p7 oe gr
Achter de schermen IJsselstein
kunst- en cultuurmenu: Cultuurprogramma en Kunstmenu domein: Professionele culturele instellingen discipline: Drama
2012-2013
Colofon Dit is een uitgave van: Kunst Centraal Postbus 160 3980 CD Bunnik tel: 030 - 659 55 20 fax: 030 - 659 05 10 e-mail:
[email protected] internet: www.kunstcentraal.nl Het Filiaal Postbus 1357 3500 BJ Utrecht tel: 030 - 2734956 fax: 030 - 2618952 e-mail:
[email protected] internet: www.hetfiliaal.nl Theater Pantalone Linnaeusweg 5 3401 MS IJsselstein e-mail:
[email protected] internet: www.theaterpantalone.nl Ontwikkeling: Hans Boekel Nina de Hondt Marloes Veerkamp januari 2010 herziene datum juni 2012 Eindredactie: Ariane van Heijningen Vormgeving: BMD, Bunnik
Copyright: Dit materiaal is bedoeld voor gebruik binnen uw school en mag niet vermenigvuldigd of openbaar gemaakt worden voor gebruik daarbuiten zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Kunst Centraal. Laatst gewijzigd: 15-11-2012 GW
Colofon
Inhoudsopgave Inleiding ............................................................................................................................................... 4 Over het project ...................... ............................................................................................................. 5 Over de partners ................................................................................................................................... 6 Voorbereiding leerkracht: lessenoverzicht ............................................................................................... 8 Les 1 Voorbereiding in de klas .............................................................................................................. 9 Les 2 Op bezoek in het theater achter de schermen ............................................................................ 11 Volglessen bij de voorstelling van Het Filiaal.......................................................................................... 12
Bijlagen: 1. Grieks amfitheater ......................................................................................................................... 13 2. Theaterzaal gezien van ‘achter de schermen’ .................................................................................. 14 3. Voormalig kerkgebouw in Den Bosch – nu theater ........................................................................ 15 4. Draaibaar theater in Cesky Krumlov (Tsjechië) .............................................................................. 16 5. Brief van Theater Pantalone .......................................................................................................... 17 6. Rondleiding in het theater .............................................................................................................. 18
Inhoudsopgave
Inleiding Cultuurprogramma Dit project is een combinatie van Cultuurprogramma en Kunstmenu, dat Kunst Centraal organiseert om leerlingen te laten kennismaken met hun culturele omgeving en professionele kunsten. De culturele omgeving is verdeeld in vier domeinen (professionele instellingen, amateur- en vrijwilligersorganisaties, bebouwde omgeving en landschap & natuur). Deze domeinen worden vanuit de verschillende vakdisciplines benaderd: dans, literatuur, muziek, beeldend, drama, audiovisueel en erfgoed, of een combinatie van deze disciplines.
Domein Professionele instellingen
Discipline Drama
Doelgroep Dit project is geschikt voor de groepen 7 en 8 uit het primair onderwijs. In IJsselstein zijn de groepen 7 voor dit project ingeroosterd. U kunt dit terugvinden in het rooster van uw school op onze website.
Doelstelling educatief materiaal Het educatief materiaal dat voor u ligt, is een onderdeel van het project ‘Achter de schermen’. De lessen in deze handleiding voldoen aan de kerndoelen voor kunstzinnige oriëntatie en de kerndoelen die aansluiten bij “ jezelf en oriëntatie op de wereld”. Bij elke les staan specifieke lesdoelen beschreven die hierbij aansluiten.
Organisatie Het bezoekrooster voor uw groep staat op de website van Kunst Centraal. (www.kunstcentraal.nl)
Kwaliteit
4
Wij vragen u nadrukkelijk na afloop van het project uw bevindingen met ons te delen via het waarderingsformulier dat u kunt downlaoden van de website van Kunst Centraal. Uw reactie/waardering is voor ons stimulerend en richtinggevend bij de kwaliteitsverbetering van onze diensten. Wij wensen u veel plezier bij de uitvoering van dit project.
