Luttenbergstraat 2 Postbus 10078 8000 GB Zwolle Telefoon 038 499 88 99 Fax 038 425 48 88 overijssel.nl postbus(g)overijssel.nl
RABO Zwolle 39 73 41 121
Provinciale StatenvanOverijsse,!
Inlichtingen bij Mevrouw E.H.P. Stolk De heer JJ . Wezenberg telefoon 038 499 87 92/87 84
[email protected] [email protected]
Rondetafelconference Bouwsectorop 14juli 2011
Datum 08.07.2011 Kenmerk
PS/2011/561 Pagina
1 Uw brief
Uw kenmerk
Provinciale Staten van Overijssel hebbenindeafgelopenjaren diverse directe en indirecte maatregelen genomenom decrisis indebouwsector aante pakken. Dezemaatregelenvloeien voort uit het risico dat debouw inOverijssel stagneert en erveel banenverloren gaan.Dat geldt niet alleen voor debouw maarookvoor aanpalende sectoren zoalsdeinstallatiebranche, dearchitecten etc. etc.. Daaromhebben deStaten maatregelen getroffen waarmeede provincie Overijssel rechtstreeks de bouwsector ondersteunt. Denkdanaan hetfonds particuliere woningverbetering of participatie inde rijksregeling stimulering woningbouw. Ook indirect stimuleren Provinciale Staten debouw. Dat doenzij via het energiepact,de innovatieregelingen endemonumentenzorg. Daarnaast heeft de provincie Overijssel via het 1000-jongerenplan deambitiegeformuleerdom 1000jongeren aaneen baante helpen.Opdit momentverkeert de bouwsector inOost Nederland nog steeds inzwaar weer. De vooruitzichten zijn dat pasin 2012desector weer uit het dal klimt. Provinciale Staten organiseren op 14juli 2011, van 13.30 uurtot 16.30 uur een ronde tafel conferenceindeTwentse Welle,Het Rozendaal 11, 7523 XGEnschede. Doelvan dezeronde tafel conferenceom PS zichte lateninformeren hoedebouwsector in Overijssel decrisis in haar sector beleeft en hoedesectortegen decrisismaatregelen van deprovincie Overijssel aankijkt. Daarnaast wil Provinciale Staten graagvernemenopwelkewijze desector verwacht dat deprovincie Overijssel indetoekomst zal moetenanticiperen opteverwachten zwaar weer. Wehebben een groot aantal belanghebbenden uit desector bereid gevonden omdeelte nemenaandeze rondetafel sector. Ookzal per fractie dewoordvoerder regionale economie aanschuiven. Deheer Basvan derVeen (lector vernieuwend ondememen in debouw) heeft zich bereid verklaard om deze bijeenkomst inte leiden. Het programma voor dezemiddagziet er danalsvolgt uit: 13.30 uur
Opening door deheer Henk Kerkdijk (initiatiefnemer, CDA-statenlid)en deheer HenkJanKarsten (gespreksleider)
13.45 - 14.00 uur Bijdrage door de heer Basvan derVeen (Programmadirecteur Stichting Pioneering en lector Vernieuwend ondernemen indebouw) 14.00 - 15.15 uur Rondetafel gesprek onder leidingvan deheer HenkJan Karsten met daarin devolgende richtinggevende vragen.I deze ronde krijgt iedere gast 5 minuten omzijn inbrengte leveren opdedrie onderstaandevragen:
Bijlagen
Datum verzending
08.JULI 2011
- hoebeleeftudecrisisin debouwsectorin Overijssel? - hoeervaart udemaatregelen tegendecrisisin debouwsectordoor deprovincie Overijssel? - hoeverwachtudatdeprovincie Overijsselmoetanticiperenopde crisisin de bouwsector? 15.15 - 15.30 uur Pauze 15.30 - 16.15 uur Discussietussen Statenleden / genodigden over de uitkomsten rondetafel gesprek. 16.15 -16.30 uur Afsluiting door de heren Kerkdijk en Karsten (aansluitend borrel). Ik hoop uop 14juli te mogen begroeten (wilt u uw aanwezigheiddoorgeven via
[email protected]). Metvrien< (namens Datum 08.07.2011 Kenmerk
PS/2011/561 Pagina
2
leelnemerslijst Bijlage 2:veader achtergrondartikelen
Bijlage 1 :Deelnemers ronde tafel conferentie Uontmoet tijdens deze bijeenkomst devolgende organisaties: 1. Van Dijk Bouw Hardenberg; 2. Gertron Hardenberg 3. Plegt-Vos 4. Bouwend Nederland 5. Bouwbedrijf Van Der Weerd 6. Woningstichting Zwolle 7. SEROverijssel 8. FNV Bouw 9. ZZP Nederland 10. BLMArchitecten 11. Bouwbedrijf Maneschijn 12. Raab Karcher 13. Noordelijke Vereniging Burgerlijke en Utiliteitsbouw 14. woordvoerder regionale economie statenfractie CDA 15. woordvoerder regionale economie statenfractie PvdA 16. woordvoerder regionale economie statenfractie W D 17. woordvoerder regionale economie statenfractie SP 18. woordvoerder regionale economie statenfractie PW 19. woordvoerder regionale economie statenfractie ChristenUnie 20. woordvoerder regionale economie statenfractie D66 21. woordvoerder regionale economie statenfractie SGP 22. woordvoerder regionale economie statenfractie GroenLinks 23. woordvoerder regionale economie statenfractie 50+
Ov\X&fy\l**&*. \ yv\R. 2. (^o\.^) f^ lo - 11.
20 Branchescan
De wdnsngmarkt ligt volkomin stil. Mensen durven been hutste kopen of krij^en de financiering niet rond. Bouwers, makelbars, installateurs en ondernemers zien hufi omzetten steeds vercler tnzakken. Minister op# maar het is de vra^g of dat voldoende de bedrijvigheid weer op gang te brengen.
ID
BOUWBEDRIJVENhebbenzwaarte lijdenonder deeconomischecrisis. In2010verdiendenzetwaalfprocent minder aanhet bouwenvanhuizenen bedrijfspanden daneenjaar eerder, meldt het Centaal Bureauvoor de Statistiek. Deomzetlagin2010maar liefsttwintig procent lager danin 2008.Dedalingwasaleerdertezien inhet aantalafgegeven bouwvergunningen. In2008warendater87.198, in2009 nog maar72.646.Envoor ditjaar ziet het ernietveelbeter uit; volgensABNAmrodaaltdewoningbouwproductie mettwee procent. Beginaprilmaaktede Nederlandse Verenigingvan Makelaarsnog bekend
dater'heteerste kwartaalvan2011 14,3procent minderwoningenwaren verkocht. Devraaguitval loopt langsvierlijnen, legt directeur Economische enVerenigingszakenJoep Ratsvanbrancheorganisatie Bouwend Nederland uit: overheid,corporaties, particulieren enbedrijven.'De overheid heeft geen geldomdatzedure banken heeft gekocht.Corporaties bouwen minder omdat hunkostensneller stijgendan hunhuurinkomsten. Particulierenkopenniet omdat zebangzijnvoor hun baanenafbraakvandehypotheekrenteaftrek. Enbedrijven investeren niet omdat zegeenwinst maken.'
Bouwbedrijven mettientot honderd werknemerszijnhet hardstgetrof- ' fendoor debouwcrisis,aldushet INGEconomisch Bureau.Hunomzet daalde in2010gemiddeldbijna vijftien procent. Dezebedrijven werken relatief vaakalsonderaannemereninde nieuwbouw. Hoofdaannemershuren minder onderaannemersinomdat zezelfovercapaciteit hebben.Kleine bouwbedrijven (1-10werknemers) hebbenietsminder lastvande bouwcrisis,omdatzijrelatiefvaakinderenovatiewerken.Daarisde teruggang minder sterkdaninde nieuwbouw. Door deeconomische crisiszijnook deprijzenvanbestaande woningen
%
huurverhoging
Failltssementenbouwnijverheid
3,53,0- ~m 2,52,01,51,00,5-
nn-
p::-:
-pi P
l£-
f1
!¥§.
m- m
K III
1200
f|||f fl || |
*-
o o o CM
x—
o o CM
CM O
o CM
ro •* m -o o o o o o oCM oCM oCM CM
gedaald. In 2008 piekte de gemiddelde huizenprijs op 253.500 euro. Eind 2010 was deze gedaald t o t circa 230.000 euro. Het aantal transacties daalde van bijna 210.000 in 2006 naar een schamele 126.000 in 2010, een daling met bijna veertig procent. Doordat de huizenprijzen dalen en er minder huizen worden gekocht en verkocht, lijden ook anderen schade. Makelaars, woninginrichters, notarissen en tuincentra bijvoorbeeld zien minder klanten doordat mensen minder verhuizen. Naar schatting lopen deze branches 4 t o t 5 miljard euro omzet mis. ERFENIS Een van de oorzaken van de prijsdalingen isdat vooral starters het niet aandurven om in deze onzekere tijden een woning te kopen.Als ze het al willen, lukt het ze vaak niet om de hypotheek rond te krijgen. Dat is met de aanscherping van de regels voor hypotheekverstrekking alleen maar moeilijker geworden. Daarnaast is huren nog steeds veel goedkoper dan kopen, ondanks de prijsdalingen van de afgelopen twee jaar. De huren zijn aljaren niet meer gestegen dan de inflatie, hooguit een paar procent per jaar. De huizenprijzen gingen tussen 1995 en 2008 bijna drie keer over de kop. Vooral de 'scheefwoners' kijken wel uit om hun goedkope huurwoning te verruilen voor een koopwoning. Het grote verschil tussen huren en kopen iseen erfenis uit het verleden, en niemand lijkt in staat en bereid om beide weer in balans te brengen. Wo-
997
1000
887 8 5 5 f 97
800
-JH| 5 | | (*;.: 1;:.;.
