervallen en onaantrekkelijk is door het Olympisch park omgevormd tot een aantrekkelijke woon, werk en recreatiebestemming. In de periode na de Spelen zijn er 4.200 woningen aan de totale woningvoorraad toegevoegd. In Techwood/Clark Howell is de woningvoorraad significant afgenomen en heeft plaatsgemaakt voor een wijk met een ruime opzet. De woningen in de focusgebieden zijn herontwikkeld of getransformeerd van commercieel vastgoed naar woningen. Door deze investeringen is ook de kwaliteit van de woningvoorraad in de focusgebieden sterk verbeterd. Gesteld kan worden dat door de komst van het Olympisch park de kwaliteit van de woningen in Downtown Atlanta, en met name in Techwood/Clark Howell sterk is verbeterd (Turbov & Piper, 2005). Ondanks vraag naar woningen in het centrum van de stad is de leegstand na de Spelen alleen maar toegenomen. Er wordt niet duidelijk in welk(e) segment(en) hiervoor verantwoordelijk zijn. De

stedelijke

vernieuwingsprojecten

(UHZ

en

Empowerment

Zone)

hebben

geleid

tot

kwaliteitsverbetering van de woningenvoorraad, waardoor vraag is toegenomen. Door extra vraag naar woningen zijn de huur- en huizenprijzen sterk gestegen. Deze prijzen zijn over een periode van 1990- 2000 (Downtown) en 1995-2004 (Techwood/ Clark Howell) gestegen met gemiddeld 45%. Het Olympisch park heeft de kwaliteit van de openbare ruimtes en recreatiemogelijkheden in de focusgebieden verbeterd en is deels verantwoordelijk voor de stijgende prijzen. Het is echter moeilijk vast te stellen in hoeverre het Olympisch park heeft bijgedragen aan deze exorbitante prijsstijgingen. De stijgende populatie van de binnenstad of een mismatch tussen vraag en aanbod kan ook hebben bijgedragen aan de opgedreven huur- en huizenprijzen. Atlanta heeft US$ 500 miljoen geïnvesteerd in het aanleggen van parken, aanleggen van voetpaden, plaatsen van straatmeubilair en herindelen van de binnenstad. Hierdoor is de kwaliteit van de openbare ruimtes in de focusgebieden sterk verbeterd. De kwaliteit van de sociale voorzieningen is toegenomen door investeringen van non-profit organisaties en private investeringen in de focusgebieden. Er werd getracht de kansarme inwoners hoger op de maatschappelijke ladder te brengen door te voorzien in onderwijs en kinderopvang. Zo wordt de economische zelfstandigheid van de inwoners bevorderd. Dit is niet geheel te danken aan het Olympisch park maar heet wel invloed gehad op private investeringen in Techwood/Clark Howell 126

 

en Downtown. Ook zijn er meer retail voorzieningen ontwikkeld waardoor het Downtown gebied aantrekkelijker is dan voor de Spelen. In de focusgebieden is de criminaliteit sterk gedaald. De relatie tussen de afname in criminaliteit en de ontwikkeling van het Olympisch park is echter moeilijk vast te stellen. Wel kan worden geconcludeerd dat de investeringen in en rondom het Olympisch park hebben geleid tot een verbeterd veiligheidsgevoel voor bezoekers en inwoners.

127

 

Eindconclusie De totale investeringen voor het organiseren van de Olympische Spelen in Atlanta bedroegen US$ 4,9 miljard (2001), geheel gefinancierd met privaat kapitaal. De operationele kosten van de Spelen waren US$ 2.4 miljard en de totale directe opbrengsten kwamen op US$ 2.7 miljard. Dit heeft geresulteerd in een batig saldo van ruim US$ 300 miljoen (Boersma et al, 2008). De overige investering zijn voornamelijk gedaan in het realiseren van sportaccommodatievoorzieningen, het Olympisch park en infrastructurele werken, die in Atlanta worden gezien als de belangrijkste nalatenschap (legacy) van de Olympische Spelen van 1996. De investeringen in de Olympische Spelen hebben hoofdzakelijk op de korte termijn effect gehad op de economie. De werkgelegenheid, toerisme en het BBP hadden een tijdelijk karakter en hebben vooral in aanloop naar de Spelen en in het Olympisch jaar geprofiteerd van de het sportevenement. De investeringen in de (economische) infrastructuur hebben bijgedragen aan het verbeteren van het vestigingsklimaat, het imago (bekendheid) en de (inter)nationale concurrentiepositie van de stad. Op de lange termijn heeft dit geleid tot meer (inter)nationale bedrijvigheid. De verbetering van de (internationale) concurrentiepositie is vooral toe te schrijven aan de investeringen in infrastructuur en sportvoorzieningen. In aanloop naar de Spelen zijn er wel kansen laten liggen op het gebied van bereikbaarheid en algemene voorzieningen. De sportfaciliteiten hebben daarentegen wel optimaal geprofiteerd van de Olympische Spelen en mogen gezien worden als belangrijk economische- en sociale voorzieningen voor de regio. Het Centennial Olympic Park is een belangrijke ontwikkeling geweest voor de stad en mag gezien worden als katalysator en kernpunt van duurzame stedelijke vernieuwing en ontwikkelingen op het gebied van leefbaarheid. Het Olympisch park heeft de kwaliteit van de leefomgeving sterk verbeterd, en daar hebben met name de aangrenzende gebieden van geprofiteerd. De Olympische Spelen hebben Atlanta wellicht niet getransformeerd in de mate waarin Seoul of Barcelona dit hebben gedaan, maar het was wel degelijk een katalysator voor een aantal belangrijke veranderingen in de stad zoals deze anno 2010 is. Het realiseren van het Olympisch park heeft de leefbaarheid en kwaliteit van de focusgebieden aanzienlijk verbeterd. De voornaamste verandering in de jaren na de Spelen is de terugkomst van vraag naar woningen in Downtown Atlanta. Het park heeft gezorgd voor een imago/psychologische verandering waardoor wonen in de binnenstad weer aantrekkelijk werd. Niet langer werd Downtown gekarakteriseerd door stagnering of daling van de huizenprijzen, niet langer had het te kampen met verpaupering

(Simmons,

2000).

Grootschalige

investeringen

voor

de

Spelen

hebben

de

ontwikkelingspotentie in de focusgebieden vergroot. Atlanta heeft een golf van vraag gestuurd en marktgedreven vastgoedontwikkelingen ervaren, aangejaagd voor verbeterde infrastructuur in de binnenstad, meer bedrijvigheid en verbetering van de publieke ruimtes. Het succesvol en structureel verbeteren van een wijk/gebied betekend meer veranderingen dan alleen de fysieke staat van de wijk. Het vergt fundamentele veranderingen op het gebied van sociale woningbouw, inkomensniveaus en werkgelegenheid. Duurzame vitaliteit wordt bereikt als een stedelijk gebied een toekomstbestendige woningvoorraad heeft. Beiden gebieden kunnen worden aangemerkt als duurzaam vitaal.

128

 

Er kan worden geconcludeerd dat het Olympisch park heeft bijgedragen aan stedelijke vernieuwing in de focusgebieden, maar het zuivere effect van het Olympisch park is niet duidelijk aantoonbaar gebleken. Er zijn andere factoren die de effecten van de Olympische Spelen en het Olympisch park kunnen beïnvloeden. Er dient rekening gehouden te worden met de economische gesteldheid van de stad en de focusgebieden in aanloop naar de Spelen. Des te hoger de groeipotentie des te hoger de effecten van de Spelen kunnen zijn. De revitalisering van beiden focusgebieden is een goed voorbeeld van binnenstedelijke stedelijke vernieuwing. Op stedelijk schaalniveau is Atlanta juist grotendeels te kort zijn geschoten in de bevordering van de transformatie van de armere wijken (French & Disher, 1997; Newman, 1999). Stedelijke vernieuwing heeft voornamelijk plaatsgevonden rondom het Olympisch park en in de gebieden gelegen naast een Olympische locatie. Bovendien ondervonden deze wijken negatieve effecten van de Spelen, omdat veel inwoners geforceerd moesten verhuizen door bijvoorbeeld de ontwikkeling van het Olympisch Park. Als de betrokken partijen (ACOG, CODA, AHA) de overheid en inwoners van deze wijken meer betrokken waren geweest bij de poging om met de Spelen de transformatie te bevorderen, dan zouden de Spelen een positieve impact op de stedelijke transformatie gehad kunnen hebben (Newman, 1999; Straeter, 2009). Tenslotte kan worden geconcludeerd dat het economisch rendement heeft geprevaleerd boven het maatschappelijke belang. Dit kan worden verklaard door de geheel private aanpak van de Spelen, waardoor lange termijn doelstellingen minder gediend zijn. Al met al heeft Atlanta een rare nasmaak overgehouden aan de Olympische Spelen, omdat de stad meer uit het evenement had kunnen halen.

129

 

H 18 Casestudie: de Olympische Spelen van Sydney § 18.1 Olympische Zomerspelen Sydney De Olympische Zomerspelen van de XXVIIe olympiade, zoals deze officieel wordt genoemd, werden in 2000 gehouden in Sydney (New South Wales), gelegen aan de kust in het zuidoosten van Australië. Deze Spelen staan ook bekend als de ‘Groene’ Zomerspelen. Vanwege de grote impact van de Olympische Spelen op landschap, natuur, leefklimaat en klimaatverandering, opteerde Sydney voor de Olympische Spelen van 2000 onder de noemer van duurzaamheid. Bij de planontwikkelingen voor de Spelen is Greenpeace gevraagd zijn medewerking te verlenen, om de Spelen te verduurzamen. Aan dit evenement namen 200 landen deel met in totaal 10.651 atleten, 6.582 mannen en 4.069 vrouwen. De media pakte groots uit met in totaal 5.298 geschreven pers en 10.375 omroepen. Evenementen van deze orde van grote geven steden de kans om zich aan het wereld publiek kenbaar te maken. Naar schatting was de Olympische Zomerspelen van 2000 in Sydney het meest bekeken evenementen van de wereld, met US$ 3.7 miljard van de toen der tijd 4 miljard mensen die gedurende 16 dagen op enig moment de Spelen aanschouwden (Boersma et al. 2008). Sydney heeft niet zonder slag of stoot de Olympische Zomerspelen weten binnen te halen. Peking en Sydney waren de voornaamste kandidaten voor de organisatie van de eerste Olympische Spelen in de 21ste eeuw, met Manchester, Berlijn en Istanbul als overige gegadigden. Uiteindelijk werd het een nek-aan-nekrace tussen de Chinese hoofdstad en de Australische havenstad. Na drie van de vier verkiezingsronden wees de tussenstand (40 stemmen voor Peking en 37 voor Sydney) op een overwinning voor de Aziaten, maar in de laatste ronde kreeg Sydney de meeste voorkeurstemmen van Manchester. De eindstand werd uiteindelijk 45 stemmen voor Sydney en 43 voor Peking (Trouw, 1993). Voor Sydney gold drie keer is scheepsrecht, nadat Australië al twee keer eerder (Brisbane 1992 en Melbourne 1996) een ‘blauwtje’ had gelopen, wilde Sydney kost wat kost niet voor een derde keer achter het net vissen. Sydney zou alles op alles hebben gezet om de Olympische Spelen binnen te halen(1999, Trouw). § 18.2 De stad Sydney Sydney is de hoofdstad van de staat New South Wales en is met meer de vier miljoen inwoners de grootste stad van Australië. Sydney is qua oppervlakte de tweede grootste stad van de wereld. Net als Amsterdam heeft Sydney een multicultureel karakter en wordt deze stad gedomineerd door zakelijke en financiële dienstverlening (Straeter, 2009). Ondanks Sydney wordt beschouwd als wereldstad zijn bedrijven, anders dan organisaties uit Nieuw Zeeland en Azië, niet sterk vertegenwoordigd in de stad (City of Sydney, 2009).

130

 

§ 18.3 Schaalniveaus Sydney § 18.3.1 Stedelijk schaalniveau Met stedelijk schaalniveau wordt bedoeld het gebied waarin de ontwikkelingen op het gebied van economie en infrastructuur worden onderzocht. In casestudie Sydney wordt met het stedelijke schaalniveau gedoeld op de gehele metropool van Sydney (het zakencentrum, CDB, met al zijn suburbs). De metropool bestrijkt 38 Local Government Areas (City of Sydney, 2010), LGA zijn vergelijkbaar met gemeenten, waar in dit onderzoek voornamelijk naar gekeken wordt zijn de LGA’s in de Inner Sydney. § 18.3.2 Lokaal schaalniveau In de casestudie Olympische Spelen 2000 in Sydney is het Olympisch Park (O.P.) en de omliggende wijken (suburbs): Homebush (LGA: Strathfield), Newington (LGA: Auburn) en Liberty Grove (LGA: City of Canada Bay – Concord) aangewezen als focusgebieden. Deze focusgebieden zijn circa 17 kilometer ten westen van de CBD gelegen. In de focusgebieden worden de mogelijke effecten van de Olympische Zomerspelen van 2000 op leefbaarheid en stedelijke vernieuwing onderzocht.

131

 

H 19 Wat waren destijds de redenen van het organiserend Olympisch Comité van Sydney om zich kandidaat te stellen voor de Olympische Spelen? § 19.1 Inleiding Het organiseren van de Olympische Spelen hebben verschillende doelen voor ogen. Het eerste doel is het creëren van ‘legacy’ (nalatenschap) in de vorm van (sport)faciliteiten en infrastructuur. Het tweede doel is het stimuleren van de (lokale) economie door nieuwe (vastgoed)ontwikkelingen en toerisme uitgaven tijdens het evenement. Ten derde de marketingkansen op het gebied van het aantrekken van (internationale) bedrijven en promotie van toerisme. Als laatste wordt het organiseren van een grootschalig evenement ook gezien als katalysator voor stedelijke vernieuwing. (French & Disher, 1997). Sydney blijkt hierin geen uitzondering te zijn, echter hebben de Olympische Spelen in Sydney een extra dementie aan het organiseren van de Spelen toegevoegd. De Olympische Zomerspelen van Sydney hebben extra geïnvesteerd in duurzaamheid en ‘groene’ ontwikkelingen en danken de naam ‘groene’ Spelen aan deze investeringen (Cashman, 2006). § 19.2 Gedachten achter het organiseren van de Spelen Sydney had de volgende vier doelen in het vizier in de kandidaatstelling naar aanloop van de Olympische Zomerspelen van 2000. Economie: het creëren van lokale zelfstandigheid en werkgelegenheid Toerisme: Australië als vakantieland op de kaart zetten Sportfaciliteiten: De centrale aanpak door het ontwikkelen van het Olympisch Park Stedelijke vernieuwing: herontwikkelen van de noordwestelijke suburbs van Sydney en deze aan te laten sluiten bij de CBD City branding: Sydney transformeren tot internationaal metropool van Zuidoost Azië § 19.2.1 Economie Sydney en in betekende mate Australië hebben de Olympische Zomerspelen naar zich toegehaald om de plaatselijke economie van New South Wales (NSW), waar Sydney de hoofdstad van is, een ‘boost’ te geven. De relatief kleine markteconomie van Sydney stond in scheef contrast met het ontwikkelde Australië. Door het organiseren van de Olympische Spelen wilde Sydney meer economische zelfstandigheid creëren, internationale organisaties aantrekken en lokale werkgelegenheid bevorderen. Vanuit zakelijk perspectief ging het voornamelijk om commerciële nalatenschap die de Spelen te weeg zouden brengen op het Central Business District (CBD) van Sydney, daarbij werd ingespeeld op het aantrekken van eenmalige evenementen zoals congressen en sportevenementen. Sydney heeft net als Seoel in 1988 de Spelen gebruikt om het internationale karakter van de stad te tonen en zijn positie in de wereld economie te versterken (McKay & Plumb 2001:6).

132

 

§ 19.2.2 Toerisme Ook zouden de Zomerspelen bijdrage aan het aantrekken van toerisme en het aanspreken van de regionale (Stille Oceaan) markten. Dit was een van hoofdredenen om de Zomerspelen te organiseren. Het toerisme had een nationaal karakter, Australië wilde zich profileren als natuurrijk gebied en afrekenen met het ‘suffe’ imago als het land/continent waar niets te beleven viel. De Spelen heeft Australië de kans gegeven om aan het wereldpubliek kenbaar te maken dat zij natuurlijke, culturele en sociale bezienswaardigheden bezitten en dat Australië absoluut de moeite waard is om te bezoeken. Vanwege de grote afstanden binnen Australië en de lange reis naar Australië zelf richt de toeristenbranche zich vooral op jongeren die het zich kunnen veroorloven voor langere tijd rond te reizen in Australië. § 19.2.3 (Sport)faciliteiten Sydney heeft de Spelen ingezet om met de ontwikkeling van het Olympisch Park de sportfaciliteiten naar een hoger niveau te tillen. Met het Olympisch Park heeft Sydney gekozen voor een centrale aanpak, door het overgrote deel van de sportvoorzieningen op het Olympisch Park te realiseren. Het Olympisch dorp en andere noordwestelijke suburbs, die direct aan Olympisch Park zijn gelokaliseerd, profiteren van de concentratie van de sportfaciliteiten in de westelijke suburbs, die er aan bij heeft gedragen dat deze suburbs beter ontsloten worden met het financiële centrum van Sydney. § 19.2.4 Stedelijke vernieuwing Sydney heeft de Spelen aangegrepen om het zwaar vervuilde afvalstort Homebush Bay (760 ha) her te ontwikkelen en optimaal aan te laten sluiten met de binnenstad. Zowel via de autoweg als met het openbaar vervoer zijn er verbeteringen aangebracht. Door integrale gebiedsontwikkeling werd getracht de omliggende buurten in relatie tot het Olympisch park te verbeteren. Al in de jaren 70 waren er plannen om Homebush Bay te transformeren en er bedrijvigheid te laten plaatsvinden. Deze plannen zijn echter nooit van de grond gekomen en Sydney zag zijn kans schoon om daar het Olympische park te realiseren en het gebied alsnog te saneren en het te verbinden met het zakencentrum. Het Olympisch park moest de sleutelverbinding worden tussen de noordwestelijke suburbs, waaronder Homebush, Newington en Liberty Grove, en het zakelijk centrum van Sydney (SOCOG, 2001; Searle, 2002). § 19.2.5 ‘City branding’ Tenslotte was het doel van het organiseren van de Olympische Spelen ‘city branding’: het versterken van internationale commerciële en culturele netwerken. Deze vloeien veelal voort uit indirecte effecten van de Olympische Spelen, maar worden wel degelijk verwerkt in de plannen en zijn stuk voor stuk afwegingen om de Olympische spelen wel of niet te organiseren. Sydney zag de Spelen als kans om internationale erkenning te krijgen en heeft de Spelen gebruikt om bewijs te leveren dat Sydney dergelijke uitdagingen aan kan en klaar is om wereldmetropool te worden (Cashman, 2005).

133

 

H 20 Welke economische effecten en ontwikkelingen op het gebied van infrastructuur en (sport)faciliteiten, op stedelijk schaalniveau, hadden de Olympische spelen in Sydney (2000)? § 20.1 Inleiding Deze deelvraag geeft antwoord op de economische effecten die zijn vastgesteld naar aanleiding van de Olympische Spelen in Sydney, daarnaast wordt er ook gekeken naar veranderingen en op het gebied van infrastructuur. Zowel economie als infrastructuur worden onderzocht op stedelijk schaalniveau (zie § 18.3.1) en daarbij wordt onderscheidt gemaakt tussen de periodes voor, tijdens en na de Spelen. § 20.2 Economie In dit hoofdstuk wordt beschreven in hoeverre de Spelen een impact gehad hebben op de bedrijvigheid, werkgelegenheid, BBP en het toerisme in Sydney en op welke wijze deze economische effecten hebben bijgedragen aan de ontwikkelingen van de stad. Tevens moet worden vastgesteld of de Spelen hebben geleid tot een aantrekkelijker vestigingsklimaat en betere (inter)nationale concurrentiepositie van Sydney. § 20.3 Financiering Olympische Spelen Bij het organiseren van de Olympische Spelen zijn investering van enkele miljarden gemoeid, met name te denken aan investeringen in infrastructuur, om de internationale concurrentiepositie te verbeteren. Hierna wordt ingegaan op: de verhouding tussen inkomsten en kosten van het evenement, welke kosten worden meegenomen en wie is verantwoordelijk voor financiering.

Voor de Spelen (ex-ante) Om een dergelijke groot evenement te organiseren zijn er investeringen nodig. De Zomerspelen kreeg steun van zowel de nationale- , de regionale- en stedelijke overheid. Met de organisatie van de Olympische Zomerspelen werd het Organizing Committee for the Olympic Games (SOCOG) opgericht, terwijl de The Olympic Coordination Autority (OCA) het realiseren van de venues en de faciliteiten voor zijn rekening kreeg. De verdeling van de investeringen was als volgt: privaten partijen 60%, State of New South Wales 35% en Commonwealth Government 5% (Boersma, 2008). Uit officiële rapporten van het SOCOG (2001) die voor de Spelen zijn gepubliceerd laten zien dat de geschatte inkomsten met de jaren naar boven zijn bijgesteld. Vooral de inkomsten van sponsorgelden, verkoop van televisie rechten en kaartenverkoop zijn in aanloop naar de Spelen positief bijgesteld. Niet alleen de inkomsten zijn naar boven bijgesteld ook de kosten nemen toe (zie Tabel 33).

134

 

Tabel 33: De geschatte inkomsten en kosten van de SOCOG volgens het budget van de SOCOG in de periode 1993-1998 (in miljoenen Amerikaanse Dollars) Type inkomsten of kosten

Budget 1993

Budget 1997

Budget 1998*

1.126,8

1.431,0

1.571,9

- Sponsorgelden

362,6

498,4

509,2

- Verkochte TV rechten

552,5

593,5

601,6

- Kaartverkoop

155,4

301,1

350,2

- Merchandising

56,3

38,0

38,0

-

-

72,9

1.111,8

1.413,5

1.554,4

Inkomsten

- Overig Kosten Bron:SOCOG, 2001; Straeter, 2009 ( bewerkt) * Het door de Audit Office aangepast budget

Na de Spelen (ex-post) De SOCOG en de OCA hebben gezamenlijk ruim US$ 2,1 miljard aan inkomsten gegenereerd (Tabel 34Hier staat tegenover dat de totale kosten van de SOCOG en OCA ruim US$ 3,8 miljard bedroegen, respectievelijk US$ 2 miljard en US$ 1,8 miljard (London East Research Institute, 2007). Tabel 34: Directe Kosten en Baten Olympisch spelen 2000 Investeringen (in miljoenen US$, prijspeil 2001) Operationele kosten Wedstrijden Ceremonies & Culturele evenementen

US$ 2.041

53,3%

153

4,0%

Opbrengsten Tickets

464

21,5%

39

1,0%

Televisierechten

852

39,6%

Pers, Radio & Televisie

148

3,9%

Sponsoring en licenties

570

26,5%

Gereedmaken faciliteiten

440

11,5%

Andere inkomsten

263

12,2%

US$ 2.149

100%

Informatiesystemen en technologie

239

6,3%

Service Olympische familie

153

4,0%

Public Relations & Marketing

172

4,5%

90

2,4%

Ondersteunende structuren

343

9,0%

Overige uitgave

263

6,9%

US$ 1.785

46,7%

184

4,8%

35

0,9%

Veiligheid

Kosten legacy & infrastructuur Wegen & transport Vernieuwing & herstel openbare ruimten Sportaccommodaties en voorzieningen

735

19,2%

Infrastructurele diensten

53

1,4%

Spoorwegen en stations

58

1,5%

653

17,0%

67

1,8%

US$ 3.826

100%

Private uitgave aan infrastructuur Overige voorzieningen Totaal

Totaal

Bron: Olympisch Plannen & Ruimte. Trends, markten & Legacies (bewerkt)

135

 

Een groot gedeelte van de investeringen (19,2%) zijn gebruikt om nieuwe sportaccommodaties te realiseren, zoals het Olympische Stadion en het zwemstadion. Echter het grootste gedeelte werd geïnvesteerd in telecommunicatie (waaronder het Sydney Media Centre) en het stedelijke transportsysteem. Door het miljarden publiek is het niet verwonderlijk dat de televisierechten een grote bijdrage hebben geleverd aan het financieren van de Olympische Spelen. Maarliefst 40% van de inkomsten zijn toe te schrijven aan televisierechten. De verkoop van tickets (21,5%) en sponsoring (26,5%) nemen samen 48% voor hun rekening. Onder ‘andere inkomsten’ valt te denken aan merchandising zoals speciaal gedrukte munten en postzegels. De organisatiekosten (operationele kosten) van de Olympische Spelen hebben zijn volledig terug verdiend door de televisierechten en merchandising. De kosten voor legacy & infrastructuur worden voor een gedeelte gedekt door nieuwe (buitenlandse) investeringen en subsidies van zowel de Federale als lokale overheden (Boersma, 2008). Volgens Gregor Robertson (burgemeester van Vancouver tijdens de Olympische Winterspelen van 2010), heeft de Olympische Zomerspelen in Sydney in acht jaar tijd omgerekend meer dan € 2 Miljard aan nieuwe investeringen binnengehaald door het sportevenement (Financieel Dagblad, 2010). § 20.4 Toerisme Australië heeft veel geïnvesteerd in promotie om Australië als vakantieland op de kaart te zetten. Direct werden de Olympische Spelen aangegrepen door de Australian Tourism Commission (ATC) om een strategie uit te stippelen om Australië te herpositioneren als een jong en levendig land in plaats van een continent ver weg met steden in de ‘outback’ (IOC, 2001; London East Research Institute, 2007).

Voor de Spelen Al ruim vier jaar voor aanvang van de Olympische Spelen is het ATC gestart met een intensieve promotiecampagne om Australië en de Olympische Spelen aan de wereld kenbaar te maken. Hierdoor is het aantal buitenlandse toeristen in Australië in aanloop naar de Spelen, voornamelijk twee jaar voor het evenement, sterk gestegen (zie Grafiek 14). Opvallend is wel dat vanaf 1996 een scherpe daling is in het aantal buitenlandse toeristen, hiervoor is geen eenduidige rede voor gevonden.

136

 

Grafiek 14: Verandering van het aantal buitenlandse toeristen in Australië in de periode 1992-2008 (in groeipercentage t.o.v. het voorgaand jaar)

Bron: Australian Bureau of Statistics, 2009 (bewerkt)

Tijdens de Spelen Het effect op buitenlandse toeristen en toerisme in het algemeen laten in het Olympisch jaar een zeer sterke groei zien, met een piek in de maand waar het evenement wordt gehouden. In de maanden na de Olympische Spelen vlakt het weer af om uiteindelijke in het jaar 2000 op een groei van 3% uit te komen. In concrete cijfers trok Australië tijdens de Spelen in 2000 voor US$ 4.2 miljoen aan extra toeristen inkomsten en US$ 1.2 miljard aan congressen aan (Boersma et al, 2008, p. 25).

Na de Spelen De maanden en jaren na de Olympische Spelen nemen de buitenlandse toeristen in snel tempo af, wat duidt op het tijdelijke karakter van de Olympische Spelen op toerisme gebied. Echter zijn de (verwachte) directe effecten van toerisme voor en na de Olympische Spelen geschat op bijna US$ 2,5 miljard (Madden & Crowe 1997 en 1998). In Tabel 35 wordt nogmaals het tijdelijke karakter van de invloeden van de Olympische zomerspelen benadrukt, wat al in Grafiek 14 reeds naar voren kwam.

137

 

Tabel 35: Total visitor nights Australia, New South Wales & Victoria Australië

New South Wales

Victoria

Totaal

%

Totaal

%

Capital

%

Totaal

%

Capital

%

‘000

verandering

‘000

verandering

‘000

verandering

‘000

verandering

‘000

verandering

1999

402.245

N.B.

129.584

N.B.

54.569

N.B.

70.549

N.B.

32.487

N.B.

2000

419.785

4,4

138.797

7,1

66.164

21,2

74.047

5,0

36.479

12,3

2001

418.287

-0,4

137.136

-1,2

66.545

0,6

77.151

4,2

39.369

7,9

2002

424.642

1,5

142.325

3,8

64.507

-3,1

78.246

1,4

38.315

-2,7

2003

418.131

-1,5

130.460

-8,3

58.012

-10,1

80.892

3,4

41.863

9,3

2004

435.165

4,1

136.487

4,6

61.435

5,9

83.553

3,3

42.771

2,2

2005

420.156

-3,4

131.192

-3,9

61.682

0,4

78.194

-6,4

41.916

-2,0

2006

449.791

7,1

143.454

9,3

72.995

18,3

84.656

8,3

47.019

12,2

2007

457.014

1,6

140.442

-2,1

70.512

-3,4

84.194

-0,5

46.108

-1,9

2008

448.991

-1,8

139.699

-0,5

69.788

-1,0

85.729

1,8

48.683

5,6

2009

440.555

-1,9

134.195

-3,9

68.885

-1,3

87.729

2,1

52.734

8,3

2010

450.850

2,3

135.990

1,3

69.296

0,6

91.294

4,3

55.269

4,8

2011

461.368

2,3

140.233

3,1

72.387

4,5

92.483

1,3

56.138

1,6

2012

473.523

2,6

145.172

3,5

76.017

5,0

94.035

1,7

57.280

2,0

2013

484.609

2,3

148.669

2,4

78.729

3,6

96.187

2,3

59.091

3,2

2014

494.137

2,0

151.705

2,0

81.051

2,9

98.055

1,9

60.639

2,6

2015

503.152

1,8

154.565

1,9

83.264

2,7

99.822

1,8

62.123

2,5

2016

512.144

1,8

157.430

1,9

85.444

2,6

101.583

1,8

63.583

2,4

2017

521.293

1,8

160.345

1,9

87.668

2,6

103.383

1,8

65.078

2,4

2018

530.188

1,7

163.191

1,8

89.890

2,5

105.133

1,7

66.560

2,3

Bron: Tourism Forecasting Committee, 2009 (bewerkt)

138

 

In 2000 is er in Sydney sprake van een groei van 21,2% (Tabel 35) ten opzichte van het voorgaande jaar wat vervolgens in een snel tempo afneemt om in de periode 1999-2008 op een jaarlijkse groei uit te komen van 2,8% (zie Tabel 36). Afgezet tegen Melbourne, die over dezelfde periode een jaarlijkse groei van 4,6% kent, is er geen twijfel mogelijk dat de Olympische spelen een tijdelijk karakter hebben voor de staat NSW en in minder mate voor de stad Sydney. Australië als geheel komt hier als grote winner uit de bus, die heeft door de Olympische spelen het land op de kaart gezet als een natuurrijk gebied echter met metropool steden wat vooral het jonge publiek (back packers) en het zakenleven trekt. Tabel 36: Totaal aantal overnachtingen (jaarlijkse groei in %) Periode

Australië

NSW

Hoofdstad

Vic

Hoofdstad

1999 – 2008

1,2

0,8

2,8

2,2

4,6

2008 – 2018

1,7

2,2

3,0

2,1

2,6

Bron: Tourism Forecasting Committee, 2009 (bewerkt)

(voor meer informatie over directe en indirecte effecten, zoals wisselkoersen & olieprijzen, op toerisme zie bijlage C13) § 20.5 Bedrijvigheid Sydney kenmerkte zich in de jaren negentig door veel regionale- en nationale bedrijvigheid en op internationaal niveau trok Sydney alleen bedrijven uit Nieuw-Zeeland en Azië aan. Een van de pijlers voor de organisatie van de Olympische Spelen was het aantrekken van (internationale) bedrijven naar de stad. De Olympic Coordination Autority (OCA) heeft de bedrijvigheid willen bevorderen door het vestigingsklimaat en de concurrentiepositie van de stad te verbeteren.

