Woord vooraf 05. Algemene congres- en programma-informatie 06. Plattegrond Hotel Zuiderduin 08. Preconference- en congres- programma 10

Nederlandse Vereniging voor Medisch Onderwijs | 12 en 13 november 2009 Egmond aan Zee

08

Preconference- en congres- programma

10

Plenaire lezingen

12

Abstracts sessie A | Donderdag 12 november

14

Abstracts sessie B | Donderdag 12 november

48

Abstracts sessie C | Donderdag 12 november

84

A

Plattegrond Hotel Zuiderduin

B

06

C

Algemene congres- en programma-informatie

Abstracts sessie D | Vrijdag 13 november

108

D

05

Abstracts sessie E | Vrijdag 13 november

138

E

Woord vooraf

P

Inhoudsopgave

Overzicht presentaties

164

Overzicht auteurs

171

Trefwoordenlijst

178

Congresboek 2009 | NVMO

4

Dr. Griet Peeraer | Hoofdorganisator NVMO Congres 2009

Woord vooraf Namens de NVMO congrescommissie wil ik u graag wat nadere informatie geven over het congres van de Nederlandse Vereniging voor Medisch Onderwijs 2009 in Egmond aan Zee. Nederlandse en Vlaamse collega’s, of ze nu onderwijsgevenden, studenten, clinici, onderwijskundigen, paramedici zijn, of anderszins professionals betrokken bij onderwijs en opleiding, ontmoeten elkaar in Egmond aan Zee om de nieuwste ontwikkelingen te bespreken en/of zelf een bijdrage te leveren. Of gewoon om hun netwerk te onderhouden of uit te breiden.

Om de congresdagen voor alle aanwezigen optimaal te

Alle ingediende abstracts zijn anoniem beoordeeld

laten verlopen heeft de congrescommissie opnieuw

door tenminste twee reviewers, waarbij de bijdragen in

haar best gedaan dit jaar een aantrekkelijk programma

de categorie wetenschappelijke papers door drie leden

aan te bieden. Op het (gevarieerde) programma staan

van het Wetenschappelijk Comité (WECO) van de

onder meer de hoofdlezingen met gerenommeerde na-

NVMO. Graag willen wij als congrescommissie alle re-

tionale en internationale sprekers, vele parallelsessies

viewers en WECO-leden hartelijk danken voor het vele

met wetenschappelijke papers, ‘gewone’ papers, pos-

werk dat zij hiervoor hebben verricht.

ters en promovendilezingen, workshops en rondetafelsessies. Voorafgaand aan het congres is er het uitge-

Voor alle workshops en rondetafelsessies geldt -net

breide aanbod aan preconference workshops, met

als voorgaande jaren- dat u zich vooraf dient in te

diverse thema’s. Tijdens het congres is er ook aan-

schrijven. De procedure hiervoor wordt via de website

dacht voor de inbreng van de NVMO-werkgroepen on-

(www.nvmo.nl) bekend gemaakt. Voor de preconfe-

der de vorm van symposia, workshops of rondetafel-

rence workshops op woensdag 11 november dient u

sessies.

zich eveneens via de website van de NVMO in te schrijven.

Nieuw is de NVMO-huisstijl die na vele jaren aan veran-

Van harte wens ik u allen een leerzaam en plezierig

dering toe was. Het boek dat u in handen hebt, zit aan

congres toe.

de buiten- en de binnenkant in een nieuw en modern kleedje. De pdf van het boek verscheen al eerder op de

Namens de NVMO Congrescommissie,

functie ctrl-F alles van zijn of haar gading kan vinden,

Dr. Griet Peeraer

ruim voor aanvang van het congres. Dankzij de nieuwe

Hoofdorganisator NVMO Congres 2009

layout is het makkelijker om een weg te vinden in het

Faculteit Geneeskunde, Universiteit Antwerpen

programma. Ieder tijdblok duurt 75 minuten en wanneer een blok gevuld is met papers, bestaat de mogelijkheid tussen de presentaties te wisselen. De voorzitters zullen de instructie krijgen zich aan de afgesproken tijden te hou-

NVMO | Congresboek 2009

NVMO-website, zodat eenieder met de bekende zoek-

den opdat het wisselen tussen sessies soepel kan verlopen.

5

Algemene Congres en Programma- informatie Hotel Zuiderduin

meer workshops of symposia, ontvangt u tegelijk met

Het congres wordt gehouden in Hotel Zuiderduin in

uw badge ook vouchers hiervoor. Toegang tot de work-

Egmond aan Zee. Op pagina 6 en 7 in dit abstractboek

shops en symposia worden uitsluitend verleend op

vindt u een plattegrond. Zie voor meer informatie

vertoon van het betreffende voucher, tenzij de organi-

www.zuiderduin.nl. Tijdens het congres bent u in Hotel www.zuiderduin.nl

satoren van de workshop anders beslissen. De vou-

Zuiderduin bereikbaar via telefoon +31(0)72 - 750 2000

chers zijn niet persoonsgebonden .

en fax +31(0)72 - 750 2001. Hotelkamers en bagage opslag Secretariaat

Op de dag van aankomst kunt u vanaf 15.00 uur de

De congresorganisatie van het NVMO Congres 2009

sleutel van uw kamer ophalen bij de receptie bij de

is als volgt te bereiken: Congress & Meeting Services

hoofdingang. Tot die tijd kunt u uw bagage opslaan in

Holland, Postbus 18, 5298 ZG Liempde, telefoon:

zaal 534 en 535. Vrijdag dient u de kamer voor 10.30

+31(0)411 - 610 983, fax: +31(0)411 - 633 805, E-mail:

uur te verlaten en uw sleutel bij de receptie in te leve-

[email protected], website: www.nvmo.nl. Tijdens

ren. Uw bagage kunt u dan weer op dezelfde plaats

de congresactiviteiten is de congresbalie steeds bemand.

opslaan als donderdag.

Aankomst en registratie

Internet

In de meegestuurde folder kunt u lezen hoe u met eigen

Deelnemers aan het congres kunnen bij de internetcor-

vervoer Hotel Zuiderduin bereikt. Op donderdagoch-

ner gebruik maken van 2 pc’s die voorzien zijn van een

tend zullen vanaf NS station Alkmaar speciaal gereser-

gratis internetverbinding.Tevens is het mogelijk om te-

veerde bussen naar hotel Zuiderduin rijden. Op vrijdag-

gen betaling op de hotelkamers van Hotel Zuiderduin

middag - na afloop van het congres - rijden er bussen

internet te gebruiken - hetzij via een multiemedia voor-

naar NS station Alkmaar. Raadpleeg voor vertrektijden

ziening, hetzij via een internetaansluiting voor uw eigen

de NVMO-website (www.nvmo.nl). De bussen arriveren

laptop. Ook zijn tegen betaling kaarten voor een wire-

ruim voor aanvang van de congresopening bij hotel

less verbinding verkrijgbaar.

Zuiderduin. Indien u met de trein komt en geen gebruik kunt of wilt maken van de gereserveerde bussen, kunt

Maaltijden

u vanaf N.S. station Alkmaar gebruik maken van de lijn-

Lunch en ontbijt worden geserveerd in het restaurant

dienst van de Connexxion naar Egmond aan Zee (lijn

van Hotel Zuiderduin. Het diner op donderdagavond

165; vertrektijden: 8.19u, 8.49u, 9.19u, 9.49u etc.;

vindt plaats in de Zuiderduinzaal.

reistijd circa 25 minuten). De uitstaphalte ligt pal voor de hoofdingang van Hotel Zuiderduin. Daarnaast kunt

Roken

u Hotel Zuiderduin bereiken met de OV-taxi Noord-

Roken is niet toegestaan in Hotel Zuiderduin.

Holland (deze taxi dient u uiterlijk 30 minuten van


6

tevoren te reserveren; nadere informatie vindt u op

GSM-gebruik

www.connexxion.nl onder het kopje “Taxi”). Op vrij-

Het gebruik van mobiele telefoons is niet toegestaan

dagmorgen is geen speciaal vervoer geregeld. Bij aan-

tijdens de congressessies

komst ontvangt u meer congresinformatie aan de congresbalie bij de hoofdentree. De congresorganisatie

Extra kosten

stelt het op prijs dat u de aanvangstijden van de ses-

Uw inschrijfgeld verzekert u tijdens het congres van

sies respecteert, met name in de Zuiderduinzaal.

koffie, thee, lunches toegang tot de feestavond en, indien besproken, van het diner, overnachting en ontbijt.

Naambadge

Alle overige kosten, inclusief die voor het voeren van

Uw naambadge wordt u, na ontvangst van uw betaling,

telefoongesprekken, zijn voor eigen rekening. Deze

een week voor aanvang van het congres toegestuurd.

kunt u bij vertrek aan de receptie van Hotel Zuiderduin

Op vertoon van deze badge ontvangt u de congres-

afrekenen. Kopiëren en faxen kunt u – tegen vergoe-

informatie. Zonder badge wordt geen toegang tot de

ding - laten verzorgen door de receptie van Hotel Zui-

zalen verleend. Indien u bent toegelaten tot één of

derduin.

Annulering

volgende afmetingen: 90cm x 120cm (breedte x hoog-

Na 10 september 2009 is geen restitutie van het in-

te). Behalve de poster levert u maximaal 2 (power-

schrijfgeld meer mogelijk en blijft het volledige inschrijf-

point-) sheets, waarmee u de poster toelicht. Hand-

geld verschuldigd. Bij inschrijving na september kan

outs van de poster voor geïnteresseerden raden we u

geen overnachtingplaats gegarandeerd worden binnen

aan. Op de NVMO website worden alle posters

Hotel Zuiderduin / Hotel de Boei.

gepubliceerd. Wilt u daarom de poster in PDF format, uiterlijk 1 week voor het congres toesturen aan het

Algemene ledenvergadering

congresbureau ([email protected]).

De NVMO ledenvergadering is op vrijdagochtend 13 november 2009 van 8.15 - 9.15 uur

Inschrijven voor workshops Op de NVMO-website (www.nvmo.nl) vindt u details

Typen sessies

over de procedure voor het inschrijven voor workshops.

Wetenschappelijke papers en ‘gewone’ papers kennen een spreektijd van tien minuten gevolgd door vijf minu-

Apparatuurvoorzieningen voor sprekers

ten discussie en vijf minuten wisseltijd. Een sessie be-

In alle zalen zijn

vat maximaal vier papers. Promovendilezingen duren

ruimte 523 (naast de congresbalie bij de 2 de lounge)

een halfuur, inclusief discussie. Binnen een tijdblok vin-

kunt u uw PowerPoint presentatie op een computer

den twee promovendilezingen plaats, waartussen kan

controleren. Gelieve uw presentatie op de laptop in de

worden gewisseld.

zaal waar uw sessie plaatsvindt te installeren vóór het

beamers

en laptops aanwezig. In

begin van de sessie. Workshops, rondetafelsessies en symposia duren telkens 75 minuten. Rondetafelsessies bestaan uit een

Belangrijk: Op het congres worden laptops gebruikt

inleiding en discussie, eventueel aan de hand van stel-

met Windows XP Professional en Office 2003 in de

lingen. Symposia kennen veelal een vorm waarin en-

Engelse taal. Wanneer er filmpjes en/of bewegende

kele sprekers ter inleiding hun visie op het onderwerp

beelden in de presentatie voorkomen of u wilt een DVD

geven, waarna met de aanwezigen een discussie wordt

laten zien, adviseren we u dit vooraf te testen in samen-

gevoerd. Bij workshops, rondetafelsessies en sympo-

werking met de technischeondersteuning. Alternatief

sia kan niet gewisseld worden.

hiervoor is: gebruikmaken van de laptop waarop de presentatie is gemaakt, zodat alle benodigde drivers

Een postersessie is als volgt ingedeeld: gedurende de

geïnstalleerd zijn.

heid de posters te bekijken. Daarna volgt toelichting

Wanneer u een geluidsset wilt gebruiken bij uw presen-

van de auteurs gedurende twee minuten aan de hand

tatie, dan dient u dit ook ruim voor het congres door te

van maximaal twee (powerpoint-)sheets. Hierna vindt

geven aan het congresbureau. Zij zullen deze dan voor

discussie plaats met de auteur. Tijdens een posterses-

u reserveren.

sie kan niet van sessie gewisseld worden. Alle postersessies zijn op donderdag ingepland. Deelnemers aan

Op de website van de NVMO (www.nvmo.nl www.nvmo.nl) staat

de postersessies wordt verzocht hun poster ten minste

actuele informatie over het congres

15 minuten voor aanvang van de sessie te bevestigen op de posterborden in de ruimte waarin de sessie plaatsvindt, zodat op tijd begonnen kan worden. Er is bevestigingsmateriaal aanwezig. Meteen na de sessie worden alle posterborden verplaatst naar de 2e lounge, waar ze geëxposeerd blijven tot vrijdagmiddag. De au-


eerste twintig minuten krijgen de deelnemers gelegen-

teurs van de posters wordt verzocht tijdens de posterborrelsessie op donderdag bij de poster aanwezig te zijn en de poster op vrijdag na de lunch van de posterborden weg te halen. Een poster heeft maximaal de

7

C

Hotel Zuiderduin

Bushalte Zeeweg bus 165 Richting Alkmaar

C

Plattegrond Etage 0

Winkels en banken

557

558

559

Parkeergarage Van Speykzaal

Foyer Le Regal

Beauty

Bar Time-Out

Zuiderduinzaal

Sauna

Restaurant

Zwembad

Pub

Wally de walrus

C

Lobby

Richting Centrum Richting Strand

C


8

Jutterzaal

Squash baan

Plattegrond Etage 1

537

536

535

534

533

532

532

530

Receptie Lamorzaal

Lounge 1

Parkeerdek

526

525

522

523

Lounge 2 517

518

519


Abdijzaal

9

Preconference programma Woensdag 11 november 2009 Workshops volledige dag

Critical Appraisal of a Topic (CAT) Het format van een CAT leent zich uitstekend voor het

Onderzoek van medisch Onderwijs

opzetten van een EBM-training. Aan de hand van een

Deze preconference omvat de eerste dag van een vier-

in Maastricht ontwikkelde handleiding kan een aanvang

daagse cursus. De cursus beoogt cursisten in staat te

gemaakt worden met het ontwikkelen van CAT-materi-

stellen zelfstandig een onderzoek over een medisch on-

aal voor de eigen doelgroep van de deelnemers aan

derwijskundig onderwerp op te zetten en uit te voeren.

deze workshop.

A. Scherpbier (cursuscoördinator) en A. Muijtjens,

C. de Brouwer, C. van Gool, P. Leffers

namens School of Health Education (SHE) www.she.unimaas.nl

Stemkastjes in onderwijs en nascholing: het maken van interactieve powerpoints en de didactische aspecten van het gebruik ervan

Workshops halve dag

Docenten en sprekers die stemkastjes willen gaan gebruiken in hun voordrachten komen aan hun trekken

Woensdagochtend (10.00-13.30 uur)

tijdens deze workshop. Na een korte theoretische uit-

Dus wij moeten jou artikel publiceren? Hoezo?

eenzetting volgt een praktische hand-on sessie over

De workshop is geschikt voor iedereen die zijn/haar on-

het maken van een interactieve presentatie met stem-

derzoek van medisch en paramedisch hoger onderwijs

kasjes.

wil publiceren in internationale tijdschriften, en wordt be-

P.G.M. de Jong, T. Moelker, J. Bustraan

naderd vanuit het perspectief van een tijdschrift editor. H. van Berkel, managing editor van Advances in

Kwalitatief onderzoek in medisch onderwijs

Health Sciences Education en

Kwalitatief onderzoek kent een opmars in onderzoek

L. Schuwirth, associate editor van Medical Education

van medisch onderwijs. Onderzoekers die in de toekomst gebruik willen maken van dit soort onderzoek,

Woensdagmiddag (14.30-18.00 uur)

volgen tijdens de workshop een interactieve uiteenzet-

Publiceren over onderzoek van onderwijs:

ting over verschillende methodes van kwalitatief onder-

het schrijversperspectief

zoek, gevolgd door praktische sessies over focusgroe-

Tijdens deze workshop inventariseren we de vragen die

penonderzoek en analyse van interviewmateriaal.

(toekomstige) auteurs hebben bij het voorbereiden van

R. Stalmeijer, G. Peeraer en W. van Mook

hun artikel, bij het schrijven zelf en bij het insturen. Ook komt aan bod hoe je kunt reageren als je feedback op


10

je artikel of een afwijzing krijgt. Deze workshop is aan-

Het ontwikkelen van casuïstiek over etnische diversiteit

vullend aan de workshop “Dus wij moeten jou artikel

Tijdens deze workshop leren docenten casuïstiek te

publiceren? Hoezo?” die in de ochtend gegeven wordt.

schrijven en onderwijsmateriaal te ontwikkelen over et-

Beide workshops kunnen onafhankelijk van elkaar ge-

nische diversiteit. Dit gebeurt aan de hand van een ca-

volgd worden maar ook in combinatie.

sus die de deelnemer zelf meebrengt en gaat uitschrij-

J. Cohen-Schotanus, J. van Dalen, M. Gorsira

ven nadat plenair de thema’s die belangrijk zijn als het gaat om onderwijs over etnische diversiteit, zijn be-

Het maken van toetsvragen en daarna

sproken.

Voor docenten die weinig ervaring hebben met het ma-

C. Seeleman, J. Suurmond

ken van toetsvragen en het interpreteren van toetsresultaten. Tijdens deze workshop wordt gefocust op het

Op zoek naar creatieve werkvormen in uw onderwijs

maken van goede toetsvragen (open, meerkeuze, ‘ex-

Na een kennismaking met de theorie over werkvormen

tended matching’) door middel van een plenaire be-

oefenen de deelnemers met een werkvorm die zij zelf

spreking van vragen die van te voren door de deelne-

kiezen. Na de workshop gaat elke deelnemer naar huis

mers ingestuurd zijn. Daarbij wordt gekeken naar de

met tenminste twee nieuwe werkvormen waarvan hij/zij

formulering en de relevantie.

niet gedacht had die ooit te zullen toepassen.

G. Bosman, A. Thoben, M. Vorstenbosch, D. Ruiter

T. Voorn

Conference programma Donderdag 12 november 2009 Het geven van effectieve feedback

Vanaf 08.00 uur

Ontvangst

Na een ‘update’ over de principes van effectieve feed-

10.00 - 10.30 uur

Opening

10.30 - 11.15 uur

Plenaire lezing Amitai Ziv

11.15 - 11.45 uur

Wisselpauze (koffie/thee)

E. van Weel-Baumgarten, L. de Jong

11.45 - 13.00 uur

Sessie A

Basiskwalificatie Onderwijs: tips en tricks voor de

13.00 - 14.15 uur

Lunch

14.15 - 15.00 uur

Plenaire lezing Karl Dittrich

15.00 - 15.15 uur

Wisselpauze

15.15 - 16.30 uur

Sessie B

16.30 - 17.00 uur


17.00 - 18.15 uur

Sessie C

18.15 - 19.30 uur

Posterborrel

± 19.30 uur

Diner en aansluitend feestavond

back zullen wij de vaardigheden van cursisten verdiepen door met hen te oefenen in het geven van feedback in live-consulten met simulatiepatiënten, aan de hand van DVD opnames van arts-patiënt contacten en papieren vignetten.

opzet, de begeleiding en de afronding van een BKO traject, op basis van ervaringen van 10 jaar onderwijskwalificaties bij de Universiteit Utrecht De Universiteit Utrecht, en zeker het UMC Utrecht en de faculteit Diergeneeskunde, hebben reeds 10 jaar ervaring met de opzet en uitwerking van onderwijskwalificatietrajecten (BKO en SKO). Deze ervaring is interessant voor andere organisaties waar wordt nagedacht over de invoering van dergelijke kwalificatietrajecten. Tips en tricks in dit verband zullen tijdens de workshop uitgebreid aan bod komen. P. van Breukelen, T. Fick Studentenworkshop1: Effectief presenteren voor studenten Het doel van deze interactieve workshop is om studenten die, bijvoorbeeld tijdens dit congres, presenteren

Vrijdag 13 november 2009

een aantal handvatten te bieden om dit zo effectief mogelijk te doen. Er wordt gewerkt met eigen materiaal: iedere deelnemer brengt zelf een PowerPoint presenta-

08.00 - 09.30 uur

Ontvangst

tie mee naar de workshop en presenteert maximaal 10

08.15 - 09.15 uur

Algemene ledenvergadering NVMO

09.30 - 10.15 uur

Plenaire lezing Brian Hodges

E. Vogelpoel, M. Blees

10.15 - 10.45 uur

Wisselpauze

Studentenworkshop 2: Basiskwalifikatie Onderwijs

10.45 - 12.00 uur

Sessie D

12.00 - 13.15 uur

Lunch

13.15 - 14.30 uur

Sessie E

14.30 - 15.00 uur


Landelijk Medisch Studenten Overleg

15.00 - 15.45 uur

Plenaire lezing Roland Laan

De studentenworkshops zijn alleen toegankelijk

15.45 - 16.15 uur

Uitreiking prijzen, afsluiting congres

voor studenten

16.30 uur

Vertrek bussen

minuten. De workshopleider geeft individuele feedback en maakt video-opnamen die aan het einde van de

(BKO) Deze preconference workshop, voor studenten die ervaring willen opdoen met de opzet van BKO, zal de inhoud van de bestaande BKO’s behandelen en tevens een praktisch deel bevatten waarin men kan ondervinden wat een BKO training inhoudt. Tussendoor is er ruimte voor discussie.


workshop worden besproken.