Inleiding
Over het project Leerlingen uit de groepen 7 en 8 hebben vele technieken en vaardigheden opgedaan in hun schoolloopbaan. Nieuw is dat zij op deze leeftijd kunnen denken, kijken en luisteren vanuit verschillende perspectieven. Bij spel of beweging kunnen leerlingen zich verplaatsen in een ander personage of een andere tijd. Ze leren dat de vormgeving van een object of gebouw geplaatst kan worden in een historische, culturele of maatschappelijke context en dat kunst betekenis krijgt vanuit deze context. Juist de instellingen in de omgeving van de school, zoals toneelverenigingen, dansscholen, theatersportverenigingen, acteurs en vertellers, samen met de historische verenigingen kunnen deze context zichtbaar maken. De leerlingen maken kennis met verschillende aspecten van het theater, qua gebouw en qua functie. De leerlingen ervaren hoe de techniek achter de schermen werkt en hoe ze deze zelf kunnen toepassen. Daarnaast worden ze zich bewust van het feit dat iedereen na een voorstelling z’n eigen interpretatie heeft. Het project ‘Achter de schermen’ bestaat uit 2 lessen. Les 1 wordt in de klas gegeven, les 2 op locatie Theater Pantalone in IJsselstein. In les 1 zoeken en krijgen de leerlingen informatie over het theater en de geschiedenis ervan. Vervolgens gaan ze naar het theater, waar ze achter de schermen mogen kijken. Terug op school kunt u aan de slag met de lesbrief bij de voorstelling ‘Het geheim van Q’ van Het Filiaal.
5
Over het project
Over de partners Theater Pantalone
Stichting Kwibus is de vaste bespeler van Pantalone. Logisch, omdat Kwibus ook de initiatiefnemer is geweest om te komen tot dit theater en repetitiegebouw, dat vooral bedoeld is voor amateurs. Kwibus heeft vele jaren gespeeld op verschillende locaties in IJsselstein. Fabrieken, loodsen, schuren van boerderijen enz. Steeds heeft Kwibus gebruik kunnen maken van leegstand of beschikbaarstelling.
6
Toen ongeveer elke meter in IJsselstein benut was werd het steeds moeilijker om voor kleinere voorstellingen locaties te vinden. Daarom werd het idee geopperd om te kijken of het mogelijk zou zijn repetitieen speelruimte te combineren. Na het maken van een financieel plan bleek het mogelijk om dit te realiseren, en met behulp van veel vrijwilligers, sponsors en de gemeente IJsselstein is er een gebouw gerealiseerd voor repetities en uitvoeringen. Pantalone is ondergebracht bij de Stichting Beheer Pantalone. Het theater wordt helemaal gerund door vrijwilligers.
Over de partners
Locatie Theater Pantalone, Linnaeusweg 5, IJsselstein
7
Over de partners
Voorbereiding leerkracht: lessenoverzicht
Les
Korte inhoud
Ter voorbereiding
Nodig
Les 1: Voorbereiding in de klas
De leerlingen krijgen informatie over het ontstaan van theater en gaan op internet op onderzoek uit om erachter te komen wat er allemaal bij het maken van theater komt kijken.
Bekijk van tevoren de links op internet met informatie over theater, acteurs en decors en belichting, om de leerlingen bij hun zoektocht tips te kunnen geven.
meerdere computers met toegang tot internet, bijlage 1 t/m 4
Les 2: Op bezoek in het theater
De leerlingen krijgen informatie over de activiteiten die in het theater plaatsvinden, nemen een kijkje achter de schermen en krijgen te zien wat er met licht- en geluidseffecten bereikt kan worden.
Lees bijlage 5 en 6 (voor uzelf). Vertel de leerlingen dat ze naar het theater gaan en dat ze daar ook een kijkje achter de schermen mogen nemen. Regel begeleiders.
bijlage 5 en 6 begeleiders
Vervolglessen
In de lesbrief van Het Filiaal vindt u meer informatie over de voorstelling en de activiteiten die u voor- en achteraf kunt uitvoeren rondom de voorstelling.
