Bouwwerken
Versailles achter de schermen:
De Zonn e Parijs/1661 Als de machtige kardinaal Mazarin sterft, neemt Versailles Versailles koning Lodewijk Frankrijk XIV de touwtjes in zijn rijk stevig in handen. Hij wil de adel, die eerder in opstand tegen de staat was gekomen, koste wat kost onder de duim houden.
e i een zwijnenstal
De duizenden bewoners van het paleis van Versailles leefden tussen de ratten en verveelden zich stierlijk. De Zonnekoning zat er warmpjes bij, maar de leden van zijn hofhouding verbleven in smerige kamertjes. Ze moesten voor het minste of geringste komen opdraven.
Diep door de knieën – zo zag Lodewijk XIV zijn onderdanen het liefst. De Franse adel zat stevig onder de plak. musée d'orsay
Historia 1 • 2014
61
Print: tre Status: 815 - PDF PROCES Layout: bm Red.sek: emk
n ekoning ... woond n
door Stine Overbye
Bouwwerken
V
an het paleis van Versailles wordt wel gezegd dat het in de tijd van de Zonnekoning zijn eigen parfum had. Eind 17e eeuw kwam een walm van urine, reukwater en zweet de bezoekers tegemoet, af en toe met een beetje poep vermengd. Wie niet meer wist waar hij was, hoefde alleen maar even diep in te ademen. De stank van Versailles was berucht, en zou erger zijn geweest dan die van andere Europese paleizen. Dat kwam doordat alles aan het Franse hof groter was – ook het aantal mensen. Duizenden edelen en hun talrijke bedienden zaten in het luisterrijke paleis opeengepakt, want hier werden carrières gemaakt en belangrijke baantjes verdeeld. Iedereen was gewend aan de stank – de meesten merkten er niets meer van. De bewoners waren al lang blij dat ze in de buurt van de Zonnekoning waren. De gelukkigen die dicht bij Lodewijk XIV mochten komen, meldden dat de vieze lucht die in het paleis hing alleen werd overtroffen door de lichaamsgeur van de Zonnekoning zelf – volgens een Russische ambassadeur deed hij aan de stank van een ‘wild dier’ denken.
Versailles krijgt een upgrade
schrijft voor
62
Historia 1 • 2014
Een en al g Lodewijk XIV maakte van het jachtslot Versailles een lichtend voorbeeld voor heel Europa. Alles was ontworpen om te imponeren en de macht van de Zonnekoning te onderstrepen. Maar voor het volk werd de opsmuk van het paleis een symbool voor de afstand tussen koning en onderdanen. bridgeman/the royal collection & polfoto/corbis
Spiegelzaal was pronkstuk De 78 meter lange en 12 meter brede Spiegelzaal moest het indrukwekkendste vertrek van Versailles worden. De zaal keek uit op het park en verbond de vertrekken van koning en koningin met elkaar. De enorme ruimte was weelderig versierd met marmer, standbeelden, spiegels, vazen, kroonluchters, vergulde kandelaars en plafondschilderingen. Het zonlicht dat door de hoge ramen kwam, werd weerkaatst door 578 spiegels.