Voor de Spelen In de periode van 1994 tot 1999 is de bedrijvigheid sterk toegenomen in de staat New South Wales, aangenomen mag worden dat deze in grote mate toe te schrijven zijn aan de ontwikkeling van de Olympische Spelen in Sydney (NSW Treasury,1997; Madden & Crowe, 1998). In Tabel 37 is duidelijk te zien dat vooral de bouwsector, persoonlijke dienstverlening en transportsector door het organiseren van de Olympische Spelen meer bedrijvigheid met zich meebrengen. Tabel 37: Verwachte verandering van de afzet in verschillende economische sectoren in New South Wales (NSW) in de periode 1994-1999, 2000 en 2001-2005 als gevolg van de Olympische Spelen in Sydney (in procenten) Type macro-economische variabele

1994-1999

2000

2001-2005

Bouwsector

1,622

2,591

0,170

Persoonlijke dienstverlening

0,599

3,497

0,537

Transportsector

0,517

1,602

0,419

Financiële dienstverlening

0,382

0,602

0,146

Woningbouwsector

0,357

0,131

0,187

Energiesector

0,342

0,813

0,134

Industriesector

0,260

0,169

0,034

Publieke dienstverlening

0,202

0,365

0,104

Bron: Madden & Crowe, 1998; Straeter, 2009 (bewerkt)

139

 

Tijdens de Spelen De grootste impact op bedrijvigheid is in het Olympisch jaar tot stand gekomen. Ook tijdens de Spelen is het de bouwsector, persoonlijke dienstverlening en transportsector die een sterke toename laten zien. Dit komt voornamelijk tot stand door het groot aantal nieuwbouw projecten zoals het ontwikkelen van het Olympisch park en het Olympische dorp. Daarnaast zijn de infrastructurele werken ook factor waardoor de bedrijvigheid toeneemt.

Na de Spelen De Spelen hebben op vooral op de korte termijn (1994-2000) een grotere impact gehad op bedrijvigheid dan op de lange termijn (2001-2005) (Giesecke & Madden, 2007). Desalniettemin zijn er door de investeringen in de Olympische Spelen negentien bedrijven in Sydney gevestigd en is het vestigingsklimaat sterk verbeterd (Boersma et al, 2008). De investeringen in infrastructuur hebben er toe geleid dat Sydney’s internationale concurrentiepositie sterk heeft verbeterd. § 20.6 Werkgelegenheid Sydney Het aantrekken van bedrijvigheid heeft tot logisch gevolg dat er ook meer banen worden gecreëerd. Hoe verhouden de investeringen in de Olympische Spelen zich tot de werkgelegenheid van het organiseert stad/land.

Voor de Spelen De Spelen werden georganiseerd uit het oogpunt om bedrijven naar de regio Sydney te trekken en daarmee werkgelegenheid te creëren. In aanloop naar de Olympische Spelen werden veelal nieuwe Olympische accommodaties gebouwd, hierdoor is er behoefte van 24.000 arbeidsplaatsen ontstaan. De effecten van de Olympische Spelen op de arbeidsmarkt hebben in Sydney, vooral voor de Spelen, meetbaar invloed gehad op de werkgelegenheid van de stad. Niet verrassend vanwege de bouw van verschillende stadions voor de Olympische Spelen en het organiseren van het evenement in het jaar dat de Olympische Spelen werden gehouden. Volgens een ex-post onderzoek van Giesecke & Madden (2007) is de impact van de Olympische Spelen op de werkgelegenheid in New South Wales in 1998 en 1999 toegenomen met ruim 3% per jaar.

Tijdens de Spelen Het werkloosheidcijfer in de regio was bijzonder laag (4,5%), waardoor enorme arbeidstekorten ontstonden (Boersma et al, 2008). De Australische regering heeft daardoor besloten om langdurige werklozen te dwingen om tijdelijke banen aan te nemen. Ook werden ambtenaren aangemoedigd om vijf dagen verlof op te nemen om als vrijwilliger aan de Spelen te werken. Hieruit kan geconcludeerd worden dat de effecten veel groter geweest zouden zijn, wanneer er meer werkloosheid heerste. De effectieve groei in New South Wales was in het Olympisch jaar 0,4% (Giesecke & Madden, 2007).

140

 

Tabel 38: Werkloosheid op nationaal en stedelijke niveau in % Australië

Sydney

Melbourne

1998

7,72

5,78

7,59

1999

6,93

4,85

6,80

2000

6,28

4,50

5,81

2001

6,75

5,13

6,32

2002

6,36

5,11

5,86

2003

5,94

5,04

5,62

2004

5,40

4,67

5,20

2005

5,05

4,40

4,94

2006

4,79

4,51

4,68

2007

4,38

4,51

4,53

2008

4,24

4,49

4,35

2009

5,78

6,09

5,67

Bron: Australian Bureau of Statistics; Labour Force, Australia, Detailed-Electronic Delivery, 2010 (bewerkt)

Na de Spelen De Spelen hebben Sydney circa 24.000 permanente banen opgeleverd (Boersma et al, 2008). Volgens McKay (2001) zullen de Spelen over een periode van 1994 tot 2006 meer dan 100.000 fulltime banen opleveren voor Australië. Volgens het onderzoek van London East Research Institute (2007) hebben de Olympische Spelen hoofdzakelijk tijdelijke banen opgeleverd. Op de lange termijn is er in New South Wales, met het wegvallen van toerisme, zelfs sprake van negatieve groei van 0,01% per jaar over een periode van 2001 tot 2005 (Giesecke & Madden, 2007; Straeter, 2009). In relatie tot de referentiestad Melbourne is de impact op de werkgelegenheid in Sydney na de Spelen veel minder groot (Tabel 38). Het verschil ebt na de Spelen langzaam weg en in 2008 en 2009 is het werkloosheidcijfer zelfs groter dan in Melbourne. Gezien de financiële crisis niet geheel onbegrijpelijk aangezien Sydney het financiële centrum (City Mayors Economics, 2008)van Australië is, en daar ook de meeste ontslagen zijn gevallen. § 20.7 Economische groei (BBP/GDP) De Gross domestic product growth (bruto binnenlands product), hierna afgekort als GDP en de Gross State Product, hierna afgekort als GSP, zijn in feiten dezelfde indicatoren. Echter de GDP geeft een nationale indicatie en de GSP geeft een indicatie op regionaal schaalniveau. De GSP is van belang om de vergelijking te kunnen maken tussen de staten New South Wales (Sydney) en Victoria (Melbourne) om de effectieve invloeden van de Olympische Spelen te kunnen waarnemen en of er significatie verschillen zijn tussen de organiserende stad en de referentiestad.

141

 

Voor de Spelen In 1994 tot 1996 is het GDP van Australië met circa 1,5% gestegen en in de periode daarna tot 1999 weer af te nemen. De twee jaren voor de Spelen nemen zowel op GDP als GSP van New South Wales toe. Opmerkelijk is wel dat de economische groei van Victoria in 1999 ruim 2,5% hoger is dan New South Wales (Tabel 39). Volgens Giesecke & Madden (2007) en Straeter (2009) hebben de Olympische Spelen op de korte termijn meer invloed op de economische effecten dan op de lange termijn. Tabel 39: BBP Australië en regio NSW en VIC AUS huidige

%

NSW huidige

%

VIC huidige

%

prijzen

verandering

prijzen

verandering

prijzen

verandering

1998

AUD 703.258

4,50

AUD 254.534

4,70

AUD 171.347

4,26

1999

AUD 739.629

5,17

AUD 265.633

4,36

AUD 183.347

7,00

2000

AUD 769.045

3,98

AUD 278.094

4,69

AUD 190.373

3,83

2001

AUD 784.017

1,95

AUD 286.354

2,97

AUD 193.241

1,51

2002

AUD 813.542

3,77

AUD 291.678

1,87

AUD 201.010

4,02

2003

AUD 839.187

3,15

AUD 298.879

2,47

AUD 206.283

2,62

2004

AUD 873.197

4,05

AUD 303.493

1,54

AUD 217.105

5,25

2005

AUD 896.568

2,68

AUD 305.859

0,78

AUD 222.221

2,36

2006

AUD 921.747

2,81

AUD 310.091

1,38

AUD 228.198

2,69

2007*

USD 910.334

20,54

N.B.

N.B.

N.B.

N.B.

2008*

USD 1.013.461

11,33

N.B.

N.B.

N.B.

N.B.

2009**

USD 920.010

-9,22

N.B.

N.B.

N.B.

N.B.

Bron: Australian Bureau of Statics, 2006; Australian National Accounts & State Accounts 5220.0 (bewerkt) * Index Mundi; 2009 ** IMF: 2009 World Economic Outlook

Tijdens de Spelen In het Olympisch jaar zijn de invloeden van de Olympische Spelen duidelijk waarneembaar. De GSP van New South Wales meer dan 0,8% hoger dan de GSP van Victoria. De BBP in het jaar 2000 met circa 0,2% (Tabel 39) (Giesecke & Madden, 2007; Australian Bureau of Statistics, 2009).

Na de Spelen Volgens het zelfde onderzoek van Giesecke & Madden (2007) zijn er op de lange termijn (2001-2005) zelfs een negatieve groei van het BBP te constateren (Grafiek 15). Ook op de BBP heeft de Olympische Spelen een tijdelijke uitwerking. Dit wordt nog eens extra benadrukt wanneer de cijfers van de GSP van New South Wales en Victoria met elkaar vergeleken worden. In Tabel 39 is duidelijk te zien dat na 2001 GSP van Victoria stelselmatig hoger is dan dat van New South Wales. De fluctuaties in de procentuele veranderingen duiden op economische conjunctuur, dit betekend dat de invloeden van de Olympische Spelen geen uitwerkingen meer hebben op het bruto binnenlands product.

142

 

Grafiek 15: Verandering van het BBP in Australië in de periode 1994-2005 (in groeipercentages t.o.v. het voorgaand jaar)

Bron: Australian Bureau of Statistics, 2009 (bewerkt)

143

 

Deelconclusie: Economische effecten Financiering van Olympische Spelen Sydney heeft de Olympische Spelen van 2000 georganiseerd om de stad en het land aan het internationale publiek kenbaar te maken als uitstekende vakantiebestemming. Daarnaast moest de Olympische Spelen de internationale concurrentiepositie van de stad te verbeteren en (internationale) bedrijvigheid creëren. De organiserende stad heeft de grootste investeringen gedaan in infrastructuur en nieuwe sportaccommodaties en voorzieningen, respectievelijk (prijspeil 2001) US$ 837 miljoen (21,8% van de totale kosten) en US$ 735 miljoen (19,2% van de totale kosten). De totale investeringen in de Olympische Spelen bedroegen ruim US$ 3,8 miljard, hiervan namen de private partijen 60%, State of New South Wales 35% en de Commonwealth Government 5% voor haar rekening. De totale opbrengsten van de Spelen bedroegen ruim US$ 2,1 miljard, waarvan televisierechten (39,6%) en sponsoring en licenties (26,5%) de meeste inkomsten opleverden (Boersma et al, 2008). In aanloop naar de Spelen zijn de kosten van de SOCOG en opbrengsten van het evenement steeds naar boven bijgesteld: 1993 US$ 1.111,8 – US$ 1.126,8; 1997 US$ 1.413,5 – US$ 1.431,0; 1998 US$ 1.554,4 – US$ 1.571,9; 2001 US$ 2.041,0 – US$ 2.149,0 (in miljoenen). Na de Spelen zijn de totale (indirecte) kosten en opbrengsten vastgesteld op respectievelijk ruim US$ 3,8 miljard en ruim US$ 2,1 miljard (London East Institute, 2007). Daarnaast hebben de Spelen in Sydney in de acht jaar na de Spelen (indirect) meer dan € 2,0 miljard aan nieuwe investeringen binnengehaald (Financieel Dagblad, 2010).

Toerisme Door intensieve promotiecampagne ruim voor de Spelen zijn het aantal buitenlandse toeristen in aanloop naar de Spelen sterk gestegen, met name twee jaar voor het evenement en een piek in de Olympische maand (Australian Bureau of Statistics, 2009). In het Olympisch jaar was het aantal bezoekers in Sydney hard gestegen (21,1% t.o.v. het voorgaande jaar) tot in de maand van het evenement (Tourism Forecasting Committee, 2009). In de maanden daarna is er een scherpe daling te zien, om op een groei uit te komen van 3% in 2000. Concreet hebben de Spelen in 2000 US$ 4,2 miljoen aan extra toeristen inkomsten en US$ 1,2 miljard aan congresinkomsten gegenereerd (Boersma et al, 2008). De maanden en jaren na de Spelen nemen de aantal buitenlandse toeristen in snel tempo af, wat duidt op het tijdelijke karakter van de Olympische Spelen op toerisme. De directe effecten van de Olympische op toerisme hebben naar schatting US$ 2,5 miljard opgeleverd (Madden & Crowe, 1997; 1998). Over een periode van 1999-2008 is het aantal bezoekers in Sydney toegenomen met 2,8% per jaar. In vergelijking met Melbourne die over dezelfde periode een jaarlijkse groei van 4,6% doormaakt. Dit geeft duidelijke weer dat het organiseren van de Olympische Spelen een tijdelijk effect heeft op het toerisme in de stad waar het evenement gehouden wordt.

144

 

Bedrijvigheid Voor de Spelen (1994-1999) is de sterke toename van bedrijvigheid in de staat New South Wales vooral toe te schrijven aan het organiseren van de Olympische Spelen in Sydney (NSW Treasury, 1997; Madden & Crowe 1998). Hoofdzakelijk hebben de bouwsector, persoonlijke dienstverlening en transportsector meer bedrijvigheid gegenereerd (Straeter, 2009). De grootste impact op bedrijvigheid is in het Olympisch jaar tot stand gekomen. Voornamelijk is de bedrijvigheid toe genomen in de bouwsector, die nieuwbouw van de sportfaciliteiten en infrastructurele werken realiseerden. De Spelen hebben op de korte termijn (1994-2000) en grote impact gehad (Giesecke & Madden, 2007). Ondanks het korte termijn effect hebben de investeringen in de Olympische Spelen en het organiseren van de het sportevenement er toe geleid dat negentien bedrijven permanent zijn gevestigd in Sydney (Boersma et al, 2008). Daarnaast hebben de investeringen in de Olympische Spelen er toe geleid dat Sydney haar internationale concurrentiepositie heeft verbeterd.

Werkgelegenheid Door toename in bedrijvigheid en voornamelijk in bouwsector is er in aanloop naar de Spelen een behoefte van 24.000 arbeidsplaatsen ontstaan. Door het organiseren van de Spelen is in de jaren 1998 en 1999 de werkgelegenheid jaarlijks met 3% toegenomen in de staat New South Wales (Giesecke & Madden, 2007). De toename is vooral toe te schrijven aan de vele nieuwbouw projecten sportfaciliteiten en infrastructurele werken. De lage werkloosheid in het Olympisch jaar (4,5%) heeft grote arbeidstekorten tot gevolg (Boersma et al, 2008). Hierdoor is de effectieve groei in de werkgelegenheid in het jaar 2000 met 0,4% toegenomen in New South Wales (Giesecke & Madden, 2007). De impact van de Spelen zou vele malen groter zijn geweest wanneer het werkloosheidcijfer hoger geweest zou zijn. De Olympische Zomerspelen hebben circa 24.000 permanenten banen opgeleverd (Boersma et al, 2008). Over een periode van 1996-2006 zijn er meer dan 100.000 banen gecreëerd, overgrote deel bestond echter wel uit tijdelijke banen (McKay, 2001; London East Research Institute, 2007). Het wegvallen van toerisme na de Spelen (2001-2005) is er sprake van negatieve groei van 0,01% per jaar (Giesecke & Madden, 2007; Straeter, 2009). In een vergelijking tussen Melbourne en Sydney is de impact van de Spelen op de werkgelegenheid vooral op de korte termijn (1998-2001) waarneembaar.

Economie (GDP/BBP – GSP-BRP) Twee jaar voor de Spelen is zowel GDP (BBP) als GSP (BRP) van New South Wales toegenomen, opmerkelijk is dat het GSP van Victoria in het jaar 1999 ruim 25% hoger is dan het GSP van New South Wales. Gedurende de Spelen is de impact op economisch vlak wel waarneembaar. De GSP van New South Wales is ruim 0,8% hoger dan van Victoria. De GDP is in het jaar 2000 met 0,2% toegenomen (Giesecke & Madden, 2007; Australian Bureau of Statistics, 2009). De impacten van de Spelen hebben vooral invloed op de korte termijn (1994-2000) en niet zo zeer op de lange termijn (2001-2005). Op de lange termijn is er een negatieve economische groei geconstateerd (Giesecke & Madden, 2007; Straeter, 2009). Wanneer de vergelijkingen tussen Melbourne en Sydney worden verifieert is ook hier het tijdelijk karakter van de invloeden van de Olympische Spelen duidelijk zichtbaar, vanaf 2001 groeit de economie in Melbourne stelselmatig harder dan bij Sydney het geval is. 145

 

H 21 Hadden de Olympische Spelen invloed op ontwikkelingen op het gebied van infrastructuur en (sport)faciliteiten, op stedelijk schaalniveau, in Sydney (2000)? § 21.1 Inleiding Sydney’s infrastructuur had in de jaren negentig te kampen met veroudering, achterstallig onderhoud en was het openbaar vervoersnetwerk toe aan modernisering van. De kandidaatstelling en de gunning van de Spelen hebben enorme investeringen in infrastructuur met zich meegebracht, zoals in Tabel 34 is te zien is er US$ 1,785 miljard vrij gemaakt ter verbetering en uit breiding van de infrastructuur (NSW Parliament, 2002). Deze investeringen moest er voor zorgen dat Sydney’s noordwestelijke suburbs, waar onder Homebush Bay, Newington en Homebush, beter aansloten op het zakencentrum en moest de internationale concurrentiepositie verbeteren. § 21.2 Algemene voorzieningen § 21.2.1 Wegennet

Voor de Spelen Om de internationale concurrentiepositie te verbeteren is er snelwegverbinding gemaakt tussen het vliegveld van Sydney en het zakencentrum (CBD), om congressen en internationale bedrijvigheid te bevorderen (McKay & Plumb, 2001). Daarnaast is er ook geïnvesteerd aan onderhoud en verbreding van bestaande (snel)wegen, vooral de ringwegen richting de noordwestelijke suburbs (Olympische park en het Olympische dorp).

Tijdens de Spelen Tijdens de Olympische Spelen heeft de overheid de inwoners van Sydney gevraagd om de auto te laten en per openbaar vervoer te reizen. Deze maatregel had tot gevolg dat het verplaatsen van atleten en toeschouwers vlekkeloos verliep (Interview Mausell, 2010). Sydney heeft geleerd van de fouten die tijdens de Spelen van Atlanta naar voren kwamen op het moment dat een evenementen een massa verplaatsing aan toeschouwers te weeg brengt French & Disher, 1997; Newman, 1999).

Na de Spelen De investeringen in het wegennet hebben na de Spelen er toe geleid dat er minder filevorming ontstond en de gebruikers aangenamer en sneller op de plaats van bestemming waren. Echter heeft Sydney na de Spelen minimaal in het wegennet geïnvesteerd, zodat er nu achterstallig onderhoud en veroudering optreed. Dit tot grote ergernis van de inwoners van Sydney (Interview Mausell, 2010). § 21.2.2 Vliegveld

Voor de Spelen Het vliegveld is het belangrijkste internationaal verkeersknooppunt van Australië. Om dit te handhaven en verder uit te breiden voor internationale bedrijven is er US$ 350 miljoen geïnvesteerd in uitbreiding van de luchthaven (McKay & Plumb, 2001).

146

 

Tijdens de Spelen De Spelen hebben veel congressen opgeleverd en deze zijn in veel gevallen via Sydney airport en de Eastern Distributor Road naar het zakencentrum gebracht.

Na de Spelen Het vliegveld heeft na de Spelen zijn positie als nationaal- en internationaal verkeersknooppunt versterkt. Het Kingsford Smith Airport mag zich met 33,4 miljoen passagiers het drukste vliegveld van Australië noemen (Australian Transport Statistics, 2009). § 21.2.3 Telecommunicatie

Voor de Spelen De telecommunicatie infrastructuur van Sydney heeft in de voorbereiding van de Spelen een enorme stap voorwaarts gemaakt. Er is geïnvesteerd in 4.800 km aan glasvezelkabel, gelinkt aan 105 locaties, met Homebush Bay als hoofd locatie (Boersma et al, 2008). Australië staat qua telecommunicatie nog in de kinderschoenen en wil met deze investeringen de telecommunicatie op internationaal niveau brengen.

Na de Spelen De investering in de telecommunicatie infrastructuur heeft geleid tot het aantrekken van bedrijvigheid naar Sydney, voornamelijk technologie georiënteerde bedrijven, zijn hierdoor gevestigd in het zakencentrum (CBD). Ondanks de investeringen in telecommunicatie infrastructuur is vooral het internet gebruik beneden niveau. § 21.2.4 Openbaar vervoer De metropool Sydney is de loop der jaren flink in populatie gegroeid. De expansie van de stad heeft zich naar noordwestelijke richting van Sydney begeven, waar ook het Olympisch dorp en Olympisch park gevestigd.

Voor de Spelen In de aanloop naar de Spelen is er veel geïnvesteerd in het verbeteren van de openbaar vervoersmogelijkheden, met name naar de noordwestelijke suburbs (Olympische park en Olympische dorp). Er is een nieuwe spoorweg verbinding aangelegd van het Olympisch park naar het vliegveld van Sydney, de kosten bedroegen in totaal US$ 500 miljoen (McKay & Plumb, 2001). Verder is de frequentie van het trein/metronetwerk en buslijndiensten toegenomen om de bezoekers van het Olympisch evenement snel naar de plaats van bestemming te brengen.

Tijdens de Spelen De investeringen hebben er toe geleid dat tijdens de Olympische Spelen geen verkeerschaos ontstond die zich wel hebben voor gedaan in Atlanta. Om het groot aantal bezoekers tijdens de evenementen snel te verplaatsen reden treinen en metro’s om de vijf minuten van en naar het Olympisch park (Interview Mausell, 2010).

147

 

Na de Spelen Sydney heeft na de Spelen weinig geïnvesteerd in infrastructuur wat al snel heeft geleid tot een verouderd vervoersnetwerk. De frequentie van trein en metro vervoersnetwerken is veel te laag, zeker in de spitsuren, en busdiensten rijden te weinig en niet op tijd. Dit tot grote frustratie van de inwoners van Sydney. Er is te laat gereageerd op het toenemende aantal inwoners. Momenteel (2009) is Sydney bezig met een masterplan om de infrastructuur weer op niveau te krijgen (Australian Goverment – Infrastructure, 2009). § 21.3 Voorzieningen Olympische Spelen § 21.3.1 (Sport)faciliteiten Een van de redenen (zie § 19.2.3) voor het organiseren van de Olympische Spelen was de sportinfrastructuur en –faciliteiten naar een hoger niveau te tillen. Het SOCOG en het OCA hebben voor een centrale aanpak gekozen om de sportfaciliteiten te realiseren. Zij hebben gekozen om in het zwaar vervuilde industriegebied (760 ha) Homebush Bay her te ontwikkelen tot het Olympisch park, negentien kilometer ten westen van het zakencentrum van Sydney.

Voor de Spelen Ondanks Australië sport hoog in het vaandel heeft staan ontbrak het aan hoogwaardige sportfaciliteiten. Sydney heeft de Spelen omarmd en heeft het evenement aangegrepen om nieuwe sportfaciliteiten te bouwen. Het Olympisch park moest het gebieden worden waarin zowel topsporten als recreatieve sporten beoefend konden worden. Net als Atlanta voor de Verenigde Staten wil Sydney zich profileren als sportcentrum van Australië (French & Disher, 1997; Haynes, 2001). Alle faciliteiten op het Olympisch park zijn nieuw gebouwd en voldoen aan de laatste eisen van topsport. Door de bijzondere architectuur en de laatste technologieën is het Olympisch park een zeer hoogwaardig en duurzaam sportgebied van Australië (Haynes, 2001). Het Olympische park heeft een drieledig doel: enerzijds is het de nalatenschap van de Olympische Zomerspelen van 2000 (‘katalysator’ voor de lokale economie en verbeter van sportinfrastructuur), anderzijds is het een vrije ontmoetingsplaats voor iedereen en tot slot het aantrekken van toeristen. Hierdoor zijn er op het Olympische park een diversiteit aan faciliteiten gerealiseerd, op het park zijn onder andere de volgende faciliteiten gevestigd; § 21.3.2 Bicentennal park Het Bicentennial park is ontworpen in de jaren tachtig en heeft sinds 1988 zijn plek gekregen op het Olympisch park. Het 100 hectare grote natuurpark draagt voor een belangrijk deel bij aan het ecosysteem. Het Bicentennal park is een gedeelte van het Olympische park en biedt bezoekers de gelegenheid om te recreëren, educatie op het gebied van natuur te volgen en openlucht sporten te beoefenen. Het park heeft gratis toegang tot picknick gebieden, barbecues, speeltuinen en parkeerplaatsen.

148

 

§ 21.3.3 ANZ stadion Het centrale punt van het Olympisch park, het ANZ stadion, is Sydney’s grootste stadion. Tijdens de Spelen had het 110.000 zitplaatsen het grootste in de Olympische geschiedenis. Om na de Spelen geen overcapaciteit aan zitplaatsen te hebben is er bij de bouw rekening gehouden dat er na de Spelen

vrij

eenvoudig

zitplaatsen

verwijderd

konden.

Deze

stoelen

zijn

aan

plaatselijke

sportverenigingen verkocht. Momenteel heeft het ANZ stadion 83.500 zitplaatsen. Het stadion is voorzien van de laatste innovatieve technieken, zoals het in- en uitschuiven van tribunes. Door deze technieken kan het stadion zowel voetbal als rugby wedstrijden laten plaatsvinden. § 21.3.4 Aquatic Centre Het Sydney Olympic Park Aquatic Centre is in 1994 geopend en diende als Olympisch podium voor zwemmen en synchroon zwemmen. De wedstrijdbaan heeft een capaciteit van 7.700 zitplaatsen en door een innovatief dakconstructie konden er voor de Olympische Spelen van 2000 de zitplaatsen geüpgrade worden naar 17.500 zitplaatsen. § 21.3.5 Ibis Hotel Het Ibis hotel was een van de eerste hotels op het park, gebouwd in 1999, en enkele minuten verwijderd van topsportaccommodaties, evenementen en restaurants. Het hotel is gelokaliseerd in het hart van het Olympisch park en kijkt uit over het ANZ stadion en het Olympische boulevard. § 21.3.6 Railway Station (1998), Het Olympisch park heeft een eigen treinstation, tijdens (sport)evenementen rijden treinen met een frequentie van zes treinen in het uur. Vanaf Lidcome is er een perron aangelegd enkel en alleen voor het Olympisch park. Lidcome is aangesloten op het treinnet van de stad, waardoor een rit vanaf het centrum naar Olympisch park minder dan 30 minuten in beslag neemt. In

bijlage

C1:

Plattegrond

Sydney

Olympic

Park

is

een

compleet

overzicht

van

alle

(sport)accommodatie die gevestigd zijn op het Olympisch park.

Na de Spelen Er was bezorgdheid over het exploiteren van de (sport)faciliteiten van het Olympisch park na de Spelen. Men was bang voor ‘de witte olifant’, het langdurig leegstaan van stadions na de Spelen (Haynes, 2001 ). Amper 1 jaar na de Spelen zijn er extra investering gedaan (US$ 50 miljoen) ter promotie, aantrekken van concerten en manifestaties (Boersma et al, 2008). De sportfaciliteiten hebben na de Spelen veelal een andere bestemming gekregen. Het Olympisch park diende als recreatiegebied voor de omliggende regio’s, met als doel het leefklimaat in de noordwestelijk suburbs te verbeteren. De vele parken, leisure voorzieningen en sportfaciliteiten moest voor bezoekers en omwonende de gelegenheid geven om te kunnen recreëren en ontspannen. De ontwikkelingen van het Olympisch park en het Olympische dorp moesten nieuwe ontwikkelingen en bedrijvigheid aan te trekken om aan de expansie van de binnenstad te kunnen voldoen. Door de grote vraag kwam de binnenstad onder druk te staan en heerste er schaarste wat een overspannen vastgoedmarkt tot gevolg had. Door het Olympisch park vindt er een verschuiving plaats wat ten goede komt van de vastgoedmarkten in de binnenstad. De extra investering in het Olympisch park hebben er toe geleid dat het aantal bezoekers jaarlijks is toegenomen. In een jaarlijks opgesteld rapport aan minister Rod Kemp, de minister van sport en 149

 

kunst (Australia Government, 2010), door The Sydney Olympic Park Autority (SOPA), wordt er in 2004 een stijging van het aantal bezoekers bekend gemaakt. De bezoekers aantallen zijn in 2004 gestegen met 23% (Richmond, 2004), 2003-2004) tot 6,8 miljoen bezoekers per jaar ten opzichte van 2003. Deze opwaartse trend zet zich voort. In het laatste uitgebrachte rapport 2008-2009 zijn de bezoekersaantallen gestegen naar 8,5 miljoen (Knight, 2009) mensen per jaar. Naar verwachting zal in 2010, het park 10 miljoen bezoekers trekken. Dat het Olympisch park niet alleen een sportpark is blijkt wel uit de investeringen die na de Spelen zijn gedaan op het gebied van toerisme en bedrijvigheid. In 2010 wordt er een hoofdkantoor van Queensland developer Watpac (7.200 m2), een privé ziekenhuis (12.000 m2), een hotel met restaurant en een Quest Serviced Apartments op het park gerealiseerd. Het Olympisch park wordt gemanaged door Sydney Olympic Park Autority (SOPA). Zij beheren inmiddels meer dan A$ 2 miljard (commercieel, cultureel en leisure onroerend goed) assets. De SOPA heeft hoofdzakelijk een commerciële insteek en heeft in 2009 een winst behaald van A$ 56,385 miljoen.

150

 

Deelconclusie: Infrastructuur en (sport)faciliteiten In totaal zijn er voor de Spelen US$ 1,785 miljard geïnvesteerd in infrastructurele werken (NSW Parliament, 2002). Er is met name geïnvesteerd om de noordwestelijke suburbs, waar het Olympische dorp en park zijn gerealiseerd, beter aan te laten sluiten met het zakencentrum (CBD) en het Kingsford Smith vliegveld. Door de toenemende vraag naar (internationaal)vliegverkeer is het Kingsford Smith vliegveld uitgebreid en gemoderniseerd. Om de concurrentiepositie te versterken is de telecommunicatie infrastructuur sterk verbeterd (aanleg van glasvezelkabel) en is er een directe autosnelweg verbinding van het vliegveld naar het zakencentrum aan gelegd (Mckay & Plumb, 2001; Boersma et al, 2008). Het Olympisch park is aangesloten op het metronetwerk van de binnenstad (inner city). Daarnaast zijn de grootste investeringen gedaan in het ontwikkelen van het Olympisch park zelf. Alle (sport)faciliteiten op het Olympisch park zijn nieuwbouw en voldoen aan de hoogste (sport)eisen. Niet is er alleen geïnvesteerd in functionaliteit, maar ook in architectonisch hoogstaande bouwwerken. Het Olympische park heeft een drieledig doel: enerzijds is het de nalatenschap van de Olympische Zomerspelen van 2000 (‘katalysator’ voor de lokale economie en verbeter van sportinfrastructuur), anderzijds is het een vrije ontmoetingsplaats voor iedereen en tot slot moet het gaan dienen als toeristisch trekpleister. Anders dan tijdens de Spelen van Atlanta, hebben de investeringen in infarctstructuur en (sport)faciliteiten er toe geleid dat de Olympische Spelen vlekkeloos zijn verlopen en geen verkeerschaos is ontstaan bij de massaverplaatsing van bezoekers tijdens de evenementen (French & Disher, 1997; Newman, 1999). Na de Spelen is er minimaal geïnvesteerd in infrastructuur, waardoor enkele jaren na de Spelen de verschillende vervoersnetwerken (busdiensten, wegen-, spoor- en metronetwerken) niet meer aan de eisen voldeden. Tijdens de Spelen functioneerde het openbaar vervoersnetwerk zeer goed, maar al snel na de Spelen was hier nog maar weinig van over. Dit tot grote ergernis van de inwoners van Sydney. Het Olympisch park werd na het hoogte punt van de Olympische Spelen nauwelijks nog bezocht. De autoriteiten waren bang voor ‘de witte olifant’, het langdurig leegstaan van stadions na de Spelen (Haynes, 2001 ). Amper 1 jaar na de Spelen zijn er extra investering gedaan (US$ 50 miljoen) ter promotie, aantrekken van concerten en manifestaties om de bezoekers aantallen te verhogen (Boersma et al, 2008). In 2003-2004 zijn de bezoekersaantallen in 2004 gestegen met 23% tot 6,8 miljoen bezoekers ten opzichte van 2003 (SOPA, 2004). In het laatste uitgebracht rapport zijn de bezoekersaantallen verder opgelopen tot 8,5 miljoen en de verwachtingen voor 2010 is dat het Olympisch park 10 miljoen bezoekers mag ontvangen.

