Maatschappelijk jaarverslag 2010
Inhoudsopgave 1
Uitgangspunten voor verslaglegging
1
2
Profiel van de organisatie 2.1 Algemene identificatiegegevens 2.2 Structuur van het concern 2.3 Kerngegevens 2.3.1 Kernactiviteiten en nadere typering 2.3.2 Patiënten/cliënten, capaciteit, productie, personeel en opbrengsten 2.3.3 Werkgebieden 2.4 Samenwerkingsrelaties
2 2 2 4 4 4 5 5
3
Bestuur, r toezicht, bedrijfsvoering en medezeggenschap r, 3.1 Zorgbrede Governance Code 3.2 Raad van bestuur 3.3 Raad van toezicht 3.4 Bedrijfsvoering Bedrijfs f voering fs 3.5 Cliëntenraad 3.6 Ondernemingsraad
7 7 7 7 9 10 11
4
Beleid, inspanningen en prestaties 4.1 Meerjarenbeleid Meerj r arenbeleid (visie en missie) rj 4.2 Algemeen beleid verslagjaar 4.3 Algemeen kwaliteitsbeleid 4.4 Kwaliteitsbeleid K aliteitsbeleid ten aanzien van patiënten/cliënten Kw K aliteit van zorg Kw 4.4.1 Kwaliteit 4.4.2 Klachten 4.5 Kwaliteit K aliteit ten aanzien van medewerkers Kw 4.5.1 Personeelsbeleid 4.6 Samenleving en belanghebbenden 4.7 Financieel beleid
12 12 12 13 14 14 15 16 16 17 18
Bijlage 1 – Publicaties in 2010 door medewerkers Bijlage 2 – Voordrachten en presentaties in 2010 Bijlage 3 – Docentschappen in 2010
C E N T R U M
’ 4 5 /
M A A T S C H A P P E L I J K
19 21 24
J A A R V E R S L A G
2 0 1 0
1
Uitgangspunten voor verslaglegging
In dit maatschappelijk jaarverslag 2010 geven we, volgens het format 'Jaardocument Maatschappelijke verantwoording', een korte toelichting op onze uitgangspunten en op die zaken die in cijfers alleen te weinig zeggen. Een overzicht van onze productie, van aantallen patiënten, medewerkers en andere relevante zaken vindt u in onze verantwoording via DigiMV. Stichting Centrum '45 is het landelijk centrum voor specialistische diagnostiek en behandeling van mensen met psychotraumaklachten ten gevolge van vervolging, oorlog en (beroepsgerelateerd) geweld. Stichting Centrum '45 richt zich op een brede reeks van patiëntengroepen: van getroffenen WOII en hun kinderen tot veteranen van internationale vredesmissies en van getraumatiseerde vluchtelingen tot door hun beroep getraumatiseerde politieagenten, brandweerlieden, treinmachinisten, ambulancepersoneel. Ook getroffenen van rampen, rellen, aanslagen en gijzelingen horen tot onze patiënten. De kennis en expertise rond psychotraumatologie wordt bijgehouden en verder ontwikkeld door het geven van onderwijs en het uitvoeren van wetenschappelijk onderzoek. Naast het HKZ certificaat, heeft Stichting Centrum '45 in 2009 het TOPGGz keurmerk ontvangen vanwege haar hoogspecialistische functie en de structurele verankering van onderzoek en kennisoverdracht binnen de organisatie. Binnen de psychotraumazorg bekleedt Stichting Centrum '45 een derdelijns functie en de patiëntenzorg is dan ook sterk verankerd in een landelijk netwerk van 0de tot 2de lijns voorzieningen op dit gebied. Samenwerking met andere organisaties in de zorgketen en sturing geven aan de ketenzorg wordt door Stichting Centrum '45 als een expliciete opdracht gezien. Stichting Centrum '45 heeft vestigingen in Oegstgeest en Diemen. Stichting Centrum '45 werkt als een van de partners in Arq Psychotrauma Expert Groep actief mee aan het vormgeven van de samenwerking tussen landelijke instellingen die zich bezighouden met behandeling, kennisoverdracht en onderzoek rond psychotrauma in nationaal en internationaal verband. Een andere partner in Arq Psychotrauma Expert Groep is het PDC (Psychotrauma Diagnose Centrum), waar op verzoek van huisartsen, bedrijfsartsen of andere hulpverleners, op een laagdrempelige manier screening en diagnostiek wordt uitgevoerd bij een vermoeden van psychische klachten ten gevolge van een traumatische gebeurtenis. Dit jaarverslag heeft eveneens betrekking op de activiteiten van het PDC.
Drs J.W. Reerds MBA voorzitter raad van bestuur
1 C E N T R U M
’ 4 5 /
M A A T S C H A P P E L I J K
J A A R V E R S L A G
2 0 1 0
2
Profiel van de organisatie
2.1
Algemene identificatiegegevens
Naam verslagleggende rechtspersoon
Stichting Centrum '45
Adres
Rijnzichtweg 35
Postcode
2342 AX
Plaats
Oegstgeest
Telefoonnummer
071 5191500
Identificatienummer Kamer van Koophandel
41165544
E-mailadres
[email protected]
Internetpagina
www.centrum45.nl
2.2 Structuur van het concern Stichting Centrum '45 kent een tweehoofdige raad van bestuur en in februari 2010 is een tweehoofdige directie benoemd. De directie bestaat uit drs. A.C.H.G. Driessen MHA, algemeen directeur en R.A. Jongedijk, psychiater en directeur zorg en innovatie. Stichting Centrum '45 heeft uiteraard ook een eerste geneeskundige. In Oegstgeest is de kliniek gevestigd (44 bedden), is een dagkliniek met 32 stoelen en een polikliniek. In Diemen is een polikliniek en dagkliniek (16 plaatsen). Stichting Centrum '45 kent een actief participerende Cliëntenraad en een alerte Ondernemingsraad. Stichting Centrum '45 heeft een specifieke taak als derde lijnsinstelling in het verspreiden van onze kennis op het gebied van psychotraumatologie. Er is een opleider en een plaatsvervangend opleider keuzestages psychiatrie en een praktijkopleider gedragswetenschappen. De structuur is in het organogram op de volgende pagina weergegeven.
2 C E N T R U M
’ 4 5 /
M A A T S C H A P P E L I J K
J A A R V E R S L A G
2 0 1 0
Raad van Toezicht
Raad van Bestuur Stichting Centrum '45 drs J.W. (Jan-Wilke) Reerds MBA, voorzitter drs J. (Jan) Schaart MHA, lid
Eerste geneeskundige
Cliëntenraad
Opleider keuzestages psychiatrie
Ondernemingsraad
Praktijkopleider gedragswetenschappen
Directie drs A.C.H.G. (Twan) Driessen MHA, algemeen directeur drs R.A. (Ruud) Jongedijk, directeur zorg en innovatie
• Algemeen secretariaat • Secretariële ondersteuning van Cliëntenraad en van Klachtencommissie • Beleidsmedewerker Onderwijs • Aandachtsfunctionarissen
Bureau Aanmelding en Informatie
Psychodiagnostiek
Kliniek, dagkliniek en polikliniek Oegstgeest
Poli- en Dagkliniek Diemen
3 C E N T R U M
’ 4 5 /
M A A T S C H A P P E L I J K
J A A R V E R S L A G
2 0 1 0
2.3 Kerngegevens 2.3.1 Kernactiviteiten en nadere typering De zorg die door Stichting Centrum '45 wordt verleend bestaat uit: • ambulante zorg in de vorm van poliklinische behandeling en deeltijdbehandeling. De deeltijdbehandeling is georganiseerd rond specifieke patiëntengroepen. Er zijn behandelprogramma's die gericht zijn op traumabehandeling in combinatie met herstel van veiligheid en vertrouwen door middel van lotgenotencontacten. Daarnaast zijn er diverse behandelprogramma's gericht op stabilisatie van het klachtenpatroon; specialistische modules worden aangeboden voor psychotrauma in combinatie met verslaving en/of persoonlijkheidsproblematiek; voor relatieproblematiek en gezinsproblematiek worden separaat behandelprogramma's aangeboden; • klinische zorg wordt geboden binnen behandelafdelingen specifiek voor volwassen vluchtelingen, veteranen, WO II en andere geweldsgetroffenen; daarnaast is er een specialistische gezinsbehandeling. De zorg wordt gefinancierd vanuit de ziektekostenverzekering en vanuit de specifieke ziektekostenregeling voor asielzoekers. Stichting Centrum '45 vervult een geformaliseerde opleidingstaak ten behoeve van psychiaters, klinisch psychologen, psychotherapeuten, gz-psychologen en verpleegkundig specialisten. In totaal gaat het om 13 gesubsidieerde opleidingsplaatsen. Bovendien biedt Stichting Centrum '45 plaats aan pre-doctoraal en HBO-stagiaires. Onderwijs/kennisoverdracht en wetenschappelijk onderzoek is structureel verankerd in het takenpakket van een deel van de behandelstaf van Stichting Centrum '45. Voor zowel onderzoek als onderwijs wordt structureel 2,5fte respectievelijk 2fte op jaarbasis ingezet. Hier staat financiering vanuit onderwijsinkomsten en externe financiering van wetenschappelijk onderzoek tegenover.