shutterstock
Aan de buitenkant was Versailles een indrukwekkend bouwwerk, een van de wonderen van de 17e eeuw. Geen ander Geen lawaai paleis kon zich De majesteit wil geen herrie meten met dat van Lodewijk, om zich heen, dus op noch in grootte, Versailles is het verboden op noch in pracht. deuren te kloppen. Als je In het begin naar binnen wil, schraap je was Versailles zachtjes met een kam of een niet meer dan nagel over de deur. Het is dan een jachtslot. ook handig om de nagel van ‘Een kasteeltje je linkerpink niet te knippen. van karton, dat Lodewijk XIII liet bouwen om niet op stro te hoeven slapen,’ schreef de altijd gallige hertog van Saint-Simon. Hij had tientallen jaren doorgebracht aan het hof van de Zonnekoning, en deed later een boekje open over deze tijd. Lodewijk XIV had een zorgeloze jeugd op het jachtslot. In de heuvels rond het kasteel stikte het van de herten en de wilde zwijnen, en voor een jongen die
liever op een paard zat dan op het pluche, was het er goed toeven. Toen Lodewijk in 1661 alleenheerser werd, had het paleis van Versailles nog steeds een bijzonder plekje in zijn hart. De 22-jarige koning hield er feesten voor zijn vrienden en minnaressen, en in het park organiseerde hij ’s zomers toneelvoorstellingen en concerten. Hij bestuurde zijn rijk vanuit het Louvre in Parijs, maar Versailles was zijn speeltuin. In augustus van dat jaar kreeg Lodewijk echter een idee toen hij een feest van zijn minister van Financiën Nicolas Fouquet bezocht. Dit was een keerpunt in het leven van de Zonnekoning. Het grootse gala vond plaats op het pasgebouwde kasteel Vaux-le-Vicomte bij Parijs. Rond het slot lag een fraai vormgegeven park met kanalen, vijvers, fonteinen, standbeelden en sinaasappelbomen, en vanbinnen was het kasteel nog een stuk extravaganter: de plafonds waren prachtig gedecoreerd, de salons waren rijkelijk van goud voorzien, overal hingen gobelins, de kasten puilden uit van het goud- en zilverwerk en de meubels waren de fraaiste en kostbaarste die er in Europa te vinden waren. Lodewijk bezag het luxe verblijf van zijn minister met bewondering, maar ook met afgunst. Hij had het feest nog niet verlaten of hij stelde zich een doel: hij zou Vaux-le-Vicomte overtreffen met een imposant barokkasteel, dat met zijn pracht en praal de hele wereld versteld zou doen staan. Dit wonder moest rond het bescheiden jachtslot in zijn geliefde Versailles verrijzen. De koninklijke architecten fronsten hun wenkbrauwen toen Lodewijk zijn gedroomde slot met overdadige zalen en pompeuze parken beschreef. Ze zagen het idee niet zitten: het was te ver van Parijs, het uitzicht was beroerd, de grond te drassig en er was geen schoon water. In heel Frankrijk was er geen slechtere plaats om een kasteel neer te zetten. Maar Lodewijk hield voet bij stuk. ‘Hij genoot ervan om over de natuur heen te walsen en zijn geld en vindingrijkheid aan te wenden om haar naar zijn hand te zetten,’ aldus Saint-Simon. De wil van de majesteit was wet.
het paleis
Adel zit als haringen in een ton Versailles veranderde in een hectische bouwplaats. Het jachtslot stond in de steigers, en duizenden arbeiders werkten zich een slag in de rondte. In 1682 – 21 jaar nadat Lodewijk zijn inspiratie had
Middentuin
Congreszaal
No t
al glitter en glamour het park Venetië in Versailles
Lekker weg in eigen tuin
Menagerie dierentuin
Op het 1,5 kilometer lange Grand Canal en het Petit Canal liet de majesteit zich rondvaren in een gondel die bestuurd werd door echte Venetiaanse gondeliers.
Als Lodewijk XIV het hofleven even zat was, nam hij zijn intrek in het lustpaviljoen Grand Trianon – vaak met een minnares.
Le Hameau dorp van de koningin
Verboden voor de koning
Sinaasappels groeiden in de oranjerie
In 1774 schonk Lodewijk XVI het kleine lustpaviljoen Petit Trianon aan zijn vrouw Marie-Antoinette. Zelfs de koning werd hier niet ongenood toegelaten.
In de tijd van de Zonnekoning waren sinaasappels pure luxe, en in de oranjerie werden ze voor hem gekweekt. De sinaasappelbomen stonden in houten potten, zodat ze ’s winters makkelijk naar binnen gehaald konden worden.
paleis van versailles
De paleiskerk lag in de noordvleugel en was met zijn 25 meter het hoogste onderdeel van het complex. De Zonnekoning ging hier elke dag naar de mis. Hij nam plaats in een loge in de galerij, zodat hij zijn hovelingen goed in de gaten kon houden er erop toezien dat niemand ertussenuit piepte.
Het hele hof in de slaapkamer
Gasten keken op naar koning
bridgeman
De Zonnekoning had een ruime slaapkamer nodig, want er moest plek zijn voor de honderden hovelingen die toekeken als hij opstond of ging slapen.