151

 

H 22 Wat waren de beweegredenen van het organiserend Olympisch Comité om het Olympisch park op die specifieke locatie te ontwikkelen en welke transformatie heeft het doorgemaakt? § 22.1 Inleiding In dit hoofdstuk wordt het Olympische park beschreven. Het Olympisch park dat is ontwikkeld voor de Olympische Zomerspelen in Sydney (2000) wordt gezien als belangrijkste ontwikkelingen van het Olympisch evenement. Het park is gelokaliseerd in een van de westelijke suburbs van Sydney, circa 19 kilometer ten westen van het zakencentrum.

Voor de Spelen In de Jaren 70 waren er plannen om Homebush Bay te saneren en er bedrijvigheid te laten plaatsvinden, maar deze plannen zijn nooit van de grond gekomen (Boersma et al, 2008). Het organiserend Olympisch Comité heeft de Olympische Spelen aangegrepen om dit gebied alsnog te transformeren, met het Olympisch park als sleutelverbinding tussen het zakencentrum en de noordwestelijke suburbs. Het gebied was voor de Spelen goed ontsloten, maar de locale overheden wilde voorkomen dat net als in Atlanta bereikbaarheidsproblemen zouden ontstaan (French & Disher, 1997; Newman, 1999). Om dit te voorkomen is extra geïnvesteerd in bussystemen, gecombineerd met parkeeraccommodaties op afstand. Voordat de Olympische Spelen in 2000 werden gehouden was Homebush Bay een zwaar vervuild industriegebied en diende als afvalstort voor de stad Sydney. De bodemsanering van het 760 ha grote gebied paste perfect in de ecologische verantwoorde invulling van de ‘Groene’ Spelen. Vanwege de zware vervuiling van het gebied fungeerde de Olympische Zomerspelen als ‘katalysator’ om het gebied te saneren en herontwikkelen. Het realiseren van het Olympisch park en het Olympisch dorp zorgde ervoor dat het gebied aansluiting vond met de binnenstad van Sydney (CBD), negentien kilometer ten oosten van Homebush Bay. In bijlage C2 is duidelijk te zien hoe het Olympisch park en het Olympisch dorp zich verhouden ten opzicht van de CBD, ofwel het centrum van Sydney. Door het toenemende aantal inwoners van Sydney werd de stad steeds groter en de stad wilde met het ontwikkelen van het Olympisch park de expansie van de stad sturen naar noordoostelijke richting. Daarbij moesten het lokaliseren van het Olympische park bedrijvigheid genereren. Het Olympisch park kon dienen als locatie voor bedrijven die zich in Sydney wilden vestigen, maar door de ‘overspannen’ kantorenmarkt in de binnenstad, geen kantoorruimte konden vinden. Naast de bovengenoemde redenen, bleek er achteraf, nog een bijkomend voordeel te zitten aan het lokaliseren van het Olympisch park op het voormalig industriegebied van Homebush Bay. Door de jaren heen had het industriegebied vele grondeigenaren die een stuk van Homebush Bay of erfdienstbaarheden bezaten. Homebush Bay was een onoverzichtelijk stuk terrein geworden met meer dan 500 eigenaren (Legal documents) en circa 3.000 erfdienstbaarheden (easements). Alle eigendomspapieren en erfdienstbaarheden werden omgezet in 500 nieuwe eigendomsstukken (Legal documents), waarin ook ruimte was voor de herontwikkeling van het Olympisch park en het Olympische dorp in Homebush Bay. Hiermee was in een klap het gehele gebied duidelijk in kaart gebracht en geregistreerd (Interview Cahill, 2010). 152

 

§ 22.2 Welke transformatie heeft het gebied doorgemaakt? In de jaren tachtig is begonnen met het saneren van het industriegebied Homebush Bay. Ter bescherming van de flora en fauna is er in 1988 het Bicentennial park (100 ha) gepland op het Olympisch park. In 1993 heeft Sydney de bid gewonnen en alles is daarna in een stroomversnelling gegaan. Het international Athletic Centre (1994), het Aquatic Centre (1994), de publieke voorzieningen (1996), Olympisch treinstation (1998), Hockey Centre (1998), het Olympisch stadion (1999), Tennis Centre (1999) werden gebouwd. De totale kosten voor het saneren en herontwikkelen van het industriegebied tot Olympisch park is lastig te zeggen, in verband met de afbakening van bijvoorbeeld de infrastructurele voorzieningen, welke behoren tot het Olympisch park en welke niet. De kosten van de sportfaciliteiten die gerealiseerd zijn op het Olympisch park bedragen US$ 735 miljoen, prijspeil 2000 (London East Research Institute, 2007). Dit is een relatief laag bedrag gezien alle sportfaciliteiten nieuwbouw betreft.

Tijdens de Spelen Ten tijden van de Spelen diende het park als centrale ontmoetingsplaats voor bezoekers en inwoners om de Olympische festiviteiten samen te vieren en natuurlijk ook als trainingskamp voor de deelnemers aan de Olympische Spelen.

Na de Spelen Na de Spelen diende het Olympisch park als recreatiegebied voor de omliggende regio’s, met als doel het leefklimaat in de noordwestelijk suburbs te verbeteren. De vele parken, leisure voorzieningen en sportfaciliteiten moest voor bezoekers en omwonende de gelegenheid geven om te kunnen recreëren en ontspannen. De ontwikkelingen van het Olympisch park en het Olympische dorp moesten nieuwe ontwikkelingen en bedrijvigheid aan te trekken om aan de expansie van de binnenstad te kunnen voldoen. Door de grote vraag kwam de binnenstad onder druk te staan en heerste er schaarste wat een ‘overspannen’ vastgoedmarkt tot gevolg had. Door het Olympisch park vindt er een verschuiving plaats wat ten goede komt van de vastgoedmarkten in de binnenstad. De sleutelverbinding tussen het zakencentrum en de noordwestelijke suburbs. § 22.3 Welke bestemming heeft het Olympisch park anno 2010? Het Olympische park heeft een drieledig doel: enerzijds is het de nalatenschap van de Olympische Zomerspelen van 2000 (‘katalysator’ voor de lokale economie), anderzijds is het een vrije ontmoetingsplaats voor iedereen en tot slot het aantrekken van toeristen/bezoekers. Het Olympisch park wordt gemanaged door de SOPA die anno 2010 meer dan A$ 2 miljard aan assets beheerd. Jaarlijks trekt het Olympisch park meer toeristen/bezoekers naar het park. Door het organiseren van (sport)evenementen, concerten en beurzen trok het park in 2009 8,5 miljoen toeristen/bezoekers, naar verwachting zal dat dit jaar (anno 2010) oplopen tot 10 miljoen toeristen/bezoekers (SOPA, 2009).

153

 

H 23 In hoeverre is het Olympisch park in Sydney (2000) van invloed geweest, op lokaal schaalniveau, op het gebied van leefbaarheid en op de stedelijke vernieuwing? § 23.1 Inleiding In dit hoofdstuk komt leefbaarheid aan de orde, hierbij worden de veranderingen in direct aangrenzende gebieden door de ontwikkeling van het Olympisch park in kaart gebracht. De focusgebieden in dit onderzoek zijn Homebush, Newington (Olympische dorp) en Liberty Grove. De focusgebieden Homebush, Newington (Olympische dorp) en Liberty Grove zijn allen gelegen in de noordwestelijke suburbs van Sydney. Zie bijlage C3 voor de ligging van de focusgebieden ten opzichte van het Olympische park. De focusgebieden worden in dit hoofdstuk nader bestudeerd op de volgende acht factoren; criminaliteit, werkeloosheid, etnische afkomst, samenstelling wijk, inkomensniveau, verloedering, recreatie & groen en bereikbaarheid (VROM, 2009). Op basis van deze gegevens wordt bepaald of de komst van het Olympisch park structurele veranderingen teweeg hebben gebracht op het gebied van leefbaarheid.

Algemeen Sydney wordt in 2009, dankzij de Olympische Spelen, gezien als een stad met de beste leefcondities in zuidoost Azië. De investeringen in het aanleggen van parken, verbreden van voetpaden, plaatsen van straatmeubilair en herindelen van de binnenstad, saneren van Homebush Bay (Olympisch park) en het ontwikkelen van het Olympische dorp (Newington) zijn belangrijk geweest voor het verbeteren van de leefbaarheid in Sydney. Op internationaal niveau behoord Sydney tot de top tien van de wereld en staat hiermee boven Melbourne en Amsterdam, respectievelijk op de achttiende en dertiende plaats (Mercer, 2009). § 23.2 Noordwestelijke suburbs (Olympische Park, Homebush, Newington en Liberty Grove) Het Olympisch park wordt in ooste-, zuide- en westelijke richting omringd door de focusgebieden en in het noorden van het Olympische park vormt de Parramatta rivier een fysieke barrière. De focusgebieden liggen op circa 15 tot 19 kilometer afstand van het zakencentrum (CBD). Het Olympisch park en de focusgebieden worden ook omringd met infrastructurele barrières. In het zuiden is de Western Motorway aangelegd die in oostelijke richting overloopt in de Great Western Motorway en via de Parramatta Road toegang geeft tot de CBD. In het oosten en westen liggen de wegen Concord Road en de Zilverwater Road die beide in zuidelijke richting uitkomen op de Western Motorway en in noordelijke richting via een overgang over de Parramatta rivier het noorden is van Sydney te bereiken.

154

 

Figuur 10: Ligging van de focusgebieden ten opzichte van het Olympische park

Bron: Openstreetmap, 2010 (bewerkt)

§ 23.2.1 Homebush (zie bijlage C4: Area map Homebush) Homebush is de een van de noordwestelijke suburbs in de staat van NSW, Australië. Homebush is 15 kilometer ten westen van de CBD gelokaliseerd, in de LGA Strathfield, ten zuiden van het Olympisch park. De grootte van het gebied is circa 2 km² en kenmerkt zich door de vele groenvoorzieningen en recreatie mogelijkheden. In het gebied zijn 5 parken, die 14% van het totale oppervlakte bestrijken. De populatie is jong, het merendeel zit in de leeftijdscategorie tussen 20-29 jaar, en telt meer dan 5.000 inwoners (RP Data Ltd., 2010).

155

 

§ 23.2.2 Newington (Olympische dorp) (Zie bijlage C5: Area map Newington) Newington is gelokaliseerd op 19 kilometer van de CBD en is een van de westelijke suburbs van Sydney, in de staat NSW, Australië. Newington, beter bekent als het Olympisch dorp van de Olympische Zomerspelen in 2000, bevindt zich in de LGA van Auburn Council, 1 km ten westen van het Olympisch park gelegen. Het gebied is 1,5 km² groot en telt circa 5000 inwoners (RP Data Ltd., 2010). § 23.2.3 Liberty Grove (zie bijlage C6: Area map Liberty Grove) Liberty Grove is een kleine in het noordwesten, op 16 kilometer afstand van de CBD, gelegen. Het gebied is ten oosten, in de LGA City of Canada Bay, van het Olympisch park gelokaliseerd (RP Data Ltd., 2010). Liberty Grove was in 1998 geopend en heeft in 1999 the Urban Development Award gewonnen (Urban Development Institute, 1999).

Voor de Spelen Begin de negentiende eeuw was is in het gebied Homebush Bay industrie. Dit gebied heeft tot ver in de twintigste eeuw als industriegebied gediend (Sydney Olympic Park Education & Learning, 2010). Dit zwaar vervuilde gebied moest een andere bestemming krijgen. In de jaren zeventig waren er plannen om het gebied te saneren en er bedrijvigheid te creëren. Deze plannen zijn echter nooit van de grond gekomen. Het organiserend Olympisch Comité heeft, in de jaren tachtig, de kandidaatstelling voor de Olympische Zomerspelen van 2000 aangegrepen om het industriële gebied van Homebush Bay alsnog te saneren en aan te laten sluiten op het zakencentrum van Sydney. In 1995 (inmiddels is bekend dat de Spelen in Sydney gehouden worden) is er een masterplan opgesteld door de Olympic Coordination Autority (OCA) om het gebied Homebush Bay en omliggende gebieden in gereedheid te brengen voor de Spelen (Searle, 2002). Sydney had zonder Homebush Bay te saneren de Olympische Spelen waarschijnlijk niet gekregen (OCA, 1996, p. 14). Het masterplan bevatte vier hoofdpijlers (Olympic Masterplan, 1995); Realiseren van sportfaciliteiten, Creëren van aansluitingen tussen noordwestelijke suburbs en CBD Realiseren van een park met mogelijkheden tot (recreatieve)sporten, educatie, ontspanningen en recreatie, Realiseren van waterrecreatie met publieke voorzieningen. Na de Spelen De herontwikkeling van Homebush Bay en de noordwestelijke suburbs hebben er toe geleid dat er bedrijvigheid is ontstaan en er is getracht de leefbaarheid in het gebied te verbeterd. De bereikbaarheid naar Homebush Bay was al goed, maar is met de komst van de Spelen sterk verbeterd. De expansie van de stad is door de goede infrastructuur en voorzieningen van het gebied een goede uitvalsplaats voor bedrijven die geen kantoorruimte in het overvolle zakencentrum konden vinden. Op het eerste oog lijken de Spelen een positieve bijdrage te hebben geleverd aan de leefbaarheid in het gebied.

156

 

§ 23.3 Criminaliteit § 23.3.1 Homebush (Strathfield) Tabel 40: Criminaliteit New South Wales en Strathfield (Homebush) Strathfield 1998

New South Wales (gemiddeld)

2002

2006

1998

2002

2006

Aantal

%

Aantal

%

Aantal

Aantal

%

Aantal

%

Aantal

Inbraken

2261

-27

1651

-18

1357

1583

-19

1281

-29

904

Autodiefstal

1272

-40

763

-4

733

978

-22

763

-33

512

Overval

N.B.

N.B.

873

-61

341

N.B.

N.B.

387

-32

262

170

-39

103

-11

92

154

8

167

-8

154

Seksuele aanranding

Bron: Bureau of Crime Statistics and Research, NSW, 2009 (bewerkt)

De criminaliteit in de Local Government Area (LGA) Strathfield, waar de woonwijk Homebush deel van uitmaakt, is op alle geselecteerde misdaadcategorieën verminderd. Opvallend is dat het aantal incidenten in Homebush per geselecteerde categorie, met uitzondering van sexual assaultic, ver boven het gemiddelde ligt van New South Wales. De criminaliteitcijfers van zowel Homebush als het gemiddelde van New South Wales nemen net als het nationaal gemiddelde in zeer snel tempo af. § 23.3.2 Liberty Grove (Canada Bay) Tabel 41: Criminaliteit New South Wales en Canada Bay (Libery Grove) Canaday Bay 1998

New South Wales (gemiddeld)

2002

2006

1998

2002

2006

Aantal

%

Aantal

%

Aantal

Aantal

%

Aantal

%

Aantal

Inbraken

1281

-11

1138

-25

854

1583

-19

1281

-29

904

Autodiefstal

1052

-13

917

-44

510

978

-22

763

-33

512

Overval

N.B.

N.B.

181

-50

91

N.B.

N.B.

387

-32

262

58

24

72

-28

52

154

8

167

-8

154

Seksuele aanranding

Bron: Bureau of Crime Statistics and Research, NSW, 2009 (bewerkt)

De criminaliteit in de LGA Canada Bay, waarin de woonwijk Liberty Grove is opgenomen, is in 2006 op alle geselecteerde fronten lager dan het gemiddelde van de staat New South Wales. In Canada Bay is de criminaliteit over een periode van 1998 tot 2006 sterk afgenomen. Robbery is in vier jaar van 181 incidenten met 50% afgenomen.

157

 

§ 23.4 Werkloosheid § 23.4.1 Homebush (LGA Strathfield) De totale beroepsbevolking van Homebush in 2006 was 2.581 personen, waar van 710 (27,5%) parttimers en 1.625 (63,0%) met fulltime banen. Over 2006 gezien heeft Homebush 93,2% werkende en 6,8% werklozen. In vergelijking met Sydney, respectievelijk 94,7% en 5,3%, bevind Homebush zich boven het stedelijke gemiddelde. Tussen 1996 en 2006 is de totale beroepsbevolking van Homebush met 783 personen (43,5%) toegenomen. Tabel 42: Totale arbeidsmarkt (personen van 15 jaar en ouder) Homebush 2006 Totaal werkzaam

Liberty Grove

1996

2006

Sydney

1996

2006

1996

Aantal

%

Aantal

%

Aantal

%

Aantal

%

%

%

2.405

93,2

1.615

89,8

2.034

95,1

341

95,6

94,7

92,6

Totaal werkloos

176

6,8

183

10,2

105

4,9

16

4,4

5,3

7,4

Totaal

2581

100

1798

100

2139

100

357

100

100

100

Bron: Strathfield Community Profile-Homebush, 2010; Canada Bay Community Profile-Liberty Grove, 2010 (bewerkt)

§ 23.4.2 Liberty Grove (LGA Canada Bay) In 2006 bedroeg de totale beroepsbevolking van Liberty Grove 2.139 personen, waar van 500 (23,4%) parttimers en 1.481 (69,2%) fulltimers. De werkloosheid in 2006 bedroeg 4,9% en 95,1% werkende. Afgezet tegen Sydney, respectievelijk 94,7% en 5,3%, zit Liberty Grove boven het stedelijk gemiddelde. In de periode van 1996 tot 2006 is de totale beroepsbevolking in Liberty Grove toegenomen met 1.783 personen, een stijging van meer dan 500%. Tabel 43: Totale arbeidsmarkt (personen van 15 jaar en ouder) Homebush 2006

Sydney 2001*

2006

2001

Aantal

%

Aantal

%

%

%

Totaal werkzaam

2372

96,1

453

93,9

94,7

93,9

Totaal werkloos

96

3,9

30

6,1

5,3

6,1

2468

100

483

100

100

100

Totaal

* Newington was in 1996 nog in aanbouw er zijn geen gegevens beschikbaar over de periode voor de Spelen. Bron: Auburn Community Profile-Newington, 2010 (bewerkt)

§ 23.4.3 Newington (LGA Auburn) Newington was in het Olympisch jaar (2000) gerealiseerd, vandaar dat de werkgelegenheidscijfers van Newington in 2006 worden vergeleken met 2001. In 2006 was de totale beroepsbevolking van Newington 2.468 personen, waar van 544 (22,5%) parttimers en 1.770 (71,7%) met een fulltime baan. 96,1% van de totale beroepsbevolking is werkende en 3,9% is werkzoekende. In vergelijking met Sydney, respectievelijk 94,7% en 5,3%, zit Newington ver boven het stedelijk gemiddelde van Sydney. Medio 2001-2006 is de werkgelegenheid met 1.986 mensen toegenomen, een stijging van 412%.

158

 

§ 23.5 Inkomensniveau § 23.5.1 Homebush Tabel 44: Individual income quartiles Homebush (personen van 15 jaar en ouder) 2006

Strathfield

Verandering

Council %

2001-2006

31,9

29,7

319

662

23,8

24,1

200

23,8

666

23,9

23,4

289

21,7

22,5

566

20,3

22,8

272

100,0

100,0

2.782

100,0

100,0

1.080

Aantal

%

Laagste groep

1.207

31,3

Medium/Laag

862

Medium/Hoog Hoogste groep Totaal

2001 Strathfield

Aantal

%

30,4

889

22,3

23,3

955

24,7

838 3.862

Council %

Bron: Australian Bureau of Statistics, Census of Population and Housing, 1991, 1996, 2001 en 2006 (bewerkt)

Er is nagenoeg geen verschil tussen de inkomensniveaus in Homebush en het gemiddelde in LGA Strathfield. Opvallend is het toenemend aantal in de groep met de laagste inkomens. Ondanks de groei in de laagste inkomens is het procentueel verschil in 2006 met 0,6 afgenomen ten opzichte van 2001. Het verschil tussen Strathfield council en Homebush neemt verder af, doordat Strathfield een stijging van 0,7% in de laagste inkomensklasse laat zien ten opzichte van 2001 (Strathfield Council, 2009). § 23.5.2 Newington Tabel 45: Individual income quartiles Newington (personen van 15 jaar en ouder) 2006 Aantal

%

2001 Auburn Council %

Aantal

%

Auburn

Verandering

Council %

2001-2006

Laagste groep

765

23,5

35,0

156

24,5

35,1

609

Medium/Laag

468

14,4

27,8

92

14,5

28,6

376

Medium/Hoog

765

23,5

23,3

132

20,8

24,1

633

Hoogste groep

1.251

38,5

13,9

255

40,2

12,2

996

Totaal

3.248

100,0

100,0

634

100,0

100,0

2.614

Bron: Australian Bureau of Statistics, Census of Population and Housing, 1991, 1996, 2001 en 2006 (bewerkt)

In Newington zijn de laagste inkomen in 2006 met 1% afgenomen ten opzichte van 2001. 60% van de inkomens zitten in het middelhoge en in het hoogste inkomensniveau. Op vrijwel alle inkomensniveaus scoort Newington zowel in 2001 als in 2006 beter dan het gemiddelde van de LGA Auburn (Auburn Council, 2009).

159

 

§ 23.5.3 Liberty Grove Tabel 46: Individual income quartiles Liberty Grove-Rhodes (personen van 15 jaar en ouder) 2006

2001 City of

Aantal

%

Canada

City of Aantal

%

Bay %

Canada Bay %

Verandering 2001-2006

Laagste groep

619

22,3

21,7

313

19,7

21,4

306

Medium/Laag

410

14,7

20,9

272

17,1

22,0

138

Medium/Hoog

671

24,1

22,9

334

21,0

23,4

337

Hoogste groep

1.082

38,9

34,4

669

42,1

33,2

413

Totaal

2.782

100,0

100,0

1.588

100,0

100,0

1.194

Bron: Australian Bureau of Statistics, Census of Population and Housing, 1991, 1996, 2001 en 2006 (bewerkt)

In 2006 heeft er een enorme verandering plaats gevonden in de laagste inkomens in vergelijking met 2001. In 2001 behoorde 19,7% (lager dan het LGA gemiddelde van City of Canada) tot de laagste inkomens en in 2006 was dit opgelopen tot 22,3% (hoger dan het LGA gemiddelde van City of Canada). De meest significante verandering, tussen 2001 en 2006, is het toenemende aantal in het hoogste inkomensniveau (413), maar ondanks de toename is procentueel gezien een afname van 3,2% te constateren (City of Canada Bay Council, 2008). § 23.6 Samenstelling wijk § 23.6.1 Homebush Homebush telde in 2006 5.054 inwoners en is een zeer jonge gemeenschap (Myrpdata, 2006). Naar ratio zijn er ruim 18% in een leeftijdscategorie van 20-29 woonachtig in Homebush (zie bijlage C). Het gemiddelde inkomen per huishouden licht onder het nationaal gemiddelde van Australië. Homebush heeft circa 40% van de huishoudens dat A$ 62.000 of meer verdiend (zie bijlage C7), dit is minder dan het gemiddelde van Australië dat circa A$ 63.000 per jaar verdiend (ABS Earnings, 2009). Dit is niet verwonderlijk gezien de jonge samenstelling van Homebush, 44% van in Homebush woonachtige zijn 29 jaar of jonger. Door de vele parken, scholen en recreatie mogelijkheden (Olympische Park) in Homebush, is Homebush een zeer kindvriendelijke buurt te noemen. Daardoor zijn er voornamelijk partners met kinderen (43,1%) en alleen staande ouders (18,5%) woonachtig in de wijk Homebush. In 2006 is er een toename, ruim 60%, van het aantal huishoudens, ten opzichte van 1996 (Strathfield Council, 2010). Het lage gemiddelde inkomen in Homebush draagt er aan bij dat er relatief veel gehuurd wordt (42%), toch ligt het percentage huurders lager dan het gemiddelde in Sydney (53%). Het landelijk percentage huurders in Australië is 26,3%.

160

 

§ 23.6.2 Newington Newington kent een gemeenschap waar naar ratio ongeveer 56% 30 jaar of ouder is (zie bijlage C7). Newington kent net als Homebush een jonge gemeenschap. Echter het inkomen per huishouden in Newington ligt vele malen hoger dan Homebush en het nationaal gemiddelde. In Newington verdient 52% A$ 62.000 of meer (zie bijlage C9). Doordat alle faciliteiten in de nabije omgeving gevestigd zijn en de leisure voorziening, zoals Homebush Bay (Olympisch Park), op loop afstand bevinden, is het gebied erg in trek bij partners met kinderen (40%). Dit is zeer vergelijkbaar met de wijk Homebush. Het hoog gemiddeld inkomen draagt er aan bij dat bijna de helft het zich kan permitteren om een woning te kopen. Dit is voor Sydney een zeer hoog percentage, zeker gezien de mediaan van de verkoopprijzen in 2009 zich rond de A$ 625.000 bevond. § 23.6.3 Liberty Grove In 2006 was de lokale bevolking van Liberty Grove 3.687 personen groot en is een van de snelst groeiende wijken van Sydney (City of Canada Bay - Community Profile, 2006). Liberty Grove kent een gemeenschap waar naar ratio circa 60% 30 jaar of jonger is (zie bijlage C11). Ondanks de grote omvang jongeren verdient 65% van de huishoudens A$ 62.000 of meer (zie bijlage C11) en daarmee is Liberty Grove een van de elite wijken van Sydney. In Liberty Grove zijn niet de samenwonende met kinderen in de meerderheid (27%), zoals bij Newington (40%) en Homebush (41%) wel het geval was, maar de samenwonende zonder kinderen(31%). Dit verklaard in grote mate ook het hoge percentage huishoudens dat A$ 62.000 of meer verdient. De totale huishoudens in 2006 zijn met 570% gestegen ten opzichte van het jaar 1996. Het hoog gemiddeld inkomen draagt er aan bij dat meer dan de helft het zich kan permitteren om een woning te kopen. Ondanks de hoge huizenprijzen (prijsmediaan van circa A$ 600.000 in 2009), kunnen 51% van de huishoudens een eigenhuis veroorloven. Dit is te verklaren door het groot aantal tweeverdieners, veelal in hoge functies, die met een gezamenlijk inkomen duurdere woningen kunnen kopen (City of Canada Bay, Community Profile, 2006). § 23.7 Recreatie en groen De focusgebieden die in dit hoofdstuk onderzocht worden grenzen allen direct aan het Olympisch Park. Er mag van uitgegaan worden dat er voldoende recreatiemogelijkheden en groenvoorzieningen in de nabije omgeving aanwezig zullen zijn (zie § 21.3). Door herontwikkeling van het gehele gebied zijn er in de focusgebieden extra recreatiemogelijkheden en groenvoorzieningen aangebracht. § 23.7.1 Strathfield (Homebush) Strathfield meer dan 60 parken die dienen als regionale sportgronden als buurtparken. De LGA heeft een groot aantal wandelpaden en heeft voldoende sportfaciliteiten voor onder andere cricket, basketbal, voetbal, hockey en rugby. Een van de populaire parken is Mason Park, waar naast sportfaciliteiten en groenvoorzieningen, zich uitstekend leent voor evenementen (Strathfield Council, 2009).

161

 

§ 23.7.2 Auburn (Newington) In de LGA Auburn is ook het Sydney Olympisch park gerealiseerd. Inwoners en bezoekers kunnen genieten van 90 parken en 40 (sport)faciliteiten, waarvan ook de Auburn Botanic Gardens. De botanische tuin is zeer populair bij zowel toeristen als omwonenden. Er is voor ieder wat wils en is het gehele jaar geopend (Auburn Council, 2009). § 23.7.3 City of Canada (Liberty Grove) City of Canada is voor een groot gedeelte aan het water gelegen en heeft veel mogelijkheden tot waterrecreatie

en

groenvoorzieningen

die

uitzicht

geven

over

het

water.

Daarnaast

zijn

sportfaciliteiten hier ook sterk vertegenwoordigd (City of Canada coucil, 2008). § 23.8 Bereikbaarheid De noordwestelijke suburbs, waar onder het Olympisch park, Homebush, Newington en Liberty Grove, waren voor de Spelen goed bereikbaar. Door de komst van de Spelen is dit sterk verbeterd en hebben deze suburbs aansluiting gevonden met de CBD van Sydney. Echter door de toenemende capaciteit van het verkeer en de minimale investeringen in infrastructuur na de Spelen is de bereikbaarheid niet optimaal. Via de Auto(snel)wegen duurt een rit van het Olympisch park naar de CBD, circa 20 kilometer, ongeveer 60 minuten of meer (tijdens spitsuren). Het reizen met het openbaar vervoer is redelijk/goed te noemen. Het overstappen op de Inner city Railway brengt extra reistijd met zich mee. § 23.8.1 Homebush Homebush is ontsloten door Homebush Bay Drive in het noorden, Parramatta Road (richting CBD) en het treinstation (aangesloten op de Inner city Railway) in het oosten, Homebush Road in het zuiden en de Western Motorway (richting CBD) in het westen. § 23.8.2 Newington Homebush is in het noorden ontsloten door Holker Street (verbindingsweg tussen Silverwater Road en Hill Road), Silverwater Road (komt uit op de Western Motorway) in het westen, Hill Road (komt uit op de Western Motorway) in het oosten en in het zuiden door de western Motorway. § 23.8.3 Liberty Grove In het westen van Liberty Grove is de autosnelweg Homebush Bay Drive (komt uit op Western Motorway) gelegen. In het oosten is het gebied ontsloten door Concord Road (sluit aan op Western Motorway) en de Western Motorway in het zuiden. Het noorden ligt de Parramatta rivier.

162

 

Deelconclusie: Leefbaarheid De investeringen voor de Olympische Spelen hebben de leefcondities in Sydney sterk verbeterd. Sydney heeft de beste leefconditie van zuidoost Azië en staat in de wereld op de tiende plaats, op het gebied van leefbaarheid (Mercer, 2009). De focusgebieden (Homebush, Newington en Liberty Grove) liggen in de noordwestelijke suburbs, circa 17 kilometer van het zakencentrum van Sydney. Het Olympisch park en de focusgebieden liggen in het voormalig industrie terrein van Homebush Bay. De Spelen hebben bijgedragen aan sanering en herontwikkeling van dit gebied. Sydney had de Spelen waarschijnlijk niet gekregen wanneer zij niet hadden besloten op het voormalig industrieterrein te saneren en herontwikkelen (OCA, 1996, p. 14). Het masterplan voor het herontwikkelen van het gebied had vier hoofdpijler: realiseren van (sport)faciliteiten, Olympisch park als sleutelverbinding tussen de noordwestelijke suburbs en de CBD, het Olympisch park moest mogelijkheid geven op ontspanning, educatie en recreatie en het realiseren van publieke voorzieningen (Olympic Masterplan, 1995).