2.3.2 Patiënten/cliënten, capaciteit, productie, personeel en opbrengsten Aantal patiënten in zorg per 31 december 2010 Aantal bedden kliniek
2.164 44
Aantal deeltijdbehandelingen
10.229
Aantal ambulante contacten
27.043
Aantal geopende DBC's
2.483
Aantal gesloten DBC's
2.115
Aantal FTE's per 31 december Aantal personeelsleden per 31 december
116,05 155
Bedrijfsopbrengsten
€ 16.160.170
Wettelijk aanvaardbaar budget
€ 10.430.215
4 C E N T R U M
’ 4 5 /
M A A T S C H A P P E L I J K
J A A R V E R S L A G
2 0 1 0
2.3.3 Werkgebieden Stichting Centrum '45 heeft een landelijke functie als 3e lijnsinstelling op het gebied van psychotraumabehandeling en kennisontwikkeling. Productieafspraken worden volgens het representatiemodel gemaakt met de regionale ziektekostenverzekeraar Zorg&Zekerheid te Leiden
2.4
Samenwerkingsrelaties
Stichting Centrum ’45 maakt deel uit van Arq Psychotrauma Expert Groep. Binnen deze holding is Stichting Centrum ’45 de grootste organisatie en geeft samen met Equator Foundation en Stichting PDC vorm aan diagnostiek en screening en aan de zorgketen van gerichte traumabehandeling en klachtenstabilisatie naar rehabilitatie. Naast de samenwerking binnen de zorggroep bestaat er een intensieve samenwerking met de andere partners in Arq te weten: Antares Foundation, Instituut voor Psychotrauma, Stichting 1940-1945. Vanaf 2011 ook met Stichting Cogis en War Trauma Foundation. Wetenschappelijk onderzoek en kennisoverdracht is binnen Arq Psychotrauma Expert Groep belegd bij respectievelijk Arq Research Program en Arq Educatie Programma. Met betrekking tot de opleidingstaak voor psychiaters, klinisch psychologen, psychotherapeuten, gz-psychologen en verpleegkundig specialisten wordt samengewerkt met de RINO-groep Amsterdam en Utrecht, met het opleidingsconsortium psychiatrie regio Leiden, PDO-GGZ en met GGZ Rivierduinen. Als 3de lijns expertise instituut is samenwerking binnen een zorgketen op basis van stepped care en georganiseerd op grond van de diverse te onderscheiden doelgroepen een absolute vereiste. Er bestaat een intensieve samenwerking op het gebied van gespecialiseerd maatschappelijk werk met Stichting de Basis (veteranen en getroffenen WO II) en met Stichting Pelita (getroffenen WO II van Nederlands-Indische afkomst) en met Stichting 1940-1945. Daarnaast participeert Stichting Centrum ’45 als expertise instituut binnen het Landelijk Zorgsysteem Veteranen en geeft daar met een tiental andere organisaties vorm aan de veteranenzorg. Separaat hiervan bestaat er een intensieve samenwerking met de MGGZ (o.a. m.b.t. wetenschappelijk onderzoek), met het Veteraneninstituut en met het Fonds voor Vrijheid en Veteranenzorg (m.b.t. projectfinanciering). In juni 2009 hebben Stichting Centrum ’45, GGZ Drenthe - afdeling de Evenaar, GGZ Den Bosch - Psychotraumacentrum Zuid Nederland en de Gelderse Roos - afdeling Phoenix, een samenwerkingsconvenant gesloten. Het doel daarvan is verbetering van de zorg aan getraumatiseerde en door marteling getroffen vluchtelingen. Met de politieacademie, de politiebonden, diverse politiekorpsen (o.a. bedrijfsartsendiensten) en CZ ziektekostenverzekeraar wordt gewerkt aan een landelijk zorgsysteem voor politie. Verder bestaat er een Overlegorgaan Stichting Centrum ’45 waarin periodiek overleg plaatsvindt met een aantal - de doelgroepen van Stichting Centrum ’45 vertegenwoordigende - maatschappelijke instellingen (Veteranen Platform, WO II organisaties, politievertegenwoordiging, Vluchtelingenwerk Nederland).
5 C E N T R U M
’ 4 5 /
M A A T S C H A P P E L I J K
J A A R V E R S L A G
2 0 1 0
Op financieel gebied is de belangrijkste relatie die met zorgverzekeraar Zorg&Zekerheid, voor de zorg aan asielzoekers met Menzis en voor de politie met zorgverzekeraar CZ. Met betrekking tot projectfinanciering kunnen genoemd worden: het V-fonds, ZonMW en de Europese Commissie. Uiteraard bestaat er een regelmatig overleg met het ministerie van VWS (WO II) en op ad hoc basis met het ministerie van Defensie (veteranen) en Justitie (asielzoekers) over zaken op het terrein van zorgbeleid, onderzoek en financiering van de zorg.
6 C E N T R U M
’ 4 5 /
M A A T S C H A P P E L I J K
J A A R V E R S L A G
2 0 1 0
3
Bestuur, toezicht, bedrijfsvoering en medezeggenschap
3.1 Zorgbrede Governance Code Stichting Centrum '45 hanteert de Zorgbrede Governance code en kent een Raad van Bestuur en een Raad van Toezicht.
3.2 Raad van bestuur De raad van bestuur bestond op in 2010 uit twee personen. De voorzitter van de raad van bestuur is drs J.W. Reerds MBA met de portefeuilles zorg, P&O en communicatie en strategie. Drs J. Schaart MHA is lid van de raad van bestuur en heeft de portefeuilles financiën, kwaliteit en facilitaire zaken. Naam
bestuursfunctie
nevenfuncties
drs J.W. Reerds MBA
voorzitter
WTF, lid bestuur
drs J. Schaart MHA
lid
* NIAZ ((lead) auditor) * Stichting Fairfood (lid RvT) * Stichting 4 mei Concert (bestuurslid) * Steering Committee European Network on torture victims (member) * commissie Werkgevers- en Arbeids Zaken van GGZ-Nederland (lid)
In 2010 werd 6 maal overleg gevoerd met de Raad van Toezicht. Daarnaast heeft het lid van de raad van bestuur meerdere malen overleg gehad met de auditcommissie financiën van de Raad van Toezicht. In het najaar zijn door twee leden van de Raad van Toezicht jaargesprekken gevoerd met de leden van de raad van bestuur. De taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden van de raad van bestuur en van de Raad van Toezicht zijn vastgelegd in reglementen die in 2009 zijn vastgesteld. Het brutojaarsalaris en -onkostenvergoeding van de raad van bestuur is binnen de richtlijnen van de NVZD/NVZT vastgesteld door de Raad van Toezicht. In 2010 heeft de raad van bestuur eenmaal met een vertegenwoordiger van de Raad van Toezicht overleg gevoerd met de Ondernemingsraad van Stichting Centrum '45. Een gelijke afspraak met de Cliëntenraad kon door onvoorziene omstandigheden in 2010 niet doorgaan. In 2010 is in een vergadering met de Raad van Toezicht uitgebreid aandacht besteed aan het kwaliteitsmanagementsysteem. De governance kwaliteitsmatrix, gebaseerd op de management review, is een goed bruikbaar instrument gebleken voor een betekenisvolle rapportage over het kwaliteitsmanagementsysteem aan de Raad van Toezicht.
3.3 Raad van Toezicht De raad van toezicht van Arq Psychotrauma Expert Groep, waarvan Stichting Centrum '45 en PDC – als juridisch zelfstandige organisaties - onderdeel uitmaken, bestond in het jaar 2010 uit:
7 C E N T R U M
’ 4 5 /
M A A T S C H A P P E L I J K
J A A R V E R S L A G
2 0 1 0
Naam
functie
prof. mr E.C.M. Jurgens
voorzitter
mevrouw M.J.M. Le Grand-van den Bogaard
lid
mr. A.A. Lycklama à Nijeholt
lid
drs. J.T.H.M. Kortenhorst MBA
lid
De raad van toezicht is in 2010 zes keer bijeen geweest. Hiervan is een bijeenkomst, in september, uitgebreid met de jaarlijkse 'strategiemiddag'. De middag stond in het teken van de langere termijnplanning, met name wat onderzoek betreft. Ook kreeg de relatie tussen onderzoek en de behandelpraktijk veel aandacht. In dit verslagjaar was de focus gericht op consolidatie; de visie op de holding Stichting Arq en op de partners in Arq is vastgelegd. De samenwerking binnen Arq Psychotrauma Expert groep was een hoge prioriteit. De aandacht moest echter ook naar buiten gericht worden omdat twee nieuwe partners zich aandienden: Stichting Cogis (samenwerkingsverband van Icodo, Stichting Centrum '45 en Sinai Centrum) en War Trauma Foundation. Beide organisaties zijn per 1 januari 2011 partner in Arq geworden. De toegekende prijs in de 12e M&ICT prijsvraag leidde begin 2010 tot de oprichting van de Stichting Echoes Online. Hierdoor kan de uitwerking van het plan voor psychotrauma-zelfhulp ook online vorm gegeven kon worden. Voorstellen voor het overnemen van Impact kwamen tot ons in november, de gesprekken daarover zijn nog gaande. In de vergadering van 14 mei 2010 is goedkeuring verleend aan de vaststelling van (geconsolideerde) jaarrekeningen 2009. In de vergadering van 13 december 2010 werd goedkeuring verleend aan de vastgestelde begrotingen 2011 van de partners in Arq. Tijdens deze vergaderingen is ook veel aandacht besteed aan de beleidsplannen voor 2011 van de partners in Arq. De auditcommissie financiën (als onderdeel van de governance code) heeft in 2010 meerdere keren overleg gehad over diverse financiële onderwerpen en heeft hierover gerapporteerd aan de leden van de raad van toezicht in zijn vergaderingen. Terugkerende onderwerpen op de agenda's waren: bespreken van de exploitatiecijfers van de partners in Arq en van de strategieontwikkelingen van de partners in Arq. Verder is in navolging van de governance code ook een klokkenluidersregeling besproken, die vervolgens is voorgelegd aan de ondernemingsraad. Het informatieprotocol, een overzicht van de noodzakelijke en gewenste informatie voor de RvT, is vastgelegd. De raad van toezicht heeft zich ook gebogen over de eigen samenstelling. In april is de heer Kortenhorst herbenoemd. De zittingstermijnen van mevrouw Le Grand en van de voorzitter lopen in 2011 af. In overleg met een extern adviseur is een profiel voor de leden en de voorzitter opgesteld en zijn door deze adviseur ook kandidaten ter vervanging van mevrouw Le Grand, voor de portefeuille zorg en kwaliteit, voorgedragen. Een en ander zal in 2011 verder zijn beslag krijgen, evenals de uitbreiding van de raad van toezicht met een vijfde lid. Deze uitbreiding werd nodig geacht gezien het toenemende aantal partners in Arq en de (financiële) complexiteit. Twee leden van de raad van toezicht hebben de jaargesprekken gevoerd met de leden van de raad van bestuur en daarvan verslag gedaan aan de raad.
