40 jaar Vrienden van Blijdorp!

Even bij praten

2

N ieuws uit Blijdor p

3

Agenda Algemene Ledenvergadering 2003

6

Verslag van de secretaris

6

40 jaar Vrienden van Blijdorp! Beste Vriendinnen en Vrienden, rek

Financieel verslag 2002/ Begroting 2003

7

Koud Bloed : De kameleon

8

Zoekplaatje

9

Logistiek: De Europese mol

10

Lijn 13

II

Jub ileumreis N ew Yor k

12

Voorjaarsreis Noor derdierenpar k

13

Jubi leumseminar 'Ged ragsverrijking'

13

Agenda

13

L.:amour bij de amoer?

14

Botan isch Blijdorp: Nieuw verblijf voor Rotterdamse reuzen

16

Vogelwi jzer: 'engang musim '

18

Mutaties in de D iergaarde

19

Zoo'n boek: 'Van kop tot staart'

20

Verslag Vr ienden lezing hoefdieren

20

DigiBeesten

21

Vrienden voor het leven!

22

Blijdorpherinneringen

23

Colofon

23

In het jaar 2003 bestaat onze Vereniging 40 jaar. Wat ooit begon als een klein initiatief van een paar liefhebbers van de Diergaarde is uitgegroeid tot een belangrijke steunpilaar voor de Rotterdamse dierentuin. In de afgelopen 40 jaar hebben we Blijdorp moreel , maar vooral ook financieel ondersteund . In de tuin kunt u elke keer weer genieten van de resultaten van uw vrijgevigheid : van het gorilla-eiland tot Bassrock, van de Amoerpanters tot de kuifhertjes. Het is niet niks: 40 jaar! Al le reden om er uitgebreid bij stil te staan. Dat gaan we dan ook doen! In dit nummer kunt u er van alles over lezen. Onze belangrijkste activiteit is natuurlijk het nieuwe tijgerverblijf. Met uw hulp kan Blijdorp dit jaar de eerste spade in de grond stoppen . Maar er is meer. Met hulp van de educatieve dienst van Blijdorp zullen we dit jaar in de tuin een speciale Vriendenexpositie inrichten , zodat bezoekers kennis kunnen nemen van de resultaten van 40 jaar Vrienden van Blijdorp. O p tien 'Vrienden-plekken' zullen informatie panelen worden geplaatst: de bizonwei + de pampa voor manenwolven (2002) , het buitenverblijf van de okapi 's (2000), Bassrock (2000) , het gorilla-eiland (1999) + de oude buitenverblijven voor mensapen (1984), de natuurlijke omgeving voor manoeikatten ( 1999) , het apeneiland in de Maleise bosrand (1998), het oude verblijf van de zeeotters, de kuifhertjes (1994) , Taman Indah (1992) + oude stal Ramon (1 986) en het geweldige verblijf voor de Amoerpanters (1991) .

fo to: Yvonne Raailmakers

Primeur Voor de verzorgers van de reptielenpost was 18 november een gedenkwaardige dag. Op die dag kroop er namelijk een gilamonster uit het ei ; Diergaarde Blijdorp heeft daarmee de Nederlandse primeur. De gilamonsters hebben in het Oceanium

Verder organiseren we speciale jubileumcursussen voor de foto- en videoliefhebbers onder u. In het volgende nummer leest u daar meer over. A ltijd al eens een kijken willen nemen in de beroemde Bronx Zoo? In het kader van ons jubileumjaar plannen we een reis naar New York! (zie pagina 20). Samen met Blijdorp organiseren we op 10 mei een symposium over gedragsverrijking in dierentuinen. D iverse Blijdorpmedewerkers zullen u informeren over het belang van gedragsverrijking en de verschillende opvattingen over het inrichten van verblijven . U wordt Uitgedaagd om uw eigen mening te vormen . W e hopen dat het net zo'n succes zal worden als ons symposium over het Oceanium in 1998 (zie ook pagina 13). We vieren dit jaar een du bbel jubi leum, want Vriendennieuws bestaat 25 jaar! Een mooi moment om te kiezen voor een nieuw jasje. Met pijn in het hart hebben we afscheid genomen van het o ude, vertrouwde, formaat. We w ilden echter recht doen aan de talrijke mooie foto's die u ons toe stuurt. O ok wilden we de leesbaarheid verbeteren via grotere letters en een meer ruimtelijke vormgeving. Het resultaat ligt voor u. De redactie is er trots op. Wij hopen dat u onze mening deelt. In 2003 zullen we in Vriendennieuws regelmatig aandacht besteden aan het jubileumjaar. In artikelen zullen we terugblikken op het verleden of aandacht besteden aan diersoorten die belangrijk zijn geweest in de geschiedenis van de Vrienden. Foto's, anekdotes, ideeën en opmerkingen van uw kant zijn van harte welkom! In het colofon vindt u het redactieadres. E-mailenkanookviainfo@ vriendenvanblijdorp.nl . In dit nummer kijkt mijn voorganger Marc Damen terug op zijn periode als hoofd redacteur. Verder staan we stil bij de Amoerpanters waarvoor u, alweer 12 jaar geleden, een prachtig ver blijf schonk. De digitale fans kunnen zich storten op de links die Jenny Cockshull bij elkaar heeft gezocht over gorilla's. Ziet u het ook al voor zich hoe de kleine Thomas straks het gorilla-ei land gaat verkennen? Ik wens u veel leesplezier. Marcel Kreuger, hoofdredacteur.

foto: Yvonne Raaijmakers

Mon iqu e va n Leeu we n -Maat [ d o Vi sser, Mary Vri en s en L.j. Ne d erl of per sberi ch te n Di ergaard e Blijdorp en ni eu wj aars l ez in g door A. Dorrestey n , di rec teu r va n Di ergaard e Bl ijdo rp

Foto: EJ. van Tiel een verblijf in de zee van Cortez. Dit nieuwe verblijf kunnen de verzorgers veel beter afkoelen dan hun voormalige behuizing in de Rivièrahal. Daardoor wordt de natuurlijke situatie voor de dieren beter nagebootst. Begin november stoppen de verzorgers met voeren . De dieren krijgen nog twee tot drie weken de tijd om het voedsel in hun lichaam te verteren . Dan wordt de temperatuur in het verblijf langzaam omlaag gebracht en kruipen de dieren in een hol om daar in winterrust te gaan . Als

in het voorjaar de temperatuur geleidelijk omhoog wordt gebracht, komen de dieren weer in actie. Het zou kunnen dat de winterrust heeft bijgedragen aan het foksucces . Ook de verhouding tussen mannelijke en vrouwelijke gilamonsters zou daar invloed op kunnen hebben. In het verblijf wonen momenteel een vrouw en drie mannelijke exemplaren . Blijdorp was reeds jarenlang in het bezit van twee mannelijke dieren. In januari 1999 kwam daar een paartje uit Dallas Zoo bij . Het zou kunnen zijn dat onderlinge concurrentie bij de mannelijke dieren stimulerend werkt. Feit is wel dat er nu een gilamonstertje is geboren! Toen eenmaal duidelijk was dat het vrouwtje eieren bij zich droeg is zij apart gezet. Gilamonsters zijn namelijk onder andere eier-eters en het zou heel jammer zijn als een van de mannen de eieren voor een lekker hapje zou aanzien. Het aparte verblijf was lekker warm , en er was een legplek gemaakt. Op 5 juli legde moeder gilamonster haar eerste ei, een dag later volgden nog vier stuks. Bij schouwing leken alle eieren bevrucht. De eieren zijn in vrij droog substraat in de couveuse gelegd. Op zo 'n moment blijkt maar weer hoe handig internet is: de verzorgers konden bij andere dierentuinen allerlei advies opvragen. Met name in de USA zijn al meerdere successen geboekt met de fok van gilamonsters. Op 18 november kroop er dus een minimonster uit het ei. Het diertje had, gemeten van neus tot het puntje van de staart, een lengte van 16,5 cm . Het woog bijna 50 gram. De eerste dagen leefde het jonge reptiel nog van de dooierrest. Na vier dagen kreeg hij zijn eerste maaltijd: een ééndagsmuisje. Half januari wordt het jonge dier twee keer per week gevoerd: hij eet

dan inmiddels 4 tot 5 eendagsmuizen per keer. Een baby-gilamonster is evenals zijn ouders giftig. Omdat het dier nog klein is, is de hoeveelheid gif wel minder dan bij de ouderdieren . Toch wordt het diertje nooit zonder speciale handschoenen opgepakt. Het wordt überhaupt bijna niet o pgepakt: dit om stress bij het dier zoveel mogeli jk te voorkomen . Met de komst van dit kleine gilamonster is Blijdorp de vierde dierentuin in Europa waar succesvol gefokt is. Londen en Glasgow gingen de Diergaarde voor in 1989 en 1990. En in de dierentuin van Praag kwamen op 17 november enkele jonge gilamonsters uit het ei , net een dagje eerder dan Blijdorp! Voor de gila-monsters is een speciaal fokprogramma (EEP) opgesteld . Wellicht zal dit jonge dier daar in de toekomst deel van gaan uitmaken, en zo een steentje bijdragen om deze bijzondere hagedis voor uitsterven te behoeden.

Muisjes voor gorilla's Op de laatste dag van 2002 werd het publiek bij de mensapen getrakteerd op beschuit met muisjes. In de nacht van 29 op 30 'december is gorilla Tamani bevallen van haar eerste kindje en dit was de reden voor het feestje. Omdat nog niet du idelijk w as of het kindje een jongen of meisje was, waren er beschuiten met zowel roze als blauw e muisjes! Tamani is gewoon in de groep bevallen en blijkt een uitstekende moeder. Zelf is zij geboren in Apenheul (1 993) en heeft daar vele malen het goede voorbeeld gehad. D e eerste dagen droeg zij haar ki ndje nog ietwat onhandig, maar dat is ook best lastig als je voor de eerste maal moeder bent geworden. Het was vertederend om te zien hoe zij haar baby in haar armen hield en het wiegde en liefkoosde als een mensenbaby.

De laatste 14 dagen voor de bevalling had Tamani duidelijk last van haar dikke buik. Ze had geen zin meer in spelletjes, hoewel haar speelkameraden Aya en Astra haar alsmaar bleven uitdagen tot wilde achtervolgingen . Zij snapten er niets van dat Tamani niet wilde meespelen! Ook de eerste dagen na de bevalling waren deze twee meiden vaak in de buurt van de jonge moeder: nieuwsgierig als ze zijn vonden ze dit kleine ding wel heel interessant!

Tijdens de nieuwjaarslezing van 9 januari jongstleden, gaf directeur Ton Dorresteyn de aanwezige Vrienden een terugblik op het jaar 2002. Dat jaar was zo goed begonnen met de verrassende geboorte van olifantje Senang op 20 januari. Helaas is Senang op 20 december overleden, tot groot verdriet van veel medewerkers en trouwe bezoekers van de Diergaarde.

Toen het nieuwtje eraf was kon Tamani genieten van wat meer rust en lag zij regelmatig op een dik bed van stro te slapen met haar baby in de armen . Na een week werd duidelijk dat het een zoon is. Hij is door de verzorgers Thomas, kortweg Tom, gedoopt. In tegenstelling tot het kleine gilamonster wordt Tom niet gewogen . De verzorgers letten op andere signalen om te kijken of het goed met hem gaat. De houding van de moeder is daarbij heel belangrijk: verzorgt ze haar jong goed? Laat ze het regelmatig drinken en wordt hij gewassen? Verder kunnen de verzorgers zien of de kleine zich wel met een stevige greep aan de vacht van moeder vasthoudt. De kleine Tom deed het allemaal prima; al snel kreeg hij veel meer haar en ook dit is een positief signaal voor de verzorgers.

Het is belangrijk dat de juiste waardplanten aanwezig zijn . Op deze planten zetten de vlinders hun eitjes af, zodat de rupsen meteen kunnen gaan eten als ze uit het ei komen. Nieuw is de rupsenkweek: vanachter een glazen wand kan het publiek diverse planten zien met daarop de vraatzuchtige rupsen. In de kas zelf zijn ook volop rupsen aanwezig, maar die zijn meestal zo goed gecamoufleerd dat ze niet te zien zijn. Sommige vlindersoorten zijn net goochelaars: ze verstoppen hun eieren en poppen zo goed dat zelfs een zeer geoefend oog ze niet ziet. Als de rupsen zich eenmaal hebben ingesponnen, verhuizen de poppen naar de 'poppenkast', waar ze ongestoord kunnen transformeren tot vlinder.

Niet alleen het publiek kreeg beschuit met muisjes op oudejaarsdag. Ook de gorilla's werden door hun verzorger getrakteerd. De muizen werden er eerst zorgvuldig afgepeuterd, die vonden ze duidelijk niet lekker. Maar het beschuitje ging er wel in!

Vreugde en verdriet in Taman Indah Neushoorn Namaste is op zaterdagavond 7 december bevallen van een zoon. De bevalling verliep soepel en na anderhalf uur dronk het jonge dier al bij zijn moeder. De baby neushoorn kreeg de naam Hugo. Hij is alweer de derde zoon van Namaste en Nico. Moeder en kind verbleven de eerste weken nog in de stal achter de schermen; ze hadden nog geen zin om de helling af te lopen naar het andere verblijf. Zelfs lekkere hapjes konden 'Nammie' niet verleiden om naar beneden te komen. Via een monitor kon het publiek toch genieten van beelden van het jonge dier. Blijdorp heeft plannen om het buitenverblijf van de neushoorns het komende jaar aan te passen. Het is de bedoeling dat over de hele lengte van het verblijf vlonders komen te liggen zodat het publiek de dieren beter kan zien. Ook krijgen de neushoorns meer mogelijkheden om het water in te gaan.

Half december werd Senang ernstig ziek . Vermoedelijk had hij last van een verstopte darm (koliek). Doordat zijn conditie achteruit ging kon het herpesvirus , dat de olifanten bij zich dragen, de kop opsteken . Dit virus eist regelmatig slachtoffers onder olifanten in dierentuinen. Dierenartsen en verzorgers hebben keihard gewerkt om het dier te genezen. Het mocht echter niet baten. Sectie wees uit dat Senang uiteindelijk aan een geperforeerde darm is overleden .

Vlindersuccessen Sinds juni 2002 zijn de vlinders weer terug in de Reesemakas. Nadat duidelijk werd dat het Oceanium toch niet de juiste plek was om vlinders te houden, is besloten om de oude vlinderkas weer in ere te herstellen. Immers, daar ging het heel goed met de eigen vlinderkweek van Diergaarde Blijdorp. In samenwerking met de botanische afdeling is de kas in orde gemaakt.