Jl i o o o
||
I|:
1126
766 615 628
600 607
I
I illj l Jl r*. o o CM
00
o o CM
0-
o o CM
400 200
| o o CM
0l
Teveelmensenwonen Ineenbuurhuisdat meerkostdanze ervoorbetalen' ningcorporaties zijn ooit uit idealistische motieven opgericht om betaalbare woningen te bouwen voor arbeiders die voor die tijd in krotten woonden. Na de Tweede Wereldoorlog hielpen de corporaties de woningnood op te lossen door enorm veel woningen te bouwen. Het was heel gewoon om te huren; langetijd woonden in Nederland veel meer mensen in een huurwoning dan in een koopwoning. In dejaren zeventig kwam er een kentering. De overheid stimuleerde het woningbezit met de hypotheekrenteaftrek en premies op koopwoningen voor starters met een bescheiden inkomen (de premie A- en premie Bkoopwoningen). In de jaren tachtig en negentig kochten steeds meer mensen een eigen woning. Huizen werden in een tijd van steeds stijgende woningprijzen ook gezien als een uitstekend vehikel om vermogen op te bouwen. Dankzij de hypotheekrenteaftrek en nieuwe hypotheekvormen, zoals de aflossingsvrije hypotheek, konden steeds meer mensen een woning kopen. Wie huurde, was eigenlijk een dief van zijn eigen portemonnee. In 1990was 45 procent van de woningvoorraad een koopwoning, tien jaar later was dat al ruim 52 procent. Het waren gouden tijden voor bou-
CM
o o
CM
! -— _ cr> •* LO o o o o o o CM
CM
o o
o o
co o o o o o
CM
wers. Aspirant-kopers sliepen letterlijk buiten om als eerste in aanmerking te komen voor een nieuwe woning. Niet zelden was meer dan negentig procent van de woningen verkocht nog voor de eerste paal de grand in ging. Tussen 1996 en 2001 verdubbelden de huizenprijzen. Intussen mochten corporaties de huren nauwelijks verhogen, zodat het prijsverschil tussen huren en kopen steeds groter werd. Veel mensen die ooit met een klein inkomen waren gaan huren,zagen dat de huizenprijzen veel sneller stegen dan hun salaris. Ze werden scheefwoner tegen wil en dank. Voor hun sociale huurwoning betalen ze maximaal 650 euro per maand. Voor hetzelfde bedrag krijgen ze een hypotheek van slechts 120.000 euro. Daar koop je tegenwoordig niet veel meer voor. PRIKKELEN Intussen zit de woningmarkt muurvast. Over hoe de boel in beweging moet worden gebracht, lopen de meningen uiteen. Volgens sommigen moet het hele stelsel op de schop, anderen schieten in de stress als de hypotheekrenteaftrek in het geding komt. Het kabinet-Rutte heeft een aantal maatregelen aangekondigd, maar die zijn vooral gericht op de huurmarkt. Veel deskundigen betwijfelen of ze effect zullen hebben. Als gevolg van Europese richtlijnen moeten corporaties minimaal negentig procent van de vrijkomende sociale huurwoningen toewijzen aan huishoudens met een belastbaar inkomen lager dan 33.614 euro.Wie minder
N
oningmarl
De 'scheefwoners' kljkenwel uit omte verhuizen naareen dure koopwoning
verdient dan43.000 euro,betaalt jaarlijks eenhuurverhogingdie niet hoger isdande inflatie. Huishoudens die meerverdienen dan43.000euro krijgeneenjaarlijkse huurverhoging tot vijf procent bovendeinflatie. Minister Donnerwildedezemaatregel alop 1 juli2011lateningaan,maarhet wordt later. Deze maatregelenmoetenscheefwonersprikkelen omteverhuizennaar eenduurdere huur-of koopwoning. Maarvolgensonder meer EigenHuis endeWoonbond kunnendezemensennergensterecht. 'De gemiddelde prijsvaneenkoopwoning ligt rondde 250.000euro',zegt RenevanGenugtenvandeWoonbond.'Alsje minder verdient dan60.000euro perjaar,krijg je daargeen hypotheek voor.' Eenwoordvoerder vanminster Donner wijst dekritiekvande hand:'Deafgelopenpaarjaarzijngemiddeld50.000 huishoudens met eeninkomenvan 33.000tot 38.000 euroverhuisd. Van hengingen erniet meerdan 17.000 naareensociale huurwoning bijeen woningcorporatie. Derestwoont nuin eenkoopwoning,eenduurdere huurwoning of eenparticuliere huurwoning.Corporaties mogentien procent vandevrijkomendesociale huurwoningentoewijzen aanhuishoudens met eeninkomen boven 33.614euro.Dat zijncirca20.000woningen perjaar, voldoende omgezinnen meteeninkomen netboven de inkomensgrensaan eenwoningtehelpen.' Daarnaastkunnen corporaties zelfeen rolspelen bij het creerenvanaanbod, steltdewoordvoerder. Zekunnen bij circa eenderdevandewoningen,als
die leegkomen,de huren optrekken tot boven dehuurgrensvan ongeveer 650euro.Bovendien kunnencorporaties meerwoningenverkopen.'De gemiddelde WOZ-waardevancorporatiewoningen is 150.000tot 160.000 euro. Diewoningen zijn- zekermetde gebruikelijke korting- wel bereikbaar voor mensenmeteeninkomenvan 33.000tot 38.000euro.' Bouwend Nederland isblijmetde aangekondigde huurverhoging,maar vindt datde huurliberalisering veel verder moet gaan.Joep Rats:'Decrux isdatteveel mensen ineenhuiswonendat meer kostdanzeervoor betalen. Meer dan900.000 huishoudens wonen ineengoedkope huurwoning terwijlzeveel meer kunnenbetalen. Dezegroep moet doorstromen naar koopwoningen.Alswebeginnen met hetafschaffenvande overdrachtsbelastingenkijken ofwedefinancieringseisenwat kunnenversoepelen, komterwel beweging in.'Vande hypotheekrenteaftrek mogenzevan Bouwend Nederlandafblijven.Afschaffing geeft onzekerheid enweerhoudt mensenervanomtekopen. INGRIJPENDDEREGULEREN Erklinkensteeds meer pleidooien voor een bredere oplossing,inclusief beperking vande renteaftrek. In2010 presenteerde de Commissievan Sociaal-Economische Deskundigen (CSED)vande SERde nota 'Naar een integrale hervorming vande woningmarkt'. Om dewoningmarkt in evenwichtte brengen moet volgens de commissie zowelde huurmarkt alsde koopmarktworden hervormd.
Starters kunnen danweer een huurof koopwoning vinden,mensen verhuizenvanhuurwoningen naar koopwoningen ende nationale hypotheekschuld wordt beheersbaar. De hypotheekrenteaftrek moet in25jaar worden afgeschaft. Dirk Brounen,sinds 1 februari hoogleraarVastgoedeconomie aande Universiteit vanTilburg,ondersteunt het pleidooi voor eenintegrale aanpak. 'We moeten ingrijpend dereguleren', vindt hij.'Al die regelingen hadden ooit wel eenfunctie,maar nuzijnze geen remediemeer.Ze kosten alleen maargeld. Neemde hypotheekrenteaftrek. ledereen realiseertzichdat we die optermijnniet overeind kunnen houden, maartegelijk ishet politieke zelfmoordomvoorte stellener iets aante doen.Maarde kostenzijn nual gigantisch,enalsderentestraks gaat stijgen slaatdie grote gaten inde rijksbegroting.' Hervorming vande woningmarkt moet danook nietworden overgelatenaande politiek,vindt Brounen. Die heeft bewezen het niet aante kunnen. De hoogleraar voeltwel iets voor het planvanVereniging Eigen Huisom eenStichting voor hetWonenopte richten.Daar moeten vertegenwoordigers vanallepartijen op dewoningmarkt danmaar voorstellen formuleren omdewoningmarkt te hervormen.'Voorwaarde isdanwel dat die mensen niet blijven steken in hetdirecte belangvanhunachterban, maar kijken naar het geheel. Vervolgens moetje deoplossing goeden professioneel uitleggen,zodat er maatschappelijkdraagvlak komt.' <
OvvAe^-^^A^e^ .
N Voorbij zijn detijden dat de bomentot in de fennel groeiden. Woningbouwers zullen echte ondernemers moeten worden, willen ze de veranderinge n in de branche het hoofd kunnen bieden. 'We zullen voor de rest van ons leven met deze nieuwe situatie te maken hebben
NATUURLIJK is er voor de overheid een rol weggelegd bij het doorbreken van de malaise in de woningbouwsector, maar de bedrijven zelf zijn de eersten die orde op zaken moeten stellen. Dat is althans de mening van de vier bouwondernemers die deelnemen aan het rondetafelgesprek. 'We moeten als branche vooral naar onszelf kijken', zegt Jan Waegemaekers, directeur en mede-eigenaar van Giesbers-Arnhem. 'We kenden onze klanten amper. We zouden ons moeten schamen.' De andere deelnemers aan de discussie zijn Jaap Kooi van het bouw- en projectontwikkelingsbedrijf Kooi uit Appingedam, A d Wirken, directeur en mede-eigenaar van BVR Groep uit Roosendaal en Patrick Jansen, directeur regio Noord-Oost van Bouwfonds Ontwikkeling. Als gespreksleider Niels Ruyter, regiomanager Randstad-Zuid van brancheorganisatie Bouwend Nederland, de kring rondkijkt na de hartekreet van Waegemaekers, knikken ze alien. Hoe hebben jullie de economische crisis ervaren? Het isgeen stelling die Ruyter op tafel legt, maar een vraag die alle aanwezigen graag willen beantwoorden. Waegemaekers: 'We moeten accepteren dat de markt veranderd is en zullen moeten bepalen hoe we daar op reageren. Maar wat me het meeste opviel, en daar heb ik met collega's interessante discussies over gevoerd, is de krankzinnige situatie waarin we vanaf 2002 verkeerden.Alles kon, en het werd ook betaald. Het is iets om je voor te schamen, maar we kenden onze klanten amper. Mijn vader en
mijn opa wisten het nog, maar ik wist niet meer wat de klant wilde. Daarom hebben we besloten het anders te doen. Soms zeggen collega's: "Gewoon twee jaar bukken en dan trekt het weer aan".Tegen hen zeg ik altijd dat we voor de rest van ons leven met deze nieuwe situatie te maken zullen hebben.' 'Vroeger haalden we een behoorlijk percentage van onze omzet uit projectontwikkeling', legt Wirken uit. 'Woningen bouwen in de polder en die vervolgens verkopen, dat was een betrouwbare manier van werken. Door de crisis isdatforsteruggevallen. De laatste jaren hebben we daarom allerlei concepten ontwikkeld, onder meer voor basiswoningen, seniorenwoningen en renovatie, waardoor we soepel schakelen met opdrachtgevers.' Als Kooi tegenwerpt dat onderdelen die in voorbereiding worden aangeleverd vaak van beroerde kwaliteit zijn, reageert Waegemaekers fe1. 'Dat is toch jouw taak! We leggen de schuld te vaak bij een ander, maar als een architect onvoldoende informatie verstrekt moeten wij ervoor zorgen dat het voor elkaar komt. Het uitdenken van een trapgat, de ideale loop van een trap, het iste banaal voor woorden dat we dat nu pas doen. Maar we zullen wel moeten,want de klant eist terecht kwaliteit. Er komt nu pas een
Mllliiclllil Eliil^adil^iiKiPH
echte markt waar je de beste kwaliteit moet leveren voor de laagste prijs, net zoals bij de slager of de supermarkt.' 'Zoals Ikea, goede prijzen en een goede kwaliteit', valt Kooi hem bij. 'Wij hadden in 2002 hetzelfde probleem van een krimpende markt, al duurde dat gelukkig maar heel kort. Toen hebben wij ons idee van 1-2-3-huizen ontwikkeld: duurzame en levensloopbestendige basiswoningen die gemakkelijk aan de eisen van kopers zijn aan te passen. Dan bied je een product aan en lever je niet alleen handjes.' Jansen komt nog even terug op Waegemaekers verzuchting dat het vroeger allemaal wel erg gemakkelijk ging. 'Ik herinner me dat we voor de jaren 2004, 2005 altijd wel een punt "lastig verkoopbare projecten" op de agenda hadden, en opeens merkten dat dat niet meer zo was. Ik heb toen nog gezegd: "Laat ons er even van genieten, want dat blijft niet zo!" De markt zal nu wel weer wat herstellen, maar het oude niveau bereiken we nooit meer. Dat dwingt ons anders te kijken naar onze positie en werkwijze. De ontwikkeling van een tweekapper in Appingedam bijvoorbeeld is voor ons niet zo interessant- althans, dat kan een ander beter. Maar door de bezuinigingen gaan gemeenten taken afstoten. Wij schuiven op naar de voorkant van het proces van gebiedsontwikkeling. Dat wij onderdeel zijn van de Rabobank geeft ons ook de kracht om eerder in te stappen.'
mMMMMmMmmmM
De branche kan verder niets doen om de malaise te doorbreken.