Vertrekken koningin
Lodewijk ontving zijn bezoek op de Escalier des Ambassadeurs, de ambassadeurstrap. Zo wist hij zeker dat zijn gasten naar hem op zouden kijken wanneer ze binnenkwamen.
Kroningskamer
Marmertuin
Vertrekken koning
Koninklijke tuin
lodewijk XIV Galerijen
Kapeltuin
Ministersvleugel
Ministersvleugel
Prinsentuin
Noordtuin
Eretuin
Smalahtuin
Marokkotuin
Koninklijke opera
shutterstock
Kerkgangers werden gezien
Heel Europa aapte Versailles na Het paleis van Lodewijk XIV viel in heel Europa in de smaak. Elke vorst moest en zou zijn eigen Versailles hebben.
V
anuit heel Europa kwamen edelen en ambassadeurs naar Versailles om de Zonnekoning te ontmoeten en alle pracht en praal in ogenschouw te nemen. De gasten waren diep onder de indruk van de prachtige inrichting, de symmetrische tuinen en de uitdossing van de hovelingen met hun pruiken en fraaie kleding. Versailles gold al snel als lichtend voorbeeld voor alle
andere Europese koningshuizen op het gebied van stijl, mode en cultuur. Koningen gingen zich niet alleen gedragen als Lodewijk XIV, ze lieten ook kopieën van Versailles bouwen in de hoop meer aanzien te verwerven – al was het maar een flauwe afspiegeling van dat van de Zonnekoning. Europese vorsten bouwden nieuwe paleizen en wilden zo Frans mogelijk worden.
Charlottenburg De koningen van Pruisen hadden grote ambities, maar om serieus genomen te worden, moesten ze zich omringen met glitter en glamour. Hun hofarchitecten togen naar Versailles, en begin 18e eeuw werd het paleis Charlottenburg bij Berlijn verbouwd en uitgebreid.
KOPIE
Drottningholm De residentie van de Zweedse koninklijke familie bij Stockholm wordt ook wel het Versailles van het noorden genoemd. En dat is niet uit de lucht gegrepen, want het paleis en het park werden eind 17e eeuw naar Frans voorbeeld gebouwd. Sinds 1991 staat het op de werelderfgoedlijst van UNESCO.
KOPIE
het winterpaleis In de 18e eeuw wilden de Russische tsaren meetellen in Europa. Daarom had hun hoofdstad, Sint-Petersburg, een Versailles nodig. De Italiaan Rastrelli ontwierp het prachtige winterpaleis tussen 1754 en 1762, en de tsaren bleven er wonen tot de Russische Revolutie van 1917.
KOPIE
64
Historia 1 • 2014
shutterstock
originEEl
Ook de achter kant van Versailles m ocht er wezen en werd veel gekopieerd.
opgedaan op Vaux-le-Vicomte – kon de koning zijn nieuwe paleis met zijn gezin, ministers en hofhouding betrekken. Maar het park was nog lang niet klaar. Ruim 36.000 man waren nog druk bezig met het aanleggen van grachten en vijvers en het planten van bomen. Ook de spiegelzaal, die het fraaiste vertrek van het paleis zou worden, was nog in aanbouw, maar de overige 350 ruimten waren min of meer voltooid. In de chicste en ruimste vertrekken in het hart van het gebouw nam Lodewijk met zijn gezin zijn intrek. Hier kende de luxe geen grenzen. De koninklijke suites hadden een hoog plafond, dat versierd was met goud of schilderingen. Grote spiegels en kunst in gouden lijsten luisterden de muren op, en rond de enorme ramen hingen damasten gordijnen. De meubels hadden verzilverde pootjes, de bedden waren opgemaakt met brokaat en grote kroonluchters wierpen een betoverend schijnsel op de elegante salons. Aan de buitenkant was het complex een en al uiterlijk vertoon, maar binnen verbleekte de glans naarmate de afstand tot de koninklijke vertrekken toenam. Er heerste een strikte hiërarchie: de machtigste edellieden woonden dicht bij de koning, en de lagere adel werd in verre uithoeken weggestopt. De minst vooraanstaande adellijke families die op Versailles verbleven, moesten genoegen nemen met kleine kamertjes die vaak niet eens ramen hadden. De plafonds waren er zo laag dat je niet rechtop kon staan. Deze bewoners zaten letterlijk in het verdomhoekje. Toen de vrouw van de Zonnekoning eind 17e eeuw een nieuwe hofdame zocht, vroeg ze om een edelvrouw die gescheiden of weduwe was. Zo iemand woonde er volgens de hofhouding niet op Versailles – tot een ambtenaar een oudere hertogin te binnen schoot die in een afgelegen kamertje woonde. Ze bleek bijna te zijn overleden van de eenzaamheid en de honger, en ze greep het aanbod om hofdame te worden dan ook met beide handen aan.