11

Plenaire lezingen Simulation-Based Education as a Cultural Change Vehicle in Healthcare Quality and Safety Education

simulation centers worldwide. The general model of

Donderdag 12 november, 10.30-11.15 uur

their overall impact on patient safety and quality of care

Zuiderduinzaal

across the health care systems. MSR, the Israel Center

most facilities focuses on a single simulation modality or a specific branch of medicine or health care, limiting

for Medical Simulation, is a comprehensive, national, Amitai Ziv

multimodality, multidisciplinary medical simulation center

Israel Center for Medical Simulation,

dedicated to enhancing hands-on medical education,

Sheba Medical Center, Tel Hashomer, Israel

performance assessment, patient safety, and quality of

Deputy Director MSR - Israel Center for medical

care by improving clinical and communication skills. The

Simulation

center uses an “error-driven” educational approach, which recognizes that errors provide an opportunity to

In 1999, the important report on patient safety To Err is

create a unique beneficial learning experience. The

Human was issued by the US National Institute of Medi-

1600-square-meter Center is designed as a virtual med-

cine. It indicated that health care is far less safe than it

ical environment and encompasses the whole spectrum

should be, and that deaths due to medical errors in the

of medical simulation modalities. These include simulat-

US are over 100,000 people annually. Simulation based

ed patients, advanced task trainers and virtual reality

medical education has been recognized as a powerful

surgical simulators, and cutting-edge, computer-driven,

tool in addressing patient safety and quality-care training

full-body mannequins, that enable team training for high

as it acknowledges the adult learning concepts that expe-

risk clinical conditions. MSR has trained over 60,000

riential and immersive learning improves the absorption

trainees of various health professions in over 100 differ-

and retention of skills and knowledge. Thus, the Patient

ent types of courses that develop clinical and communi-

Safety Curriculum for Medical Schools, which has been

cation skills and enable team training in “mistake forgiv-

released in 2009 by the WHO Patient Safely Alliance,

ing” environments.

highly recommends the use of simulation-based training


in medical schools to convey the safety message to

The lecture will review the evolution, current status and

health professionals and students worldwide.

trends in medical simulation at large and its contribution

Simulation in health care is used to reproduce real pa-

to enhancement of patient safety culture in particular. It

tient experiences/encounters with guided and controlled

will also focus on the challenges and lessons learned from

simulation based scenarios. It offers a safe and “mis-

the Israeli experience in operating a national simulation

take-forgiving” environment where trainees can learn

center since 2001 and conducting national simulation-

from their errors without the risk of harming real patients.

based training and assessment programs in various clini-

Training is learner oriented, which enables consideration

cal fields and in particular programs that have become

of the trainees’ needs, deficiencies, and their pace of

mandatory/regulatory reflecting a paradigm shift in health-

learning, without the ethically disturbing use of actual

care education. It will conclude with describing the actual

patients that is associated with traditional bedside

and potential impact of simulation-based education on

teaching. Simulation provides a hands-on empirical edu-

revolutionizing the educational culture in medicine.

cational modality, enabling controlled proactive exposure of trainees to both regular and complex, uncommon clinical scenarios. This modality further supplies a unique opportunity for team training, an important contributing factor to enhance patient safety that is seldom addressed in traditional medical education. Another important benefit is the reproducible, standardized, objective setting it provides for assessment purposes. Simulation-based medical education is a rapidly growing

12

field, as is illustrated by the increased development of

Kwaliteitszorg in medisch onderwijs

steeds meer aandacht voor systemen van kwaliteitszorg.

Donderdag 12 november, 14.15-15.00 uur

Die systemen kunnen op verschillende wijze worden op-

Zuiderduinzaal

gezet en uitgevoerd, van strikt procesmatig tot toegespitst op de inhoud. Een krachtige beroepsgroep en een

Karl Dittrich

krachtige sector kan en moet vanuit respect en accepta-

Nederlands-Vlaamse Accreditatie Organisatie (NVAO)

tie van autonomie aangesproken worden op het leveren van kwaliteit. Het gaat dan voornamelijk om het organise-

Het medisch onderwijs heeft een relatief lange traditie in

ren van een kwaliteitscultuur binnen de beroepsgroep en

aandacht voor kwaliteitszorg. Dat heeft natuurlijk te ma-

in het onderwijs. Die kwaliteitscultuur moet georganiseerd

ken met de aandachtvoor kwaliteit die de medische pro-

en gedragen worden door de professionals zelf. Karl

fessie van nature kenmerkt. Zorg voor kwaliteit is daar-

Dittrich zal daar in zijn rede verder op ingaan en zijn visie

mee een vanzelfsprekendheid en professionals vinden dat

geven op de ontwikkeling van het accreditatiestelsel in

de normaalste zaak van de wereld. De “buitenwereld”

Nederland en Vlaanderen.”

P

vraagt echter om bewijzen van kwaliteit en daarom is er

Cracks and crevices in the discourse of globalization in medical education

This talk explores globalization and its implications for

Vrijdag 13 november, 09.30-10.15 uur

ards, the movement of students and teachers, the domi-

Zuiderduinzaal

nance of economic discourse and the challenges and

medical education, focusing on issues of global stand-

importance of understanding cultural variations in medical Brian Hodges

education.

The Wilson Centre, University of Toronto, Toronto, Canada

Het nieuwe Raamplan voor de artsenopleiding 2009

van de opleidingen. Ook buiten Nederland heeft het Raam-

Vrijdag 13 november, 15.00-15.45 uur

heeft als voorbeeld gefungeerd voor andere landen. Neder-

Zuiderduinzaal

land is in dit opzicht, met enkele andere landen, voor veel

plan een belangrijke betekenis gekregen. Het document

Roland Laan

van de Raamplanversies van 1994 en 2001. In 2009 ver-

UMC St. Radboud

scheen het 3e Raamplan, waarbij invulling werd gegeven aan de wens van de medische faculteiten om het docu-

Het Raamplan Artsopleiding heeft in Nederland een buiten-

ment voortdurend kritisch te bekijken en op gezette tijden

gewoon belangrijke betekenis. Het heeft de algemene visie

aan te passen aan ontwikkelingen in de medische wereld

op de opleiding en het beroep gewijzigd van een optelsom

en de maatschappij. De aandacht voor internationaal per-

van opvattingen van hoogleraren of vakgroepen over wat

spectief (in het bijzonder voor Europese vorderingen in

er geleerd moet worden, naar een visie die uitgaat van de

eindtermen ontwikkeling), de aandacht voor het bachelor-

eisen die het beroep stelt aan de artsopleiding als geheel.

niveau, de aandacht voor de basisvakken, de omvorming

Het Raamplan heeft in de verschillende stadia alle medi-

van de probleemlijst, de positie van deze eindtermen in het

sche curricula sterk beïnvloed en heeft visitatiecommissies

continuüm en het CanMEDS raamwerk zijn alle verrijkingen

een kader geboden voor een beoordeling van de inhoud

van dit 3e Raamplan.


anderen een gidsland geweest door de Engelse vertalingen

13

Donderdag 12 november, tussen 11.45-13.00 uur | Ruimte 522 | Sessie A1

Papers Huisartsopleiding A1.1 Artsen in opleiding tijdens het eerste jaar van de huisartsopleiding; kennis en competentieontwikkeling en problemen/ uitval

kennis. Er was een onafhankelijke samenhang tussen leeftijd > 31 jaar (adj OR 4.6; 1.4-15.1), onvoldoende kennis (adj OR 8.1;2.5-25.9) en onvoldoende ‘vakinhoudelijk handelen’ (adj OR 8.2; 2.4-27.9) en problemen/uitval. De consequenties voor de opleiding zullen worden bespro-

Vermeulen MI, Keijzer-Rijksen MA, Zuithoff NPA,

ken evenals vragen voor vervolgonderzoek.

Pieters HM, Kuyvenhoven MM UMC Utrecht

Literatuur Patterson F, Baron H, Carr V, Plint S, Lane P. Evaluation of

Probleemstelling

three short-listing methodologies for selection into post-

De indruk bestaat dat de lacunes bij aios die problemen

graduate training in general practice. Med Educ 2009: 43:

geven of uitvallen uit de huisartsopleiding bijna altijd lig-

50-57.

gen in het domein ‘professionaliteit’. Over het algemeen vergen beslissingen rond deze problemen veel energie

Trefwoorden: huisartsopleiding

van aios, docenten en opleiders. Daarom is het belangrijk

Wijze van presentatie: paper

determinanten voor het slagen van de opleiding te kennen. De onderhavige observationele studie richt zich

Correspondentie-adres

daarom op de volgende vraagstellingen:

Drs. M.I. Vermeulen

• Hoe is de ontwikkeling van de kennis en competenties

Huisartsopleiding Utrecht

gedurende het eerste jaar van de opleiding? • Wat is de frequentie van problemen over de voortgang en uitval van aios en op welk taakgebied van het competentieprofiel liggen lacunes bij de betrokken aios? • Zijn er factoren die met de problemen/uitval in jaar 1 samenhangen? Methoden/Opzet Opzet; een retrospectieve analyse van de dossiers van de aios die tussen 2005 en 2007 in Utrecht de huisartsopleiding startten. Data; persoonskenmerken, scores van drie competenties ‘vakinhoudelijk handelen, arts-patiënt communicatie en professionaliteit’ op maand 3 en 9 en de score van de Landelijke Huisartsgeneeskundige Kennistoets (LHK) 2 maal in het 1e jaar. Congresboek 2009 | NVMO

Analyse; Samenhang tussen de kennis en competenties en competenties onderling door middel van Spearman rangcorrelatiecoefficient (rs); samenhang tussen persoonskenmerken, kennis, competenties enerzijds en problemen/uitval anderzijds door middel van (multivariate) logistische regressie (adjusted) OR’s; 95%BI). Resultaten en Conclusie De gemiddelde competentiescores namen in het verloop van het 1e jaar toe (n=215). Bij twintig aios (9,3%) was er twijfel over doorgang naar het 2e jaar, drie aios stopten gedwongen de opleiding en vier vrijwillig. De competen-

14

ties hingen onderling samen (rs: .47 - .58), maar niet met

Dorpsstraat 12-14 3732 HJ De Bilt E-mail: [email protected]

A1.2 Verschillen tussen mannelijke en vrouwelijke aios huisartsgeneeskunde in scores op de kennistoets

Resultaten In het percentage juiste antwoorden vonden we geen verschil tussen mannelijke en vrouwelijke aios (OR=0.97, CI: 0.81-1.17). Wel was er een significant verschil bij de an-

Mokkink HGA, Dielissen P, Kramer A, Düsman H,

dere indicatoren: vrouwelijke aios hadden minder niet-

Bottema B

juiste antwoorden (OR=0.62, CI: 0.52-0.73) en vulden

UMC St Radboud

vaker “weet niet”in (OR=1.22 CI: 1.02-1.46).

Inleiding

Beschouwing

in de literatuur wordt melding gemaakt van man/vrouw

Vrouwelijke en mannelijke aios verschillen niet in de hoe-

verschillen in attitudes, werken leerstijlen bij medisch

veelheid “correcte”kennis. Echter, de uitkomsten lijken uit

studenten en aios. In Nederland vullen de aios huisartsge-

te wijzen dat vrouwen de kennistoets voorzichtiger invul-

neeskunde jaarlijks 2 maal een kennistoets in gedurende

len terwijl de mannelijke aios mogelijk meer zelf verzekerd

hun 3-jarige opleiding. De toets bestaat uit 160 items,

te werk gaan bij het invullen.

waarbij de juistheid van een stelling beoordeeld moet Trefwoorden: gender, huisartsopleiding, toetsing

se praktijksituaties en de antwoordmogelijkheden zijn


A

worden De stellingen hebben betrekking op een alledaag“waar”, “niet waar”en “weet niet”. De vraag is of er man/ vrouw verschillen bestaan in de scores.

Correspondentie-adres Dr. H.G.A. Mokkink

Methode

UMC St Radboud

Er is gebruik gemaakt van de scores van 2622 toetsen die

Postbus 9101

tussen 2000 en 2007 door Nijmeegse aios huisartsge-

6500 HB Nijmegen

neeskunde zijn ingevuld. De scores zijn per aios geag-

E-mail: [email protected]

gregeerd tot percentages “juist”, “niet juist”en “weet niet”.


Odds ratio’s zijn berekend op genormaliseerde scores.

15

Donderdag 12 november, tussen 11.45-13.00 uur | Ruimte 522 | Sessie A1 Papers | Huisartsopleiding

A1.3 Wat vinden patiënten van een co-assistent in de huisartsenpraktijk? Een literatuurstudie

Resultaten en conclusie Tien artikelen bleken te voldoen aan de gestelde criteria. De meerderheid van de patiënten geeft toestemming voor

Mol SSL, Peelen JH, Kuyvenhoven MM

de aanwezigheid van de co-assistent en/of voor een con-

UMC Utrecht

sult door de co-assistent. Eerdere ervaring met een coassistent vergroot de kans op toekomstige participatie.

Probleemstelling

Emotionele problemen danwel seksuele problemen, als-

Het vinden van voldoende plaatsen voor co-assistenten in

mede de mogelijkheid dat er inwendig onderzoek verricht

huisartspraktijken is voor alle faculteiten in Nederland een

moet worden zijn de belangrijkste redenen om aanwezig-

groot probleem. Een van de zaken die huisartsen mogelijk

heid/deelname van een co-assistent te weigeren. Een

weerhoudt is het niet willen belasten van patiënten met

grote meerderheid van de patiënten is tevreden na het

een consult door een onvolleerde dokter. Het is de vraag

consult. Zij zien onder meer de volgende voordelen: beter

hoe patiënten zelf de aanwezigheid van co-assistenten

onderzoek, betere uitleg, meer tijd krijgen en het krijgen

beoordelen. Mochten zij hier positief tegenover staan,

van een second opinion. Daarnaast vinden patiënten het

dan kan dit bijdragen aan het motiveren van huisartsen

belangrijk om op deze wijze een rol te kunnen spelen in de

om co-assistenten op te leiden.

opleiding tot arts.

Onderzoeksvraag

Discussie

Welke determinanten beïnvloeden de toestemming en sa-

De houding van patiënten ten aanzien van de co-assistent

tisfactie van patiënten met betrekking tot de participatie

is overwegend positief. Dit kan huisartsen motiveren om

van co-assistenten in de huisartsenpraktijk?

deel te nemen aan de opleiding. Een kanttekening hierbij is dat bij een deel van de onderzoeken de respons laag

Methode

was of dat er onduidelijkheid was over de selectie van

In Pubmed (periode 1990-2009) werd gezocht naar on-

patiënten. Hierdoor zijn de resultaten mogelijk positiever

derzoeken waarin met behulp van een vragenlijst voor en/

dan gerechtvaardigd. In deze studies ontbreekt informatie

of na een huisartsgeneeskundig consult was gevraagd

over de wijze waarop toestemming is gevraagd en het ef-

naar de mening van de patiënt over de aanwezigheid van

fect hiervan op de toestemmingspercentages. Onderzoek

een co-assistent tijdens het consult.

hiernaar zou handvatten kunnen bieden voor de opleidingspraktijk.

Trefwoorden Search: • General practice en varianten daarop

Trefwoorden: co-schappen, huisartsopleiding

• Consultation AND/OR interview AND


• Student AND/OR Medical student/senior student AND • Patient Congresboek 2009 | NVMO

Dr. S.S.L. Mol Via de sneeuwbalmethode werd verder gezocht.

UMC Utrecht

Inclusiecriteria:

Julius centrum

• dataverzameling via gestructureerde vragenlijst

Postbus 85500

• co-assistent geneeskunde in jaar 4,5 of 6 in huisartsen-

3508 GA Utrecht

praktijk • Engelstalig full text beschikbaar, adequate methodologie. Factoren die in de vragenlijsten bekeken zijn, zijn of de patiënt toestemming geeft/zou geven en welke motivatie een rol speelt om dit te doen, welke factoren de patiënt zou weerhouden van toestemming en welke factoren een

16


rol spelen in de tevredenheid over het consult.


A1.4 Mag ik U iets vragen? interviews met ‘nonresponders’

• De nonresponders beoordelen de inzet van de docenten ten aanzien van het project negatiever dan de responders

Schleypen H VU Medisch Centrum

Discussie De interviews met de ‘nonresponders’ leren ons dat aios

Probleemstelling

tijdens een leeractiviteit een inschatting maken van de

In een gecombineerd onderwijs- onderzoeksproject over

waarde ervan voor hun verdere ontwikkeling. Deze in-

patiëntenfeedback werd aan aios gevraagd om circa 20

schatting is van belang voor de te leveren inspanningen.

respondenen te werven. Het lukte 16 aios om tussen de

De beslissing om te stoppen met de activiteit is zonder

10 en de 20 respondenten te vinden. 6 Aios waren bedui-

overleg met de begeleiders genomen.

dend minder succesvol. Wat is/ zijn de reden(en) voor deze lage respons en wat leren we van hun ervaringen en

Meijerink e.a. beschrijven de wijze waarop aios in de huis-

in hoeverre verschillen zij van de groep die wel succesvol

artsopleiding leren en meer in het bijzonder welke leervor-

was in het verwerven van respondenten?

men zij daarbij gebruiken. Zij benadrukken het belang van ting in twee opzichten. Enerzijds is er het belang dat aios

De ‘nonresponders’ (minder dat 5 vragenlijsten ingeleverd)

toekennen aan inhoudelijke feedback op hun professio-

zijn telefonisch benaderd met de vraag of zij mee wilden

nele competenties. Anderzijds is er het belang van feed-

werken aan een interview. In dat contact is hen verzekerd

back van de begeleiders bij het nemen van beslissingen

dat deelname geen gevolgen heeft voor het vervolg van de

ten aanzien van het leerproces. Leren in de huisartsoplei-

huisartsopleiding. Als motivering is gegeven dat de Huis-

ding mag geen eenzaam leren worden.

A

feedback hierbij. Onze interviews bevestigen deze opvatMethode

artsopleiding hoopt op deze wijze informatie te krijgen die nuttig is voor de opzet van soortgelijke projectten in de toe-

Meijerink e.a. Tijdschrift voor Medisch Onderwijs, 2008,

komst. De verslagen van de interviews zijn geanalyseerd

jrg. 27 nr. 1

door de auteur en een tweede beoordelaar. Trefwoorden: feedback, huisartsopleiding Resultaten


• Alle aios uit de groep ‘nonresponders’ werkten mee aan

van deelname aan het project • Het belang van patiëntenfeedback wordt door allen onderschreven • Bij enkele respondenten was het belang van het onderzoeksdeel van het project onduidelijk • Bij enkele respondenten was er sprake van belemmeringen in de stagepraktijk • Alle respondenten waren teleurgesteld over de kwaliteit van de feedback van de patiënten • De respondenten noemden spontaan of op verzoek verbeterpunten voor de gekozen opzet • De geïnterviewden hebben de beslissing om te stoppen zonder overleg met hun begeleiders genomen

Correspondentie-adres Drs. H. Schleypen VU Medisch Centrum De Boelelaan 1109 1081 HV Amsterdam E-mail: [email protected] NVMO | Congresboek 2009

het interview • Alle respondenten stonden vooraf positief ten aanzien

• Een vergelijking tussen de responders en de nonresponders laat zien: • De nonresponders waarderen de kwaliteit van de feedback negatiever dan de responders

17

Donderdag 12 november, tussen 11.45-13.00 uur | Ruimte 525 | Sessie A2 Papers

Taal, leergedrag, reflectie A2.1 Medisch Academisch Engels

dien deze werd aangeboden. Van de overige respondenten zegt 65% dat zij de vaardigheden al voldoende

Brouwer T, Dorresteijn JAN, Warris LT

beheersen. Slechts 1% vindt medisch academisch

KNMG Studentenplatform

Engels niet belangrijk genoeg. Ten slotte vinden zes van de tien respondenten (60%) dat medisch academisch

Probleemstelling

Engels een verplicht vak moet worden.

In Nederlandse geneeskundecurricula is momenteel weinig aandacht voor onderwijs in medisch academisch Engels.

Discussie

Hieronder verstaan wij de vaardigheid in zowel de Engelse

Uit dit onderzoek blijkt dat veel geneeskundestudenten

taal in het algemeen als het Engelstalige medisch weten-

behoefte hebben aan onderwijs in medisch academisch

schappelijk jargon, dat nodig is om op academisch niveau

Engels, waarbij met name aandacht moet zijn voor het

te kunnen schrijven, presenteren en discussiëren. Ondui-

ontwikkelen van de vaardigheden wetenschappelijk

delijk is of geneeskundestudenten tevreden zijn over hun

schrijven, presenteren en anamnesegesprekken voeren in

vaardigheden op dit gebied en of zij behoefte hebben aan

het Engels. Het KNMG Studentenplatform pleit daarom

extra onderwijs in medisch academisch Engels.

voor het creëren van meer gerichte onderwijsmogelijkheden op dit gebied en denkt graag mee over de praktische

Methode

invulling hiervan.

In december 2008 werden alle 10.504 student-leden van de KNMG per e-mail uitgenodigd voor een elektronische

Referentie

enquête, waarin ook vragen over andere onderwerpen

Dorresteijn JAN, Warris L, Brouwer TF. Medisch Acade-

werden gesteld. Aan de respondenten werd het volgende

misch Engels: “I have it a little bit difficult”. Arts in Spe

gevraagd:

5(2);2009 (studenteditie Medisch Contact).

• Of ze op dit moment de volgende taalvaardigheden op het gebied van medisch academisch Engels voldoende

Trefwoorden: medisch academisch Engels, studenten-

beheersen: lezen van een leerboek, lezen van een weten-

platform KNMG

schappelijk artikel, volgen van een college, wetenschap-


pelijk schrijven, presenteren en anamnese afnemen. • Welke van de hiervoor genoemde taalvaardigheden zij vóór het einde van hun studie willen beheersen.

T. Brouwer

• Of ze behoeft hebben aan extra onderwijs in medisch

Markinxkade 86-huis

academisch Engels. Zo ja, onder welke voorwaarden?

1015 ZH Amsterdam

Zo nee, waarom niet?


