Ferwurkingen by LinKk 4 febrewaris 2016 tema: bisten en natuer
> KATERN FOAR NET-FRYSKTALIGE LEARLINGEN < Het thema van dit katern voor niet-Friestalige leerlingen is Bisten en Natuer. Je leert van verschillende dieren de Friese naam, je komt in aanraking met een oeroude song over dieren en je gaat verder met het schrijven van het Fries. Succes!
Opdracht 1 – Dierennamen Hieronder staan vijftien dieren in het Fries. De letters van elk dier zijn door elkaar gezet. Om je te helpen staan de Nederlandse namen van de dieren eronder. 1a.
Zet achter elk woord het goede Friese dier.
1b.
Zet achter elk Fries dier het Nederlandse dier wat erbij hoort.
1. ok 2. pisek 3. tak 4. afresjif 5. alfanjote 6. dynher 7. ûhn 8. drum 9. hezaz 10. crabah 11. fekene 12. gjerhinr 13. koms 14. skof 15. lei
• vos • varken • mus • mug • koe • hond • paling • olifant • haring • • kat • giraffe • haas • paard • schaap • bunzing • 1
Opdracht 2 – Welke hoort er niet bij? a.
Je ziet vier rijtjes met dieren. Drie dieren van elk rijtje zijn vissen. Zoek het dier in elk rijtje dat géén vis is en zet daar een streep onder. b Bij welke dierensoort horen de dieren die je onderstreept hebt?
reidfoarn
iel
ingeltsje
makriel
kabbeljau
bears
brazem
krobbe
holder
snoek
skylfisk
hjerring
snoekbears
eamelder
forel
karper
Tip: Gebruik een woordenboek als je de betekenis van een woord niet weet!
Opdracht 3 – LinKke Siden In LinKk staan op pagina 10 en 11 de LinKke Siden. Je weet wel, die pagina’s over wereldberoemde sterren. Deze keer ging alles over het thema Bisten en Natuer. Hieronder staan foto’s van sterren en namen van beesten. Vul de namen van de sterren in en verbind ze met een pijl naar de juiste afbeelding. Geef daarna aan waarom die duo’s bijelkaar horen. a. Verbindingsoefening
Rihanna alpaka 1. 2.
baby-liuwke 3.
skiep
4.
5.
Sineesk neakenhûntsje sfinks kat
6.
seeliuw 7.
8.
9.
2
chow hûntsje komondor hûn hûn mei wynbraukes
b. Leg nu uit wat de overeenkomsten zijn tussen de ster en het beest. Dat mag in het Nederlands of het Fries. De eerste, Rihanna en de alpaca, is als voorbeeld al gegeven. 1.
Rihanna en de alpaca hebben hetzelfde kapsel.
2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.
Opdracht 4 – Dyn dûbelgonger?! a. Op
side 6 yn LinKk seachst dat learlingen harsels fergeliken mei in bist. Asto sels in bist as dûbelgonger útkieze moastest, watfoar bist waard dat? Mei oare wurden: op watfoar bist likesto kwa uterlik it meast?
b.
Op watfoar bist likesto kwa karakter it meast?
3
Opdracht 5 – Bistenammen Sykje by de plaatsjes fan de bisten it goede Fryske wurd. 1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Tip: brûk in wurdboek of sjoch op taalweb.frl foar it Fryske wurd.
4
Opdracht 6 – Simmermoarn Simmermoarn 1. Wat bisto leaflik, rizende simmermoarn! ’t Opgeande sintsje laket my oan. ’t Hoantsje kraait: kûkelû! ’t Doke ropt: rûkûkû! Ik wol ek sjonge fleurich fan toan.
Waling Dykstra (1821-1914)
2. Alles wat libbet docht der no sines by: Fôltsjes en kealtsjes, hynders en kij; Guoskes, dy snetterje, skiepkes, dy bletterje, lamkes, dy springe, nuvere blij.
3. ’t Ljurkje yn ‘e wolken, de eintsjes yn ’t lizich wiet, moskjes en sweltsjes, elts sjongt syn liet; De ea’barren klapperje, ljipkes wjukwapperje; Skries op ‘e hikke, ropt: grito-griet!
4. ‘k Woe foar gjin gûne dat ‘k jit te sliepen lei, ’t is my sa noflik ier op ‘e dei. Protters, dy tsjotterje, eksters, dy skatterje, alles is fleurich: Ik bin it mei.
a.
Fan dit ferske hawwe Piter Wilkens en Remon de Jong in filmke makke op YouTube. Sykje it op mei de sykwurden ’Piter Wilkens’, ’Remon de Jong’ en ’Simmermoarn’. Besjoch it filmke.
b.
Sykje de bistenammen dy’t yn it ferske ‘Simmermoarn’ steane. Set it Nederlânske wurd der achter.
Frysk
Nederlânsk
Frysk
Nederlânsk
hoantsje
haantje
doke
duifje
5
Opdracht 7 – Frysk hynder op it wite doek Lês it earste diel fan ‘Frysk hynder op it wite doek’. Yn it ferhaal ûntbrekke allegear wurden. Pak de tekst derby en set de wurden wer te plak.
1.
6.
2.
7.
3.
8.
4.
9.
5.
10.