Jan Waegemaekers
Kooi, die als eerste op het Haagse regiokantoor van Bouwend Nederland >
7a
ro-
ao o to
o
JAN WAEGEMAEKERS (52)is directeur/mede-eigenaar van GiesbersArnhem, onderdeel van de Giesbers Groep. De omzet bedraagt 140 miljoen euro. Hij isvoorzitter van Bouwend Nederland afdeling Arnhem-Nijmegen.
JAAP KOOI (59) is eigenaar van Kooi Bouw uit Appingedam. Het bedrijf heeft een omzet van 30 miljoen euro. Er werken ongeveer honderd mensen.
AD WIRKEN (55) is algemeen directeur en mede-eigenaar van BVRGroep uit Roosendaal,een bedrijf met een omzet van ongeveer 100miljoen euro en 220 werknemers.
aanwezig is,heeft voor de aanvang van het rondetafelgesprek gepleit voor meer samenwerking tussen de bouwbedrijven. 'Je kunt elkaar ook helpen! Ik hou niet zo van de term
getekend iswaardoor je tien centimeter moet bijstorten? Dat komt niet meer voor. Enwe werken niet alleen met onze toeleveranciers samen. ICB wordt nu gebruikt door twee collegabouwbedrijven.'
om dat men moet afschrijven o p een huis, niet opschrijven. We doen alsof een woning in waarde stijgt, alsof het een deel van je pensioen is. We hebben elkaar wijs gemaakt dat een woning steeds meer waard wordt. Als je een huis koopt voor vier t o n , kun je niet zeggen dat die na een paar jaar 440.000 euro waard is, de oude prijs plus overdrachtsbelasting en transactiekbsten.' Kooi is het met hem eens. 'Ik vind het goed dat je iemand betaalt die gewerkt heeft, een makelaar of een notaris. Maar de overheid? Die heeft niks gedaan.' Als Ruyter tegenwerpt dat de overheid die belasting mogelijk niet voor iedereen kan afschaffen, schiet Waegemaekers uit zijn slof: 'Het is erg dat mensen uit onze eigen sector dat zijn gaan geloven! Dat heeft de overheid slim gedaan. Net als met dat Kwartje van Kok op de benzineprijzen. Dat zijn we ook gewoon gaan vinden.' Kooi pleit ervoor dat huiseigenaren ; na een zekere periode hun huis mogen afschrijven, zodat er geen waardevernietiging optreedt alsje op een gegeven ogenblik een huis afbreekt. 'Want dat moet vaker gebeuren. Afbreken, de hark er onderdoor, en iets nieuws bouwen.' Jansen knikt. 'De WOZ-waarde moet daaraan worden aangepast. In Zeeland en elders in de provincie staan huizen leeg omdat niemand ze af durft te breken omdat ze nog waarde zouden hebben. Je zult maar een huis erven dat onverkoopbaar is,terwijl de kosten wel gewoon doorlopen. Dat gebeurtl'
"concurrenten". Hetzijn allemaal collega's.' Het is grappig om te zien dat Waegemaekers, een heel andertype dan Kooi, ook meteen een pleidooi houdt voor meer samenwerking. 'In de oude situatie konje alles alleen,je hoefde niet samen te werken. Aan je co-makers werd nooit gevraagd: "wat vind jij ervan?" leder deed zijn deel van het proces, er waste weinig afstemming en het werk was niet gericht op de wensen van de klant. Dat kan niet meer. We moeten samenwerken.' Wirken vertelt dat samenwerking een kempunt is geworden voor de BVR Groep. 'Wij hebben een vorm van achterwaartse integratie ontwikkeld met onze leveranciers. Een andere manier van bouwen en voorbereiden dat wij IGB hebben genoemd, Inno Concept Bouwen. Vroeger kwam het wel voor dat een architect ergens een cv-ketel tekende, waarvan de installateur zei dat het onmogelijk was. Door gebruik te maken van driedimensionale tekenmodellen, waarin al onze vaste toeleveranciers werken,worden faalkosten vermeden. Eentrapgat dat verkeerd
een verdienmddel lewor.den' AdWirken
De malaise wordt volledig veroorzaakt door het gebrek aan consumentenvertrouwen. Het is dat Ruyter het woord 'volledig' in zijn stelling heeft opgenomen, want anders zouden de aanwezigen volmondig 'ja' hebben gezegd. Kooi: 'Ik heb het afgelopen half jaar een proefje gehouden. Als iemand bij mij een nieuwe woning kocht, b o o d ik aan hun oude huis over te nemen - t o t een bedrag van 170.000 euro althans. Ik merkte dat men de stap durfde t e wagen als men zekerheid had. En ik heb al die oude huizen weer kunnen verkopen.' Wirken valt hem bij: 'Dat doen wij ook.' Als Ruyter vraagt of de overdrachtsbelasting moet worden afgeschaft voor starters, een voorstel dat Bouwend Nederland en de organisatie voor projectontwikkelaar Neprom onlangs hebben gedaan, zegt Waegemaekers: 'Wanneer ben je een starter? Als je vijftig bent en uit een huurhuis komt?' Wirken: 'Iemand die zijn oude huis verkocht heeft en nu tijdelijk huurt, is dat straks een starter?' Waegemaekers: 'Ik vind die hele overdrachtsbelasting onzin, maar volgens mij hangt het niet op die zes procent. Het gaat er veel meer
PATRICKJANSEN (62) is directeur regio Noord-Oost Nederland bij Bouwfonds Ontwikkeling. In het verleden was hij raadslid in de gemeente Rheden en \ voorzitter van de Raad vanToezicht van een woningcorporatie.
WlMlIiiililllil IllIcllrllMiillli '^MM&MBmMMmM Jaap Kooi De hypotheekrenteaftrek moet worden afgeschaft. Voor Jansen is het een uitgemaakte zaak. 'Het kabinet had meteen een commissie moeten instellen die ermee aan de slag was gegaan,want een samenhangend beleid op de sector werkt beter dan de huurprijzen met vijf procent verhogen zoals Donner wil'. Een week later blijkt dat die plannen niet voor half 2012 worden ingevoerd. Jansen: 'Alsje zegt afschaffen, denken sommige populisten d a t j e dat van de ene dag op de andere wilt. Dat is natuurlijk niet zo. Afschaffen in een periode van pakweg twintig jaar.' Wirken: 'Alsje dat doorrekent blijkt dat het huizenbezitters hooguit een tientje per maand scheelt.' Jansen: 'Mensen zijn alveel verder dan de politiek. Ik hoor al twintig jaar de vraag hoe lang die hypotheekrenteaftrek blijft bestaan.' De anderen lijken het volledig met hem eens te zijn. Jansen wijst erop dat banken de afgelopen jaren steeds soepeler werden met het verstrekken van hypotheken. O p een gegeven moment werden de inkomens van beide partners volledig meegeteld bij de berekening van de maximaal verkrijgbare hypotheek. 'Vroeger wasje 36 alsje een tweeonder-een-kapper kocht. En het was je derde woning; eerst hadje een
NIELS RUYTER (36) issinds 2003 regiomanager Randstad-Zuid bij Bouwend Nederland. Voor die tijd was bij lobbyist voor de aluminiumindustrie in Nederland en Europa.