8 C E N T R U M
’ 4 5 /
M A A T S C H A P P E L I J K
J A A R V E R S L A G
2 0 1 0
De raad van toezicht was aanwezig bij de overlegvergadering in november van de Ondernemingsraad van Stichting Centrum '45. Daar werd onder andere gesproken over verschillende verzoeken tot instemming in relatie tot medezeggenschap binnen Arq Psychotrauma Expert Groep. mei 2011 prof. mr E.C.M. Jurgens voorzitter van de raad van toezicht van Stichting Arq en van de raden van toezicht bij de partners in Arq
3.4 Bedrijfsvoering Stichting Centrum ’45 heeft twee ambulante afdelingen en één klinische afdeling met ieder een eigen manager die integraal verantwoordelijk is. Binnen de kliniek wordt het model van duaal management gehanteerd gezien de complexe verwevenheid van de dagelijkse behandelpraktijk met de bedrijfsvoering. Stichting Centrum ’45 kent - sinds februari 2010 - een tweehoofdige directie (algemeen directeur en directeur zorg&innovatie), die verantwoording aflegt aan de Raad van Bestuur. Huisvesting, financiën, zorgadministratie en ICT zijn uitbesteed aan Arq Dienstencentrum. Stichting Centrum ’45 hanteert een gestructureerde besturingscyclus die vastgelegd is binnen het kwaliteitsmanagementsysteem. In het voorjaar wordt een kaderbrief opgesteld door de Raad van Bestuur met een planning voor het opstellen van de jaarplannen en begroting op instellingsniveau en op afdelingsniveau. Het opstellen van de jaarplannen wordt voorafgegaan door een evaluatie van de lopende jaarplannen en een beleidsdag van Raad van Bestuur, directie en managers. Na de zomer is er een fine-tuning van begroting en plannen en wordt de begroting vastgesteld door de Raad van Bestuur en ter goedkeuring voorgelegd aan de Raad van Toezicht. Prioriteiten uit de jaarplannen worden vervolgens op instellingsniveau en op afdelingsniveau uitgewerkt in een format voor kwartaalrapportages. Het managementteam ziet toe op de uitvoering van de jaarplannen en stemt de dagelijkse bedrijfsvoering af. De directie heeft maandelijks een overleg met de Raad van Bestuur. De jaarrekening wordt in het 1ste kwartaal door de Raad van Bestuur vastgesteld en ter goedkeuring van de Raad van Toezicht voorgelegd. Het primaire proces is vervat in een elektronisch patiëntenregistratiesysteem en -dossier (EPD), waaruit maandelijks management informatie beschikbaar komt. Tevens hanteert Stichting Centrum ’45 een systeem voor jaarlijkse effectmeting op individueel en geaggregeerd niveau, gekoppeld aan meting van de cliëntwaardering. Dit systeem draagt de naam Compass en dient als feedback ten aanzien van het behandelproces op individueel niveau en op het niveau van behandelprogramma’s. De management informatie uit het EPD en uit Compass tezamen geeft tevens stuurinformatie voor de bedrijfsvoering en genereert gegevens voor het jaardocument en voor aanlevering van de GGZ prestatie-indicatoren. Met het vervolmaken van de ICT in 2010 is een goede basis gelegd om de bedrijfsvoering aan te laten sluiten op de financieringssystematiek in DBC’s. Gezien de druk die er staat op de financiering kan inmiddels een betere efficiency bewerkstelligd worden (10% in 2010) en kan de inzet van de behandelstaf meer passend gemaakt worden bij de problematiek van de patiënten.
9 C E N T R U M
’ 4 5 /
M A A T S C H A P P E L I J K
J A A R V E R S L A G
2 0 1 0
Een grote uitdaging ligt er voor komend jaar om concreet te maken welke meerkosten verbonden zijn aan onze hoogspecialistische 3de lijns zorg in combinatie met onderzoek, opleiding en kennisoverdracht en hoe deze meerkosten verdisconteerd dienen te worden in de huidige en toekomstige bekostigingssystematiek.
3.5 Cliëntenraad Binnen Stichting Centrum ’45 is de Cliëntenraad actief. Leden worden geworven vanuit alle afdelingen. De Cliëntenraad wordt voorgezeten door een externe ter zake kundige. Zesmaal per jaar is er overleg tussen de Cliëntenraad en de raad van bestuur en directie. Alle relevante ontwikkelingen op het terrein van bedrijfsvoering, behandelbeleid en communicatie staan op de agenda. De Cliëntenraad wordt gevoed door de leden en vanuit de patiënten door regelmatige bezoeken aan de afdelingen. Ingrijpende veranderingen in het primaire proces en op bedrijfsmatig terrein zijn adviesplichtig. De Cliëntenraad adviseert over de begroting en jaarrekening. De kosten van de externe voorzitter en de reiskosten van de leden worden gedragen door Stichting Centrum ’45. Een secretaris en ondersteuner/maatschappelijk werker worden door Stichting centrum '45 beschikbaar gesteld. Het jaarverslag van de Cliëntenraad over 2010 is als volgt: Het afgelopen jaar heeft de Cliëntenraad weer volop kritisch en opbouwend meegewerkt aan de onderwerpen binnen Stichting Centrum ’45 waarmee cliënten passief of actief te maken hebben. De Cliëntenraad heeft vooral gekeken vanuit het cliëntenperspectief en meer in algemene zin naar de kwaliteit van de behandeling. Het overleg en de samenwerking met de Raad van Bestuur verloopt in een constructieve sfeer. Nieuw daarbij is de aanwezigheid van minimaal een van de twee directeuren van Stichting Centrum ‘45 naast een of twee leden van de Raad van Bestuur waardoor de communicatieve interactie een wijziging heeft ondergaan. De Cliëntenraad heeft goed kunnen overleggen met de Raad van Bestuur en zich gesteund gevoeld in haar ideeën en voorstellen. De bezetting van het nagestreefde aantal van twaalf actieve leden, zoals beschreven in het huishoudelijk reglement, is tijdens het afgelopen jaar 2010 niet gerealiseerd. Het is niet haalbaar gebleken om een vertegenwoordiging aan de Cliëntenraad te laten deelnemen vanuit alle verschillende afdelingen. Zo bleek de vertegenwoordiging uit de verschillende afdelingen van de kliniek moeilijk. De bezetting is een continue onderwerp van gesprek met de Raad van Bestuur geweest en heeft geresulteerd in een aantal acties gericht op ledenwerving. Zo zijn onder andere ten behoeve van de bekendheid van de Cliëntenraad en de ledenwerving drie bezoeken gebracht aan de dagkliniek en is een begin gemaakt met de gedachtevorming over het uitgeven van een nieuwsbulletin van en over de Cliëntenraad. Tijdens het verslagjaar hebben er negen overlegvergaderingen plaatsgevonden. Met de Raad van Bestuur is zesmaal de gang van zaken besproken. De Patiëntenvertrouwenspersoon is tweemaal aanwezig geweest bij de vergaderingen. Samen met de Raad van Bestuur is er overleg geweest met Equator en het PDC over de vraag ‘hoe de belangen van patiënten bij deze instellingen te waarborgen en de wenselijkheid van een mogelijke delegatie van hen in de Cliëntenraad’. De Cliëntenraad heeft deelgenomen aan de vier bijeenkomsten van de bouwcommissie. De voorzitter van de Cliëntenraad heeft samen met een of twee leden verschillende malen overleg gehad met de facilitaire managers over mogelijk te vormen facilitaire groepjes waarin patiënten participeren. De gedachte hierbij is om een manier te vinden om de facilitaire zaken die patiënten aangaan eenvoudig en laagdrempelig bespreekbaar te maken en sneller op te lossen. Uiteindelijk heeft het overleg in dit verslagjaar niet geresulteerd in de definitieve vorming van deze groepjes. Daarnaast is driemaal een overleg geweest met het management en een delegatie van de Cliëntenraad over de revisie van de kliniek. Bij die bijeenkomsten heeft de Cliëntenraad uitgebreid informatie ontvangen
10 C E N T R U M
’ 4 5 /
M A A T S C H A P P E L I J K
J A A R V E R S L A G
2 0 1 0
over de plannen en de vorderingen en is zij in de gelegenheid gesteld kritisch en adviserend mee te denken. Daarbij is specifiek aandacht geweest voor de communicatie over de veranderingen naar de patiënten toe, alsmede op de waarborging van de belangen van patiënten. De Cliëntenraad heeft positief advies uitgebracht aan de Raad van Bestuur over de voorgenomen revisie. De Cliëntenraad heeft in het verslagjaar advies uitgebracht over: het inzagerecht van de Patiëntenvertrouwenspersoon in het patiëntendossier, het zorgprogramma ‘Onderzoek en Advies’, het ‘Dossierreglement’, de ‘procedure Feedback Patiënten’, de ‘no-show’ en de ‘sms-actie’ en de doorbelasting van de annuleringskosten van de tolken. Verder is aan de Raad van Bestuur geadviseerd over de begroting 2011 en de Jaarrekening 2009. Bij het advies over deze beide is de Cliëntenraad bijgestaan door een extern en onafhankelijk financieel adviseur. Door de Cliëntenraad zijn in de loop van het verslagjaar onder andere kritische vragen gesteld over: de lange wachtlijst voor de intake, de mogelijke uitbreiding van het aantal bankjes bij de hoofdingang, de vraag in hoeverre Stichting Centrum ’45 aan patiënten ondersteuning kan bieden bij het vinden van een baan, de problemen met de uitbetaling van de reiskosten aan patiënten en de mogelijkheid van vervanging bij ziekte en andere onverwachte afwezigheid van behandelaars. Tijdens de interne discussie in de overlegvergaderingen van de Cliëntenraad zijn alle onderwerpen uit de overlegvergaderingen met de Raad van Bestuur voorbesproken. Daarnaast zijn onder andere de volgende onderwerpen aan de orde geweest: de nieuwe Cliëntenraadsfolder, communicatie met patiënten over de menu’s in de keuken, de gang van zaken in de gezinsafdeling en de veranderingen aldaar, evaluatie van de leesmap in de wachtkamer van de polikliniek, voor- en nabespreking van de bezoeken aan de dagklinische groepen, suggesties voor de naamgeving van de vier nieuwe kliniekafdelingen, de positie van de Cliëntenraad in een veranderende organisatie, de mogelijkheden tot het vinden van nieuwe leden en de inhoud van het uit te geven nieuwsbulletin. De Cliëntenraad kijkt tevreden terug op de bereikte resultaten. De samenwerking en de sfeer binnen de Cliëntenraad zijn positief en evenwichtig, waardoor goede afwegingen en discussies plaats kunnen hebben. Opvallend is de grote betrokkenheid van de leden bij alles wat Stichting Centrum ’45 aan gaat. De Cliëntenraad zal haar werk als volwaardig medezeggenschapsorgaan binnen Stichting Centrum '45 met inzet, betrokkenheid en enthousiasme voortzetten. Bijzondere aandacht zullen we volgend jaar besteden aan de bezetting en de toekomst van de Cliëntenraad. Mw. mr M.C. Bruggeling, Voorzitter Cliëntenraad Stichting Centrum ‘45.