Plannen voor 2003 Het Henri Martinhuis raakt steeds leger. De dieren die er nog wonen krijgen een plekje elders in de tuin . Het gebouw zal worden omgevormd tot een centrum voor de dierenartsen en curatoren van de Diergaarde. Nu is een groot kantorencomplex midden in de tuin niet aantrekkelijk voor het publiek. Er wordt daarom een aantal zaken in het gebouw gerealiseerd die voor ons als bezoeker heel aantrekkelijk zijn . Zo komt er een grote ruit in de ruimte waar de dierenarts werkt. In plaats van op televisie kunt u de dierenartsen hier in levende lijve aan het werk zien!

Foto: M.Rijlaarsdam Als u regelmatig in de kas op bezoek gaat, heeft u vast wel de kleurige pannensponsjes gezien op de voedertafeis voor de vlinders. Zij blijken uitstekend geschikt als hulpmiddel bij het voeren. De sponsjes worden in een bakje gelegd en dat wordt gevuld met honingwater. De vlinders kunnen op de sponsjes zitten en het vocht opzuigen . Afgezien van honingwater krijgen de vlinders ook fruit, zoals banaan , sinaasappel en ananas. En dan zijn er natuurlijk de talrijke planten in de kas. Sommige zijn speciaal voor de sfeer; het zogenaamde kijkgroen , Het zijn vaak grote en opvallende planten, waardoor het publiek zich in een tropisch regenwoud waant. Ook zijn er speciaal planten geplant waarbij de vlinders nectar uit de bloemen zuigen . Andere soorten zijn er juist weer voor de rupsen . Zo leven de passiebloemvlinders onder andere van nectar uit Lantana en Pentas. Hun eitjes zetten ze echter af op passieflora, omdat de rupsen van deze blaadjes leven. Tropische vlinders leven gemiddeld 10 weken, hoewel er soorten zijn die een leeftijd van drie tot vier maanden kunnen bereiken. Pages hebben de kortste levensduur: zij vliegen 3 tot 5 weken rond in de kas. Soms kunt u een vlinder aantreffen met gerafelde vleugels: dit is dan echt een hoogbejaarde vlinder. Door het vliegen ver-

OceaOlum strakl op zonneenergle . Foto: Koos van leeuwen

Vorig seizoen waren 50 tot 60 verschillende vlindersoorten te zien en met 13 soorten is succesvol gekweekt. De passiebloemvlinder en de uilvlinder zijn inmiddels oude bekenden , maar afgelopen zomer kon het publiek genieten van indrukwekkende cocons en vlinders van de Indische maanmot, de Madagascarkomeetstaartmot en de atlasmot. In het najaar vlogen er azuurvlinders (morpho's) en papiervlinders rond in de kas, en volgens vlinderverzorger loJ. Nederlof is dat wel bijzonder. De dieren zijn goed zichtbaar voor het publiek. Dit in tegenstelling tot het verblijf in het Oceanium, waar de vlinders niet of nauwelijks te zien waren .

liezen de dieren schubben van hun vleugels, en dat kan op den duur tot een zeer rafelig uiterlijk leiden. Dode vlinders gaan naar de educatieve dienst van de Diergaarde . Ze worden geprepareerd, en gebruikt bij lessen . In de winterperiode vliegen minder vlinders in de kas; zowel planten als dieren maken een rustperiode door. Als de dagen gaan lengen zal de vlinderkweek weer op gang komen en kan het publiek weer genieten van de levenscyclus van deze kleurrijke dieren. Het loont zeer de moeite om regelmatig een kijkje in de kas te nemen!

Buiten spelen De tijgerpeuters Binjai en Sigli mochten half december voor het eerst een uurtje buiten spelen . Dat is feest als je de eerste paar maanden van je leven in een beperkt binnenverblijf hebt doorgebracht! Er viel heel wat te ontdekken voor de jongedames. Vooral het touw waar je zo lekker in kan hangen en schommelen was in trek. Af en toe zaten de dieren door het ravotten zo onder de modder, dat ze eerder op een beertje leken dan op een tijger! Kim, het vorige jong van moeder Musi, was aan de mollige kant. Binjai en Sigli hebben door al het stoeien samen een aanmerkelijk slanker postuur!

Ook komt er permanent aandacht voor de veldprojecten die Blijdorp op diverse plaatsen in de wereld steunt. De Diergaarde heeft natuurbescherming en -behoud hoog in het vaandel staan en draagt daar op actieve wijze een steentje aan bij . Dat gebeurt door financiële ondersteuning, maar er wordt ook weleens een verzorger uitgezonden naar zo'n project. Het dak van het Oceanium zal voor een groot gedeelte worden bedekt met zonnepanelen. De energie die dat oplevert wordt gebruikt voor het Oceanium. Blijdorp krijgt voor dit project subsidie van de overheid en van de gemeente. Tijdens de Wereldhavendagen en de Rotterdam Marathon kunt u een schip aantreffen met daarop Diergaarde Blijdorp . De Diergaarde is in het afgelopen jaar eigenaar geworden van een heuse tanker, voor het vervoer van water voor het Oceanium . Tot nu toe huurde Blijdorp regelmatig een tankertje van het havenbedrijf. Nadeel was dat zo'n schip ook voor andere zaken werd gebruikt. Met subsidie van het gemeentelijk havenbedrijf is Blijdorp nu dus eigenaar van een schip. Als enige voorwaarde stelde de subsidiegever voor, dat dit schip meevaart tijdens Rotterdamse evenementen . De Diergaarde geeft hier graag gehoor aan!

Algentene Ledenvergadering Vereniging Vrienden van Blijdorp Zaterdag 26 april 2003

Financieel overzicht STAAT VAN BATEN EN LASTEN 2002

LASTEN

BATEN

Jaarverslag secretaris 2002 Hierbij worden alle leden van de Vereniging Vrienden van Blijdorp uitgenodigd tot het bijwonen van de jaarlijkse Algemene Ledenvergadering op zaterdag 26 april 2003 in het Eauditorium van Diergaarde Blijdorp. Toegang tot het Eauditorium wordt alleen verleend tegen afgifte van de speciale coupon aan uw lidmaatschapskaart 2003. Programma 10.30 uur I 1.00 - 12.00 uur

Zaal open Algemene Ledenvergadering

NIEUW! NIEUW! NIEUW!!

Dit jaar viert de Vereniging Vrienden van Blijdorp haar 40-jarig jubileum. Wat in 1963 begon met drie journalisten is inmiddels uitgegroeid tot de grootste dierentuinondersteunende vereniging van Europa. Dat ben je niet zomaar! Het enthousiasme en de betrokkenheid is nog altijd even groot als destijds. Maar het is noodzakelijk dat er regelmatig vernieuwingen plaatsvinden. En we zijn weer vernieuwend bezig geweest, het afgelopen jaar! Nieuw 1: Vriendennieuws vernieuwd Dat begon al gelijk op I januari om 0.00 uur: de invoering van de Euro! Dat dit ook aan de Vereniging Vrienden van Blijdorp niet ongemerkt is voorbijgegaan heeft u kunnen merken: Uw lidmaatschapsbewijs, dat tegelijk met de acceptgiro wordt verzonden, viel in 2002 wel erg laat bij u in de bus! De meesten van u kregen hem pas eind januari! Maar ja, vernieu wingen gaan helaas niet altijd even soepel! Omdat één en ander niet alleen met de invoering van de Euro te maken had, hebben we besloten in zee te gaan met een nieuw mailingbedrijf (TDS) en een nieuwe vormgever (Argus) voor ons onvolprezen tijdschrift 'Vrienden nieuws' . En dat dit wel erg goed uitgepakt heeft is te zien aan de stijl van ons tijdschrift. En dit jaar mag die graficus zelfs nog meer aan de slag op het nieuwe formaat!

Nieuw 2: Geld voor natuurbehoud Agenda I. 2.

Opening Notulen Algemene Ledenvergadering d.d. 27 april 2002. Deze notulen zullen op telefonische aanvraag worden toegezonden (0 I 0 -467 66 37) en zijn ook ter vergadering aanwezig 3. Jaarverslag van de secretaris. 4. Jaarverslag van de penningmeester 5. Verslag en benoeming van de kascontrolecommissie 6. Verslag promotiewerkzaamheden 7. Bestuursverkiezing. Aftredend volgens rooster zijn de heren Bos en Gerritse. Beiden hebben zich herkiesbaar gesteld. 8. Vaststellen contributie 2004. 9. 40-jarig jubileum Vrienden van Blijdorp. 10. Rondvraag. I I. Sluiting.

Wat ook nieuw is: er is besloten om in het vervolg eveneens geld te geven aan Diergaarde Blijdorp voor natuurbehoudprojecten. Dierentuinen doen veel meer dan alleen beestjes laten zien . En als Vereniging Vrienden van Blijdorp willen we graag de wetenschappelijke onderzoeken steunen die Diergaarde Blijdorp vaak doet. Naast alle giften die we doen om nieuwe dierverblijven te bouwen gaat er dus voortaan ook geld naar natuurbehoud! Ik ben daar persoonlijk heel erg blij mee!

206.943 43 .981 15.874 15.532

127.570 Verkopen ex BTW Terugontvangen 93 Vennootschapsbelasting 101.350 Ex Voorzieningen

54.760 Vriendennieuws 5.458 Admin . Leden 4.477 Admin. Diversen 14.936 Reizen 6. 108 Diversen 64.218 Inkopen 9.392 In- en Verkoopkosten 101.350 Geschenken 250.000 Voorziening Tijgers Voordelig saldo

TOTAAL

511.343

511.343

TOTAAL

BALANS PER 31 DECEMBER 2002

ACTIVA

PASSIVA

Liquide middelen

Reeds ontvangen 147.508 contributie 46 Te betalen rekeningen 1.519 Te betalen BTW 680.000 Voorziening Tijgers 235 .540 Extra voorziening

103 Kas 149.889 Giro 853.874 Bank 1.003 .866 TOTAAL 63 . 177 Waarde goederen 777 Nog te ontvangen

TOTAAL

1.067.820

Vermogen

3.207

TOTAAL

1.067.820

Nieuw 3: Opening nieuwe stijl We hebben in 2002 een geweldig nieuw bizonverblijf geopend! Die opening ging ook weer anders dan andere jaren. Werd 10 jaar geleden een opening nog gevierd met alleen een kopje koffie of een glaasje fris of wijn; de laatste jaren kregen de openingen een steeds uitbundiger karakter, maar het bleven besloten bijeenkomsten, 'alleen voor leden'. Het afgelopen jaar is besloten om de opening van de bizonprarie ook open te stellen voor de 'gewone' Blijdorp-bezoeker. Het grote voordeel was dat de opening een wervend karakter kreeg: het leverde meer bekendheid voor onze vereniging en zelfs enkele nieuwe leden op! Ook de samenwerking met Diergaarde Blijdorp is leuker: de opening van de bizonprairie werd verricht door Indianen die gelijk de hele zomer bleven! Georganiseerd in prettige samenwerking met Diergaarde Blijdorp!

BEGROTING 2003

UITGAVEN

ONTVANGSTEN Contributie Giften Rente Reizen Verkopen

209 .500 30.000 35 .000 25 .500 130.000

Tijgers I e fase

100.000

Nieuw 4: Nieuwe leden Tenslotte hebben we het afgelopen jaar weer 529 nieuwe leden mogen begroeten! Dankzij de wervende activiteiten van vele vrijwilligers (waar onze vereniging nog altijd op draait!) is de vereniging weer gegroeid. Ook al hebben 469 leden hun lidmaatschap beëindigd , er blijft een stijgende lijn zichtbaar: eind 2002 hadden we 640 I leden.

Koos van Leeuwen, secretaris

Opening Bizonprairie ook voor niet-leden Foto's: Koos van leeuwen

Contributie Giften en legaten Rente Reizen

TOTAAL

530.000

Vriendennieuws Admin. Leden Admin. Diversen Reizen Inkopen In- en verkoopkosten Diversen Voorziening Tijgers

57.500 6.000 3.000 25 .500 62.000 7.000 3.000 366.000

TOTAAL

530.000

Alle soorten zijn direct herkenbaar aan de vorm van het lichaam. Hun lichaam is in vergelijking met de lengte hoog en zijdelings afgeplat. De meeste soorten hebben een grijpstaart die als extra houvast stevig rond een tak gerold kan worden. De tenen zijn tangvormig vergroeid : de voorpootjes hebben er drie aan de binnenkant en twee aan de buitenkant, de achterpoten twee aan de binnenkant en drie aan de buitenkant. Daarnaast vallen ook de uitspringende ogen op aan weerszijden van de kop. Deze ogen kunnen onafhankelijk van elkaar draaien, zodat de kameleon goed zijn omgeving kan observeren.

Jagen

Tek.st: Gerhard Tijssen Informatie en achtergronden: Sandra Bijholt, reptielenpost Diergaarde Blijdorp

Ditmaal in Koud Bloed aandacht voor een bewoner van de Rivièrahal die zich volgens de Tv-reclame moeiteloos aanpast aan de kleuren van getoonde snoepjes. U heeft het vast al geraden: centraal staat ditmaal de kameleon. Vriendennieuws interviewde Sandra Bijholt, verzorgster van de reptielen en amfibieën in BIijdorp. Ratten voeren Eerst even iets anders. Recent bezocht ik de Zoo van Atlanta in de VS. Daar worden de gifslangen -waaronder de zwarte mamba en de oostelijke diamondbackratelslang- voor de ogen van de bezoekers met ratten gevoerd. De ratten worden in het gezichtsveld van de slangen heen en weer bewogen met behulp van een lange grijper. De gifslangen slaan daarop de giftanden in de rat. Na enige tijd wordt de rat opgegeten. Het oogt spectaculair. Waarom zien we dit nooit in Blijdorp?