appartement, daarna een rijtjeshuis en dan een twee-onder-een-kapper. Nu zijn die kopers 26. Er zijn voldoende starterswoningen o n d e r d e 170.000 euro, maar die wil men gewoon niet. Als die mindset niet verandert, blijven we het probleem houden dat de markt niet in beweging komt. Het is net als met je eerste auto.' ledereen schiet in de lach als Jansen dat voorbeeld noemt. Kooi: 'Daarvan herinneren we ons allemaal waarschijnlijk ook het kenteken nog.' 'Juist', zegt Jansen. 'Wat iser leuker dan op je 23steje eigen nestje bouwen?' Als Jansen erop wijst dat de grondprijzen de afgelopen jaren de pan uit zijn gerezen, zegt Wirken: 'Vroeger moest het grondbedrijf van de gemeente zijn hand ophouden, tegenwoordig is het een verdienmodel geworden. Maar daarmee maakje het voor starters onmogelijk om een huiste kopen.' De eisen van de Nationale Hypotheek Garantie moeten omlaag. 'Ik vind de eisen al redelijk laag', zegt Jansen. 'Laat maar staan,zeker nu het oude automatisme van elkjaar salarisverhoging via cao-onderhandelingen verdwenen is.We hebben zorgplicht. Mensen kunnen nu misschien minder
IRi^BilwBB
WMnBn§mmm maar die wil men
MHM
Patrick Jansen
enen dan vroeger, maar ik ben me kapot geschrokken toen ik becijferde hoeveel ze nog wel kunnen lenen. Er zijn in het verleden veel mensen een huis in gelokt. Ik moet er niet aan denken wat er gebeurt als daar de verwarming eens stuk gaat.' Waegemaekers: 'Verlagen van de eisen van de NHG isweer incidentenbeleid, beleid waarmee we er met generalismen vanaf proberen te komen. De Rabobank iser onlangs voor bestraft, maar banken zouden moeten mogen differentieren. Er wordt moord en brand geschreeuwd, maar er is niemand verdronken. Geef de bank ruimte. Goed, aflossingsvrij lenen, dat past gewoon niet bij starters. Als al die instrumenten gelijktijdig worden afgeschaft, wordt het wel erg lastig om te lenen. Maarja, dan moet je gewoon eerst een goedkopere woning kopen. Het isallemaal zo ouderwets, er wordt alleen naar de investering gekeken. Alsje een woning koopt met lage lasten, goed geTsoleerd, wordt dat helemaal niet meegerekend. Banken zouden uit moeten gaan van woonlasten in plaats van de koopsom.' 'Zo wordt er ook te algemeen naar het inkomen gekeken', valt Jansen hem bij. 'Het maakt nogal wat verschil of je 30.000 euro verdient en achter de kassa zit of datje datzelfde bedrag verdient en net bent afgestudeerd.' Als Ruyter tegen het einde van de discussie vraagt of de aanwezigen zelf nog iets te berde willen brengen, zegt Waegemaekers aarzelend: 'Ik weet niet of ik er voorstander van ben, maar alsje de woningmarkt wil stimuleren, zou je het stelsel van Premie-A- en -B-woningen weer van stal moeten halen.' Jansen reageert onmiddellijk. 'Dat zou ik niet willen. Die heb ik destijds verkocht en daar heb ik zoveel mensen zo verschrikkelijk rijk mee zien worden dat ik daar een beetje spijt van heb. Mensen kregen het eerste jaar al een subsidie van 10.900 gulden en hadden zulke lage woonlasten dat ze meteen een nieuwe auto kochten. En later namen ze ook nog een koopsompolis om in hettoestjaar een laag bruto jaarinkomen te hebben.'<
FD internetsite
Geert Hurks:bouwkanlerenvan crisis Daling, T. woensdag 02maart2011, 00:00 Eindhoven GeertHurks,topman van deEindhovensebouwer Hurks Groep,ziet door de crisis inde bouwsector hetbouwlandschap ingrijpend veranderen. Bouwers moetenvolgens hem creatiever worden,meernaardeklantluisteren, meerondernemerschaptonen en intensiever enhechter gaan samenwerken met toeleveranciers. 'Wemoeten nietopzoek blijven gaannaar degoedkoopste toeleverancier, maarvoor die partij kiezen diedoor zijn toegevoegde waarde,kennis,kunde enbereidheid tot meedenken totbetere oplossingen komt.Daarvoor moeten we graagwillen betalen. Bouwers moeten keuzes maken.Niet langer de struikrover willen zijn enallesaanpakken wat voorbijkomt. Onderscheidje inpositieve zin.' Wat dekantorenmarkt betreft heeft volgens Hurkshetkantoorgebouw aan derandvande stad zijn langstetijd gehad.Met deherstructurering vanwoonwijken enrenovatie van kantoorgebouwen bij centraal gelegen locatiesen openbaar vervoer iswel geldte verdienen. 'Maarniet opdeautomatische piloot. Wemoeten niet doorgaan methoe wehet altijd hebben gedaan.' Hetgingvolgenshem allemaal te gemakkelijk. Elkzichzelf respecterende bouwerbegaf zich opdemarktvan ontwikkelen enbouwen,maade crisis zaldat volgens Hurksveranderen en heeft dat al gedeeltelijk veranderd. 'Innovatieve bouwerskomenbovendrijven envinden aansluiting bij detop 15inNederland.' Bedrijven met een omzettussen euro 50mlneneuro 100mlnkomen steedsvaker indeproblemen. 'Sommigebedrijven gaan failliet, andere zullen afslanken tot eenkleiner niveau ofaansluiting zoeken bij grotere bouwers.' Hurks,gespecialiseerd inhoogbouw, ziekenhuizen enprefab, behoorttot deNederlandse top 20.Hetfamiliebedrijf zette alsgevolgvande crisis indebouw groeiplannen tijdelijk inde ijskast. Zowelin2009 (euro 261 mln)alsin2010 daalde deomzet metcirca 15%. Hurks moest afscheid nemenvancirca40van deintotaal 900werknemers. 'Een grotere reorganisatie wasvanuit bedrijfseconomisch oogpunt misschien wel gerechtvaardigd geweest, maarje denktook aandetoekomst. Wantinallegeledingen van deorganisatie zijn goede vakmensen, ondanks decrisis,niet gemakkelijk te krijgen.' Over2011 isHurksredelijk optimistisch. Deorderportefeuille is 'redelijk tot goed gevuld en heeft voldoendekwaliteif. Hurks ziet ookweer voldoende groeikansen. 'Met onzebouw- en vastgoedactiviteiten willenwe structureel vertegenwoordigd zijn indeRandstad. Daarom kijken we serieusnaar enkele '"gezonde" overnames.' Geert Hurks
'Koudesaneringgoedvoorbouw' TjabelDaling woensdag27april2011,07:58 update:donderdag26mei2011,07:31 Eenkoudesaneringindebouwsectorisgoedvoordebedrijfstak. DatzeggentopmannenJob DuraenBobPostvanhetZoetermeersebouwconcernDuraVermeeringesprekmetHet FinancieeleDagblad. 'Ervindtopditmomenteenkaalslagplaatsindebouwsector.Hetisvreselijk',zegt bestuursvoorzitter JobDura.'Deprijsniveaus zijnzolaagdaterletterlijk ongelukkendreigen tegebeuren.Inallesectorenisdeprijsdruk zogrootdatonderdekostprijs wordtgewerkt. Bedrijven gaandaardoorbesparenopzakenalsveiligheid.Datis levensgevaarlijk.' DuraVermeerneemtvanwegedelageprijsniveausampermeernieuwewerkenaanuit aanbestedingen.Debedrijfstak heeft eenkrachtigeimpulsnodigomeen'koudesaneringte voorkomen',meentJobDura.'Bouwbedrijven wordennunogvaakdoordebankenovereind gehouden,omdatzeerzwaarinzitten',vultbestuurslidBobPostaan. Kwetsbaarvoor faillisement Middelgrotebouwersmetonverkochtvastgoedengroteentedurevastgoedposities zijn volgensDuraenPostkwetsbaarvoorfaillissement. Zijlopengroterisico'snudebouwmalaise nogweleenskanvoortdurentot2014of2015.'Eerderdan2015zieikdegezonde rendementenindebouwnietterugkeren',aldusPost. DuraVermeer,behorendtotdetopvijfvanNederland,ishetderdegrotebouwconcerndat pleitvooreenkoudesaneringindebouw.OokdedirecteurenvanBAMenVanWijnen achtenhetnodigdaterbedrijven omvallenomgezondeverhoudingentelatenterugkeren. Genomenvoorzieningen DuraVermeer,datnagenoegvoor 100%opdeNederlandsemarktisgeorienteerd,heefteen teleurstellendjaarachterderug.Hetin2009ingezetteherstelheeft zichafgelopenjaarniet doorgezet.Deomzetdaaldemet6,5%tot€1,1mrd,terwijlhetnettoresultaatkelderdevan& nbsp;€ 15 mlntot €2,2mln.VolgensDuraenPostzijndeforslagereresultatenhet gevolgvangenomenvoorzieningenopeendrietallanglopendeprojecten.Vooreendeel warendeproblementewijtenaanonervarenheidmetnieuwecontractvormen,zegtdetopvan DuraVermeer.'Wehebbenleergeldbetaald',aldusJobDura,dieoverigens,ondanksde aanhoudendemalaiseindebouw,voor2011uitgaatvaneenstijgingvandewinsttenop zichtevan2010.Welzaldeomzetditjaar,ineenkrimpendemarkt,enigszinsdalen. VolgensDuraVermeerzaldemalaiseindebouwnogwelenkelejarenaanhouden,alheeft hetgoedkopesegmentvandewoningbouwmarkthetdieptepuntwelbereikt.Dura:'Herstel zalzekernogenkelejarenduren,maarvoordelangeretermijn blijvenweoptimistisch.'
Vfees voor meerfaillissementen in bouwsector Tjabel Daling enHans Verbraeken dinsdag 15februari 2011, 07:37 update:donderdag 26mei 2011, 01:59 Bouwend Nederland pleitvoor eenverlenging vanhet lagebtw-tariefvoor verbouwingen tot 1januari2012. Alleen met dergelijke steunmaatregelenkanvolgens debranchevereniging worden voorkomendat erdekomendemaandenmeer engroterebouwers dehanddoek indering gooien. 'Zwarte dag' Gisteren werd Midreth, datdeverbouwing vanhet Stedelijk Museum doet, failliet verklaard envroeg de Heddes Bouwgroep uitstel vanbetaling aan.Bouwend Nederland spreektvan een 'zwarte dag'voor de sector Deproblemen wordenvooral veroorzaakt doordat opdrachten uitblijven, nu gemeenten het vanwege bezuinigingen latenafweten. Directeur Nico Rietdijk van deNederlandse Vereniging voor ontwikkelaars enbouwondernemers NVB voorspelt dat2011een 'uitermate lastig'jaar wordt waarin ookbouwersuit detop25 onderuit kunnen gaan.Midreth iseen middelgrotebouwondernemingmet 160medewerkers enhad driejaar geleden eenomzetvan euro200 mln. 'Bouwers kwetsbaar' Juist indeze economische fase zijn bouwersvolgens Rietdijk kwetsbaar. 'De economie herstelt zichweer.De grondstofprijzen stijgen, maarje afzetmarkt isnogniet aangetrokken.' Dekasstroom isvolgens Rietdijk deachilleshiel. 'Alsje orderportefeuille isingezakt, enje hebtniet gereorganiseerd kanhet snelmisgaan alsklanten niet snel betalen.' Totnutoezijn vooral kleinere bouwersenonderaannemers door decrisisgetroffen, al kwamenook gerenommeerde bouwbedrijven alsHeijmans, Hillen &Roosen enVan Hoogevest deafgelopenjaren infinanciele problemen. Uitrecente cijfers vanhet Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS)blijkt datdebouwdesector ismet degrootste groei in faillissementen. In2010 gingen 829bouwbedrijven failliet, een stijging met20%ten opzichte van2009A Laag btw-tarief Hetlagebtw-tarief heeft indriemaanden tijd voor€800mln aanextra opdrachten gezorgd, oftewel 4000 banen. Delopendeprojecten vanMidreth hoeven niet direct worden gestopt. De bouwer onderhandelt metVolkerWessels over deovername,zomelden curatoren.