3.6 Ondernemingsraad In 2010 heeft de Raad van Bestuur 6 maal overleg gehad met de Ondernemingsraad van Stichting Centrum '45. De Ondernemingsraad heeft geadviseerd over de leidinggevende structuur binnen Stichting Centrum '45 en over de verbouwing en andere opzet van de kliniek. ARBO beleid en de Risico Inventarisatie en Evaluatie zijn besproken en de OR heeft ingestemd met het plan van aanpak naar aanleiding van de RI&E in Oegstgeest. Uitgebreid is de medezeggenschap binnen Arq Psychotrauma Expert groep aan de orde geweest. Stichting Centrum '45 is de enige partner in de groep met een duidelijk vastgelegde medezeggenschapsstructuur (Ondernemingsraad en Cliëntenraad). In overleg met de OR is eind 2010 een Centrale Ondernemingsraad voor Arq Psychotrauma Expert groep opgezet. De COR zal onderwerpen bespreken die twee of meer partners betreft. De OR van Stichting Centrum '45 richt zich op die zaken die specifiek de eigen instelling betreffen.
11 C E N T R U M
’ 4 5 /
M A A T S C H A P P E L I J K
J A A R V E R S L A G
2 0 1 0
4
Beleid, inspanningen en prestaties
4.1 Meerjarenbeleid (visie en missie) Stichting Centrum '45 is het landelijk expertise centrum voor diagnostiek en behandeling van mensen met psychische klachten ten gevolge van vervolging, oorlog en geweld. Stichting Centrum '45 neemt in Nederland de verantwoordelijkheid voor de 3de lijns zorg binnen het aandachtsgebied van de psychotraumazorg en oefent deze 3de lijnsfunctie uit voor getraumatiseerde patiënten uit diverse geledingen. Stichting Centrum '45 is een hooggekwalificeerde instelling, gecertificeerd als TopGGZ instelling en heeft uit dien hoofde zorg structureel gekoppeld aan wetenschappelijk onderzoek, kennisoverdracht en innovatie. Stichting Centrum '45 heeft de ambitie van een excellente organisatie met continue kwaliteitsbewaking en kwaliteitsbevordering, transparant georganiseerde en meetbare zorgverlening, hetgeen samen met innovatie moet resulteren in leiderschap op het domein van psychotrauma in de geestelijke gezondheidszorg. De organisatie van de zorg binnen Stichting Centrum '45 is gericht op ketenzorg, waarbij uitdrukkelijk samen wordt gewerkt met andere hulpverleningsorganisaties en GGZ instellingen in den lande. Rondom verschillende doelgroepen wordt de samenwerking binnen een landelijk netwerk van zorginstellingen door Stichting Centrum '45 vormgegeven. In de afgelopen jaren is er hard gewerkt aan kwaliteitsverbetering en innovatie, waardoor Stichting Centrum '45 de positie van een 3de lijns instelling daadwerkelijk heeft verworven en in Nederland en ook internationaal gezien wordt als expert. De status van expert wordt echter in onze ogen nog maar voor een deel waar gemaakt. Speerpunten in het meerjarenbeleid zijn dan ook: • verder expliciteren van de expert status en het verder vormgeven daarvan op nationaal en internationaal terrein; • middels intensieve samenwerking met de andere partners - m.n. binnen Arq Psychotrauma Expert Groep - komen tot structurele innovatie op het terrein van psychotrauma; • vanuit de 3de lijns positie actieve ondersteuning van de zorgketens psychotrauma voor de diverse doelgroepen, met name door kennisoverdracht; • vormgeven van transparante zorgtrajecten met SMART geformuleerde behandeldoelen waarin opgenomen de ketenzorg; • richtlijnontwikkeling voor multidisciplinaire behandeling bij complexe psychotraumaklachten; • optimaliseren en doorontwikkelen van de functies diagnostiek en consultatie; • doorontwikkeling van de huidige effectmeting om tot verbetering en vernieuwing te komen in de behandeling; • kostenreductie van10% onder andere door middel van optimalisatieprogramma's en vergroting van de doorstroom van patiënten. Op het gebied van onderwijs/kennisoverdracht en wetenschappelijk onderzoek wordt met andere partners in Arq Psychotrauma Expert Groep samengewerkt in Arq Educatieprogramma en Arq Research Program. Vanuit Stichting Centrum ’45 wordt substantieel bijgedragen aan beide programma’s en binnen de instelling wordt de combinatie van zorg, kennisoverdracht en onderzoek gestimuleerd.
4.2 Algemeen beleid verslagjaar In het kader van de functie als TopGGZ instelling heeft Stichting Centrum ’45 in 2010: Qua opleidingsplaatsen 1 extra psychiater opleidingsplek gecreëerd en 1 extra plek voor een gz-psycholoog in opleiding, waardoor de totale opleidingscapaciteit komt op 4 psychiaterplaatsen, 4 gz-psychologen, 4 klinisch psychologen, 2 psychotherapeuten en 2 verpleegkundig specialisten. Er zijn in totaal 2.5fte ingezet voor onderwijs en kennisoverdracht.
12 C E N T R U M
’ 4 5 /
M A A T S C H A P P E L I J K
J A A R V E R S L A G
2 0 1 0
Er zijn in 2fte ingezet voor het doen van wetenschappelijk onderzoek. Praktijkgerichte onderzoeksgebieden zijn benoemd en er is een start gemaakt met de invulling middels twee - op de veteranenpopulatie gerichte - onderzoeken (EMDR vergelijkende studie en behoeftepeiling bij veteranen). Een onderzoek richt zich op meetinstrumenten m.b.t. de voortgang van de behandeling bij getraumatiseerde vluchtelingen. Een onderzoeksopzet wordt gemaakt voor toepassing van non-verbale therapie bij getraumatiseerde patiënten. Een viertal promotieonderzoeken zijn gecontinueerd. Qua innovatie zijn er diverse zorgprogramma’s doorontwikkeld: • het programma trauma & persoonlijkheidsproblematiek; • het deeltijdprogramma voor intensieve behandeling van politieagenten; • voorbereidingen voor integratie van trauma-focust behandelingen met rehabilitatie programma’s; • voorbereidingen voor de start van een deeltijdbehandeling Lichamelijk Onverklaarbare klachten; • investering in een empowerment bevorderend en op preventie gerichte website voor veteranen en politie; • het klinisch en ambulant Multi-family programma is geïntensiveerd. • de kliniek van Stichting Centrum ’45 heeft een restyling ondergaan waarbij er vier aparte afdelingen zijn gecreëerd (getraumatiseerde vluchtelingen, getraumatiseerde gezinnen, veteranen en een afdeling algemeen). In het kader van de bedrijfsvoering is er een efficiency gerealiseerd van bijna 10% (meer verrichtingen met gelijke personeelsformatie en budget). Bovendien is qua efficiency de ICT ingericht voor het genereren van caseload/tijdsbesteding van medewerkers en overzichten no show, duur van behandeling etc. Alle medewerkers hebben trainingen gevolgd m.b.t. het SMART formuleren van behandeldoelen en de ICT is ingericht om feedback te geven op de zorgtrajecten richting behandelaren. Bovendien is binnen het EPD een standaardisering van het zorgtraject ingericht. Voor de standaard jaarlijkse effect- en cliëntwaarderingsmeting, Compass genoemd, is een doorontwikkeltraject neergezet: Nadere analyse van - op groepsniveau geaggregeerde - rapportages 2008/2009; verfijning van meetinstrumenten op behandeltraject niveau; standaardisering van gegevensverzameling; en aantrekken van een methodoloog voor geavanceerde analyses. De investering in de ketenzorg heeft op drie fronten gestalte gekregen: intensieve bijdrage aan het Landelijk Zorgsysteem Veteranen (LZV) op het terrein van bestuurlijke inrichting, kwaliteitsverbetering van de zorg en onderwijs en nascholing; binnen het landelijk netwerk van gespecialiseerde instelling voor getraumatiseerde vluchtelingen zijn afspraken gemaakt over afstemming en vergelijkende studies; er is een ontwerp om te komen tot een landelijk netwerk gespecialiseerde 1ste lijnszorg met diverse partijen besproken (w.o. de overheid).