Koning ontvangt bezoek op toilet Het omgebouwde jachtslot was een klein stadje geworden met zo’n 5000 inwoners. In de gangen en op de trappen was het een drukte van belang, en soms liep er zelfs een koe rond, die het paleis binnen was gehaald om kleine kinderen van verse melk te voorzien.
Réu
Bouwwerken
Réunion des musées nationaux/h. bréjat
de rij te staan of de stank te trotseren deden hun behoefte op de grond. In de kamers van het paleis stonden po’s, en hoewel dat streng verboden was, werden deze meestal pardoes uit het raam geleegd. Voorbijgangers liepen dus het risico de onwelriekende inhoud op hun hoofd te krijgen. De Zonnekoning zelf kwam er beter vanaf: hij deed zijn gevoeg op een stoel met een gat in de fluwelen zitting. Hier hield de koning ’s morgens graag zijn audiënties, en de bezoekers deden net of ze de geluiden die de woorden van Lodewijk kracht bij zetten niet hoorden. De zitting van de toiletstoel was lekker zacht, maar de doos die erin zat was vaak lek zodat de inhoud eruit liep.
Het vee nam nogal wat plek in, maar de draagstoelen spanden de kroon: het paleis kende ‘taxibedrijfjes’ die leden van de hofhouding door de eindeloze gangen droegen. Alleen de koninklijke familie mocht zich in privédraagstoelen laten rondsjouwen. Van deze taxiservice werd zo gretig gebruikgemaakt dat er lange files in de gangen ontstonden. Als het donker was – fakkels vormden de enige lichtbron – botsten de dragers er voortdurend op elkaar. Later op de avond, als het verkeer eenmaal tot rust gekomen was, klonk in de gangen het wanhopige geschreeuw van mensen die verdwaald waren, en het gekletter van de plasjes die in een hoek gedaan werden. Verspreid in de gangen waren piepkleine toiletten, die bestonden uit een houten ton met een groot gat erin. Deze latrines waren doorgaans zo lek als een mandje, en de inhoud sijpelde door de vloer naar de ondergelegen vertrekken. Er waren er bovendien veel te weinig, en bewoners die geen zin hadden om in
Af en toe mochten bijzondere gasten als de schrijver Molière op een kruk zitten en toekijken hoe de Zonnekoning at. malden public library
Hofleven is één groot toneelstuk Lodewijk leefde in weelde, maar gunde zichzelf geen privéleven. Van ’s ochtends vroeg tot ’s avonds laat werd hij omringd door een select gezelschap uitverkoren onderdanen, voor wie het een grote eer was om hem overal te volgen. Al vanaf de eerste dag dat de koning op Versailles woonde, kende hij een vast dagritme met allerlei tijdrovende rituelen. Hiermee zorgde hij ervoor dat de Franse adel, die van oudsher rebels was, het te druk had om complotten te smeden tegen de kroon. Als hertogen en markiezen machtig en rijk wilden worden, moesten ze elke dag als planeten rond de Zonnekoning draaien. Alle edellieden kregen een rol toebedeeld in het streng geregisseerde toneelstuk dat het leven aan het hof op Versailles in feite was. De eerste plicht van de uitverkorenen was het bijwonen van het uitgebreide ochtendritueel, het zogeheten lever (opstaan). Om acht uur liet Lodewijk zich wekken door een stem die in zijn oor fluisterde dat het tijd was voor een nieuwe dag. Voordat hij opstond, werd hij door zijn lijfartsen onderzocht. Zo’n 100 edelen keken toe terwijl de koning zijn ochtendtoilet maakte. Zijn