Projectontwikkelingvreestvoornieuwedipinbouwsector Verbraeken,H. donderdag09September2010,01:00 NVB ziet belangstellingconsumentweerwegvallen Utrecht
Naeenredelijk goedhalfjaar isdeverkoopvannieuwbouwwoningenindemaandenjulien augustusweeringezakt.Verkochtenontwikkelaarsindeeerstehelftvan2010noggemiddeld 2300woningenpermaand,eninjunibijna2800woningen,injulizaktehetverkoopcijfer al weerterugtot2300woningeneninaugustustot 1300woningen.Datisbijnahetniveau (1200)vandezelfdemaandinhet'dramatischejaar'2009,zosteldedeVerenigingvan ontwikkelaarsenbouwondernemersNVBgisterenbijdepresentatievanNVB-thermometer Koopwoningen. Eenkleindeelvandedalingschrijft deNVBtoeaanseizoenseffecten. Dedalingwordt volgensdebrancheverenigingvanzelfontwikkelende bouwersvooralveroorzaaktdoorgebrek aanvertrouwenvandeconsumentalsgevolgvandepolitiekeonzekerheidtijdensennade Tweedekamerverkiezingen vanafgelopenmei.Hetaccentlagronddeverkiezingenheelsterk opbeperkingvandehypomeekrenteaftrek.Ookdevreesvoordeaankomendebezuinigingen, deverslechteringvandedekkingsgraadvandepensioenfondsen endemoeizameformatie zijnvolgensdeNVBdebetaandeterugval. 'Waarschijnlijk zatditerinmeialaantekomen.Klantenbereidenzichvoor,pratenmetde ontwikkelaarovermeer-enminderwerk,envoordatditallesleidttotdegarantiecertificaten waamaarwijalsorganisatiekijken,benjezoenkelemaandenverder1,steltNicoRietdijk, directeurvandeNVB.DeNVBbaseertzichopdoorontwikkelaarsverleende bouwgarantiecertificaten. Diegevenzijafalszijerzekervanzijndatzegaanbouwen.Datis doorgaansopeenmomentdat70%vandewoningenvaneenprojectisverkocht. Tenopzichtevandepiekinhetvoorjaar van2008isdeomzetvandebouwmet60% afgenomen,aldusRietdijk,Deafzet aannieuwbouwisgehalveerdendeprijzen zijnmet18% gedaald-tothetniveauvan2002.Vandie 18%is7procentpunt 'echte'prijsdalingen11 procentpuntisterugtevoerenopkleinerengoedkoperbouwen. Voorheel2010verwachtdeNVBeennieuwbouwverkoopvancirca23.000woningen, 35% meerdanin2009.'Dataantalwordtgehaald,maarveelmeerzullenheternietworden.' DebouwheefthetvolgensRietdijkzwaar:lagereafzet, lagereprijzen,hogerebouwkostenen gemeentelijkegrondprijzen dienietmeeademenmetdedalingvandevrij-op-naamprijs van denieuwbouwwoning.Dekavelprijzenmoetentenopzichtevan2008met30%omlaag,zo oppertdeNVB. Maardegemeentenwillennietverlagen.'Dezittendewethouderszijnnognieuw,willennog scoren',aldusRietdijk. 'Zewillendedoorhenbeloofdeplannenrealiseren,ennietterugnaar deraadomtezeggendatdeexploitatievanhetgrondbedrijf mindergaatopleveren.Ze gedragenzichalsstruisvogels.'Verkopenzegeengronddanlijden zerenteverliesenmoeten zeafboeken, zoverwacht Rietdijk. Eenvoorbeeld isLeidscheRijninUtrecht,waarplannenvoordebouwvanhuizenvanacht tonzijngeschrapt.ProjectontwikkelaarHansGosmanvanDuraVermeer:'Wewillennuveel goedkoperehuizenneerzetten,maardegemeenteblijft dezelfde grondprijs vragen.'
Productiecijfers Bouwcertificaten DeNVBbaseerthaarcijfers opdoorontwikkelaarsverieendebouwgarantiecertificaten.Die gevenontwikkelaarsafalszijerzekervanzijndatzegaanbouwen.Datismeestalals70% vandewoningenisverkocht.Zakthetaantalverieendegarantiecertificaten,danleidtdatinde tweejaardaaroptoteendipindebouwactiviteiten.TweejaarlatermeldthetCBSdandedip inzijntabel'gereedgekoraenwoningen'.
Crisistreft bouwnogharder Cats,R. dinsdag 10augustus2010,01:00 Bouwvakkersverliezenmassaalhunbaanalsoverheidsstimuleringen uitblijven RiaCats Amsterdam Debouwsectorluidtopnieuwdenoodklok.Volgenswerkgeversorganisatie Bouwend Nederlandzietheternogsomberderuitvoordebouwdantotnuwerdaangenomenenlijken alledoemscenario'szichtegelijkertijd tevoltrekken.Hetmassalebanenverliesdreigt ongekendoptelopenalseennieuwkabinetgeenextrastimuleringsmaatregelenneemt. HetEconomischInstituutvoordeBouwnijverheid (EIB)gaatervanuitdatindebouwditjaar ruim40.000arbeidsplaatsenverdwijnen.DezeEIB-prognosewerdpalvoordebouwvakin julibekendgemaakt.Eerderdachthetinstituutnogdaterin2010ruim30.000baneninde bouwophetspelstonden.Hetvoorspeldetoennogeenproductieverliesvan8%,waarhetnu rekentopmeerdan10%. Erzijnverschillendeoorzaken.Eenaantalgrotegemeenten,waaronderAmsterdamheeftde afgelopen wekenaangekondigdnognietopgestartebouwprojectenopteschorten,omdatde grondinkomstendramatischteruglopen.Ookwoningcorporatieshebben,tekampenmet teruglopendeinkomstenenschroevenhunnieuwbouwplannen omlaagofzettenzezelfsstil. Bovendienhoudtdeconsumentdehandopdeknip.'Erisnoggeennieuwkabinetendusnog geenduidelijkheid overdetoekomstvandedehypotheekrenteaftrek. Mededaaromkopenof verbouwenparticulierenhunhuizenmomenteelniet',alduseenwoordvoerdervanBouwend Nederland,dieverderverzuchtdatdebouweenlaatcyclische sectoriswaarnude'klapharder aankomtdaninanderesectorenenwaardeechoooknogwatlangernagalmt'.Ookde zogehetenCrisis-enherstelwet,waardoorprojectenversneldkunnenwordenuitgevoerd, biedtteweinigsoelaasomdeacutenoodtelenigen. Debouworganisatiedringternuopnieuwbijdeoverheidopaandesectortesteunen.Zewijst eropdatdebouwgoedisvoormaarliefst 6%vanhetbrutobinnenlandsproductendatiedere eurodiedeoverheiderinsteekt,inNederlandblijft ennietnaareldersweglekt. BouwendNederlandwilallereerstdatscheefwonen wordtaangepakt.Deorganisatiepleit daaromvoordeinvoeringvaneenperiodiekeinkomenstoets.Bewonersvaneensociale huurwoningmoetendanopzoeknaareenanderhuisalshuninkomenboveneenbepaalde grenszit.Datbevordertdedoorstroomopdewoningmarkt,dievolgensBouwendNederland volledigopslotzit. VerderijvertdebouwlobbyervoordatdeNationaleHypotheekGarantie(NHG)wordt opgehoogdnaareuro500.000.DeNHG-grenslagvoordecrisisopeuro265.000enis tijdelijk verhoogdnaareuro350.000. Ookscheptdeoverheidonduidelijkheid, aldusBouwendNederland,waardoorconsumenten verbouwingenuitstellen.Zovaltbijvoorbeeldhetisolatiemateriaal voorvloerenenwanden onderhetlagerebtw-tariefvan6%.Datgeldtechternietvoordubbelglas.Ookdekostenvan
arbeidvoor woningisolatie vallen onderhethogebtw-tarief van 19%.'Dat levert onzekerheid bij deconsument op,die dusgeennieuweopdrachten geeft.' Debouwerskrijgen bijval vanvakbond FNV Bouw.Voorzitter John Kerstens waarschuwt dat voorelkearbeidsplaats die indebouwvervalt, ertweeinandere sectoren verdwijnen. 'Want het iseen groteketen: van dearchitecttotmeubelhandel endehovenier.' Voor debouwziethet ernunog somberderuit, omdatoverheid en woningcorporaties projecten schrappen Bouwvakker isnacrisishard nodig Bovendien steltdevakbond dat dewerknemersdienuhunbaanverliezen, nietmeerinde sectorterugkeren. Zij zijn straksnadecrisiswelweer hard nodig,medevanwegede krimpende beroepsbevolking alsgevolgvan devergrijzing. 'Bij krapte opde arbeidsmarkt moetendewerkgevers weermalafide uitzendbureaus inschakelen dievia koppelbazen buitenlanders uitbuiten. Datkunnen wevoorkomenalsdebouwwordt gesteund.' Kerstensverwijst naar Belgie,waar debouwsector minder groteklappen heeft gekregen van decrisis omdat debtw opnieuwbouw isverlaagd. 'DeNederlandse overheid zoudatook moeten doen.' Verder vindt FNV Bouw datextrageld beschikbaar moetkomenvoor groene subsidies. Kerstensverwijst ooknaar deeuro395mln dietoenmalig minister Eberhard van der Laan vorigjaar indrietranches beschikbaar steldevoornieuwbouwprojecten.'De overheid kan serieus opnieuw naar zo'nmaatregel kijken', aldusKerstens,die eveneenspleitvoor verlenging enuitbreiding van dedeeltijd-WW envanfinanciele steunvanhet Rijk bij de bevordering van deinstroom vanjonge bouwvakkers. 'Wewillen eendeltaplan voorde bouw.'
£f i g>
C&\s\s ke&4eUo
SV\J
-jUi
L»t6
Crisis en herstel in de bouwsector Debouwsector verkeert in zwaar weer.Voorlopende ontwikkelingen, zoalswoningverkopen en de omvangvan de orderportefeuilles, kondigden anderhalf jaar geleden aldekomst aan van een duidelijke teruggang in debouw. In de loopvan 2009is deze ontwikkelinginderdaad steeds sterker zichtbaar geworden bij de productie en de werkgelegenheid in de sector. Infiguur 1wordt de ontwikkeling van de toegevoegde waarde in debouw afgezet tegen de ontwikkelingvan de rest van het Nederlandse bedrijfsleven.
Figuur 1
Toegevoegdewaarde indebouwnijverheid en derestvanhet bedrijfsleven, procentueleverandering tenopzichtevan dezelfde periodeinhetvoorafgaandejaar
kw-1 2009 Sbouw &overig bedrijfsleven Bron:CBS Uit de figuur wordt duidelijk dat debouw in de eerste helft van 2009nog relatief beperkt werd getroffen. Na debouwvak van het afgelopen jaar wijzigde ditbeeld drastisch. Terwijl de krimp in de rest van het bedrijfsleven terugloopt, zakt de bouw steeds dieper weg. Inhet eerste kwartaal van dit jaar ligt de toegevoegde waarde maar liefst 16% lager dan in het eerste kwartaal van het vorige jaar. Winterinvloeden hebben deproductie extra getroffen in eerste kwartaal van 2010,maar gecorrigeerd daarvoor is de teruggang naar schatting nogaltijd rond de14%. Deontwikkelingvan de toegevoegde waarde in de sector is uiteraard niet zonder gevolgen gebleven voor debouwarbeidsmarkt. Dewerkgelegenheid in debouw is sterk teruggelopen en de werkloosheid sterk toegenomen. Infiguur 2wordt dit inbeeld gebracht voor deuitvoerende bouw.