Foro: Marianne Tijssen Sandra Bijholt: "Bij gifslangen is dat nogal een risico! Blijdorp heeft twee soorten gifslangen: de Aruba ratelslang en de mangrovenachtboomslang. Hiervoor geldt dat in principe niet direct gevoerd en schoongemaakt wordt, maar altijd via een tussen schot, om direct contact tussen slang en verzorger met alle risico's van dien te voorkomen . In Blijdorp worden sommige wurgslangen van de tang gevoerd. Het gaat

Camouflage is erg belangrijk voor een dier dat niet snel beweegt en toch een jager is. Kameleons hebben zelfs een aangepaste manier van lopen: uiterst langzaam om vooral niet op te vallen. Hierbij bewegen zij voor- en achterpoot van de tegenovergelegen zijde tegelijkertijd . Kameleons vervellen periodiek. Voordat het oude vel loslaat, ontstaat er een ruimte tussen het nieuwe en het oude jasje, waardoor een kameleon er bleek en doorschijnend uitziet. Dan splijt de oude huid achter de kop en valt de oude huid af. Kameleons voeden zich net als andere kleine reptielen voornamelijk met insecten, maar de grotere soorten pakken ook vogeltjes, hagedissen en kleine zoogdieren. Kameleons vangen hun prooi door hun lange tong te laten uitschieten: de prooi kleeft dan aan het uiteinde en wordt dan naar de bek gebracht. Dit alles gebeurt in een fractie van een seconde. Met een snelle camera is vastgesteld dat het uitstoten van de tong 1/16 van een seconde kost en het weer intrekken van de tong 1/4 van een seconde. Met het blote oog is dit nauwelijks te volgen. Het lijkt dan ook alsof plot-

seling de prooi is verdwenen en in de bek van de kameleon is beland.

eierleggende kameleons. De Jemenkameleon is een eierleggende soort.

Kleurverandering

Blijdorp

De eigenschap waarom kameleons het meest bekend zijn, al in de derde eeuw voor Christus is dit door Aristoteles beschreven, is de eigenschap om van kleur te kunnen veranderen. Dat deze eigenschap vooral te maken heeft met camouflage is inmiddels wel duidelijk. De kleurverandering is verder een uiting van verschillen in lichtintensiteit, temperatuur, gezondheid, emotionele gesteldheid en hormonen. Een kleurverandering kan binnen enkele seconden plaatsvinden. De gespecialiseerde kleurcellen liggen in vier lagen onder de transparante huid. De buitenste laag wordt gevormd door cellen met rode of gele kleurstof. Onder deze laag bevinden zich twee reflecterende lagen. De een reflecteert wit licht, de ander blauw licht. Daaronder ligt nog een laag cellen met bruine kleurstof. De kleurveranderingen ontstaan door wijziging in vorm en grootte van de verschillende cellen en verplaatsing van de kleurstoffen binnen de cellen. Daarnaast bepalen ook de reflecterende lagen welke kleur wordt getoond.

Blijdorp heeft op dit moment één soort kameleon in de collectie, de Jemen kameleon (Chameleo calyptratus). Op dit moment zijn er een mannetje en een vrouwtje te zien. Het mannetje kan een lengte bereiken van 50 centimeter. Het vrouwtje groeit tot maximaal 35 centimeter. Zij zijn gehuisvest in de Rivièrahal, naast de longvissen (zie Vriendennieuws 2002-4) en tegenover de Komodovaraan. Wanneer Sandra gevraagd wordt naar haar eerste ingeving wanneer we spreken over de kameleon zegt ze "schitterende dieren maar mede door hun stressgevoeligheid zijn kameleons in het algemeen niet altijd even gemakkelijk te houden of te kweken ." Het verblijf van de Jemenkameleons in de Rivièrahal is vanwege die stressgevoeligheid in tweeën gedeeld door een tussenschot. De twee dieren zijn zo in staat om uit elkaars gezichtsveld te ontsnappen.

Voortplanting De mannetjes bezetten territoria, waarin de vrouwtjes vrij mogen komen. Over het algemeen zijn kameleons echter weinig sociaal en hebben zij sterk de behoefte om aan elkaars gezichtsveld te ontsnappen. Het ontsnappen aan elkaars gezichtsveld en daarna elkaar weer opzoeken is bovendien goed voor het opwekken van de paringsdrift. Het mannetje paart met alle vrouwtjes die in zijn territorium komen . Er bestaan levendbarende (wel eieren, maar deze komen uit in het lichaam) en

dan om het aanbieden van dode ratten of muizen . De meeste wurgslangen krijgen echter levende ratten of muizen . Het voeren van slangen gebeurd niet op een vast tijdstip en zal daardoor aan veel bezoekers onopgemerkt voorbij gaan."

De kameleon Kameleons vormen een aparte familie van hagedissen. Er zijn ongeveer I 00 soorten. Zij komen grotendeels voor in Afrika, ten zuiden van de Sahara en in Madagaskar. Eén soort komt ook voor in Zuid-Spanje. In Blijdorp is de Jemenkameleon te zien. Hij heeft zijn natuurlijk verspreidingsgebied in West-Jemen en Saoedi-Arabië. Hier leven zij in zogenaamde wadi's, riviervalleien met stukken groene begroeiing. In sommige van deze valleien is het klimaat woestijnachtig, met droge winters en af en toe extreme kou. In het noorden van Jemen is het kli maat veelal subtropisch tot tropisch.

Wie herkent deze Blijdorp bewoner?? Kijk voor /ret jlliste alltwoord op de lIIebsite:llllllw.vrimdellvallblijdorp.1I1 oJ ",ac/a tot /ret vo/gellde 1II/111111er van Vrie"detllliellws.

Verder verlangen Jemenkameleons, naast voldoende klimmateriaal naar schuilmogelijkheden, warmte, een afwisselende voeding bestaande uit krekels, sprinkhanen, maar ook groente, fruit en fiscusbladeren, bestrooid met extra vitaminen/mineralen . Zij worden ook door particulieren gehouden en er wordt regelmatig met ze gefokt. Soms hebben ze zich zo goed gecamoufleerd dat ook de verzorger ze met moeite kan ontdekken. Gelukkig zijn het een beetje gewoontedieren en hebben ze een vaste slaapplaats/verstopplaats in hun terrarium , Dat maakt het zoeken eenvoudiger. Binnenkort worden in de aangrenzende verblijven ook kameleons gehuisvest en wordt er aan deze diersoort d.m.V. educatie meer aandacht besteed.

I

foto: Theo van de Velde

Tekst: Theo van de Velde

De Europese mol

Mollen mollen

Onbekend maakt onbemind. Maar wat je niet ziet wekt meestal wel de nieuwsgierigheid op. We hebben het over de mol. Een dier dat men zelfs in dierentuinen liever kwijt dan rijk is. Een dier dat nuttig is in de natuur en dat de meeste mensen nog nooit in levende lijve gezien hebben ... Mollen komen in Europa en het noorden van Azië algemeen voor. Ze leven niet in Ierland en Noorwegen en ze komen nauwelijks voor in Finland en Zweden. In het noordoosten van Noord Amerika komt de variant de stermol voor, in zuidoost Azië de Aziatische mol en in Zuid Europa van Portugal tot en met Turkije leeft de blinde mol. De gewone mol is een fluweelzacht, bolrond diertje. Het lichaam van de mol is prachtig aangepast aan het leven onder de grond. Hij is ongeveer 12 tot 16 cm lang, zij is iets kleiner. Ze hebben een knotsachtig staartje van 3cm. De ogen zijn slecht ontwikkeld, het gehoor en reuk zijn de belangrijkste zintuigen. De uitwendige oren zijn niet meer dan een ribbeltje. Daarnaast vertrouwen mollen op hun tastorganen en zijn in staat om 'op afstand' te

voelen door lichte trillingen op te vangen. Dat doen zij met duizenden papillen, de orgaantjes van Eimer. De meeste daarvan bevinden zich op de snuit, maar ook op de rest van het lijf en zelfs op de staart. De vacht bestaat uit haren die recht uit de huid groeien, wat ook nodig is om in beide richtingen door de gangen te kunnen kruipen. De voorpoten vallen deels in huidplooien, hebben vijf tenen met sterke nagels en een extra botje om de klauwtjes breed te kunnen gebruiken. De achterpoten zijn niet zo sterk als de voorpoten, maar zeker niet zwak ontwikkeld.

F Mollen zijn insecteneters. Het hoofdvoedsel bestaat uit regenwormen. Ook eten ze insecten, rondwormen en plantenaaltjes, die een plaag voor de landbouw kunnen zijn. Eén mol eet per jaar tussen de 18 en 36 kilo voedsel. Hij jaagt en eet dag en nacht in perioden van 4'12 uur, afgewisseld door een rustperiode van 3 1/ 2 uur. Doorgaans wordt een mol niet ouder dan drie jaar en is na een jaar volwassen. Een mol kan niet lang zonder voedsel. Dit veroorzaakt ook het rusteloze karakter van het diertje. Vindt hij meer wormen dan hij kan opeten, dan legt hij soms een voorraadje aan op een speciale manier. De mol vangt een regenworm, die hij de kop afbijt. Deze worm blijft desondanks gewoon leven maar kan zich niet meer oriënteren . Daarna legt de mol een knoop in de worm en stopt hem in de voorraadruimte. Als de

mol de verzamelde wormen later niet allemaal opeet dan groeit bij de worm na ver__ 1 . __ L::

Gevaarlijke jeugd De jonge molletjes die op zoek gaan naar ___ .-: .... __ ............. ; .. "" ... i •• .......,.

h ...o""on rol-:llt"i,o( \/~ol

De metro verlaat Spijkelllsse met een geluid van aanlopend Üzer. jeffrey stootte gUItig met zijn sleet l' koffer~e de laploptas van zijn bU\II'lllan aan. De dertigplusser keek geschrokken orn en veegde zijn ,>tropdas recht. In gedachten was hij al schadeclamls aan het afllandelen. 'Mogge:groette hij routinematig tcrug. 'b het nog ge lukt gisteren?' 'Dat wect ik nog niet. je Zlct ze niet hè?'zel jeffrey. I lij twütèlde of hij een succesverhaal zou vcrtellen of de waarhcld zeggen ell ~~erp cen.ste.el~e b.I,i~ op de lap~optas. " ,-

~ , -~- , ---'l'-----,

...,

.... M

\11

t).()

C

.-t).() .-N ..~

~ Ut

CU s.. -C

E

0

~

CI.l

...,0 CI.l

."

.5 ~

0 0

E 0 ~ ~

'It I

0

Q

ê

Q

CI.l

C

ei.

~

~

I),()

c CI.l CI.l c :~ CI.l 25 N

.c ~

CI.l

~

.

~

~

:a

::s

C CI.l

.t:

CI.l

~

~ c

~

0-

M

(I) ~ (I)

0

M

.D

c c

GI

DO GI

~

DO GI

'ti

::l

0

~

'6

c:

> GI

lil

c:

(I)

lil

~

\11

~

0

\11

::s ...,::s

0 IZ:

0..

."

."

t::

~ c

l

CI.l N CI.l

C CI.l

'ti ~ GI

id

~

..... > ~

c

."

\11

CI.l > ·2

I),()

I

E cu

0

0

·S

~

I),()

c c

l

-0 -0

....-0

~

L:

> GI

.ê...: ~

0

GI

-=....

DO

GI

E E

::l

c :J

"0

.... Cl)

GI

...

~

~

::l GI

Z


I

-0

::l

c:

~

Q.

iIi

"0

'" '3

Vi

~

"0

~

L:

E E

Cl)

~ ~

GI

DO

"0

Ê::l

~


0

~0

a..

c

ë 0

S(I)

' iij

~

uJ

E

co '" -,.

e (3

ru

rr'Otlerl

De mol vergroot meestal een deel van een gang om een ovale nestruimte te maken. Zij bekleedt het met gras, twijgen en bladeren. Vrouwtjes lokken de mannetjes met een hoge fluittoon. Mannetjes en vrouwtjes zijn slechts bijeen tijdens de paring in eind maart/ begin april. De draagtijd is 5-6 weken, dan worden de 2 tot 7 jongen kaal en blind geboren. Na twee weken komt de vacht door en na 22 dagen gaan de ogen open. Het molletje wordt 4 à 5 weken gezoogd, blijft nog twee weken in het gangenstelsel van zijn moeder en trekt dan de wijde wereld in.

g~t:11

"'Vt::~dll~

Iln;::CI

IrC::ULI'c;;:JI,

UG."

zullen de aanwezige mollen na drie jaar uitsterven als ze van hetzelfde geslacht zijn. U kunt dit zien aan het gangenstelsel. De vrouwtjes maken s-bochten in hun gangen en de mannetjes hoekige rechte gangen. Waarom weet tot dusver niemand. Een tweede mogelijkheid is: laat de diertjes gewoon zitten en hark regelmatig de molshopen glad. Is nog goed voor de grond ook! Waarschijnlijk had u toch al niet de prijs voor de mooiste tuin gekregen.

Als ik nu nog één nieuwe zic dan stop ik de slang in de gang en spuit ik hem er met 50 bar druk als een kanonskogel UiL .. ' 'Als dat lukt dan wil Ik cr ook één~e van je overnemen .. ,,' De metro rijdt de tunnel in, het gelUid neemt toc. ZWÎjgzaam staan Jeffrcy en de buurman naast elkaar te schommelen. Als de passagiers aan het eind van de tunnel buitcnkomen, staat er hopelijk niet iemand met een schop klaar ..

cu

...

...~

~

0

c

0

\I)

I

Tekst: Theo van de Velde

Foto: Theo van de Yelde

De Europese mol

Mollen mollen

Onbekend maakt onbemind. Maar wat je niet ziet wekt meestal wel de nieuwsgierigheid op. We hebben het over de mol. Een dier dat men zelfs in dierentuinen liever kwijt dan rijk is. Een dier dat nuttig is in de natuur en dat de meeste mensen nog nooit in levende lijve gezien hebben ... Mollen komen in Europa en het noorden van Azië algemeen voor. Ze leven niet in

voelen door lichte trillingen op te vangen. Dat doen zij met duizenden papillen, de

Iprl::lnrf pn Nn("\nAllQoon on

........ __ ... _ .. :_ ...

.,.0

t,"t"'\""ann ..........

I

~.

__ 1:::.: ___

r'\ _ _ _ _

Ete.

neen.

Mollen zijn insecteneters. Het hoofdvoed-

mol de verzamelde wormen later niet allemaal opeet dan groeit bij de worm na verloop van tijd zijn kop weer aan en kan hij ontsnappen.

Gan e

Vereniging Vrienden van Blijdorp Antwoordnummer 30555 3030 WB Rotterdam

lS

elsel

Het jachtgebied van de mol is ongeveer 450 m2. Zijn gangen graaft hij op verschillende diepten. De mollen verplaatsen zich vaak door de oppervlaktegangen. Deze liggen slechts enkele centimeters onder de grond . Op een diepte van 10 tot 15 cm graaft hij meestal zijn permanente gangenstelsel. Daaronder op ongeveer 30cm ligt meestal een tweede netwerk. Deze gangen zijn door verticale gangen met elkaar verbonden. Van hieruit gaan er afhankelijk van de grondsoort en vochtigheid gangen naar een diepte van soms 120cm. Vaak is er een gang die tot het grondwater loopt en die ook dient voor afwatering. De aarde die de mol met het graven kwijt moet, wordt naar de oppervlakte getransporteerd en vormt de welbekende molshoop.