Resultaten In totaal hebben 2460 studenten en coassistenten de enCongresboek 2009 | NVMO

quête ingevuld (23,4%). Slechts weinig respondenten gaven aan zich onvoldoende bekwaam te voelen in de Engelse taal om een studieboek (2%) of wetenschappelijk artikel (5%) te kunnen lezen of om een Engelstalig college te volgen (6%). Ongeveer een derde van alle respondenten meende daarentegen onvoldoende vaardig te zijn in de Engelse taal om te kunnen presenteren (28%), een wetenschappelijk artikel te schrijven (32%) en een anamnesegesprek te voeren (37%). Vrijwel alle respondenten antwoordden desgevraagd echter dat zij alle genoemde vaardigheden willen beheersen vóór het einde van hun studie. Acht op de tien respondenten (82%) zouden deel-

18


nemen aan een cursus medisch academisch Engels in-

A2.2 Een taaltoets voor eerstejaars geneeskunde studenten: motieven en resultaten ‘Ik hoop dat u begrippen hiervoor heeft, want ik ben niet iemand die officieus is’

voldoende. Iets meer dan de helft van de studenten (51%) haalde op een of meer onderdelen een onvoldoende. Eén student volgde een intensieve cursus basisnederlands. Niemand volgde de werkcolleges grammatica, spelling of stijl. Net als bij andere faculteiten is er bij geneeskunde

Dankbaar MEW, Stegers-Jager K, Themmen APN

studenten een positieve relatie tussen studievoortgang en

Erasmus MC

taalvaardigheid. Met name bij de onderdelen stijl en grammatica hebben studenten met een voldoende significant

Inleiding

meer studiepunten halverwege het eerste jaar. Van de

Het Erasmus MC besteedt in het BaMa curriculum aan-

studenten met een onvoldoende (n=223) heeft 80% in juni

dacht aan onderwijs in academisch redeneren en schrij-

de (deel)toets opnieuw gedaan. De overige onderzoeks-

ven. Om te onderzoeken welk niveau taalbeheersing de

vragen worden tijdens het congres beantwoord.

eerstejaars studenten een diagnostische taaltoets aan-

Conclusie en discussie

geboden, zodat studenten een eventuele deficiëntie in

Bij een verplichte afname van een (diagnostische) taal-

hun taalvaardigheid kunnen bijspijkeren. De vragen die we

toets bij eerstejaars geneeskunde studenten presteert

hierbij hebben onderzocht zijn:

51% van de studenten op tenminste een (van de vier)

• In hoeverre ondernemen studenten met een onvoldoen-

onderdelen van een gevalideerde taaltoets onder VWO

de op de taaltoets remediërende activiteiten? • Scoren deze studenten beter bij de 2 afname van de e

toets (na 5 maanden)? • Is er een samenhang tussen de resultaten op de taaltoets en algemene studieprestaties?

A

studenten hebben, is in het collegejaar 2008/2009 alle

niveau. Stijl scoort het slechtst. Bij een vrijblijvend aanbod van taalcursussen is de opkomst van studenten met een deficiëntie erg laag. Een vraag is in hoeverre de kennis van een onvoldoende score op de toets studenten aanzet tot informele leeractiviteiten en mogelijk een hogere score

• Is er een samenhang tussen de resultaten op de taal-

in juni ‘09. Het Erasmus MC overweegt om een voldoen-

toets en beoordeling van de schrijfopdrachten in het

de op de taaltoets verplicht te stellen, bijvoorbeeld door

kader van academische vorming?

koppeling met het Bindend Studie Advies.

Methode en opzet

Ackermann M (2008) Eindrapport Plan taalbeheersing

De door het Taalcentrum van de Erasmus Universiteit ge-

FSW, ’07-’08, RISBO

valideerde taaltoets meet de taalbeheersing van studenten op VWO niveau en bestaat uit de onderdelen basisneder-

Trefwoorden: taaltoets

lands, grammatica, spelling en stijl. In het collegejaar


steld voor alle eerstejaars van het Erasmus MC. De toets


werd online afgenomen in een gecontroleerde omgeving.

Drs. M.E.W. Dankbaar

Na afloop kregen de studenten per onderdeel een score,

Erasmus MC

waarna ze hun taalkennis konden bijspijkeren. Deze reme-

Postbus 2040

diërende activiteiten waren een verantwoordelijkheid voor

3000 CA Rotterdam

de student zelf. In juni ‘09 werd de toets opnieuw afgeno-


men bij studenten met tenminste één onvoldoende. Resultaten Van de eerstejaars (n=456) heeft 96% de toets gemaakt. De toets bestond uit 4 onderdelen. Voor basisnederlands


2008/09 is de taaltoets als pilot gestart en is verplicht ge-

(norm 90% goed) haalde 91% een voldoende. Voor grammatica (norm 75%) haalde 92% een voldoende. Voor spelling en stijl (norm 70%) haalde 78% resp. 59% een

19

Donderdag 12 november, tussen 11.45-13.00 uur | Ruimte 525 | Sessie A2 Papers | Taal, leergedrag, reflectie

A2.3 Meten van het leereffect tijdens het kernblok Algemene Pathofysiologie met behulp van een drievoudige interimtest: Verschil in leergedrag tussen bachelorstudenten

statistisch significante toename in de score (13%) van één van de themavragen waargenomen (p<0,001). De studenten die aan het responsiecollege deelnamen scoorden gemiddeld een half punt hoger op de bloktentamen (p<0,01); tevens scoorden vrouwelijke studenten gemiddeld 0,3 punt hoger dan mannelijke (p=0,02). De score

Olde Bekkink M, Wilde P de, Muijen G van,

van de trefwoordentest correleerde niet met die van het

Leunissen R, Jong R de, Ruiter D

bloktentamen.

UMC St Radboud Discussie Probleemstelling

De gebruikte drievoudige interimtest laat een leereffect

In het licht van Evidence Based Education is het relevant

over trefwoorden zien van de voorbereidende zelfstudie

om goed geinformeerd te zijn over het leereffect van ver-

en het toegevoegde leereffect van de werkgroep en het

schillende onderwijsvormen. Hiertoe ontwierpen wij een

responsiecollege. Validering van de interimtest is gaande

drievoudige interimtest, deels gebaseerd op het duiden

om de betrouwbaarheid ervan te bepalen. De bijkomen-

van trefwoorden representatief voor begrippen en con-

de vragen in de test en de systematische documentatie

cepten uit de algemene pathofysiologie. Onze verwach-

van de studentgegevens per blokonderdeel verschaffen

ting is dat het leereffect per onderwijsvorm inzicht geeft in

relevante gegevens over het leergedrag. Het verschil in

het leergedrag.

leergedrag, zoals blijkt uit de lagere inzet van mannelijke studenten bij de zelfstudie, en hun lagere score op het

Methode

bloktentamen, noopt tot verdere bezinning.

De test bestond uit vier extended matching vragen over trefwoorden die in het blokboek vermeld waren; twee gin-

Trefwoorden: gender, leergedrag

gen over de werkgroep (baarmoederhalskanker) en twee


over het bredere thema van de blokepisode (gezwelleer). Enkele bijkomende vragen betroffen zelfreflectie op het


eigen leergedrag: het aantal uren besteed aan de voorbe-

Prof. D.J. Ruiter

reidende zelfstudie, het eigen inzicht in de thematiek en

UMC St Radboud

de participatie aan de discussie (vijfpunts Likert schaal).

Postbus 9101

De test werd op drie momenten afgenomen tijdens het

6500 HB Nijmegen

kernblok Algemene Pathofysiologie: bij het begin (t=0) en


eind (t=1) van de werkgroep, en na het responsiecollege (t=2). Alle 400 studenten namen aan de werkgroep deel; het responsiecollege werd door 160 studenten bijgewoond. De scores per student werden vergeleken tussen Congresboek 2009 | NVMO

de verschillende tijdstippen en met het resultaat van het bloktentamen. Resultaten De scores van de twee werkgroep gerelateerde vragen nam significant (p<0,001) toe: van respectievelijk 47% op t=0 naar 62% op t=1, en van 30% op t=0 naar 65% op t=1, waarbij opviel dat de score van vrouwelijke studenten op t=0 reeds relatief hoog was. De scores van de themavragen veranderde minder dan 2%. Het inzicht in de thematiek nam met 1,2 punten toe (vijfpunts Likert schaal). Vrouwelijke studenten hadden gemiddeld een half uur

20

meer besteed aan de voorbereiding. Op t=2 werd een

A2.4 Beïnvloedende factoren bij het beoordelen van reflectie in onderwijs en onderzoek

praktijk te hebben. Rekening houdend met deze factoren werden de volgende richtlijnen opgesteld voor het beoordelen van reflectie. • Gebruik altijd een duidelijke definitie van reflectie en zorg

Koole S, Aper L, Derese A Universiteit Gent

dat alle betrokkenen (studenten, beoordelaars, onderzoekers, enz) deze definitie begrijpen en hanteren. • Communiceer duidelijk aan alle betrokkenen wat be-

Probleemstelling

schouwd wordt als goede en minder goede reflectie

Reflecteren komt steeds meer op de voorgrond in het

• Houdt rekening met mogelijke bias bij gebruik van zelf-

medisch onderwijs als belangrijke bekwaamheid voor art-

beoordelingmethoden voor reflectie (bijvoorbeeld vra-

sen in het belang van hun professionele ontwikkeling en

genlijsten) door inadequate zelfperceptie-vaardigheden.

efficiënt klinisch handelen. In de praktijk blijkt het beoor-

• Een weergave van de gebeurtenis waarop de reflectie is

delen van reflectie echter geen evidentie. Dit probleem

gebaseerd geeft beoordelaars een extra referentiekader

stelt zich zowel in onderwijssettings waar studentenre-

om reflectie te evalueren. Dit kan bijvoorbeeld via video-

flecties beoordeeld worden, als in onderzoekssettings om

opnames of aan de hand van een bespreking door een

de effecten ervan te onderzoeken.

aanwezige begeleider. De beoordelaars krijgen door dit

De beschreven bevindingen kaderden binnen een onderzoeksproject om reflectie van studenten geneeskunde

A

kader een inzicht in de werkelijke gebeurtenis. Dit helpt Methode/opzet

bij het interpreteren en beoordelen van de reflecties. • Wees aandachtig voor contextfactoren bij het interpreteren (en rapporteren) van reflectiebeoordelingen.

naar aanleiding van een klinische authentieke ervaring (consultatie) te beoordelen. Als eerste stap binnen dit pro-

Aansluitend op deze richtlijnen werd een beoordelings-

ject werd de vraag gesteld: “Welke factoren bemoeilijken

methode voor reflectie ontwikkeld en toegepast, die te-

het beoordelen van reflectie?” Op basis van literatuur

vens kort toegelicht zal worden tijdens de presentatie.

(search met de zoektermen reflection, assessment, medical education en inclusiecriteria Engelstalig, vanaf 1980 in

Trefwoorden: reflectie

ISI Web of Science en Pubmed; opbrengst eerst ge-


screend op titel, daarna op abstract, enkel relevante artikels werden gelezen) en ervaringen van pilootonderzoek


(waarin 4 studenten via video geobserveerd werden tij-

S. Koole

dens een simulatiepatiënten-consult; naderhand reflec-

Universiteit Gent

teerden zij hierop; spontaan, na herbekijken van het con-

Faculteit Geneeskunde en Gezondheidswetenschappen

sult en in een tweegesprek met een supervisor) werden

De Pintelaan 185, 3K3

verschillende factoren geïdentificeerd.

9000 Gent België

Resultaten Het literatuuronderzoek leverde 217 titels op; op basis van de abstracts werden 36 artikels behouden die grondig werden gelezen. Factoren die de beoordeling van reflectie bemoeilijken waren: onduidelijke definiëring van het begrip reflectie, standaarden om het niveau van reflectie te duiden, de impact van verschillende beoordelingsmethodes (vragenlijsten, interviews, coderen van reflectieverslagen...) op de verkregen resultaten en de context



(verplichte onderwijsopdracht, introductie, formatieve/ summatieve beoordeling, ...) van de reflectiebeoordeling. Implicaties voor de praktijk. De vermelde factoren bleken allen een weerslag op de beoordeling van reflectie in de

21


22

Donderdag 12 november, tussen 11.45-13.00 uur | Lamoraalzaal | Sessie A3

Symposium Modernisering vervolgopleidingen A3.1 Transparant in opleiden en visiteren

richte opleiding betekent ook een meer competentiegerichte manier van visiteren. De gemoderniseerde opleiding

KNMG

zal qua structuur, proces en uitkomst meer middels door CCMS/MSRC vastgestelde indicatoren worden getoetst.

Thema

Aansluitend op het deel “het maken van een lokaal oplei-

De vervolgopleidingen voor AOIS zijn in de afgelopen ja-

dingsplan” zal aan de hand van genoemde stappen toe-

ren gemoderniseerd. De opleidingsplannen zijn nu gereed

gelicht worden hoe de gemoderniseerde opleidingen in

en de regelgeving is rond. Een volgende (al gaande) stap

de toekomst zullen worden gevisiteerd.

in dit proces is het implementeren van de opleidingsplannen. Hoe vertaalt u als opleider het opleidingsplan van uw

In september kunt u meer informatie over deze symposia

vereniging naar uw lokale situatie met daarbij in uw ach-

vinden op de website: www.knmg.nl/hetnieuweopleiden

terhoofd hoe u daarop wordt “getoetst”. Dit laatste betreft de wijze waarop in de toekomst zal worden gevisiteerd.

Trefwoorden: vervolgopleidingen, opleidingsplan, visitatie Wijze van presentatie: symposium

Het doel van het symposium is om u als opleider c.q. be-


trokkene bij het opleiden van AIOS te informeren over het

V. van Schelfhout- van Deventer

maken van een eigen, lokaal opleidingsplan dat is afge-

Mercatorlaan 1200

stemd op het landelijke plan van uw vereniging. Aanslui-

3528 BL Utrecht

tend hierop zal de nieuwe aanpak van visiteren worden


A

Doel

gepresenteerd. Na de inleidingen wordt u uitgenodigd om met de inleiders in discussie te gaan c.q. vragen te stellen. Voor wie? De doelgroep is opleiders, stafleden/docenten van alle vervolgopleidingen en opleidingsinstituten, AIOS en anderen die betrokken zijn bij de modernisering en visitatie van de vervolgopleidingen. Tijdens het symposium komen twee onderwerpen aan bod: 1 | Het maken van een lokaal opleidingsplan De landelijke opleidingsplannen beschrijven de opleiding in het specialisme, waarbij over het algemeen veel ruimte wordt gelaten voor invulling op lokaal of regionaal niveau. aangeven hoe de opleiding in hun setting is vormgegeven. Daarvoor is de ontwikkeling van een lokaal/regionaal opleidingsplan nodig. In dit symposium wordt u stapsgewijs uitgelegd hoe u als opleider uw lokale opleidingsplan met behulp van de digitale opleidingsmatrix vorm kunt geven. 2 | Modern opleiden: hoe visiteren? Tijdens dit gedeelte wordt ingegaan op de visitatie van de opleidingsinrichtingen en opleiders. Bij visitatie wordt ge-


In de toekomst zal van opleiders worden verwacht dat ze

checkt of aan alle eisen van het Kaderbesluit en het specifieke besluit wordt voldaan. In de huidige situatie behelst dit een voornamelijk procedurele toetsing van de structurele kenmerken van de opleiding. Een competentiege-

23


Wetenschappelijke papers Internationalisering, evaluatie, EBM, studierendement A4.1 Culturele invloeden op innovatie van medische curricula

Conclusie Hofstede’s dimensies Machtsafstand en Onzekerheidsvermijding correleren negatief met PGC en de dimensie

Jippes M, Majoor GD

Individualisme correleert positief met PGC. Wereldwijd

Universiteit Maastricht

kunnen dimensies van nationale cultuur dus interfereren met de implementatie van geïntegreerde, en dus bijvoorbeeld probleem-gestuurde, curricula.

Achtergrond Probleem-gestuurde en geïntegreerde curricula zijn in medische faculteiten over de hele wereld ingevoerd, maar

Discussie

er zijn bijvoorbeeld in Europa opmerkelijke verschillen tus-

In een land met een hoge score op Machtsafstand kan de

sen landen in het relatieve aantal faculteiten met geïnte-

daar geaccepteerde autocratische positie van vakgroep-

greerde curricula . O.a. Hofstede heeft aangetoond dat

voorzitters de multidisciplinaire samenwerking die nodig

nationale cultuur doorwerkt in het functioneren van een

is voor de invoering van een geïntegreerd curriculum be-

organisatie, zoals bijvoorbeeld een medische faculteit2. In

lemmeren. Een hoge score op Onzekerheidsvermijding

deze studie is de relatie onderzocht tussen nationale cul-

kan vernieuwing remmen door strikte universitaire regels

tuur en de adoptie van geïntegreerde medische curricula

en nationale wetten. Een lage score op Individualisme kan

bij faculteiten in 63 landen in alle werelddelen.

de individuele vernieuwingsdrang van werknemers rem-

1

men ter behoud van harmonie in de organisatie. Een faMethode

culteit in een land met een of meer van de genoemde

Probleem-gestuurde en geïntegreerde curricula zijn te va-

culturele karakteristieken zou daar bij de voorbereiding

riabel om ze scherp te kunnen definiëren. Daarentegen

van een gewenste overgang van een disciplinair naar een

konden curricula eenduidig als niet-geïntegreerd worden

geïntegreerd curriculum rekening mee moeten houden.

gedefiniëerd indien tenminste twee van de drie basisvak-

Of deze culturele dimensies onafhankelijk van elkaar ope-

ken Anatomie, Biochemie en Fysiologie als aparte cursus

reren of dat zij elkaar versterken zal in vervolgonderzoek

aanwezig waren. Cultuur is gedefinieerd met behulp van

onderzocht worden.

vier dimensies van cultuur zoals onderscheiden door Hofstede: Machtsafstand, Onzekerheidsvermijding, Masculi-

Literatuur

niteit/Femininiteit en Individualisme/Collectivisme. Hof-

1

stede’s scores van landen op deze dimensies hadden

adoption of integrated and problem-based curricula in

betrekking op 63 landen. Uit elk van de landen met meer

Europe. Med Educ. 2008 Mar;42(3):279-85.

dan 15 medische faculteiten (range 16-148) is zo nodig

2

random een steekproef getrokken zodat van elk land ten-

lues, Behaviors, Institutions, and Organizations across

minste 10% van alle medische faculteiten gerepresen-

Nations. New York: Sage Publications; 2001.

Jippes M, Majoor GD. Influence of national culture on the

Hofstede G. Culture’s Consequences. Comparing Va-

teerd was. De steekproef omvatte 484 faculteiten uit het


totaal van 1195 faculteiten. Informatie over de curricula

Trefwoorden: curriculumontwikkeling, internationalisering

van deze faculteiten werd van internetsites verkregen, van

Wijze van presentatie: wetenschappelijke paper

collega’s of van zusterfaculteiten. De curricula zijn onafhankelijk van elkaar geklasseerd door beide auteurs.

M. Jippes Resultaten


Over 466 curricula werd informatie verkregen (91%). Een

Raccordement 104B

hoge score op Machtsafstand van een land correleerde

6221 HD Maastricht

met een laag percentage geïntegreerde curricula (PGC;


p=0.01), een hoge score op Onzekerheidsvermijding met een laag PGC (p=0.00) en een hoge score op Individualisme met een hoog PGC (p=0.00). De score op Masculiniteit/Femininiteit correleerde niet met PGC.

24


A4.2 Cursusevaluaties op basis van ‘predicties’ in plaats van opinies: minder respondenten nodig voor vergelijkbare uitkomsten

de 5% niet meer overschreed (kritieke punt). Verschillen in aantallen respondenten nodig voor stabiele uitkomsten werden getoetst middels ANOVA. Resultaten

Schönrock-Adema J, Cohen-Schotanus J

In beide studies vereiste de schattingsmethode significant

UMC Groningen

minder respondenten (p<.001). Het kritieke punt lag, gemiddeld over vragen en iteratieve procedures, op 72 en

Probleemstelling

115 respondenten voor de opiniecondities (Studie 1 res-

Een regelmatig terugkerend probleem bij cursusevalua-

pectievelijk Studie 2) en op 24, 22 respectievelijk 8 res-

ties is een lage respons met als gevaar het optreden van

pondenten voor de schattingscondities met prijs (Studie

bias. Hierdoor komt de geloofwaardigheid van de uitkom-

1), zonder prijs (Studie 2) en met informatie (Studie 2). De

sten in het geding. Geïnspireerd door positieve uitkom-

motivationele interventie versterkte het effect niet, de cog-

sten van verkiezingsonderzoek dat aantoont dat het voor-

nitieve interventie wel. De antwoordpatronen (gemiddelde

spellen van de zetelverdeling betere uitkomsten geeft dan

scores) in de verschillende condities vertoonden vergelijk-

klassieke opiniepeilingen1, hebben wij het ‘predictiemo-

bare uitkomsten.

- evenals bij het verkiezingsonderzoek - gebaseerd op

Conclusie

Spearman-Browns’ axioma dat bij predicties persoonlijke

Deze studie toont aan dat het schatten van gemiddelde

bias wordt gereduceerd. We verwachtten dat er minder

evaluatie-uitkomsten responsproblemen bij evaluaties

respondenten nodig zijn wanneer studenten voorspellen

kan verminderen terwijl de uitkomst hetzelfde is. Voordat

hoe hun jaargenoten de cursus gemiddeld zullen beoor-

de methode in de praktijk kan worden toegepast is meer

delen dan wanneer studenten hun eigen opinie noteren.

onderzoek nodig naar de meest geschikte schaal voor het

Tevens verwachtten we dat twee interventies, bedoeld

schatten.

A

del’ toegepast op cursusevaluatie. Onze hypothese was

om persoonlijke bias verder te reduceren, dit effect zouden versterken.2

Referenties 1. Hofstee WKB, Schaapman H. Bets beat polls: averaged

Methode Twee studies werden in opeenvolgende jaren uitgevoerd

predictions of election outcomes. Acta Politica 1990;25 (3):257-70.

onder eerstejaarsstudenten (N=380 respectievelijk 450).

2. Babad E. Wishful thinking among voters: motivational

In Studie 1 werd de helft van de studenten gevraagd naar

and cognitive influences. Int J Public Opinion Res

hun opinie (respons N=150), terwijl de andere helft de uit-

1997;9 (2):105-25.