Lees de lesbrief van Het Filiaal
Lesbrief van Het Filiaal
8
Lessenoverzicht
Les 1
Voorbereiding in de klas
Korte inhoud De leerlingen krijgen informatie over het ontstaan van theater en gaan op internet op onderzoek uit om erachter te komen wat er allemaal bij het maken van theater komt kijken. Doel: Tijd: Nodig: Locatie:
De leerlingen hebben kennis van de ontwikkeling van verschillende aspecten van theater. 45 minuten meerdere computers met toegang tot internet, bijlage 1 t/m 4 op school
Voorbereiding Bekijk van tevoren de links op internet met informatie over theater, acteurs en decors en belichting, om de leerlingen bij hun zoektocht tips te kunnen geven. Het is de bedoeling dat de leerlingen zelf in de les op sites gaan kijken. De onderstaande links kunt u rechtstreeks aanklikken via de website van Kunst Centraal. - Het Grieks theater: http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20070125_deoudegrieken03 - Oorsprong van toneel: http://www.schooltoneel.net/index.php?ac=pages&page=spreekbeurt Het Klokhuis- of SchoolTV-fragmenten: - Spelen in de musical: http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20060913_musicallionking - De acteur: http://cgi.omroep.nl/cgi-bin/streams?/tv/nps/hetklokhuis/bb.20041202.asf - De decorkunstenaar: http://cgi.omroep.nl/cgi-bin/streams?/tv/nps/hetklokhuis/bb.20060330.asf - Hoe komt een decor tot stand: http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20060322_decorbouw01 - Musicaltechniek: http://player.omroep.nl/?aflID=7431259 - Grimeren van jong tot oud: http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20060411_grime01 - Kostumeren: http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20060322_kostuum01 - Lichtshow: http://player.omroep.nl/?aflID=6145315
Inleiding Het theater Vertel de leerlingen dat ze in de komende weken een kijkje achter de schermen in het theater mogen nemen. Vertel vervolgens de onderstaande geschiedenis van theater.
Hoe is toneel ontstaan? In het begin, heel lang geleden, was toneelspelen een ritueel. Rituelen zijn bewegingen en uitgesproken teksten bij belangrijke gebeurtenissen, zoals huwelijken en begrafenissen. Vroeger geloofden de meeste mensen in verschillende goden. Er waren goden voor leven, dood, jacht en andere dingen. De mensen in een dorp kwamen bijvoorbeeld bij elkaar om de goden blij te maken of te bedanken, of als de mannen op jacht gingen dansten ze ter ere van de jachtgod. De jagers hoopten dat ze dan veel dieren zouden vangen. Bij dit soort feesten werd ook muziek gemaakt en gezongen. Soms deden ze maskers op en mooie kleding aan. Later werden de feesten niet meer voor een god gespeeld, maar voor mensen die het leuk vonden om te kijken. En zo ontstonden de eerste toneelstukken en theaters (bijlage 1). Tegenwoordig spelen we toneelstukken meestal in een overdekt theater (bijlage 2), maar ook op vreemde locaties zoals fabrieken, bouwplaatsen of andere interessante plekken (bijlage 3). Er zijn zelfs draaibare theaters (bijlage 4).
Les 1 Voorbereiding in de klas
9
Het toneelspelen begon dus bij het laten zien van een ritueel. Ook vandaag de dag hebben we nog steeds allerlei rituelen. We zien dit in kerken en moskeeën, maar ook gewoon in het dagelijks leven. Bijvoorbeeld: als we elkaar tegenkomen zeggen we ‘hallo’ of geven elkaar een hand. De Eskimo’s wrijven hun neuzen even tegen elkaar bij de begroeting.
Opdracht: Eigen begroetingen Bedenk met z’n tweeën een eigen/nieuwe manier van begroeten. Zoek op het internet een paar decor foto’s en projecteer die op het digibord. https://www.google.nl/search?tbm=isch&hl=nl&source=hp&q=landschap&btnG=Afbeeldingen+zoeken &gbv=2&biw=973&bih=509&sei=3kuyT-27E4u0-QaAubTwCA en bekijk met z’n allen enkele verzonnen begroetingen.