Blij

0

p

In Blijdorp vormt de mol doorgaans geen probleem . Momenteel vind je alleen aan de kant van de spoorlijn bij de Saoedische oryxen een aantal molshopen. Daar doen ze weinig kwaad. In de meeste weiden hebben de mollen niet veel te zoeken. Soms omdat de ondergrond niet geschikt voor ze is en soms omdat de grazers doorlopend de gangenstelsels plat zouden trappen. Ook de verharde paden en de slootjes zijn barrières.

K aamkame De mol vergroot meestal een deel van een gang om een ovale nestruimte te maken. Zij bekleedt het met gras, twijgen en bladeren . Vrouwtjes lokken de mannetjes met een hoge flUittoon. Mannetjes en vrouwtjes zijn slechts bijeen tijdens de paring in eind maart! begin april. De draagtijd is 5-6 weken, dan worden de 2 tot 7 jongen kaal en blind geboren . Na twee weken komt de vacht door en na 22 dagen gaan de ogen open. Het molletje wordt 4 à 5 weken gezoogd, blijft nog twee weken in het gangenstelsel van zijn moeder en trekt dan de wijde wereld in.

Gevaarlijke jeugd De jonge molletjes die op zoek gaan naar een eigen territorium, brengen relatief veel tijd door aan de oppervlakte. Daar vallen ze vaak ten prooi aan bos- en kerkuilen, reigers, dassen, wezels, ratten, vossen en katten. In bepaalde tijden van het jaar bestaat het voedsel van de kerkuil voor 50% uit mollen! In Oost-Europa vormen mollen het hoofdvoedsel van onder andere boommarters.

De mens en de mol Het lijkt wel of Linda de Mol de enige populaire mol is. Een bezoek op het internet leert al gauw dat er tientallen sites zijn die iets over mollen vertellen . Negen van de tien gaan echter over de bestrijding. De vindingrijkheid op dit gebied kent nauwelijks grenzen. Nog steeds zijn de klemmen erg in trek, wat jammer is, omdat het dier daarin erbarmelijk om het leven komt. Vergif wordt ook nog steeds aangeprezen, maar kan eigenlijk alleen door erkende bestrijdingsbedrijven gebruikt worden. Er is altijd een risico dat een al vergiftigde mol in de klauwen komt van de wel geliefde huiskat of door de hond gevangen wordt. Tegenwoordig worden er ook lokstoffen aangeboden waarmee een mol in een zogenaamde kokerval wordt gelokt. Hij kan dan gezond en wel elders uitgezet worden. Ook succesvol zijn pinnen die in de grond worden gestoken en boven de grond windvangen. De trillingen die zodoende veroorzaakt worden verjagen soms de mollen. Voor twee alternatieven vraag ik toch uw aandacht: als u uw tuin kan afscheiden door b.V. in de grond gewerkt gaas zodat nieuwe mollen geen toegang meer hebben, dan zullen de aanwezige mollen na drie jaar uitsterven als ze van hetzelfde geslacht zijn. U kunt dit zien aan het gangenstelsel. De vrouwtjes maken s-bochten in hun gangen en de mannetjes hoekige rechte gangen. Waarom weet tot dusver niemand . Een tweede mogelijkheid is: laat de diertjes gewoon zitten en hark regelmatig de molshopen glad . Is nog goed voor de grond ook! Waarschijnlijk had u toch al niet de prijs voor de mooiste tuin gekregen.

De metro verlaat Spijkenisse met een geluid van aanlopcnd ijzer. Jeffrey stootte guitig met zijn sleetse kotTertje de laptoptas vall zijn buurman aan. De denigp lusser keek geschrokken om en veegde zijn stropdas recht. In gedachten was hU al schadeclall11s aan het aDlandelcn. 'Mogge,'groette hij rou tinematig terug. 'Is het nog gelukt gisteren?' 'Dat weet ik nog niet. Je ziet ze niet hè?'zei JdTrey. II,j twijfelde ofhij een succesverhaal zou vcrtelIelI of de waarheid zeggen cn wierp een stccbe blik op de laptopta ·. 'Nou, ik denk dat ik het IJU wel voor elkaar heb. Ik heb in elke molshoop een gasp<1troon gestopt; ze hebben een zware pijp gerookt hoor.' I lij keek erbij al~of hij zeker was de viJ'md ccn zwaar verlie .. tc hcbbcn tocgebracht. 'Dic nicuwe Corsa van 26 heeft er ook zo'n last van. I lij zci laarst dat'tic hooptc d,lt zc mct die rcgell allemaal zouden vcr:lI1ipen.' Buurman glimlachte mil1zaam. 'Gi,teren probccrde hij glasscherven in alle gangen te ~toppen, maar dat helpt ook nlcts. llij van nL1mmcr 14, dat hoekhuis met die I'eugeot 307, daar zatcn zelfs gangcn llnch.'r de leistcnen van zijn terra. ! Toen Zijll vrouw V,l1I de weck dc ramcn zeemde, hrak ze met de trap cell tcgd! Nu hccft hij in alle gangcn oude hobby11le~cs gezet ... .' ' Is zcker een lea.,c-auto die 307 ... ?' zci JdTrey. Onwdlekcurig ruo,tte zijn blik weer op dc laptoptas. 'Die mesjes verrocstcn h1l1nen cen dag. Daar snijden zc zich echt niet aan opcn .. .' 'Bij ons SChlllll aan de overk:lIlt,' zei buurman, ell zijn emhousi,lsnK over het ondcrwcrp groddc zichtbaar, 'hceft Rob, van dic Golf CTI, cr vorige week t:én met cen schop 111 tweeën geslagen. Krccg hij nog ruzie mct zijn vrouw óók, maar ja, zij i., l'cn vcgetariër.' 'Zouden zc daar nou gCl'n vergif voor hebben? Ze kunncn van allcs uitvindelI, maar ccn simpelllliddel tegen mollen heb je niet.' 'Nec, dat is logl eh.' de vcrzekeringslllan ill hem werd wakker, 'ze ctcn alleen maar levcndc worlllcn cn insectel1, dlls dat kan nict. En vergif dat bij aanraking dodelijk is, kun je llIet vrIJ vcrkopcn. Levcnsgevaarlijk, wat dachtjc van de productaamprakclijkheld? Maar wat doe jij nou als die rookp,ltronCll van jc ook lIieL gcholpen hebben?' Er scheen een flauw ochtendzoll1lctic over dc n.Unhaven, gedrang bij dc deuren. Jeffrey schoot" wat met zUn koffertic .. . 'Ik hcb nog wat achter dc hand. In ons magazijn in de Spaanscpolder staan nog cen paar afgekeurde brandblussers, dic mag ik meenemen. Als ik nu nog één nieuwe 111olshoop zie dan stop ik dc slang in de gang en spuit ik helll er met SU bar druk als eell kanonskogcl lilt .. .'

'Als dat lukt dan wil ik cr ook t:éntjc van je overnemen ... .' De metro rijdt dc tunnel in, het gdLlld ncemt toe. Zwijgzaam staan Jct"t"rcy ell de buurman naast elkaar te schommclen. Als de passagiers aan het èind van dc tunnd buitenkolllell, staat cr hopclljk nlct iemand met ccn schop kbJr ...

Jubileumreis naar New Vork

/

2

3

Zoo's! Bij een speciaal jaar hoort een speciale reis! De Vereniging Vrienden van Blijdorp wil in 2003 een Vriendenreis organiseren naar New York . Wist u dat New York vijf dierentuinen heeft? Naast de wereldberoemde Bronx Zoo zijn er het Prospect Wildlife Park in Brooklyn met meer dan 400 dieren verdeeld over 80 soorten dat in 1993 voor $37 miljoen is gere-noveerd. Bronxzoo We kunnen een bezoek brengen aan het Wildlife Center (vooral gericht op de Noord- en Zuidamerikaanse natuur) en de Botanical Gardens in Queens. Natuurlijk wilt u een bezoek brengen aan Central Park. Ook daar bevindt zich een Zoo and Wildlife Center met 1400 dieren in 130 soorten, een tropisch regenwoudverblijf met vogels, apen, reptielen en amfibieën en een Antarctisch verblijf met pinguins. Aquariumliefhebbers kunnen terecht in het New York Aquarium op Coney Island. De meeste tijd zullen we waarschijnlijk doorbrengen in de beroemde Bronx Zoo, de grootste stadstuin van de Verenigde Staten met wereldberoemde verblijven als het Congo Gorilla Forest, met onder meer (23!) gorilla's, mandrilIs en okapi 's. Maar u kunt ook genieten van sneeuwluipaarden en een grote savanne. Meer informatie over alle New Yorkse tuinen vindt u op: www.bronxzoo.com

Programma Het wordt een andere meerdaagse reis dan u van ons gewend bent. Eenmaal in New York wilt u natuurlijk ook uw eigen programma samenstellen . In New York is zoveel te zien en te doen dat het ons niet zinvol (en waarschijnlijk ook niet mogelijk) lijkt om een standaardprogramma aan te bieden. U zult dus veel vrijheid hebben. Bij voldoende belangstelling regelen de Vrienden de reis, het hotel en het bezoek aan de tuinen . Wij zullen natuurlijk ons best doen om in de tuinen een speciaal programma te regelen, waarbij u wordt geïnformeerd over zaken die voor gewone bezoekers onbekend blijven . Ook kunnen wij bemiddelen om vooraf kaartjes te reserveren voor bijvoorbeeld de musicals op Broadway. U bepaalt echter in hoge mate zelf uw daginvulling. U moet niet rekenen op constante begeleiding.

Kosten De vliegreis Amsterdam-New York v.v. komt op ongeveer 450 euro (inclusief belastingen en toeslagen). Overnachting in New York is duur. We gaan uit van een goed en niet te duur hotel op Manhatten, met douche en toilet op de kamer, telefoon, Tv, koffieshop, zwembad en fitnessruimte. De kosten per nacht zijn afhankelijk van met hoeveel mensen u de kamer wilt delen. Een eenpersoonskamer kost 180 euro per nacht. Twee personen die een kamer delen betalen 90 euro per persoon per nacht. Drie personen 66 euro en vier personen 53 euro per persoon per nacht. U kunt het dus zelf goedkoper maken. Het gaat hier overigens om prijzen inclusief ontbijt. Andere maaltijden moet u zelf regelen . Ook de reis en/of annuleringsverzekering moet u zelf organiseren. Wilt u rustig alles kunnen zien dan moeten we uit gaan van een zesdaagse reis met vier overnachtingen. U kunt zelf de kosten berekenen . Het is niet goedkoop, maar waarschijnlijk wel bijzonder. Een trip die u anders wellicht nooit zult maken.

Reserveren We kunnen in New York niet op het laatste moment reserveren . Als u mee wilt moet u voor I april reageren. U kunt reserveren door voor 1 april 100 euro

over te maken naar postbankrekening 1357803 tnv Vrienden van Blijdorp, Rotterdam. Verder moet u per brief, fax of email drie zaken aangeven: I. Met hoeveel personen u een kamer wilt delen. 2. Of u die personen al heeft georganiseerd of dat u de Vrienden vraagt een indeling voor te stellen. 3. Of u vooraf van de mogelijkheid gebruikt wilt maken om kaartjes te reserveren. Wij zorgen in dat geval voor een brochure/ bestellijst. Houdt u er rekening mee dat een kaartje 2e rang op Broadway tussen de 80 en 140 euro kost per persoon . De eerste week van april beslissen we of er voldoende belangstelling is om de reis door te laten gaan. Bij annulering ontvangt u natuurlijk uw 100 euro terug.

Noorder Dierenpark te Entnten

1

.9 Inaart 2003, 11.00 - 12.30 uur. WinterlezingJuul van Dam :Bot~nische projec'têJl .rf

I

'

11' t/lit 16 oktober 2003, i naar New Vork .Tl

q~l?i1eumreis

I .

1

. '

.

our Te st: Angeline Peters en Alex Schouten Met nlc 11: Martin van Wees , assistent-curator in Diergaarde Blijdorp

••

IJ

Amoer?

het vrouwtje Kumura alleen achter. Zielig is dit niet, omdat Amoerpanters in het wild solitair leven. Toch werd besloten Leo terug te halen naar Rotterdam, maar dit bleek geen gelukkige beslissing. In een kort gevecht beet hij moeder Kumura dood. Na het vertrek van Leo werd het verblijf sinds

van een Chinese panter die in de jaren '60 in het fokprogramma was opgenomen. Ook de Blijdorpse Kumura en Komeet waren geen raszuivere Amoerpanters. Om het Europese fokprogramma te redden is toen een belangrijke beslissing genomen. Amoerpanter-hybriden met minder dan

kunnen leven en zich voortplanten zal uitwisseling tussen de twee populaties mogen plaatsvinden . Op de website van Stichting Tigris (www.web.inter.nl.netlusers/tiger) kunt u meer lezen over de activiteiten en natuurlijk over de Amoerpanter zelf.

Voedselaanbod

In april is het 10 jaar geleden dat het door de Vrienden gesponsorde verblijf van de Amoerpanters is geopend . Blijdorp was druk bezig met het Masterplan en een nieuw amoerpanterverblijf paste prima in het 'nieuwe' werelddeel Azië . Samen met Martin van Wees, roofdierverzorger, blikken we terug op 10 jaar Amoerpanters en praten we over de toekomst van deze prachtige roofdieren. Verblijf nog steeds prima! Nadat de Vrienden f 300.000,- gespaard

de dieren ook daar alle rust kunnen krijgen .

hadden voor het nieuwe verblijf van de Amoerpanters werd in maart 1992 de eerste paal geslagen. Tijdens de Algemene Ledenvergadering van de Vrienden in 1993 volgde de feestelijke opening. Op de vraag aan Martin van Wees of het verblijf na 10 jaar nog steeds voldoet volgt een resoluut antwoord : Ja! Bij het ontwerp van het verblijf heeft men zoveel mogelijk rekening gehouden met het natuurlijke gedrag van de dieren. Ze leven solitair en dulden alleen tijdens de paartijd een partner in het territorium. Er zijn dan ook 2 buitenverblijven waarvan alleen het grootste voor het publiek is te zien. De binnenverblijven zijn in 6 afzonderlijke ruimtes te verdelen zodat

In de loop van de tijd zijn een paar kleine wijzigingen aangebracht. De beplanting bleek niet bestand tegen de ruige Amoerpanters en is vervangen . De dieren vinden het namelijk heerlijk de nagels in hout te zetten en alles met hun urine te markeren . Bovendien viel de zichtbaarheid van de dieren af en toe wat tegen. Bij warmer weer lagen ze achterin bij de rotsen in de schaduw. Met het aanleggen van beschaduwde ligplekken in zicht van het publiek en het aanpassen van de 'wandelroutes' staan de bezoekers nu regelmatig oog in oog met deze fantastische roofdieren. Maar behalve deze aanpassingen is het verblijf nog steeds ' up-to-date '.

