WAREGEMSE GIDSENKRING
Antwerpen, eeuwig jonge stad verslag van de herfstuitstap op 27 september 2009
de deelnemers op het Astriplein, voor de paardentram
A
ntwerpen, cultuurstad en fenomeen, metropool en wereldhaven, stad van verleden en toekomst. Over de verklaring van de naam ‘Antwerpen’ bestaat er nog steeds geen eensgezindheid. Waar de wetenschap ons bij gebrek aan bronnen in de steek laat, moeten we wel ons heil zoeken bij sprookjes, legenden en sagen: Lang, lang geleden vestigde zich bij de rivier Scaldis – de Schelde – de reus Druon Antigoon. Deze kwaadaardige kerel eiste tol van elk voorbijvarend schip. De schipper die niet wilde betalen, werd bruut voor zijn weigering gestraft: Antigoon hakte hem de rechterhand af. Maar zelfs in volksverhalen duurt zo’n vorm van terreur niet lang. Op een goede dag zeilde de Romeinse scheepskapitein Silvius Brabo voorbij en weigerde de belasting te betalen. Het kwam tot een gevecht. In het klassieke duel tussen mens en reus versloeg David (Brabo) Goliath (Antigoon). De reus betaalde de tol voor zijn dwingelandij: Brabo hakte op zijn beurt de rechterhand van Antigoon af en wierp die in de rivier. De plaats waar het gebeuren zich afspeelde, kreeg de naam (H)and(t)werpen. We nemen de trein van 8.30u in Waregem en komen via Gent-Sint-Pieters en Gent-Dampoort met wat vertraging aan in het station Antwerpen-Centraal. Het stationsgbouw - ook wel de middenstatie of spoorwegkathedraal genoemd – is prachtig gerestaureerd. Het is gelegen aan het Astridplein, vlak bij de dierentuin. Het werd opgetrokken tussen 1899 en 1905, naar een ontwerp van L. Delacenserie, ter vervanging van het oude houten stationsgebouw. Het wordt bekroond door een schitterende koepel. Door de slechte staat van het gebouw in het midden
de Gavergids 2009 / 2
25
van de twintigste eeuw werd afbraak overwogen, maar omstreeks 1975 kreeg het station de status van beschermd monument. De restauratie ving aan in 1987. In 1998 startte de aanleg van de noord-zuidverbinding onder het station. In 2007 werden er twee extra niveaus geopend waardoor het treinverkeer sneller kan verlopen en treinen via een tunnel onder de stad kunnen doorrijden, richting Nederland.
centrale hal van het Centraal Station
Rubenshuis Na een korte wandeling langs de Meir komen we bij het kunsthistorisch museum Rubenshuis. De naam Pieter Paul Rubens is onverbrekelijk verbonden met Antwerpen. Hij wordt ook wel eens Peter Paul, Pieter Pauwel of Petrus Paulus Rubens genoemd. In welke kerk of museum in Antwerpen is er geen werk van de beroemdste Vlaamse schilder en tekenaar te bewonderen? Een bezoek aan het huis waar de kunstenaar geleefd en gewerkt heeft, is daarom een must. Rubens werd niet in Antwerpen geboren. De oorlogsomstandigheden (zie artikel Geuzen, Hansjes en Flandriens) dwongen zijn ouders om de onrustige Scheldestad te verlaten. Zij vonden onderdak in de Duitse stad Siegen, waar Rubens het levenslicht zag in 1577. Nadat vader Rubens was gestorven, keerde het gezin terug naar Antwerpen en daar kreeg de jonge knaap zijn eerste opleiding.
Pieter Paul Rubens, zelfportret (1628-1630)
de Gavergids 2009 / 2
26
Verscheidene leermeesters, onder wie Otto Venius, konden met recht en reden trots zijn op hun leerling, die later internationaal beroemd werd. Om zich te vervolmaken in de schilderkunst trok de 23-jarige Rubens naar Italië, het land van de grote meesters. Tussen 1600 en 1608 liet hij zich beïnvloeden door o.a. Michelangelo en Rafaël. Rubens schilderde aanvankelijk vooral Bijbelse en mythologische taferelen. Maar Rubens had zijn hart aan Antwerpen verpand. In 1609 keerde hij terug en kocht, kort na zijn huwelijk met Isabella Brandt, een pand aan de Wapper. Na acht jaar bouwen behoorde zijn woning, met atelier, tot de meest in het oog springende panden van de stad. Zijn Antwerpse periode (1609-1618) wordt gekenmerkt door de vele portretten. Na de dood van zijn vrouw in 1620 ging Rubens weer op reis. In 1630 huwde hij Hélène Fourment. In 1635 trok hij zich terug op zijn landgoed ’t Steen in Elewijt en legde zich toe op landschappen.