Daarbij werd een prijs uitgeloofd voor de drie beste schat-

Trefwoorden: kwaliteitszorg

tingen (motivationele interventie). In Studie 2 gaf de helft


van de studenten hun eigen mening (respons N=221), een kwart schatte (zonder prijs) de uitkomsten van de


eerste groep (respons N=95) en een kwart schatte de uit-

Dr. J. Schönrock-Adema

komsten met de resultaten van het jaar ervoor ter infor-

UMC Groningen

matie (cognitieve interventie - respons N=86). De evalua-

A. Deusinglaan 1

tie bestond uit 9 vragen. Net als in het verkiezingsonderzoek

9713 AV Groningen

werd een Bayesiaanse benadering gekozen door in een


iteratief proces per conditie per vraag het aantal studenten te bepalen dat minimaal nodig was voor een stabiele


komsten van de eerste groep schatte (respons N=114).

uitkomst. Deze iteratieve procedure werd per vraag 4 maal uitgevoerd. De uitkomst werd als stabiel beschouwd vanaf dat punt waarop, ook na toevoeging van extra respondenten, de afwijking van de totale respondentgroep

25

Donderdag 12 november, tussen 11.45-13.00 uur | Ruimte 530 | Sessie A4 Wetenschappelijk papers | Internationalisering, evaluatie, EBM, studierendement

A4.3 Barrières van AIOS bij het toepassen van evidence based medicine in de dagelijkse praktijk: een systematisch literatuuroverzicht

De door AIOS meest genoemde barrières waren beperkte beschikbare tijd (28 – 85% van de AIOS; alle studies), negatieve attitude ten aanzien van EBM en beperkte kennis en vaardigheden. In vier studies werden barrières genoemd die specifiek gelden voor assistenten in opleiding,

Dijk N van

en niet of minder voor reeds geregistreerde medisch spe-

AMC

cialisten. Voorbeelden hiervan waren negatieve invloeden van de stafleden, eigen beperkte ervaring met het toepas-

Doelstelling

sen van EBM en beperkte mogelijkheden om de omstan-

Artsen worden geacht te werken volgens de principes van

digheden in het ziekenhuis te beïnvloeden.

evidence based medicine (EBM). De ervaring leert echter dat onvoldoende tijd en vaardigheden belangrijke barriè-

Conclusie

res zijn bij het toepassen van EBM in de dagelijkse prak-

AIOS ervaren naast de bekende barrières bij het toepas-

tijk. AIOS hebben mogelijk extra barrières bij het toepas-

sen van EBM in de praktijk ook specifieke barrières gere-

sen van EBM, omdat hun praktijkvoering sterk wordt

lateerd aan het feit dat zij in opleiding zijn. Door deze bar-

beïnvloed door het onderwijssysteem, de cultuur in het

rières te benoemen in het onderwijs over EBM en tevens

ziekenhuis en de attitude van hun supervisoren. Doel van

de AIOS en hun instituten manieren aan te reiken om ade-

dit onderzoek was de beschikbare literatuur, over de bar-

quaat om te gaan met deze barrières kan het EBM onder-

rières die AIOS ervaren bij het toepassen van EBM in de

wijs aan AIOS mogelijk effectiever blijken.

praktijk, systematisch te beoordelen en samen te vatten. Trefwoorden: EBM, vervolgopleiding Methoden


We doorzochten MEDLINE, EMBASE, de Cochrane Library, CINAHL en ERIC, met de zoektermen ‘internship,


intern, residency, resident, clinical clerkship, evidence-

Dr. N. van Dijk

based medicine, EBM, evidence based medical practice’

AMC

en voor de specifieke database relevante synoniemen.

Meibergdreef 15

Daarnaast werden de abstracts van relevante congressen

1105 AZ Amsterdam

handmatig doorzocht en vroegen we experts met publi-


caties op dit terrein naar aanvullende suggesties voor studies. We includeerden studies die voldeden aan de volgende inclusie-criteria: 1) originele studies, 2) populatie: aios 3) uitkomstmaat: beschrijving, frequentie en/of belang van barrières bij evidence based handelen in de dagelijkse praktijk. Twee beoordelaars beoordeelden Congresboek 2009 | NVMO

onafhankelijk van elkaar of studies op basis van titel, samenvatting en uiteindelijk de volledige tekst voldeden aan de inclusiecriteria. Beoordeling van de methodologische kwaliteit van de studies en data-extractie werden uitgevoerd door 2 onafhankelijke beoordelaars aan de hand van vooraf vastgestelde criteria (conform STROBE, CONSORT en JAMA - kwalitatieve studies). Resultaten De zoektocht resulteerde in 511 titels, 84 abstracts en 3 studies gesuggereerd door experts, waarvan er uiteindelijk 9 resulteerden na toepassing van de in- en exclusiecri-

26

teria. De kwaliteit van de geïncludeerde studies was hoog.

A4.4 Relatie tussen zelfstudie, nevenactiviteiten en behaalde studiepunten

aan onderzoeksactiviteiten (t=3.365; df=1543; p<0.01). Direct geplaatste studenten (8 plus) verschilden niet significant van lotingstudenten wat betreft het aantal zelfstu-

Akkeren EA van, Hell EA van, Erich MH,

die-uren (t=0.929; df =1428; p>0.05), maar besteedden

Cohen-Schotanus J

meer tijd aan de studievereniging (t=-2.812; df=1542;

UMC Groningen

p<0.05) en onderzoeksactiviteiten (t=-2.464; df=1544; p<0.05).

Het kabinet streeft naar verhoging van het percentage

Discussie

hoger opgeleiden in Nederland (Onderwijsraad, 2008).

Studenten die meer tijd aan zelfstudie besteden, behalen

Verbetering van onderwijsrendementen is daarom be-

niet meer studiepunten. De hoeveelheid tijd besteed aan

langrijk. Om dat te bereiken is inzicht nodig in factoren die

nevenactiviteiten hangt zowel positief (onderzoeksactivi-

van invloed zijn op het rendement. De inzet van studenten

teiten) als negatief (studentenvereniging en vrijwilligers-

blijkt één van de factoren te zijn die samenhangt met stu-

werk) samen met het aantal behaalde studiepunten. De

diesucces (Van den Berg & Hofman, 2005). Dit onderzoek

voor de hand liggende aanname dat het onderwijsrende-

richt zich op de relatie tussen tijd besteed aan zelfstudie

ment zal verbeteren wanneer studenten meer tijd aan hun

en nevenactiviteiten en behaalde studiepunten.

studie besteden en minder tijd aan nevenactiviteiten

A

Probleemstelling

wordt door de uitkomsten van dit onderzoek niet onderMethode

steund. Verder onderzoek naar verbanden tussen tijdsbe-

Aan alle bachelor- en eerstejaars masterstudenten

steding van studenten en studiesucces is nodig om de

Geneeskunde van de RUG (n=1631) werd een vragenlijst

samenhang te kunnen verklaren.

voorgelegd betreffende tijdsbesteding aan zelfstudie en nevenactiviteiten (onderverdeeld in: bijbaan, sportvereni-

Literatuur

ging, studievereniging, studentenvereniging, onderzoeks-

1. Onderwijsraad (2008). Een succesvolle start in het ho-

activiteiten, student-assistentschap, vrijwilligerswerk en

ger onderwijs. Den Haag: OBT bv.

tweede studie). Op een 6-puntsschaal (n.v.t. - minder dan

2. Berg, M.N. van den & Hofman, W.H.A. (2005). Student

4 uur – … - meer dan 20 uur) gaven studenten aan hoe-

success in university education: a multi-measurement

veel uren gemiddeld per week ze hieraan besteedden.

study of student and faculty factors on study progress.

Daarnaast noteerden zij geslacht, wijze van toelating

In: Higer Education, 50 (3), p. 413-446.

delen. De gegevens werden geanalyseerd met behulp van

Trefwoorden: studierendement

(partiële)correlaties en t-toetsen.


Resultaten


In totaal vulden 1575(97%) studenten de vragenlijst in. De

E.A. van Akkeren

hoeveelheid zelfstudietijd vertoonde geen verband met

UMC Groningen

het behaalde aantal studiepunten (r=0.012, p>0.05). Het

A.Deusinglaan 1

aantal uren besteed aan nevenactiviteiten vertoonde een

9713 AV Groningen

negatief verband (r=-0.077, p<0.05) met het behaalde


aantal studiepunten. Van de afzonderlijk nevenactiviteiten vertoonden tijd besteed aan een studentenvereniging (r=-0.168; p<0.01) en vrijwilligerswerk (r= -0.073; p<0.05) een negatief verband en tijd besteed aan onderzoeksactiviteiten een positief verband met het aantal behaalde


(direct of loting) en de tot dan toe behaalde studieonder-

studiepunten (r= 0.066; p<0.05). Vrouwen besteedden niet meer tijd aan zelfstudie dan mannen (t=-1.479; df=1428; p>0.05). Mannen besteedden meer tijd aan nevenactiviteiten (t=2.117; df=1506; p<0.01), met name

27


Posters Leren in de kliniek A5.1 Bevorderen van veilig en doelmatig werken met een Elektronisch Voorschrijf Systeem (EVS): mogelijkheden voor effectieve scholingsinterventies.

een afwijzende houding, veel weerstand en zich weinig bewust zijn van mogelijke fouten. Conclusie Deze resultaten laten zien welke factoren verondersteld

Stiphout F van, Braak E ter

worden invloed te hebben op veilig gebruik van het EVS.

UMC Utrecht

Deze factoren zijn merendeels gedragsmatig en dus beïnvloedbaar met voorlichting en scholing en tevens door

Probleemstelling

oefening in het gebruik van metacognitieve technieken

Bevorderen van patiëntveiligheid is de belangrijkste reden

om zich meer bewust te worden van mogelijke vergissin-

voor invoering van Elektronische Voorschrijf Systemen

gen en fouten. Verschillen tussen gebruikers in attituden

(EVS). Dit is alleen realiseerbaar als artsen op de juiste

ten opzichte van het EVS gaan samen met verschillen in

manier met het systeem werken. Sommige studies

bewust zijn van mogelijke vergissingen en fouten.

rapporteren dat door invoering van een EVS ook weer nieuwe fouten ontstaan(1;2).

Voor scholingsinterventies

Discussie

met als doel EVS gebruik veiliger en doelmatiger te maken,

De suboptimale scholing bij invoering van het EVS heeft on-

besloten wij te onderzoeken welke factoren invloed hebben

tegenzeggelijk invloed gehad op de resultaten. Deze scho-

op (on-)veilig werken met het systeem in de praktijk.

ling is echter waarschijnlijk vergelijkbaar met andere ziekenhuizen. Scholing gericht op bevordering van patiëntveiligheid

Methode

en doelmatigheid bij elektronisch voorschrijven moet reke-

Setting: polikliniek interne geneeskunde van een Universi-

ning houden met de verschillende typen gebruikers.

tair Medisch Centrum waar een jaar eerder een EVS was ingevoerd. Populatie: vijf artsen in opleiding tot specialist,

Referenties

zes internisten, doelgericht geselecteerd totdat saturatie

(1)

increased mortality after implementation of a commer-

views door FS. Data-analyse: kwalitatief, FS structureerde

cially sold computerized physician order entry system. Pediatrics 2005; 116(6):1506-1512.

en codeerde de data op basis van literatuur(1-3). Categorieen, subcategorieën en concepten werden vastgesteld door

(2)

Koppel R, Metlay JP, Cohen A et al. Role of computerized physician order entry systems in facilitating medication

discussie tussen de auteurs. Een model werd geconstru-

errors. JAMA 2005; 293(10):1197-1203.

eerd volgens de methode van de “Grounded Theory”(4). (3)

Ash JS, Sittig DF, Dykstra RH, Guappone K, Carpenter

Resultaten

JD, Seshadri V. Categorizing the unintended sociotechni-

De geïnterviewde artsen hadden een tekort aan kennis en

cal consequences of computerized provider order entry. Int J Med Inform 2007; 76 Suppl 1:S21-S27.

vaardigheden met betrekking tot functionaliteiten. Er leefden verkeerde aannames over (on-)mogelijkheden van Congresboek 2009 | NVMO

28

Han YY, Carcillo JA, Venkataraman ST et al. Unexpected

bereikt was. Data verzameling: semi-gestructureerde inter-

het EVS. Zij kenden slechts ten dele de beoogde voor-

(4)

Boeije HR. Analysis in qualitative research. 2009. London: Sage.

delen, onderlinge werkafspraken en de beschikbaarheid van hulp bij het EVS gebruik. Elektronisch voorschrijven

Trefwoorden: vervolgopleiding, elektronisch voorschrijf-

was nog niet door allen geheel opgenomen in de werk-

systeem

routine. We vonden een samenhang tussen attituden en

Wijze van presentatie: poster

bewust zijn van mogelijke vergissingen en fouten met het EVS. We identificeerden drie typen gebruikers: koplopers


(“digital natives”) toonden een enthousiaste, uitgesproken

Drs. F. van Stiphout

positieve attitude, maar waren zich beperkt bewust van

UMC Utrecht

mogelijke fouten. Beredeneerders (“digital immigrants”)

Heidelberglaan 100, Huispost: L00407

hadden een kritische, maar overwegend positieve attitu-

3584 CX Utrecht

de; zij toonden zich (zeer) bewust van de kans op fouten.


De achterhoede (“digital dinosaurs”) kenmerkte zich door

A5.2 De rol van video-assisted real-time simulation (VARS) bij het aanleren van de systematisch opvang van het ernstig zieke kind

scenario 2 met een nieuw klinisch probleem (anafylaxie). Alle scenario’s werden blind door een beoordelaar gescoord met een gestructureerde checklist (ja/nee) op medisch-inhoudelijke aspecten, structuur en tijd. Het tijdig behalen van “kritische acties” werd extra zwaar meegewo-

Coolen EHAJ, Draaisma JMTh, Loeffen JL

gen in de uiteindelijke score. Aan de start en het einde van

UMC St Radboud

het centraal klinisch onderwijs werden alle co-assistenten (n=88) getoetst op kennis (MCQ) en zelfvertrouwen (VAS-

Probleemstelling

score) met betrekking tot de acute kindergeneeskunde.

door een team van zorgverleners dat op de hoogte is van

Resultaten

up-to-date kennis en vaardigheden met betrekking tot de

Alle deelnemende studenten waren zeer enthousiast over

acute geneeskunde. Video-assisted real-time simulation

de mogelijkheid tot trainen in een realistisch gesimuleerde

(VARS) in een high-tech realistisch gesimuleerde omgeving

omgeving. Kennis en zelfvertrouwen ten aanzien van de

biedt de mogelijkheid om in een veilige omgeving de op-

opvang van het ernstig zieke kind stegen significant

vang van een ernstig ziek kind te leren en te onderhouden.

(p<0.001) na het volgen van alle 3 de onderwijsmodules

Ondanks het feit dat het vanzelfsprekend lijkt dat technie-

zonder een significant verschil tussen de onderwijsvor-

ken als VARS een meerwaarde hebben in de training van

men onderling. De scores op het ingangsscenario waren

studenten geneeskunde zijn er in de literatuur nog nauwe-

niet significant verschillend voor de 3 onderzoeksgroe-

lijks data die VARS-training vergelijken met de onderwijs-

pen. Op het eerste afsluitende scenario scoorden de

vormen die op dit moment binnen het medisch curriculum

EPLS en VARS groep significant (p<0.05) beter dan de

worden ingezet. De onderzoeksvraag die wij stellen luidt: Is

groep die het “klassieke” onderwijs had gevolgd. Op het

VARS-training realiseerbaar voor studenten geneeskunde?

tweede scenario scoorde de VARS groep significant beter

En wat is de meerwaarde van VARS met betrekking tot het

(p<0.05) dan de “klassieke” èn EPLS groep.

A

Ieder ernstig ziek kind heeft recht op een opvang verricht

verwerven van kennis, zelfvertrouwen en probleemoplossend vermogen in vergelijking tot huidige onderwijsvormen

Conclusie

als “klassiek” onderwijs (hoorcolleges en zelfstudie) en

Wij vonden geen verschil in het verwerven van kennis en

“scenario” onderwijs (instructeur en simulatiepop)?

zelfvertrouwen tussen de verschillende onderwijsvormen. Na het volgen van scenariotraining volgens de EPLS en

Methode

VARS methode zagen wij een beter gestructureerde op-

In totaal 45 co-assistenten werden aan de start van het

vang. Bij presentatie van een nieuw probleem presteerde

Centraal Klinisch Onderwijs, voorafgaand aan het co-

de VARS groep beter op het tijdig uitvoeren van kritische

schap kindergeneeskunde, geïncludeerd in onze studie.

acties dan de beide overige groepen.

volgende onderwijsmodules: 1) klassiek onderwijs met

Discussie

hoorcolleges en zelfstudieopdrachten, 2) onderwijs vol-

VARS-training is realiseerbaar binnen het medische curricu-

gens de European Paediatric Life Support(EPLS)-methode

lum en wordt door studenten zeer positief ervaren. De meer-

met een instructeur en simulatiepop en 3) onderwijs vol-

waarde van de VARS methode in vergelijking tot andere

gens de VARS-methode met een high-fidelity patient simu-

onderwijsvormen lijkt vooral te liggen in het sneller leren toe-

lator en videoregistratie. Alle groepen kregen een introduc-

passen van kennis in een nieuwe klinische context.

tie in de simulatieruimte en doorliepen vervolgens een ingangsscenario. Hierna vond een interventie plaats waar-

Trefwoorden: co-schappen, simulatie

bij elke groep gedurende 5 uur onderwijs volgde over drie


onderwerpen binnen de acute kindergeneeskunde (acuut astma, sepsis en dehydratie). Vervolgens namen alle stu-

Correspondentie-adres:

denten deel aan twee afsluitende scenario’s; scenario 1

Drs. E.H.A.J. Coolen

met een vergelijkbaar klinisch probleem (meningococcen-

UMC St Radboud, Postbus 9101

sepsis) als tijdens het onderwijs aan bod was gekomen en

6500 HB Nijmegen, E-mail: [email protected]


Na randomisatie namen alle studenten deel aan één van de

29

Donderdag 12 november, tussen 11.45-13.00 uur | Ruimte 531 | Sessie A5 Posters | Leren in de kliniek

A5.3 Percepties en haalbaarheid van online case-discussies tussen studenten geneeskunde op stage: een pilootproject

over het online aspect en de manier van werken. Vooral de dynamiek die deze werkwijze toevoegt, kon op veel bijval rekenen van beide partijen. De tijdsbelasting van dit project bedroeg 6 uur per student en 2 uur per begeleider.

Selis D, Derese A, Wever B De, Looze D De Universiteit Gent

Conclusies en implicaties voor de praktijk Uit dit proefproject blijkt dat de scores van de verschil-

Probleemstelling

lende beoordelaars niet significant verschillen, wat de be-

Zesde jaars geneeskunde studenten aan de Universiteit

trouwbaarheid van peer- en zelfevaluatie doet toenemen.

Gent moeten 20 casussen posten in een elektronisch

De kwaliteit en de inhoud van de woordelijke feedback is

portfolio van patiënten die ze hebben gezien op stage. Tot

wel zeer variabel tussen de studenten en vormt een uit-

nu werden slechts enkele hiervan besproken in live

daging voor verder onderzoek. Aangezien zowel begelei-

groepsdiscussies tijdens 4 halve dagen per academiejaar.

ders als studenten positief staan tegenover het initiatief, is

Bij het analyseren van de portfolio’s bleek echter dat de

besloten dit systeem vanaf academiejaar 2009-2010 in te

kwaliteit van de casussen variabel is en dat er vaak een

voeren voor alle zesdejaars tijdens hun stage op Interne

gebrek is aan kritische reflectie en verwijzingen naar rele-

geneeskunde. De voorlopige resultaten kunnen dan ge-

vante literatuur. Als mogelijke oplossing werd het afgelo-

verifieerd worden.

pen jaar een online “case-based”discussie geïntroduceerd voor een pilootgroep studenten.

Trefwoorden: co-schappen, portfolio Wijze van presentatie: poster

Methoden & opzet Achttien studenten die allen zes weken stage liepen op de


afdeling Interne geneeskunde in verschillende ziekenhui-

D. Selis

zen, werden verdeeld in 4 groepen. Elke student kreeg een

Universiteit Gent

verschillende rol toebedeeld (arts, moderator of weten-

Decanaat geneeskunde 3K3

schappelijk onderzoeker). Een patiëntencasus werd door

De Pintelaan 185

de “arts”studenten aangebracht en vormde het onderwerp

9000 Gent België

van de online discussie. Elke groep werd begeleid door een arts uit de afdeling Interne geneeskunde van het Universitair Ziekenhuis Gent. Na het project moesten de studenten zowel zichzelf als hun groepsleden evalueren. Zij gaven elkaar een score op basis van criteria en een woordelijke feedback. Op dezelfde manier beoordeelden ook de begeleiders elke student. Verwerking gebeurde aan de hand van gepaarde t-toetsen, waarbij de gemiddelde scores per Congresboek 2009 | NVMO

student vergeleken werden van zichzelf, de peers en de expert. Tot slot werd de appreciatie van studenten en begeleiders omtrent het project bevraagd. Resultaten Het aantal berichten, de diepte en de kwaliteit van de discussies verschilden tussen de groepen. Ook de motivatie om hun kennis te verbeteren en de discussievaardigheden waren niet gelijk bij alle studenten. Bij de evaluaties bleek er enkel een significant verschil te zijn in de beoordeling van de studenten die de rol moderator op zich hadden genomen tussen de peers en de begeleiders. Zowel

30

studenten als begeleiders waren overwegend positief

A5.4 Beoordeling van co-assistenten in de kliniek

met de begeleider en te weinig feedback leiden tot ontevredenheid bij veel studenten. Faculteiten en opleiders moeten bij de beoordeling dan ook meer rekening kunnen

Buiten MS, Walhout R, Heeren MW

houden met deze criteria. De aios, die vaak wel veel con-


tact heeft met de co-assistent zou ervaringen kunnen terugkoppelen richting de eindbeoordeelaar. Het persoon-

Probleemstelling

lijk toewijzen van een vaste begeleider is een andere

Geneeskundefaculteiten gebruiken verschillende methoden

optie. Wanneer de beoordeling een betere weergave

om co-assistenten te beoordelen. Beoordelingen zijn onder

geeft van geleverde prestaties zal dit studenten motiveren

co-assistenten regelmatig punt van discussie. Het KNMG

in hun studie.

Studentenplatform onderzocht in hoeverre en waarom coassistenten ontevreden zijn.Daarnaast werd de co-assistent gevraagd naar de voor hen belangrijkste criteria van

1 Crossley J, Humphris G, Jolly B. Assessing health professionals. Med Educ. 2002 Sep; 36(9):800-804.

drijfveren achter leren1,Het doel van deze studie is om de

2 Durak, H.I., Vatansever, K., van Dalen, J., & van der

beoordeling beter aan te laten sluiten bij verwachtingen van

Vleuten, C. (2008). Factors determining students´ global

de student,om zo het leerrendement te optimaliseren.

satisfaction with clerkships: an analysis of a two year

A

een goede beoordeling. Toetsing is een van de belangrijkste

students´rating data base. Advances in Health Sciences Methode

Education, 13, 4, 495-502

Middels een digitale enquête werden alle studentleden van de KNMG benaderd (10.504) om deel te nemen aan de jaar-

Trefwoorden: co-schappen, studentenplatform knmg

lijkse enquête. In de enquête werden onder meer zes meer-


keuzevragen gesteld over de mate van tevredenheid, de redenen van ontevredenheid en de belangrijkste criteria voor


een beoordeling. Verder werd in de literatuur gezocht naar

M.S. Buiten

informatie over de beoordelingmethoden voor co-schappen

Preadiniussingel 3c1

en de representativiteit van de responsgroep geanalyseerd.