bedienden trokken zijn nachthemd uit, schoren de naakte vorst en verzorgden zijn haar. Vervolgens werd hij aangekleed. Een wasbeurt hoorde niet bij de routine – Lodewijk gebruikte zijn Turkse bad voor avontuurtjes met dames. De koning kreeg zijn kleren steevast in dezelfde volgorde aan, waarna hij een van zijn 400 pruiken uitkoos. De hele verzameling was volgens de regelen der kunst gekapt, geparfumeerd en gepoederd, Nieuwe kleren maar er zaten Als de Zonnekoning een bal ook veel vieze houdt, dienen de gasten in beestjes in. nieuwe kleding te Dit ritueel verschijnen. Feestkledij mag was slechts het nooit hergebruikt worden eerste van de – hoewel een grand habit vele die de edemeer geld kost dan een len bij moesten gewone Fransman in zijn wonen. Tot laat hele leven zal bezitten. in de avond namen ze deel aan optochten, kerkdiensten, jachtpartijen, kaartspelen en concerten, waarbij ze meestal alleen mochten kijken naar de koning. Pas om 22.30 uur, als Lodewijk naar bed ging, was het tijd voor de laatste ceremonie van de dag. Tijdens het avondtoilet moest een toeschouwer hem bijlichten: ‘De koning keek rond en zei de naam van een aanwezige, die vervolgens een kaars in zijn handen kreeg. Dit werd gezien als een grote eer, en dat kwam doordat de Zonnekoning de
lodewijk XIV Molière
schrijft voor
Bouwwerken
kunst verstond om elk wissewasje op te blazen,’ schreef Saint-Simon, die zelf soms ook de kaars mocht vasthouden. Ondertussen keek de rest van de 100 aanwezigen toe hoe Lodewijk zich liet uitkleden, zijn ogen liet spoelen en zijn haar liet fatsoeneren. Pas als de Zonnekoning in bed lag, konden de machtigste Fransen opgelucht ademhalen en terugkijken op een lange, doodsaaie dag.
Bewoners erven woonruimte Geen enkele edele durfde te spijbelen van de koninklijke sleur op Versailles: ‘Hij had het altijd door, en wist precies wie er niet was, ook als het om iemand ging die niet eens vaak op het paleis verbleef,’ schreef Saint-Simon. Als een hertog of markies ertussenuit kneep en een vrij middagje in Parijs doorbracht, speelde hij met zijn leven.
Alle Fransen wilden het liefst zo dicht mogelijk bij de Zonnekoning komen, want hij deelde de beste baantjes en de hoogste titels uit. En wie al een plekje op Versailles veroverd had, bleef zo lang mogelijk plakken. Alle betrekkingen op het paleis gingen over van vader op zoon, van minister en fonteinbouwer tot lakei, mollenvanger en drager van de po van de koning. Als een familie geldproblemen kreeg, kon de pater familias zijn post voor een flinke som geld doorverkopen. De bewoners van Versailles waren met geen stok uit hun vertrek te slaan, want zelfs een klein achterkamertje op het paleis gaf meer aanzien dan welke andere woning in Frankrijk ook. Ratten en muizen die hun kleding aan flarden knaagden namen ze op de koop toe, net als de temperatuur, die in de winter tot
Marie-Antoinette vluchtte in een fantasiewereld Als Marie-Antoinette niet aan het winkelen was, speelde ze in een nagebouwd dorpje boerinnetje met haar hofdames.