De Amoerpanters krijgen zo'n 5 kg vlees en pens per dag. Als dat in één groot stuk wordt aangeboden , slepen de dieren dat naar een ligplek. Daar blijven ze dan rustig de hele dag liggen knabbelen , met een beetje pech uit zicht van het publiek. Door meerdere keren per dag kleinere stukken vlees te geven, blijven de dieren actief. Het meest spectaculair is natuurlijk de 'vleeshaak' . Dit is een katrol recht voor één van de kijkplekken . Hier wordt regelmatig een groot stuk vlees aangehangen , zo'n 2 meter boven de grond. Het is prachtig om te zien hoe een Amoerpanter zijn 'bewegende prooi ' besluipt en bespringt. Hij kan zo enige tijd bezig zijn met het bemachtigen van zijn eten. Een fantastisch schouwspel voor het publiek en een prima manier van gedragsverrijking voor de dieren.

Vereniging Vrienden van Blijdorp Antwoordnummer 30555 3030 WB Rotterdam

Een stukje geschiedenis Het vrouwtje Kumura en het mannetje Komeet waren samen met hun twee laatste jongen uit 1992 de eerste bewoners van het nieuwe verblijf. Beide ouderdieren waren al enige tijd in Blijdorp en hadden al diverse jongen gekregen. Ook in het nieuwe verblijf werden jongen geboren, waarvan helaas een aantal dieren overleed aan epilepsie. Dit was het begin van een mindere periode. In 1997 hadden Komeet en zijn zoon Nun fikse ruzie, waarbij bij Komeet een nekwervel verschoof en de dierenarts besloot het dier te laten inslapen. Nadat Nun aan een epileptische aanval was overleden en kort daarvoor zijn broer Leo naar een andere dierentuin was gegaan, bleef

maatregelen genomen in het natuurlijke leefgebied van de Amoerpanters . De activiteiten die door Tigris gefinancierd worden variëren van het opzetten van anti-stropers eenheden en een bijdrage leveren aan een educatie en rehabilitatiecentrum tot het schadeloos stellen van veehouders die vee aan de panters verloren hebben. Bovendien ondersteunt Tigris het gereedmaken van een nieuw gebied voor het uitzetten van in dierentuinen geboren Amoerpanters. Zo ontstaat een tweede populatie Amoerpanters naast de al bestaande populatie. Pas als de uitgezette dieren zelfstandig

Foto: M.Rijlaarsdam

hele zaak moeten heroverwegen. We kunnen hierbij volgens Martin van Wees denken aan het omwisselen van het vrouwtje of zelfs kunstmatige inseminatie. Als dit Vriendennieuws bij u op de mat ligt zal de verzorgers duidelijk zijn of de dieren alsnog succesvol bij elkaar zijn geweest, er paringen zijn geweest en of Nouschka eventueel zwanger is. Nu maar hopen dat de amoureuze gevoelens groot genoeg zijn en dat we in de zomer jongen zullen zien . Want zoals gezegd is nieuwe aanwas in het fokprogramma hard nodig.

L'Amo r Te :sr. Angeline Peters en Alex Schouten Mer dlln" IIl1n: Martin van Wees, assistent-curator in Diergaarde Blijdorp

••

IJ

e Amoer?

het vrouwtje Kumura alleen achter. Zielig is dit niet, omdat Amoerpanters in het wild solitair leven. Toch werd besloten Leo terug te halen naar Rotterdam, maar dit bleek geen gelukkige beslissing. In een kort gevecht beet hij moeder Kumura dood. Na het vertrek van Leo werd het verblijf sinds eind 1999 bewoond door lynxen.

Amoerpanters of niet?

_. :::J

(I)

0

::s ~lil

,..

,..I»Dl Cl' I» I

Cl

ä'

..!... Ol

I>l ::l

,...

::l

c

3 3

Cl CD cr 0 0 ~

CD 0-

m

:3

~

~

~

ö' 0

::l

""tl

0 ~

n

0 0-

!1!

~

Cl. I»

o

m

OQ

CD CD

CD

<

~

iii=

... Cl. ~

a: 3

I» I»

r:n

Cl

.,::t

Q ~

:r

I» "ti

.c

~

~

3

<0 ~

~

CD

:1

IN

~

(ó !'!

z

~

c

IN

~

~ 0-

t-

0

::l

"

~

~

I»

Q.

S CD

~

o

3 Ö ~ CD

::l

0-

~.

~

0

::l

I» I»

CD CD

::!

3

:3

::l I>l

n n

CD

"óQ

I

~.

~ Cl

en

n :r _. --.. ~

., S» S»

~

0 I .j:o.

...,Cl' Cl' Cl'

..., IN

Amoerpanters werd in maart 1992 de eerste paal geslagen. Tijdens de Algemene Ledenvergadering van de Vrienden in 1993 volgde de feestelijke opening. Op de vraag aan Martin van Wees of het verblijf na 10 jaar nog steeds voldoet volgt een resoluut antwoord: Ja! Bij het ontwerp van het verblijf heeft men zoveel mogelijk rekening gehouden met het natuurlijke gedrag van de dieren. Ze leven solitair en dulden alleen tijdens de paartijd een partner in het territorium. Er zijn dan ook 2 buitenverblijven waarvan alleen het grootste voor het publiek is te zien. De binnenverblijven zijn in 6 afzonderlijke ruimtes te verdelen zodat

wijzigingen aangebracht. De beplanting bleek niet bestand tegen de ruige Amoerpanters en is vervangen. De dieren vinden het namelijk heerlijk de nagels in hout te zetten en alles met hun urine te markeren. Bovendien viel de zichtbaarheid van de dieren af en toe wat tegen. Bij warmer weer lagen ze achterin bij de rotsen in de schaduw. Met het aanleggen van beschaduwde ligplekken in zicht van het publiek en het aanpassen van de 'wandelroutes' staan de bezoekers nu regelmatig oog in oog met deze fantastische roofdieren. Maar behalve deze aanpassingen is het verblijf nog steeds ' up-to-date ' .

Komeet waren samen me! nun twee laatste jongen uit 1992 de eerste bewoners van het nieuwe verblijf. Beide ouderdieren waren al enige tijd in Blijdorp en hadden al diverse jongen gekregen. Ook in het nieuwe verblijf werden jongen geboren, waarvan helaas een aantal dieren overleed aan epilepsie. Dit was het begin van een mindere periode. In 1997 hadden Komeet en zijn zoon Nun fikse ruzie, waarbij bij Komeet een nekwervel verschoof en de dierenarts besloot het dier te laten inslapen. Nadat Nun aan een epileptische aanval was overleden en kort daarvoor zijn broer Leo naar een andere dierentuin was gegaan, bleef

Hoewel de lynxen zeker niet misstonden in het verblijf heeft Blijdorp besloten de Amoerpanters de eer te gunnen. De reden dat Blijdorp met de Amoerpanter fokte bestaat immers nog steeds: hij is met uitsterven bedreigd! In hun natuurlijk leefgebied, de Amoer-Ussuri regio op de grens van Rusland en China, bleken nog maar zo'n 45 dieren te leven. Deze dieren zijn onderling allemaal verwant. Om de soort niet te laten uitsterven is het noodzakelijk het aantal dieren in het wild uit te breiden met panters die in dierentuinen zijn geboren. Voorwaarde is wel dat de uit te zetten dieren van dezelfde ondersoort zijn. Dat klinkt logisch, maar in het verleden zijn diverse 'missers' gemaakt in de fokprogramma's. Een aantal panters zoals de Chinese panter en de Amoerpanter lijken qua uiterlijk veel op elkaar. De kleine verschillen hebben onder andere te maken met het leefgebied . Zo heeft de Amoerpanter een dikke, langharige wintervacht omdat de winters in hun leefgebied bitterkoud zijn. Eigenlijk kan alleen DNA-onderzoek zekerheid geven over de ondersoort. Genetisch onderzoek van alle panters in Europese dierentuinen eind jaren '90 toonde aan dat er toen geen enkele raszuivere Amoerpanter was! Het waren allemaal hybriden die genetisch materiaal hebben

van een Chinese panter die in de jaren '60 in het fokprogramma was opgenomen. Ook de Blijdorpse Kumura en Komeet waren geen raszuivere Amoerpanters. Om het Europese fok programma te redden is toen een belangrijke beslissing genomen. Amoerpanter-hybriden met minder dan 10% genetisch materiaal van een andere ondersoort kunnen toch in het fokprogramma blijven. Slechts 30 van de oorspronkelijke 224 dieren in Europese tuinen voldoen aan deze voorwaarde. Uit een Noord-Koreaanse dierentuin zijn via Rusland en het toenmalige Oost-Europa een aantal raszuivere Amoerpanters naar West-Europa gehaald. Zij vormen nu samen met de 30 ' goede ' hybriden de uiterst smalle basis van het Europese fokprogramma. Door gerichte fok zal bij de nakomelingen het percentage genetisch materiaal van de Chinese ondersoort steeds lager worden. Met andere woorden elk jong dat geboren wordt is weer een stapje dichterbij bij raszuivere Amoerpanters. Dit is belangrijk omdat voor het uiteindelijk doel: het uitzetten in het wild, alleen raszuivere dieren geschikt zijn.

Tigris Behalve het fokprogramma om het aantal Amoerpanters te vergroten is bescherming van wilde Amoerpanters en hun leefgebied uiteraard zeer belangrijk. Via de stichting Tigris draagt Blijdorp hieraan bij. Naast een vaste jaarlijkse bijdrage organiseert Blijdorp speciale roofdierdagen waarvan de opbrengst naar Tigris gaat. Voor 2003 staan wederom een aantal van deze speciale dagen op het programma. Tigris richt zich op het behoud van Aziatische grote roofdieren. waaronder de Amoerpanter. In samenwerking met andere internationale natuurbeschermingsorganisaties en lokale overheden zijn de afgelopen jaren allerlei maatregelen genomen in het natuurlijke leefgebied van de Amoerpanters. De activiteiten die door Tigris gefinancierd worden variëren van het opzetten van anti-stropers eenheden en een bijdrage leveren aan een educatie en rehabilitatiecentrum tot het schadeloos stellen van veehouders die vee aan de panters verloren hebben. Bovendien ondersteunt Tigris het gereedmaken van een nieuw gebied voor het uitzetten van in dierentuinen geboren Amoerpanters. Zo ontstaat een tweede populatie Amoerpanters naast de al bestaande populatie. Pas als de uitgezette dieren zelfstandig

foto: M. Rijlaarsdam

kunnen leven en zich voortplanten zal uitwisseling tussen de twee populaties mogen plaatsvinden. Op de website van Stichting Tigris (www.web.inter.nl.net!users/tiger) kunt u meer lezen over de activiteiten en natuurlijk over de Amoerpanter zelf.

Toekomstmuziek Of het ooit zal lukken Amoerpanters uit Blijdorp terug te zetten in de vrije natuur is afhankelijk van Bogan en Nouschka. De vierjarige Bogan kwam eind 2000 uit Praag naar Blijdorp. Hij kreeg in het voorjaar van 2002 'gezelschap' van de achtjarige Nouschka uit Leipzig. Bogan is een raszui vere Amoerpanter. Hij stamt af van de dieren die uit Noord-Korea naar Europa zijn verhuisd. Ondanks zijn raszuiverheid heeft Bogan wel een 'schoonheidsfoutje': hij heeft maar één teelbal. Men heeft echter goede hoop dat hij prima in staat zal zijn voor nageslacht te zorgen . Nouschka is een hybride die echter wel aan het fok programma mag deelnemen. Beide dieren hebben nog nooit voor voortplanting gezorgd. Of alles goed zal gaan is dus nog afwachten. Sinds augustus hebben de dieren zicht- en reukcontact. Ze kunnen elkaar zien en ruiken, maar fysiek contact was er tot voor kort niet. Zoals gezegd duiden de dieren alleen tijdens de paartijd (winter en vroege voorjaar) een partner in het territorium. Gedurende de paartijd zijn de vrouwtjes een aantal maal krols. Begin januari zijn de dieren voor het eerst bij elkaar op bezoek geweest toen Nouschka krols was. Het eerste contact verliep op zijn zachtst gezegd niet zo vriendelijk en op de tweede dag is het samenzijn afgebroken omdat de dieren agressief op elkaar reageerden. Voor de komende maanden zullen de verzorgers nog de nodige moeite troosten om het alsnog te proberen, maar als ze zo agressief blijven zal Blijdorp de hele zaak moeten heroverwegen. We kun nen hierbij volgens Martin van Wees denken aan het omwisselen van het vrouwtje of zelfs kunstmatige inseminatie. Als dit Vriendennieuws bij u op de mat ligt zal de verzorgers duidelijk zijn of de dieren alsnog succesvol bij elkaar zijn geweest, er paringen zijn geweest en of Nouschka eventueel zwanger is. Nu maar hopen dat de amoureuze gevoelens groot genoeg zijn en dat we in de zomer jongen zullen zien. Want zoals gezegd is nieuwe aanwas in het fokprogramma hard nodig.