9711 AA Groningen E-mail: [email protected]

Resultaten In totaal hebben 2460 respondenten de enquête ingevuld (responspercentage 23,4%), waarvan 42% co-schappen loopt. De respondenten zijn representatief naar geslacht, faculteit en studiejaar. 28% van de co-assistenten is niet tevreden over de manier van beoordeling. Meest genoemde (87%), onvoldoende feedback (68%) en slechte overeenstemming tot de geleverde prestaties (40%). Belangrijkste criteria voor een goede beoordeling zijn feedback met opbouwend commentaar (83%), aandacht voor alle facetten van het functioneren tijdens een co-schap (71%) en observatie van de co-assistent in de praktijk (61%). Discussie Uit de literatuur komt naar voren dat tevredenheid over


redenen hiervoor zijn: te weinig gezien door de beoordelaar

een co-schap in belangrijke mate afhangt van de supervisie2.Uit onderzoek van het KMNG Studentenplatform is gebleken dat deze begeleiding volgens de student op verschillende facetten te kort schiet: Gebrek aan contact

31

Donderdag 12 november, tussen 11.45-13.00 uur | Ruimte 532 | Sessie A6 Posters

Curriculumontwikkeling A6.1 Hoe bewaakt de Physician Assistant opleiding in Rotterdam het masterniveau?

wordt per competentie uit het competentieprofiel van de PA gedaan. Dit formulier is begin 2008 als pilot in de opleiding uitgezet. Het formulier wordt drie keer gedurende

Cellissen E, Rijke R, Velden I van der

de opleiding ingevuld door de opleider en student.

Hogeschool Rotterdam Ervaringen/resultaten Achtergrondinformatie en vraagstelling

De opleiding is tevreden over de definiëring van het mas-

De Rotterdamse Physician Assistant opleiding is een 2,5

terniveau omdat de geformuleerde gedragselementen

jaar durende duale opleiding op masterniveau. De student

een handvat bieden voor het formuleren van beoorde-

leert hierbij zowel op de werkplek, met een medisch spe-

lingscriteria. Daarnaast is de opleiding met een ‘goed’

cialist als opleider, als op de hogeschool. Bij het opleiden

beoordeeld op het masterniveau bij de accreditatie door

op masterniveau, dient dit niveau bewaakt te worden.

de NVAO in 2008. Uit de evaluatieformulieren masterni-

Hierbij zijn drie aspecten essentieel: Wat is masterniveau?

veau komen ontwikkelpunten voor de student naar voren.

Hoe stimuleer je dit? en Hoe meet je dit?

Hierdoor wordt de student (en de opleider) gestimuleerd om het masterniveau verder te ontwikkelen. Het meten

Methode

van het masterniveau met behulp van de evaluatieformu-

Voor de definiëring van het algemene masterniveau is

lieren blijkt lastig.

gebruik gemaakt van de Dublin Descriptoren. “De Dublin Descriptoren zijn algemene beschrijvingen voor het eindni-

Conclusies

veau van de eerste, tweede en derde cyclus in het hoger

Het masterniveau is goed te definiëren en te stimuleren.

onderwijs. In Nederland zijn dat de graden bachelor, mas-

Het meten van het niveau met behulp van een evaluatie-

ter en doctor” (www.nuffic.nl). De Hogeschool Rotterdam

formulier is moeilijk. Het gebruik van het formulier blijkt

heeft een vertaling gemaakt van de algemene Dublin

waardevol te zijn voor de voortgang van het leerproces

Descriptoren. Deze vertaling heeft als basis gediend voor

van de student.

de verdere formulering van het masterniveau voor de PA-opleiding. Uit de Dublin descriptoren zijn de volgende

Trefwoorden: physician assistant, curriculumontwikkeling,

gedragselementen geformuleerd die kenmerkend zijn voor

evaluatie

het masterniveau:


• zelfstandig zijn • initiatief nemen


• innovatief zijn

E. Cellissen

• leiding nemen

Hogeschool Rotterdam Museumpark 40

Deze gedragselementen moeten worden toegepast in

3015 CX Rotterdam

complexe praktijksituaties, interdisciplinair en met be-



perkte en/of ontbrekende gegevens. Het masterniveau wordt in de opleiding gestimuleerd door middel van praktijkgerichte opdrachten. Daarnaast doorlopen de studenten een Masterthese traject waarin de studenten een praktijkgericht, zelf opgezet en uitgevoerd onderzoek uitvoeren, beschrijven en presenteren. Dit alles wordt beoordeeld middels op masterniveau vastgestelde beoordelingscriteria. Deze zijn afgeleid van bovengenoemde gedragselementen. Om het behaalde niveau van de student in de praktijk te meten heeft de opleiding een formulier ontwikkeld om het masterniveau te evalueren. De opleider bepaalt op een 5-puntsschaal het niveau van

32

de student op de verschillende gedragselementen. Dit

A6.2 Beter van Check naar Act Een methodiek voor het structureel sluiten van de Deming-cyclus.

onderwijs worden nu, aan de hand van de gegevens en

Meeuwen AM van, Spierenburg EJ

Ervaringen

Erasmus MC

Zowel het maken van adviesteksten als het invullen van

de adviezen, de ideeën voor ontwikkeling gevormd. Deze worden ingevuld in het ontwikkelde PDCA-formulier.

het PDCA-formulier worden met enthousiasme begroet. Probleemstelling

De kennis over de uitgangspunten van kwaliteitszorg

Kwaliteitszorg is tegenwoordig vrijwel altijd gebaseerd op

neemt toe, de Deming-cyclus wordt een vertrouwd instru-

de cyclus die Deming in de jaren 70 wereldwijd bekend

ment ook voor degenen die niet dagelijks met kwaliteits-

heeft gemaakt en die bekend staat als de PDCA-cyclus:

zorg bezig zijn.

een bruikbare basis voor het structureren van onderwijs-

Implicaties voor de praktijk

ontwikkeling op basis van gegevens over de kwaliteit van

De vraag naar gegevens van evaluaties neemt toe. Een-

het onderwijs. Bedenken, uitvoeren en controleren zijn de

maal gestart met het verzorgen van een snelle feedback,

delen van de cyclus die vaardig uitgevoerd worden. De

is het van belang om deze te blijven verzorgen. De toe-

overgang van Check naar Act, het daadwerkelijk op basis

name van het gebruik van de evaluatiegegevens gaat

van de verzamelde gegevens beleid maken en uitvoeren,

hand in hand met de druk op het verzorgen van bruikbare

blijkt in de praktijk een weerbarstige opgave. Het Eras-

gegevens op korte termijn.

A

Plan - Do - Check - Act - (en opnieuw). De cyclus vormt

mus MC werkt aan het (beter) sluiten van de Deming-cyclus door de gegevens toegankelijker te maken voor de

Trefwoorden: kwaliteitszorg, onderwijsevaluaties

gebruikers en de gebruikers vertrouwd te maken met de


gedachten achter de PDCA-cyclus. Correspondentie-adres Methode

Drs. A.M. van Meeuwen

Docenten en adviseurs die betrokken bij het ontwikkelen

Erasmus MC

van onderwijs, worden gelijktijdig maar elk vanuit een an-

Postbus 2040

der perspectief benaderd. De adviseurs worden betrok-

3000 CA Rotterdam

ken bij het opstellen van adviesteksten bij de resultaten


van de onderwijsevaluaties. Deze adviesteksten worden opgesteld voor drie groepen van resultaten: onder het gemiddelde, rond het gemiddelde en boven het gemiddelde. De docenten wordt gevraagd de ontwikkelingen, zoals zij die voor zich zien, te formuleren op basis van de vier mulier ontwikkeld waarin de cyclus duidelijk herkenbaar is (het formulier is beschikbaar bij de posterpresentatie). Door zowel de gewenste ontwikkelingen als de adviesteksten vóór de evaluatieresultaten op te stellen, ontstaat een goed uitgangspunt voor vervolgstappen. Opzet Het Erasmus MC maakt gebruik van een elektronisch evaluatiesysteem waarmee standaard adviesteksten toe-


stappen in de Deming-cyclus. Hiervoor is een PDCA-for-

gevoegd kunnen worden aan evaluatieformulieren. Hierdoor hebben alle betrokkenen binnen een paar uur na afname van een evaluatie de beschikking over de resultaten en de bijbehorende adviezen. Kort op het gegeven

33

Donderdag 12 november, tussen 11.45-13.00 uur | Ruimte 532 | Sessie A6 Posters | Curriculumontwikkeling

A6.3 Leidt het rekening houden met de meningen van de studenten over vroege kleinschalige patiëntcontacten tot (nog) meer tevredenheid?

De labuitslagen en het beeldmateriaal waren beschikbaar en een reumatoloog was aanwezig. Er was tijd voor zelfreflectie en voor feedback. De waardering van tevredenheid van de studenten werd geëvalueerd dmv een vragenlijst (Q2). De mening van de patiënten werd middels

Exel R van, Helms E, Dekker F, Vink S, de Jong Z

Qp bevraagd.

LUMC Resultaten Probleemstelling

In totaal namen 144 studenten deel aan de practica. Q2

Kleinschalige preklinische patiëntcontacten in de vorm van

werd ingevuld door 133/144 deelnemers. De studenten

de zgn. Patient Partners practica (PPP)) zijn een vast on-

waren meer tevreden dan in 2008. Alle 6 bovengenoem-

derdeel van het derdejaars blok Bewegingsapparaat aan

de stellingen scoorden hoger dan in 2008, bij 4 was er

de Universiteit van Leiden. Tijdens de PPP maken de stu-

sprake van een statistisch significante verbetering. Dit

denten in kleine groepen (1:3) kennis met patiënten met

ging overigens niet ten koste van de tevredenheid met de

rug- en gewrichtsklachten. Voor het practicum Rugklach-

overige stellingen. Qp is ingevuld door 31 patiënten. Meer

ten worden poliklinische patiënten geworven met diverse

dan 90% van de patiënten wil volgend jaar weer deelne-

aandoeningen van de wervelkolom en er is een oefenthera-

men aan het practicum.

peut aanwezig. Aan het practicum Gewrichtsklachten hebben traditioneel speciaal tot dit doel opgeleide reumatoïde

Conclusie/Toekomstige richting

artritis patiënten deelgenomen. Ze onderwezen de studen-

De implementatie van de meningen van de studenten leidt

ten over de impact van de ziekte en de studenten konden

tot meer tevredenheid met de onderwijsmodule. In 2010

de aangedane gewrichten onderzoeken. Er was echter

wordt het PPP Lage rugklachten geherstructureerd. Een

geen aanvullend onderzoek aanwezig en er werd geen ge-

protocol zal beschikbaar komen voor coördinatoren van

structureerde feedback gegeven. Ook was er geen reuma-

alle preklinische blokken om hun te helpen bij het organise-

toloog aanwezig. In 2008 werden de beide PPP geëvalu-

ren van kleinschalige preklinische patiënt contacten.

eerd middels een vragenlijst. Ondanks een hoge mate van tevredenheid over de PPP, vonden de studenten verbete-

Trefwoorden: patiënt partners

ring in de opzet wenselijk. Het laagst scoorden de volgen32 de stellingen met betrekking tot de PPP: 1. verbeteren van


de vaardigheid om een anamnese af te nemen 2. het erva-


ren van een positief effect op professionele houding 3. het

R.J. van Exel

zorgen voor zelfreflectie over de rol als arts 4. het bevorde-

LUMC

ren het gevoel van zekerheid over medisch handelen, 5.

Heemskerkstraat 55

leren hoe theoretische kennis in de praktijk kan worden

2315 TG Leiden

toegepast en 6. motiveren om meer te studeren. Het doel



van dit onderzoek is door implementatie van de meningen van de studenten een meetbare verbetering aan te brengen in de opzet van het PPP. Methode Om de resultaten van 2008 en 2009 met elkaar te kunnen vergelijken werd alleen het practicum Gewrichtsklachten aangepakt. Voor deelname aan dit practicum werden 32 poliklinische patiënten met diverse reumatische ziektebeelden geworven. De studenten waren verplicht om zich van tevoren voor te bereiden op het afnemen van anamnese, doen van lichamelijk onderzoek, opzetten van een

34

differentiaal diagnose en het presenteren van de casus.

A6.4 Naar een valide masterproef voor de artsopleiding

Resultaten / Ervaringen / Evaluaties Masterproef deel 1 heeft de vorm van een OSCE (stationsproef) met 22 stations waarin de student blijk geeft

Druine N, Blieck L, Dermine A

van een analytisch en synthetisch vermogen met betrek-

KU Leuven

king tot de medisch-klinische competentie en de omgang met patiënten (communicatie).

Probleemstelling In 2004 resp. 2007 startten in het Vlaamse hoger onder-

Masterproef deel 2 is een grootschalig extended mat-

wijs de bachelor- resp. masteropleidingen. Decretale ver-

ching meerkeuzevragenexamen vertrekkende van klini-

eiste voor elke masteropleiding -dus ook voor de artsop-

sche casussen waarin de student zijn/haar zelfstandig

leiding- is een masterproef van ten minste 15 en maximaal

probleemoplossend vermogen op academisch niveau

30 studiepunten. Verder bepaalt het decreet (betreffende

toont (klinisch redeneren) en dit voornamelijk met betrek-

de herstructurering van het hoger onderwijs in Vlaanderen,

king tot het competentiedomein medisch handelen.

een analytisch en synthetisch vermogen of van een zelf-

Voor masterproef deel 3 tenslotte schrijft de student een

standig probleemoplossend vermogen op academisch

seminariewerk dat de algemeen kritisch-reflecterende in-

niveau (…). Het werkstuk weerspiegelt de algemeen kri-

gesteldheid of de onderzoeksingesteldheid van de stu-

tisch-reflecterende ingesteldheid of de onderzoeksinge-

dent weerspiegelt. Hierin wordt vooral het competentie-

steldheid van de student”. De opleiding geneeskunde aan

domein kennis en wetenschap getoetst.

A

2003) dat via de masterproef “een student blijk geeft van

de K.U.Leuven werd geconfronteerd met de uitdaging om in het curriculum een masterproef op te nemen die vol-

Conclusie / Implicaties voor de praktijk

deed aan de wettelijke vereisten maar die tegelijk de stu-

Bij de invoering van de masterproef is gekozen voor een

diebelasting niet mocht doen stijgen.

pragmatische oplossing die volledig tegemoet komt aan de vereisten die het decreet oplegt. Deze vorm van mas-

Methode

terproef toetst medisch handelen, kennis en wetenschap

De masteropleiding wordt gradueel ingevoerd. Voor de

en communicatie. De andere competentiedomeinen uit

4-jarige master in de geneeskunde studeren de eerste

het Raamplan of de CanMEDs (samenwerking, maat-

masters af in 2010-2011. In het pre-BaMa tijdperk heeft

schappelijk handelen, organisatie, professionaliteit) ko-

de artsopleiding geen masterproef. Wel bestaat het curri-

men echter veel minder aan bod.

culum uit verschillende onderdelen die tegemoet komen aan de decretale eisen voor de masterproef. Er is dan ook

Trefwoorden: curriculumontwikkeling, masterproef,

voor geopteerd om geen nieuw opleidingsonderdeel in te

toetsing

voeren, maar bestaande opleidingsonderdelen te optima-


ren. In de berekening van het eindcijfer (totaal eindpercen-


tage) wegen de onderdelen van de masterproef dubbel.

Dr. N. Druine KU Leuven

Opzet

Dienst Onderwijs Geneeskunde

De samengestelde masterproef bestaat uit drie oplei-

Herestraat 49 bus 400

dingsonderdelen gespreid over de twee laatste oplei-

3000 Leuven België

dingsjaren:


1. Geïntegreerd klinisch onderzoek en redeneren (Stationsproef) (masterproef deel 1) 12 sp 3 ma 2. Probleemoplossend klinisch redeneren (POKR)


liseren en te groeperen zodat zij als masterproef functione-

(masterproef deel 2) 13 sp 4 ma 3. Seminariewerk (Onderzoeksrapport) (masterproef deel 3) 5 sp 4 ma

35

Donderdag 12 november, tussen 11.45-13.00 uur | Ruimte 533 | Sessie A7 Posters

Klinische fase, ECGpedia, portfolio A7.1 Uitkomsten van de longitudinale beoordeling van competenties tijdens de klinische fase

Bij de studenten die in beeld van de commissie zijn gekomen, is gekeken naar: • Verbanden tussen de onvoldoendes bij individuele coassistenten: waren deze verspreid over de verschillende

Hubers STT, F Jousma F Erasmus MC

co-schappen en competenties? • De aard van de begeleidingstrajecten die door de commissie zijn aangeboden

Probleemstelling Co-assistenten uit het Erasmus MC worden sinds enkele

• Het verdere verloop van de co-schappen bij deze studenten: is de eventuele remediëring geslaagd?

jaren begeleid en beoordeeld op de CanMEDS competenties. Naast een algemeen oordeel over het co-schap

Resultaten en conclusie

krijgt de co-assistent bij elk co-schap ook een afzonder-

Co-schappen waar de meeste van de betrokken studen-

lijke beoordeling van de CanMEDS competenties.

ten onvoldoendes hebben gescoord zijn Kindergeneeskunde en (op ruime afstand) Gynaecologie. De compe-

Op deze manier zijn co-assistenten longitudinaal te vol-

tentie die het meest als ontoereikend wordt beoordeeld

gen. Wanneer een co-assistent meerdere onvoldoendes

betreft de competentie “Kennis en Wetenschap”, op

scoort, komt hij of zij in beeld bij een hiervoor opgerichte

ruime afstand gevolgd door de competenties “Communi-

commissie, de Commissie Longitudinale Beoordeling

catie” en “Professionaliteit”. Uit een eerste analyse van de

Co-schappen (CLBC). Deze commissie bestaat opleiders

beslissingen van de commissie blijkt dat het weinig voor-

uit de kliniek en wordt, zo nodig, geadviseerd door een

komt dat de commissie tot een uitgebreid remediërings-

studieadviseur en/of een onderwijs(des)kundige.

traject komt. Onvoldoende beoordelingen zijn regelmatig onvoldoende onderbouwd en/of niet consistent met

Het voornaamste doel van deze commissie is om een

beoordelingen op dezelfde competenties in andere co-

passend begeleidingstraject aan te bieden aan de co-as-

schappen.

sistenten, zodat zij hun co-schappen met grotere kans op succes kunnen vervolgen. Nu de commissie enkele jaren

Discussie en implicaties voor de praktijk

aan het werk is, begint meer duidelijk te worden over de

In de discussie zal worden ingegaan op de betekenis van

aard van de problemen van de studenten met meerdere

de resultaten. Daarnaast is er ruimte om te kijken naar het

onvoldoendes. Zo heeft de commissie inmiddels een

gehele proces.

beeld van de co-schappen en de competenties waar deze studenten hun onvoldoendes behalen. De onder-

Trefwoorden: beoordeling, klinische fase

zoeksvragen die aan bod komen zijn: hoe is, bij de stu-


denten die worden aangemeld bij de CLBC, de verdeling


van de onvoldoendes over de verschillende co-schap on-


derdelen en competenties? Wat is de aard van begelei-

Dr. S.T.T. Hubers

dingstrajecten die worden aangeboden?

Erasmus MC Dr. Molewaterplein 50

Methode / Opzet

3015 GD Rotterdam

Alle beoordelingen van de betrokken studenten zijn ge-


analyseerd. Bij de analyse van deze beoordelingen is onder andere gekeken naar de volgende aspecten: • De verdeling van de onvoldoendes over de verschillende co-schap onderdelen • De verdeling van de onvoldoendes over de verschillende competenties • De onderbouwing van de onvoldoendes door de beoordelaars

36

A7.2 Inventarisatie van het portfoliogebruik in de Faculteit Geneeskunde en Gezondheidswetenschappen aan de Universiteit Gent.

motiveert de studenten om te starten. De wiki wordt hierbij gebruikt als kapstok van waaruit linken worden gelegd naar de documentenruimte. Het portfolio wordt vooral opgevat als begeleidingsinstrument waarbij het online discussieforum ruimte biedt voor individuele feedback.

Aper L, Koole S, Derese A

Niettegenstaande docenten erkennen dat de begeleiding

Universiteit Gent

van portfolio’s essentieel is, merken we in de praktijk dat de opvolging binnen opleidingen zeer beperkt is. Door de

Achtergrond

intense taakbelasting is het vinden van begeleiders moei-

Online portfolio’s maken het mogelijk grote groepen stu-

lijk. Daarnaast moeten de leerdoelen naar de studenten

denten individueel te begeleiden en te stimuleren in hun

toe meer verduidelijkt worden. Competenties als vertrek-

ontwikkeling. Sinds oktober 2006 biedt het elektronische

punt geven het opstellen van een portfolio betekenis. Het

leerplatform van de UGent de mogelijkheid om in elk op-

instrument wordt nog te vaak als opslagruimte voor

leidingsonderdeel een portfoliofunctie (bestaande uit wiki,

stagedocumenten gebruikt. De studenten zouden hun

documentenruimte en discussieform) te activeren. Van

persoonlijke groei in het instrument kunnen weergeven.

foliogebruik aan de hand van een portfoliodriehoek. Hoe

Conclusie

gebeurt de vertaalslag naar de praktijk? In deze studie

De interesse bij docenten in de mogelijkheden rond port-

werd het portfoliogebruik nagegaan binnen de faculteit.

foliogebruik neemt toe. Binnen de Tandheelkunde hebben

A

Tartwijk et al. (2003) beschrijven de verschillen in het port-

studenten zowel een cursusgebaseerd als een stagegeMethode

baseerd portfolio. De opleidingsverantwoordelijken stellen

Twaalf semigestructureerde interviews werden op cyclisch

zich wel de vraag in hoeverre het portfolioleren haalbaar

interpretatieve wijze afgenomen bij opleidingsverantwoor-

blijft: waar ligt de grens? De verschillende initiatieven vor-

delijken en docenten die werken met de portfoliotool. De

men echter een eerste aanzet tot een goede inburgering

vragen focussen op de functie van het portfolio, inhoud en

van het instrument. Daarbij kan de variatie aan portfolio’s

begeleiding. Volgende opleidingen werden bevraagd:

ook een bron van inspiratie vormen voor anderen.