Criminaliteit De criminaliteit in de focusgebieden is over een periode van 1998 tot 2006 sterk afgenomen. Ondanks de daling in alle focusgebieden is het aantal incidenten op de geselecteerde categorieën in Homebush, met uitzondering van aanranding/ongewenste intimiteiten, hoger dan het gemiddelde van LGA Strathfield.

Werkloosheid De beroepsbevolking in de wijken Homebush, Newington en Liberty Grove zijn in 2006 ten opzichte van 1996 sterk gestegen, respectievelijk 43,5%, 412% en meer dan 500%. Homebush heeft in 2006 een werkloosheidcijfer van 6,8%, een afname van 3,4% in vergelijking met 1996. Ondanks de daling is de werkloosheid hoger dan het stedelijke gemiddelde (5,3%). De werkloosheid is in Newington over een periode van 2001-2006 gedaald van 6,1% naar 3,9%, en zit ver onder stedelijk niveau. Liberty Grove heeft van de focusgebieden als enige in 2006 een stijging van 0,4% (ten opzichte van 1996) in het werkloosheidcijfer, maar zit onder het stedelijk gemiddelde.

Inkomens niveau Het percentage van de laagste inkomensniveaus zijn in Homebush en Newington over een periode van 2001-2006 gedaald met respectievelijke 0,6% en 1,0%. Ondanks de afname zit Homebush boven LGA gemiddelde van Strathfield. In Homebush zit meer dan 30% in de laagste inkomenschaal en in Newington is juist meer dan 60% dat in de hogere en hoogste inkomensniveaus verkeren. Liberty Grove laat de grootste veranderingen in de laagste inkomensniveaus zien. In 2001 behoorde 19,7% tot het laagste inkomensniveau (lager dan LGA gemiddelde) en in 2006 is dit opgelopen tot 22,3%, een stijging van 2,6%.

Wijksamenstelling Homebush telde in 2006 5.054 inwoners en heeft een jonge gemeenschap, naar ratio is circa 20% van de gemeenschap tussen de 18 en 29 jaar. Hoofdzakelijk zijn er partners met kinderen (43,1%) en alleenstaande ouders (18,5%) woonachtig in de wijk. Door het laag gemiddeld inkomen wordt relatief veel gehuurd (42,0%). Newington is net als Homebush een jonge gemeenschap en is eveneens 163

 

geliefd bij partners met kinderen en alleenstaande ouders. Door het hoog gemiddeld inkomen beschikt meer dan 50% over een eigen woning. Liberty Grove is naar ratio de jongste gemeenschap van de focusgebieden, 60% is 30 jaar of jonger. Het zeer hoog gemiddeld inkomen per huishouden, 65% verdient A$ 62.000 of meer. Dit is te verklaren door het hoog aantal samenwoners zonder kinderen. Het aantal inwoners in 2006 is in Liberty Grove met 570% toegenomen ten opzichte van 1996.

Recreatie en groenvoorzieningen De focusgebieden die in dit hoofdstuk onderzocht worden grenzen allen direct aan het Olympisch Park. Door het Olympisch park is er voldoende recreatiemogelijkheden en groenvoorzieningen in de nabije omgeving aanwezig. Door herontwikkeling van het gehele gebied zijn er in de focusgebieden extra recreatiemogelijkheden en groenvoorzieningen aangebracht, waardoor de openbare ruimtes sterk zijn verbeterd.

Bereikbaarheid De noordwestelijke suburbs, waar onder het Olympisch park, Homebush, Newington en Liberty Grove, waren voor de Spelen goed bereikbaar. Door de komst van de Spelen is dit sterk verbeterd en hebben deze suburbs aansluiting gevonden met de CBD van Sydney. Echter door de toenemende capaciteit van het verkeer en de minimale investeringen in infrastructuur na de Spelen is de bereikbaarheid niet optimaal.

164

 

H 24 Stedelijke vernieuwing § 24.1 Inleiding Het is niet ondenkbaar dat niet alleen een stad in zijn totaliteit, maar ook bepaalde gebieden, in het bijzonder de omliggende gebieden rondom het Olympisch park, meerwaarde ondervinden van de investeringen die gedaan zijn om de Olympische spelen te organiseren. In dit hoofdstuk wordt ingegaan welke effecten de Olympische Spelen hebben op stedelijke vernieuwing op de focusgebieden: Homebush, Newington en Liberty Grove. Stedelijke vernieuwing in de breedste zin betreft iedere vorm van vernieuwing van de bestaande stad, in dit geval het gebied aangrenzend aan het Olympisch park. Meestal wordt stedelijke vernieuwing echter in een beperktere definitie gebruikt: het vernieuwen van woonwijken en -buurten in de stad (KEI, Kenniscentrum Stedelijke Vernieuwing, 2010) § 24.1.1 Aanpak onderzoek stedelijke vernieuwing Het onderzoek wordt vormgegeven aan de hand van de definitiebepaling verstrekt door het ministerie van VROM. Hierbij wordt gekeken hoe stedelijke vernieuwing tot stand komt, hoe deze wordt uitgevoerd en wat het resultaat hiervan is. Aan de hand van deze definitie wordt er in dit onderzoek bekeken welk effect de ontwikkeling van het Olympisch park heeft gehad op de woningmarkt. Hebben de ontwikkelingen in deze vastgoedmarkt bijgedragen aan verandering in de leefomgeving in de betreffende wijken Homebush, Newington en Liberty Grove om deze duurzaam te ontwikkelen? § 24.1.2 Olympische spelen Het organiseren van de Olympische Spelen hebben verschillende doelen voor ogen. Het eerste doel is het creëren van ‘legacy’ (nalatenschap) in de vorm van (sport)faciliteiten en infrastructuur. Het tweede doel is het stimuleren van de (lokale) economie door nieuwe (vastgoed)ontwikkelingen en toerisme uitgaven tijdens het evenement. Ten derde de marketingkansen op het gebied van het aantrekken van (internationale) bedrijven en promotie van toerisme. Als laatste wordt het organiseren van een grootschalig evenement ook gezien als katalysator voor stedelijke vernieuwing. (French & Disher, 1997). De Olympische Zomerspelen van Sydney hebben extra geïnvesteerd in duurzaamheid en ‘groene’ ontwikkelingen en danken de naam ‘groene’ Spelen aan deze investeringen (Cashman, 2005).

165

 

§ 24.1.3 Omgeving Olympisch park De maatregelen op het gebied van stedelijke vernieuwing worden onderzocht aan de hand van de ontwikkeling van het Olympisch Park. Na de Spelen is het Olympische park omgebouwd om residentiële, kantoor en entertainment ontwikkelingen mogelijk te maken. Het park wordt gezien als een waardevolle voorziening die wonen, werken en recreëren een nieuwe dimensie heeft gegeven binnen het centrum van de stad (Straeter, 2009). Het gebied rondom Homebush Bay (Olympische Park) heeft zich Na de Spelen verder ontwikkeld. Het gebied wordt nu gezien als verantwoordelijk voor duurzame ontwikkelingen van de noordwestelijke suburbs. De investeringen hebben verschillen bedrijven naar het gebied getrokken, waar onder de Common Wealth bank. Het park wordt gezien als een belangrijk stedelijke voorziening dat de noordwestelijke suburbs aantrekkelijk maakt om te bezoeken. Een aantal urgente problemen zijn verbeterd of verholpen, zoals infrastructuur en imago. Het Olympisch park heeft een aanzienlijke invloed gehad op het gebied van creëren van vraag tot het ontwikkelen van een aantrekkelijker buitenstedelijke leefklimaat (London East research Institute, 2010). § 24.2 Publiek en private partijen In Sydney hebben zowel maatschappelijke organisaties (SOCOG en OCA), overheden (State Government of NSW en Commonwealth Government) en marktpartijen (projectontwikkelaars en banken) actief geïnvesteerd op het gebied van stedelijke vernieuwing en leefbaarheid (Boersma et al, 2008). De samenwerking tussen de verschillende partijen was ondanks collectieve doelstellingen goed op elkaar afgestemd. Indien de verschillende partijen wel een samenwerkingsverband hadden of de overheid de leidende rol hierin genomen dan hadden de partijen meer voor de inwoners van achterstandswijken kunnen doen. § 24.3 Woningvoorraad Er zijn twee potentiële effecten van de Olympische Spelen op de woningmarkt. Een korte termijn stimulans voor huur en woningprijzen in bepaalde locaties en een lange termijn impact met betrekking tot nieuwe centra en het verbeteren en vernieuwen van de woningvoorraad. De Spelen en de ontwikkeling van het Olympisch park hebben een significante invloed gehad op het creëren van een aantrekkelijker leefklimaat in de noordwestelijke suburbs door verbeteringen in infrastructuur, retail voorzieningen en de kwaliteit van de openbare ruimte zoals parken en looppaden voor voetgangers. Met de bouw van het Olympisch dorp (Newington) en Liberty Grove is de voorraad in de focusgebieden sterk toegenomen, respectievelijk 2000 en 781 woningen. Duurzame vitaliteit wordt bereikt als een stedelijk gebied een toekomstbestendige woningvoorraad heeft. De drie gebieden kunnen worden aangemerkt als duurzaam vitaal. Vooral Liberty Grove is een gebied waar in de toekomst nog volop wordt geïnvesteerd in nieuwe woonprojecten (UrbanDevelopment Institute, 1999). De focusgebieden hoeven wat betreft de woningvoorraad de komende jaren geen ingrijpende maatregelen hoeven nemen om de kwaliteit van de woningvoorraad op peil te houden, echter op gebied van diversiteit in het woning aanbod moet wel geïnvesteerd worden. De woningvoorraad bestaat veelal uit woning in het duurder segment (Blunden, 2007).

166

 

§ 24.4 Kwaliteit woningen De woningen in de focusgebieden werden nieuw gebouwd (Newington en Liberty Grove) of geüpgrade. Dit had tot gevolg dat de woningmarkt in de Inner city ook werd gerenoveerd of nieuwbouw werd gepleegd, om te voorkomen dat de binnenstad leeg zou lopen. Liberty Grove is in 1998 opgeleverd en staat bekend als beste ontwikkeling van stedelijke vernieuwing en heeft een prijs gewonnen als ‘best Urban renewal’ (Urban Development Institute of Australia – NSW, 1999). Het is een nieuw ontwikkelde architectuur, landschap ontwikkeling, interieur afwerking en duurzame constructie. De kwaliteitsverbetering van de woningen rondom het Olympisch park hadden verstrekkende gevolgen voor de gehele stad. Deze mogen niet altijd bestempeld worden als positieve impacten van de Olympische Spelen. Woningverbetering heeft doorgaans tot gevolg dat de huur-/huizenprijzen stijgen en hierdoor kan de huizenmarkt onder druk komt te staan. Dit gaat ten koste van de lagere inkomens, omdat de huizen onbetaalbaar worden. Zeker gezien er nauwelijks sociale of betaalbare woningen werden gebouwd en deze suburbs. Door de komst van de Olympische Spelen is de kwaliteit van de woningen in Sydney en met name in de suburbs rondom het Olympische park (de focusgebieden) sterk is verbeterd (Blunder, 2007). § 24.5 Leegstand

Voor de Spelen In aanloop naar de Spelen is de leegstand in Sydney opgelopen van 1% in 1998 tot circa 2% in het jaar 2000. Dit kan duiden op dat er in aanloop naar de Spelen veel woning gebouwd werden en die niet meteen bij oplevering verkocht werden (ABS, 2002).

Na de Spelen Deze trend zet zich na de Spelen door en loopt in 2003 op tot bijna 5% (ABS, 2002). Vanaf 2005 (circa 4%) loopt de leegstand hard terug en blijft vanaf 2006 tot 2009 schommelen tussen de 0,5% en 1,5%. Dit is historisch laag voor Sydney (Savills Research, 2010; CBRE, Q2 2010). Het treft hier ook de inner suburbs waar ook de focusgebieden onder vallen. § 24.6 Huur- en huizenprijzen Het organiseren van de Olympische Spelen heeft de huur- en huizenprijzen sterk opgedreven. De huizenprijzen zijn over een periode van 1996-2003 verdubbeld en de huurprijzen zijn eveneens in de periode van 1997-2005 significant gestegen. Rond het jaar van de Olympische Spelen is er een ‘piek’ in de huur- en huizenprijzen geconstateerd en niet alleen in de suburbs rondom het Olympisch park. Het is moeilijk te zeggen in hoeverre de Olympische Spelen verantwoordelijk zijn voor het opdrijven van de huur- en huizenprijzen. De huizenprijzen stegen harder dan de inflatie, huren stegen niet even hard mee (desalniettemin waren de huren ver boven nationaal en staats gemiddelde). Echter de huren in suburbs rondom het Olympisch park stegen significant, waardoor Sydney in een ‘overspannen’ huizenmarkt verkeerde. Deze stijging had tot gevolg dat de huizenmarkt onbetaalbaar werd en men meer dan 30% van hun inkomen aan huur of hypotheeklasten besteden. Het Olympisch park was na de Spelen een particuliere woningmarkt, waar geen sociale woningen of betaalbare woningen waren inbegrepen. Een tweepersoons woning kostte A$ 369.000 en voor een drie of vierpersoons woning liep het bedrag al snel op naar A$ 775.000, in prijspeil van 2005 (Blunder, 2007). Liberty Grove community heeft 781 woningen ontwikkeld (kosten meer dan A$ 200 miljoen) is bedoeld voor de huishoudens met gemiddelde inkomens. 167

 

De woningen werden in de prijsklasse A$ 250.000- A$ 500.000 in de markt gezet (Liberty Grove Community, 1999). De prijzen zijn de laatste jaren gestegen naar circa A$ 650.000 (mediaan verkoopprijs 2009) en dit is een algemene trend voor de focusgebieden rondom het Olympisch park (RP Data, 2009). § 24.7 Kwaliteit openbare ruimte In aanloop naar de Spelen is er extra geïnvesteerd in het opknappen en verbeteren van openbare ruimte/publieke ruimtes. In de focusgebieden zijn de openbare ruimtes zeer goed te noemen en zijn ook veelvuldig aanwezig (Strathfield council, 2009; Auburn council, 2009; City of Canada council, 2008). Sydney heeft extra geïnvesteerd in het aanleggen van parken, verbreden van voetpaden, plaatsen van straatmeubilair en herindelen van de binnensteden, totale kosten, US$ 220 miljoen (McKay & Plumb, 2001). De reeds aanwezige en aangeplante parken in de focusgebieden, zie § 23.7, brengt de kwaliteit van de openbare ruimtes naar een zeer hoog niveau. De Olympische Spelen hebben zeker bijgedragen aan het verbeteren van de kwaliteit van de openbare ruimte, vanwege de grote investeringen in de het Olympische park in publieke ruimtes. § 24.8 Sociaal economische activiteiten en voorzieningen

Voor de Spelen Voor de Spelen waren er nauwelijks voorzieningen op het Olympisch park, zoals zorggebouwen, scholen en winkels. De focusgebieden beschikte al wel over deze voorzieningen. In de ontwikkelingen van Liberty Grove werden een fitnes ruimte, Health care voorzieningen, conferentie- en theater ruimte in de plannen opgenomen en voldeed aan de hoogste eisen (Liberty Grove, 1999).

Na de Spelen Met name na de Spelen is er een groei in het aantal gebouwde voorzieningen. Het Olympisch park heeft een andere functie gekregen. Er zijn educatieve voorzieningen getroffen voor de Primary Schools (leerlingen tot 6 jaar) en Secondary Schools (leerlingen van 7-12 jaar). Naast hotels zijn er ook pinautomaten, restaurants, fitnes ruimte, Health care, supermarkt en gift shops op het Olympisch park gerealiseerd, om een 24-uurs economie te bevorderen (Sydney Olympic Park, 2010). § 24.9 Veiligheid In alle focusgebieden is de criminaliteit gedaald (zie § 23.3) en heeft er toe geleid dat de inwoners zich in de loop der jaren veiliger voelen. De locale autoriteiten hebben veel preventie programma’s om criminaliteit verder terug te dringen (Local Area Command Police, 2008). Het is moeilijk vast te stellen of de Olympische Spelen hebben bijgedragen aan het verbeteren van de veiligheid, omdat de criminaliteit op zowel nationaal als staatniveau sterk is verminderd (Crime and Safety, 2005). Wel kan gezegd worden dat door de investeringen in openbare ruimtes (verlichting en looppaden) de inwoners zich veiliger voelen.

168

 

Deelconclusie: Stedelijke vernieuwing Woningvoorraad De woning voorraad in de focusgebieden is door de bouw van het Olympisch park sterk toegenomen. Mede door de bouw van het Olympisch dorp dat direct in het westen van het Olympisch park is gerealiseerd is de woningvoorraad met circa 2000 woningen toegenomen. Daarnaast is er in oostelijke richting (Liberty Grove) en zuidelijke richting (Homebush) extra woning in de focusgebieden aan de woningvoorraad toegevoegd. De kwaliteit van de woningvoorraad in de focusgebieden is zeer goed, echter op gebied van diversiteit in het woning aanbod moet wel geïnvesteerd worden. De woningvoorraad bestaat veelal uit woning in het duurder segment (Blunden, 2007).

Kwaliteit woningvoorraad De woningen in de focusgebieden zijn nieuwbouwwoningen of zijn geüpgrade. Door deze investeringen is niet alleen de kwaliteit van de woningvoorraad in de focusgebieden verbeterd, maar ook die van de binnenstad van Sydney. De kwaliteitsverbetering had verstrekkende gevlogen voor Sydney. Om leegloop van de binnenstad te voorkomen zijn er in de Inner city diverse renovatieprojecten gestart om de kwaliteit te verbeteren. Gesteld kan worden dat door de komst van de Olympische Spelen de kwaliteit van de woningen in Sydney, en met name in de suburbs rondom het Olympische park (de focusgebieden), sterk is verbeterd (Blunder, 2007).

Leegstand De leegstand is in aanloop naar de Spelen opgelopen en vanaf 2003 weer gedaald. Anno 2009 is de leegstand historisch laag en is circa 1%. De toename, in aanloop naar de Spelen, kan worden verklaard door het aantal grootschalige nieuwbouwprojecten, waardoor (tijdelijk) een overschot werd gecreëerd.

Huur- en huizenprijzen De stedelijke vernieuwingsproject heeft er toe geleid dat de kwaliteit van de woningen is toegenomen, waardoor huur- en huizenprijzen strek zijn gestegen. Deze prijzen zijn over een periode van 19962003 verdubbeld, met een piek in het Olympisch jaar. Echter is het moeilijk vast te stellen in hoeverre het Olympisch park heeft bijgedragen aan deze exorbitante prijsstijgingen. Mogelijkerwijs heeft het realiseren van het Olympisch park de kwaliteit van de openbare ruimtes en bereikbaarheid in de focusgebieden verbeterd en dit de prijzen van de woningen heeft opgedreven.

Verbeteren kwaliteit openbare ruimte Sydney heeft extra geïnvesteerd in het aanleggen van parken, verbreden van voetpaden, plaatsen van straatmeubilair en herindelen van de binnensteden. Ook zijn er grote investeringen gedaan in de publieke ruimtes van het Olympische park, hierdoor is de kwaliteit van de openbare ruimtes in de focusgebieden sterk verbeterd.

169

 

Sociale economische activiteiten en voorzieningen Voor de Spelen waren er nauwelijks voorzieningen op het Olympisch park, zoals zorggebouwen, scholen en winkels. De focusgebieden beschikte al wel over deze voorzieningen. Na de Spelen heeft het Olympisch park naast sprot ook een educatieve functie gekregen, waardoor veel sociale voorzieningen zoals restaurants, fitnes ruimte, Health care, supermarkt en gift shops op het Olympisch park gerealiseerd. Met name na de Spelen zijn de sociale voorzieningen in de focusgebieden verbeterd.

Veiligheid In de focusgebieden is de criminaliteit gedaald (zie § 23.3). Het is echter moeilijk vast te stellen of de Olympische Spelen hebben bijgedragen aan het verbeteren van de veiligheid, omdat de criminaliteit op zowel nationaal als staatniveau sterk is verminderd (Crime and Safety, 2005). Wel kan gezegd worden dat door de investeringen in openbare ruimtes (met name in straatverlichting en looppaden) de inwoners zich veiliger voelen.

170

 

Eindconclusie De totale investeringen voor het organiseren van de Olympische Spelen in Sydney bedroeg US$ 3,8 miljard (2001), waarvan ruim 60% door private partijen werd gefinancierd. De operationele kosten van de Spelen bedroeg US$ 2.041 miljoen en de totale directe opbrengsten waren US$ 2.149 miljoen. Dit resulteert in een batig saldo van ruim US$ 100 miljoen (Boersma et al, 2008). De overige investering zijn voornamelijk gedaan in het realiseren van sportaccommodatievoorzieningen (Olympisch park) en infrastructurele werken, die worden gezien als nalatenschap (legacy) van de Spelen. De investeringen in de Olympische Spelen hebben zowel op korte als op de lange termijn effecten gehad op de economie. Echter hebben de effecten op de economie meer een tijdelijk karakter, met name de BBP, werkgelegenheid en toerisme hebben in aanloop naar de Spelen en in het Olympisch jaar significant geprofiteerd van de Spelen. De investeringen in de (economische) infrastructuur hebben bijgedragen aan het verbeteren van het vestigingsklimaat, het imago en de (internationale) concurrentiepositie van de stad. Op de lange termijn heeft dit geleid tot meer (internationale) bedrijvigheid. De verbetering van de (internationale) concurrentiepositie is vooral toe te schrijven aan de investeringen in infrastructuur en sportvoorzieningen. In aanloop naar de Spelen zijn er investeringen gedaan in het uitbreiden en verbeteren van de bereikbaarheid van het internationaal vliegveld, het financieel centrum en de noordwestelijke suburbs (Olympisch park en Olympisch dorp). Deze investeringen hebben een drieledig doel: enerzijds als ‘katalysator’ voor de (lokale) economie en verbeteren van sportfaciliteiten, anderzijds een vrije ontmoetingsplaats voor eenieder en tot slot het aantrekken van toeristen. Daarnaast staan de Olympische Spelen van Sydney bekend als de ‘groene’ Spelen. Het Olympisch park en Olympisch dorp zijn realiseert in het zwaar vervuilde industriegebied Homebush Bay en zijn voor de Spelen geheel gesaneerd. De komst van de Spelen en met name het Olympisch park en het Olympisch dorp heeft de kwaliteit van de leefomgeving sterk verbeterd. Met

het

organiseren

van

de

Olympische

Spelen

zijn

er

verschillende

stedelijke

vernieuwingsprogramma’s in werking getreden, waarvan het Olympisch park onderdeel uitmaakt. Het Olympisch park wordt gezien als een van de belangrijkste investeringen van de Olympische Spelen in Sydney. Het realiseren van het Olympisch park heeft de bereikbaarheid en de kwaliteit van de woningvoorraad in de omliggende gebieden (focusgebieden) aanzienlijk verbeterd. Dit had verstrekkende gevolgen voor Sydney. Om leegloop van de binnenstad naar de noordwestelijke suburbs te voorkomen zijn er in de Inner city diverse renovatieprojecten gestart om de kwaliteit in de binnenstad te verbeteren. Op het eerste oog lijkt het Olympisch park alleen positieve effecten te hebben op lokaal en stedelijk schaalniveau. Echter de kwaliteitsverbetering van de woningvoorraad heeft bijgedragen dat de huur- en woningprijzen in heel Sydney exorbitant zijn gestegen, waardoor er een tekort aan betaalbare woningen ontstond.

171

 

Het staat onomstotelijk vast dat het Olympisch park heeft bijgedragen aan stedelijke vernieuwing in de focusgebieden, maar het zuivere effect van het Olympisch park is niet duidelijk aantoonbaar gebleken. Er zijn andere factoren die de effecten van de Olympische Spelen en het Olympisch park kunnen beïnvloeden. Er dient rekening gehouden te worden met de economische gesteldheid van de stad en de focusgebieden in aanloop naar de Spelen. Des te hoger de groeipotentie des te hoger de effecten van de Spelen kunnen zijn.

172

 

H 25 Vergelijking casestudies § 25.1 Inleiding In de voorgaande casestudies zijn Barcelona, Atlanta en Sydney nader onderzocht. Om een overzichtelijk beeld te krijgen van de impact van de Olympische Spelen op een organiserende stad, moeten de conclusies worden vergeleken. Hieruit moet blijken welke effecten de Spelen logischerwijs kunnen worden verwacht in Amsterdam en welke lessen er kunnen worden getrokken op basis van de Olympische referentiesteden. § 25.2 Aanpak en context In dit hoofdstuk worden allereerst de uitkomsten van de casestudies geïnventariseerd op economische effecten, infrastructuur, leefbaarheid en stedelijke vernieuwing. Daarna wordt er aan de hand van de geografische ligging, ten opzichte van het stadscentrum en vliegveld (zie Figuur 11), getracht een geschikte locatie aan te wijzen voor een Olympisch park in gemeente Amsterdam. Een vergelijking zoals in dit onderzoek beoogd wordt, is niet eenvoudig te realiseren. Het vergelijken van resultaten van de drie Olympische referentiesteden gaat onderling gepaard met de nodige aanpassingen en beperkingen. Zoals in § 2.5 staat omschreven, zijn de valuta omgerekend naar Amerikaanse dollars met de desbetreffende prijspeilen (1992, 1995, 1996 en 2000). Tevens zijn er een aantal punten waar in de interpretatie van de vergelijkingsresultaten zeer goed rekening dient te worden houden. Voorbeelden hiervan zijn verschillen in verhouding publiek- private samenwerking en cultuur. In het vergelijkingsschema wordt er onderscheid gemaakt tussen effecten op zowel de korte als lange termijn. § 25.2.1 Stedelijk schaalniveau De conclusies op het gebied van economie worden vergeleken op (kosten en baten, werkgelegenheid, toerisme, Bruto Binnenlands Product en bedrijvigheid) en infrastructuur op (wegennet, vliegveld, afvalwater- en rioolsysteem, telecommunicatie, openbaar vervoer en sportvoorzieningen). § 25.2.2 Lokaal schaalniveau De conclusies op het gebied van leefbaarheid worden vergeleken op (criminaliteit, werkloosheid, etnische afkomst, samenstelling wijk, inkomensniveau, groen & recreatie en bereikbaarheid) en stedelijke vernieuwing op (woningvoorraad, kwaliteit woningvoorraad, huur- en huizenprijzen, kwaliteit openbare ruimte, sociaal- economische voorzieningen en veiligheid) geïnventariseerd. Het vergelijkingsschema

is

een

korte

samenvatting

van

de

conclusies

uit

de

casestudies.

173

 

Barcelona (1992)

Atlanta (1996)

Sydney (2000)

Economie:

Economie:

Economie:

Mits anders vermeld zijn de gegevens gebaseerd

Mits anders vermeld zijn de gegevens gebaseerd

Mits anders vermeld zijn de gegevens gebaseerd

op de periode van 1990 – 2002.

op de periode van 1994 – 2006.

op de periode van 1998 – 2006.

Kosten en Baten

Kosten en Baten

Kosten en Baten

kosten

De totale gerealiseerde kosten bestonden uit US$

De totale gerealiseerde kosten bestonden uit US

bestonden uit US$ 1,7 miljard. De totale inkomsten

1.7 miljard. De totale inkomsten bleken ruim US$ 2

$2 miljard. De totale inkomsten bleken ruim $2,1

bleken US$ 2 miljard, waardoor er een batig saldo

miljard waardoor de Spelen met een batig saldo

miljard waardoor de Spelen met een batig saldo

van US$ 300 miljoen is ontstaan.

van US$ 300 miljoen zijn geëindigd.

van US$ 100 miljoen zijn geëindigd.

Werkgelegenheid

Werkgelegenheid

Werkgelegenheid

Op de korte termijn zijn er vooral veel tijdelijke

De Spelen hebben op de korte termijn sterk

Op de korte termijn hebben de Spelen een grote

banen (bouw, hotel, toerisme) ontstaan. Na de

invloed gehad op de werkgelegenheid. Er zijn

invloed gehad op de arbeidsmarkt, dit zijn vooral

Spelen nam de werkgelegenheid af, maar bleef

vooral tijdelijke banen gecreëerd. De bijdrage is op

tijdelijke banen door (nieuw)bouwontwikkeling. Op

boven het niveau van voor de Spelen. De impact

de lange termijn gering geweest, hier wordt

de lange termijn hebben de Spelen eveneens grote

van de Spelen bleef op de lange termijn gering.

voornamelijk de regionale economische groei

impact gehad, vooral in de toeristen branche.

verantwoordelijk

De

totale

gerealiseerde

operationele

zuivere

Ondanks de grote impact is het effect van de

effect van de Spelen op de werkgelegenheid is

voor

gehouden.

Het

Spelen kleiner dan op korte termijn en is het

daardoor niet exact vast te stellen.

verschil met referentiestad Melbourne minimaal.

174

 

Toerisme

Toerisme

Toerisme

Op de korte termijn is er een lichte stijging

Voornamelijk in het Olympisch jaar en maand was

Er is in aanloop naar de Spelen extra geïnvesteerd

zichtbaar

er

in

in

aantal

toeristen.

Het

aantal

een

toename

zichtbaar

toeristen,

in

het

waardoor

er

een

buitenlandse

gestegen. De Spelen hebben geleid tot stedelijke

nationaal

vernieuwing en verbetering van de bestaande

bezoekers

van

er een extra groei waargenomen en ook in de

infrastructuur. Hier heeft vooral de toerismesector

bezoekers waren boven gemiddeld. Na de Spelen

Olympische maand was er een grote piek in de

en de beursindustrie op de lange termijn van

is het aantal zakelijke bezoekers en toeristen sterk

toeristen aantallen. Zowel voor als tijdens de

geprofiteerd.

terug gelopen, hiermee kan worden geconcludeerd

Spelen zijn de uitgaven van toeristen met meer

dat de Spelen een tijdelijk effect heeft gehad op

dan 50% toegenomen. Na de Spelen is er een

Atlanta. Pas in 1999 is het toerisme weer

grote

aangetrokken.

daaropvolgend stelselmatige groei.

Bruto Binnenlands Product

Bruto Binnenlands Product

Bruto Binnenlands Product

In aanloop van de Spelen nam het BBP af door de

De Olympische gerelateerde branche zoals (bouw

De Spelen hebben op de korte termijn wel invloed

nationale crisis waar Spanje in verkeerde. Echter

en toerisme) hebben op korte termijn het meeste

gehad,

deze daling kwam pas later t.o.v. de nationale

geprofiteerd van de Olympische Spelen. Het effect

Australische

trendlijn. De impact van de Spelen is op de korte

op de lange termijn is echter beduidend minder.

overtuigend. De stijging is van tijdelijk aard en

termijn minder groot geweest. Na de crisis is het

Dit kan worden verklaard aan de hand van

vooral in de bouw en toerismesector. Het BBP

BBP weer gestegen naar het oude niveau van voor

teruglopende toerisme en bouwontwikkelingen.

heeft op de lange termijn beduidend minder effect

de Spelen. Op lange termijn zijn er geen

Het BBP blijft van 1998 tot 2001 onder het

gehad. Het BBP niveau volgde voor de Spelen de

significante verandering zichtbaar.

nationale trendlijn en groeit vanaf 2001 tot het

nationale trendlijn, maar is na de Spelen gedaald

niveau van voor en tijdens de Spelen.

tot onder het nationaal gemiddelde.

was

Het

gedaald.

aantal De

met

promotiecampagnes,

congressen is in aanloop naar de Spelen licht

gemiddelde.

vergeleken

aantal het

stelselmatige groei zichtbaar werd in aanloop naar

zakelijke

de Olympische Spelen. In het Olympisch jaar was

uitgaven

afname

maar

zichtbaar

zijn

in

en

in

vergelijking

referentiestad

de

met

Melbourne

jaren

de niet

175

 

Bedrijvigheid

Bedrijvigheid

Bedrijvigheid

Het aantal internationale bedrijven is voor de

De verbeteringen op het gebied van infrastructuur

De verbeteringen op het gebied van infrastructuur

Spelen licht toegenomen. De Spelen hebben op

(telecommunicatie

hebben geleid tot meer bedrijvigheid op de korte

korte termijn echter weinig invloed gehad op de

meetbaar effect gehad op de bedrijvigheid op

termijn.

bedrijvigheid. Barcelona wilde zich profileren als

zowel

internationale

internationale

investeringen

vestigingsstad.