4.3 Algemeen kwaliteitsbeleid Stichting Centrum '45 en PDC hanteren een kwaliteitsmanagement-systeem conform de ISO-9001-2008 en HKZ-2009normen. Daarvoor is Stichting Centrum '45 ook gecertificeerd, per 1 maart 2008 en de certificering is verlengd per 1 maart 2011. PDC heeft eind 2010 een HKZ audit gehad en ontving op 1 maart 2011 het HKZ certificaat. Daarnaast heeft Stichting Centrum '45 zich sinds 2009 gecertificeerd als TOPGGz-instelling. Dit betekent dat zij voldoet aan de normen van de Stichting TOPGGz, die gaan over de mate waarin de instelling topreferente zorg verleent, onderzoek doet en kennis ontwikkelt en verspreidt.
13 C E N T R U M
’ 4 5 /
M A A T S C H A P P E L I J K
J A A R V E R S L A G
2 0 1 0
In 2010 is veel aandacht besteed aan de uitkomsten van ROM-metingen en de verbetering van behandelprogramma's naar aanleiding daarvan. Stichting Centrum '45 hanteert een veiligheidsmanagementsysteem, waarbij o.a. de speerpunten zoals GGZNederland die heeft opgesteld voor patiëntveiligheid, de nodige aandacht krijgen. Er is een veiligheidscommissie actief, die alle vormen van veiligheid ontwikkelt en bewaakt: patiënt- en medewerkersveiligheid, BHV, brand-, voedsel- en omgevings-veiligheid (gebouwen en terreinen). Externe toetsing vindt plaats op het VMS, voedsel- en brandveiligheid, met gunstig resultaat. In 2010 is extra aandacht besteed aan agressiebeleid, brandveiligheidsoefeningen en kindveiligheid. Stichting Centrum '45 heeft eind 2009 een elektronisch patiëntendossier ingevoerd. Dit had o.a. tot doel om betere registratie van gegevens te verkrijgen, waardoor betere monitoring van het primaire proces mogelijk wordt. Hierbij en m.b.t. alle ICT-systemen worden de normen van NEN 7510 waar relevant, toegepast. Externe toetsing vindt plaats m.b.t. de onbedoelde toegang van buitenaf, met gunstig resultaat. Stichting Centrum '45 is geaccrediteerd voor opleidingen tot psychiater, GZ-psycholoog, klinisch psycholoog, psychotherapeut en verpleegkundig specialist.
4.4 Kwaliteitsbeleid ten aanzien van patiënten/cliënten 4.4.1 Kwaliteit van zorg Stichting Centrum '45 voert jaarlijks een effectmeting en cliëntwaarderingsmeting uit, Compass genaamd. Compass staat voor computerondersteunde periodieke assesment. Elke patiënt wordt in principe gevraagd hieraan mee te werken. Voor patiënten die de Nederlandse taal onvoldoende beheersen zijn vertaalde vragenlijsten beschikbaar. Patiënten die deelnemen aan een (langlopend) evaluatieonderzoek worden niet altijd voor het Compass onderzoek uitgenodigd. Bij beëindiging van de behandeling wordt het Compass onderzoek herhaald. De individuele resultaten worden teruggekoppeld naar patiënt en behandelaar. Op geaggregeerd niveau worden de resultaten gebruikt voor evaluatie en bijstelling van zorgprogramma's. De cijfers vindt u terug in de verslaglegging in Zichtbare Zorg/DigiMV. De commissie Melding Incidenten Patiënten/Algemeen (MIP/A) heeft tot doel de bewaking en bevordering van de kwaliteit van de patiëntenzorg en de veiligheid in het algemeen door het (laten) treffen van corrigerende of preventieve maatregelen naar aanleiding van opgetreden en gemelde (bijna-)incidenten. De MIP/A-commissie registreert, onderzoekt en analyseert de toedracht en afhandeling van incidenten (met respect voor de eigen verantwoordelijkheden van leidinggevenden). Op basis hiervan adviseert zij de Raad van Bestuur, directies en/of het management over corrigerende of preventieve maatregelen. In 2010 heeft de MIP/A-commissie 52 meldingen ontvangen tegen 62 in 2009. Er zijn geen meldingen als onterecht beoordeeld. Er is n.a.v. 16 meldingen een advies aan directie en/of het management uitgebracht en over 3 meldingen aan de Raad van Bestuur. Hierop is in alle gevallen gereageerd, steeds met erkenning van het probleem en (gedeeltelijke) overname van het advies. In 2010 heeft de MIP/A-commissie geprobeerd om volgens de PRISMA-methode te werken, waarbij een inschatting werd gemaakt van basisoorzaken bij elk incident. Daarbij kan één incident meerdere oorzaken scoren.
14 C E N T R U M
’ 4 5 /
M A A T S C H A P P E L I J K
J A A R V E R S L A G
2 0 1 0
• • • • •
Patiëntgerelateerde oorzaken traden 21 maal op. Van een externe oorzaak was 10 maal sprake, zoals bij sommige taxi- en de diefstal-incidenten. Van een technische oorzaak was 10 x sprake, waarvan 4 x extern, en 5 x het ontwerp. Medewerker-gerelateerde oorzaken traden 10 x op. Dit betrof dan kennis, interventie, coördinatie en/of verificatie. Organisatie-gerelateerde oorzaken traden 4 x op. Dit betreft managementprioriteiten, kennisoverdracht en/of protocollen. • Ca. 25 incidenten hebben een (mede-)oorzaak (intern) op het gebied van techniek, medewerker of organisatie, en zouden in theorie beïnvloedbaar kunnen zijn.
4.4.2 Klachten Stichting Centrum '45 is aangesloten bij de Stichting PvP. Wekelijks heeft de PvP-er contact met patiënten die opgenomen zijn in de kliniek in Oegstgeest. Op regelmatige basis bezoekt de PvP ook de dagklinische groepen in Oegstgeest. In de locatie Diemen, waar alleen ambulant wordt behandeld wordt middels posters en folders de Stichting PvP, www.pvp-online.nl en het algemene nummer 0900 4444888 van de PvP helpdesk aan de patiënten bekend gemaakt. Stichting Centrum '45 heeft een Klachtencommissie met een extern voorzitter en vice-voorzitter. De vice-voorzitter is benoemd op voordracht van de Cliëntenraad. Uit het jaarverslag van de Klachtencommissie: Overleg met de Raad van Bestuur en de Cliëntenraad De voorzitter en de secretaris hebben op 29 maart 2010 een gesprek gehad met de voorzitter van de Raad van Bestuur; het tweede gedeelte in aanwezigheid van de voorzitter van de Cliëntenraad. De werkzaamheden van de Klachtencommissie zijn dit jaar verbreed. Met Equator foundation en het PDC is een overeenkomst opgesteld, waarin wordt geregeld dat deze organisaties voor de behandeling van klachten in hun organisaties gebruik maken van de diensten van de Klachtencommissie van Stichting Centrum '45. Wijziging verkort klachtenreglement en voorstel voor herziening klachtenreglement De tekst van het verkorte klachtenreglement is aangepast, om het document - en daarmee de Klachtencommissie toegankelijker te maken voor cliënten en de zogenaamde 'route' van de klacht beter aan te geven (eerst de behandelaar, de manager, de directie en/of de patiëntenvertrouwenspersoon - PVP - raadplegen alvorens een klacht wordt ingediend), een wens die was geuit door de Cliëntenraad en de PVP. Een voorstel voor herziening van het klachtenreglement is eind dit jaar ingediend door de voorzitter van de Klachtencommissie, en wordt in 2011 verder behandeld. Informatie aan cliënten over de Klachtenregeling binnen Stichting Centrum '45 Nieuwe cliënten worden mondeling (door de intaker of de behandelaar) en schriftelijk (als onderdeel van het voorlichtings- en informatiemateriaal voor cliënten) ingelicht over de wijze waarop binnen Stichting Centrum '45 de klachtenbehandeling plaatsvindt. Ook op de website treffen cliënten daarover informatie aan. Tevens vindt informatie plaats via een brochure ('Klachtenbehandeling binnen Stichting Centrum '45 in het kort') die beschikbaar wordt gesteld via de informatie- en voorlichtingsfolderrekken voor cliënten. Het gehele Klachtenreglement kunnen de cliënten verkrijgen bij de secretaris van de Klachtencommissie.