Geneeskunde, Tandheelkunde, Lichamelijke Opvoeding, Revalidatiewetenschappen en Kinesitherapie, ManaMa

Van Tartwijk, J., Driessen, E., Hoeberigs, B., Kösters, J.,

Huisartsgeneeskunde, Specialistenopleiding, Postgradu-

Ritzen, M., Stokking, K. & van der Vleuten, C. (2003).

aat Orale Implantologie en Postgraduaat Musculoskeletale

Werken met een elektronisch porfolio. Groningen: Wolters

Kinesitherapie.

Noordhoff.

Resultaten

Trefwoorden: portfolio

Alle opleidingen maken gebruik van stageportfolio’s. Het


voor authentieke leermomenten of casussen. Het onder-


deel “materialen” wordt benadrukt. Sommige opleidingen

L. Aper

laten de mogelijkheid om een CV en/of overzicht van de

Universiteit Gent

praktijkervaringen neer te schrijven in de wiki. Studenten

De Pintelaan 185

worden meer en meer gevraagd om reflectiedocumenten

UZ 3K3

over deze ervaringen toe te voegen. Via reflectie kan er

9000 Gent België

een terugkoppeling plaatsvinden tussen leermomenten


en vooropgestelde competenties. De studenten worden verplicht stil te staan bij wat ze leren en hoe ze functione-


instrument fungeert vooral als elektronische verzamelmap

ren in het werkveld. Eén opleiding maakt ook gebruik van een cursusgebaseerd portfolio: studenten krijgen opdrachten gericht op het bereiken van vooraf vastgelegde competenties. Het opstellen van een plan van aanpak

37


Workshops Didactische werkvorm, kleine groepen A8.1 Didactische werkvormen voor het stimuleren en motiveren van leren in kleine groepen

aios). Opzet workshop Na een gezamelijke start zal afwisselend met de gehele groep of in deelgroepen gewerkt worden met diverse acti-

Agsteribbe J, Groot M de

verende werkvormen, braingym, improvisatietechnieken

UMC Groningen

en energizers. De opbrengst voor u als docent is kennis en ervaring opdoen met werkvormen die de effectiviteit en de

Thema

leeropbrengst van het kleinschalig onderwijs kunnen ver-

Stelt u zich een bioscoop voor. De mensen zoeken rumoe-

groten. Het levert bovendien meer plezier in het onderwijs

rig naar hun plaatsje, gaan gemakkelijk zitten en openen

voor zowel de docent als de student.

hun bier- of colaflesjes en popcorn- of chipszakjes. De reclame loopt ten einde. Het beeld wordt zwart alleen een

Maximum aantal deelnemers: 16

ijselijke kreet is te horen. Stilte…, zwart beeld en het geluid van ruisen van de zee. Op het scherm is een verliefd stel

Trefwoorden: didactische werkvorm, kleine groepen

bij een zonsondergang op een paradijselijk strand te zien,

Wijze van presentatie: workshop

terwijl langzaam onheilspellende muziek aanzwelt. Weer die ijselijke kreet. Het stel kijkt elkaar wantrouwend aan en


de man vraagt aan de vrouw: ‘Je hebt toch niet weer...?

Drs. J. Agsteribbe UMC Groningen

De sfeer in de bioscoopzaal is nu totaal anders. De men-

Sector F

sen kijken gefascineerd naar het doek. De popcorn e.d. is

A.Deusinglaan 1

vergeten en het geroezemoes is verstomd. De aandacht

9713 AV Groningen

is gefocust.


De vergelijking met kleinschalig onderwijs lijkt vergezocht, maar ook in uw onderwijs heeft u te maken met momenten waarop u de aandacht zou willen vastpakken, of zou willen terugwinnen. Bijvoorbeeld wanneer u merkt dat een brainstorm vastloopt. Soms heeft u behoefte aan een werkvorm die u kunt toepassen om de creativiteit te vergroten, of een oefening om de focus te verleggen en meer out-of-the-box te kunnen denken. Doel In deze workshop willen we u activerende didactische Congresboek 2009 | NVMO

werkvormen aanreiken met een knipoog naar technieken die veel gebruikt worden in het improvisatietheater. Het gaat om werkvormen die stimulerend werken op typische activiteiten in kleine-groepen-onderwijs zoals, kennismaken, bespreken van storingen/weerstanden, geven van feedback, luisteren, presenteren en samenwerken. Werkvormen die u kunt gebruiken om aandacht te pakken, vast te houden of terug te winnen, voor het vergroten van de (cognitieve) creativiteit en het plezier in het samen leren. Doelgroep Zowel beginnende als ervaren docenten van onderwijs in

38

kleine groepen (van circa 10 studenten, co-assistenten,

Donderdag 12 november, tussen 11.45-13.00 uur | Ruimte 537 | Sessie A9 Workshops

Competenties, samenwerken A9.1 Beter leren samenwerken met het Teamrolspel

Opzet workshop Na een korte inleiding over de vraag wat teams succesvol maakt, ontvangen de deelnemers een instructie. In drie

Gerritsen AGA

subgroepen gaat men het Teamrolspel spelen waarbij een

VU Medisch Centrum

van de deelnemers de onderlinge samenwerking zal observeren en nabespreken. De gezamenlijke taak is om

Thema

met elkaar een puzzel te maken die gebaseerd is op de

Sinds enkele jaren wordt samenwerken als een belangrij-

teamroltheorie van Belbin. In de nabespreking geeft en

ke competentie beschouwd voor de arts van de toe-

ontvangt men feedback over de rol die hij of zij zelf heeft

komst. De medisch professional werkt immers veelvuldig

ingenomen tijdens het spel en de rollen die anderen in-

samen in (multidisciplinaire) teams. Het doel daarbij is het

namen. Al doende krijgt men inzicht in de teamroltheorie

leveren van optimale zorg aan de patient en zijn of haar

van Belbin, de rolverdeling binnen deze groep, de eigen

omgeving. In de medische (vervolg)opleiding is tot nu toe

voorkeursrollen en de mogelijkheden van dit spel in oplei-

echter relatief weinig aandacht voor de beroepsrol van

dingssituaties.

samenwerker (Gerritsen AGA, Nauta AP. Samenwerken is te leren! Maar hoe? TvMO 2008;27 (3): 109-119). Deels


en ideeën hoe de rol van samenwerker kan worden vorm-

Trefwoorden: competenties, samenwerken

gegeven in het curriculum.


Doel en doelgroep


Het doel van deze workshop is om docenten, opleiders

Drs. A.G.A. Gerritsen

en studenten kennis te laten maken met een didactisch

VU Medisch Centrum

hulpmiddel om samenwerking in teams bespreekbaar en

Van der Boechorststraat 9

inzichtelijk te maken: Het Teamrolspel. Dit spel wordt

1081 BT Amsterdam

sinds enkele jaren succesvol ingezet in het onderwijspro-


A

heeft dit te maken met een gebrek aan onderwijsvormen


gramma Geneeskunde van VUmc.

39


Rondetafelsessie NVMO werkgroep Docentprofessionalisering A10.1 Naar een volwaardige plaats van onderwijs en opleiding en carrièreperspectief voor docenten en opleiders

websites. ‘Scholarship of teaching’ kan ook een uitgangspunt vormen voor een carrièrebeleid voor docenten en opleiders. Daartoe zullen toetsbare en meetbare criteria moeten worden ontwikkeld aansluitend bij bovengenoemde

Molenaar WM, UMC Groningen

kenmerken van onderwijsniveaus. Hierbij kan niet alleen

Baane JA, AMC

worden gedacht aan wetenschappelijke publicaties, maar

Beukelen P van, UMC Groningen

ook aan andere bijdragen zoals ontwikkelde onderwijs- of

Jacobs JCG, VU Medisch Centrum

opleidingsprogramma’s, doorgevoerde verbeteringen van

Mansvelder-Longayroux DD, LUMC

onderwijs binnen organisaties, leidende rollen in professio-

Fick ThE, UMC Utrecht

nele onderwijsorganisaties.

Zanting A, Erasmus MC Engbers R, UMC St Radboud

Doel

Grave W de, Universiteit Maastricht

Ideeën genereren om 1) ‘scholarship of teaching’ te stimule-

Vervoorn JM, ACTA

ren en meetbaar te maken, 2) de zichtbaarheid van onderwijs

NVMO Werk Docentprofessionalisering, UMC Groningen

in universiteiten en zorginstellingen te verbeteren en 3) voorgaande te koppelen aan een carrièrebeleid voor docenten.

Thema Onderwijs is, naast onderzoek, één van de kernactiviteiten

Doelgroepen

van universiteiten. Ook in zorginstellingen vormt onderwijs of

Docenten, beleidsmakers personeelsbeleid

opleiding één van de primaire processen naast onderzoek en patiëntenzorg. De aandacht voor onderwijs en opleiden neemt toe. Toch worden onderwijs- en opleidingsactiviteiten vaak ondergewaardeerd en staan ze in lager aanzien dan onderzoek en patiëntenzorg. Om deze situatie te verbeteren en onderwijs een volwaardige plaats te geven zijn 2 aspecten essentieel. Onderwijs en opleiding zullen moeten voldoen aan heldere, toetsbare kwaliteitscriteria én de positie en carrièreperspectieven van docenten en opleiders moeten aantrekkelijker worden. In de literatuur over ‘scholarship of teaching’1 2 wordt onderwijs in 3 niveaus ingedeeld: 1) goed onderwijs, d.w.z. het stimuleren van het leren van studenten 2) onderwijs dat gebaseerd is op de laatste ontwikkelingen


40

Opzet ‘Scholarship of teaching’ en ‘onderwijs- en opleidingsklimaat binnen instellingen’ zullen worden geïntroduceerd in korte inleidingen gebaseerd op de literatuur. Daarna zal in groepen gestructureerd worden gediscussieerd over deze aspecten en het bestaande onderwijscarrièrebeleid in de eigen werkomgeving. In een plenaire terugkoppeling zal via een uitwisseling van ‘best practices’ geprobeerd worden om bovengenoemde doelen te bereiken. Om de discussie te verdiepen zullen vertegenwoordigers van het onderwijsveld en het personeelsbeleid worden uitgenodigd deel te nemen. Maximum aantal deelnemers: 30

in het onderwijsveld en dat door nieuwe toepassingen en

1. W.M.Molenaar. Scholarship of teaching en carrière: zijn

informatieverzameling bijdraagt aan verdere vooruitgang

publicaties de (enige) juiste maat? Tijdschrift Med. On-

3) het et ‘scholarship of teaching’ dat gekenmerkt wordt door

derwijs 2009:28:97-98

publieke toegankelijkheid waarbij het volledige scala van

2. Hutchings,P and Shulman, LS. The scholarship of tea-

onderwijsactiviteiten (visie - opzet - uitvoering - uitkom-

ching: new elaborations, new developments. Change

sten - evaluatie - reflectie) verantwoord wordt en daarmee

1999:31:10-15

open staat voor kritiek en evaluatie uit het veld en tevens bruikbaar is voor anderen om op voort te bouwen 2. Om dit hoogste niveau te kunnen bereiken is in instellingen

Trefwoorden: docentprofessionalisering Wijze van presentatie: rondetafelsessie

een stimulerend onderwijs- en opleidingsklimaat nodig en dient onderwijs een zichtbare plaats in de organisatie in te


nemen. Dit kan o.a. blijken uit de logistieke en hiërarchische

Prof. Dr. W.M. Molenaar

organisatie van het onderwijs binnen de instelling, aandacht

UMC Groningen

voor scholing van docenten, procedures bij selectie- en carrière-

Postbus 196, 9700 AD Groningen

beleid en zichtbaarheid naar buiten zoals in brochures en op



Rondetafelsessie Co-schappen, intervisie A11.1 Intervisie voor co-assistenten

Doelgroep Docenten, studenten, onderwijskundigen en beleidsme-

Dekker H, UMC Groningen

dewerkers die zich bezighouden met het bevorderen van

Kuppeveld SK van, UMC St Radboud

persoonlijke en professionele ontwikkeling van co-assis-

Molen T van der, UMC Groningen

tenten.

Gurp PG van, UMC St Radboud Opzet Thema

• Inleiding: wat is intervisie en wat kun je ermee bereiken?

Tijdens de coschappen zijn studenten vaak voor het eerst

• Opzet van de intervisiebijeenkomsten in Nijmegen en

fulltime op de werkvloer. Alles wat ze tot nu toe geleerd

Groningen.

hebben, moet in de praktijk worden gebracht. Dit leren op

• Ervaringen van studenten, docenten en de organisatie

de werkvloer gaat vaak goed, maar co-assistenten wor-

• Reacties van deelnemers aan de rondetafelsessie.

den ook geconfronteerd met lastige situaties. Intervisie

• Formuleren van ‘do’s and don’ts’ voor een succesvolle

kan het leerproces in deze fase ondersteunen. Zowel in

implementatie van intervisie in het curriculum.

komsten voor co-assistenten georganiseerd.

Maximum aantal deelnemers 30.

Gedurende deze intervisiebijeenkomsten brengen co-as-

Trefwoorden: co-schappen, intervisie

sistenten een bespreekpunt in. Aan de hand van een ge-

Wijze van presentatie: rondetafelsessie

A

Nijmegen als Groningen worden daarom intervisiebijeen-

structureerde methode wordt teruggeblikt op de situatie en nagedacht over mogelijkheden om het eigen professi-


onele handelen in de toekomst verder te verbeteren of

Drs. H. Dekker

passender te maken bij de eigen persoon. Naast deze

UMC Groningen

meer inhoudelijke bijdrage leert de student tijdens deze

Sector F, onderwijsinstituut

bijeenkomsten ook de ander te ondersteunen bij een sys-

A. Deusinglaan 1

tematische analyse van ingebrachte vragen. Deze vaar-

9713 AV Groningen

digheden van zelfreflectie en ondersteunen van reflectie


bij anderen, vormen een belangrijk uitgangspunt voor een goede samenwerking in de latere praktijk. Beide faculteiten kennen een eigen opzet en intervisiemethodiek. Nijmegen werkt met een beperkt aantal sessies verdeeld over het studiejaar, de intervisiegroep bestaat uit 4 a 5 co’s en een docent, en elke co dient een bespreekpen in Groningen vindt elke week een intervisiebijeenkomst plaats, de intervisiegroep bestaat uit ongeveer 10 a 12 co’s en een docent en het is een relatief korte sessie waarbij één bespreekpunt wordt uigediept. Doel De deelnemer • wordt geïnformeerd over de ervaringen met intervisie voor co-assistenten in Nijmegen en Groningen en,


punt in dat uitgediept wordt. Tijdens de junior coschap-

• krijgt inzicht in de belangrijkste factoren voor een succesvolle implementatie van intervisie voor co-assistenten.

41


Workshop E-learning, toetsen A12.1 Elektronisch toetsen in het medisch onderwijs

Trefwoorden: E-learning, toetsen

Thoonen BPA, Sagasser G, Kramer A, Bottema


BJAM

Dr. B.P.A. Thoonen

Radboud Universiteit

UMC St Radboud


Postbus 9101 Thema

6500 HB Nijmegen

In de workshop verkent u de mogelijkheden om elektroni-


sche toetsing in te zetten bij het medisch onderwijs. Centraal staan de vragen wat de specifieke mogelijkheden van elektronisch toetsen zijn en hoe deze mogelijkheden zo benut kunnen worden dat ze het leren versterken. Doel Het doel van de workshop is de kennis over en het inzicht in elektronische toetsen in het onderwijs te vergroten. Aan het eind van de workshop: • kennen deelnemers de verschillende doelen en functies van toetsen • hebben de deelnemers een mening over de voor- en nadelen van elektronisch toetsen • kennen de deelnemers de mogelijkheden en beperkingen van elektronisch toetsen door de volgende vragen te beantwoorden: • - Welke toetsmogelijkheden zijn voor het medisch onderwijs interessant? •-- Welke vraagtypen zijn het best bruikbaar? Doelgroep Docenten die overwegen elektronisch toetsen als werkvorm in het eigen onderwijs te introduceren. Opzet Tijdens de workshop is er een afwisseling van actieve Congresboek 2009 | NVMO

werkvormen (discussie, uitwisseling van ervaringen, stellingen/vragen) en korte inhoudelijke presentaties over de thema’s ‘hoe en waarom van toetsen’, ‘voor- en nadelen van elektronisch toetsen en ‘optimaal benutten van de mogelijkheden. Voorbeelden van zowel formatieve als summatieve elektronische toetsing met QMP (Question mark perception) en Microsoft sharepoint zullen worden gebruikt. Aan het eind van de workshop hebben deelnemers een ‘verlanglijst’ voor de inzet van elektronisch toetsen in hun eigen onderwijssituatie.

42

Donderdag 12 november, tussen 11.45-13.00 uur | Abdijzaal | Sessie A13

Symposium NVMO werkgroep Simulatie A13.1 Het beste op het gebied van medische simulatie: wat is er / wat gebeurt er / wat hebt U nodig?

Trefwoorden: simulatie Wijze van presentatie: symposium Correspondentie-adres

Schijven MP, UMC Utrecht

M.P. Schijven

Oei G, Maxima Medisch Centrum

UMC Utrecht

Delbressine F, TU Eindhoven

Postbus 8550 Huispost G.04.228

Thema

3508 GA Utrecht

In deze workshop worden de ‘best of’ lezingen gegeven,


die tijdens het voorjaarscongres van de Dutch Society for Simulation in Healtcare als zodanig gekwalificeerd werden. Voor diegenen die het gemist hebben: de kans om van gedachten te wisselen met voortrekkers op het terrein van de Medische Simulatie!

A

Doel Delen van tips en trucs voor het invoeren en consolideren van simulatieonderwijs op de werkplek door voorlopers in het ‘veld’. De sessie wordt afgesloten met realtime powerpointevaluatie/opiniepeiling van stellingen middels stemkastjes. Doelgroep Medisch specialisten/opleiders, onderwijskundigen, onderzoekers, leerhuismanagers met interesse in het succesvol integreren van simulatie in de medische opleidingsen werkomgeving. Opzet • Presentaties (viertal interactieve lezingen) - Dr. Ralf Krage: Trainen van assistenten anaesthesiologie - Dr. Marlies Schijven: Skills & Simulatie: wat hebt U nu eigenlijk écht nodig? keuzes - TU Eindhoven in beweging - Dr. Mario Maas: Het opzetten van een skillslab met simulatie; ervaringen vanuit Amsterdam • De sessievoorzitter leidt de discussie tussen publiek en sprekers • Sessievoorzitter leidt online stellingenspel (25 minuten) • Inventarisatie ‘take home messages’ door sessievoorzitter Maximum aantal deelnemers: 100


- Dr. Ir. Frank Delbressine: Virtual Reality: technologische

Vorm: viertal interactieve lezingen van 15 min; met aansluitend discussie / stellingenspel 25 minuten

43


Workshop Stationstoets, toetsing, simulatiepatiënten A14.1 Ontwerpen van een toetsstation voor een klinische vaardighedentoets met simulatiepatiënten

Tijdschema 00-20 minuten: Inleiding, presentatie sjabloon en videopresentatie van een toetsstation

Hettinga AM, Os E van, Postma CT

20-55 minuten:

UMC St Radboud

Uitwerken van een nieuwe casus, gericht op enkele punten uit het sjabloon

Thema

55-75 minuten:

Stationsexamens vormen een geaccepteerde methode

Bespreken van de resultaten met aandachtspunten en

om een breed scala aan medische competenties te toet-

discussie

sen. Vooral voor toetsen waaraan grote consequenties verbonden zijn, is het van belang dat deze toetsstations


zorgvuldig en betrouwbaar worden opgesteld. Door het ontwerpen en uitwerken van de Dutch Clinical Skills As-

Literatuur

sessment (DCSA) hebben wij hiermee veel ervaring op ge-

Epstein RM. Assessment in medical education. N Engl J

daan. De DCSA is één van de medisch inhoudelijke deel-

Med 2007;356:387-96. Whelan GP, Boulet JR, McKinley

toetsen die artsen van buiten de Europese Unie dienen te

DW, Norcini JJ, van Zanten M, Hambleton RK, Burdick

maken. Casuïstiek voor deze toetstations wordt ontwik-

WP, Peitzman SJ. Scoring standardized patient examinati-

keld met behulp van een sjabloon dat is opgesteld aan de

ons: lessons learned from the development and adminis-

hand van literatuur en eigen ervaringen. De kandidaten

tration of the ECFMG Clinical Skills Assessment (CSA).

doorlopen tien stations met simulatiepatiënten. Zij worden

Med Teach 2005;27:200-6.

geacht een geheel consult te voeren inclusief een schriftelijk verslag. Kandidaten worden door de simulatiepatiënten

Trefwoord: toetsing, klinische vaardigheden,

beoordeeld op anamnese, lichamelijk onderzoek, commu-

simulatiepatiënten

nicatie en professioneel gedrag. Simulatiepatiënten wor-


den intensief getraind in het scoren hierop. Artsen beoordelen de schriftelijke verslaglegging.

Correspondentie-adres Drs. A.M. Hettinga

Doel

UMC St Radboud

Het doel van de workshop is oefenen in het ontwerpen

Postbus 9101

van een casus voor een klinische vaardighedentoets met

6500 HB Nijmegen

simulatiepatiënten gebaseerd op een sjabloon.


Doelgroep Deze workshop is interessant voor personen die betrokCongresboek 2009 | NVMO

ken zijn bij het ontwerpen van toetsing met simulatiepatienten en diegenen die overwegen dit te gaan doen. Activiteiten in de workshop Allereerst zal het door ons gebruikte sjabloon worden gepresenteerd. Daarbij zullen we gebruik maken van een videopresentatie van een consult in een stationsexamen. Vervolgens gaan we aan de hand van dit sjabloon een nieuwe casus opstellen. Gezien de beperkte tijd zal deze gericht zijn op enkele punten uit het sjabloon. Vervolgens worden de verschillende versies rondom dezelfde casus naast elkaar gelegd. Gezamenlijk zullen daarna punten van aandacht voor

44

de ontwikkeling van een toetsstation worden besproken.