iiipliiii
Werkg *legenh<;iden w srkloosh eidsuitk eringenin deuii voerend e bouw,
werknemers
iliiiilii
ww-uitkeringen
-12.000 -10.000 -8.000 -6.000 -4.000 "*""---2.000 "U
kw-l
kw-2
kw-3
2008
kw-4
kw-l
kw-2
kw-3
kw-4
2009
kw-l 2010
— werknemers — ww-uitkeringen l||iss|i^|^t^ffis?ji?"i?ii
Uitde figuur zien we de spiegelbeeldige ontwikkeling van dewerkgelegenheid en de werkloosheid in debouw, waarbij de werkgelegenheid iets voorop loopt op de ontwikkeling van dewerkloosheid. Het aantal werknemers daaltvan 168.000inhet derde kwartaal van 2008naar 152.000in het eerste kwartaal van 2010.Van top naar het voorlopige dal gaat het om een dalingvan bijna 10%.De werkloosheid loopt vanaf het eerste kwartaal van 2009op en toont in de laatste twee hier gepresenteerde kwartalen een acceleratie, de opgaande trend wordt telkens sterker. Bij de werkloosheidscijfers moetworden bedacht dat het hier uitsluitend gaat om werknemers die hun baan kwijt geraakt zijn;jongeren die niet meer geplaatst kunnen worden vallen buiten de definitie - ze krijgen geen werkloosheidsuitkering - maar zijn uiteraard ook alswerkloos aan te merken. Dewerkloosheidsontwikkeling zou nogongunstiger hebben uitgepakt als de Mapniet deels door zelfstandigen zou zijn opgevangen, vooraltot uitingkomend in minder productie en inkomen voor de zzp'ers, en minder in de vorm van bedrijfsstaking en werkloosheid. Bedacht moet worden dat zelfstandigen niet voor een werkloosheidsuitkering in aanmerking komen en bij faillissement in de bijstand belanden. Dein omvangsterk gestegen 'flexibele schil'vangt daarmee meer dan in het verleden de afnemende arbeidsvraag in debouw op. Ookin de sfeer van de faillissementen is terug te zien dat vennootschappen eerder tot bedrijfsbeeindiging hebben (moeten) overgaan dan eenmanszaken (figuur3).
Figuur3
Faillissementenindebouw, aantallen
400
300
200
100
!eenmanszaken ssvennootschappen e.d. Bron: CBS Inhet beeld van de faillissementen zien we de versnellingvan de problemen in debouw duidelijk terug. Inhet eerste kwartaalligthet aantal faillissementen 40%hoger dan in eerdere kwartalen in 2009,toen er ook aleen stijging was met 60%ten opzichte van 2008.
Vooruitzichten op de korte termijn Afgaande op deontwikkelingen tot nu toe ligteen nogverdere teruggangin de komende kwartalen in de rede. Ditbetekent dat detoegevoegde waarde en dewerkgelegenheid nogverder dalen en dat de werkloosheid zalblijven oplopen.Wanneer zou nu debodem kunnen worden bereikt? De ontwikkelingvan de orderportefeuilles biedt enige aanknopingspunten. Infiguur 4wordt de ontwikkelingvan orderportefeuilles in dewoningbouw en de utiliteitsbouw weergegeven.
Figuur4
Orderportefeuilles indewoning- enutiliteitsbouw, in maanden
— woningbouw — utiliteitsbouw Bron: EIB Uit de figuur komt een vrij gelijkgestemd beeld naar voren van de ontwikkeling van de orderportefeuilles in de woningbouw en de utiliteitsbouw. Inbeide sectoren is gerekend vanaf de top tot het dal sprake van een dalingmet ongeveer 35%.Het leeuwendeel van dit verlies moet met een zekere spreiding over dejaren 2009,2010en 2011landen in productieverlies. Het afgelopen jaaris in deze segmenten - nieuwbouw en groter renovatiewerk -alongeveer 10% productieverlies opgetreden. Deverwachting is dat in 2010in deze segmenten nogeens ruim 15%productieverlies zaloptreden.Als de orderportefeuilles eind 2010weer in de lift komen te zitten, dan zou verder productieverlies in 2011 in deze segmenten vervolgens bescheiden kunnen uitpakken. Ditisin ieder gevalsteeds het uitgangspunt geweest voor de ramingen van het EIB.Afgaande op de ontwikkelingen van de orderportefeuilles in de laatste maanden, lijkt dit nog steeds het meest plausibele scenario. Het niveau van de orderportefeuilles is de afgelopen 5maanden gestabiliseerd. Van maand tot maand zijn er fluctuaties, maarvan een duidelijke neerwaartse trend is geen sprake meer. Dit zou een voorzichtigherstel van de orders vanaf eind 2010goed mogelijk maken. Indien bovengenoemde ontwikkeling zich inderdaad gaat voltrekken, wat betekent dit dan voor herstel van productie en werkgelegenheid? Bijde orderportefeuilles istot nu toe sprake geweest van zes kwartalen van daling. Bijde productie is sprake van vier kwartalen van daling. In dat geval staat ons nogtwee kwartalen te wachten van toenemende krimp,waarna stabilisatie zou kunnen optreden. Het dieptepunt in termen van productie wordt dan eind ditjaar bereikt.Voor de werkgelegenheid zou dit dan in de eerste helft van 2011liggen.
Deontwikkelingen op de woningmarkt kunnen ookworden bekeken aan de hand van de vergunningen en het aantal gereed gemeldewoningen. Ditis inbeeld gebracht in figuur 5.
Figuur 5
Verleendevergunningen engereedmeldingen nieuwbouwwoningen, aantallen
45000 40000 35000
Mverleendevergunningen Egereedmeldingen Bron:CBS Uitde figuur komt voor devergunningen een vrij herkenbaar beeld naar voren voor 2009.Net als bij de ordeportefeuilles zien we een dalende trend in de loopvan hetjaar. Inhet vierde kwartaal dalen de vergunningen relatief echter niet meer, maar ook in ditkwartaal ligthet aantal vergunningen wel lager dan in het vierde kwartaal van 2008.Het aantal gereed gemelde woningen reageert met vertraging en ligt in de eerste drie kwartalen van 2009nogmaar beperkt onder de niveaus die een jaar eerder werden bereikt. Eengrote dissonant vormde hier het vierde kwartaal en wel in het bijzonder de maand december. In deze maand steeghet aantal gereed gemelde woningen fors invergelijking met delaatste maand van 2008.Deze stijging was zodanig dat het aantal gereed gemelde woningen over heel 2009zelfs hoger uitkwam dan in 2008.Dezeontwikkeling spoort niet goed met het verloop van de vergunningen, niet alleen over 2009,maar evenmin met de dalingvan het aantal vergunningen dat al sinds 2007is opgetreden. Ook spoort de ontwikkeling niet met dievan de orderportefeuilles. Erzijn enkele verklaringen voor deze ontwikkeling. Een mogelijkheid is dat ertoch nogmeer oudere projecten in de pijplijn zaten, maar dan moet het wel zijn gegaan om projecten die maar weinig bouwproductie vergden om af te ronden. Dewoningbouwproductie in volumetermen is immers in 2009wel degelijk flink gedaald volgens het CBS.Eentweede verklaringis dat er meer goedkope woningen zijn gebouwd. Zokunje meer woningaantallen toch plaatsen in het licht van minder bouwproductie. Cijfers over de waarde van opgeleverde woningen in 2009wijzen inderdaad wat in deze richtingen hier kan een gedeeltelijke verklaring liggen. Eenlaatste niet onaannemelijke verklaring is dat er sprake isvan administratieve verschuivingen. Met name het feit dat het aantal gereedmeldingen in december zohoogwas is opvallend. Het aflopen van de verstedelijkingssubsidies kan hierbij een rol gespeeld hebben. Alsdeze administratieve verklaring een rol speelt, dan zou men verwachten dat het aantal opgeleverde woningen in het eerste kwartaal van 2010dan vervolgens weer een stuk lager uitvallen dan anders het geval zou zijn geweest. Ditspoort inderdaad met de observatie van een zeer sterk terugvallend aantal opleveringen in het eerste kwartaal van 2010.
Devergunningverlening in de utiliteitsbouwis in 2009stevigonder druk komen te staan. Ditgeldt niet alleen de nieuwbouw, maar ookbij de renovatiemarkt in de utiliteitssectorkomen steeds minder nieuwebouwprojecten van de grond. Inhet eerste kwartaal van 2010is ook hier sprake van een verdergaande daling, maar is het beeld tussen het vierde kwartaal van 2009en dat van het eerste kwartaal van 2010duidelijk meer gelijkmatig dan bij de woningbouw.
Figuur6
Bouwvolumeverleendevergunningenutiliteitsbouw, procentueleverandering ten opzichtevan dezelfde periodeinhetvoorafgaandejaar
kw-2
kw-3 2009
!nieuwbouw S herstel en verbouw Bron:CBS
kw-4
kw-1 2010
4,0 2,0 0,0 -2,0 -4,0 -6,0
TT
3f
-8,0
-10,0 -12,0 -14,0 -16,0 -18,0 kw-l | kw-2
kw-3 | kw-4 2009
kw-l
kw-2 | kw-3 | kw-4
2010Euroconstruct Dublin
kw-l I kw-2 | kw-3 | kw-4 2010Nieuwe raming
Bron:EIB
Voor de middellange termijn is hetbeeld nietwezenlijk veranderd. In 2011zalhet niveau van de bouwproductie lager starten dan eerder geraamd, maar vanaf dat niveau kan enige groei ontstaan. 2011blijft vooral hetjaar van stabilisatie. Na 2011kan meer robuuste groei optreden alshet herstel dat elders in de economie zichtbaar is zich gaat verbreden en met de gebruikelijke vertragingsstructuren in debouwproductie landt.Vertrouwen dat ditherstel van bouwproductie zich geleidelijk zal aandienen, geeft de ontwikkelingvan de orderportefeuilles in dewoningbouw en de utiliteitsbouw. Hierlijkt na de zeer scherpe dalingen in 2008en 2009debodem inmiddels bereikt. Devooruitzichten voor groei opmiddellange termijn moeten welworden gezien tegen de achtergrond van een fors teruggelopen productieniveau. Deconsequentie hiervan is dat de werkloosheid nogjaren opeen hoogniveau zalliggen.Voorbedrijven biedt de groeiwelweer wat lucht en ook zicht op rendementsherstel in de komende jaren.
Vooruitzichten voorde bouwproductie Deramingen van het EIB voor debouwproductie zijn gepresenteerd tijdens de Euroconstructbijeenkomst in Dublin.Tabel 1geeft een samenvatting van deze raming.