M
arie-Antoinette was pas 14 toen ze in 1770 met de Franse kroonprins trouwde. Aan het hof in Oostenrijk had ze een eenvoudige opvoeding genoten, en voor haar was Versailles een gouden kooi. Uit pure verveling gaf ze een vermogen uit aan jurken, schoenen en juwelen, tot ze een nieuwe hobby vond:
Marie-antoinette
De jonge koningin speelde boerderijtje met haar hofdames en echte boeren. polfoto/corbis
in 1783, toen ze negen jaar koningin was, liet Marie-Antoinette het miniatuurdorpje Le Hameau in het park van Versailles bouwen. Idyllische boerderijtjes en een molen stonden rond een meertje, en er waren akkers, kippenrennen en stallen om het kunstmatige plattelandsgevoel te vervolmaken. In Le Hameau kon de koningin haar fantasieën over het landelijke leven ver van het hof de vrije loop laten. Ze verkleedde zich als een simpel boerinnetje met schort en strohoed, en om haar sprookjeswereld te bevolken huurde ze een legertje melkmeisjes en boeren in.
onder het vriespunt kon dalen. Ze sliepen dan gewoon onder een berenvel. Als een adellijke familie in ongenade viel en de deur uit werd gezet, barstte er onder de andere bewoners een hevige strijd los om de vrijgekomen vertrekken. Met name het geslacht Noailles was hierbij bijzonder succesvol. Hertogin Marie-Françoise Noailles baarde haar man 21 kinderen, die allemaal hun eigen kamer in het paleis kregen. De gang waar ze woonden werd ook wel Rue de Noailles genoemd, Noaillesstraat.
Eten moet begroet worden De paleisbewoners moesten niet alleen allerlei ceremoniën bijwonen, maar zich ook aan een strenge etiquette houden. Niemand mocht op de grond spugen in aanwezigheid van de koning, en als Lodewijk langsliep, moest iedereen ruim baan maken en diep buigen. Zelfs het eten van de majesteit had een hoge status. De maaltijden werden in de keuken van het bediendenverblijf bereid, en in een gevolg van 10 man naar de koninklijke tafel gedragen. Deze tocht ging door de zuidvleugel, een trap op en een paar gangen door. Als een edelman op de stoet van voedseldragers stuitte, dan moest hij zijn hoed lichten, buigen en de borden groeten met de woorden ‘des konings vlees’. Bij het ontbijt hield de koning het bij vier gerechten, maar het diner was zeer copieus. Hij nuttigde het in aanwezigheid van een grote groep hovelingen. De meeste toeschouwers moesten staan, want alleen de inner circle mocht zitten. Uit het type stoel bleek iemands status: er waren krukjes, gewone stoelen en luxe leunstoelen. Doorgaans begon de koning met een paar borden groentesoep. Vervolgens at hij fazant, patrijs, schapenvlees, ham, een dessert en als laatste bonbons en fruit. De maaltijd werd opgediend op gouden en zilveren schalen door kruiperige bedienden, en alles zag er prachtig uit. Het eten was na de lange tocht door het paleis echter al lang koud geworden als het geserveerd werd – wat de lakeien er overigens niet van weerhield om de restjes buiten het paleis te verkopen. Niet veel kamers op Versailles hadden een eigen keuken, maar Lodewijk had daar iets op bedacht: een aantal edelen was verplicht om hun buren voor het eten uit te nodigen. De maaltijden werden verzorgd door de koninklijke keuken, en de gastheren kregen elke
scanpix/mary evans
Parijse revolutionairen trokken in 1789 naar Versailles. Ze dwongen de koning tussen het volk in Parijs te gaan wonen.
dag zo’n 20 à 30 mee-eters over de vloer, of ze het leuk vonden of niet.
Koning wordt uit paleis gesleurd Het werk aan Versailles was nooit klaar. De Zonnekoning en zijn opvolgers bleven verbouwen, en na verloop van tijd werden de omstandigheden beter. Kort voor zijn dood in 1715 wilde Lodewijk iets doen aan de stank, en hij gaf de opdracht om één keer per week alle ontlasting uit de gangen te halen. Hierdoor – en door het overlijden van de koning – had Saint-Simon reden om op betere tijden in het paleis te hopen. Hij had ontslag genomen uit het leger omdat hij voor een promotie gepasseerd was, en daarmee was hij bij Lodewijk in ongenade geraakt. Met zo’n opstandige houding kwam je niet zomaar weg. Onder de opvolger van de Zonnekoning, Lodewijk XV, probeerde SaintSimon zich weer omhoog te werken in de hiërarchie, maar zonder veel succes. Toen hij in 1755 overleed, woonde hij al lang niet meer op Versailles, en hij maakte de installatie van waterclosets – waarmee er een einde kwam aan de eeuwige stank – dus niet meer mee.