Kern Op onderzoek Vraag de leerlingen wat er zoal nodig is om een toneelvoorstelling te maken. (Tekst, spel, regie, kostuums, decor, licht en geluid bepalen samen hoe de toeschouwer een voorstelling beleeft.)
Opdracht: internetfilmpjes bekijken Laat de leerlingen in groepjes van ongeveer drie leerlingen een van de internetfilmpjes bekijken (zie de links op de vorige pagina). Geef hun de opdracht mee om naderhand aan de rest van de groep te vertellen wat ze gezien hebben.
Afsluiting Een presentatie Vraag de leerlingen per groepje in het kort te vertellen wat ze gezien hebben. Bespreek met elkaar of de presentaties duidelijk waren. Eventueel kunnen de leerlingen de andere filmpjes op een ander tijdstip bekijken.
10
Les 1 Voorbereiding in de klas
Les 2
Op bezoek in het theater
Korte inhoud De leerlingen krijgen informatie over de activiteiten die in het theater plaatsvinden, nemen een kijkje achter de schermen en krijgen te zien wat er met licht- en geluidseffecten bereikt kan worden. Doel: Tijd: Nodig: Locatie:
De leerlingen leren wat er in het theater achter de schermen gebeurt en ervaren hoe de techniek van invloed is op een scène. 45 minuten bijlage 5 en 6 op bezoek bij Theater Pantalone
Voorbereiding Lees bijlage 5 en 6 (voor uzelf). Organiseer voor een klas van ongeveer 25 leerlingen, naast uzelf twee ander begeleiders die meegaan naar het theater.
Inleiding Op school Vertel de leerlingen dat ze naar het theater gaan en dat ze daar ook een kijkje achter de schermen mogen nemen. Lees de brief van het theater voor aan de leerlingen (bijlage 5). Bespreek de gebruikelijke aandachtspunten die aan de orde zijn bij het bezoeken van gebouwen: - regels voor onderweg - aandacht voor de rondleider - respect voor andermans spullen - geen eten en drinken in de zaal - telefoons uit - toiletgebruik
Kern Op locatie Het bezoek aan het theater achter de schermen.
11
Afsluiting Terug op school Bespreek in de klas hoe de leerlingen het bezoek ervaren hebben. - Wie was er al eens in het theater geweest? - Wat vonden jullie het meest verrassend? - Wat voor nieuwe dingen heb je ontdekt? - Wat heb je thuis verteld?
Les 2 Op bezoek in het theater
Vervolglessen bij de voorstelling ‘Het geheim van Q’ In de lesbrief van Het Filiaal vindt u meer informatie over de voorstelling en de activiteiten die u vooraf en achteraf kunt uitvoeren.
Het geheim van Q Een avontuurlijke thriller met camera’s, poppen, maquettes en projectie die je in één adem uitkijkt. Meneer W werkt in het Groot Algemeen Archief Van Q. Hij verzamelt er alle informatie over iedereen, ordent het en ruimt op. Elke dag opnieuw. In de wereld van W zijn risico’s uitgesloten. Er heersen strakke regels en iedereen gaat zo voorzichtig mogelijk door het leven. Maar dan wordt W’s leven door een toevallige ontmoeting in de war geschopt. Hij gaat op onderzoek uit en raakt steeds verder verstrikt in het labyrint van kasten en dossiers. En daar, in het diepste donker van het archief, ontdekt hij een geheim…
Dit is de tweede productie die theatermaker en acteur Ramses Graus bij Het Filiaal maakt. Mevr. Ophelia, zijn eerste voorstelling, won een Zilveren Krekel voor meest indrukwekkende jeugdtheaterproductie en is een hit in het buitenland (Edinburgh, Dublin, Malta, New York en komend najaar in Londen). concept, tekst & regie: spel:
Ramses Graus Ramses Graus, Gabby Bakker
muziek/soundscape: Gábor Tarján eindregie: Monique Corvers decorontwerp: Joris van Oosterwijk kostuumontwerp: Joost van Wijmen lichtontwerp: Laurens Schoonheim techniek: Laurens Schoonheim, Henk Langeveld met dank aan Marcel Roelfsema
12
Les 3 Voorbereiding op de voorstelling
Bijlage 1
Grieks amfitheater
13
Bijlage 2
14
Theaterzaal gezien van ‘achter de schermen’
Bijlage 3 Voormalig kerkgebouw in Den Bosch – nu theater
15
Bijlage 4
16
Draaibaar theater in Cesky Krumlov (Tsjechië)
Bijlage 5
Brief van Theater Pantalone in IJsselstein
Beste meisjes en jongens, Binnenkort komen jullie een kijkje nemen achter de schermen van Theater Pantalone. Een leuke ervaring, die niet iedereen zomaar kan meemaken. Om jullie goed voor te bereiden geven wij jullie door middel van deze brief wat achtergrondinformatie over ons theater.