Deze

de

korte en

geleid

en als

sportfaciliteiten) de

lange

termijn.

promotiecampagnes tot

een

hebben

beter

De

hebben

imagoverandering had op lange termijn extra

zichtbaar

ontwikkeld

bedrijvigheid tot gevolg.

vestigingsklimaat en daarmee ook een verbeterde

Sydney

wilde

zich

profileren

vestigingsstad.

als Deze

imagoverandering had op lange termijn extra bedrijvigheid tot gevolg.

concurrentiepositie. Bedrijvigheid is na de Spelen significant toegenomen.

Infrastructuur:

Infrastructuur:

Infrastructuur:

Mits anders vermeld zijn de gegevens gebaseerd

Mits anders vermeld zijn de gegevens gebaseerd

Mits anders vermeld zijn de gegevens gebaseerd

op de periode van 1990 – 2002.

op de periode van 1994 – 2006.

op de periode van 1998 – 2006.

Wegennet

Wegennet

Wegennet

De aanleg van nieuwe ringwegen heeft de

Er is in aanloop naar de Spelen geïnvesteerd in

Er is in aanloop naar de Spelen geïnvesteerd in

bereikbaarheid tussen stad en regio Barcelona

onderhoud en verbreding van (snel)wegen en

een directe verbinding tussen het zakencentrum

aanzienlijk verbeterd. De ringwegen ontlasten de

aanleg

(CBD) en het vliegveld. Ondanks de investeringen,

lokale

investeringen in het wegennet hebben er niet toe

die

kunnen leiden de bestaande problematiek rondom

bereikbaar van de noordwestelijke suburbs naar

verouderde wegen te verhelpen.

het zakencentrum van Sydney niet verbeterd.

wegen

waardoor

er

minder

verkeersproblemen waren dan voor de Spelen.

van

HOV-

banen.

Deze

minimale

achteraf

minimaal

zijn

gebleken,

is

de

176

 

Vliegveld

Vliegveld

Vliegveld

In aanloop naar de Spelen is er een extra terminal

Het Hartsfield Improvement Program (HIP) is voor

De bereikbaarheid tussen het Olympisch park en

gebouwd op vliegveld Barcelona, om de toestroom

de Spelen gestart om de gebruiksvriendelijkheid

het vliegveld is verbeterd. Er is geïnvesteerd in

van

van

aanleg van een autosnelweg en spoorlijn.

bezoekers

verwerken.

voor

Daarnaast

de

Spelen

zijn

er

te

kunnen

het

vliegveld

te

verbeteren.

Onder

dit

technologische

programma vielen ook leisure mogelijkheden op

verbeteringen in het vliegveld doorgevoerd. Na de

het vliegveld en aanleg van een extra bagagehal.

Spelen heeft de vlieghaven zijn positie versterkt

Na

door de toenemende passagiersaantallen door een

(inter)nationale concurrentiepositie versterkt. In

stijging in het aantal toeristen.

1998 werd het vliegveld uitgeroepen tot het

de

Spelen

heeft

de

vluchthaven

zijn

drukste passagiersvliegveld van de wereld.

Afvalwater- en rioolsysteem

Afvalwater- en rioolsysteem

Afvalwater- en rioolsysteem

Voor de Spelen is er een nieuw rioolsysteem

De investeringen in het uitbreiden van het

Sydney heeft geïnvesteerd in een systeem voor

aangelegd, ter preventie van overstromingen in

afvalwater

door

opvang van regenwater. Het hemelwater wordt

het Olympisch dorp. Na aanpassingen bleek er

ondercapaciteit door de Olympische Spelen naar

gebruikt door het Olympisch park voor bewatering

geen sprake meer te zijn van overstromingsgevaar

voren gehaald. Ondanks de investeringen zijn de

van sportvelden en groenvoorzieningen op het

door de komst van het nieuwe afvalwatersysteem.

problemen met het systeem niet verholpen.

park.

Telecommunicatie

Telecommunicatie

Telecommunicatie

De telecommunicatie infrastructuur is voor de

Het IT- netwerk is in aanloop naar de Spelen

In aanloop naar de Spelen is er glasvezelkabel

Spelen

significant verbeterd, er is in de gehele stad

aangelegd. 105 locaties binnen Sydney, met als

televisienetwerken en IT- communicatie zijn d.m.v.

glasvezelkabel

extra

middelpunt Homebush Bay (Olympisch Park),

glasvezelkabel gereed gemaakt voor de toekomst.

investeringen in telecommunicatie hebben geleid

werden hierdoor verbonden. Er is door deze

Investeringen die voor de Spelen zijn gedaan zijn

tot

investering een toename in de bedrijvigheid

nog

georiënteerde bedrijven, zoals Philips.

steeds

vernieuwd

in

gemoderniseerd.

gebruik

en

en

uitgebreid.

wordt

steeds

het

en

rioolsysteem

aangelegd. aantrekken

van

zijn

Deze

technologisch

zichtbaar, evenals verschuiving vanuit het CBD naar NW suburbs. Met name het Olympisch park heeft van deze ontwikkeling geprofiteerd.

177

 

Openbaar vervoer

Openbaar vervoer

Openbaar vervoer

Het metronetwerk uitgebreid en vernieuwd met de

Er is nauwelijks geïnvesteerd in het uitbreiden of

In aanloop naar de Spelen is er geïnvesteerd in

komst van de Spelen. Het aantal forensen is sinds

vernieuwen

een nieuw treinnetwerk systeem. Hierdoor is er

de Spelen toegenomen.

vervoersnetwerken. Dit heeft tijdens de Spelen

een

geleid tot onregelmatigheden omdat de metro

(zakencentrum) en de NW suburbs (waaronder

onvoldoende capaciteit had om de massa te

ook het Olympisch park en dorp vallen) ontstaan.

verplaatsen.

De frequentie van de metro en busdiensten zijn

van

Na

de

de

metro

Spelen

en

is

er

andere

vooral

geïnvesteerd in de gebruiksvriendelijkheid en

betere

aansluiting

tussen

het

CBD

ondanks verbeteringen nog steeds niet optimaal.

kwaliteit. Ondanks verbeteringen is het netwerk nog steeds niet optimaal.

Sportfaciliteiten

Sportfaciliteiten Er

is

een

nieuwbouw

Vrijwel alle sportfaciliteiten bestaan uit nieuwbouw

sportfaciliteiten door heel Barcelona in de aanloop

gerealiseerd. Er zijn wel extra investeringen

en zijn gelokaliseerd op Homebush Bay (Olympisch

naar

gedaan in reeds bestaande sportfaciliteiten binnen

park). Na de Spelen waren er extra investeringen

de Olympische ring in Downtown Atlanta.

nodig om bedrijvigheid aan te trekken, alsmede de

de

grote

Spelen.

sportfaciliteiten

in

toename Na

de

gebruik

in

Spelen door

het zijn de

aantal deze lokale

Er

is

in

Sportfaciliteiten

Atlanta

relatief

weinig

bevolking op gebied van sport en evenementen.

functionaliteit te verbeteren van de faciliteiten voor onder andere muziek/sportevenementen.

Leefbaarheid:

Leefbaarheid:

Leefbaarheid:

Focusgebieden: Sants-Montjuïc en El Raval. Mits

Focusgebieden:

en

Focusgebieden: Homebush, Newington en Liberty

anders vermeld zijn de gegevens gebaseerd op de

Downtown. Mits anders vermeld zijn de gegevens

Grove. Mist anders vermeld zijn de gegevens

periode van 1990-2002.

gebaseerd op de periode van 1990 – 2000.

gebaseerd op de periode van 1996 – 2006.

Techwood/

Clark

Howell

178

 

Samenstelling wijk

Samenstelling wijk

wijk

Downtown: heeft relatief jonge inwoners, in de

Homebush: in 2006 telde de wijk circa 5.000

voornamelijk uit jongeren tussen de 5-17 jaar en

leeftijdscategorie tussen 18-38 jaar. De inwoners

inwoners, 18% van de inwoners was tussen de 20-

inwoners tussen de 40-64 jaar. Na de Spelen

bestaan vooral uit studenten en jonge gezinnen.

29 jaar. Dit waren vooral partners met kinderen

(1996) is de bevolking tussen de 5-17 jaar gedaald

Techwood/Clark

(43,1%)

van ruim 26.000 naar 20.000.

overeenkomsten met het gebied Downtown, hier

Newington: 56% van de inwoners is ouder dan 30

El Raval: Heeft had net als Sants-Montjuïc voor de

zijn echter meer eengezinshuishoudens en 65+

jaar

Spelen

ers.

Homebush. Liberty Grove: de totale bevolking

Samenstelling wijk Sants-Montjuïc:

een

in

groot

1991

aantal

bestond

inwoners

de

in

de

Howell:

heeft

veel

en

en

alleenstaande

heeft

veel

ouders

(18,5%).

overeenkomsten

met

leeftijdscategorie 40-64 jaar. Dit blijft ook na de

bestaat uit ruim 3.600 inwoners en is één van de

Spelen de grootste leeftijdscategorie.

snelst groeiende wijken van Sydney (+570%). Het is een zeer jonge gemeenschap. Zestig procent is 30 jaar of jonger. De wijk wordt gedomineerd door samenwonende zonder kinderen (31%).

Criminaliteit

Criminaliteit

Criminaliteit

In de periode 1994 – 2001 is het aantal arrestaties

In beide gebieden is de criminaliteit afgenomen.

De criminaliteit is in alle gebieden sterk afgenomen

in Sants-Montjuïc afgenomen, dit in tegenstelling

Toch blijft het misdaadpercentage gemiddeld ver

over

tot El Raval, waarbij het aantal arrestaties is

boven het gemiddelde van de stad en regio

geselecteerde misdaadcategorieën zijn afgenomen.

gestegen van 16.700 in 1994 naar 19.700 in 2001.

Atlanta.

Ondanks

een

periode deze

van

afname

ligt

1998-2006. Homebush,

Alle in

tegenstelling tot Liberty Grove, ver boven het staatsgemiddelde.

179

 

Werkloosheid

Werkloosheid De

werkloosheid

is

alleen

in

Sants-Montjuïc

Het

werkloosheidpercentage

Werkloosheid is

in

Downtown

Het werkloosheidscijfer in Homebush Bay is in de

gedaald met 1,1 % in de periode 1994 – 2001. Dit

gedaald met 4% tot 3,2% in 2000 en in

periode 1996-2006 afgenomen met 3,4% tot

in tegenstelling tot El Raval. In El Raval is de

vergelijking met stad (5,4%) en regio (5,2%)

6,8%. Liberty Grove kent een toename in het

werkloosheid gestegen van 6,6% in 1994 naar

relatief laag. Werkloosheid blijft in Techwood Clark

werkeloosheidcijfer met 0,5%, maar ligt ver onder

11% in 2001.

Howell onevenredig hoog (24,6% in 2000) in

het stedelijk gemiddelde (5,3% in 2006). De

vergelijking met Downtown, de stad en de regio.

werkloosheid in Newington is gedaald van 6,1% naar 3,9% in de periode 2001-2006.

Etnische afkomst

Etnische afkomst

Etnische afkomst

Het aantal inwoners met een andere nationaliteit is

Er is een minimale veranderingen in diversiteit

N.B.

in de periode na de Spelen gestegen. In El Raval

zichtbaar in beide focusgebieden. Zowel voor als

heeft er een toename plaatsgevonden in het

na de Spelen worden deze gebieden gedomineerd

aantal inwoners van Aziatische afkomst. In Sants-

door Afro-Amerikanen.

Montjuïc is er een stijging zichtbaar in het aantal inwoner met een Amerikaanse achtergrond.

180

 

Inkomensniveau

Inkomensniveau

Inkomensniveau

In de periode 1991 – 1996 is er geen verschil in

Het gemiddeld jaarinkomen huishoudens in zijn

Beschouwingsperiode

koopkracht zichtbaar voor El Raval t.o.v. het

gestegen sinds 1990. Het gemiddelde inkomen in

inkomensniveau in Homebush laat nagenoeg geen

koopkracht gemiddelde van Barcelona. El Raval

Downtown bedroeg in 1990 tussen $ 0 – 5.000 en

verschil zien. Wel opvallend is de toename in het

viel zowel voor als na de Spelen in het segment

in 2000 tussen $ 4.000 – $ 24.000. In Techwood/.

aantal laagste inkomens. Newington laat een

met de laagste inkomens. De koopkracht in Sants-

Clark Howell bedroeg het gemiddelde jaarinkomen,

afname in laagste inkomens zien (1%). 60% van

Montjuïc is ook in dezelfde periode toegenomen.

in 1990, tussen de $3.200 - $ 7.300 en in 2000

de inkomens zit in het midden en hoogste

Hierdoor

gemiddeld $ 20.000 per jaar. Beiden gebieden

inkomensniveau en zit boven het gemiddelde van

hebben een lager gemiddeld inkomen dan de stad

de LGA. Liberty Grove heeft een enorme toename

en regio Atlanta. Het verschil in inkomensniveaus

in laagste inkomensgroepen van 19,7% in 2001

is tussen Downtown en Techwood/ Clark Howell

naar 22,3% in 2006 doorgemaakt. Er heeft een

en de suburbs sinds de Spelen alleen maar

significante verandering plaats gevonden in met

toegenomen.

name de hoogste inkomensniveau.

Recreatie & groen

Recreatie & groen

Recreatie & groen

Na de Spelen zijn er meer groen en recreatie

Na de Spelen zijn er meer groen en recreatie

Na de Spelen zijn er meer groen en recreatie

mogelijkheden aanwezig in beide gebieden. Het

mogelijkheden aanwezig in beide gebieden. Het

mogelijkheden aanwezig in beide gebieden. Het

Olympisch park voorziet in groen en leisure

Olympisch park voorziet in groen en leisure

Olympisch park voorziet in groen en leisure

voorzieningen.

voorzieningen.

voorzieningen.

2001-2006.

Het

181

 

Bereikbaarheid

Bereikbaarheid

Bereikbaarheid

Beide focusgebieden waren voor de Spelen goed

Beiden gebieden waren voor de Spelen al goed

De

bereikbaar, maar zijn door de komst van de

bereikbaar. De komst van de Spelen heeft geen

focusgebieden onder vallen, waren voor de Spelen

Olympische Spelen verbeterd en uitgebreid. In El

positieve dan wel negatieve veranderingen gehad

al goed bereikbaar. Door de komst van de Spelen

Raval

de

op het gebied van bereikbaarheid. Echter door de

is dit sterk verbeterd en hebben aansluiting

infrastructuur verbeterd, waardoor dit gebied beter

minimale investeringen in het wegennet is de

gevonden met de CBD van Sydney. Echter door

bereikbaar werd.

bereikbaarheid van Downtown na de Spelen

minimale investeringen is de bereikbaarheid na de

verslechterd door verkeerscongestie.

Spelen niet optimaal gebleken.

Stedelijke vernieuwing:

Stedelijke vernieuwing:

Stedelijke vernieuwing:

Focusgebieden: Sants-Montjuïc en El Raval.

Focusgebieden:

en

Focusgebieden: Homebush, Newington en Liberty

Mits anders vermeld zijn de gegevens gebaseerd

Downtown. Mits anders vermeld zijn de gegevens

Grove. Mist anders vermeld zijn de gegevens

op de periode van 1990-2002.

gebaseerd op de periode van 1990 – 2000.

gebaseerd op de periode van 1996 – 2006.

is

voornamelijk

de

kwaliteit

van

Techwood/

Clark

Howell

noordwestelijke

suburbs,

waar

de

182

 

Woningvoorraad

Woningvoorraad

Woningvoorraad

De woningvoorraad van beide gebieden heeft in de

De totale woningvoorraad werd voor de Spelen, in

Met de bouw va het Olympisch dorp (Newington)

periode geen significante wijziging doorgemaakt.

Downtown, geschat op 2.900 wooneenheden. Het

en

Wel is het aantal huurwoningen in El Raval

aantal wooneenheden is in de periode van 1995 –

focusgebieden sterk toegenomen. De gebieden

gedaald van 84,4% in 1960 naar 35,6% in 1991.

2000

gestegen

wooneenheden.

met

is

de

voorraad

in

de

dan

4.000

worden gekenmerkt als duurzaam en vitaal. Veelal

van

Urban

zijn deze woningen uit het duurdere segment. Er zijn geen sociale- dan wel betaalbare woningen in

in

de nieuwbouwplannen meegenomen.

8.300

oprichting

Grove

Enterprise Zone (UEZ) het geleid tot investeringen circa

De

meer

Liberty

woningen,

belastingvermindering

voor

door

middel

van

investeerders

en

ontwikkelaars.

Techwood/Clark

woningvoorraad

bestond

Howell:

voor

de

herontwikkeling

naar het huidige Centennial Place uit circa 1.200 woningen.

Na

herontwikkeling

bestaat

de

woningvoorraad uit 740 woningen. Dit is een afname van 460 woningen.

Kwaliteit woningvoorraad

Kwaliteit woningvoorraad

Kwaliteit woningvoorraad

El Raval had door de lage inkomens en criminaliteit

De kwaliteit van de woningvoorraad was voor de

Na de Spelen is er veelal nieuwbouw gepleegd of

een woningvoorraad van een lage kwaliteit. Na de

Spelen

door

zijn de woningen geüpgrade. Liberty Grove is in

Spelen is hier een revitaliseringsplan opgezet

verpaupering van de binnenstad en overmatige

1998 opgeleverd en staat bekend als beste

waardoor

is

leegstand. Na de Spelen kreeg commercieel

ontwikkelingen op het gebied van stedelijke

geen

vastgoed (warenhuizen en kantoren) een andere

vernieuwing (Urban Development Institute, 1999).

significante wijzigingen doorgemaakt omtrent de

bestemming, hoofdzakelijk loftappartementen. De

Alle

kwaliteit van de woningen.

kwaliteit en diversiteit in woningentypen nam door

kwaliteitsverbeteringen in de woningvoorraad. Dit

deze transformatie sterk toe. Beide gebieden

kwam vooral tot uiting op het gebied van

vertonen dezelfde overeenkomsten.

duurzaamheid, milieu en bereikbaarheid.

de

toegenomen.

kwaliteit

van

Sants-Montjuïc

de

woningen heeft

van

onvoldoende

kwaliteit,

focusgebieden

worden

gekenmerkt

door

183

 

Leegstand

Leegstand

Leegstand

N.B.

Er zijn voor de Spelen geen leegstandcijfers

Leegstand in de focusgebieden was laag, alle

bekend

het

nieuwbouwprojecten, zijn vroegtijdig verkocht. in

leegstandcijfer toegenomen van 8,8% tot 15% in

de aanloop naar de Spelen is de leegstand

2005. In Techwood/Clark Howell stond voor de

opgelopen van 1% (1998) naar 2% (2000). Na de

Spelen ruim een derde leeg. Er zijn na de Spelen

Spelen heeft deze trend zich voortgezet en liep de

geen exacte leegstandcijfers bekend, aangenomen

leegstand op naar bijna 5%. Vanaf 2005 loopt het

mag worden dat de betaalbare woningen hebben

leegstandscijfer hard terug en schommelt tussen

geleid tot veel vraag waardoor de leegstand t.o.v.

de 0,5% en 1,5%.

in

Downtown.

Vanaf

1996

is

van voor de Spelen is afgenomen.

Huur- en huizenprijzen

Huur- en huizenprijzen

Huur- en huizenprijzen

De huizenprijzen in El Raval lagen zowel voor als

Huizenprijzen in Downtown zijn in de periode 1990

Het organiseren van de Spelen heeft de huur- en

na de Spelen onder het gemiddelde van Barcelona.

-2000 gestegen met 45%. De gemiddelde prijs van

huizenprijzen sterk opgedreven. De huurprijzen

In de periode 1995-2002 is de prijs per m²

een woning bedroeg in 2000 $ 130.000. De

zijn over de periode 1997 tot 2003 verdubbeld.

gestegen met 64%. Ook Sants-Montjuïc heeft in

gemiddelde huurprijs is gestegen van $ 440 (1990)

Tussen

de dezelfde periode een stijging doorgemaakt van

naar $ 600 (2000), een stijging van 43%.

significant

43%. Dit ligt wel lager dan het gemiddelde van de

Techwood Clark Howell had voor de Spelen een

Olympisch jaar.

stad Barcelona.

gemiddelde huur, voor de lagere huurklasse, van $

1997

en

2005

gestegen,

met

zijn een

de

huurprijzen

piek

in

het

136 per maand (1990) en na de herontwikkeling is deze gestegen naar $ 189 (2000). De huren voor de gemiddelde en hogere huurklassen zijn in dezelfde periode bijna verviervoudigd.

184

 

Kwaliteit openbare ruimte

Kwaliteit openbare ruimte

Met name in El Raval is er geïnvesteerd in de

Er

extra

Na de Spelen is er extra geïnvesteerd in de

kwaliteit van de openbare ruimte. Er zijn parken

geïnvesteerd in de kwaliteit openbare ruimte in

openbare/ publieke ruimtes. In de focusgebieden

aangelegd en pleintjes opgeknapt. In Sants-

Downtown Atlanta. Het Olympisch park heeft de

zijn de openbare ruimtes zeer goed te noemen en

Montjuïc zijn door de komst van het Olympisch

grootste impact gehad op de kwaliteit van publieke

veelvuldig

park, nieuwe parken aangelegd.

ruimtes in beide gebieden. De reeds aanwezige en

aangeplante parken in de focusgebieden brengen

aangeplante parken in de focusgebieden brengen

de kwaliteit van de openbare ruimte naar een

de kwaliteit van de openbare ruimte naar een

hoog niveau. De Olympische Spelen hebben

hoog niveau.

bijgedragen

is

naar

aanloop

naar

Kwaliteit openbare ruimte de

Spelen

aanwezig.

aan

De

reeds

investeringen

aanwezig

in

en

openbare/

publieke ruimtes.

Sociaal- economische activiteiten en voorzieningen

Sociaal- economische activiteiten en voorzieningen

Sociale economische activiteiten en voorzieningen

Na de Spelen zijn in het focusgebied El Raval

Voor de Spelen waren er al sociale voorzieningen

Voor de Spelen waren er nauwelijks voorzieningen

verschillende leisure en educatieve voorzieningen

aanwezig

zoals scholen, zorggebouwen en winkels op het

ontwikkeld.

winkels. Deze waren echter vaak van slechte

Olympisch

kwaliteit en geteisterd door verpaupering. Na de

beschikte wel over deze voorzieningen. Met name

Spelen is er extra geïnvesteerd in voorzieningen

na de Spelen is er een groei in het aantal

voor inwoners uit de lagere sociale klassen. Met

gebouwde

name na de Spelen is er een groei in het aantal

voorzieningen, leisure, zorg en welzijn (creëren

gebouwde voorzieningen zichtbaar.

een 24-uurs economie) zichtbaar.

Veiligheid

Veiligheid

Veiligheid

In het gebied Ciutat Vella is de criminaliteit

In beiden focusgebieden is de criminaliteit gedaald

toegenomen tot 22.000 aanhoudingen in 2006. In

en heeft er toe geleid dat bewoners zich veiliger

1994

voelen. Dit komt mede voort uit investeringen in

In alle focusgebieden is de criminaliteit gedaald en heeft er toe geleid dat bewoners zich veiliger voelen. Dit komt mede voort uit investeringen van de Olympische Spelen in lokale autoriteiten. Daarnaast zijn er investeringen in openbare ruimtes (verlichting, looppaden) gedaan die het veiligheidsgevoel hebben bevorderd.

was

dit

aanhoudingen,

nog

een

ondanks

aantal van

de

16.700

investeringen

die

gedaan zijn door Barcelona in dit gebied. In SantsMontjuïc is de veiligheid wel toegenomen.

zoals;

scholen,

zorggebouwen

en

openbare ruimtes (verlichting, looppaden), die het veiligheidsgevoel hebben bevorderd.

park

aanwezig.

voorzieningen,

De

focusgebieden

zoals

educatieve

185

 

Eindconclusie vergelijking casestudies Inleiding Conclusies trekken en aanbevelingen doen is het uiteindelijke doel van dit vergelijkingsonderzoek. Enerzijds wordt teruggekeken naar inzichten die tijdens het onderzoek zijn verworven. Er wordt antwoord gegeven op de centrale vraag (probleemstelling) die, vanwege een bepaalde complexiteit, uiteen is gelegd in een aantal deelvragen. In elke casestudie is in ieder hoofdstuk antwoord gegeven op meerdere deelvragen. Beantwoording van de verschillende deelvragen levert het antwoord op de probleemstelling. Het doel van conclusies trekken is het op een rijtje zetten van de antwoorden op de deelvragen, zodat een totaalbeeld ontstaat van de beantwoording van de probleemstelling. De

probleemstelling

kan

uiteen

worden

gezet

in

twee

deelonderzoeken.

Enerzijds

een

vergelijkingsstudie tussen de Olympische referentiesteden Barcelona (1992), Atlanta (1996) en Sydney (2000) en anderzijds worden de uitkomsten gebruikt voor aanbevelingen (locatiebepaling) voor Amsterdam. De probleemstelling van dit vergelijkingsonderzoek is als volgt geformuleerd:

“Welke economische effecten en ontwikkelingen op het gebied van infrastructuur hadden de Olympische Zomerspelen in de steden Barcelona (1992), Atlanta (1996) en Sydney (2000)? Welke invloed had de ontwikkeling van het Olympisch park in de omliggende gebieden in deze drie referentiesteden, op het gebied van leefbaarheid en stedelijke vernieuwing, twee jaar voor het evenement tot tien jaar na dato? En zijn er op basis van de verzamelde informatie geschikte locaties binnen de gemeente Amsterdam aan te wijzen om een Olympisch park te realiseren?” Het antwoord op deze vraag wordt beantwoord aan de hand van de deelvragen, uitgewerkt in de voorgaande drie casestudies. Zoals in de probleemstelling is terug te vinden valt de centrale vraag uiteen in vijf deelvragen. Deze worden per deelvraag beantwoord om zo de eindconclusie te vormen van dit onderzoek (deelconclusies per onderwerp o.b.v. de casestudies, zie bijlage D). Deelvraag 1.

“Wat waren destijds de redenen van het organiserend Olympisch Comité van de steden Barcelona, Atlanta en Sydney om zich kandidaat te stellen voor de Olympische Spelen?” Initiatiefnemers van de Olympische Spelen hadden in de regel vier doelen voor ogen die kunnen worden bereikt door het organiseren van grootschalige evenementen zoals de Spelen. Het eerste doel is het creëren van ‘legacy’ (nalatenschap) in de vorm van stedelijke vernieuwing en (sport)faciliteiten die worden gerealiseerd voor de Spelen. Het tweede doel is het stimuleren van de economie door het aantrekken van toerisme en zakelijke bezoekers en het verbeteren van het imago (herkenbaarheid) van de stad. Zo proberen steden om de (inter)nationale concurrentiepositie te versterken en nieuwe bedrijvigheid aan te trekken. Deze doelstellingen hebben ook in de referentiesteden ter grondslag gelegen om zich kandidaat te stellen voor de Olympische Spelen.

186

 

Deelvraag 2.

“Welke economische effecten en ontwikkelingen op het gebied van infrastructuur en (sport)faciliteiten hadden de Olympische Spelen, op stedelijk schaalniveau, in de steden Barcelona (1992), Atlanta (1996) en Sydney (2000)?” Economische effecten Door de casestudies met elkaar te vergelijken kunnen er een aantal conclusies worden getrokken die als uitgangspunten voor Amsterdam kunnen dienen. Allereerst kunnen de Spelen (het evenement) kostendekkend worden georganiseerd. De operationele kosten voor het organiseren van de Spelen liggen tussen de US$1,5 en US$2,5 miljard Amerikaanse Dollar, afhankelijk van de aanwezigheid en kwaliteit van de sportaccommodaties en overige infrastructuur. Er kan worden geconcludeerd dat de Spelen met een batig saldo kunnen worden afgesloten. Ten tweede kan worden geconstateerd dat de Olympische Spelen zowel op de korte als op de lange termijn invloed heeft gehad op de economie. Echter profiteren de werkgelegenheid, economische groei (BBP) en toerisme vooral op de korte termijn. Dit wordt in de meeste steden veroorzaakt door Olympisch gerelateerde (nieuw)bouwontwikkelingen en tijdelijke extra consumptie door Olympische bezoekers. Voor Amsterdam zou eenzelfde scenario kunnen optreden, maar is afhankelijk van de bouwontwikkelingen en motieven achter de organisatie van de Olympische Spelen in 2028. Het is echter lastig vast te stellen of er een directe link bestaat tussen eventuele structurele post-Olympische banengroei en de organisatie van de Spelen. Ten derde kunnen de Spelen bijdragen aan een positief imago en economisch klimaat op de lange termijn. Dit kan worden bereikt door investeringen in de infrastructuur waardoor de bereikbaarheid en telecommunicatie netwerken worden verbeterd en daardoor bijdragen aan een beter economisch klimaat voor bedrijven. Daarnaast dragen profilering (promotie) als internationale vestigingsstad, grotere bekendheid en sterkere concurrentiepositie (onderscheidend van andere steden) bij aan de toename in de bedrijvigheid en post-Olympische groei in het zakelijke bezoek (congressen, vergaderingen, etc.). De mate waarin de organiserende stad profiteert van de Spelen is afhankelijk van het aanbod op de arbeidsmarkt (percentage werkloosheid), toeristische attracties en bereikbaarheid. Alle onderzochte Olympische referentiesteden hebben geprofiteerd van de door de Spelen gerealiseerde verbeteringen in de fysieke en economische infrastructuur. Deze verbeteringen hebben bijgedragen aan een ontwikkeling van de stad tot toonaangevende plaatsen in de wereld met een internationale economie. Op basis van de casestudies kan er worden geconcludeerd dat de stedelijke economie in Amsterdam vooral op de korte termijn een impuls krijgt van de Olympische Spelen. Tijdens de bidperiode is er weinig bekend over de toekomstige economische situatie, maar Amsterdam kan tot op zekere hoogte sturing geven aan de economische impact. Wanneer de Olympisch gerelateerde investeringen binnen een bredere economische ontwikkelingstrategie worden geplaatst, is het rendement op deze investeringen maximaal (Boersma et al, 2008).

187

 

Infrastructuur en (sport)voorzieningen De omvang van de investeringen in infrastructurele werken en (sport)faciliteiten zijn afhankelijk van de motieven om de Olympische Spelen te organiseren. Steden hebben doorgaans het doel om verschillende (Olympische) locaties en de stad als geheel betere bereikbaar te maken met uitzondering van Atlanta. Hierbij dienen dus niet alleen de korte termijn (Olympisch jaar), maar ook de lange termijn behoeften van de stad in acht te worden genomen. De toekomstige infrastructurele voorzieningen worden door de komst van de Spelen naar voren gehaald. Milieu-, geluidshinder, expansie van de stad en bereikbaarheid moeten hierin worden meegenomen. Telecommunicatie kan de regionale- en (inter)nationale concurrentiepositie van een stad bevorderen, ook dit is afhankelijk van

de

motieven

van

een

organiserende

stad.