Donderdag 12 november, tussen 11.45-13.00 uur | Ruimte 403 | Sessie A15 Workshop

Promotie A15.1 Hoe haal ik het meeste uit mijn promovendus/begeleider: Interactieve discussie over begeleiding tijdens het promotietraject

Doelgroep Promovendi en hun begeleiders en anderen die verwachten op korte termijn bij een promotietraject betrokken te zijn. Opzet workshop

Lohuizen MT van, UMC Groningen

Na een korte introductie bespreken de deelnemers in sub-

Leliveld MJ, ICLON

groepen een tweetal (gefingeerde) cases. De workshop

Ridder JMM van de, Albert Schweitzer Ziekenhuis

wordt afgesloten met een discussie over de algemene tips en trucs voor de begeleiding tijdens een promotietraject die

Thema

door de deelnemers uit deze cases afgeleid zijn.

Om een promotietraject voorspoedig te laten verlopen, is goede begeleiding van groot belang. Het aantal promo-

Maximum aantal deelnemers: 25 (minimaal 10)

vendi in medisch onderwijs neemt de afgelopen jaren snel toe en het is belangrijk dat deze promovendi hun trajecten

Trefwoorden: promotie

succesvol zullen afronden. Waar moet je op letten bij de


de begeleider, of moet de promovendus hier ook een bij-


drage aan leveren?

Drs. M.T. van Lohuizen

A

begeleiding? Is goede begeleiding alleen afhankelijk van

UMCG/OWI Doel

Antonius Deusinglaan 1

Het uitwisselen van ervaringen en tips over optimale bege-

9713AV Groningen

leiding van een promotietraject en het krijgen van een the-



oretische basis over het begeleiden van promotietrajecten.

45

Donderdag 12 november, tussen 11.45-13.00 uur | Ruimte 404 | Sessie A16 Workshop

Communicatie, ontslaggesprek A16.1 Goed geïnformeerd naar huis: de implementatie van het ontslaggesprek in onderwijs aan co-assistenten

Het onderwijs is primair ontwikkeld voor co-assistenten,

Ong LML, Buurman BM

Opzet workshop: activiteiten, opbrengst

AMC

De workshop zal bestaan uit vijf onderdelen, allen inter-

waarbij tijdens de co-schappen - onder supervisie van de aios en opleider - de patiëntbrieven worden opgesteld.

actief van aard. Uit resultaten van een AMC-studie blijkt dat patiënten on-

1. Korte introductie waarbij de focus op het ontslag-

voldoende geïnformeerd naar huis gaan en de meeste pa-

gesprek ligt:

tiënten alleen mondeling worden voorgelicht. In het zoge-

• wat zijn de ervaringen van de deelnemers met het ont-

heten ‘Patiëntenmanifest’ waarin 24 rechten van de

slaggesprek: wordt het structureel gevoerd? door

patiënt staan beschreven, hebben er vier betrekking op het ontslag naar huis. De Raad van Bestuur van het AMC heeft laten weten prioriteit te geven aan de implementatie

wie? • welke onderwerpen moeten aan bod komen bij het ontslaggesprek

van deze vier rechten. Schriftelijke informatievoorziening

2. In subgroepjes brainstormen over inhoud en imple-

en het ontslaggesprek maken hier deel van uit. Binnenkort

mentatie van een ontslagpracticum in het onderwijs

(september 2009) gaat een ontslagproject van start bij drie

aan co-assistenten. Bijvoorbeeld: Wat is een geschikt

divisies: inwendige geneeskunde, heelkunde en kinderge-

moment in de opleiding? Welke informatie dient te

neeskunde. De patiënten die opgenomen zijn geweest op

worden verstrekt? Met welke vaardigheden wordt ge-

deze afdelingen krijgen bij ontslag een zogeheten patiënt-

oefend? Op welke manier wordt geoefend? Maar ook:

brief mee: een persoonlijke brief met informatie over diag-

Wie superviseert de co-assistent op de afdeling? Wel-

nose, behandeling, complicaties, medicatie en leefregels.

ke bevorderende dan wel belemmerende factoren zijn

Deze patiëntbrief wordt, als onderwijsmoment, opgesteld

te verwachten bij de implementatie van het ontslag-

door de co-assistent en vervolgens in het ontslaggesprek

gesprek in de kliniek?

met de patiënt besproken. De afdeling medische psycho-

3. Hoe hebben wij dit project vorm gegeven in het AMC?

logie heeft een ‘ontslagpracticum’ ontwikkeld waarbij co-

Zowel het ontslagpracticum wordt besproken als de im-

assistenten worden getraind in a) het opstellen van deze

plementatie in de kliniek.

patiëntbrief en b) het voeren van een ontslaggesprek aan de hand van dit ontslagdocument.

4. Twee deelnemers oefenen met het voeren van een ontslaggesprek aan de hand van een patiëntbrief. Hierbij zal gebruik worden gemaakt van een simulatiepatiënt.

Doel

5. Evaluatie en afsluiting

De deelnemers hebben na afloop van de workshop een goed beeld van een onderwijspracticum met als onder-


werp ‘het ontslaggesprek’ binnen de opleiding genees-


kunde. Meer specifiek:

Trefwoorden: communicatie, ontslaggesprek

1. op welk moment in de opleiding dit practicum kan wor-


den aangeboden 2. de opbouw van een dergelijk practicum


3. de vaardigheden die bij zowel het opstellen van de

Dr. L.M.L. Ong

patiëntbrief als het voeren van het ontslaggesprek aan

AMC

bod komen

Meibergdreef 15

4. de wijze van oefenen

1105 AZ Amsterdam

5. de implementatie van dit onderwijs in de kliniek cq.


patiëntenzorg Doelgroep Deze workshop is met name relevant voor: co-assisten-

46

ten, arts-assistenten en opleiders.

47


A

Donderdag 12 november, tussen 15.15-16.30 uur | Ruimte 522 | Sessie B1

Papers Co-schappen B1.1 Fragment Rating: consultvoering door co-assistenten geobserveerd en beoordeeld op basis van videofragmenten.

zagen (groep 4, n=12). Begeleiders die alleen het beginfragment zagen (groep 1, n=13) gaven een significant hoger cijfer (7,7 ± 0,5) dan de begeleiders uit de andere drie groepen (P<0.05, student T-test).

Groot M de, Dierssen AHJ UMC Groningen

Discussie Begeleiders (45 van de 51) vonden de SimCapture (zeer)

Probleemstelling

behulpzaam bij het beoordelen van een anamnese. Een

Uit zowel evaluaties als literatuur1 blijkt dat consultvoering

anamnese gerepresenteerd in vier á vijf fragmenten werd

van co-assistenten onvoldoende wordt geobserveerd.

hetzelfde beoordeeld als een geheel op video opgeno-

Dientengevolge kan aan representativiteit van praktijk-

men anamnese. De tijdsduur om te komen tot een beoor-

beoordelingen worden getwijfeld. Video-opnames van

deling op basis van fragmenten is aanzienlijk korter (circa

anamneses kunnen tijden plaatsonafhankelijk beoor-

5 minuten) en acceptabeler in vergelijking met een beoor-

deeld worden en bovendien is het mogelijk observatie van

deling op basis van een observatie van een bijgewoond

anamneses te beperken tot enkele representatieve frag-

consult (5-30 minuten). Verder onderzoek moet uitwijzen

menten. In deze ‘pilotstudy’ is onderzocht of er overeen-

of ‘fragment rating’ voldoende betrouwbaar en valide is

stemming is tussen beoordeling van door de co-assistent

om deze vorm van beoordelen breder toe te passen.

geselecteerde fragmenten uit een op video opgenomen anamnese en beoordeling van een geheel op video opge-

Literatuur:

nomen anamnese.

1

Chen W (2008) Clinical skills in final-year medical students:

The relationship between self-reported confidence and Methode

direct observation by faculty or residents. Ann Acad Med

Van 10 co-assistenten (1ste jaar master, UMC Groningen)

Sing 37: 3-8

werden anamneses opgenomen met een mobiele video unit (SimCapture). De co’s markeerden achteraf, op een

Trefwoorden: co-schappen, consultvoering

met de video-opname meelopende tijdbalk, twee sterke


punten en twee verbeterpunten in hun anamnese en voorzagen deze fragmenten digitaal van commentaar. De


fragmenten duurden ongeveer één minuut per stuk. Vijftig

Dr. M. de Groot

klinische begeleiders werden in vier groepen verdeeld en

UMC Groningen

gevraagd video-opname en fragmenten te beoordelen.

Hanzeplein 1

De eerste groep zag alleen een kort begin van de anam-

W 4.151

nese, de tweede groep de vier gemarkeerde fragmenten,

9711 GZ Groningen

de derde groep het beginfragment én de vier gemarkeer-


de fragmenten en de vierde groep zag de gehele anamCongresboek 2009 | NVMO

nese. Bij de beoordeling werd gebruik gemaakt van de Mini-CEX. Resultaten De resultaten van deze voorstudie zijn gebaseerd op beoordeling van de anamnese van één van de tien co’s, maar zullen tijdens het congres van meer co’s beschikbaar zijn. We concluderen dat beoordeling van de anamnese op basis van vier of vijf fragmenten gelijk is aan beoordeling van de gehele anamnese. Groep 2 (n=12) en groep 3 (n=13), gaven respectievelijk een 7,1 ± 0,7 en een 6,6 ± 0,6. Dit verschilt niet met de beoordeling van 6,9 ±

48

0,7 gegeven door begeleiders die de gehele anamnese

B1.2 Inzicht in de klinische kennis van coassistenten: vraag het de onderwijssecretaris

Conclusie Klinische beoordelingen op kennis en klinisch redeneren resulteren in gemiddeld te hoge en onbetrouwbare scores, zelfs als ze worden gebaseerd op meerdere gestructureer-

Groothoff JW, AMC

de en onafhankelijke beoordelingen. Een objectie meetin-

Vreede WB, Flevoziekenhuis

strument is aangewezen om kennis en klinisch redeneren

Tytgat GAM, AMC

tijdens de coschappen objectief te kunnen toetsen.

Bos NR, AMC Cate ThJ ten, UMC Utrecht

Trefwoord: co-schappen Wijze van presentatie: paper

Doel onderzoek Klinische beoordelingen van coassistenten door stafleden


zijn vaak onderhevig aan positieve bias en discrimineren

Dr. J.W. Groothoff

slecht. Via een systeem van meerdere, gestructureerde

AMC

beoordelingen door verschillende beoordelaars, is in het

Kindergeneeskunde

AMC getracht om tot meer valide eindbeoordelingen te

Meibergdreef 9

komen. Deze studie beoogt de validiteit van dit beoorde-

1105 AZ Amsterdam

lingssysteem te toetsen door eindbeoordelingen van toe-


passing van medisch kennis en klinisch redeneren (KKR)

B

te vergelijken met scores op een meer objectief meetinstrument voor KKR. Methoden Tussen maart 2007 en december 2008 vergeleken wij KKR eindbeoordelingen van coassistenten kindergeneeskunde uit het AMC, het Flevoziekenhuis en het Zaans Medisch Centrum met scores op de MATCH test, een gevalideerd instrument voor KKR. Tussen mei en december 2008 vroegen wij tevens aan onze onderwijssecretaris, die geen medische achtergrond heeft, om in de 2e week van het coschap een voorspelling te maken van het eindniveau KKR van AMC coassistenten. We vergeleken ook deze voorspellingen met de MATCH scores. Beoordelingen door stafleden variëren van A+ (9) tot E (onvoldoen-

Resultaten 167 van de 200 studenten participeerden in de studie. Stafleden gaven een “A”voor KKR aan 68,1% en een “B”aan 29,2% van alle studenten. Studenten met een “A”en zij met een “B”voor KKR hadden vergelijkbare MATCH scores (72,5; SD 7,7 vs. 70,8; SD 8,0). De onderwijssecretaris voorspelde KKR niveau “A”bij 37,5% en “B”bij 62,5% van alle studenten. Studenten met een


de, 4). De MATCH score schaal loopt van 0-100.

“secretaris A”hadden een significant hogere MATCH score dan zij met een “secretaris B”. (75,5; SD 8,0 vs. 70,1,SD 7,3; 95%CI 1,7-9,1; effect size 0,33).

49

Donderdag 12 november, tussen 15.15-16.30 uur | Ruimte 522 | Sessie B1 Papers | Co-schappen

B1.3 Fronter als e-learning in het co-schap KNO - een docent-gestuurd, webbased platform voor vijf opleidingsziekenhuizen

3. digitale pdf-verslagformulieren ter beschrijving van KNO-patiëntencontacten 4. vragendatabase met toetsvragen Digitale evaluatieformulieren werden door studenten voor

Bretschneider JH, Rinkel RNPM, Leemans CR

en na het KNO-coschap ingevuld.

VU Medisch Centrum Resultaten Probleemstelling

Inrichten van een leeromgeving is tijdsintensief, maar

Geneeskundestudenten volgen tijdens hun studie twee

wordt ruim gecompenseerd door tijdswinst bij het gebruik

weken het coschap KNO-heelkunde. Binnen 10 werkda-

in het onderwijs. Voor de totale administratie van de

gen moeten zij kennis verwerven over 13 KNO-klachten en

leeromgeving is 0,1 fte voldoende gebleken. Gemiddelde

100 KNO-ziektebeelden. Het is duidelijk dat binnen 10 da-

computervaardigheden zijn voor het inrichten van de

gen onvoldoende patiënten gezien kunnen worden om aan

leeromgeving voldoende. Voor studenten is het gebruik

de volle breedte van de opleidingseisen te voldoen. Het is

intuïtief en volstaat men met een korte uitleg. De ge-

daarom wenselijk dat studenten tijdens de beschikbare tijd

bruiksvriendelijkheid van Fronter werd door studenten

hun zelfstudie optimaal kunnen benutten. Een docentge-

(n=36) hoger beoordeeld dan die van Blackboard (7,8 vs

stuurde, centrale e-learningomgeving bevordert transpa-

6,1 op een schaal van 0-10).

rantie en kwaliteit van het onderwijs. Het gebruik moet voor iedereen gemakkelijk en flexibel zijn, zodat alle inhoudelijke

Conclusie

taken (opbouw leeromgeving, gebruik leerstof) docent-ge-

De docentgestuurde e-learning-omgeving Fronter wordt

stuurd blijven en student-docent contact ook interactief

volledig geaccepteerd door studenten en geeft docenten

mogelijk is. Blackboard heeft een sterk gereguleerde struc-

een beter zicht op het eigen onderwijs. Daardoor kan be-

tuur en wordt als minder flexibel ervaren qua inrichtings- en

ter aan de eisen van de opleiding en de wensen van de

multimediale mogelijkheden. Het gebruik voor klinisch on-

studenten worden voldaan. Ook bij grotere aantallen stu-

derwijs is minimaal gebleken. Fronter is een nieuwe e-lear-

denten blijft de kwaliteit van het onderwijs gewaarborgd.

ningomgeving, gebruikmakend van nieuwe internet-trends en -ontwikkelingen (web 2.0), met veel interactieve moge-

Trefwoorden: co-schappen, e-learning

lijkheden en intuïtief gebruiksgemak. Het invoeren van de


Bachelor-Masterstructuur verdubbelde het aantal studenten op onze afdeling, zodat ook daarom naar nieuwe on-


derwijsvormen gezocht moest worden. Wij rapporteren

Dr. J.H. Bretschneider

over de ervaringen van docenten en studenten bij het intro-

VU Medisch Centrum

duceren en gebruiken van Fronter bij de KNO-heelkunde.

De Boelelaan 1117 1081 HV Amsterdam

Methode Congresboek 2009 | NVMO

Fronter werd als e-learningomgeving voor coassistentenonderwijs naast Blackboard ter beschikking gesteld. Alle studenten en studiejaardocenten (ook andere specialismen) kunnen van augustus 2008 tot juli 2010 hiervan gebruik maken. Na een eendaagse workshop over Fronter was het mogelijk de leeromgeving inhoudelijk op te bouwen. Bij de afdeling KNO werd voor de volgende structuur gekozen: 1. digitale KNO-bibliotheek, uitgebreide verzameling van leerstof 2. verplichte leerstof: 13 ‘leerpaden’, elke KNO-klacht vormt een leerpad, ook alle 100 KNO-ziektebeelden

50

worden hierin multimediaal toegelicht


B1.4 Effecten van de training patiëntveiligheid voor semi-artsen op basis van werkplek-leren

Uit de schriftelijke evaluatie blijkt dat de leerzaamheid van de training met een 7.8 op een schaal van 1 tot 10 beoordeeld werd. Met behulp van een 5-punts Likert-schaal werd de leerzaamheid van de eindbijeenkomst goed be-

Feijter JM de, Universiteit Maastricht

oordeeld (4.35) en werd het als leerzaam ervaren om met

Grave WS de, Universiteit Maastricht

semi-artsen van verschillende specialismen samen te wer-

Koopmans RP2, MUMC+

ken (4.45). Alle semi-artsen hebben gemiddeld 3.5 inci-

Scherpbier AJJA, Universiteit Maastricht

dentkaartjes ingevuld. Semi-artsen herkennen patiëntonveilige situaties vooral in de behandelfase (46%)en in de

Probleemstelling

diagnostische fase (39%) van het zorgproces. Communi-

In het nieuwe Concept Raamplan 2009 krijgt patiëntveilig-

catie heeft hierbij in 59% een rol gespeeld. Er was een pro-

heid een veel prominentere plaats dan voorheen. Ook in

bleem met supervisie in 20% van de ingevulde incidenten.

de internationale literatuur wordt opgeroepen tot meer Discussie

neeskunde studenten en arts-assistenten. Op dit moment

Patiëntveiligheid leent zich als onderwerp goed om een

wordt er in het Maastrichtse basiscurriculum beperkt ex-

training te geven waarin theorie en praktijk met elkaar in

pliciet aandacht besteed aan patiëntveiligheid. Daarom is

verband moeten worden gebracht. Werkplek leren, een

er een training patiëntveiligheid ontwikkeld voor de semi-

methode waarin semi-artsen de geleerde theorie in de

artsen (zesdejaars geneeskunde studenten) die beoogt

praktijk moeten toepassen en herkennen, is hier een goe-

reflectief leren op de werkplek te stimuleren. In deze stu-

de methode voor.

B

aandacht voor patiëntveiligheid in de opleidingen voor ge-

die is onderzocht wat studenten percipiëren als leereffect van deze training.

Trefwoorden: patiëntveiligheid, co-schappen, werkplek-leren

Methode


Voorafgaand aan de training is de beginsituatie van de semi-artsen vastgesteld door middel van een focusgroep on-


derzoek. In totaal 34 semi-artsen verdeeld over 4 groepen

Drs. J.M. de Feijter

namen aan dit onderzoek vrijwillig deel. In dit onderzoek


werd onderzocht wat voor ervaringen studenten hadden

Postbus 616

met patiëntveiligheid en wat hun voorkeuren waren wat be-

6200MD Maastricht

treft wat en hoe hierover te leren. Tijdens en direct na de


pilot training (waaraan 20 semi-artsen deelnamen) werden kwantitatieve data verzameld wat betreft de geobserveerde incidenten. Ook werd de training door middel van een volgde een uitgebreid focusgroep onderzoek naar de leereffecten van de training en hoe deze tot stand zijn gekomen. In totaal 13 studenten namen deel aan dit focusgroep onderzoek verdeeld over 2 groepen. De protocollen van deze focusgroepen werden geanalyseerd met behulp van het software programma Atlas.ti5 Resultaten Uit de focusgroepen bleek dat meerdere semi-artsen de


korte vragenlijst geëvalueerd. Twee weken na de training

ervaring hebben dat zij veel verantwoordelijkheden krijgen. Verantwoordelijk zijn voor een gehele afdeling is geen uitzondering. Ook worden er problemen genoemd bij het verkrijgen van supervisie.

51


Rondetafelsessie Vervolgopleiding B2.1 Implementatie medische vervolgopleidingen: landelijk of in de OOR?

Maximum aantal deelnemers 25-30 Trefwoorden: implementatie, vervolgopleiding,

Meininger AK, UMC Groningen

opleidingsplannen

Sluiter H, Deventer Ziekenhuis


Thema


De implementatie van de nieuwe competentiegerichte op-

Drs. A.K. Meininger

leidingsplannen betreft niet een “simpele vertaalslag” naar

UMC Groningen

de regio en de lokale opleidingen. Het vereist een compleet

Hanzeplein 1

andere wijze van werken in een nieuwe opleidingsen or-

9700 RB Groningen

ganisatiecultuur. De in de NVMO-werkgroep Medische ver-


volgopleidingen en bij het In VIVO-project aanwezige expertise op het gebied van verandermanagement en de implementatie van de herziene opleidingsplannen worden in deze rondetafelsessie gedeeld met anderen die bij de implementatie van de vervolgopleidingen betrokken zijn. In de rondetafelsessie komen vragen aan de orde als: • hoe kan het proces van implementatie worden gefaciliteerd? gebeurt dat vanuit de wetenschappelijke vereniging, landelijke projectteams en regionale kernteams (zoals bij in VIVO) en/of in OOR-verband? • is een helder loket voor opleiders, opleidingsgroepen en AIOS een belangrijke randvoorwaarde? • voor welke problemen moet bij de implementatie een oplossing worden gevonden? Doel Doel van de rondetafelsessie is samen met alle deelnemers na te gaan hoe een goede organisatie van de implementatie (in de OOR en/of landelijk) kan bijdragen aan de gewenste effectiviteit en kwaliteit van opleiden volgens opleidingsplannen. Doelgroep Congresboek 2009 | NVMO

Allen die professioneel betrokken zijn bij de implementatie van de medische vervolgopleidingen. Vooral diegenen die in de samenwerking tussen UMC’s en de opleidingsziekenhuizen actief betrokken zijn. Zowel AIOS, opleiders, supervisoren, onderwijskundigen als ook andere stakeholders zijn dus welkom. Opzet workshop Aan de hand van enkele werkopdrachten gaan de deelnemers actief aan de slag. Opbrengst is het krijgen van meer inzicht en concrete handvatten hoe de implementatie van de herziene opleiding in een opleidingscluster ge-

52

realiseerd kan worden.