15 C E N T R U M
’ 4 5 /
M A A T S C H A P P E L I J K
J A A R V E R S L A G
2 0 1 0
In 2010 ingediende klachten Er zijn in het kalenderjaar 2010 vier klachten bij de Klachtencommissie ingediend. Eén klacht is ingetrokken en één klacht is behandeld. Eén van de beide klachten die eind dit jaar binnenkwamen, is in 2011 behandeld en ten aanzien van de andere vond bemiddeling plaats in januari 2011. In 2010 behandelde klachten In februari werd een klacht - met drie klachtonderdelen - ingediend ten aanzien van de communicatie met en behandeling van wijlen de echtgenoot van de klager. De commissie heeft de klacht ongegrond verklaard, op één klachtonderdeel na: één van de klachtonderdelen werd deels gegrond verklaard, omdat de vertraging in de aanmeldprocedure en de miscommunicatie over de al dan niet noodzakelijke intakegesprekken en de gewenste behandeling voorkomen had kunnen worden door een heldere communicatie. De Raad van Bestuur heeft de aanbeveling overgenomen om de aanmeldprocedure te verduidelijken: zowel op de website als in informatieboekjes zou gemeld worden dat een aanmelding in behandeling kan worden genomen als schriftelijk de inhoudelijke informatie van de verwijzer is ontvangen. Overzicht klachtenbehandeling 2006 – 2010 Jaar
Aantal indiende klachten
Aantal behandelde klachten
Aantal bemiddelde of ingetrokken klachten
2006
1
0
1
2007
0
0
0
2008
6*
2
2
2009
1
2
1
2010
4**
1
2***
* waarvan twee klachten - die eind december binnenkwamen - pas in 2009 werden behandeld ** waarvan één klacht - die eind december binnenkwam - in 2011 werd behandeld *** bij één van deze klachten vond bemiddeling plaats in 2011
4.5 Kwaliteit ten aanzien van medewerkers 4.5.1 Personeelsbeleid In 2010 is het Sociaal en P&O beleid vormgegeven voor alle partners in Arq Psychotrauma Expert Groep. Dit beleid is een geïntegreerd onderdeel van het totale beleid van de organisatie. Het vormt een plan, dat de inzet van personeelsinstrumenten, de arbeidsverhoudingen en de arbeidsomstandigheden regelt en daarmee ook het werken en het samenwerken van de medewerkers van Arq Psychotrauma Expert Groep reguleert. Het Sociaal- en P&O beleid is de basis voor het verder ontwikkelen van beleid op onderdelen en het vormgegeven van de personeelsinstrumenten. In de ontwikkeling van de P&O beleidsstukken- en personeelsinstrumenten zullen de kernwaarden van Arq Psychotrauma Expert Groep - professioneel, respectvol, klantgericht, innovatief en ondernemend - een belangrijke rol spelen.
16 C E N T R U M
’ 4 5 /
M A A T S C H A P P E L I J K
J A A R V E R S L A G
2 0 1 0
In 2010 is als onderdeel van het Sociaal en P&O beleid het arbo- en verzuimbeleid vastgesteld. Het arbobeleid richt zich op waarborging van de veiligheid en gezondheid van medewerkers en op de bevordering van hun welzijn. Het arbeidsverzuimbeleid heeft als doel arbeidsongeschiktheid en beroepsziekten te voorkomen, arbeidsverzuim tot een minimum te beperken en de wetgeving op dit gebied na te leven. Het verzuimbeleid bestaat uit preventief en curatief beleid. Er is het afgelopen jaar veel aandacht geweest voor het verzuimbeleid omdat bleek dat met name het kortdurend verzuim hoog is. Middels het consequent houden van verzuimgesprekken en d.m.v. de jaargesprekken wordt getracht meer grip hierop te krijgen. De aandacht voor het verzuim zal in 2011 een van de speerpunten zijn. In 2010 is het verzuimbeleid en het beleid rond het houden van jaargesprekken, als onderdeel van het Sociaal en P&O beleid geëvalueerd en opnieuw vastgesteld In 2010 is voor beide locaties van Stichting Centrum ' 45 ook een plan van aanpak opgesteld naar aanleiding van de Risico Inventarisatie en Evaluatie. Vanwege klachten is een extra klimaatonderzoek gedaan op een van de klinische afdelingen in Oegstgeest en naar aanleiding daarvan is gezorgd voor extra ventilatiemogelijkheden. In 2010 is besloten om het houden van een medewerkersonderzoek onder alle medewerkers van alle partners in Arq Psychotrauma Expert Groep uit te besteden aan een externe partij. Dit onderzoek zal in het voorjaar van 2011 gehouden worden.
4.6 Samenleving en belanghebbenden Samen met de andere partners in Arq Psychotrauma Expert Groep worden diverse initiatieven genomen om partijen die actief zijn op het terrein van de psychotraumatologie met elkaar in gesprek te brengen, beleid met elkaar af te stemmen en/of nieuwe innovatieve projecten met elkaar te starten. Belangenverenigingen van diverse patiëntgroepen worden actief ondersteund en gefaciliteerd. Door uitwisseling van expertise, ervaring en innovatiekracht kan er beter ingespeeld worden op de behoeftes in samenlevingen. Doordat de partners in en van Arq - Stichting Centrum '45, PDC, Equator foundation, Antares foundation, IVP, Stichting 1940-1945 - elkaar op meerdere gebieden aanvullen, kunnen individuen en organisaties beter geholpen worden. Stichting Centrum '45 richt zich binnen dit geheel en binnen de verschillende zorgketens op de complexe psychotraumaklachten van individuen en hun systeem/gezin. Als lid van Arq Psychotrauma Expert Groep heeft Stichting Centrum '45 de missie om continuïteit en structuur binnen de sector te realiseren en doet dit door versnippering tegen te gaan. Tegelijkertijd blijft het vermogen om flexibel en innovatiegericht te kunnen werken gewaarborgd en wordt specialistische kennis behouden, doorontwikkeld en gedeeld. Hierdoor wordt psychotraumazorg effectiever en worden kosten bespaard. Empowerment van getroffen individuen en groepen verlicht de financiële druk op de samenleving via de herstelde sociale en economische zelfredzaamheid van getroffenen. Zoals aangegeven in 2.4 - Samenwerkingsverbanden - zijn op vele wijzen contacten met andere partijen om de psychotrauma zorg zo breed mogelijk en zo optimaal mogelijk te organiseren.
17 C E N T R U M
’ 4 5 /
M A A T S C H A P P E L I J K
J A A R V E R S L A G
2 0 1 0
4.7 Financieel beleid 2010 is het derde jaar waarin de zorgproductie in rekening wordt gebracht middels DBC's. Het was voor Stichting Centrum '45 onmogelijk voorschotten af te dwingen bij de zorgverzekeraars, zodat de zorgproductie volledig is voorgefinancierd vanuit het rekening-courantkrediet van onze huisbankier en de eigen middelen. Door de implementatie van het nieuwe patiëntenregistratiesysteem en EPD is de factureringsstroom einde 2009 vertraagd waardoor de liquiditeit zwaar onder druk stond. In 2010 is een inhaalslag gerealiseerd wat heeft bijgedragen aan een sterke verbetering van de liquiditeit. De schulden bij kredietinstellingen is in 1 jaar tijd afgenomen van € 6.6 miljoen naar € 5.2 miljoen. In 2010 is de achterstand in de factureringsstroom ingelopen waardoor het saldo bij kredietinstellingen is verlaagd naar € 5.2 miljoen per ultimo december 2010. De bekostiging van de hulpverlening in de geestelijke gezondheidszorg vindt plaats op basis van de Zorgverzekeringswet (ZVW). Op basis van productieafspraken wordt, na advisering door het Zorgkantoor, door de Nederlandse Zorg Autoriteit (v/h CTG) het wettelijk budget voor de instelling vastgesteld. Dit wettelijk budget bedroeg voor het jaar 2010 € 10.793.099,= (2009 € 10.860.373,=). De afrekening van het budget geschiedt in DBC's. Het verschil tussen de DBC's en de onderhanden werkpositie enerzijds en het vastgestelde wettelijk budget voor de instelling anderzijds vormt het financieringsverschil dat na afloop van het boekjaar met de verzekeraars wordt afgerekend. Het exploitatieresultaat bedroeg over het jaar 2010 € 67.830,= negatief (2009 : € 339.680,= positief.) Voor 2010 was een voordelig resultaat van € 186.227,= (inclusief PDC) begroot. Zie verder het financieel jaarverslag van Stichting Centrum '45 dat separaat is gedeponeerd op www.jaarverslagenzorg.nl.