Met

een

verbeterde

bereikbaarheid

en

telecommunicatiesystemen wordt de stad aantrekkelijk voor nieuwe bedrijven, culturele evenementen en toerisme. Daarnaast draagt een efficiënter gebruik van het openbaar vervoer en een betere bereikbaarheid bij aan verbetering van het milieu (Boersma, 2008). Voor de Olympische Spelen werden georganiseerd beschikten Barcelona en Sydney niet over de benodigde hoogwaardige sportfaciliteiten. Deze steden hebben in aanloop naar de Spelen aanzienlijke investeringen gedaan in het realiseren van geschikte sportfaciliteiten. De exploitatie van deze sportaccommodaties blijkt na de Spelen problematisch. De toeschouwerscapaciteiten zijn te hoog waardoor de meeste accommodaties, met de reguliere competities, maar gedeeltelijk worden gevuld en niet rendabel blijken. Problemen met de bruikbaarheid, na de Spelen, wordt ook wel de ‘witte olifant’ genoemd. Atlanta blijkt een uitzondering omdat de afzet van de accommodaties na de Spelen werden gegarandeerd, doordat partijen in de ontwikkeling werden betrokken. Daarnaast kunnen de sportfaciliteiten worden gekoppeld aan wonen, leisure, congresaccommodaties en hotels om de multifunctionaliteit te vergroten en naast sport ook grootschalig entertainment aan te trekken (Sydney en Barcelona). Op basis van de casestudies kan er worden gesteld dat er twee mogelijk aanpakken zijn voor het realiseren van sportvoorzieningen. Een decentrale aanpak in Barcelona en Atlanta heeft als voordeel dat meer gebieden kunnen profiteren van de Olympische Spelen, daar tegenover staat dat de locaties extra investeringen behoeven op het gebied van infrastructuur. De centrale aanpak van Sydney heeft een geconcentreerde impact op aangrenzende gebieden, maar heeft als voordeel dat er minder geïnvesteerd hoeft te worden in infrastructuur (bereikbaarheid). Wanneer de, voor de Spelen noodzakelijke, infrastructurele aanpassingen aansluiten bij de algemene ruimtelijke en economische plannen is het rendement groter, dan dat het alleenstaande aanpassingen betreffen. De motieven van Amsterdam om de Olympische Spelen te organiseren, zijn bepalend voor de aanpak die wordt gehanteerd voor het Olympisch park. Afhankelijk van de motieven kunnen de kosten met betrekking tot infrastructuur oplopen van US$ 2 miljard tot US$ 10 miljard en zijn wederom afhankelijk van de doelstellingen van de lokale en nationale overheden.

188

 

Deelvraag 3.

“Wat waren de beweegredenen van het organiserend Olympisch comité om het Olympisch park op die specifieke locatie te ontwikkelen en welke transformatie heeft het ondergaan?” Beweegredenen en transformatie Er kunnen verschillende motieven gehanteerd worden bij het uitkiezen van de locatie voor het Olympisch park. Enerzijds kan er hergebruik worden beoogd van een bestaande locatie door revitalisering toe te passen en uitbreiding van sportfaciliteiten (Barcelona). Anderzijds kan er een locatie worden gekozen uit milieuoverwegingen en het stimuleren van stedelijke vernieuwing. In Sydney is de locatie van het Olympisch park gekozen om de expansie van de stad richting te geven en het voormalig sterk vervuilde gebied te saneren. Daarnaast is de bereikbaarheid tussen de CBD en de noordwestelijke suburbs verbeterd. In Atlanta is vernieuwing van het centrum bepalend geweest voor de locatiekeuze van het Olympisch Comité. De transformatie van de gebieden zijn afhankelijk gebleken van de doelstelling van de organiserende comités en de beschikbaarheid van de faciliteiten. De impact verschilt per stad, in Sydney en Atlanta is de locatie van een respectievelijk vervuild en verpauperd gebied, ontwikkeld naar een hoofdlocatie voor de Spelen en stedelijk park voor de stad. Barcelona heeft daarentegen voornamelijk kleine aanpassingen doorgevoerd. Deelvraag 4.

“In hoeverre is het Olympisch park van invloed geweest, in de steden Barcelona (1992), Atlanta (1996) en Sydney (2000), op lokaal schaalniveau, op het gebied van leefbaarheid en stedelijke vernieuwing?” Leefbaarheid Leefbaarheid maakt onderdeel uit van stedelijke vernieuwing en wordt daarom integraal meegenomen in de ontwikkelingsplannen in de organiserende steden. Het Olympisch park wordt gezien als een van de belangrijkste fysieke nalatenschappen van de Spelen en hebben invloed gehad op de sociaalmaatschappelijke aspecten zoals leefbaarheid. Uit onderzoek is gebleken dat de onderzochte factoren (zie § 2.7) werden beïnvloed door de ontwikkeling van het Olympisch park. In hoeverre het park direct heeft bijgedragen, is niet bekend. Wel kan worden geconcludeerd dat het park een van de oorzaken is geweest dat er veranderingen zijn ontstaan in de aangrenzende gebieden. De ontwikkeling van het Olympisch park heeft in alle onderzocht focusgebieden gezorgd voor een toename in de bedrijvigheid waardoor de werkloosheid in de focusgebieden is afgenomen. De afname is echter afhankelijk van de verhouding tussen het aantal vrijgekomen arbeidsplaatsen en het aantal werkzoekende die in aanmerking komen voor de beschikbare arbeidsplaatsen (opleidingsniveau). In hoeverre andere de economische effecten, zoals toerisme en BBP, van de Spelen op lokaal niveau hebben bijgedragen is niet exact bekend. Wel mag worden aangenomen dat het realiseren van het Olympisch park heeft bijgedragen aan de verbetering van de bereikbaarheid en groen- en recreatievoorzieningen. Vanwege de locatieoverstijgende betekenis van het Olympisch park, die van invloed is op de openbare ruimte, parken en groenstructuren, vallen deze vaak onder overheidsuitgaven. De rendabele ontwikkelingen (kantoren, hotels, woningen) moeten bijdragen aan herinrichting van de openbare ruimte en vergroening van de stad (Boersma et al, 2008; Preuss, 2004). Over het algemeen wordt er aanzienlijk geïnvesteerd in verpauperde/vervuilde gebieden, hierdoor worden deze gebieden leefbaar en blijken vervolgens aantrekkelijk voor een groter publiek. 189

 

De ontwikkelingen van het Olympisch park heeft gezorgd voor een upgrade in de onderzochte focusgebieden. Deze kwaliteitsverbetering in de woningvoorraad hebben de huur- en huizenprijzen sterk opgedreven, waardoor de laagste inkomensniveaus deze woningen niet meer konden veroorloven. De economische belangen hebben vooral in Atlanta gezorgd voor negatieve gevolgen voor inwoners die moesten vertrekken naar andere gebieden in de stad. Hieruit blijkt dat het Olympisch park niet alleen positieve gevolgen heeft op het gebied van leefbaarheid, maar dat dit geheel afhankelijk is van de aanpak van overheden en de organiserende comités. Stedelijke vernieuwing Het organiseren van de Olympische Spelen betekent niet per definitie een impuls voor stedelijke en lokale ontwikkelingen en vernieuwing. Verhoudingen tussen investeringen van overheden en marktpartijen in infrastructuur en vastgoed zijn sterk cultureel afhankelijk. In Atlanta is de overheidsbemoeienis met maatschappelijke processen traditioneel gering, waardoor de Spelen vrijwel geheel met privaat kapitaal zijn gerealiseerd (Boersma et al, 2008). In Australië reikt de overheid bemoeienis ook niet zo ver als in Europa en wordt het overgrote deel in infrastructuur en vastgoed gefinancierd door private investeerders. In Barcelona liggen de investeringen vijf tot 10 maal hoger dan in Atlanta en Sydney, waardoor stedelijke vernieuwing meer is gebruikt als hefboom voor de langdurige en complexe processen op het gebied van stedelijke vernieuwing (Boersma et al, 2008). Met het organiseren van de Olympische Spelen zijn er verschillende stedelijke vernieuwingsprogramma’s in werking gesteld en projecten gerealiseerd, waar o.a. het Olympisch park onderdeel van uitmaakt. Afhankelijk van het motief voor het organiseren van de Spelen is het Olympische park in meer of mindere mate de katalysator voor de stedelijke vernieuwing in de focusgebieden. Met uitzondering van Barcelona is de woningvoorraad in de referentiesteden significant toegenomen. Dit kan worden verklaard door het realiseren van het Olympisch park die de omliggende gebieden aantrekkelijker heeft gemaakt, waardoor vraag is gecreëerd naar woningen in deze gebieden. Hierbij dient wel rekening te worden gehouden met de expansie van de steden die ook verantwoordelijk zijn voor de toenemende woningvoorraad. Ook de kwaliteit van de woningvoorraad zijn in de focusgebieden aanzienlijk verbeterd. Dit had tot gevolg dat in deze gebieden de huur en woningprijzen exorbitant zijn gestegen. Naast de toenemende vraag en kwaliteit van de woningen Spelen ook kwaliteit van de openbare ruimte, sociaal economische voorzieningen (scholing & recreatiemogelijkheden), veiligheid, financieringsmogelijkheden en aanbod betaalbare woningen een belangrijke rol in huur- en woningprijzen. Onomstotelijk staat vast dat het Olympisch park heeft bijgedragen aan stedelijke vernieuwing in de omliggende gebieden, maar het zuivere effect van het Olympisch park is niet duidelijk aantoonbaar gebleken. Wel staat vast dat besluitvormers de Spelen kunnen gebruiken om de stedelijke infrastructuur en economie een impuls te geven. De toewijzing van de Spelen brengt grote druk voor de organiserende steden met zich mee wat kan leiden tot efficiëntere besluitvorming over belangrijke projecten zoals de infrastructuur.

190

 

H 26 Welke locatie(s) is/(zijn) er, naar aanleiding van de casestudies, binnen de gemeente Amsterdam aan te wijzen om een Olympisch park te realiseren? § 26.1 Inleiding In deze deelvraag wordt er, op basis van de casestudies en de eindconclusie daarvan, een passende locatie aangewezen waar het Olympisch park eventueel kan worden gerealiseerd. Hierbij dient wel rekening te worden gehouden dat de locatiekeuze betrekking heeft op gegevens die op dit moment (2010) voor handen zijn en dat deze voor de toekomst onzeker en moeilijk te voorspellen zijn. Deze deelvraag geeft uitgangspunten waaraan een Olympische locatie zou kunnen voldoen, waardoor deze in de toekomst als ‘kapstok’ kan dienen voor de locatiebepaling. Indien er bij de planontwikkelingen van het Olympisch park voldoende flexibiliteit en monitoring worden ingebouwd, om tussentijds wijzigingen in de plannen mee te nemen, is er niets op tegen om nu al naar een geschikte locatie te kijken. § 26.2 Waarom de gemeente Amsterdam? Vanwege de internationale concurrentiepositie is Amsterdam niet alleen de hoofdstad van Nederland, maar ook een handelsmerk. Allereerst kunnen de Randstad, en Amsterdam in het bijzonder, worden gezien als het economisch en cultureel middelpunt van Nederland. Ten tweede heeft Amsterdam de ambitie om in 2040 een metropool zijn (AMA: Amsterdam Metropolitan Area) waardoor investeringen voor de Olympische Spelen een bijdrage kunnen leveren aan de expansie van de stad. Door Schiphol is de (inter)nationale bereikbaarheid en toegankelijkheid van de stad goed. Eveneens beschikt Amsterdam over internationaal ingestelde burgers die gewend zijn toeristen van over heel de wereld te ontvangen. Amsterdam kan samen met de Zuidas worden aangemerkt als economisch knooppunt van de Randstad. Tenslotte beschikt de stad over uitstekende voorwaarden op het gebied van cultuur en kennis. De grootste economische en ruimtelijke opgave zijn tevens in Amsterdam te vinden (Boersma et al, 2008). § 26.3 Schalen Olympische referentiesteden (Barcelona, Atlanta en Sydney) Aan de hand van geografische ligging van het Olympisch park, ten opzichte van het (inter)nationale vliegveld en het centrum van de Olympische referentiesteden, zal een locatie worden aangewezen binnen de gemeente Amsterdam. De overeenkomsten tussen de verschillende Olympische referentiesteden worden als uitgangspunt genomen voor een specifieke locatie in Amsterdam. Binnen het afgebakend gebied moet het realiseren van het Olympisch park achterstandswijken, hierna te noemen als probleemwijken, betrekken in stedelijke ontwikkelingsprogramma’s en de leefbaarheid positief beïnvloeden.

191

 

§ 26.4 Keuze centraal of decentraal Uit de casestudies blijkt dat er twee mogelijkheden zijn wat betreft het Olympisch park, een centrale of decentrale aanpak. De keuze voor een centrale of decentrale aanpak is afhankelijk van de beschikbare ruimte, bereikbaarheid, motieven voor het organiseren van de Olympische Spelen en het aanbod in hoogwaardige sportfaciliteiten. Om bereikbaarheidsproblemen te voorkomen kan er gekozen worden voor een centrale aanpak voor het ontwikkelen van het Olympisch park. Op het Olympisch park worden sportfaciliteiten gerealiseerd die de meeste bezoekersaantallen trekken. Door optimaliseren van het openbaar vervoersnetwerk kunnen de grote stroom toeschouwers worden opgevangen. Met optimaliseren wordt bedoeld het aanleggen van metro, tram, trein en busverbindingen. De investeringen in infrastructurele werken worden geconcentreerd tot één gebied, waardoor infrastructurele kosten lager zijn dan bij een decentrale aanpak. Hierbij dient wel rekening te worden gehouden met de aansluiting van het vervoersnetwerk op reeds bestaande infrastructuur in de gemeente Amsterdam en met name in de richting Schiphol en de Randstad. Om meerdere gebieden te betrekking in de stedelijke vernieuwingsprojecten kan er gekozen worden voor een decentrale aanpak. Deze aanpak leidt echter tot grotere infrastructurele aanpassingen, waardoor de kosten hoger uit kunnen vallen. Daar staat tegenover dat er een groter gebied kan profiteren van de investeringen van de Olympische Spelen. Daarnaast brengt een decentrale aanpak ingrijpende werkzaamheden met zich mee, dat grote druk legt op nationale en lokale overheden op het gebied van ruimtelijke ordening. In het geval van de gemeente Amsterdam kan worden geconstateerd dat hier een decentrale aanpak de voorkeur heeft ten opzichte van centrale aanpak. Vanwege de reeds beschikbaar (sport)faciliteiten in Amsterdam/Nederland heeft Olympische park meer een parkkarakter dan een gebied met een concentratie aan hoogwaardige (sport)faciliteiten. Een concentratie van sportfaciliteiten kan ongewenste gevolgen hebben voor bestaande/ concurrerende sportfaciliteiten in de omliggende steden. Daarnaast kunnen er problemen ontstaan op het gebied van exploitatiemogelijkheden na de Olympische Spelen, de zogenaamde ‘Witte olifant’. Een van de hoofdredenen om een decentrale aanpak te kiezen, is de ruimtelijke spreiding en het vergroten van het draagvlak onder Nederlandse bevolking. § 26.5 Locatiebepaling gemeente Amsterdam Uit de casestudies kan worden geconcludeerd dat het Olympisch park in alle referentiesteden gemiddeld binnen een straal van 5 kilometer van het stadscentrum en 15 kilometer van het international vliegveld zijn gerealiseerd (zie bijlage D2). Als deze afstanden worden geïmplementeerd in de gemeente Amsterdam blijft er een afgebakend gebied over waar het Olympisch park gerealiseerd kan worden. Op basis van stedelijke vernieuwing, leefbaarheid, infrastructuur en economie wordt er één locatie aangewezen binnen dit gebied, die optimaal kan profiteren van de investeringen in het Olympisch park.

192

 

Figuur 11: Locaties bepaling gemeente Amsterdam

Bron: Openstraatmap, 2010 (bewerkt)

§ 26.5.1 Stedelijke vernieuwing en leefbaarheid Naast bereikbaarheid wordt er ook gekeken welke gebieden, met het oog op stedelijke vernieuwing, optimaal kunnen profiteren van het Olympisch park. Als er op dit moment geïnvesteerd zou moeten worden in een Olympisch park, is er één gebied die hiervoor het meest voor in aanmerking komt. Dit gebied wordt in Figuur 11 aangeduid als locatie A. Locatie A is gelegen in het stadsdeel Nieuw-West, grenzend aan probleemwijk Slotervaart (Bicknese, 2007). In dit gebied zijn er al groen en recreatiemogelijkheden aanwezig, maar deze zijn echter (nog) van onvoldoende kwaliteit en kleinschalig. De vraag naar kwalitatieve publieke ruimte is van groot belang bij de Spelen (Boersma et al,2008). Met de komst van het Olympisch park wordt er extra geïnvesteerd in de kwaliteit van openbare (publieke) ruimtes in de omliggende gebieden. Bij de locatiebepaling is het van belang dat ook het element water, wat typerend is voor Nederland, in de locatiekeuze worden meegenomen. Het Olympisch park is in deze plannen ontwikkeld nabij het Nieuwe Meer. Dit geeft voldoende mogelijkheden om tijdens conceptontwikkeling de nadruk te leggen op innovatieve watermanagement oplossingen. 193

 

De Staalmanpleinbuurt en Jacob Geelbuurt zijn bepalend voor de ontwikkeling van het Olympisch park, omdat ze behoren tot de twee van de drie prioriteitswijken van Amsterdam. Er zijn al herstructurering en transformatieplannen opgesteld, om deze wijken te herontwikkelen en te revitaliseren (Gemeente Amsterdam, 2007). Het Olympisch park fungeert in deze gebieden als ‘katalysator’ voor stedelijke vernieuwing. Op het gebied van stedelijke vernieuwing en leefbaarheid kunnen de lokale overheden nog een flinke slag slaan in deze buurten/wijken. In deze wijken is het voornamelijk van belang dat er een diverse woningvoorraad wordt gegenereerd. Deze buurten worden gedomineerd door sociale huurwoningen en woningen in het lage segment. Deze woningen worden hoofdzakelijk bewoond door Turken en Marokkanen, waardoor de etnische diversiteit niet optimaal is. Uit de casestudies blijkt dat door kwaliteitsverbetering van woningen niet alleen een diverse woningenvoorraad ontstaat, maar ook een verschuiving plaatsvindt in de bevolkingssamenstelling. Doorgaans houdt dit in dat het gebied aantrekkelijk wordt voor de hogere inkomensklassen. § 26.5.2 Infrastructuur Naast dat deze probleemwijk kan profiteren van de investering in stedelijke vernieuwing, is dit gebied ook goed ontsloten door zowel, openbaar vervoer (metro, bus en tram) als het wegennet (A2, A4 en A10). Deze locatie kan gebruik maken van de reeds bestaande (sport)faciliteiten (o.a. oud Olympisch stadion en roeibaan). Uit de casestudies blijkt dat er in aanloop naar de Olympische Spelen aanzienlijke investeringen plaatsvinden in het verbeteren van de bereikbaarheid van het vliegveld en het financieel centrum (Zuidas) naar het Olympische Park. § 26.5.3 Economie Daarnaast kan het ontwikkelen van het Olympisch park in dit gebied bijdragen aan het verbeteren van de internationale bekendheid. Dit komt omdat het Olympisch park op steenworp afstand ligt van het zakencentrum Zuidas en vlieghaven Schiphol. Er kan gebruik worden gemaakt van bestaande (sport)faciliteiten waardoor de investeringen in sportaccommodatie lager zijn dan dat deze in zijn totaliteit opnieuw moeten worden gerealiseerd. Met de komst van het Olympisch park neemt ook het toerisme een vlucht. Om deze toeristen op te vangen dienen er hotels gebouwd te worden. In Nota Hotelbeleid is vastgesteld dat in Amsterdam een groot tekort is aan hotelkamers. Voor Slotervaart zijn er al vergaande plannen opgesteld om hotels te realiseren om dit tekort op te vangen. Het biedt Slotervaart kansen om zich in economisch opzicht te ontwikkelen (Faber, 2009). Een bijkomend voordeel bij het ontwikkelen van hotelfaciliteiten is dat dit werkgelegenheid met zich meebrengt. Voor bedrijventerreinen, kantorenparken of winkelcentra kan het functioneel zijn om hotels in de nabijheid te hebben. Zo ontstaat er een cluster aan economische functies. Hotels zijn gunstig voor de werkgelegenheid. Uit onderzoek blijkt dat een gemiddeld Amsterdams hotel 40 werknemers heeft per 100 kamers. Het zijn in het bijzonder arbeidsplaatsen voor laagopgeleide werknemers. Deze arbeidsplaatsen blijken meestal lokaal ingevuld te worden (Faber, 2009).

194

 

H 27 Eindconclusie & aanbevelingen Amsterdam § 27.1 Inleiding De eindconclusie van Amsterdam is hoofdzakelijk gebaseerd op de eindconclusie van de casestudies. Er worden aanbevelingen gedaan voor mogelijke toekomstige onderzoeken en/of locaties die zouden kunnen worden getroffen om aan de conclusies tegemoet te komen. De centrale vraag is verdeeld in twee delen, en er wordt in deze eindconclusie getracht antwoord te geven op de vraag of Amsterdam zich kandidaat moet stellen voor de Olympische Spelen en geeft tevens antwoord op de laatste deelvraag: “Welke locatie(s) is/(zijn) er, naar aanleiding van de casestudies, binnen de gemeente Amsterdam aan te wijzen om een Olympisch park te realiseren?” § 27.2 Kandidaatstelling Amsterdam De uitdaging voor de eventuele kandidaatstelling van Amsterdam is om het Olympisch evenement gedreven ontwikkelingsplannen aan te laten sluiten bij de lange termijnvisie op stedelijke en economische ontwikkelingen. De Spelen moeten geen doel op zich zijn, maar dienen als katalysator om belangrijke veranderingen op het gebied van infrastructuur, stedelijke vernieuwing en leefbaarheid door te kunnen voeren. § 27.3 Locatiebepaling Amsterdam De locatie van het Olympisch park moet voldoen aan een aantal voorwaarden om de ontwikkeling optimaal te kunnen benutten. De afstanden van het Olympisch park ten opzichte van het internationaal vliegveld en het financieel centrum in de casestudies zijn als uitgangspunt genomen voor gebiedsafkadering in de gemeente Amsterdam. Binnen het afgekaderde gebied dient het Olympisch park gerealiseerd te worden, direct grenzend aan wijken die verbetering op het gebied van leefbaarheid en stedelijke vernieuwing behoeven. Binnen het afgekaderd gebied zijn verschillende probleemwijken geconstateerd, waardoor verschillende locatie in aanmerking komen om een Olympisch park te realiseren. Naast de bovengenoemde criteria zijn bereikbaarheid, aanwezige (sport)faciliteiten, en duurzaamheid vereisten waaraan de locatie van het Olympisch park moet voldoen. Op basis van de genoemde eisen is het oud Olympisch gebied, waar tevens het oud Olympisch stadion is gevestigd, de locatie van het Olympisch park geworden (zie Figuur 11). § 27.4 Economie De overheid kan tot op zekere hoogte sturing geven aan de economische impact. Het is voor de overheid een vereiste dat de Olympisch gerelateerde investeringen binnen een bredere economische ontwikkelingstrategie worden geplaatst. Zo kan het rendement op deze investeringen maximaal worden benut. Met betrekking tot Amsterdam zal de nadruk moeten liggen op internationale bedrijvigheid, waarin Schiphol, Zuidas en de Amsterdamse haven als uitgangspunten worden genomen om in te investeren.

195

 

§ 27.5 Infrastructuur Het IOC stelt dat atleten binnen 30 minuten vanuit de accommodatie middels eigen of openbaar vervoer naar het desbetreffende sportcomplex kan komen. Indien de overheid kiest voor een decentrale aanpak van Spelen is de eis van het IOC met de huidige infrastructuur niet haalbaar (indien niet alleen Randstad). Er moet een nationaal infrastructuurbeleid worden ontwikkeld waarin geen plaats is voor een gemeentelijke of regionale aanpak, zoals nu het geval is voor infrastructuur en groenvoorzieningen. Door geen subsidies meer toe te kennen aan individuele gemeentelijke projecten, maar te investeren in een landelijke infrastructuur kunnen er grootschalige veranderingen worden doorgevoerd in het wegennet en openbaar vervoersnetwerk. Er moet een nationaal ontwikkelingsfonds worden opgericht waardoor de gemeentelijke autonomie wordt doorbroken en gemeenten en provincies worden verplicht bij te dragen aan infrastructurele ontwikkelingen. Het invoeren van een vereveningsvoorwaarde is essentieel waardoor gemeente/regio’s die het meeste van de Spelen profiteren ook naar ratio bijdragen in het fonds. Om flexibiliteit en efficiëntie te bevorderen mogen provincies geld opnemen van het ontwikkelingsfonds en de provincies hoeven daar pas achteraf verantwoording voor afleggen. Natuurlijke en fysieke barrières dienen te worden beperkt. Het is noodzakelijk dat infrastructurele werken zoveel mogelijk ondergronds worden aangelegd, waardoor er geen scheiding komt tussen gebieden (bijvoorbeeld: Zuidas met dijk/dokmodel). Bijkomende voordelen zijn het reduceren van milieuvervuiling en geluidsoverlast en het verbeteren van de bereikbaarheid. Bij het ontwikkelen van (sport)faciliteiten moet er rekening worden gehouden met reeds bestaande sportfaciliteiten op landelijk niveau. Een decentrale aanpak van de spelen verdient de voorkeur, omdat het maatschappelijk draagvlak groter wordt doordat meerdere regio’s profiteren van de Spelen dan enkel een gemeente (Amsterdam) of alleen de Randstad. Daarnaast kan een geconcentreerde ontwikkeling van sportfaciliteiten leiden tot overcapaciteit voor de reguliere sportcompetitie en leegstand van de voorzieningen (witte olifant). § 27.6 Stedelijke vernieuwing & leefbaarheid Er wordt veelal getwijfeld of de kandidaatstelling van Amsterdam om de Spelen van 2028 te organiseren juist is. Zijn de hoge kosten wel verantwoord, zelfs indien het Olympische Park na de Spelen

getransformeerd wordt in het beoogde stedelijke

park,

in/exclusief

hoogwaardige

sportfaciliteiten? Critici zullen beweren dat de eventueel omvangrijke totale Olympische kosten in andere herstructureringsprojecten geïnvesteerd zouden kunnen worden. Toch kunnen de Spelen van 2028, zeker op korte termijn, dienen als een katalysator van stedelijke transformatie in Amsterdam. De overheden kunnen echter niet alle investeringen ophoesten. Marktpartijen moeten bereid zijn om mee te investeren. Dit houdt in dat het investeren aantrekkelijker moet worden gemaakt. De overheid moet zorgen voor afgebakende stimuleringszones in probleemgebieden en zo investeren in een binnenstedelijke settings aantrekkelijker maken voor private partijen. Dit kan worden bereikt door subsidies van het rijk en provincies in stedelijke ontwikkelingsprogramma’s en zones. Een stimuleringszone is gericht op het aantrekken van bedrijvigheid, de bedrijven die hierop afkomen krijgen financieel voordeel wanneer zij werkelozen aannemen. 196

 

Dit is de eerste stap naar het creëren van economische zelfstandigheid en daling in het werkloosheidpercentage in probleemwijken van de gemeente. Daarnaast is het van belang om in deze probleemwijken te zorgen voor de benodigde sociale voorzieningen zoals huisvesting (sociale woningbouw en betaalbare woningen samen met woningen uit het hogere segment), gezondheidszorg, kinderopvang en onderwijs. Om binnenstedelijke vernieuwing te stimuleren moet de overheid een rem zetten op uitleggebieden en herstructurering van verouderde woonwijken en bedrijventerreinen bevorderen. Het beleid moet gebaseerd zijn op het uitgangspunt dat bestaande ruimte optimaal moet worden benut. Er moet tevens een grondprijs voor het gebruik van de schaarse ruimte worden bewerkstelligd, die private partijen kansen bied om te ontwikkelen in binnenstedelijk gebied. Concreet betekend dit dat er geen subsidies meer worden uitgegeven voor nieuwe woonwijken, maar enkel voor herontwikkeling van verpauperde woonwijken, betaalbare (starters)woningen en bedrijventerreinen. De overheid (gemeente) moet niet alleen vertrouwen op het Olympisch park als katalysator voor ontwikkelingen in de omliggend gebieden. Het park moet integraal worden meegenomen met het ontwikkelingsbeleid van de gemeente/regio. Het Olympisch Park is geen doel op zich, maar een middel om partijen te binden, cruciale beslissingen versnelt door te voeren en investeringen naar voren te halen. Publieke en private deelnemers maken risico’s en verdienmogelijkheden inzichtelijk en gaan samenwerkingsverband aan. De risico’s en potentiële voordelen worden gedeeld, dit kan werken via een (risico)fonds. § 27.7 Suggesties voor nader onderzoek Er moet nader onderzoek worden gedaan of een vorm van ruilverkaveling in het stedelijke gebied een zinvol instrument kan zijn om grond te verkrijgen voor de ontwikkeling van het Olympisch park en het stimuleren van stedelijke vernieuwing. De centrale vraag in dit onderzoek kan zijn: “Kan ruilverkaveling dienen als alternatief voor grootschalige onteigening?” Nader onderzoek naar de functies van de Olympische (sport)faciliteiten na de Spelen is van essentieel belang om een inschatting van de Olympische effecten op lange termijn te kunnen maken op lokaal en stedelijk schaalniveau. Een onderzoeksvraag zou kunnen zijn: “Zal extra vraag naar het gebruik van deze faciliteiten ontstaan of zal de vraag zich uitsluitend verplaatsen?” Met andere woorden, is het waarschijnlijk dat de Spelen voornamelijk slechts een distributief effect zullen hebben? Door nader onderzoek kan worden beredeneerd of de keuze voor de Spelen een juiste is.

197

 

Begrippenlijst en afkortingen Algemeen Editor: Invoeren en onderhouden van teksten. Herstructurering: Het doorbreken van eenzijdige woningvoorraad van vooral goedkopere (huur)woningen, om meer draagkrachtige huishoudens in die gebieden te behouden. En daarbij de fysieke pijler binnen stedelijke vernieuwing (Sanders, 2003). Revitaliseren: Dit is een lichte vorm van herstructurering en beperkt zich tot een opknappen van woningen. Verpaupering: Verslechtering van de kwaliteit van de woningvoorraad in oude woonwijken. Gross Domestic Product: Het Engelse woord voor Bruto Binnenlands product. Gross State Product: Het Engelse woord voor Bruto Regionaal Product. Legacy: Nalatenschap van de Spelen, zoals Olympisch park. Korte/ lange termijn: Zie theoretisch kader, § 2.5.2 Leefbaarheid: Zie theoretisch kader, § 2.7 Stedelijke vernieuwing: Zie theoretisch kader, § 2.8 Suburb: Een Suburb is een voorstad van een centrale stad, hoewel delen van die centrale stad ook suburbaan kunnen zijn. Deze voorsteden bestaan vaak uit grote woonwijken, variërend van flatwijken in Azië, rijtjeshuizen in Europa tot vrijstaande huizen in Noord Amerika (Encyclo.nl, 2010).