Pantalone is een figuur uit de commedia dell ‘ arte. Een toneelvorm uit Italie. In deze toneelvorm waren er vaste figuren. Figuren waarvan je van tevoren wist welk karakter ze hadden.
Theater Pantalone is al enkele jaren een ontmoetingsplaats voor de inwoners van IJsselstein en omgeving. In het theater wordt van alles georganiseerd, zoals dans- en theatervoorstellingen, films en lezingen. Theater Pantalone heeft een theaterzaal met 134 stoelen, een foyer, een kledigatelier, een decorbouwruimte en een repetitieruimte Het pand waarin Theater Pantalone gevestigd is, was voorheen van loodgieter bedrijf N.J. van den Broek. Zij hebben ons flink geholpen met de realisering van het theater en met broek - pantalon was de verbinding snel gelegd. Veel vrijwilligers hebben meegeholpen om het pand te verbouwen tot theater. 17
Plaatselijke amateur kunstenaars kunnen bij ons hun werk exposeren. Allerlei amateurs kunstenaars treden regelmatig op in ons theater. ’s Avonds werken heel veel vrijwilligers in Theater Pantolone. Zij ontvangen de artiesten, verkopen kaarten aan e kassa, en geven de bloemen aan het eind van een show.
Wij hopen dat jullie zin hebben in een bezoek aan ons theater. Wij kijken in ieder geval uit naar jullie komst, zodat we jullie alle leuke plekjes achter de schermen van het theater kunnen laten zien. Met vriendelijke groet, Medewerkers van Theater Pantalone
Bijlage 6
Rondleiding in het theater
Welkom in het theater De theatermedewerker ontvangt de leerlingen en neemt hen mee naar de foyer. Daar wordt verteld in een korte inleiding wat er voorafgaand aan het bekijken van een voorstelling allemaal gebeurt. - Kwibus bedenkt welke voorstellingen ze in het theater gaat spelen, daarnaast zijn er andere groepen die gebruik maken van het theater. Ook worden er voorstelling gezocht van anderen en geprogrammeerd voor het nieuwe seizoen. - Via een brochure, poster en de website wordt er reclame gemaakt voor de voorstelling. - De mensen bestellen kaartjes via het betaalsysteem via de website. - Op de avond van de voorstelling komen ze met hun opgestuurde kaartjes of ze halen dan de kaarten op bij de kassa. - Hier in de foyer verzamelt het publiek zich en drinkt wat. - Een kwartier voor aanvang gaat de zaal open en zoekt het publiek zijn plaats. - Halverwege de meeste voorstellingen is er een pauze, dan komt iedereen weer in de foyer om iets te drinken. - Daarna wordt de voorstelling vervolgd. - Na afloop kan iedereen in de foyer napraten over de belevenissen. In de foyer gaat u de groep in vieren delen, per groep is er één docent en/of ouder. Zodra we de zaal in gaan krijgen de groepen een plek aangewezen.