Frysk hynder op it wite doek It (…1…) hynder is it âldste hynsteras fan Nederlân. Al yn de 13e iuw waard der oer it swarte bist (…2…). En de Fries sprekt noch hieltyd ta de ferbylding. Ek yn Hollywood: it bist spilet in rol yn in soad films en searjes! The Legend of Zorro
Yn dizze film skitteret de Fryske hynst Ariaan. It bist wie (…3…) fan Haye Attema út Makkum. Ariaan spilet Tornado, it hynder fan de held Zorro. Hy is in hiel soad yn byld! De filmmakkers kamen Ariaan op it spoar fia de website fan Simon Attema, de soan fan Haye Attema. Hy wennet yn (…4…) en biedt op syn website Fryske hynsten fan syn heit te keap oan. Ariaan hat rare toeren úthelje moatten mei Zorro op syn rêch. Sa moast hy út in brânende (…5…) drave. Gelokkich waard it bist goed traind troch in echte filmtrainer. Alexander
Yn dizze film spylje twa Fryske hynders de rol fan Bucephalus. Dat is it (…6…) hynder fan Alexander de Grutte. Alexander wurdt yn dizze film fertolke troch Colin Farrell. Hy skynt Bucephalus sels te beriden. Knap, want yn de (…7…) rydt er faak sûnder sadel! The Hunger Games: Catching Fire Yn dizze (…8…) film spylje njoggen Fryske
hynders. Yn de sêne ‘the parade of tributes’ lûke sy brânende koetsen. Alle hynders binne fan de famylje Paagman. Sy wenje yn Kanada, mar komme (…9…) út Nederlân. Gerard Paagman krige yn 2011 in telefoantsje fan in produksjemaatskippij: oft syn hynders brûkt wurde mochten foar The Hunger Games. ‘The Hunger Games? Wy hiene gjin idee wat dat wie. Mar doe’t wy it oan de bern fertelden, begûnen se direkt te springen en te razen.’ Trije wiken lang wiene de hynders op de set. En de trije bern fan de famylje Paagman? Dy mochten (…10…)!
6
Opdracht 8 – Freek Vonk It kin net misse datsto Freek Vonk kenst! Hy is ús Nederlânske bistespesjalist. Lês it artikel oer him, doch de LinKk ticht en meitsje de kwis. Sukses! 1.
Freek hat thús in steppefaraan fan mar leafst… a. 1 meter b. 2 meter c. 3 meter
2.
Wat die Freek net as lyts jonkje? a. Kikkerts út ’e sleat helje b. Op fakânsje achter hagedissen oandrave c. Fiskjes fange mei in skepnet
3.
Doe’t Freek foar it earst in tigerpyton seach wie er fuortendaliks fereale. a. Fereale is ‘verliefd’ b. Fereale is ‘fan zijn’ c. Fereale is ‘verbaasd’
4.
Nei in jier seuren mocht Freek syn earste slang keapje. a. Hy wie doe 16 jier b. Hy wie doe 17 jier c. Hy wie doe 18 jier
5.
Nei it VWO keas Freek foar de stúdzje a. Natuer yn Utrecht b. Biology yn Leiden c. Flora en Fauna yn Amsterdam
6.
Yn oktober 2015 wûn Freek mei syn programma’s De Gouden Stuiver. a. Dat is in priis foar it bêste natuerprogramma b. Dat is in priis foar it bêste bisteprogramma c. Dat is in priis foar it bêste berneprogramma
7.
Neist syn programma’s wurket Freek ek noch by Naturalis yn Leiden. a. Naturalis is in museum b. Naturalis is in ûndersyksynstitút c. Naturalis is in museum en ûndersyksynstitút tagelyk
8.
Freek reizget net allinnich nei fiere lannen, mar wie foar syn wurk ek alris yn Fryslân. Wat die hy dêr? a. Yn opdracht fan It Fryske Gea makke er in podcast oer De Alde Feanen b. Yn opdracht fan It Fryske Gea makke er in podcast oer de bosken c. Yn opdracht fan It Fryske Gea makke er in podcast oer De Fryske Marren
7
Opdracht 9 – Stavering
Het schrijven van ‘oe’ en ‘û’. Beide tekens worden hetzelfde uitgesproken, maar wanneer schrijf je ‘oe’ en wanneer ‘û’?
û
oe
g In hetzelfde woord in het Nederlands
g Hetzelfde woord komt in het
schrijf je ‘ui’ of ‘eu’:
Nederlands voor met ‘oe’ of ‘oo’
hûs
- huis
boek
- boek
bûgel
- beugel
spoek
- spook
In alle andere gevallen schrijf je û.
nûmer
g Het woord komt in het Nederlands niet
- nummer
g In de verleden tijd van sterke werk-
voor:
woorden:
slûch
- slaperig
Ik loek
-
ik trok
-
Ik joech
-
ik gaf
bûse
jas- of broekzak
g Voor een –n komt een û, ook bij sterke werkwoorden in de verleden tijd: gûne
- gulden
-
ik wûn
g Voor een –r komt altijd ‘oe’: fjoer
- vuur
djoer
- duur
ik won
g Alle vreemde woorden met een oeklank:
g Uitzonderingen: fûgel
- vogel
kompjûter - computer
kûgel
- kogel
patrûlje - patrouille
bûter
- boter
Vul ‘oe’ of ‘û’ in:
1. It aai is fan in strúsf______gel. 2. Ik ha earst it h_______s opromme. 3. De h________n hat de knyn sjoen. 4. Wy bakke de broadsjes op it fj_____r. 5. De b_____r melkt de kij. 6. Dat is hiel bys_____nder. 7. De kat hat al in soad m_____zen fongen. 8. Der lizze acht aaien yn de einek_____r. 9. Hjir_____nder stiet ek noch in sin. 10. Fan
8
molke wurdt ek b____ter makke.