198

 

City Branding: Het doel van citymarketing is het imago van de stad, welke weer het uitgangspunt is voor het ontwikkelen van het merk van de stad (Kavaratzis, 2004). Volgens Roothart (2003) is citybranding een nieuw middel van citymarketeers om een stad op een onderscheidende manier op de kaart te zetten. Citybranding is een middel om te bouwen aan een duidelijke stadsidentiteit op basis van helder omschreven kernwaarden met als doel het aangaan van relaties met doelgroepen (Roothart, 2003). Monash Multiregional Farecasting model: Het ‘Computable General Equilibrium’ (CGE) model berekent op basis van de uitgaven aan de Spelen (door de Olympische organisatie, andere overheidsorganen, private partijen en toeristen), en de samenhangende directe economische impact, de indirecte economische effecten van het sportevenement (Madden & Crowe, 1997). Het MMRF (Monash Multiregional Forecasting) is een variant van het CGE model. Door de toepassing van de MMRF variant konden Madden & Crowe (1997 en 1998) de directe economische impact van de Spelen berekenen (Straeter, 2009). Atlanta Empowerment zone: Deze zone heeft tot doel te zorgen voor economische onafhankelijkheid voor arme mensen in de achterstandswijken, en zo het leefklimaat te verbeteren, zie bijlage B1. (Engle, 1999). Loftappartementen: Een loft is een grote woning die doorgaans uit één ruimte bestaat die de bewoner naar eigen inzicht kan indelen. In die zin lijkt het principe op een studio met dien verstande dat een studio veel kleiner is. Lofts worden vaak multifunctioneel gebruikt door wonen en werken te combineren. Lofts zijn te vinden in voormalige industriële gebouwen, fabriekshallen, pakhuizen et cetera, die voor bewoning geschikt zijn gemaakt. Het is in oude centra van grote steden een populaire, zij het geen goedkope, manier van wonen (loftappartement.com). Sydney Local Government Area: Dit is een gebied waar meerdere wijken ondervallen en zijn te vergelijken met gemeenten.

199

 

Afkortingen Algemeen AMA:

Amsterdam Metropolitan Area

BBP:

Bruto Binnenlands Product

BRP:

Bruto Regionaal Product

CBD:

Central Business District

CEO:

Chief Executive Officer", de algemene directeur van een bedrijf.

CGE:

Computable General equilibrium

EU:

Europese Unie

GDP:

Gross Domestic Product

IO:

Input/Output model

IOC:

International Olympic Committee

KEI:

Kenniscentrum stedelijke vernieuwing

N.B.:

Niet Bekend

NOC-NSF:

Nederlands Olympisch Comité – Nederlandse Sport Federatie

O.D.:

Olympisch drop

O.P.:

Olympisch park

O.S.:

Olympische Spelen

OGGIS:

Olympic games global impact study

VROM:

Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer

SWOT:

SWOT is een afkorting voor Sterkten (Strength), Zwakheden (Weakness), Kansen (Opportunity) en bedreigingen (Threats) model.

DESTEP:

DESTEP is een afkorting voor demografische, economische, sociaal/culturele, technologische, ecologische en politiek/juridische factoren.

Barcelona AOMSA:

Anella Olímpica de Montjuïc, S.A.

ARI:

Area of Integrated Rehabilitation

CCCB:

Centre de Cultura Contemporània de Barcelona

COOB’92:

Barcelona'92 Olympic Organising Committee

HOLSA:

Barcelona Holding Olímpic, S.A.

Idescat:

Institut d’Estadística de Catalunya

IMPUiQV:

Institut Municipal del Paisatge Urbà i la Qualitat de Vida

IMPUSA:

Institut Municipal de Promoció Urbanística, S.A.

INE:

Instituto Nacional de Estadística

INEFC:

Instituto Nacional de Educación Física de Cataluña

MACBA:

Museu d'Art Contemporani de Barcelona

MNAC:

Museo Nacional de Arte de Cataluña

NISA:

Nova Icària, S.A.

PERI:

Planes Especiales de Reforma Interior

POBASA:

Port Olímpic de Barcelona

PROCIVESA:

Promocio Ciutat Vella, S.A.

TMB:

Transports Metropolitans de Barcelona 200

 

VOSA:

Vila Olímpica, S.A.

Atlanta ACOG :

Atlanta Committee for the Olympic Games

AED:

Atlanta Economical Development

AHA:

Atlanta Housing Authority

AOC:

Atlanta Organizing Committee

CAP:

Central Atlanta Progress

CODA:

Corporation for Olympic Development Atlanta

COHRE:

Centre On Housing Rights and Evictions

DID:

Downtown Improvement District

EZ:

Empowerment Zone

FHEO:

Federal Housing Enterprise Oversight

GDP:

Gross Domestic Product

GWCC:

Georgia World Congress Center

HIP:

Hartsfield Improvement Program

HOV:

High Occupancy Vehicle

HUD:

Department of Housing and Urban Development

MAOGA:

Metropolitan Atlanta Olympic Games Authority

MARTA:

Metropolitan Atlanta Rapid Transit Authority

MMRF:

Monash Multiregional Farecasting model

MSA

Metropolitan Statistical Area

NPU:

Neighborhood Planning Unit

UHZ:

Urban Housing Zone

Sydney ABS:

Australian Bureau of Statistics

ATC:

Australian Tourism Commission

GSP:

Gross State Product

LGA:

Local Government Area

NSW:

De staat New South Wales waar Sydney de hoofdstad van is

OCA:

Olympic Coordination Authority

SOCOG:

Sydney Olympic Committee for the Olympic Games

SOPA:

Sydney Olympic Park Authority

VIC:

De staat Victoria waar Melbourne hoofdstad van is

201

 

Bronnen Literatuurlijst Barcelona (sd). Opgehaald van Bernat Picornell: http://www.picornell.cat/quisom/inicis.asp (sd). Opgehaald van Barcelona Estadistica: http://www.bcn.es/estadistica

Red de Oficinas de la Vivienda de Barcelona. (sd). Opgehaald van Barcelona Habitatge: http://www.bcn.es/habitatge/esp/bcn_oficina.shtml ACC1Ó. (2009). TOTAL FOREIGN DIRECT INVESTMENT (FDI) IN CATALONIA, 2000 - 2009. Barcelona.

Barcelona

Activa. (sd). Opgehaald van The city and employment: http://www.barcelonactiva.cat/barcelonactiva/en/ciutat-de-futur/la-ciutat-i-l-ocupacio/index.jsp Barcelona, A. d. (sd). Opgeroepen op maart 10, 2010, van Barcelona http://w3.bcn.es/XMLServeis/XMLHomeLinkPl/0,4022,495525130_543993719_3,00.html

Turisme:

Barcelona, A. d. (sd). Foreign investment. Opgeroepen op mei 17, 2010, van Business in Barcelona: http://w3.bcn.es/V44/Home/V44HomeLinkPl/0,3655,71420027_80835241_3,00.html Barcelona, A. d. (sd). Public transport. Opgehaald van Business http://w3.bcn.es/V44/Home/V44HomeLinkPl/0,3655,71420027_88677892_3,00.html

in

Bacelona:

Barcelona, A. d. (1988). Remodeling of the maritime front of Poblenou, Barcelona Olympic Village. Barcelona: Ajuntament de Barcelona.

Barcelona: Renewal Project for the Ciutat Vella District. (sd). Opgehaald van Barcelona Field Studies Centre: http://geographyfieldwork.com/ElRavalGoodPractice.htm Botella, M. (1995). The Keys to success of the Barcelona Games. Barcelona: Centre d’Estudis Olímpics UAB. Brunet, F. (1995). An economic analysis of the Barcelona’92 Olympic Games: resources, financing and impact. Barcelona: Centre d’Estudis Olímpics UAB. Brunet, F. (2005). The economic impact of the Barcelona Olympic Games, 1986-2004: Barcelona: the legacy of the Games, 1992-2002. Barcelona: Centre d’Estudis Olímpics UAB. Cahyadi, G., & TenBrink, S. (2004). Barcelona Metropolitan Economic Strategy. Praag: Global Urban Development. Canals, R. M., Cardona, A., Cherta, T., García, R., Gispert, D. d., Plaza, S., et al. (2006). BARCELONA EN XIFRES. Barcelona: Ajuntament de Barcelona. Carbonell, J. (2002). The Olympic Village, ten years on. Barcelona: Centre d’Estudis Olímpics. Cashman, R., Ren, H., Shirai, H., Searle, G., Breggen, D. v., McNeill, D., et al. (2008). CONNECTING CITIES: Mega Event Cities. Sydney: Sydney Olympic Park Authority for Metropolis Congress 2008. Clapès, A. (1995). Volunteers of Barcelona’92: the great celebration of participation. Barcelona: Centre d’Estudis Olímpics UAB. 202

 

COHRE. (2007). Mega-events, Olympic Games and Housing Rights: opportunities for the olympic movement and others. Geneva: Centre on Housing Rights and Evictions (COHRE). Commerce, B. C. (sd). Barcelona Chamber of Commerce. Opgehaald van Economic Statistics: http://www.cambrabcn.org/web/cambra/business_bcn/economic_outlook COOB’92. Dossier for the Chef de Mission, one year before the games. Barcelona: COOB’92, S.A. COOB'92. (1992). Official Report of the Games of the XXV Olympiad, Barcelona 1992. Barcelona: COOB'92, S.A. Department d'Estadística. (1995). Anuari Estadístic de la Ciutat de Barcelona. Barcelon: Ajuntament de Barcelona. Duran, P. (2002). The impact of the Games on tourism: Barcelona: the legacy of the Games, 19922002. Barcelona: Centre d’Estudis Olímpics UAB. Essex, S. e. (2003). Urban transformation from hosting the Olympic Games: university lecture on the Olympics. Barcelona: Centre d'Estudis Olímpics. Esteban, J. (1999). Town Planning Project Valuing the Periphery and Winning Back the Centre. Aula Barcelona.

Foment Ciutat Vella. Barcelona: Foment de Ciutat Vella S.A. HOLSA. (1992). Barcelona Olímpica la Ciudad Renovada. Barcelona: Ambit Serveis Editorials SA. HOLSA. (1992). HOLSA Barcelona Holding Olímpic SA. Barcelona. HOLSA. (1992). La Vila Olímpica. Barcelona: HOLSA. HOLSA. (1992). Les Noves Rondes de Barcelona. Barcelona: HOLSA SA.

Idescat. (sd). Opgehaald van http://www.idescat.cat/ Llanos, M. (1995). The participation of the Spanish Olympic Committee in the success of 1992. Barcelona: Centre d’Estudis Olímpics. Mackay, D. (1999). The recovery of the urban seafront. Barcelona. Matthewman, R., Kamel, K., & Bearne, M. (2009). Economic Impacts of Olympic Games. Locate in Kent. Miguélez, F. &. (1995). The repercussion of the Olympic Games Labour. In M. d. Moragas, The Keys to Success: the social, sporting, economic and communications impact (pp. 149-164). Barcelona: Centre d’Estudis Olímpics UAB. Nel·lo, O. (1997). The Olympic Games as a tool for urban renewal: the experience of Barcelona’92 Olympic Village. Barcelona: Centre d’Estudis Olímpics.

Parcs

de Barcelona. (sd). Opgehaald http://www.bcn.es/parcsijardins/cat/parcs/pa_mapa.htm

van

Parcs

i

Jardins:

203

 

Preuss, H. (2002). Economic dimension of the Olympic Games: university lecture on the Olympics. Barcelona: Centre d’Estudis Olímpics. Preuss, H. (1998). Problemizing Arguments of the Opponents of Olympic Games. Duitsland: Johannes Gutenberg-University. PricewaterhouseCoopers. (2004). The economic impact of the Olympic Games. European Economic Outlook , 18-27.

Project Ciutat Vella: Revitalization of the Historical Center of Barcelona (Spain). (sd). Opgehaald van http://habitat.aq.upm.es/bpes/onu98/bp443.en.html Raventós, F. (2000). Public–Private Collaboration. Barcelona: Aula Barcelona.

Safety

and

Prevention.

(sd). Opgehaald van Ajuntament de http://w3.bcn.es/XMLServeis/XMLHomeLinkPl/0,4022,215502824_238698740_3,00.html

Barcelona:

Sànchez, A. B., Plandiura, R., & Valiño, V. (2007). BARCELONA 1992: INTERNATIONAL EVENTS AND HOUSING RIGHTS: A FOCUS ON THE OLYMPIC GAMES. Geneva: Centre on Housing Rights and Evictions. Straeter, T. (2009). Olympische Spelen 2012: Verwachte Economische Impact voor Londen. Utrecht. Sust Mitjans, F. (1992). Epilogue: the sports legacy of the Barcelona Games. Barcelona: Centre d’Estudis Olímpics UAB. The economic impact of tourism. (2002, februari). Informative National Statistics Institute Bulletin .

The

'success'

of

Barcelona.

(sd).

Opgehaald

van

GamesMonitor:

http://www.gamesmonitor.org.uk/node/224

Transports Metropolitans de Barcelona. (sd). Opgeroepen op juni 13, 2010, van Brief history of the Barcelona's metro: 1920-2010: http://www.tmb.cat Truño, E. (1995). Barcelona: city of sport. Barcelona: Centre d’Estudis Olímpics UAB. Turisme, B. (2009). Barcelona Tourism Statistics. Barcelona: Barcelona Turisme.

Urban

Landscape

and

Qualitaty

of

Life.

(sd).

Opgehaald

van

http://www.bcn.es/paisatgeurba/angles/frameset.htm Wakefield, C. &. (2009). EUROPEAN CITIES MONITOR 2009. Cushman & Wakefield. Walker, A., & Porraz, B. (2003). Urban Slums Reports: The case of Barcelona, Spain.

204

 

Literatuurlijst Atlanta ACOG (1996), The Official Report of the Centennial Olympic Games – Volume 1 [literatuur]. Atlanta: Peachtree Publishers. Arbes, T.P. (1996), Economic impact of the State of Georgia of hosting the 1996 Olympic Games [literatuur]. In: Government Finance Review, 1996, 6. Atlanta Housing Authority (2008). Beschikbaar op het World Wide http://atlantahousingauthority.blogspot.com/2008/06/federal-government-oks-bowendemolition.html>.

Web:

Baarda, Dr. D.B., Goede, Dr. M.P.M. de & Kalmijn, Dr. M. (2000). Enquêteren en gestructureerd interviewen, Houten: P/A Educatieve Partners Nederland B.V. (eerste druk). Beaty. A.,(2007). Atlanta’s Olympic Legacy [literatuur]. COHRE Atlanta. Bingham S., Bogner B., Freund S. (2006), Let’s go Downtown [literatuur]. Boersma, J.H., Keijsers, W., Kraassenberg, T., Govers, B., Leusden, Robert van., Verhoogt, P. & Nan, P. (2008,). Olympische plannen en ruimte: trends, markten en legacies [literatuur]. Utrecht: Twynstra Gudde & Nieuwe Gracht. CB Richard Ellis (2010), J. McSwain, head research department CBRE Atlanta [interview]. Chalkley. B., Essex. S. (1999), Urban development through hosting international events: a history of the Olympic Games [literatuur]. Planning Perspectives, 14 (1999) 369–394. City of Atlanta (2004), CDP: HOUSING [literatuur]. Beschikbaar op het World Wide Web: < http://www.atlantaga.gov/client_resources/government/planning/cdp/2004cdp-07housing.pdf Engle, S.M. (1999), The Olympic Legacy in Atlanta [literatuur]. In: Univ. of New South Wales Law Journal, 22, 3. French, S.P. & M.E. Disher (1997), Atlanta and the Olympics – A One-Year Retrospective [literatuur]. In: APA Journal 1997, pp. 379-392. GAO (2001), Olympic Games – Costs to Plan and Stage the Games in the United States [literatuur]. Washington: General Accounting Office. Georgia World Congress Center Authority, Beschikbaar .

op

het

World

Wide

Web:

Gold, J. R. (2008), Olympic Cities: Regeneration, City Rebranding and Changing Urban Agendas [literatuur]. In: Geography Compass, 2, 1, pp. 300-318. Grit, R. (2005). Project Management [literatuur] Amsterdam: Sdu uitgevers.

205

 

Heuvel, J.H.J. van den (2000). Hoe schrijf ik een werkstuk of scriptie? [literatuur]. Utrecht: Lemma (tweede druk). Hotckhiss, J.L., R. E. Moore & S.M. Zobay (2003), Impact of the 1996 Summer Olympics on Employment and Wages in Georgia [literatuur]. In: Southern Economic Journal, 69, 3, pp. 691-704. Hulst, M.H. (2001). Leren interviewen, Groningen: Wolters- Noordhoff (vierde druk). Humphreys, J.M. & M.K. Plummer (2002), Studies and Forecasts – The Economic Impact of Hosting the 1996 Summer Olympics [literatuur].Beschikbaar op het World Wide Web: . IOC. Beschikbaar op het World Wide Web: http://www.olympic.org/en/content/Olympic-Games/AllPast-Olympic-Games/Summer/Atlanta-1996/Altanta-1996-Collection/>. Jefferey, P. (2006, juni/juli). Olympische Spelen en Engelse bouwprojecten kansen voor international ontwikkelaars. Vastgoedmarkt/Sport & Vastgoed, p. 53. Jones Lange LaSalle (2001), Reaching Beyond the Gold – The Impact of the Olympic Games on Real Estate Markets [online/literatuur]. Beschikbaar op het World Wide Web: . Kasimati, E. (2003), Economic Aspects and the Summer Olympics: a Review of Related Research [online]. In: International Journal of Tourism Research, 5, 443-444. Lawson, T. (1996), After it’s all over [literatuur]. In: Geographical, 68, 7, pp. 20-24. Leeuwen, M. van (2006, juni/juli). Arcadis brengt met stadions Arsenal en Ajax gebieden weer tot leven. Vastgoedmarkt/Sport & Vastgoed, p. 55. Legacy Property Group (2010), D. Marvin, President en CEO of Legacy Property Group [interview]. Lindert, C. van, Romijn, D. & Cevaal, A. (2009, juli). Sport, een verdiende plek in de wijk,’sHertogenbosch: W.J.H. Mulier Instituut. London East Research Institute (2007), A Lasting Legacy for London? Assessing the legacy of the Olympic Games and Paralympic Games [literatuur]. London: Greater London Authority. Matsuda, K. (2008), What are the Economic Impacts on a Nation Hosting the Olympics? [literatuur]. Mayor’s Office (1996), Capitel projects budget Atlanta. Beschikbaar op het World Wide Web: http://www.atlantaga.gov/client_resources/government.pdf. Metro Atlanta Chamber of Commerce (2006, Augustus).- Atlanta’s Olympic Legacy [literatuur]. Mierlo, S. van (2004, juni/juli). Wonen en werken op Olympisch niveau. Vastgoed/Sport&Spelen, p. 66.-69.

206

 

Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer afdeling Wonen, Wijken en Integratie (2009, oktober). Leefbaarheid door de tijd, Amsterdam: RIGO Research en Advies BV. Morse, S. (1997). Atlanta’s $250 Million Empowerment Zone Mess: Big Promises Produce Few Results [online]. Atlanta: Georgia Public Policy Foundation. Newman, H.K. (1999), Neighborhood impacts of Atlanta’s Olympic Games [literatuur]. In: Oxford University Press Community Development Journal, 34, 2, pp. 151-159. Newman, H.K. (2002), The Atlanta Housing Authority’s Olympic Legacy Program: Public Housing Projects To Mixed Income Communities [online]. Research Atlanta, Inc. NOC-NSF (2009, mei). -´Olympisch Plan 2028 – plan van aanpak op hoofdlijnen´, Arnhem: NOC-NSF NOC-NSF (2010) Beschikbaar op .

het

World

Wide

Web:

PricewaterhouseCoopers. (2004), European Economic Outlook [literatuur]. Beschikbaar op het World Wide web: . Simmons. S. (2000), Analysis of the1996 Summer Games on Real Estate Markets in Atlanta [literatuur]. Straeter, T.R. (2009), Olympische Spelen 2012:Verwachte Economische Impact voor Londen [literatuur]. Turbov, M., Piper, V. (2005), Hope VI and mixed-finance redevelopments: a catalyst for neighborhood renewal [literatuur]. The Brookings Institution Metropolitan Policy Program. U.S. Census Bureau (2009) .

[online].

Beschikbaar

op

het

World

Wide

Web:

Whitelegg, D. (2000), Going for Gold: Atlanta’s Bid for Fame [literatuur]. In: International Journal of Urban and Regional Research Volume 24.4. Wiegerinck, E. (2004, juni/juli). Amsterdam heeft in retrospectief Olympische Spelen 1992 gewonnen. Vastgoed/Sport &Spelen, p. 68-69. Wiegerinck, E. (2006, juni/juli). Verpauperd Vastgoedmarkt/sport & vastgoed, p. 52-53.

industriegebied

wordt

Olympisch

Park.

Wit, R. de. (2004, juni/juli). Olympische Spelen katalysator voor vernieuwing infrastructuur. Vastgoedmarkt/sport & vastgoed, p. 53-61. (Vertaling van Jones Lang Lasalle, Reaching beyond the Gold: Vertaalbureau, Warmond). 207

 

Literatuurlijst Sydney ABP partij in grote hotelaankoop Barcelona. (2006, augustus). Vastgoedmarkt, p. 19. Adems, P. (2008), Sydney Olympic Park Authority Annual Report Tabled in Parliament [online]. Beschikbaar

op

het

World

Wide

Web:

. Australian Bureau of Statistics (2003). Australian Housing Market Update – June 2003 [online]. Beschikbaar

op

het

World

Wide

Web:

Australian Bureau of Statics (2006, November). Australian National Accounts & State Accounts 5220.0, Canberra: Commonwealth of Australia. Australian Bureau of Statistics: Average Weekly Earnings, Australia, Nov 2009. Australian Bureau of Statistics (2010). NSW State and Regional Indicators [online]. Beschikbaar op het World

Wide

Web:

. Australian Bureau of Statistics (2010). Auburn Council Community Profile [online]. Beschikbaar op het World Wide Web: Australian Bureau of Statistics (2006). Australian National end State Accounts, Canberra: ABS Australian Bureau of Statistics (2010). City of Canada Bay Council Community Profile [online]. Beschikbaar op het World Wide Web: Australian Bureau of Statistics (2010). Strathfield Council Community Profile [online]. Beschikbaar op het World Wide Web: Australian Government (2010, 20 January). Australia’s Exports Fact Sheet [online]. Beschikbaar op het World Wide Web: . Australian Government (2009). Australian transport statistics, Canberra: Commonwealth of Australia. Australian Government – Department of Resources, Energy and Tourism (2009, December). Tourism Forecasting Committee - Forecast 2009 Issue 2, Canberra: Commonwealth of Australia. 208

 

Australian Government (2010). Australia’s Exports Fact Sheet [online]. Beschikbaar op het World Wide Web:. Australian Tourist Commission (2001). Olympic Games Tourism Strategy, Sydney: IOC Auteur onbekend (2010). Index mundi GDP growth Australia [online]. Beschikbaar op het World Wide Web:. Auteur onbekend (2010). Sydney as a Metropolitan City [online]. Beschikbaar op het World Wide Web: . Auteur onbekend (onbekend), Sydney Olympic Park [online]. Beschikbaar op het World Wide Web: . Baarda, Dr. D.B., Goede, Dr. M.P.M. de & Kalmijn, Dr. M. (2000). Enquêteren en gestructureerd interviewen, Houten: P/A Educatieve Partners Nederland B.V. (eerste druk). Baljon, L. & Pflug, M. (2001). ‘Laagbouw in hoge dichtheid, Nieuwe Sloten Amsterdam, Garden City of Today’, Bussum: Thoth. Blunden, H. (2007). The Impact of the Sydney Olympic Games on Housing Rights, Geneva: COHRE Boersma, J.H., Keijsers, W., Kraassenberg, T., Govers, B., Leusden, Robert van., Verhoogt, P. & Nan, P. (2008, 31 januari). Olympische plannen en ruimte: trends, markten en legacies, Utrecht: Twijnstra Gudde & Nieuwe Gracht. Boersma, J.H., Brandes, E. & Burg, A. van den (2009, juni). NovaTerra, Den Haag: Nirov. Brink, W. & Joman, J. (2004, juni/juli). -´Maatschappelijke aspecten zijn nauwelijks van belang voor investeringen- Stadion heeft geen echte marktwaarde’, Utrecht: Ernst & Young Brinker, G. den (2010, 12 februari). Canada rekent met Olympische Winterspelen op spectaculaire economische tussensprint. Het Financiële Dagblad, p. 5. Broekhuizen, T. (2009, 29 juni). NOC*NSF lijdt aan Olympische dwabgneurose. Metro, p.10. Blunder, Dr. H. (2007). The Impacts of the Sydney Olympic Games on Housing rights, Geneva: COHRE’s Cahill, J. (2010). Commercial Property Lawyer [Interview]. Cashman, R (2006). The Bitter Sweet Awakening: The Legacy of the Sydney 2006 Olympic Games, Sydney: Walla Walla Press. De Olympische Spelen Londen 13,5 mrd. (2007, maart). Vastgoedmarkt, p. 19. 209

 

French, S.P. & M.E. Disher (1997), Atlanta and the Olympics – A One-Year Retrospective [online]. In: APA Journal 1997, pp. 379-392. Giesecke, J. & J. Madden (2007), The Sydney Olympics, Seven Years On: An Ex-Post Dynamic CGE Assessment. Melbourne: The Centre of Policy Studies Monash University. Grit, R. (2005). Project Management, Amsterdam: Sdu uitgevers. Haynes, J. (2001). Socio-economic impact of the Sydney 2000 Olympic Games, onbekend: National Sport Information Centre Australia. Heuvel, J.H.J. van den (2000). Hoe schrijf ik een werkstuk of scriptie?, Utrecht: Lemma (tweede druk). Hulst, M.H. (2001). Leren interviewen, Groningen: Wolters- Noordhoff (vierde druk). Jefferey, P. (2006, juni/juli). Olympische Spelen en Engelse bouwprojecten kansen voor international ontwikkelaars. Vastgoedmarkt/Sport & Vastgoed, p. 53. Jones, P & Evans, J (2008). Urban regeneration in the U.K., London: Sage Published Ldt. Kasimati, E. (2003). Economic Aspects and the Summer Olympics: a Review of Related Research. In: International Journal of Tourism Research, onbekend. Knight, M. & March, A. (2009, oktober). Sydney Olympic Park Authority Annual Report 2008-09, Sydney: AnneE Lawrence and Versa Pty Ltd Leeuwen, M. van (2006, juni/juli). Arcadis brengt met stadions Arsenal en Ajax gebieden weer tot leven. Vastgoedmarkt/Sport & Vastgoed, p. 55. Lindert, C. van, Romijn, D. & Cevaal, A. (2009, juli). Sport, een verdiende plek in de wijk,’sHertogenbosch: W.J.H. Mulier Instituut. London East Research Institute (2007). Assessing the legacy of the Olympic Games and Paralympic Games, London: Greater London Authority. Matthewman, R., Kamel, K. & Nearne, M. (2009). Economic Impacts of Olympic Games, Kent: Locate in Kent’s research department. McKay, M. & PlumB, C. (2004). -‘The Impact of the Olympic on Real Estate Markets’,- Global: Jones Lang Lasalle. Mierlo, S. van (2004, juni/juli). Wonen en werken op Olympisch niveau. Vastgoed/Sport&Spelen, p. 66.-69. 210

 

Minis, I., Paraschi, M. & Tzimourtas, A (2009). The design of logistic operations for the Olympic Game, Emerald Group Publishing Limited. Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer afdeling Wonen, Wijken en Integratie (2009, oktober). Leefbaarheid door de tijd, Amsterdam: RIGO Research en Advies BV. Morse, S. (1997). Atlanta’s $250 Million Empowerment Zone Mess: Big Promises Produce Few Results, Atlanta: Georgia Public Policy Foundation. New South Wales Treasury (1997). The Economic Impact of the Sydney Olympic Games, Tasmania: University of Tasmania. NOC-NSF (2009, mei). -´Olympisch Plan 2028 – plan van aanpak op hoofdlijnen´, Arnhem: NOC-NSF Nowland, B., Shayne, H., Coulton, P. (2010). Sydney Residential [online]. Beschikbaar op het World Wide

Web:

Olympische Spelen. (2006, september). Vastgoedmarkt, p. 63. Olympic Coordination Authority (1996) State of Play—A Report on Sydney 2000 Olympics Planning and Construction. Sydney: OCA Owen, K. (2001). The Local Impact of the Sydney 2000 Olympic Games: Processes and Politics of Venue Preparation, Sydney: UNSW Publishing & Printing Services Ref. Pine, B.J. & Gillmore, J.H. (2005). -‘De belevingseconomie’,- Den Haag: Sdu uitgevers. Richmond, D. & Newman, B. (2004, oktober). Sydney Olympic Park Authority Annual Report 2003-04, Sydney: AnneE Lawrence and Versa Pty Ltd

211

 

Bijlage A (Barcelona) A1

Figuur 12: Binnenkant Olympisch stadion

Bron: Vincent van der Heijden

Figuur 13: Strand van Barcelona dat is vernieuwd bij de ontwikkeling van het Olympisch dorp

Bron: Vincent van der Heijden

212

 

Figuur 14: Velòdrom d’Horta in Vall d’Hebron

Bron: Vincent van der Heijden

Figuur 15: Olympisch park met het Olympisch stadion

Bron: Vincent van der Heijden

213

 

Figuur 16: Piscines Bernat Picornell

Bron: Vincent van der Heijden

Figuur 17: Palau Sant Jordi

Bron: Vincent van der Heijden

214

 

Figuur 18: Parc de la Ciutadella

Bron: Vincent van der Heijden

215

 

A2 Figuur 19: Structuur Eixample

Bron: Opensteermap (bewerkt)

216

 

Bijlage B (Atlanta) B1 Empowerment Zones Deze zogenaamde “Empowerment Zones” zijn opgericht door de US Departement of Housing and Urban

Development

(HUD).

Deze

zones

hebben

tot

doel

te

zorgen

voor

economische

onafhankelijkheid voor arme mensen in de achterstandswijken, en zo het leefklimaat te verbeteren. Het programma is oorspronkelijk opgezet als een economisch ontwikkelingsprogramma, maar tegenwoordig heeft het een tweeledig doel. Er wordt begonnen met het opzetten van een “Enterprise Zone” die gericht is op het aantrekken van bedrijvigheid, de bedrijven die hierop afkomen, krijgen financieel voordeel wanneer zij werkelozen aannemen. Dit is de eerste stap naar het bestrijden van armoede in de binnensteden van de Verenigde Staten. Daarna is het van belang om in deze achterstandswijken te zorgen voor de benodigde voorzieningen zoals geschikte huisvesting, gezondheidszorg, kinderopvang en onderwijs. (Engle, 1999) In december 1994 koos de Departement of Housing and Urban Development (HUD) Atlanta als één van de zes steden die federale Empowerment zone bestemming zouden krijgen, welke inhield het stimuleren van herontwikkeling en het creëren van werkgelegenheid voor de inwoners. De aanwijzing door de overheid brengt US$ 100 miljoen op voor herontwikkelingsprojecten en nog eens US$ 150 miljoen voor potentiële belastingverlagingen voor ontwikkelaars en investeerders. De Atlanta Empowerment zones beslaat alle door de CODA gekozen Olympic Ring buurten, en bied een stabiele financiering en een geconcentreerde missie. (Engle, 1999) De Empowerment Zone mag worden gezien als succesvoller dan de activiteiten van de CODA op het gebied van herontwikkeling van achterstandwijken. Hoewel de Olympische Spelen veel deed voor de stad, hebben de wijken binnen de Olympic Ring weinig geprofiteerd van de Spelen, alleen gebieden aangrenzend aan Olympische locaties hebben geprofiteerd. Figuur 20: Overzicht Empowerment Zone Downtown Atlanta

         

Bron: ???

217

 

Bijlage C (Sydney) C1 Figuur 21: Compleet overzicht Sydney’s Olympic Park

Bron: Sydney Olympic Park, 2010

218

 

C2 Figuur 22: Ligging van Olympisch Park t.o.v. de CBD.