18 C E N T R U M
’ 4 5 /
M A A T S C H A P P E L I J K
J A A R V E R S L A G
2 0 1 0
Bijlage 1 - Publicaties in 2010 door medewerkers Knipscheer, J.W., Vloeberghs E., Kwaak, A. v.d., Naleie, Z. & Muijsenbergh, M. van. Versluierde pijn. Een onderzoek in Nederland naar de psychische, sociale en relationele gevolgen van meisjesbesnijdenis. Utrecht, Pharos/FSAN Kleber, R.J.: Kleber, R.J. & Drogendijk A.N. Kleurrijke opvang: het is normaler dan je denkt. Diemen, Instituut voor Psychotrauma Sleijpen, M., Mooren ,G.T.M. & Kleber R.J. Long-term legacies of war. The post-war generation in the Netherlands: Symptoms and personality characteristics. Oegstgeest, Stichting Centrum '45. Mooren, G.T.M. & Stofsel M., Complex trauma: diagnostiek en behandeling. Houten,Bohn Stafleu van Loghum Hoofdstuk in boek Mooren, G.T.M. Mental Health consequences of war and migration: The case of Bosnia Herzegovina In: Traue H.C. Johler R. Jancovic Gravrilolic J. Migration, Integration and Health: The Danube Region. Lengerich: Pabst.Science Publishers Rohlof, J.G.B.M. & Groen, S. De Cultural Formulation of Diagnosis. In: Jong, J. de Colijn, S. Handboek culturele psychiatrie en psychotherapie. Utrecht: de Tijdstroom Schoonbeek, E. & Scholte, W.F. Equator Foundation - Restoration of an individual's psychological and social identity. In: Bittenbinder, E. Good practice in the care of victims of torture. Karlsruhe: von Loeper Literaturverlag. Schouten, K.A. Vaktherapie. In: Jong, J. de Colijn, S. Handboek Culturele psychiatrie en psychotherapie. Utrecht: De Tijdstroom Smid, G.E., Velden, P.G. v.d., Lensvelt, G.J.L.M., Knipscheer, J.W. & Gersons B.P.R., A Longitudinal comparative study. In: P&H Day, January 21st, 2010: The Eight Annual PH.D. Conference of the Research Intitute for Psychology & Health: Abstract Book. Utrecht: Research for Psychology & Health Artikel in tijdschrift Bala, J. & Kramer, S., Intercultural Dimensions in the Treatment of Traumatised Refugee Families. http://tmt.sagepub.com/early/recent. Traumatology. 2010: 16 (4), 153-159. Duijl, M., van, Nijenhuis, E., Komproe, I. & Jong, J.T.V.M. de. Dissociative symptoms and reported trauma among patients with spirit possession and matched healthy controls in Uganda. Culture, Medicine and Psychiatry. 34, 380-400. Gersons, B.P.R.: Gersons, B.P.R., Thormar, S.B., Juen, B. , Marschang, A. , Djakababa, M.N. & Olff, M. The Mental Health Impact of Volunteering in a Disaster Setting: A Review. J Nerv Ment Dis. 2010: 198, 529–538. Gersons, B.P.R., Nijdam, M.J, & Olff , M. Dutch politicians’ coping with terrorist threat. British Journal of Psychiatry. 2010: 197, 328–329. Jongedijk, R.A., Gersons, B.P.R. & Heide, F.J.J. ter De evidence based behandeling van de posttraumatische stress stoornis. Tijdschrift voor Psychiatrie. suppl. 1, 221-222.
19 C E N T R U M
’ 4 5 /
M A A T S C H A P P E L I J K
J A A R V E R S L A G
2 0 1 0
Jongedijk, R.A. Diagnostiek van de Posttraumatische stress stoornis. Modern Medicine. jaargang 3, 111-115. Jongedijk, R.A. Begeleiding en behandeling van patiënten met een posttraumatische stress stoornis. Modern Medicine. nr. 4, 127-130. Jongedijk, R.A., Laban , C.J., Drozdek, B., Heide, D.H. van der & Rohlof, J. Asielzoekers en vluchtelingen: complexe diagnostiek en behandeling. Tijdschrift voor Psychiatrie. suppl. 1, 217-220. Kleber, R.J.: Kleber, R.J., & Alisic, E. Measuring posttraumatic stress reactions in children: A preliminary validation of the Children's Responses to Trauma Inventory. Journal of Child an Adolescent Trauma. 3, 192-204. Kleber, R.J., Knipscheer, J.W. & Gulsen, C.H. The impact of forced migration on mental health: a comparative study on posttraumatic stress among internally displaced and externally migrated Kurdish women. Traumatology. 16 (4), 109-116. Kleber, R.J., Schok, M.L., Lensvelt-Mulders, G.J.L.M., Elands, M. & Weerts, J. Suspicious minds at risk? The role of meaning in processing war and peacekeeping experiences. Journal of Applied Social Psychology. 41 (1), 61-81. Kleber, R.J., Schok, M.L., Lensvelt-Mulders, G.J.L.M. A model of resilience and meaning after military deployment: Personal resources in making sense of war and peacekeeping experiences. Aging and Mental Health. 14, 328-338. Kleber, R.J., Schok, M.L. Men with a mission: Veterans' meanings of peacekeeping in Cambodia. Journal of Loss and Trauma. 15, 1-24. Kleber, R.J., Velden, P.G., v.d., Grievink, L. & Yzermans, C.J. Confrontations with agression and mental health problems in police officers: The role of organizational stressors, life-events and previous mental health problems. Psychological Trauma: Theory, Research, Pratice, and Policy. 2, 135-144. Ee, E., van, Kleber, R.J., & Mooren, G.T.M. War trauma lingers on: Associations between maternal PTSD, parent-child interaction and child development. Journal of Infant Mental Haelth. Mooren, G.T.M., Heide, F.J.J., ter, Kleijn, W., Jongh, A. & Kleber, R.J. EMDR versus Stabilization in Traumatized Asylum Seekers and Refugees: Results of a Pilot RCT. ESTSS Journal. november 2010 Smid, GE., Gersons, B.P.R., Velden, P.G. v.d. & Kleber, R.J. Symposia-S-28 Het tijdscriterium; acuut, chronisch, verlaat? Tijdschrift voor Psychiatrie (samenvatting 38ste Voorjaarscongres Ned.Ver. voor Psychiatrie). 52, suppl. 1, 82-83. Mooren, G.T.M. Onderzoek in de klinische praktijk van traumagerelateerde klachten. Cogiscope. 2, 35-37. Mooren, G.T.M. & Stofsel, M. Complex trauma, hoe te behandelen? GZ-psychologie. Tijdschrift voor gezondheidszorgpsychologie. Rohlof, J.G.B.M., Groen, S., Dijk, R van & Starmans, R. Cultural formulation of diagnosis. Onderzoek en implementatie van een cultuursensitief instrument. Cultuur, Migratie, Gezondheid. 7, 76-87. Rohlof, J.G.B.M. De invloed van cultuur op diagnostiek: de cultural formulation of diagnosis nader geanalyseerd. http://www.tijdschriftvoorpsychiatrie.nl. Tijdschrift voor Psychiatrie. supp. 1, 94. Rohlof, J.G.B.M. Somatisatie bij vluchtelingen met en zonder ervaringen van marteling. http://www.tijdschriftvoorpsychiatrie.nl. Tijdschrift voor Psychiatrie. supp. 1, 46.
20 C E N T R U M
’ 4 5 /
M A A T S C H A P P E L I J K
J A A R V E R S L A G
2 0 1 0
Bijlage 2 – Voordrachten en presentaties in 2010 Bala, J. , Mooren, T. , Van Essen, J. Symposium: Working with refugee families: Evidence,Theory and Practice ( Building a Therapy Program on Theoretical and Clinical Rationals). http://www.istss.org/Home1.htm. ISTSS 26th Annual Meeting. Montreal, 4-6, november. Dashorst, P. Het persoonlijkheidsmodel volgens Livesley. Referaat Centrum '45. Diemen, februari, 2010. Dashorst, P. Workshop gezinsbehandeling. Verwijzersdag. Oegstgeest, 9 april 2010. Ee, E van. Complex getraumatiseerde ouders en de interactie met hun (jonge) kinderen. Landelijk congres voor Klinisch Psychologen. Utrecht, 18 november 2010. Ee, E van. Intergenerationele overdracht van oorlogstrauma's? Vluchtelingen en hun jonge kinderen (posterpresentatie). Landelijk congres voor Klinisch Psychologen. Utrecht, 18 november 2010. Ee, E van. The impact of war trauma on refugees and their young children. International Congress of the World Association of Infant Mental Health. Leipzig, 30 juni 2010. Gersons, B.P.R. Korte eclectische psychotherapie voor PTSS. Training Psychiatrisch Centrum Suriname. Paramaribo, Suriname, 18 – 22 januari 2010. Gersons, B.P.R. Brief eclectic psychotherapy for posttraumatic stress disorder. Pre-Congress Workshop, 20th IFP World Congress of Psychotherapy. Lucerne, Switzerland, 16 - 19 June 2010. Gersons, B.P.R. The need for exposure and meaning making in the treatment of PTSD. Symposium Brief Eclectic Psychotherapy, 20th IFP World Congress of Psychotherapy. Lucerne, Switserland, 16 - 19 June 2010. Gersons, B.P.R. Disaster research. PhD examination dr. Lars Wahlstrom, Karolinski Institute. Stockholm, Zweden, 9 september 2010. Gersons, B.P.R. People and community after disasters; prevention of a second disaster. Seminar on Integrating Disaster Risk Reduction into Disaster Recovery and Rehabilitation, Ministry of Civil Affairs of the People’s Republic of China, APEC, National Disaster Reduction Center of China and Department of Civil Affairs of Sichuan Province, P.R. China. Chengdu, China, 27-29 september 2010. Gersons, B.P.R. Gedrag van mensen tijdens rampen en crisis. Nationaal Crisis Centrum Netwerkdag 'Middelenmix van de toekomst'. Caballerofabriek, Den Haag, 28 oktober 2010. Gersons, B.P.R. Brief eclectic psychotherapy for PTSD (BEPP). Masterclass, 26th Annual Conference ISTSS. Montreal, Canada, 5 november 2010. Gersons, B.P.R. The need for exposure and meaning making in the treatment of PTSD. Symposium Brief Eclectic Psychotherapy, 26th Annual Conference ISTSS. Montreal, Canada, 5 november 2010. Gersons, B.P.R. Kansen voor psychotraumaonderzoek in Nederland. NtVP Congres. Meervaart, Amsterdam, 16 november 2010. Gersons, B.P.R. Gevolgen van geweld; preventie, opvang, nazorg en behandeling. Najaarscongres Raad van Korpschefs. Ossendrecht, 17 november 2010. Heide, F.J.J. ter, Mooren, G.T.M. & Kleber, R. EMDR versus stabilisatie: Resultaten van een pilot studie. Referaat voor team stemmings- en angststoornissen, De Meregaard. Almere, 1 februari 2010.