Er kwamen echter nieuwe luchtjes voor in de plaats, want eind 18e eeuw kregen veel kamers een keukentje. Nu hingen er etensgeuren in de gangen, die soms vol rook stonden, en de afwas en het keukenafval hoopten zich op. Maar Lodewijk XVI, die nu op de troon zat, en koningin Marie-Antoinette hoefden zich daar het hoofd niet over te breken. Hun ontbrak het aan niets; zij leidden een luizenleventje terwijl de gewone Fransman geen cent te makken had vanwege een economische crisis. De koning en zijn vrouw deden alsof er niets aan de hand was en bleven een vermogen uitgeven aan extravagante bals en diners, maar de sympathie van het volk waren ze kwijt. Overal in het rijk, en vooral in Parijs, waar een groot tekort aan graan en brood was, walgde men van de koning, die geld over de balk smeet terwijl zijn volk honger leed. In het najaar van 1789 kwam het volk in opstand tegen de monarchie en Versailles, dat symbool stond voor de ongelijkheid in de maatschappij. Onder de leuze ‘brood voor het volk’ liepen op 5 oktober duizenden mensen van Parijs naar Versailles. Gewapend met messen,
hooivorken, knuppels en geweren bestormde de mensenmassa het paleis. De betogers eisten dat de koning iets zou doen aan de armoede in zijn land. Zwaar onder druk gezet verhuisde het koninklijk paar naar Parijs, waar ze in het Tuilerieënpaleis moesten gaan wonen. Hiermee kwam er een einde aan de 107 jaar dat Versailles het middelpunt van de macht in Frankrijk was. En voor het koningspaar was de ellende nog maar net begonnen. In 1792 werd de monarchie afgeschaft, en een jaar later werden Lodewijk en Marie-Antoinette onthoofd onder de guillotine. Geen zelfbediening Na de dood van de koning Leden van de koninklijke werd in Parijs familie mogen zelf geen wijn een veiling van inschenken of eten de inboedel opscheppen. Alles dient door van Versailles de lakeien opgediend te aangekondigd. worden. Evenmin mogen Alles moest de majesteit en zijn familie weg, en het zichzelf aankleden – ook volk werd gedaar is personeel voor. lokt met fraaie aanbiedingen van ‘matrassen met paardenhaar, zijden lakens, banken, fauteuils, kandelaars, spiegels, faience en andere voorwerpen’. Hoewel Versailles zijn glans kwijt was, bleef het paleis staan, en vandaag de dag is het weer gemeubileerd. Met 5 miljoen bezoekers per jaar is het een van de grootste attracties van Frankrijk.
schrijft voor
Lees ook Tony Spawforth, Versailles – a Biography of a Palace, St. Martin’s Press, 2008 Pascal Bonafoux, Behind the Scenes in Versailles, Chêne, 2009 Valérie Bajou, Versailles, Abrams, 2011 Lucy Norton & Saint-Simon: Saint-Simon at Versailles, Hamish Hamilton, 1980 en.chateauversailles.fr
De Franse Revolutie luidde het einde in van de bloeitijd van Versailles. Maar zelfs de meest rabiate revolutionairen – die Lodewijk XVI in 1792 onthoofdden – konden het niet over hun hart verkrijgen het paleis te slopen. Toen Napoleon aan de macht kwam, werd Versailles weer een koninklijk paleis, maar hij en latere heersers gingen er niet zelf wonen. Het complex
werd een museum en opende in 1837 zijn deuren voor het publiek. Toch zou er nog een aantal keer politiek bedreven worden in het paleis van de Zonnekoning. In 1871 kroonden Duitse vorsten er de Pruisische koning tot hun keizer, en ruim 40 jaar later vergaderden de overwinnaars van de Eerste Wereldoorlog in het paleis om het Verdrag van Versailles op te stellen.
bridgeman
Paleis werd vergadercentrum
Duitsland werd in 1871 verenigd tijdens een ceremonie in de Spiegelzaal.
Historia 1 • 2014
67