In de zaal In de zaal krijgen ze informatie over de - Functie van de zaal, de opstelling van het publiek (frontaal, amfitheater, of het publiek zit rondom het toneel zoals bij het circus) - Fictieve realiteit in het theater ‘alles is net alsof’ - Afspraak tussen publiek en spelers dat de ‘vierde wand’ is weggehaald, zodat het publiek in de wereld van het toneelstuk kan kijken. - Hoe werkt het maken van productie, aan de hand van maquette en kostuumontwerpen van de voorstelling waarvan het decor staat.
18
De technicus demonstreert vervolgens een aantal theatertechnieken met licht en geluid: - Aan de hand van het decor van ‘Waar is dokter Branovic?’ wordt het lichtplan van de voorsteling uitgelegd. - Daarnaast een demonstatie van andere lichteffecten. b/.v. Wit licht op het achterdoek ( R – B – GR = wit licht). Bij verven is het Rood – Geel – Blauw wordt donkerder, met licht ‘mengen’ wordt het dus lichter.
GROEP 1 ‘Proefje met Licht’ -Een weg van licht maken. Als je in het donker staat, kan je dan iets belichten waar je je zaklamp niet op richt? Onder een hoek van 45 graden wordt een spot aangezet, vervolgens gaan de leerlingen op de stickers/tape op de grond staan en proberen een groepje leerlingen te verlichten. Extra: Wedstrijd element, binnen hoeveel seconden krijgen de leerlingen deze opdracht voor elkaar. Informatie over licht: Licht verplaatst zich met een snelheid van bijna 300.00- kilometer per seconde in een rechte lijn. Als een lichtstraal iets raakt, wordt dat licht een andere kant op gereflecteerd. Vervolgens demonstreert de technicus verschillende lichtstanden terwijl groep 2 op de vloer staat. Frontlicht (plat licht) – Toplicht (maakt driedimensionaal) – Tegenlicht (geeft nog meer diepte).
Bijlage 6
vervolg
GROEP 2 ‘Tableaus’ Groep twee op het toneel, er staan een aantal stoelen. De leerlingen gaan daarop zitten en bevriezen in een houding die bij de situatie past die wordt genoemd. - Een geheime ontmoetingsplek in het park 1) Gobo met bos kleuren 2) Zware schaduwen 3) Spannende muziek - Een vrolijke ontmoeting in het park 1) Zonnig licht 2) Slapstick muziek
GROEP 3 ‘Techniek van het geluid’ Groep 3 op het toneel, we onderzoeken de mogelijkheden van het geluid. Bijvoorbeeld de microfoon! - In de microfoon spreken - Naast de microfoon spreken - Groepje een liedje laten zingen (bijv. vader Jacob / kinderen voor kinderen liedje) - Echo toevoegen
GROEPJE 4 ‘Invloed van muziek’ Groep 4 op het toneel verdelen in duo’s. Op het midden van het toneel staat een ‘bankje’. Twee spelers komen elkaar tegen, geven elkaar een hand en wisselen een brief uit. Speel een duidelijke reactie op de brief, dus wat zou erin kunnen staan. Bij ieder duo wordt een andere muziek op de achtergrond gezet. Neem de ‘soort’ muziek mee in het spel. Bijvoorbeeld: James Bond, maakt van de scene ineens geheim agenten. Wat verandert er aan de betekenis van de scene? Alle groepen op het toneel in de vier hoeken van het toneel. De technicus wijst de tracks, de lampen en andere bezienswaardigheden in het grid aan. Vervolgens volgen de leerlingen de docent naar de backstage uitgang, langs de kleedkamers, terug naar de foyer.
Rondleiding decorbouw en kleding Uitleg over de bouw van een nieuw decor naar aanleiding van het toneelstuk: Lang Leve de Koningin, aan de hand van een maquette. Uitleg over het maken van kleding. Algemene uitleg over de periodes waarin stukken kunnen spelen en daar kleding van laten zien. Ontwerpen voor de voorstelling Lang Leve de Koningin.
Afsluiting in de foyer Kort terugvragen aan de leerlingen, wat hebben jullie geleerd? Wat heb je ontdekt? Wat had je niet verwacht? Wat vonden jullie het interessantst? Sluit de rondleiding af.
19