21 C E N T R U M
’ 4 5 /
M A A T S C H A P P E L I J K
J A A R V E R S L A G
2 0 1 0
Bijlage 2 – Voordrachten en presentaties in 2010 Heide, F.J.J. ter, Mooren, G.T.M. & Kleber, R. EMDR versus stabilisatie: Resultaten van een pilot studie. Voordracht voor De Evenaar. Beilen, 1 maart 2010. Heide, F.J.J. ter, Jongedijk, R.A. & Smid, G.E. De evidence based behandeling van PTSS: EMDR bij complexe patiënten. Voorjaarscongres Nederlandse Vereniging van Psychiatrie. Maastricht, 16 april 2010. Heide, F.J.J. ter EMDR bij getraumatiseerde asielzoekers en vluchtelingen: Wat is wijsheid? Congres EMDR Nederland. Nijmegen, 17 april 2010. Heide, F.J.J. ter De meeste traumatische ervaringen zijn betekenisloos. Debat Stichting Centrum '45. Diemen, 30 juni 2010. Jongedijk, R.A. , Laban, C.J. & Rohlof, J.G.B.M. De complexe 'carrière' van de asielzoeker/vluchteling. Voorjaarscongres psychiatrie: Symposium: Asielzoekers en vluchtelingen: complexe diagnostiek en behandeling. Maastricht, april 2010. Jongedijk, R.A. De gevolgen van traumatische gebeurtenissen. Is PTSS voldoende? Referaat Centrum '45. Oegstgeest, 18 maart 2010. Jongedijk, R.A. , Gersons, B.P.R. & Heide, F.J.J. ter De evidence based behandeling van de posttraumatische stress stoornis. De behandeling van patiënten met PTSS met Narrative Exposure Therapy (NET), het Kort Eclectisch Protocol voor PTSS (KEP) en Eye Movement Desensitization and Reprocessing (EMDR). Voorjaarscongres Psychiatrie. Maastricht, april 2010. Jongedijk, R.A. Verdiepingscursus GGZ-klachten. Nascholing Huisartsen GCA en POH-GGZ. Landelijke Huisartsen Vereniging LHV. Utrecht, 1 juni 2010. Jongedijk, R.A. Workshop Narrative Exposure Therapy. Symposium 'Psychosociale aanpassing na de militaire missie: klacht of kracht?' Tilburg, 18 juni 2010. Jongedijk, R.A. De interne constructie van het concept PTSS. Is er naast de gewone PTSS ook een complexe PTSS? 'PTSS en DSM'. Studiedag NtVP en Universiteit van Utrecht. Utrecht, 11 oktober 2010. Mooren, G.T.M. Getraumatiseerde veteranen Foy. Refereer Stichting Centrum '45. Diemen, 8 september 2010. Mooren, G.T.M. & Sleijpen, M. Intergenerationele traumatisering. Onderzoek naar behandeling van naoorlogse generatie. Workshop t.b.v. verwijzersdag Stichting Centrum '45. Oegstgeest, 9 april 2010. Mooren, G.T.M. Veteranen, hun gezinnen en traumabehandeling. Presentatie De Bascule/Stichting Centrum '45. Oostveen, A.A.M. & Heijden , H van der. Wat doen onze patiënten met ons? Tegenoverdracht en andere reacties... Binnen de Cursus Integratieve Psychotherapie bij HLOCP. Leidschendam, 12 mei 2010. Oss, A.W.G.M. van, Signaleren van PTSS. In opdracht van medilex; beroepsgerelateerd trauma, c.q. secundaire traumatisatie. Utrecht, 25 november 2010. Pommee, M.P.R. Certificering Psychotraumatherapeut. Hulpverleners psychotraumazorg. Amsterdam. Pommee, M.P.R. Is er nog veerkracht? Voorlichting leidinggevenden politieorganisatie. Ossendrecht, najaar 2010. Rohlof, J.G.B.M. Refugiés à Centrum'45. http://www.minkowska.com. Course Psychiatrie Transculturelle, Centre Francoise Minkowska. Paris, 29 januari 2010. Rohlof, J.G.B.M. De invloed van cultuur op diagnostiek: de cultural formulation of diagnosis nader geanalyseerd. http://www.nvvp.net. Voorjaarscongres Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie. Maastricht, 16 april 2010. 22 C E N T R U M
’ 4 5 /
M A A T S C H A P P E L I J K
J A A R V E R S L A G
2 0 1 0
Rohlof, J.G.B.M. Somatisatie bij vluchtelingen met en zonder ervaringen van marteling. http://www.nvvp.net Voorjaarscongres Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie. Maastricht, 15 april 2010. Rohlof, J.G.B.M. & Borra, R. Diagnosis and Culture: the Cultural Formulation Approach. AMMA-cursus. Amsterdam, 29 januari 2010. Rohlof, J.G.B.M. Somatization in the Clinic for Tortured Refugees: a transcultural challenge. http://www.tp2010.org. International Conference on Transcultural Psychiatry. Amsterdam, 15 juni 2010. Rohlof, J.G.B.M. Moroccan women in the Netherlands in psychotherapy. http://www.wasp2010.com. World Congress on Social Psychiatry. Marrakesh, Marokko, 25 oktober 2010. Rohlof, J.G.B.M. Groepsbehandeling bij vluchtelingen. Studiedag Groepstherapie bij Vluchtelingen. Antwerpen, 29 oktober 2010. Romme, E.A.M. Werken met vluchtelingen (voordracht). KOMBI, 20- jaar. Bronbeek, 29 mei 2010. Schouten, K.A. Transcultural Art Therapy with traumatized refugees. International Conference on Transultural Psychiatry: Migration, next generation and the future of psychiatry. Amsterdam, 13 juni t/m 16 juni 2010. Schouten, K.A., Knipscheer, J.W. & Orth, J. Beeldende therapie, trauma en cultuur. http://www.ntvp.nl. NtVP congres: “Psychotrauma en meer: spectrum van traumagerelateerde beschadigingen”. Amsterdam, 16 november 2010 Schut, D.M. & Beenakker, G.M. PTSS. Op congres voor mensen werkzaam bij UWV die WsW indicatie stellen. Utrecht, 30 november 2010. Smid, G.E. Progressie van posttraumatische stressstoornis (PTSS). Opleiding psychiatrie Arkin. Amsterdam, 22 november 2010. Smit, J.M. Grip op Agressie. Referaat. Oegstgeest, 21 januari 2010. Velden, I.M. van der Listening to Trauma. AIIC Interpreters. Den Haag, september. Velden, I.M. van der Waarom de een wel en de ander niet. http://www.medilex.nl Beroepsgerelateerde traumatisering. Utrecht, 25 november 2010. Velden , I.M. van der De ene uitzending is de ander niet. http://www.lzv-groep.nl/page/pag_view.asp?pag_id=38&mni_id=131&mni_selected=164 Dagvoorzitter landelijke contactdag LZV. Doorn, 13 oktober 2010. Wepster, D. Shame and respect. worldcongress van World Association for Person-Centered and Experiential Psychotherapy and Counseling . Roma, Italy: july. Wepster, D. Schaamte en het gezin. Verwijzersdag Centrum'45. Oegstgeest, april.
23 C E N T R U M
’ 4 5 /
M A A T S C H A P P E L I J K
J A A R V E R S L A G
2 0 1 0
Bijlage 3 – Docentschappen in 2010 Akse, M. Docent HBO Social Work. Hogeschool Leiden. Leiden Dashorst, P. Gastdocent basiscursus PTSS. Interne basiscursus PTSS. Oegstgeest Dashorst, P. Docent verdiepingscursus PTSS Intern. Oegstgeest Dashorst, P. Gastdocent verdiepingscursus PTSS Intern. Oegstgeest Heide, F.J.J. ter Docentschap RINO Utrecht Module 'Trauma en cultuur'. Opleiding tot gezondheidszorgpsycholoog, RINO. Utrecht Kotlarczyk, K.K. Docent nascholing huisartsen. Nascholing huisartsen. Den Haag Mooren, G.T.M. Interne training MBT Stichting Centrum '45. Oegstgeest Pommee, M.P.R. Docent GZ-opleiding. Postdoctoraal onderwijs GZ-opleiding. Utrecht Pommee, M.P.R. Docent nascholingsbijeenkomsten huisartsen. Nascholingsbijeenkomsten huisartsen. Den Haag, Zoetermeer, Leiden Rohlof, J.G.B.M. Tutor assistenten psychiatrie. HLOCP-onderwijs. Leiden Rohlof, J.G.B.M. GastdocentschapVU, faculteit psychologie. Amsterdam Rohlof, J.G.B.M. Gastdocentschap Universiteit van Utrecht, faculteit psychologie. Utrecht Rohlof, J.G.B.M. Docent nascholing huisartsen. Nascholing huisartsen PTSS. Zoetermeer Smith, A.J.M. Intern Stichting Centrum '45. Oegstgeest Velden, I M van der IND training, Omgaan met traumatisering Immigratie en Naturalisatie Dienst. Utrecht Velden, I M van der Gastdocent aan de VU, Faculteit Criminologie, int. master Victimology. Amsterdam
24 C E N T R U M
’ 4 5 /
M A A T S C H A P P E L I J K
J A A R V E R S L A G
2 0 1 0
partner in
Rijnzichtweg 35 2342 AX Oegstgeest Telefoon 071-5191500 Nienoord 5 1112 XE Diemen Telefoon 020-6274974 www.centrum45.nl
[email protected] hèt landelijk behandel- en expertisecentrum voor psychotrauma