Bron: City of Sydney, 2010

219

 

C3

Rood = Focusgebieden Blauw = Olympische Park (Homebush Bay)

Figuur 23: De ligging van de focusgebieden ten opzichte van het Olympisch park

Bron: Openstreetmap, 2010 (bewerkt)

220

 

C4

Figuur 24: Area map Homebush

Bron: rpdata.com, 2010

221

 

C5

Figuur 25: Area map: Newington

Bron: rpdata.com, 2010

222

 

C6

Figuur 26: Area map Liberty Grove

Bron: rpdata.com, 2010

223

 

C7

  Grafiek 16: Leeftijd en geslacht ratio – 2006 (Homebush)

Bron: PRdata, 2010 (bewerkt)

Grafiek 17: Inkomen huishoudens (%) (Homebush)

Bron: PRdata, 2010 (bewerkt)

224

 

C8 Grafiek 18: Structuur huishoudens (Homebush)

Bron: PRdata, 2010 (bewerkt)

Grafiek 19 Verdeling huishoudens - 2006 (Homebush)

Bron: PRdata, 2010 (bewerkt)

225

 

C9

Grafiek 20: Leeftijd en geslacht ratio – 2006 (Newington)

Bron: PRdata, 2010 (bewerkt)

Grafiek 21: Inkomen huishoudens (%) (Newington)

Bron: PRdata, 2010 (bewerkt)

226

 

C10 Grafiek 22: Structuur huishoudens (Newington)

Bron: PRdata, 2010 (bewerkt)

Grafiek 23: Verdeling huishoudens (Newington)

Bron: PRdata, 2010 (bewerkt)

227

 

C11

Grafiek 24: Leeftijd en geslacht ratio – 2006 (Liberty Grove)

Bron: PRdata, 2010 (bewerkt)

Grafiek 25: Inkomen huishoudens (%) (Liberty Grove)

Bron: PRdata, 2010 (bewerkt)

228

 

C12 Grafiek 26: Structuur huishoudens (Liberty Grove)

Bron: PRdata, 2010 (bewerkt)

Grafiek 27: Verdeling huishoudens - 2006 (Liberty Grove)

Bron: PRdata, 2010 (bewerkt)

229

 

C13 Wisselkoers De wisselkoers is een belangrijke indicator voor de concurrentiepositie van de Australische toerisme branche: des te lager de Australische dollar, des te groter is de concurrentiepositie van Australië op inkomende vluchten. Immers des te lager de Australische dollar is gewaardeerd in de valutamarkt, hoe goedkoper het is om in Australië te verblijven. Ook neemt de bereidheid toe om meer uit te geven. Tabel 47: Historische jaarlijkse data Australië Wisselkoers

Wisselkoers

A$ (1 AUD) – US$*

A$ (1 AUD) – €*

121,125

USD 0,651504

€ 0,59361

1,4654

122,900

USD 0,61230

€ 0,52337

2000

4,4752

128,400

USD 0,65600

€ 0,64904

2001

4,3808

134,025

USD 0,55920

€ 0,59081

2002

3,0032

138,050

USD 0,51450

€ 0,56971

2003

2,7707

141,875

USD 0,56290

€ 0,54329

2004

2,3436

145,200

USD 0,75760

€ 0,62000

2005

2,6687

149,075

USD 0,77900

€ 0,59741

2006

3,5385

154,350

USD 0,73420

€ 0,60097

2007

2,3324

157,950

USD 0,78840

€ 0,50292

2008

4,3526

164,825

USD 0,87760

€ 0,60097

2009

1,8201

167,835

USD 0,69735

€ 0,50292

2010

N.B.

N.B.

USD 0,90582

€ 0,62952

Jaar

Inflatie

CPI

1998

0,8535

1999

*Gebaseerd op de koers van de eerste handelsdag van het jaar Bron: www.rateinflation.com, 2010; www.x-rates.com, 2010 (bewerkt)

In het rapport Tourism Forecast (Tourism Forecasting Committee, 2009 issue 2) is de Australische dollar was zeer volatiel gebleken van november 2008 tot november 2009: eind 2008/begin 2009 devalueerde de Australische dollar scherp, om vervolgens 2009 sterk in waarde toe te nemen. In november 2009, vergeleken met december 2008, is de Australische dollar sterk in waarde gestegen afgezet tegen; - de VS dollar (stijging van 38%, terug op het niveau van begin 2008). Deze stijging geldt ook voor de valuta’s die zijn gekoppeld aan de VS dollar, zoals de Chinese Renminbi, Maleisische Ringitt, Hong Kong dollar en de Saudische Riyal. - de Yen (stijging van 34%), - de VK pond (stijging van 24%, hoogste notering ooit tot eind november 2009), - de Euro (stijging van eveneens 24%, terug op het niveau van midden 2008). In contrast met het bovenstaande is de Australische dollar matig gestegen in vergelijking met de Nieuw Zeelandse dollar (NZ$), 5% tot NZ$ 1,26, in de periode van november 2008 tot november 2009. Dit is gunstig aangezien Nieuw Zeeland de grootste inkomende markt (aantal personen) is voor de Australische toeristenindustrie.

230

 

Door de relatieve hoge en sterk stijgende rente en de toenemende inflatie zal volgens de Tourism Forecasting Committee ook in 2010 de Australische dollar in waarde stijgen ten opzichte van de VS, Japan, Euro zone en VK, die een negatief effect zal hebben op het toerisme van Australië. Olieprijzen Naast een stijgende wisselkoers ondervindt Australië ook last van een stijgende olieprijs. Immers, bij een hogere olieprijs (benzineprijs) is het des te duurder om naar Australië af te reizen en in Australië rond

te

reizen.

De

benzinekosten

zijn

een

grote

kostenpost

voor

internationale

luchtvaartmaatschappijen die door de verslechtering van de wereldvraag naar internationale vluchten het aantal internationale vluchten reduceren. Hier hebben verre bestemmingen, zoals Australië onder te leiden. Daarbij zijn benzineprijzen een belangrijke component voor het binnenlandse toerisme verkeer, aangezien circa 91% van alle binnenlandse reizen per motorvoertuig worden afgelegd. Vooral op de dagtrips en weekend trips heeft de olieprijs een grote invloed. Grafiek 28: Olieprijzen 1996 - 1e kwartaal 2010

Bron: www.data360.org, 2010 (bewerkt)

In de maand juli 2008 bereikte de olieprijs, West Texas Intermediate (WTI), een record bedrag van gemiddeld US$ 133/barrel en viel vervolgens naar gemiddeld US$ 39/barrel in februari 2009 (zie Grafiek 28). Anno maart 2010 is de prijs ruim verdubbeld naar circa US$ 80/barrel en volgens Tourism Forecasting Committee zal dit, door toenemende vraag in de wereld, in 2010 gestaag stijgen. Echter de prijs van kerosine blijft buiten deze excessen van de olieprijzen. De Singapore Kerosene Jet Fuel (SKJF) is niet één op één gestegen met de olieprijzen (WTI), desondanks hebben de kerosineprijzen een stijging van 52% ondergaan in de periode van februari 2009 (US$ 1,26/gallon) tot oktober 2009 (US$ 1,90/gallon). Door de stijging van de Australische dollar over dezelfde periode (februari-oktober 2009) zijn de effectieve olieprijzen (WTI) en de kerosineprijzen (SKJF) omgerekend in Australische dollar veel minder hard gestegen, respectievelijk 28% en 7%. 231

 

Ondanks de prijsstijgingen van olie en kerosine is uit onderzoek van de International Air Transport Association (IATA) gebleken dat internationale vluchten naar Australië aantrekkelijk blijven voor internationale luchthavens. Internationale vluchten naar Azië en de Pacific zijn met 11% gedaald terwijl de vluchten naar Australië met 1% zijn gedaald. Australië blijft hiermee ver onder wereldwijde daling van internationale vluchten, dat door de IATA is vastgesteld op een gemiddelde van 4,7%. In concrete cijfer betekent dit een verlies van US$ 11 miljard in 2009 en de voorspellingen voor 2010 zijn eveneens niet winstgevend en zal naar schatting uitkomen op een verlies van US$ 5,6 miljard. Economie en toerisme De totale toeristen consumptie in Australië is door de Australische overheid (Tourism Forecasting Committee, 2009) geraamd op een verlies van 3,5% tot A$ 89 miljard in 2009. Dit is het tweede opeenvolgend jaar de toeristen consumptie daalt, in 2008 was de daling 0,7%. De binnenlandse toeristen consumptie (Total Domestic Economic Value) is zelfs gedaald met 5,4% tot A$ 63,5 miljard in 2009. Hier staat tegen over dat, ondanks een daling van internationale bezoekers met 0,5%, de consumptie van internationale toeristen (Total Inbound Economic Value) is gestegen met 1.8% tot A$ 25,5 miljard in 2009. Dit is te wijten aan het uitgavenpatroon van de toeristen, zij gaven in 2009 gemiddeld A$ 4.587 uit een toename van 2,5%. Samen met een stijgende Australische dollar, langer verblijvende toeristen, is het verlies niet groter dan het eerder genoemde 3,5%. De prognoses voor 2010 op de totale toeristen consumptie is geschat op A$ 91,6 miljard (toename van 3,1%). Ook het binnenlandse toeristen uitgave zullen in 2010 met 3,1% stijgen tot A$ 65,3 miljard. De voorspellingen voor de totale toerisme consumptie (Tourism Forecasting Committee, 2009) over een periode van 2008-2018 zijn positief te noemen, met een jaarlijkse toenamen van 1,8% tot A$ 105 miljard. De Australische economie zal naar verwachting expanderen tot 2,9% in 2010, dit is een opwaardering van een reeds eerder gedane voorspelling in juni 2009 waar de Australische bureau voor de statistieken nog uitging van een groei van 1,5%. Ofschoon de voorspelling voor 2010 zijn opgewaardeerd en positiever zijn dan andere ontwikkelde landen (zie Grafiek 29), blijft het groeicijfer achter op het meerjarig gemiddelde van Australië dat is vastgesteld op 3% per jaar en blijft het ook achter op opkomende economieën zoals Hong Kong (+4,5%), Indonesië (+5,6%), Maleisië (+4,9%), Singapore (+5,6%) en Zuid Korea (+4,7%) in 2010. Grafiek 29: Economische groei voorspellingen, Australië en zijn top-10 import markten, 2009 en 2010

Bron: Consensus Economics, 2009 (bewerkt)

232

 

Bijlage D (Amsterdam) D1 Deelconclusie economie Werkgelegenheid Alle Olympische referentiesteden hebben zowel op de korte termijn als de lange termijn geprofiteerd van het organiseren van de Olympische Zomerspelen, met name de werkgelegenheid op de korte termijn is groter gebleken dan op de lange termijn. Dit is te verklaren door ontwikkelingen op het gebied van bouwwerkzaamheden, te denken aan infrastructuur en (sport)faciliteiten. Deze toename in werkgelegenheid heeft vooral tijdelijke banen opgeleverd. Anders dan bij Barcelona en Atlanta heeft Sydney door de lage werkloosheid minder van de Olympische Spelen kunnen profiteren, door krapte op de arbeidsmarkt. De effecten van de Zomerspelen in Atlanta worden overschaduwd door de regionale groei, welke hoofdzakelijk verantwoordelijk waren voor de toename op de arbeidsmarkt. Eveneens is de impact op de werkgelegenheid in Barcelona na de Spelen afgezwakt door de economische crisis. Toerisme De Olympische steden Barcelona, Atlanta en Sydney vertonen eenzelfde beeld op het gebied van toerisme. In aanloop naar de Spelen is er sprake van een toename van het aantal toeristen en zakelijke bezoekers, met uitzondering van Atlanta. De bedrijven besloten de congressen voor of na de Spelen te laten plaatsvinden om de drukte rondom de Olympische Spelen te vermijden. Atlanta en Sydney hebben vooral op korte termijn geprofiteerd, dit kwam respectievelijk door gebrek aan toeristische attracties en de grote afstanden. In Barcelona is juist de het toerisme op de lange termijn toegenomen door verbeterde bereikbaarheid (renovatie vliegveld, aanleg haven, een aanleg TGV station) en meer toeristische attracties. Tijdens het evenement maar ook daarna dragen de Spelen bij aan het imago en de herkenbaarheid van de stad. Bruto Binnenlands Product De economische groei lijkt in aanloop naar de Spelen in alle Olympische referentiesteden toe te nemen, met uitzondering van Barcelona die op het moment van het evenement in economische crisis te verkeerd. Echter is de economische groei alleen op de korte termijn zichtbaar, de voornaamste redenen hiervoor zijn: de bedrijven die zich in de stad vestigen tijdens het evenement en de opleving van de bouwsector. Na de Olympische Zomerspelen is de economische groei aan schommelingen onderheven wat duidt op economische conjunctuur. Bedrijvigheid De drie Olympische referentiesteden laten een toename van bedrijvigheid zien op zowel de lange als korte termijn. Barcelona kenmerkt zich door vooral op de lange termijn een toename te laten zien. Dit is te wijten aan de verbeterde infrastructuur en grote stedelijk transformaties. Atlanta en Sydney hebben met name op de korte termijn van de Olympische Spelen geprofiteerd en minder op de lange termijn. Ook in deze steden is de verbeterde infrastructuur een van de redenen van de toename. Daarnaast is imagoverandering, profilering (promotie) als internationale vestigingsstad, grotere bekendheid en verbeterde concurrentiepositie zaken die bij hebben gedragen aan de toename van de bedrijvigheid. Hoofdzakelijk hebben de bouwsector, zakelijke dienstverlening en transportsectoren het meest van de Olympische Spelen geprofiteerd. 233

 

Deelconclusie infrastructuur/(sport)faciliteiten Wegennet In aanloop naar de Spelen hebben alle drie de Olympische referentiesteden geïnvesteerd in het wegennet door het aanleggen van nieuwe wegen en/of het verbeteren van bestaande wegen. Het is van belang dat niet alleen de korte termijn doelen worden gediend, maar vooral gekeken wordt naar de lange termijn. Hierbij dient rekening gehouden te worden met groeikernen, toename verkeersdruk en expansie van de stad. Barcelona heeft een nieuwe ringweg aangelegd om de wegen in het centrum te ontlasten en doordat deze ringweg deels (in druk bevolkte gebieden) ondergronds is aangelegd ondervinden de (woon)gebieden minder/minimaal hinder van geluid en

milieu

verontreiniging. In Atlanta hebben de minimale investeringen in het wegennet er toe geleid dat de bestaande problematiek niet is verholpen. Sydney heeft geïnvesteerd in het verbeteren van het wegennet, maar heeft daarbij de expansie van de groeikernen en de stad onderschat. Hierdoor zijn er enkelen jaren na de Spelen verkeerscongesties ontstaan. Vliegveld Het vliegverkeer wordt beschouwd als een van de belangrijkste internationaal vervoersmiddelen en zijn in de Olympische referentie steden een zeer belangrijke factor voor de internationale concurrentiepositie. De investeringen in het vliegveld manifesteren zich vooral op het gebied van verbeteren van bereikbaarheid, uitbreidingen van de capaciteit (passagiers) en het verbeteren van gebruikersvriendelijkheid. Afvalwater en rioolsysteem Barcelona en Atlanta hebben de Olympische Spelen aangegrepen om het afvalwater en rioolsysteem te verbeteren/vernieuwen. beiden Olympische steden kampten met ondercapaciteit van het afvalwater en rioolsysteem. In Barcelona is het verwerken van het hemelwater de voornaamste reden om het rioolsysteem aan te pakken. Ondanks de investeringen in Atlanta zijn de problemen in het rioolsysteem niet verholpen. Sydney heeft in de lijn van de ‘groene Spelen’ op het Olympisch park geïnvesteerd in het opvangen van het hemelwater in ondergrondse reservoirs om het hemelwater later her te gebruiken. Telecommunicatie De investeringen in telecommunicatie hebben zich vooral geuit in het aanleggen van glasvezelkabels om (internationale) bedrijvigheid aan te trekken en (internationale) concurrentie te verbeteren. In Atlanta hebben met name technologische bedrijven, zoals Philips, zich in de stad gevestigd. Openbaar vervoer In de Olympische referentiesteden, met uitzondering van Atlanta,

is fors geïnvesteerd in het

optimaliseren van het openbaar vervoersnetwerk. Met name het verbeteren en uitbreiden van het openbaar vervoersnetwerk naar het Olympisch park en andere belangrijke Olympische faciliteiten zijn sterk verbeterd.

234

 

Sportfaciliteiten In Barcelona en Sydney zijn er in aanloop naar de Spelen enorme investeringen gedaan in nieuwe sportfaciliteiten. Barcelona heeft voor een decentrale aanpak gekozen door op verschillende locaties nieuwbouw sportfaciliteiten realiseren. Terwijl Sydney, door vrijwel alle sportfaciliteiten op het Olympisch park te vestigen, voor een centrale aanpak koos. Atlanta beschikte al over hoogwaardige sportfaciliteiten (gevestigd binnen de Olympische ring) en heeft nauwelijks in nieuwbouw geïnvesteerd. Na de Spelen hebben de sportfaciliteiten in Barcelona en Sydney ook andere bestemmingen gekregen, zoals concerten en evenementen, dan sport. Deelconclusie leefbaarheid Criminaliteit In alle focusgebieden, met uitzondering van El Raval (Barcelona), is er een afname van criminaliteit te constateren in de periode voor en na de Spelen. In hoeverre het ontwikkelen van het Olympisch park bij heeft gedragen aan het verminderen van de criminaliteit is niet bekend. Verondersteld mag worden dat met de komst van de Olympische Spelen, en daarmee ook het Olympisch park, door de lokale autoriteiten meer aandacht hadden voor de veiligheid in de focusgebieden. Werkeloosheid In vrijwel alle focusgebieden is het werkloosheidcijfer sterk afgenomen, echter in El Raval (Barcelona) en Liberty Grove is de werkloosheid gestegen, met 6,6% in 1994 naar 11% in 2001 en 4,9% in 2006. Het staat onomstotelijk vast dat de Olympische Spelen invloed heeft op de werkloosheid, maar in hoeverre het ontwikkelen van het Olympische park hier aan bij draagt is van verschillende factoren afhankelijk. Op de eerste plaats wordt er bedrijvigheid gegenereerd op het Olympisch park dan wel in de focusgebieden zelf. Ten tweede hoeveel arbeidsplaatsen komen vrij. En tot slot het aantal werkzoekende in de focusgebieden die in aanmerking kunnen komen voor de beschikbare arbeidsplaatsen (opleidingsniveau). Etnische afkomst Er is in de focusgebieden van de Olympische referentiesteden na de Spelen meer diversiteit in de bevolkingssamenstelling dan voor de Spelen het geval was. Een van de hoofdredenen is dat de Olympische Spelen gepaard met het verstrekkende plannen voor stedelijke vernieuwing. In alle referentiesteden is veel geïnvesteerd in het (her)ontwikkelen van verpauperde/vervuilde gebieden, waardoor de gebieden ook aantrekkelijker werden voor een groter publiek. Daarnaast werden de gebieden in Barcelona en Atlanta gedomineerd door Aziaten en Afro-Amerikanen die veelal in de laagste inkomensniveaus zaten. Door upgrading van deze verpauperde/vervuilde gebieden zijn de prijzen van de woningen sterk gestegen. De gene met de laagste inkomens konden zich geen woning in deze gebieden meer veroorloven, waardoor deze gebieden ook aantrekkelijk werden voor de hogere inkomens (voornamelijk blanken).

235

 

Samenstelling wijk De focusgebieden in Barcelona kenmerken zich vooral door gezinnen met ouders van middelbare leeftijd (40-64) en relatief jonge kinderen (5-17). In Atlanta en Sydney zijn relatief jonge gezinnen gevestigd in de leeftijdscategorie van 18-38 jaar. Dit is niet eenduidig te verklaren. Het Olympisch park van Sydney is gevestigd in de noordwestelijke suburbs en is een natuurrijk gebied met veel recreatieve voorzieningen. Dit is voor veel ouders een reden om hun kinderen daar op te laten groeien (veiligheid en ruimte). Daarnaast is de betaalbaarheid van woning ook een drijfveer om zich in deze suburbs te huisvesten. In de Inner city (stadscentrum) van Sydney zijn de huizenprijzen onbetaalbaar voor de relatief jonge gezinnen. Zij hebben door de bank genomen minder te besteden en wijken uit naar omliggende suburbs. Door de bouw van het Olympisch park is het voorzieningenniveau in de focusgebieden hoog en daarmee een prima uitvalsbasis voor jonge ouders. Ondanks het Olympisch park van Atlanta in het centrum is gevestigd is dit door het ruime aanbod van sociale huurwoningen en betaalbare woningen eveneens van toepassing op de wijk Techwood Clark Howell. Tevens is de wijk Downtown (Atlanta) welvoorzien van studentenhuisvesting wat de jonge wijksamenstelling kan verklaren (of verklaard). Inkomensniveau Het inkomensniveau is in de alle focusgebieden gestegen. Dit is te verklaren door stedelijke vernieuwingsprojecten die voor het binnenhalen van de Olympische Spelen zijn uitgevoerd. Investeringen in het Olympisch park en upgrading van de focusgebieden heeft geleid tot hogere huuren huizenprijzen, waardoor woonlasten voor de hogere inkomensklasse wel betaalbaar zijn. Groen & recreatie In alle referentiesteden zijn, door de investeringen in het Olympisch park, de groen- en recreatievoorzieningen sterk verbeterd en toegenomen. Het Olympisch park is het visitekaartje voor de organiserende stad en is bedoeld als legacy voor de omwonenden. De beweegredenen om de Olympische Spelen te organiseren is bepalend voor de invulling van het Olympisch park (korte termijn), daarbij wordt het doel na de Spelen niet uit het oog verloren (lange termijn). Allereerst kan het Olympisch park alles omvattend zijn zoals in Sydney het geval is en waar alle (sport)faciliteiten, recreatie mogelijkheden en groenvoorzieningen aanwezig zijn. Ten tweede kan het Olympisch park simplistische een park zijn waar inwoners samen kunnen komen en mogelijkheid geeft tot recreëren zoals in Atlanta en Barcelona. Tenslotte is er een combinatie van de reeds genoemde invullingen van het Olympisch park mogelijk. Geconcludeerd kan worden dat het realiseren van het Olympisch park bijdraagt aan het verbeteren en toenemen van groenvoorzieningen en recreatiemogelijkheden in de focusgebieden. Bereikbaarheid Homebush Bay (Olympisch park) was als industriegebied al goed ontsloten voor de Spelen, maar het organiserend Olympisch Comité heeft voor de Spelen doen besluiten extra te investeringen in infrastructuur (zie deelconclusie infrastructuur Sydney). Hetzelfde kan gezegd worden voor de Olympische Spelen in Barcelona, die de bereikbaarheid hebben verbeterd door het aanlegen van een ringweg. In Atlanta hebben de (minimale) investeringen geen bijdrage geleverd aan het verbeteren van de bereikbaarheid in de focusgebieden. Het realiseren van het Olympisch park heeft niet automatisch verbeteringen in de bereikbaarheid tot gevolg. 236

 

Deelconclusie stedelijke vernieuwing Woningvoorraad De woningvoorraad in Atlanta en Sydney is met de bouw van het Olympisch dorp en de ontwikkeling van het Olympisch park sterk toegenomen. De woningvoorraad van El Raval (Barcelona) heeft daarentegen geen significante wijziging doorgemaakt en in Techwood/Clark Howell (Atlanta) is een daling van 38% zichtbaar. Opvallend is dat zowel Barcelona als Sydney weinig tot geen (sociale) huurwoningen in de focusgebieden hebben, maar vooral woningen in het midden en hogere segment. Atlanta heeft een significante toename in de woningvoorraad, in de periode 1990-2000, met 4.000 woningen en nog eens 8.300 woningen zijn opgeknapt en herontwikkeld door de Urban Enterprise Zone (UEZ). Een verklaring voor de toename in het aantal woningen in de steden Atlanta en Sydney zou de ontwikkeling van het Olympisch park kunnen zijn. Toch is het waarschijnlijker dat de Olympische Spelen in zijn algemeenheid een grotere invloed hebben gehad door (federale) overheidsprogramma’s op het gebied van stedelijke ontwikkeling (zoals de UEZ in Atlanta). Ook andere factoren zoals een stijgende populatie in de steden kunnen verantwoordelijk zijn voor toename in de aantal woningen, waardoor het zuivere effect van de Spelen en het Olympisch park niet duidelijk aantoonbaar blijkt. Kwaliteit woningvoorraad In alle Olympische referentiesteden en de daar bijhorende focusgebieden is een toename in de kwaliteit van de woningvoorraad zichtbaar. El Raval

in Barcelona, Techwood/ Clark Howell en

Downtown in Atlanta hadden voor de Spelen te maken met criminaliteit, verpaupering en overmatige leegstand. Voor en na de Spelen zijn er in Barcelona, Atlanta en Sydney plannen gemaakt om de kwaliteit van de woningvoorraad te verbeteren door middel van transformatie van commercieel vastgoed naar woningen in Atlanta en het ontwikkelen van nieuwbouwwoningen in Barcelona en Sydney. Alle focusgebieden, behalve Sants-Montjuïc in Barcelona, worden gekenmerkt door kwaliteitsverbeteringen in de woningvoorraad. De ontwikkeling van het Olympisch park heeft in Atlanta gezorgd voor meer diversiteit in de woningvoorraad alsmede verpauperde en leegstaande gebouwen herontwikkeld en daardoor de kwaliteit verbeterd. De aantrekkelijkheid van beiden gebieden in Atlanta werden vergroot door extra bedrijvigheid, groen en recreatie rondom het Olympisch park. Door deze ontwikkelingen is er vraag naar woningen gecreëerd en werden nieuwe vastgoedinitiatieven gestimuleerd. In het geval van Sydney kan worden geconcludeerd dat vooral de Olympische Spelen hebben gezorgd voor een kwaliteitsverbetering op het gebied van duurzaamheid, milieu en bereikbaarheid. Huizenprijzen De huur- en huizenprijzen zijn in de periode voor, tijdens en na de Spelen sterk gestegen. In Barcelona zijn de huizenprijzen met 64% gestegen in de periode na de Spelen (1995-2002), toch blijft de gemiddelde huizenprijs onder het stedelijke gemiddelde van Barcelona. In Atlanta is eenzelfde beeld zichtbaar, in de periode 1990-2000 zijn de huizenprijzen gestegen met gemiddeld 45%. De huurprijzen zijn eveneens gestegen met 43% en liggen lager dan de stad en regio Atlanta. Techwood/ Clark Howell had een gemiddelde huurprijs van $136 per maand en is na herontwikkeling gestegen naar $189 (2000). Ook in Sydney hebben de Spelen de huur- en huizenprijzen sterk opgedreven. De huurprijzen zijn over de periode 1997 tot 2003 verdubbeld en de huurprijzen zijn in de periode van 1997 tot 2005 significant gestegen met een piek in het Olympisch jaar. In Atlanta is zichtbaar dat de 237

 

komst van het Olympisch park in de binnenstad de vraag naar woningen heeft doen toenemen, wat zich uit in hoger huur en huizenprijzen, ook de betaalbaarheid van woningen in het centrum heeft de huurprijzen opgedreven. In Sydney is er een vergelijkbare situatie ontstaan waarbij er door de komst van het Olympisch park in Homebush Bay vraag werd gecreëerd in de aangrenzende gebieden. Sydney heeft daarom de woningen in het centrum van de Sydney geüpgrade om leegloop naar de focusgebieden (Newington en Liberty Grove) tegen te gaan. Naast het Olympisch park Spelen ook de volwassenheid

van

de

woningmarkt,

woningtekort

in

betaalbare

woningen

en

financieringsmogelijkheden een belangrijke rol in de desbetreffende steden. De ontwikkelingen op de woningmarkt zijn niet in het bijzonder te verklaren door de komst van de Olympische Spelen en daarmee ook het Olympisch park. Er kan wel worden geconcludeerd dat er een combinatie van factoren oorzaak

is geweest voor de stijgende huur- en huizenprijzen in de Olympische

referentiesteden. Kwaliteit openbare ruimte Er is in alle Olympische referentiesteden en focusgebieden geïnvesteerd in de verbeteringen van de openbare/ publieke ruimtes. In El Raval (Barcelona) zijn er verbeteringen aangebracht in de kwaliteit van de openbare ruimte door het aanleggen van parken en het opknappen van pleintjes. Het Olympisch park heeft in Atlanta gezorgd voor groen en recreatiemogelijkheden in het centrum van de stad wat voor de Spelen nog niet aanwezig was. Daarnaast is er extra geïnvesteerd groen, looppaden en sanitair in Downtown om het gebied leefbaar te krijgen en aantrekkelijk te maken voor wonen, werken en recreëren. De reeds aanwezig en aangeplante parken in Sydney hebben de kwaliteit van de openbare ruimte naar een hoger niveau gebracht. De ontwikkeling van het Olympische park heeft in alle steden de aangrenzende gebieden positief beïnvloed door te voorzien in recreatie en groen. Sociaal- economische activiteiten en voorzieningen Na de Spelen zijn er, in het focusgebied El Raval (Barcelona), leisure en educatieve voorzieningen ontwikkeld, die tijdens het schrijven van dit rapport zorgen voor meer leven in de wijk. In de focusgebieden van Atlanta waren alle voorzieningen zoals zorg en welzijn, scholen aanwezig. De kwaliteit van deze voorzieningen liet daarentegen vaak te wensen over en was daarom reden om te investeren in betere sociale voorzieningen. Deze voorzieningen moesten ook de kansarmen in Downtown en Techwood/Clark Howell verder helpen met een baan. Met de ontwikkeling van het park kwam er op de lange termijn ook ruimte om leisure voorzieningen te ontwikkelen in het centrum van de stad, wat ook werkgelegenheid heeft opgeleverd. In Sydney waren er voor de Spelen er nauwelijks voorzieningen op het Olympisch park zoals scholen, zorggebouwen en winkels. De aangrenzende focusgebieden beschikte echter wel over deze voorzieningen. Met name na de Spelen is er een groei zichtbaar in het aantal gebouwde voorzieningen, wat zich heeft ontwikkeld tot een 24-uurs economie. Met de komst van de Spelen en het Olympisch park is er in alle steden rekening gehouden met voorzieningen om de gebieden leefbaar te maken. Alleen Atlanta is hier een uitzondering op omdat ’s avonds het centrum onveilig is voor bewoners en bezoekers wat een 24-uurs economie onmogelijk maakt. De sociaal- economische voorzieningen zoals werkgelegenheidcentra, scholen en leisure (winkels, bioscoop, restaurant) zijn in alle referentiesteden toegenomen.

238

 

Veiligheid In Barcelona in het focusgebied El Raval is de criminaliteit toegenomen van circa 17.000 in 1994 tot 22.000 aanhoudingen in 2006, ondanks de investeringen die gedaan zijn door Barcelona op het gebied van verbetering van openbare ruimte en kwaliteit van de woningen is de criminaliteit hier niet gedaald. In Sants-Montjuïc is de veiligheid wel toegenomen de reden hiervoor is onbekend. In Atlanta en Sydney is de criminaliteit in alle focusgebieden gedaald. Dit komt mede voort uit investeringen van de Olympische Spelen in lokale autoriteiten en extra politie en beveiliging. Daarnaast zijn er investeringen in openbare ruimtes (verlichting, looppaden) gedaan die het veiligheidsgevoel hebben bevorderd. De focusgebieden van Atlanta hebben een daling van de criminaliteit maar blijven relatief hoog vergeleken met het stedelijk en regionaal gemiddelde. Ondanks sociale voorzieningen en economische kansen gecreëerd door de Spelen en het park blijft vooral het centrum onveilig door de armoede en werkeloosheid.

239

 

D2 Figuur 27: Afstanden van Internationaal vliegveld en centrum naar Olympisch park Barcelona

Bron: Openstreetmap, 2010 (bewerkt)

240

 

Figuur 28: Afstanden van Internationaal vliegveld en centrum naar Olympisch park Atlanta

Bron: Openstraatmap, 2010 (bewerkt)

241

 

Figuur 29: Afstanden van Internationaal vliegveld en centrum naar Olympisch park Sydney

Bron: Openstraatmap, 2010 (bewerkt)

242

 

Figuur 30: Locatie bepaling aan de hand van afstand van internationaal vliegveld en centrum

Bron: Openstraatmap, 2010 (bewerkt)

243