Tabel1
Bouwproductie1persector, 2008-2012 Euroconstruct Dublin 2010 Miljoen € 2008
Woningbouw - nieuwbouw -herstel en verbouw Utiliteitsbouw - nieuwbouw -herstel en verbouw Onderhoud gebouwen GWW - nieuwbouw - onderhoud Externe onderaanneming Totaal bouw
Jaarlijkse veranderingen (%) 2009 -8,5 -10,5 -4,5
2010 -14,0 -16,5 -9,0
2011
2012
22.097 14.364 7.733
2009 20.225 12.850 7.375
1,5 2,5 0,0
5,0 6,0 3,5
14.589 9.748 4.841
13.525 8.875 4.650
-7,5 -9,0 -4,0
-12,0 -17,0 -3,0
3,0 •3,5 2,5
2,0 2,0 1,5
9.106
8.875
-2,5
0,5
1,5
2,0
13.587 7.801 5.786
13.750 7.875 5.875
1,0 1,0 1,5
-1,0 -1,0 -1,0
0,0 0,0 0,5
0,5 -0,5 1,0
2.694
2.575
-4,5
-0,5
-0,5
3,0
62.073
58.950
-5,0
-8,0
0,0
2,5
1)Exclusief interne leveringen, machines, overige investeringen, saldouitvoer diensten en handelsmarges; basis Nationale rekeningen ;bedragen in prijzen 2008,excl. btw ^^^^^g^^g^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^gg^jg^^^^^^^^
Nieuwe ramingopbasis van meest recente cijfers Nu de cijfers over het eerste kwartaal en ook die over de maand aprilbekend zijn moet ernstig rekeningworden met een sterkere terugval inproductie en werkgelegenheid. Hierboven werd uitgegaan van een productiedaling met 8%in 2010,maar de meest recente cijfers wijzen eerder op een productieverlies van rond 10%ditjaar. In figuur 7wordt naast het kwartaalpatroon van de Euroconstructraming ook het kwartaalpatroon weergegeven van een nieuw raming die nauw aansluit bij de realisaties in de eerste vier maanden van hetjaar, waarin een productieverlies is opgetreden van 14%.In die situatie treedt een productiedaling opvan 10%% in 2010.Ookde werkgelegenheid zal dan verder terugvallen dan waar tot nu toe rekening mee werd gehouden. Dewerkgelegenheid zal hierdoor ditjaar met ruim40.000 arbeidsjaren dalen, tegenover een daling met ruim 30.000in de ramingen tot nu toe. Het aantal opgeleverde woningen zal naar verwachting ook lager uitvallen en eerder rond de 55.000woningen liggen, dan de ruim 60.000in de ramingen tot nu toe.Ditlaatste heeft echter ook administratieve achtergronden.
FNVBouw:crisisnognietvoorbij |FNVBouw
Page 1 of1
FNV Bouw: crisis nog niet voorbij
BBmmr. FNV Bouw: crisis nog niet voorbij Terug naar het overzicht De economische crisis is nog niet voorbij in de bouw. Dat concludeert FNV Bouw na onderzoek door ADV Marketresearch onder bijna 900 leden en niet-leden. Acht op de tien leden en driekwart van de niet-leden geven aan dat hun bedrijf getroffen wordt door de crisis. Veertig procent van de ondervraagden zegt nog steeds bang te zijn dat hun baan in de nabije toekomst op het spel staat. Een derde tot de helft van de ondervraagden heeft minder vertrouwen in hun toekomst in de bouw. Dit is de derde keer dat FNV Bouw dit onderzoek naar het werknemersvertrouwen in de bouw doet. In november 2008 enjunl 2009 waren werknemers positiever. BTW-verlaging FNV Bouw blijft zich zorgen maken over de economische situatie in de bouw en herhaalt de oproep aan de overheid om de stimuleringsmaatregelen voor de (woning)bouw uit te breiden. Slechts vijftien procent van de leden denkt dat de crisis bijna voorbij is. Dat komt overeen met de signalen die FNV Bouw ontvangt uit de bedrijven. "Het geld is op, de stimulering wordt afgebouwd. Stimulering die ondernemers niet eens altijd benutten. Onze sector is laatcyclisch en wij kunnen het nog niet zonder hulp. Dus: niet afbouwen, maar uitbouwen. Dat is het credo." Aldus FNV Bouw-voorzitter John Kerstens in Spits. Kerstens pleit opnieuw voor een tijdelijke BTW-verlaging, net zoals in Belgie. 3 5 % wil om- of bijscholing FNV Bouw ziet wel een ontwikkeling in de wendbaarheid van werknemers: 35 procent van de leden denkt na over om- of bijscholing als gevolg van de crisis, net als 26 procent van de niet-leden. "Een ontwikkeling die ik toejuich", aldus Kerstens. "In eerdere onderzoeken leken mensen de druk nog niet te voelen. Nu wel. De bouw is laatcyclisch en de crisis is nog niet ten einde. Werknemers moeten hun verantwoordelijkheid nemen en aantrekkelijk blijven voor werkgevers." Trots op de bouw Werknemers zijn buitengewoon trots op hun werk: maar liefst 90 procent beaamt deze stelling. Frappant is dat deze trots zich verder heeft uitgebreid ten opzichte van vorige onderzoeken. Slechts een op de tien werknemers denkt erover de bouw te verlaten. Tot slot roept 90 procent van de ondervraagden het volgende kabinet op om mensen met zware beroepen te ontzien van doorwerken na 65jaar. Impliciet een opdracht om het akkoord van sociale partners, waarin rekening wordt gehouden met de mensen met zware beroepen, over te nemen. Onderzoek FNV Bouw: Werknemersvertrouwen 2010 Publicatiedatum: 25-06-2010
Meer
Sectoren
Laatste nieuws
> FNV Bouw en Infra > FNV Afbouw en Onderhoud > FNV Meubel en Hout > FNV Woondiensten > FNV Waterbouw
> Mortelcentrales West-Nederland plat > Principeakkoord natuursteen Postbus 520, 3440 AM goedgekeu... FNV Bouw op Woerden > Maatwerk voor medewerkers Ballast Facebook Houttuinlaan 3, 3447 GM Ned... FNV Bouw op Twitter Woerden > Ook Tweede Kamer vraagt minister FNV Bouw op Hyves T . 0900 368 26 89 om A... E.
[email protected] > FNV Bouw: helderheid van minister Kam...
Contact | Disclaimer | Algemene voorwaarden
Social Media
FNV Bouw
SEEJBQUW
http://www.fnvbouw.nl/nieuws/Pages/FNV_Bouw_crisis_nog_niet_voorbij_1718.aspx
22-6-2011
Werknemersvertrouwen in opdracht van FNV Bouw
Mei2010
advmr
smart marketresearch
ADV Market Research WillemArntszlaan 115 C 3734 EEDenDolder www.adv-mr.com
DenDolder, mei2010 WimWoningMSc
Index
1. Achtergrond 3 2.Highlights &aanbevelingen 4 3.Resultateneconomische crisis 5 3.1Economischecrisisnognietvoorbij.maarledenenniet-ledenverlaten debouwniet....5 3.2Werknemersindebouwtrotser ophunwerkdanooit 7 Bijlage I-Processtatistieken &profiel respondenten 8 Bijlage II-Cijfers vanopvallenderesultatenhfst. 3.1 9
Het auteursrecht op dit rapport berust bijADV Market Research (ADV). De opdrachtgever magdeze uitgave alleen voor intern gebruik verveelvoudigen. Voor publicatie van (gedeelten van) dit rapport in de nieuwsmedia, vakliteratuur of andere uitgaven is toestemming van ADV nodig. Bovendien verzoekenwijdeopdrachtgever ombijpublicatieADValsbrantevermelden.
1. Achtergrond FNVBouwisgei'nteresseerdwelkegevolgendekredietcrisis/economischecrisis heeftvoordesector bouw en haar werknemers. In november 2008 en juni 2009 heeft FNV Bouw door middel van een onlinevragenlijst onderzocht hoede bouw er nuvoor staatenwat de meningvan haar ledenennietleden in de sector hierover is. Nu,bijna eenjaar later, is hetzelfde onderwerp nogmaals voorgelegd aan leden en niet-leden. Ishet beeldveranderd ofdenkt men nog hetzelfde over degevolgen vande kredietcrisis voordesectorbouw? Voor deze rapportage zijn analyses uitgevoerd om verschillen in kaart te brengen tussen leden en niet-leden en onder leden op basis van leeftijd, opleidingsniveau en kaderlid vs. niet-kaderlid. Waar mogelijk iseenvergelijking gemaakt metderesultatenvan hetonderzoek vanjuni 2009 en november 2008. Inbijlage Iishetprofielvanderespondentenweergegeven. De stellingen over de economische crisis (hfst. 3) zijn opgedeeld in clusters van onderwerpen, waarmeedestructuurvandithoofdstuk alsvolgtis: §3.1 Decrisisendegevolgen §3.2 FNVBouw&algemenestellingen
2.Highlights &aanbevelingen Highlights • Crisiswordtgevoeld,maarzowelledenalsniet-ledenzijntrotserophunwerkdanooit. o Veel leden en niet-leden: Economische crisis treft ook mijn bedrijf. Volgens slechts weinigen isdecrisisalbijnavoorbij. o Ookzijnvieropdetienbangdathunbaanindenabijetoekomstopdetochtstaat. o Toch isslechts eenkleindeelvan plandesectorteverlaten ofalszelfstandige verder tegaanalsgevolgvandecrisis. o Daarnaast geven zeer veel leden en niet-leden aan trots te zijn op hun werk in de bouw.Ditpercentage isvoor beidegroepenhogerdanindeeerdere metingen. • Leden negatiever overcrisis &gevolgen dan niet-leden o Overallestellingen bekekenzijn ledenoverhetalgemeennegatiever overdecrisisen degevolgen hiervanvoordebouwenzichzelf danniet-leden.
3.Resultaten economische crisis 3.1 Economische crisis nognietvoorbij,maar ledenenniet-ledenverlatendebouwniet Ook inmei2010wordtdeeconomische crisis nogvolopgevoeldindebouw: • Achtopdetien ledenendriekwartvandeniet-leden gevenaandat nunbedrijf getroffen wordt doordecrisis1. • Vieropdetienzijn bezorgddathunbaanindenabijetoekomstophetspelstaat. • Slechts 15%vande ledenen 30%vande niet-leden geven aandatze hetgevoel hebbendat decrisisbijnavoorbijis. • Ruim een derde van de niet-leden en bijna de helft van de leden geeft aan door de economische crisis minder vertrouwen te hebben in hun toekomst in de sector. Onder nietleden isdit percentage deafgelopentwee onderzoeken gestegenvan22%innovember2008 naar27%injuni2009,naar36%nu. Toch zegt slechts een op detien niet-leden en ruim een op detien leden (14%) eroverte denken de bouw te verlaten. Nog minder respondenten geven aan er over te denken verder te gaan als zelfstandige (leden:5%, niet-leden:8%). Deze percentages zijn vergeleken meteerdere onderzoeken constant. Ondanks de intentie de bouw nietteverlaten engeenzelfstandige teworden,geven zesop de tien leden en driekwart van de niet-leden wel aan vergelijkbaar werk in een andere sector te accepteren ingevalvan (gedwongen)ontslag. Verder valt opdatsteeds meer leden en niet-leden aangeven intijdenvancrisis eerder te kijken naar mogelijkhedenvoor om-ofbijscholing. Voordemeestestellingengeldtdat niet-leden ietspositieverzijnoverdecrisisengevolgendanleden. Leden
Niet-leden Ookmijnbedrijfwordtgetroffendoorde crisis.(Eerderestelling:Ookmijn*werk* wordtgetroffendoordecrisis) Alsikontslagenzouworden,zouik (vergelijkbaar)werkineenanderesector accepteren. Doordeeconomischecrisishebik mindervertrouweninmijntoekomstinde sector. Doordeeconomischecrisisbenik bezorgddatmijnbaanindenabije toekomstophetspelstaat. Intijdenvancrisiskijkikeerdernaar mogelijkhedenvoorom-ofbijscholing. Ikhebhetgevoeldatdecrisisbijna voorbijis. Doordecrisisdenkikeroverdebouwte verlaten. Doordecrisisdenkikeroveromals zelfstandigeverdertegaan.