Aanleg Galapagos . foto's: Koos van leeuwen

Tekst: Monique van Leeuwen· Maat Met dank aan: Juul van Dam, botanische afdeling en Edo Visser, reptielenpost Bron: infoborden educatieve dien st Diergaarde Blijdorp

Foto: F.j. van Tiel

Nieuw verblijf voor Rotterdamse reuzen Al jaren droom ik van een reis naar Zuid-Amerika, en met name een bezoek aan de Galapagos-eilanden staat dan hoog op de verlanglijst. Regelmatig mijmer ik bij programma's op National Geographic en Discovery Channel over de interessante plantenen dierenwereld op deze eilanden. Met name de reuzenschildpadden spreken tot de verbeelding. Onlangs is in het Oceanium een nieuw verblijf voor de Blijdorpse reuzenschildpadden in gebruik genomen. Lavastenen, een strandje en Zuid-Amerikaanse beplanting geven een indruk van de natuurlijke leefomgeving van deze reuzen. Als u van het verblijf van de koningspinguïns naar de zee van Cortes wandelt, komt u door een heus scheepsruim. Met een beetje fantasie waant de bezoeker zich in de buik van de 'Beagle'. Dit is het schip waarmee de jonge natuuronderzoeker Charles Darwin van 1831 tot 1836 een reis rond de wereld maakte. Op diverse plekken ging Darwin aan land en verzamelde daar planten, dieren, stenen, fossielen en dergelijke. Het materiaal werd geconserveerd en opgestuurd naar Engeland, waar hij het later kon onderzoeken en beschrijven. In 1835 deed het schip de Galapagos-eilanden aan. De Galapagos is een archipel, een verzameling van eilanden. De eilandengroep ligt 960 km uit de kust van Equador en bestaat uit 13 grote en 108 kleine eilanden . Ze zijn ontstaan door uitbarstingen van onderzeese vulkanen en hebben nooit in verbinding gestaan met het vasteland.

Evolutie De eilanden die zo uit de zee oprezen waren in het begin maagdelijk. Via natuurlijke processen hebben planten en dieren zich op de eilanden gevestigd. Zij pasten zich aan de leefomstandigheden op de eilanden aan. Sommigen ontwikkelden zich tot unieke soorten, die alleen maar op een bepaalde plaats voorkomen: dit noemt men endemische soorten . Bij veel mensen zal bekend zijn dat de dierenwereld van de Galapagos veel endemische soorten kent; denkt u bijvoorbeeld eens aan de Darwinvink. Darwin ontdekte dat de vinkensoorten op de Galapagos-

eilanden sterke overeenkomsten vertoonden met de soorten van het vasteland van Zuid-Amerika. Door de verschillen in leefomgeving en voedsel zijn er echter toch kleine verschillen ontstaan. Ook bij de reuzenschildpadden waren kleine verschillen te ontdekken. De verscheidenheid in leefomgeving op de eilanden varieert van droog laagland tot vochtige hoogvlakten. Daardoor is de vegetatie op de eilanden zeer verschillend. Sommige schildpadden leven van gras, terwijl anderen zich voeden met cactussen. De dieren verschillen daardoor van uiterlijk, en dat is onder andere te zien aan de schilden. Darwin ontdekte op de Galapagos, dat bepaalde omstandigheden al voldoende zijn om dieren te laten evolueren (ontwikkelen) tot andere soorten. De schildpadden kunnen onderling nog wel met elkaar paren en voor nageslacht zorgen. Daarom zijn het geen compleet verschillende soorten, maar spreekt men van diverse ondersoorten.

Unieke planten Darwin is niet alleen belangrijk geweest voor het onderzoek van de dierenwereld van de Galapagos. Hij leverde ook een belangrijke bijdrage aan het verzamelen van planten in dit unieke gebied. Bij veel plantennamen kom je in de wetenschappelijke naam dan ook de toevoeging Darwinii of Galapagos tegen. Darwin verzamelde planten, droogde deze, en nam ze mee naar Engeland om ze te laten onderzoeken en beschrijven. Inmiddels zijn er ongeveer 750 verschillen-

zodat de schildpadden niet bij sappige jonge scheuten kunnen komen.

Schipperen

de soorten bloemplanten bekend van de eilanden! De beplanting op de eilanden komt voor een deel overeen met de beplanting op het vasteland van Zuid-Amerika, zoals in Equador. Men noemt dit inheemse beplanting; dit zijn planten die van nature in een gebied voorkomen. De wind, de zee en ook vogels hebben gezorgd dat zaden van planten op de eilanden terechtkwamen. Een ander deel van de plantenwereld vormen de 'exoten': planten die door mensen naar de eilanden zijn gebracht. Sommige van die soorten zijn bewust naar de eilanden gebracht. Dit zijn gebruiksplanten, zoals voedselgewassen en sierplanten . Andere zijn er onbewust binnengebracht, bijvoorbeeld zaden die met de schepen binnenkwamen . Het overige deel van de planten op de eilanden bestaat uit endemische soorten: planten die alleen maar op de Galapagos voorkomen. Sommige soorten komen zelfs maar op één eiland voor. Evenals bij de dieren ontdekte Darwin kleine verschillen tussen planten op het vasteland en op de diverse eilanden. De verschillen in soorten ontstaan door de unieke omstandigheden op de eilanden. De voorouders van de planten komen van het vasteland van ZuidAmerika. Klimaat en bodem zijn anders dan van het vasteland . Ook het al dan niet aanwezig zijn van bestuivers heeft invloed op de ontwikkeling van planten . Op het vasteland zie je heel ingewikkelde bestuivingsmechanismen tussen planten en dieren. Op de Galapagos zie je die veel minder. Als bepaalde insecten en vogels ontbreken moet je als plant iets anders verzinnen om voor nageslacht te zorgen. Er zijn op de Galapagos dan ook veel 'zelfbestuivers' te vinden. Planten passen zich ook aan de dieren aan, die op de verschillende eilanden voorkomen . Een mooi voorbeeld is een schijfcactus, de Prickly Pear. Op eilanden waar geen schildpadden voorkomen heeft deze cactus een laag vertakte struikvorm . Op eilanden waar de schildpadden wel voorkomen heeft deze cactus veel meer een boomvorm. Hij vertakt zich pas hoger,

Het is niet gemakkelijk om plantensoorten uit zo'n uniek gebied naar Nederland te krijgen. Toch doet Blijdorp er alles aan om een zo natuurlijk mogelijk beeld te geven . Eigenlijk is er een jarenlange planning nodig om bijzondere planten via de zaadlijsten van botanische tuinen te bemachtigen . Tot nu toe is het gelukt om zaad van één endemische soort te bemachtigen . De planten zijn gelukkig ook opgekomen, wat lang niet altijd lukt. Tropische zaden kiemen vaak moeilijk hier. De zaadlijsten worden elk jaar bestudeerd in de hoop om nog meer endemische soorten te bemachtigen . Het is voor de botanische afdeling altijd schipperen tussen wat je wilt en wat je kunt krijgen aan planten . Bij het samenstellen van een wensenlijst voor het schildpaddenverblijf is gekeken naar bladvormen en naar oorsprong van de planten. Bij voorkeur worden planten gebruikt die hun oorsprong vinden in ZuidAmerika. Dat lukt lang niet altijd, en dan moet er gezocht worden naar een compromis. Vaak lukt het om een 'look a like' te vinden, waarvan de bladvorm sterk overeenkomt met de gewenste soort. Sommige planten, zoals bepaalde acaciasoorten had Blijdorp zelf in de collectie. Andere zijn besteld bij een kweker die gespecialiseerd is in Zuid-Amerikaanse soorten.

plekje krijgen in het nieuwe verblijf. De bladplanten links in het binnenverblijf hebben vrij grote bladeren . Meer naar rechts wordt de beplanting meer luchtig en open, met soorten met geveerde blaadjes. Onder de soorten in het binnenverblijf zijn enkele bijzondere exemplaren . Linksvoor staat een plant met een bijzondere bladvorm ; de Bauhinia. De karakteristieke tweelobbige bladeren worden wel tweelingblaadjes genoemd. Ook zijn er soorten geplant met bijzondere bloemvormen, zoals de koraalstruik (Erythrina crista-galli). Deze bloeit met lange rissen fraaie bloemen in een schitterende kleur rood. Het is de bedoeling om het gebouw zowel binnen als buiten zoveel mogelijk te camoufleren . Het mooist is natuurlijk als je het gevoel krijgt in een echt stuk natuur te kijken, als je door de ruit van de Beagle kijkt. Het is nog spannend hoe het gras in het buitenverblijf zich zal houden. Er is gekozen voor een zeer stevig, diep wortelende soort. Bovendien zijn de grasmatten al enkele maanden geleden gelegd, en heeft het gras de tijd gekregen om zich te settelen. Maar het is afwachten of het bestand is tegen de zware buikschuivers.

beschermen tegen de reuzen die altijd wel een sappig blaadje lusten. Als u weleens heeft gezien dat de dieren gevoerd werden, weet u ook dat deze reuzenschildpad den binnen korte tijd een enorme schotel andijvie kunnen verorberen . Wie durft er dan nog te zeggen dat schildpadden traag zijn? De Rotterdamse reuzen zijn eigenlijk nog jonkies: ze zijn in 1995 in de dierentuin van Zürich uit het ei gekomen. Sinds 1997 wonen ze in de Diergaarde. Daar hebben ze al diverse interne verhuizingen achter de rug. Bij aankomst wogen ze tussen de drie en vijf kilo. Bij de verhuizing naar hun nieuwe verblijf zijn de dieren opnieuw gewogen. Hun gewicht varieert momenteel van ruim 30 tot bijna 50 kilo. Het grootste dier meet op dit moment een lengte van 67 cm bij een hoogte van 40 cm. Pas als ze 20 jaar oud zijn worden de dieren geslachtsrijp. Als u bedenkt dat ze uiteindelijk zo'n 250 kilo kunnen gaan wegen en 120 cm lang kunnen worden, zijn onze reuzen nog maar 'ukkies'.

land in zicht Omdat de omstandigheden op de eilanden zo verschillen , tref je op sommige eilanden bossen aan, terwijl andere een droge, haast woestijnachtige vegetatie hebben. In het nieuwe verblijf heeft men gepoogd om beide uitersten te laten zien. Als u in het ruim van de Beagle staat en het binnenverblijf inkijkt, ziet u tegen de linkerkant en tegen de achterwand een dichte, bosachtige begroeiing. Geleidelijk verandert de beplanting, om uiteindelijk rechts in het buitenverblijf te eindigen met yucca's en cactussen, die in de droge gebieden voorkomen. De al eerder genoemde schijfcactus is een plant die op veel eilanden voorkomt en deze zal dan ook na de winter een

Blijven dromen .....

Bloeiende Koraalstruik . Foto: Monique van leeuwen

Kapers Op de kust De planten moeten natuurlijk wel beschermd worden tegen de schildpadden: zij eten alles wat groen is. Vandaar dat de plantenbakken in het binnen- en buitenverblijf zo hoog zijn. Ook liggen er stenen rondom grote planten om ze zo te

Ik weet niet of die reis naar Zuid-Amerika en de Galapagoseilanden voor mij ooit werkelijkheid zal worden. Het is al zo leuk om erover te dromen. En ondertussen ga ik, het liefst op een rustige dag, naar de Diergaarde. Daar zet ik mij op een kist in het ruim van de 'Beagle', en doe mijn ogen dicht om te luisteren naar de geluiden van het schip en de zeevogels. Ik waan mij voor even Charles Darwin , die zo dadelijk aankomt op de Galapagos om daar enkele bijzondere plant-en diersoorten te ontdekken ... Het is allemaal mogelijk in Diergaarde Blijdorp!

.8000000000 (9 oktober 2002 -15 januari 2003)

'engang musim'

[n deze rubriek vindt u delen va n de mutati elij t va n de Diergaa rde. Voor deze lij t is gebruik gemaa kt va n diverse (intern e) Blijdorp- uitgaven . Er kan dus tussentijds het een en ander zijn ve randerd . O o k kunnen die re n zich (niet zichtbaa r voor publ iek) achter de schermen bevinden. D e meest actuele lijst vi ndt u op het mededelingenbord op het voo rplein tegenover de fl amingo' .

Tekst: Jos en Anne Mari e Nijkamp Ho sman Met dank aan: Tj erk Wi er sm a, ve r zorge r v oge ls Blijdorp .

Gearriveerd Koppel jaarvogell . foto: JOl Nijkamp

"Als je niet weet dat ze er zitten, zou je ze heel goed kunnen missen. Hun verblijf bevindt zich hoog in de Taman Indah, rechts van het verblijf van de neushoorns (als je daar met je neus voor staat). Hoewel hun verblijf geen prominente plaats heeft, hebben we het wel over een mooie opvallende vogel: engang musim, zoals de inlandse bevolking de jaarvogel noemt. " Bovenstaand stukje leek een aardige inleiding voor ons artikel , echter: de jaarvogels zijn inmiddels (enkele dagen voor de deadline voor dit stukje) verhuisd en wel naar een goed zichtbare vol ière in de Victoriaserre. Deze verhuizing is een tijdelijke en met een bepaalde bedoeling. Welke, dat leest u verder in dit artikel.

De jaarvogels behoren tot de bijzondere familie van de neushoornvogels en hebben lange, grote en opvallende snavels, net als toekans. Familie van elkaar zijn ze echter niet. Neushoornvogels zijn vogels van de Oude Wereld. Ze komen voor in zowel Azië als Afrika. Met name op de Filippijnen komt een aantal sterk bedreigde soorten voor, maar ook elders gaat het helaas niet goed met deze vogels. Vooral de grotere soorten hebben een groot leefgebied nodig en komen hierdoor sterk in de verdrukking. Vanwege deze bedreiging zien we steeds meer neushoornvogels in dierentuinen om zo toch te proberen deze vogels te behouden .

Jaarvogel bij nestton - fOlO: JOl Nijkamp

Er bestaan maar liefst 54 soorten neushoornvogels. De meeste soorten leven in bossen, maar een aantal soorten geeft juist de voorkeur aan savannes. De bekendste vertegenwoordiger hiervan is de hoornraaf (die wij eerder beschreven in Vriendennieuws 1997-4). Bijna alle neushoornvogels hebben in hun leefgebied bomen nodig, aangezien zij in boomholten nestelen. Daarnaast is voor veel van deze vogels fruit een belangrijk onderdeel van hun dieet en slapen ze, buiten het broedseizoen, veelal in grote groepen in bomen.

allen alleen in Azië voorkomen . De jaarvogel zoals die ook in de Taman Indah te zien is stelt wetenschappers nog wel eens voor problemen. De ene keer heet hij Aceros undulatus en dan weer Rhyticeros undulatus (nb: Aceros = 'hoornloos' en undulatus = 'gegolfd '). Maar steeds gaat het over dezelfde soort die een groot verspreidingsgebied heeft van Bhutan, India en Vietnam tot de grotere Indonesische eilanden . De vogels zijn ongeveer 80 cm lang. Mannetjes kunnen tot 3650 gram en vrouwtjes tot 2685 gram wegen .