Rubens landgoed ‘t Steen in Elewijt
Rubens is de belichaming van de Vlaamse barok. Zijn temperament brak met de tot dan toe dominante starre stijl. Kenmerkend voor veel van zijn werk zijn de weelderige naaktfiguren, die men tegenwoordig mollig en zelfs corpulent zou noemen. Hij had meer werk dan hij in zijn eentje aankon. In zijn atelier werd veel van het werk daarom door anderen gedaan. Enkele van zijn belangrijkste werken zijn: Allegorie van de vrede, De drie gratiën, Kruisafneming en De liefdestuin. Rubens ligt begraven in de Sint-Jacobskerk in Antwerpen. In zijn prachtige woonhuis en atelier beleefde Rubens gelukkige maar ook minder mooie dagen. Vorsten, gezanten, geleerden en kunstliefhebbers waren te gast bij de schilderdiplomaat. Hun bewondering voor zijn kunst en zijn prachtige collecties schilderijen van Vlaamse en Italiaanse meesters, antieke beelden en waardevolle munten vinden we terug in geschriften uit die tijd, en in de verzameling van het museum. Het Rubenshuis in zijn huidige staat danken we aan het Antwerpse stadsbestuur. Sinds de bouw – en vooral na het overlijden van Rubens in 1640 – onderging het pand heel wat wijzigingen en ging er heel veel verloren. Toen het gebouw in 1937 in het bezit kwam van de stad Antwerpen werd onmiddellijk met de restauratiewerkzaamheden gestart. Een prachtige portiek, een uniek voorbeeld van barokke vormgeving, verbindt het woonhuis met de werkplaats. De tuin, met paviljoen en portiek, vinden we vaak terug op de achtergrond van zijn schilderijen. Ook in het werk van zijn leerlingen Antoon van Dijck en Jacob Jordaens treffen we sporen aan van dit schitterende verblijf. Een rondgang door het museum bevestigt de eerste indruk: Rubens was een man met smaak en gevoel voor verhoudingen. De rustige, stijlvolle interieurs, de decoratie ervan, de meubelen en de vele voorwerpen en documenten brengen de heer des huizes en zijn gezin als het ware weer tot leven. de Gavergids 2009 / 2
27
detail van de achtergevel van het barokke Rubenshuis
Havenrondvaart Na de lekkere lunch wandelen we 15-20 minuten in noordelijke richting door de stad, naar de oude haven, waar het toevallig havendag is, met tal van historische boten. In het Kattendijkdok ligt de Flandria-boot op ons te wachten. Een bezoek aan het hedendaagse Antwerpen is niet compleet zonder een bezoek aan de haven, de tweede grootste in Europa (na Rotterdam) en de meest productieve. De huidige haven strekt zich uit over een gebied van zowat 13.500 hectare en telt ruim 60 km kades. In 2007 had de haven van Antwerpen een overslag van 183 miljoen ton. Voor stukgoed is Antwerpen de grootste haven van Europa, voor overslag van stort- of bulkgoederen (steenkool, erts, zand, ...) is ze minder belangrijk. In de haven bevindt zich bovendien de tweede grootste concentratie aan petrochemische bedrijven ter wereld, na die in Texas. De haven is verbonden met de Noordzee via de Westerschelde, en speelt een belangrijke rol in de internationale handel. Ze is diep in het binnenland gelegen waardoor de af te leggen afstanden voor spoor- of wegvervoer opmerkelijk verminderen. Dit speelt in het voordeel van het containervervoer, dat veel gebruik maakt van deze transportmogelijkheden. Het containervervoer is vanaf de jaren ’70 sterk toegenomen. Eenheidsladingen zijn nu eenmaal makkelijker te vervoeren en eenvoudiger te behandelen. Niet alleen de traditionele producten, zoals textiel en elektronica, worden per container vervoerd, maar ook fruit, luxeauto’s en andere nieuwe producten verschijnen op de containermarkt.
de Gavergids 2009 / 2
28
kerktoren van het verdwenen polderdorp Oosterweel
Via het Albertdok, onder de Oosterweelseweg, door het Leopolddok en Hansadok en onder de Lillobrug varen we naar het Kanaaldok: 10 km lang, 500 meter breed en minstens 15 meter diep. Rechts in het Delwaidedok liggen twee reusachtige containerschepen van de rederij MSC voor anker. Aan de kade bewonderen we een ballet van ‘olifanten’, de hoge gele transportvoertuigen waarmee de geloste containers naar hun stapelplaats worden vervoerd. We varen nog even door tot aan de Zandvliet- en Berendrechtsluizen, de grootste ter wereld, en keren dan terug via het vijfde havendok en het Amerikadok, langs de petrochemische installaties van Solvay, Monsanto, Total en Fina, en de droogdokken waar schepen worden hersteld en sleepboten worden gebouwd. Onderweg krijgen we deskundige uitleg in drie talen van de Flandria-gids. Twee en een half uur later voelen we weer vaste grond onder de voeten.
reuzeschip, reuzekranen en reuzeveel containers in het Delwaidedok
de Gavergids 2009 / 2
29
Paardentram Van de haven gaat het te voet in zuidwestelijke richting door de stad, langs het Schipperskwartier naar het marktplein. Daar staat een antieke paardentram, getrokken door twee stevige rossen, ons op te wachten. We bestijgen de smalle dubbeldekwagen en hobbelen door de nauwe straten terug naar het station, gevolgd door een lange file ongeduldige auto’s. Na een ritje van 20 minuten worden we afgezet op het Astridplein, voor het Centraal Station, waar we na de traditionele groepsfoto de eerste trein huiswaarts nemen. Moe maar tevreden landen we om 20.30u in Waregem.
de paardentram op de Grote Markt, voor het Stadhuis Bronnen
nl.wikipedia.org/wiki/Antwerpen_(stad)
brochure Flandria
s.n., Reizen door de Benelux: Dwalen door Antwerpen, Lekturama, 1984, 143 p.
met dank aan Katrien Nuyttens voor de foto’s
Linda CLAUS We willen bij deze gelegenheid collega-gids Linda en haar echtgenoot Dirk nog eens bedanken voor de perfecte organisatie van de herfstuitstap. Ze trokken vooraf verschillende keren naar Antwerpen om het terrein te verkennen en informatie te verzamelen, zorgden voor alle afspraken en communicatie, en beheerden de hele dag de financiën. De hoge opkomst, het perfecte verloop en de tevreden commentaren achteraf bewijzen dat ze schitterend werk hebben geleverd. Patrick MEURIS namens de collega’s en leden van de Waregemse Gidsenkring
de Gavergids 2009 / 2
30