-100% -80% -60% -40% -20% % ifMei2010 EJuni2009 cNovember2008 (n=572)
% 20% 40% 60% 80% 100% • Mei2010 HJuni2009 i3Movember2008 (n=302)
(percentages hoger dan vorige onderzoeken, maar dit is waarschijnlijk mede te verklaren door de gewijzigde stelling)
Verschillentussen leeftijdsgroepen De jongste twee leeftijdsgroepen (jonger dan 34 en 34 t/m 44 jaar) geven vaker aan dat ook hun bedrijf getroffen wordt door de crisis (<34: 86%, 35 t/m 44: 90%). Ook lijken deze groepen iets flexibelertezijninhetomgaanmetdegevolgenvandecrisis.Zogevenzijvakeraan: • Datzeerdoordecrisisoverdenkendebouwteverlaten. • Dat als ze ontslagen zouden worden, ze vergelijkbaar werk in een andere sector zouden accepteren. • Datzeintijdenvancrisiseerder kijkennaarmogelijkhedenvoorom-ofbijscholing. •
Dejongere leeftijdsgroepen geven ook minder vaak aan dat ze minder vertrouwen hebben in huntoekomstindesector.
Verschillentussenopleidingsniveaus Wat betreft opleidingsniveau zijn er ook verschillen waar te nemen. Zo lijken hoger opgeleiden zich minder zorgen te makenen makkelijker omte kunnen gaan metde gevolgen van de crisis.Zij geven vakeraandat: • hunbedrijfookgetroffenwordtdoordecrisis. • zeerdoordecrisisoverdenkenomalszelfstandigeverdertegaan. • zehetgevoelhebbendatdecrisisbijnavoorbijis. • zevergelijkbaarwerkzoudenaccepteren ineenanderesector, ingevalvanontslag. • zeintijdenvancrisiseerderkijkennaar mogelijkhedenvoorom-ofbijscholing. Daarnaastgeven hogeropgeleidenjuist mindervaakaandat: • zedoordeeconomischecrisismindervertrouwen hebben inhuntoekomst indesector. • ze door de economische crisis bezorgd zijn dat hun baan in de nabije toekomst op het spel staat. Verschillentussenkaderledenenniet-kaderleden Tussen deze groepen zijn op dit onderwerp weinig verschillen te zien. Kaderleden (36%) geven iets minder vaak aan dat ze door de economische crisis bezorgd zijn dat hun baan in de nabije toekomst ophetspelstaat.
3.2Werknemersindebouwtrotser ophunwerkdanooit Ondanks hetfeit dat de economischecrisis nogvolopgevoeldwordt inde bouw,geven negen opde tien leden en niet-leden aan dat ze trots zijn op hunwerk in de bouw. Dit percentage is onder beide groepen het hoogste van dedrie metingentot nutoe. Eveneens negen opdetien geven aan dateen volgende kabinetzware beroepenmoetontzienineeneventueleverhogingvandeAOW-leeftijd. Met betrekking tot het belang van FNV Bouw, geven ook in deze meting ongeveer negen op detien ledenendrieopdetien niet-leden aandatdebondjuist intijdenvancrisis nodigis.45%vandeleden zegt collega's nu beter te kunnen overtuigen van een lidmaatschap van de bond, een iets lager percentagedanbijeenvorige meting.Vandeniet-ledengeefteenopdetienditaan. Niet-leden Hetvolgendekabinetmoetzorgendat mensenmetzwareberoepenniettot67 jaarhoevendoortewerken. JuistintijdenvancrisisisFNVBouw nodig.
Ikbentrotsop mijnwerkindebouw. Ikkanmijncollega'snubeterovertuigen vanhetbelangvanhetlidmaatschapvan eenvakbond. -100% -80% -60% -40% -20% 0% *Mei2010 BJuni2009 DNovember2008 (n=572)
0% 20% 40% 60% 80% 100% • Mei2010 BJuni2009 ENovember2008 (n=302)
Verschiltussenleeftijdsgroepen Oudere leden van FNV Bouw geven vaker aan dat ze hun collega's nu beter kunnen overtuigen van het nut van een vakbond en vinden vaker dat het volgende kabinet moet zorgen dat mensen met zware beroepenniettot67jaar hoevendoortewerken. Verschillentussenopleidingsniveaus Kijkendnaaropleidingsniveau,isteziendatlageropgeleide ledenvakervanmeningzijndat: • juist intijdenvancrisis FNVBouw nodigis. • ze hun collega's beter kunnen overtuigen van het belang van het lidmaatschap van een vakbond. • het volgende kabinet moet zorgen dat mensen met zware beroepen niet tot 67jaar hoeven doortewerken. Hogeropgeleide ledengevenvakeraantrotstezijnophunwerk indebouw. Verschilwelofgeenkaderlid Kaderleden van FNV Bouw (99%) geven vaker dan niet kaderleden (85%) aan datjuist intijden van crisis FNVBouwnodigis.Eveneenszijnzijvakertrotsophunwerk indebouw (91% vs.85%).
BijlageI-Processtatistieken &profiel respondenten Processtatistieken Om een compleet beeld te krijgen van de meningen in de bouwsector zijn voor dit onderzoek verschillende doelgroepen benaderd. De meningvan de FNV Bouw-leden is gepeild met behulp van het FNV ledenpanel. Daamaast iser een steekproef getrokken uit niet-leden diewerkzaam zijn inde bouw. Inde periode van 15apriltot en met 3mei2010 hebben 918 ledenvan FNV Bouw en304 niet-leden meegedaanaandeonlineenquete.Deze respondenten zijndoorADV Market Research benaderdvia e-mailommeetedoenaanhetonderzoek. Degemiddeldeinvultijdvaneenenquete lagietsbovende zevenminutenvoordeledenentegendievier minutenvoordeniet-leden. Tabel 1 . Processtatistieken
Niet-leden FNV Bouw
Leden FNV Bouw
Enquetes voltooid
304
918
Gemiddelde invultijd
3 min.48 sec.
7 min.24 sec.
Betrouwbaarheidsinterval
95%
95%
Maximalefoutmarge rechte tellingen
5,6%
3,2%
Profiel respondenten Voor deze rapportage zijn correcties aangebracht op de achtergrondkenmerken geslacht en leeftijd, zodat het onderzoek representatief is voor leden van FNV Bouw, op de achtergrondkenmerken geslacht en leeftijd. In tabel 2 is de verdeling van leden en niet-leden op de verschillende achtergrondkenmerken weergegeven. Tabel2:Profielrespondenten Niet-leden
Leden
Geslacht
Leeftijd
Man Vrouw Totaal
Ongewogen 93% 7% 100%
Gewogen 95% 5% 100%
34jaarenjonger 35t/m44jaar 45t/m 54jaar 55jaarenouder Totaal
4% 11% 25% 60% 100%
16% 16% 20% 48% 100%
57% 29% 13% 100%
53% 34% 14% 100%
Opleidings- Laagopgeleid niveau Middelbaar opgeleid Hoogopgeleid Totaal
Vrouw Totaal
Ongewogen 77% 23% 100%
Leeftijd
34jaar enjonger 35t/m44jaar 45t/m 54jaar 55jaar enouder Totaal
32% 28% 30% 10% 100%
Opleidingsniveau
Laagopgeleid Middelbaar opgeleid Hoogopgeleid Totaal
29% 46% 26% 100%
Geslacht
Man
BijlageII-Cijfersvanopvallende resultaten hfst.3.1
Verschillentussen leeftijdsaroepen De jongste twee leeftijdsgroepen (jonger dan 34 en 34 t/m 44 jaar) geven vaker aan dat ook hun bedrijf getroffen wordt door de crisis (<34: 86%, 35 t/m 44: 90%). Ook lijken deze groepen iets flexibelertezijninhetomgaanmetdegevolgenvandecrisis.Zogevenzijvakeraan: • Datzeerdoor de crisis over denken de bouw teverlaten (< 34:22%, 35t/m 44:17%,45t/m 54:12%, 54+:8%). • Dat als ze ontslagen zouden worden, ze vergelijkbaar werk in een andere sector zouden accepteren (<34:64%,35t/m44:67%,45t/m 54:59%,54+:50%). • Datzeintijdenvancrisiseerder kijken naar mogelijkhedenvoor om-ofbijscholing (<34:38%, 35t/m44:39%,45t/m54:30%,54+: 32%). • Dejongere leeftijdsgroepen geven ook minder vaak aan dat ze minder vertrouwen hebben in huntoekomstindesector(<34:45%,35t/m44:40%,45t/m54:52%,54+:51%).). Verschillentussenopleidinasniveaus Wat betreft opleidingsniveau zijn er ook verschillen waar te nemen. Zo lijken ook hoger opgeleiden zich minder zorgen te maken en makkelijker om te kunnen gaan met de gevolgen van de crisis. Zij gevenvakeraandat: • hunbedrijfookgetroffenwordt doordecrisis (92%vs.80%middelbaaropgeleid en81% lager opgeleid). • ze er door de crisis over denken om alszelfstandige verder te gaan (13% vs.6% middelbaar opgeleiden2%lageropgeleid). • ze hetgevoel hebben datdecrisis bijnavoorbij is (29%vs. 14%middelbaar opgeleid en 13% lageropgeleid). • zevergelijkbaar werk zouden accepteren ineen andere sector, in gevalvan ontslag (72%vs. 65%middelbaar opgeleiden52%lageropgeleid). • ze intijden van crisis eerder kijken naar mogelijkheden voor om-of bijscholing (47%vs.36% middelbaar opgeleiden30%lageropgeleid). Daarnaastgevenhogeropgeleidenjuist mindervaakaandat: • ze door de economische crisis minder vertrouwen hebben in huntoekomst indesector (38% vs.47%middelbaar opgeleiden52%lageropgeleid). • ze door de economische crisis bezorgd zijn dat hun baan in de nabije toekomst op het spel staat(34%en36%middelbaaropgeleidvs.48%lageropgeleid). Verschillentussenkaderledenenniet-kaderleden Tussen deze groepen zijn op dit onderwerp weinig verschillen te zien. Kaderleden (36%) geven iets minder vaak aan dat ze door de economische crisis bezorgd zijn dat hun baan in de nabije toekomst ophetspelstaat.