De jaarvogel Jaarvogels danken hun naam aan de ribbels op hun snavels. Toen Nederlandse zeelieden hen vroeger voor het eerst zagen meenden zij (overigens ten onrechte) dat de vogels er ieder jaar een groef bij zouden krijgen. Er zijn vijf soorten jaarvogels, die

ze er jaren achtereen broeden De koppeltjes zijn dan ook monogaam . De twee eieren broedt het vrouwtje in ci rca veertig dagen uit. Het mannetje krijgt het dan druk met het aanslepen van voldoende voedsel. Na negentig dagen vliegt het jong (vreemd genoeg blijft er altijd maar één jong over!) uit, samen met zijn of haar moeder. Het vrouwtje heeft dan ruim 140 dagen in de holte gezeten . Na het uitvliegen blijft het jong nog maanden bij zijn ouders. Gelukkig zijn er nog veel jaarvogels in het wild te vinden, wel sterven ze uit in die gebieden waar altijd al een kleine populatie leefde. Zowel door verkleining van het leefgebied als door de jacht neemt hun aantal af. Zo wordt op Nieuw Guinea alles van de vogel gebruikt: het vlees wordt gegeten, de snavels worden als trofee bewaard en ook wel gedragen (als versiering op de kleding).

Jaarvogels in Blijdorp

Bij deze voornamelijk zwarte vogels hebben mannetjes een gele keel en vrouwtjes een blauwe. Ze leven voornamelijk in de oerwouden en dan bij voorkeur aan de voet van bergen . Hier zoeken ze de hele dag naar voedsel : fruit en kleine prooidiertjes . Broeden doen ze vaak op een hoogte van 30 meter en bevalt het nest, dan zullen

Drie dierentuinen in Nederland hebben jaarvogels in hun collectie. Dit is bijzonder als je bedenkt dat e r wereldwijd maar 22 dierentuinen zijn waar jaarvogels te zien zijn . Alles bij elkaar leven er 46 jaarvogels in dierentuinen en zijn er het afgelopen halfjaar vier jongen geboren . Zeer terecht is Blijdorp zeer trots dat twee van deze jongen in Rotterdam geboren zijn! Het is ook nog niet zo lang dat jaarvogels in gevangenschap worden gekweekt. Het eerste jong werd in 1977 in het New York Zoological Pare geboren. De Rotterdamse Diergaarde heeft momenteel drie jaarvogels in haar bezit: een ouderpaar en één van hun jongen van dit jaar. Het andere jong is inmiddels verhuisd . Het ouderstel is al lang in Blijdorp: de man sinds 1976, het vrouwtje vanaf 1981 . Ze worden voornamelijk gevoed met fru it e n wat universeelvoer. Zodra er echter jonge n zijn verandert het dieet naar puur die rlijk. Er wordt dan uitsluitend levend voer als krekels, eendagsmuizen en grote wormen gevoerd. AI dat eiwit is nodig om het jong op te laten groeien. De jaarvogels doen het, ondanks hun leef-

tijd, de laatste jaren erg goed in Bl ijdorp. Zo'n vi jf a zes jaar geleden werd er voor het eerst succesvol een jong groot ge bracht. Een paar jaar later volgde er weer een succesvolle kweek en vlogen er zelfs twee jongen uit het nest. Iets wat in het wild niet voorkomt, zoals we reeds schreven. Sinds enkele jaren doet de Diergaarde een proef met zowel de jaarvogels als de dubbele neus hoornvogels. Na goede resultaten in Avifauna verplaatst ook Blijdorp om de vier maanden de vogels, beide stellen wisselen daarbij van volière. Het idee hierachter is het volgende. Vanuit hu n ve rtrouwde, mooie kooi in de serre gaan de jaarvogels naar de wat sober ingerichte kooi in de Taman Indah. De dubbele neus hoornvogels verhuizen op dat moment de andere kant op. Na vier maanden 'afzien' in Taman Indah verhuist de jaarvogel weer terug. Blijkbaar leidt het geluk terug te zijn in de mooie voliè re ook tot amoureuze gevoelens, gezien het feit dat de jaarvogels sinds de start van dit experiment ieder jaar jongen hebben groot gebracht. In 200 I was dat één jong, afgelopen jaar waren dat er twee: een jongen en een meisje. De verzorgers merken dat e r jongen zijn zodra ze in hun verzorgerskeuken hun geluid horen . In de broedton hangt namelijk een microfoon die in contact staat met de radio in de keuken . Voor de verzorging zijn altijd twee verzorgers nodig, omdat de man, zeker in de broedtijd, iedere 'indringer' aanvalt. Vandaar dat altijd één verzorger met een bezem (om de vogels op afstand te houden) op wacht staat, terwijl de ander de kooi schoon maakt of de vogels voert. Ook het uitvangen gebeurt met twee verzorgers. De vogels worden met een bezem op de grond gehouden en daarna in een transportkooi geplaatst. Deze gezonde vogels geven eigenlijk geen problemen en hopelijk kunnen we dan ook nog lang van ze genieten, zeker als ze zo goed zichtbaar zijn in de serre. Sinds 14 januari verblijven ze in de serre en wie weet metselt het vrouwtje zich binnenkort weer in!

1 grij ze reuzen kangoeroe, 2 lndisc he stralenschildpadden, 2 stekelstaa rtvaranen, 1 gekko, 1 groene ki kke r, I boomkikker uit Colo mbi a, 8 pijlgifkikke rs, 1 Mexicaan e sa lamander, 2 zeesterren, I krabspin , 1 gnmdkoeskoes, 12 Nijl roeze ~ cs, 1 blauwgezichtho ninge ter, 1 I:3razili aa nse tangd ra, 4 roodoorbuulbuul s, 1 salva tor-va raan , 1 vOgclSplll, 2 Afrikaanse bidsprin khanen, 1 stekelva rken, 2 rin gpy th ons.

Geboren 1 zwarte sli ngeraa p, 1 zwartnekvruc hte ndu if, 4 rijstvogels, 9 grotc textorwevers, 1 D o mini caanse ka rdinaa l, 2 Amb one~e doosschildpadden, 3 n e u ~ h oo rnl egu a J1 e n , 1 Stoke's stekelstaa rtski nk, 6 d wergzeepaa rdjes, 1 aw u rvlinder, I pin ché, I Indi sche neushoorn , I m horr-gaze lle, 4 rijstvogels, 1 gilamonster, 192 zee paa rdj es, 1 dwe rgoc isti ti , 2 zwa rtvoetpInguïns, 2 roe lroe i , I grote koedoe, 1 gorilla, 1 zwartnekvruchtendui f, 2 C ubaanse hu tia\, I addax, 48 Pede rson ga rn aa l, 400 getrcep te zee paardjes, 1 gekko.

Verloren 2 zand wa llaby, I l11ui sm aki , I withandgi bbo n, 9 C ubaanse huti a's, 1 wolf, 1 netgi rafTe, I n o nn e ~ e, I zwa rte ooievaa r, 1 edelpapagaa i, 2 roelrocls, 1 Vond erDeckento k, 1 oranj cbuikvruchtendui f, 1 groene boomh op, 1 zilveroornac htegaal, 1 rij 'itvoge l, 1 roodoorbullibUlll , 1 ~ n cc u w k a proodbors na puit , 1 paradij sta nga ra, 1 Braz iliaanse tanga ra, I Ambonese doosschildpad, 1 blaubl au, I woes tijnpadj e, 1 ze bravisj e, I arowana, I Ko ngo-zalm , 1 kegelvlekba rbecl , 1 vlamvisje, 1 ste kelbaa rs, 1 wijting, 1 Bermllda-Ioodsbaa rs, 4 sepia's, 1 (;rabham poe tsga rn aa l, 1 kinjajoe, 1 bo ngo, 1 aa lscho lve r, q grote zaagbek, I ge le boomeend , I Lady Amherstfaza nt, 1 Arfa k-boshoen , 1 kluut, 1 lo ri van de blauwe bergen, 2 Do mini caanse kardin alen , 1 grote texto rweve r, I Moorse landschildpad, 1 lndi che stralcn schildpad, 1 bo nte go rdelstaa rthagedis, 1 tej u, I ge kko, I vuursalam ander, I bl o nde rog, 1 golfrog, 1 zeepaa rdj e, 1 gee lkoplipvis, 3 roodvintctra's, 1 gebande poe tsgarn aal, 1 sepia, 1 roodstaartmeelval, 1 ringpytho n, 1 w itte hard er, 1 j agoearoe ndl , 1 grote zaagbek, 1 beongoby, 1 bu ulbuul , 1 valse vl::!mvis, 1 rotspyth o n, 1 reLt7e ncichlide, 3 sepia's, I neushoorleguaa n, 1 choolm eester, 1 Az iatische oli fà nt, 1 verpleegsterh aa i.

Verzonden 1 grij ze reuze nka ngoeroe, 1jagoearoend i, 6 Europese w il de ka tte n, 1 pensce lzwij n, I addax, 16 manda rij necnd en , I langsnavclkake toe, 10 l11u isvoge ls, 1 oranj ebuikv ruchtendui f. 1 Ko ngopa llw, S blauwgezichtho nin geters, 1 Braziliaa nse t3nga ra, 4 sporcnschildpadden, 2 Indische va rane n, 2 Mada!:,ras kar-dagge kko's, I groene leguaan, 1 Aziatisc he grottcnslang, I arowana, 1 Aziatische beento ngv is, S pacu's, 1 okapi , 1 ko ningsf.na llt,2 Palawa n- pauwfaza nten, 2 witn ekkra
Namalte en Hugo . fOlo: KOOl van leeuwen

..

~

~".

Zoo.n kinderboek:

OOOOGOGGOGOOGO Internet biedt de mogelijkheid om informatie over dieren te zoeken. Maar het is niet altijd even eenvoudig om dit te vinden. Daarom spoort de rubriek Digibeesten een selectie van de meest interessante sites voor u op. Wij proberen zoveel mogelijk Nederlandstalige sites voor te stellen, maar soms zijn Engelstalige sites iets uitgebreider. Deze worden gekenmerkt met een 1, .

'Van KOP tot STAART'

oe 'Van KOP lot STAART' is een kinderdieren(tuin)boek voor de leeftijd vanaf ongeveer negen jaar en ouder. Het is een boek met heel veel informatie over het dierenrijk, maar op een bij· zondere wijze gerangschikt. Eigenlijk is het een boek over het dagelijks leven van ... Nou, en dan blijkt dat de dieren tóch veel van de mensen weg hebben. Of omgekeerd natuurlijk. Het boek is geschreven door Hans Post, jarenlang werkzaam bij 'onze' Diergaarde Blijdorp en auteur van 'Het dierentuinboek voor kinderen', dal eerder in deze rubriek is , behandeld. De illustratoren zijn Ingrid en Dieter Schubert, zeker geen onbekenden in de wereld van het kinderboek. Bij 'Van KOP tot HAART' valt als eerste op hoe mooi het boek oogt. De grootte is A4, net iets breder. Glanzend papier, wat overi· gens wél milieuvriendelijk, chloorvrij en verouderingsbemndig is. Het boek is ingebonden, met een omslag. En omdat de illu· straties alleen uit tekeningen bestaan en niet uit bijvoorbeeld foto's, komt het boek vriendelijk over. De lettergrootte is fors en de hoeveelheid tekst per pagina beperkt. Met 195 pagina's is het gewoon een 'sjiek' boek. Het boek bevat zesentwintig hoofdstukken en een verklarende woordenlijst. De auteur beschrijft de levensloop en het dage· lijkse doen en lalen van dieren in talloze weetjes en interes· sante feilen. De hoofdstukken hebben allen een eigen thema, bijvoorbeeld over de wijzen van samenleven (of niet) die in de natuur voorkomen. Of over voortbeweging in het water, op het land en in de lucht. Binnen een thema komen dan weer ver· schillende uitingsvormen aan bod. Bijvoorbeeld over de wijze van samenleven de uitingsvormen: alleen leven, met een vam partner leven, in een grote groep of in kolonie leven enzo· voort. Wat knap is dal Hans Post de lezer door enkele zinnen kan meenemen in de natuurlijke omgeving van een dier. Bijvoorbeeld: "De een na de ander keren de grote sterns terug uit de overwinteringgebieden. De kolonie op de afgelegen zandplaat in het waddengebied raakt langzaam vol. Het lawaai dat de vogels maken is oorverdovend en gaat de hele dag door ..... " Samen met de levensechte tekeningen zit de lezer als het ware in een klap midden op het wad! Jammer is dat de stukken vrij kort zijn, ongeveer een driekwart pagina. Hierdoor moet je door de lekst heen lezend te snel van mmo ming wisselen en is het moeilijk om geconcentreerd te blijven. Maar, wellicht is geconcentreerd blijven helemaal niet nodig. De tekst is het belangrijkste onderdeel van het boek en de tekeningen zijn aanvullend. Toch is 'Van KOP tot HAART' ook geschikt om alleen in te kijken of te bladeren. De tekeningen zijn immers stuk voor stuk bijzonder mooi en rustig in kleur· gebruik. Het maken van een goed kinderdieren(tuin)boek is geen sinecure. Bij de liefhebber hoort 'Van KOP tot STAART' in de boekenkast. Van KOP tot STAART (ISBN 90 5637 409 5) Tekst: Hans Post. Illustraties: Ingrid en Dieter Schubert. Uitgeverij Lemniscaat te Rotterdam. Prijs: € 24.95.

Recensie: Marianne Tijssen · Humme

I

7

us

A ngelin e Pe ters

De Vrienden die op 8 december naar de lezing van Ben Westerveld zijn geweest zullen de hoefdieren in Blijdorp met andere ogen bekijken. De meesten zullen zich niet gerealiseerd hebben dat er zoveel diversiteit bestaat onder de hoefdieren . Ben Westerveld begon zijn lezing met een kort overzicht van d e indeling van de hoefdieren .

De hoefdieren zijn dus een zeer diverse groep die wat voedsel betreft allemaal hun specifieke eisen stellen . Zo is een deel van de hoefdieren 'grazer' , die met name grassen en kruidachtigen eet. Runderen zoals de bizon , maar natuurlijk ook onze Hollandse koe behoren tot deze groep. De andere groep eet bladeren, knoppen en bast en worden 'browsers' genoemd. De giraf, okapi en bongo zijn voorbeelden van browsers. Het dieet van een browser levert in ons Hollandse klimaat wel wat problemen op, in de winter zijn er immers weinig bomen te vinden met blad. Daarom oogsten de hoefdierverzorgers en de botanische dienst tijdens de zomer een flinke voorraad bladeren en takken die worden gedroogd of ingevroren. Daarnaast krijgen de browsers speciale korrels waar alle vezels en voedingsstoffen in zitten . Over het algemeen zijn hoefdieren makkelijke dieren. Eén van de weinige probleempunten met de hoefdieren in Blijdorp zijn de hoeven. Een verkeerde bodem kan bijvoorbeeld zorgen voor vergroeide hoeven. Met een prachtige videopresentatie liet Ben Westerveld zien wat er allemaal komt kijken bij het verzorgen van de hoeven van de girafman in Blijdorp. Een ander probleem bij hoefdieren ontstaat door verveling. Doordat de dieren 'tijd over' hebben besteden ze overdreven veel aandacht aan hun vacht met kale plekken of erger tot gevolg. Eén van de okapimoeders en haar jong zijn hier een 'goed ' voorbeeld van . Door al te veel zorg heeft het jong nogal wat vachtproblemen gehad. Tot slot vertelde Ben Westerveld over de bijdrage van Blijdorp aan het behoud van hoefdieren in het wild via fokprogramma's en herintroducties van in dierentuinen geboren dieren. Een voorbeeld hiervan zijn de zwarte paardantilopen die onlangs naar Afrika zijn verhuisd om deel te nemen aan een natuurbehoudsproject. Het was een leuke en interessante lezing met veel mooie schema's, foto ' s en filmpjes , waarbij maar eens duidelijk werd dat het vak dierverzorger in Blijdorp erg veelzijdig is.

e Tekst: Jenny Cockshull

Alle links zijn direct aan te klikken op www.vriendenvanblijdorp.nl Weet u een leuke site. stuur dan een mailtje naar [email protected]

o

In dit jubileumjaar besteden we aandacht aan dieren die een nieuw of gerenoveerd verblijf van de Vrienden hebben gekregen. 40 jaar geleden zijn de Vrienden van Blijdorp begonnen met het inzamelen van geld ten behoeve van de Diergaarde. Aanvankelijk werd dit geld gebruikt voor het aanschaffen van dieren, maar in 1980 is men overgestapt op het financieren van verblijven. Een van die eerste soorten die profiteerden van dit nieuwe beleid waren de gorilla's. Het binnenverblijf werd gedeeltelijk gefinancierd door onze Vereniging en in 1999 werd een compleet eiland voor ze gebouwd. De gorilla's in Blijdorp zijn westelijke laaglandgorilla's. Ze komen voor in Gabon en het middenwesten van Afrika. De site www.sost.hhs.nl/pabo/websites/wildinafrika/gorilla.htm . gemaakt door een Pabo student van de Haagse Hogeschool, leest als een spannende roman en nodigt uit om steeds verder door te klikken. De site is geen technisch hoogstandje, maar bevat veel interessante historische gegevens, uitleg over de verschillende soorten, hun eetgewoontes en hoe ze communiceren. Er is ook een schattige animatie .. . Gorilla's zijn de grootste levende primaten, en zeer bedreigd. Van de westelijke laaglandgorilla's zijn nog zo'n 9000 exemplaren in leven. De bedreigde situatie wordt veroorzaakt door de langzame vernietiging van hun natuurlijke leefmilieu. Verder werd er tot de 70'er jaren jacht gemaakt op gorilla's onder meer voor de verkoop aan dierentuinen. Dat is gelukkig veranderd. Inmiddels zijn er succesvolle fokprogramma's, onder andere in Nederland. De site van de Nederlandse Vereniging van Dierentuinen www.nvdzoos.nl/beestachtig/6gorilla.html geeft hier meer informatie over en heeft een lijst met Nederlandse dierentuinen waar westelijke laaglandgorilla's te zien zijn. Niet makkelijk om in te typen, maar wel de moeite waard is de site van het Wereldnatuurfonds (WWF): www.panda.org/about_wwf/what_we_do/species/what_we_ do/flagship_species/great_ apes/wes tern_gorilla/index.cfm * Op deze pagina's vindt u uitgebreide informatie over biologie, leefgebieden en de WWF programma's ten behoeve van gorilla's. De mens is ongeveer tussen 8 en IS miljoen jaar geleden, ergens in de evolutie, van de apen afgesplitst. Dat kunnen we afleiden uit DNA-onderzoek. De gorilla zou het verst van de mens afstaan in deze classificatie. Desalniettemin doen wetenschappers onderzoek naar de communicatiemogelijkheden van gorilla's. Een van de onderzochte gorilla's is Koko, een zeer beroemde laaglandgorilla, omdat zij heeft leren communiceren met gebarentaal. Koko kent ongeveer 1000 gebaren en verstaat meer dan 2000 gesproken woorden . Het fascinerende verhaal van Koko is te lezen op de site van 'The Gorilla Foundation': www.koko.org *

o o

De zoektocht naar gorillasites leverde ook een interessante wetenschappelijke pagina op: www.animalinfo.org/species/primate/gorigori.htm *. Deze zeer uitgebreide site geeft cijfers over waarschijnlijke aantallen en redenen waarom gorilla's een bedreigde diersoort zijn. U vindt er ook biologische en ecologische gegevens over de soort en allerlei extra informatie die bijna nergens anders te lezen is. 'The Virtual Gorilla Exhibit Project': www.cnn.com(TECH/9606/ 12/tt.virtual.gorilla * is een samenwerkingsproject van het Georgia Institute of Technology's Virtual Environments en de dierentuin van Atlanta. Ze hebben een virtuele driedimensionale wereld gecreëerd voor educatieve doeleinden. Dit project wil mensen de mogelijkheid bieden om het leven door de ogen van een gorilla te bekijken. Realistische animaties en geluiden geven een bijzondere indruk van het leven van gorilla's zonder dat de dieren er zelf last van hebben. De site bevat een film en veel links over dit project. De site www.leonardodicaprio.org/gorilla/index.html * zal waarschijnlijk dubbel in de smaak vallen bij vrouwelijke Vrienden. Leonardo di Caprio heeft zich het lot van de berggorilla's aangetrokken. De site geeft veel informatie, links, artikelen en er zijn mooie foto 's (ja ook van gorilla's!). Gorilla's zijn echte vegetariërs en houden van rust. Meer hierover kunt u lezen op: www.ark.apeldoorn-onderwijs.nl/gorilla/gorilla.htm Wilt u een gorilla als achtergrond (wallpaper) op uw computerscherm, dan kunt u een selectie vinden bij: www.billybear4kids.com/animal/zoo/ape_page.htm * Tenslotte twee zeer uitgebreide sites met links over primaten: aap.pagina.nl en veederandld.20m.com/primates.html *

00000000

I

Tekst: Marc Dam en

Vrienden voor het leven! In het kader van het 40 -jarig jubileum van de Vrienden blikken we dit jaar terug op de geschiedenis van onze Vereniging. In dit artikel blikt Marc Damen, bestuurslid en hoofdredacteur van Vriendennieuws in de periode 1996-1999, terug. Marc is nu werkzaam in Burgers' Zoo in Arnhem.

We schrijven 25 april 1988; de Vereniging Vrienden van Blijdorp viert tijdens de Ledenvergadering met Gerard Cox en Joke Bruys haar 25jarige jubileum. Als 17-jarige had ik mijn spaarpot omgekeerd om vanuit 's-Hertogenbosch met de trein naar Rotterdam te komen. De reden was niet om deze twee bekende Rotterdammers te zien, maar om Frans Ramack te ontmoeten. In het jubileumnummer van 25 jaar Vrienden van Blijdorp stond een artikel waarin hij als exbestuurslid en erelid werd beschreven als 'Mr. Zoo', de man die vanaf 1930 dierentuinen overal ter wereld bezocht had . Als dierentuinfreak moest en zou ik die man ontmoeten . Ik had pech, hij was niet bij die Ledenvergadering, maar mijn liefde voor dierentuinen was definitief gewekt. Op deze ledenvergadering ontmoette ik wèl de andere bestuursleden Lex Noordermeer (toenmalig redacteur van Vrienden nieuws) en Daan van Herwijnen (zijn opvolger en mijn voorganger als redacteur). In 1996 volgde ik Daan van Herwijnen op als bestuurslid en redacteur van Vriendennieuws. Terwijl mijn medestudenten in Wageningen nog even een biertje gingen pakken, voerde ik een eenzame

strijd om alle teksten en foto's op tijd bij onze vormgever en drukker te krijgen . Als 24-jarige bracht ik de gemiddelde leeftijd van het bestuur met vele jaren omlaag. Het was voor de andere bestuursleden , van wie de meeste al vele jaren in het bestuur zaten, wel even wennen, maar de combinatie tussen jeugdige en meer ervaren bestuursleden leidde tot vele leuke projecten. Eén van de hoogtepunten uit die tijd was de opening van de actie om geld bijeen te brengen voor het gibboneiland (dat nu door mutslangoeren bewoond wordt) . Het bestuur had in haar wijsheid besloten dat de twee jongsten van het bestuur (secretaris Koos van Leeuwen en ondergetekende) verkleed in een apenpak met veel bananen in een transportkist van het nachtdieren- en apenhuis naar de locatie waar het eiland zou komen, vervoerd werden . Het was echter ongeveer 25 graden en die apenkostuums lieten geen lucht door. We dreven werkelijk uit die pakken! Bij de locatie waar het nieuwe eiland zou komen, was een groot bord geplaatst met daarop een beschrijving en een tekening van het nieuwe project. Blijdorps directeur Ton Dorresteyn opende de geldinzameling offi-

cieel door het onthullen van dit bord en het laten horen van geluiden van gibbons Uit een cassetterecorder. Deze geluiden waren in Apenheul opgenomen en de gibbons van Blijdorp, die honderden meters van de openingsactie zaten, hoorden dit geluid en zijn de rest van de dag ontzettend opgewonden geweest, want 'er waren andere gibbons in de buurt'! In 1997 kon ik voor het afronden van miJn studie Zoötechniek vijf maanden naar Papoea Nieuw Guinea. Gelukkig had ik tij dens de Vriendenreis naar Zuid-Duitsland de huidige redacteur, Marcel Kreuger, ontmoet en hij heeft het tussenliggende nummer in elkaar gezet. Na mijn terugkeer zijn Marcel en ik begonnen met het vormen van een heuse redactie. Het aantal Vrienden was inmiddels gestegen tot ruim boven 5000 en het werd tijd om het aantal echt actieve Vrienden wat uit te breiden. Er was gelukkig veel belangstelling en zodoende kon een redactie van zes personen gevormd worden. Dit maakte het voor mij ook eenvoudiger om uit het bestuur terug te treden toen ik in Burgers' Zoo in Arnhem ging werken . Sindsdien heeft Marcel Kreuger de fakkel als hoofdredacteur overgenomen en met de andere redactieleden Vriendennieuws verder verbeterd . Dankzij een grotere redactie is er meer afwisseling in de artikelen in Vriendennieuws gekomen, met speciale rubrieken over vogels, koudbloedigen , planten en bloemen in de Diergaarde en zelfs een column. Diergaarde Blijdorp kan trots zijn op haar fanclub . Er zijn niet veel parken in Europa die zo'n grote en actieve club hebben. De leden van de Vrienden van Blijdorp kunnen met recht Vrienden genoemd worden; immers, tegenover een vriendschap hoeft niet altijd wat te staan. Minstens zo belangrijk als de financiële steun aan de Diergaarde staat dan ook de morele steun van inmiddels zo'n 6500 Vrienden die Blijdorp een warm hart toedragen en dat ook uitdragen. Dat signaal moet ook in de Rotterdamse politiek doordringen!

25e jaargang, nummer I, oplage: 7250 Vereniging Vrienden van Blijdorp Sonoystraat 6a. 3039 ZT Rotterdam Yrlcndennleuws is een uitgave van de Yereniging Yrienden van Blijdorp en verschijnt vier maal per jaar De Vereniging Yrlenden van BlIJdorp stelt zóch ten doeJ: "Het In zo breed mogelijke zin ondersteunen van Diergaarde BlIJdorp". De jaarlijkse minimale contributie bedraagt € 27.- . waarvoor de leden 4 keer per jaar het verenigIngsorgaan Yriendennleuws ontvangen. alsmede 2 gratis toegangsbewijzen voor Diergaarde Blijdorp In Rotterdam. Bovendien worden de leden In staat gesteld deel te nemen aan diverse activiteiten, die speCiaal voor hen

georganiseerd worden, zoals excursies en Jezingen. Secretariaat: K. van Leeuwen, Sonoystraat 6a, 3039 ZT Rotterdam Vriendenfoon: 0 10 - 467 66 37 Vriendenfax: 0 I 0 - 467 66 37 Email: info@ vrlendenvanbJiJdorp.nl Postbank. 1357803 Bank: Fortisbank nr: 98.55 .33 .099 Afdeling Reizen: T Slijkoort Aernt Bruunstraat I I I, 3067 JC Rotterdam Telefoon: 0 I0-421 193 I Giro: 20 71 059 Promotieteam: Fam . H. Gerncse Sourystraat ld . 3039 SR Rotterdam Telefoon/fax: 0 I0 - 466 36 82 Telefoon Vriendenwinkel: OIO - 443J43J CSt 220 (oude winkeJ) en 250 (nieuwe winkel). Mobiel: 06-40323077 Postbank: 62 J7 9 J7 Redactie-adres Vriendennieuws: M Kreuger, hoofdredacteur. Goudsesingel 235d , 3031 EL Rotterdam Redactie-medewerkers: J. Cockshull, M. van Leeuwen-Maat, J NIJkamp, A Nijkamp-Hosman. A Peters, A Schouten. G. Tijssen, T van de Yelde Vormgeving en druk : Argus, Rotterdam Vrienden van Blijdorp op Internet: Website: http://www.vrlendenvanbllJdorp nl Redactie Website: J.Cockshull, A Gelderblom Advertentiewerving Vriendennieuws: T van de YeJde: Spaansekade 20, 30 I I ML Rotterdam TeJefoon: 0 I0-4127994 Samenstelling Verenigingsbestuur: Yoorzitter CM. Groenhorst Ylce-voorzltter T SliJkoort Secretaris K. van Leeuwen S Noordijk Tweede secretaris AM . Bos Penningmeester Leden H. Gerntse M. Kreuger ISSN: 1568-3400 Artikelen geschreven door derden vertegenwoordigen de mening van de auteur en niet noodzakelijkerwijs die van de redactie. De redactie behoudt zich het recht voor artikelen in te korten of te weigeren. Toegezonden foto 's kunnen met vermelding van de naam van de fotograaf rechtenvrij gebrUikt worden ten behoeve van actiViteiten zonder winstoogmerk van de Yerenlglng Yrlenden van BIlJdorp. TenZIJ schriftelijk anders wordt aangegeven worden toegezonden foto 's opgenomen in het fotoarchief van de Yereniglng Yrienden van Blijdorp en aldus niet geretourneerd.