Donderdag 12 november, tussen 15.15-16.30 uur | Lamorazaal | Sessie B3

Symposium Kwaliteitszorg in de vervolgopleiding B3.1 Ontwikkelingen kwaliteitszorg vervolgopleidingen

Het doel van dit symposium is dus uitwisselen van erva-

Lombarts K, Rooyen C den, Heineman M,

Trefwoorden: kwaliteitszorg in de vervolgopleiding

Scherpbier AJJA

Wijze van presentatie: symposium

ringen.


Universiteit maastricht

gelicht aan de hand van een aantal praktische voorbeel-

Onderwijsinstituut faculty Health

den. Hiermee wordt geïllustreerd hoe een instelling zou

Medicine and Life Sciences

kunnen beginnen met het invoeren c.q stimuleren van een

Postbus 616

kwaliteitszorgsysteem. Deelnemers kunnen vragen of be-

6200 MD Maastricht

richten over de ontwikkelingen in eigen huis inbrengen.



A.J.J.A. Scherpbier

liteitszorg in de vervolgopleidingen van afgelopen jaar toe-

B

Correspondentie-adres In dit symposium worden de ontwikkeligen rondom kwa-

53


Wetenschappelijk papers Toetsing B4.1 Een nieuw model voor het ontwerpen van programma’s van toetsing Dijkstra J, Vleuten CPM van der, Schuwirth LWT

op verbetering van toekomstige programma’s; en (6)


Verantwoording aan externe partijen. Deze dimensies zijn niet sequentieel, maar wel sterk afhankelijk van elkaar. Dit

Probleemstelling en theoretische achtergrond

model heeft meer aandacht voor randvoorwaarden dan het

Onderzoek naar toetsing van studenten heeft inzicht opge-

initiële model dat vooral informatieverwerking benadrukte.

leverd in sterktes en zwaktes van toetsinstrumenten. Echter, geen enkel individueel instrument blijkt afdoende om

Discussie

competentie als geheel te meten. Een doelbewuste combi-

Het uiteindelijke model biedt een referentiekader voor ont-

natie van instrumenten door een programmatische aanpak

werp van toetsprogramma’s, meeromvattend dan het initi-

van toetsing lijkt noodzakelijk om te komen tot hoogwaar-

ele model. In tegenstelling tot eerdere aannames over het

dige toetsprogramma’s, die in staat zijn om competentie

model als opeenvolgende elementen, lijkt samenhang en

als geheel te beoordelen. Op programmaniveau zijn slechts

afhankelijkheid van dimensies een sleutelrol te spelen. Hier-

enkele studies uitgevoerd. Deze nemen voornamelijk een

bij staan Doelen centraal, niet als startpunt, maar verweven

kwaliteitsperspectief in (betrouwbaarheid, validiteit, onder-

in de andere dimensies. Ontwerpaspecten werden tijdens

wijskundige impact) en niet het ontwerp van toetsprogram-

de focusgroepdiscussie niet losgezien van een doel.

ma’s (bijvoorbeeld: Baartman, 2008; Birenbaum, 2007;

Fit-for-purpose is dan ook het leidende principe in dit

Burch, et al., 2008; Harlen, 2007). De kwaliteitscriteria bie-

model voor ontwerp van toetsprogramma’s. De volgende

den echter weinig houvast voor ontwerp van toetspro-

fase in het onderzoek is valideren van het model aan de

gramma’s. De centrale vraag in dit onderzoeksproject be-

toetspraktijk en ontwikkeling van specifieke ontwerpcriteria.

treft ontwerpcriteria voor het ontwikkelen van hoogwaardige programma’s van toetsing. Een eerste studie is gestart met

Referenties

het ontwikkelen een model om alle relevante ontwerpas-

Baartman, L. K. (2008). Assessing the assessment:

pecten van toetsprogramma’s te inventariseren.

Development and use of quality criteria for competence assessment programmes. Dissertation:

Methoden


54

Universiteit Utrecht.

Gedurende één dag is een initieel model - bestaande uit de

Birenbaum, M. (2007). Evaluating The Assessment:

dimensies: doelen, informatie verzamelen, informatie combi-

Sources Of Evidence For Quality Assurance. Studies

neren, rapporteren, beslissing nemen, kwaliteitscontrole -

In Educational Evaluation, 33(1), 29-49.

als startpunt van de discussie voorgelegd aan een focus-

Burch, V., Norman, G., Schmidt, H., & van der Vleuten,

groep van negen internationale experts op het gebied van

C. (2008). Are specialist certification examinations a

toetsing. Doel was om via open discussie verder te komen

reliable measure of physician competence? Advances

dan het initiële model. De eerste onderzoeker heeft de trans-

in Health Sciences Education, 13(4), 521-533.

cripten van de discussie geanalyseerd door te coderen op

Harlen, W. (2007). Criteria For Evaluating Systems

de dimensies van het initiële model. Vervolgens is dit model

For Student Assessment. Studies in Educational

steeds verder gereviseerd conform de data door het herde-

Evaluation, 33(1), 15-28.

finiëren van de dimensies totdat een fit met de data was bereikt, die door de medeonderzoekers werd bevestigd.

Trefwoorden: toetsing Wijze van presentatie: wetenschappelijke paper

Resultaten Het uiteindelijke model (zie figuur) bestaat uit zes dimen-


sies: (1) Doelen van toetsing; (2) Programma-uitvoering als

Drs. J. Dijkstra

de kernactiviteiten gericht op informatieverwerking; (3)


Ondersteunende activiteiten voor optimalisering van het

Postbus 616

huidige programma; (4) Documenteren ten behoeven van

6200 MD Maastricht

transparantie en verdedigbaarheid; (5) Activiteiten gericht


B4.2 De relatie tussen diepgaand leren, voorbereidingstijd en de benodigde tijd bij open-boek toetsen

Conclusie/Discussie Studenten die de open-boek toets op een diepgaande manier hadden voorbereid, deden korter over het beantwoorden van de vragen. Opzoekgedrag en voorberei-

Heijne-Penninga M, UMC Groningen / RUG

dingstijd waren niet van invloed op de verbruikte toetstijd.

Kuks JBM, UMC Groningen / RUG

Mogelijk werden verschillen tussen studenten deels op-

Hofman WHA, UOCG/RUG

geheven doordat er te veel tijd beschikbaar was voor het

Cohen-Schotanus J, UMC Groningen / RUG

beantwoorden van de vragen. Studenten hadden de mowaardoor te weinig voorbereidingstijd en een minder

Bij open-boek toetsen speelt de tijdsduur van het tenta-

diepgaande voorbereiding gecompenseerd konden wor-

men een grotere rol dan bij gesloten-boek toetsen. Er be-

den2. Mogelijk dat daarom ook geen relatie met toets-

staan echter nog geen duidelijke richtlijnen voor de opti-

score is gevonden. Desondanks hadden studenten die de

male tijdsduur van open-boek toetsen. Als de tijdsduur te

toets diepgaander hadden voorbereid minder tijd nodig

lang is, kunnen studenten de leerstof tijdens de toets nog

voor het beantwoorden van de vragen. De relatie tussen

bestuderen en zullen zij nalaten dit van te voren te doen .

voorbereiding en toetstijd is waarschijnlijk nog sterker

Om gewenst gedrag te stimuleren en aan te sluiten bij

wanneer de beschikbare toetstijd beperkt wordt. Restric-

academische leerdoelen, lijkt restrictie van de toetstijd

tie van toetstijd lijkt dan ook een goed middel om open-

een belangrijk middel. Dit onderzoek concentreert zich op

boek toetsen aan te laten sluiten bij een academisch ni-

de relatie tussen voorbereidingstijd, diepgaand leren en

veau. Verder onderzoek naar de optimale tijdsduur van

toetstijd bij open-boek toetsen.

open-boek toetsen is daarom noodzakelijk.

Methode

1

1

Med Teach 2005;27(5):456-62.

denten Geneeskunde (n=491) tijdens twee deeltoetsen, vragen (n=30), in multiple choice format. Studenten had-

Broyles IL, Cyr PR, Korsen N. Open book tests: assessment of academic learning in clerkships.

Het onderzoek werd uitgevoerd onder tweedejaars stubestaande uit zowel gesloten-boek (n=70) als open-boek

B

gelijkheid veel informatie op te zoeken en deden dit ook, Inleiding

2

Francis J. A case for open-book examinations. Educational Review 1982;34(1):13-26.

den 4 uur de tijd voor het beantwoorden van de openboek vragen. Studenten werd gevraagd het aantal uren

Trefwoorden: toetsing, open-boek toets, diepgaand leren

dat zij zich hadden voorbereid, hun begin- en eindtijd van


de toets te noteren en per vraag aan te geven of zij iets hadden opgezocht. Daarnaast vulden zij de vragenlijst


Diepgaande Leerstofverwerking in (24 items). De relaties

Drs. M. Heijne-Penninga

zijn onderzocht door middel van partiële correlaties.

UMC Groningen

Resultaten

9713 AV Groningen

Studenten besteedden gemiddeld 5 minuten aan een


open-boek vraag (3,6 minuten voor een 2-keuze vraag 7,2 minuten voor een 4-keuze vraag). Gemiddeld werd bij 21 vragen (68%) iets opgezocht. Het percentage studenten dat iets opzocht, varieerde per vraag (61,6%-95,8%). De partiële correlaties lieten een relatie zien tussen diepgaand leren en verbruikte toetstijd (R= -.144; p<.05). Er werd geen relatie gevonden met toetsscore. De 5%


A. Deusinglaan 1

hoogst scorende studenten op diepgaand leren besteedden gemiddeld 4,6 minuten aan de beantwoording van een open-boek vraag.

55

Donderdag 12 november, tussen 15.15-16.30 uur | Ruimte 530 | Sessie B4 Wetenschappelijke papers | Toetsing

B4.3 Systematische literatuurstudie naar de kwaliteitseisen van ‘KKB/KPB-achtige’ instrumenten

De haalbaarheid werd bij 12 van de 18 instrumenten onderzocht, vaak met vragenlijsten en soms op basis van aantal verrichte beoordelingen. Van deze 12 instrumenten werd bij 10 de haalbaarheid goed geacht. Bij 8 van de 18

Pelgrim E1, Kramer A, UMC St Radboud

instrumenten werd de validiteit op een of andere manier

Mokkink H, UMC St Radboud

gemeten. Er was veel variatie in type validiteit en onder-

Elsen L van den, UMC St Radboud

zoeksmethode. Bij 6 van de 11 instrumenten werd ge-

Grol R, UMC St Radboud

concludeerd dat de validiteit goed was. Betrouwbaarheid

Vleuten C van der, Maastricht Universteit

(meestal generaliseerbaarheid) werd bij 9 van de 18 instrumenten gemeten. De resultaten verschilden erg tus-

Probleemstelling

sen de instrumenten. Het varieert van 12 beoordelingen

Een effectieve toetsingsmethode heeft een goede be-

door 1 beoordelaar, 6 beoordelingen door 3 beoordelaars

trouwbaarheid en validiteit en een positief leereffect op de

tot 4 beoordelingen door 1 á 2 beoordelaars. Het leeref-

trainee. Daarnaast is het instrument haalbaar met betrek-

fect van het instrument werd onderzocht bij 9 instrumen-

king tot de acceptatie en de kosten (Van der Vleuten,

ten, vaak met behulp van vragenlijsten. In de meeste ge-

1996). In de huisartsopleiding in Nijmegen is men bezig

vallen werd een positief effect gemeten.

met de ontwikkeling en implementatie van een toetsingsmethode waarbij een huisarts in opleiding beoordeeld

Discussie

wordt door middel van directe observatie van een echt

Hoewel de meeste instrumenten formatief werden ingezet

patiëntencontact met behulp van een globaal scoringsfor-

is weinig onderzoek gedaan naar het leereffect van de in-

mulier. Internationaal wordt de mini-CEX gebruikt bij de

strumenten op de trainee. Daarnaast is het onderzoek

observatie van studenten en specialisten in opleiding. De

niet altijd van hoge kwaliteit en is er een grote variatie in

Nederlandse variant hiervan is de ‘korte klinische beoorde-

onderzoeksmethode. We pleiten voor meer systematiek

lingslijst’(KKB) of ‘korte praktijk beoordelingslijst’ (KPB).

in onderzoek naar de kwaliteit van korte klinische beoor-

Door middel van een systematische literatuurstudie naar

delingen.

‘KKB/KPB-achtige’ instrumenten is gekeken naar karakte-


ristiek en kwaliteitseisen (validiteit, betrouwbaarheid, haal-

Referenties

baarheid en leereffect op de trainee) van dergelijke instru-

Vleuten, van der, C.P.M. (1996). The assessment of profes-

menten. Met de hiermee verkregen informatie kunnen we

sional competence: developments, research and practical

een onderbouwde keuze maken voor een dergelijk instru-

implications. Advances in Health Sciences Education, 1,

ment in de huisartsopleiding. Eerder rapporteerden we over

41 - 67.

de search en de karakteristieken (congresboek NVMO

Kramer A.W.M. Systematische literatuurstudie naar de

2008). In deze presentatie komen de kwaliteitseisen aan

Korte Klinische/Praktijk Beoordeling, Congresboek NVMO

bod.

2008, blz 149.

Methode

Trefwoorden: huisartsopleiding, toetsing, KPB/KKB

Met Pubmed is een search gedaan t/m 08-01-2009. Van


de geselecteerde artikelen beoordeelden twee onderzoekers onafhankelijk van elkaar de validiteit, betrouwbaar-


heid en haalbaarheid en het effect op de trainee. Wanneer

E.A.M. Pelgrim MSc

er geen overeenstemming was werd doormiddel van dis-

UMC St. Radboud

cussie tussen alle onderzoekers consensus bereikt.

Postbus 9101 6500 HB Nijmegen

Resultaten 349 artikelen voldeden aan de zoekcriteria. Uiteindelijk werden 34 artikelen in het onderzoek betrokken, handmatig zoeken in de referentielijsten leverde 5 artikelen op.

56

Deze 39 artikelen bevatten 18 verschillende instrumenten.


B4.4 Effect van vraagtekenoptie versus gedwongen raden op de partiële kennis en betrouwbaarheid bij voortgangstoetsing

de vragen. Hypothese 2 is getoetst met Cronbach’s Alphaberekeningen. Resultaten

Medema H, UMC Groningen

In de conditie met gedwongen raden bleken de goedsco-

Schuwirth LWT, Universiteit Maastricht

res 8% hoger te zijn dan in de conditie met vraagtekenop-

Henning RH, UMC Groningen

tie (t=-11.095; p<0.001). Elk studiejaar liet hetzelfde ver-

Krommenhoek-van Es C, LUMC

schil zien. De Cronbach’s Alpha van de toetsen was bij de

Thoben AJNM, UMC St Radboud

vraagtekenoptie .81 en .84 en bij gedwongen raden .76

Wenink ACG, LUMC

en .80. Bij tweedejaarsstudenten was de betrouwbaar-

Cohen-Schotanus J, UMC Groningen

heid bij de vraagtekenoptie .69 en .42 en bij gedwongen raden .38 en .29.

Een voortgangstoets meet de kennis van studenten in rela-

Discussie

tie tot het eindniveau. De score van de student wordt be-

De hypothese dat partiële kennis bij gedwongen raden be-

paald door het aantal goed beantwoorde vragen te vermin-

ter gemeten wordt, wordt bevestigd. Het door ons gevon-

deren met het aantal fouten. Als de student het antwoord

den verschil is hoger dan andere onderzoekers rapporteer-

niet weet gebruikt hij de ‘vraagtekenoptie’. Onderwijskun-

den voor bloktoetsen (McHarg 2005). Vooral bij de

dig gezien wordt de vraagtekenoptie belangrijk gevonden

tweedejaars studenten was de betrouwbaarheid bij de

omdat studenten dan aangeven wat ze niet weten. Een

vraagtekenoptieconditie groter dan bij gedwongen raden

vraagtekenoptie levert echter bias op omdat sommige stu-

waarmee de tweede hypothese verworpen wordt. Invoe-

denten meer gokbereid zijn dan anderen, vooral bij vragen

ring van gedwongen raden zal in de lagere studiejaren

waarbij ze alternatieven kunnen uitsluiten. “Voorzichtige”

waarschijnlijk leiden tot onbetrouwbaarder metingen.

B

Probleemstelling

studenten zijn hierbij in het nadeel omdat zij geen gebruik maken van ‘partiële’ kennis. Een mogelijke oplossing voor

Literatuur

dit probleem is studenten te dwingen alle vragen te bant-

Burton, Richard F. (2001), Quantifying the Effects of

woorden waarbij alle goede antwoorden worden opgeteld

Chance in Multiple Choice and True/False Tests: question

en strafpunten ontbreken. Een nadeel is echter dat vooral

selection and guessing of answers, Assessment & Evalu-

jongerejaarsstudenten dan gedwongen worden tot gok-

ation in Higher Education; 26-1, 41-50.

ken, wat ook weer ruis oplevert. Tot nu toe is niet duidelijk

McHarg, J, Bradley P, Chamberlain S, Ricketts C, Searle

hoeveel ruis de vraagtekenoptie oplevert ten opzichte van

J, McLachlan JC(2005), Assessment of progress test,

gedwongen raden (Burton 2001). In deze studie worden de

Medical Education; 39-2, 221–227.

volgende hypothesen getoetst: de vraagtekenoptie.

Trefwoorden: toetsing, voortgangstoetsing Wijze van presentatie: wetenschappelijke paper

2. Wanneer meer partiële kennis gemeten wordt is de betrouwbaarheid hoger.

Correspondentie-adres Drs. H. Medema

Methode

UMC Groningen

Voor het onderzoek zijn uit de itembank 200 vragen gese-

A. Deusinglaan 1

lecteerd. Er zijn 2 sets van 100 vragen gemaakt van gelijke

9713 AV Groningen

moeilijkheidsgraad die elk in twee condities worden beant-


woord: ‘met vraagtekenoptie’ en ‘gedwongen raden’. De sets zijn gekruist aan 298 Maastrichtse, Nijmeegse, Leidse


1. Studenten scoren bij gedwongen raden hoger dan bij

en Groningse tweede-, derde- en vierdejaarsstudenten voorgelegd. Om hypothese 1 te toetsen is bij de vraagtekenoptieconditie de goedscore van de student vermeerderd met een individuele gokkans voor de niet beantwoor-

57


Posters Academische vaardigheden, incidenten melden, mensenrechten Physician Assistant B5.1 Debatteren over medische ontwikkelingen Oefenen van de CanMeds-rol Kennis en Wetenschap (bachelor 3)

met de verplichte groepsopdracht. Per studiegroep wor-

Spierenburg EJ, Kooten F van

Ervaringen / evaluatie

Erasmus MC

Docenten hebben bijzonder enthousiast gereageerd op

den twee medische dilemma’s uitgewerkt. In totaal zijn er 10 medische dilemma’s beschikbaar.

deze groepsopdracht en hun volledige medewerking gegeProbleemstelling

ven bij de ontwikkeling en uitvoering. Via een schriftelijke

De hedendaagse dokter dient niet alleen te beschikken

evaluatie, gesprekken met een focusgroep en analyse van

over ruime medische kennis en klinische vaardigheden. Hij

de ingezonden standpunten en samenwerkingsrapporten

moet ook kunnen samenwerken, literatuur doorzoeken en

is informatie verkregen over de waardering van studenten

interpreteren, en een standpunt innemen en dat zowel

en docenten van deze opdracht. De volgende aspecten

schriftelijk als mondeling kunnen uitdragen. In het curricu-

zijn bevraagd: studiebelasting, inhoud opdracht en acade-

lum Erasmusarts waren te weinig aansprekende mogelijk-

mische vaardigheden (samenwerken, literatuuronderzoek,

heden deze academische vaardigheden te oefenen.

schrijfvaardigheden en debattechnieken).

Methode / opzet


Het beleid Vorming van een Academicus is ontwikkeld,

Gezien het enthousiasme van studenten en docenten zal

waarin onder meer beschreven wordt op welke wijze deze

deze opdracht een vaste plek krijgen in het curriculum.

tekortkoming in het onderwijs wordt opgeheven. Een van

Op grond van de resultaten uit de evaluatie wordt onder-

de onderdelen van het onderwijsprogramma in dit be-

zocht of de eerste- en tweedejaars opdrachten gericht op

leidsstuk is een groepsopdracht die studenten maken

het oefenen van de academische vaardigheden voldoen-

aan het einde van het derde jaar. Hierin wordt evidence

de aansluiten op het niveau van het derde jaar, en worden

based medicine gecombineerd met de vaardigheden sa-

voorstellen gedaan voor vervolgopdrachten in de master-

menwerken, discussiëren en schrijven. De studenten krij-

fase.

gen een diagnostisch of therapeutisch dilemma aangereikt waarover ze in twee groepen van drie respectievelijk

Trefwoorden: academische vaardigheden

een voor- of tegenstandpunt in moeten nemen. Hun


standpunten dienen ze te baseren op wetenschappelijke literatuur, en op schrift vast te leggen volgens de eisen die


het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde stelt in hun

Drs. E.J. Spierenburg

rubriek Pro Contra. Daarnaast maken de studenten een

Erasmus MC

kort verslag van de wijze waarop hun samenwerking is

Postbus 2040

verlopen. Tijdens de debatsessie, onder leiding van een

3000 CA Rotterdam

docent, dragen beide groepen (pro en contra) hun ziens-



wijze uit en proberen ze de andere partij te overtuigen van hun standpunt. De toehoorders (de overige studen uit een studiegroep van twaalf) komen aan het einde van de discussie met een oordeel welk standpunt het meest overtuigend was. De docent beoordeelt zowel het schriftelijke als het mondelinge betoog. Bij het eerste let hij op de wetenschappelijke onderbouwing en de logica en de stijl van de argumentatie. Bij het mondelinge betoog bekijkt hij of de standpunten goed voor het voetlicht zijn gebracht en of de argumenten van de andere partij op een correcte wijze van een weerwoord zijn voorzien. Tenslotte geeft hij een oordeel over de samenwerking op basis van het ver-

58

slag van de studenten. In totaal doen 360 studenten mee

B5.2 Barrières bij het melden van incidenten door arts-assistenten

den onderverdeeld in factoren die zijn gerelateerd aan de attitude (o.a. incident niet ernstig genoeg, oncollegiaal, angst voor mogelijk negatieve gevolgen), factoren die zijn

Martowirono K, Medisch Centrum Alkmaar en

gerelateerd aan de subjectieve norm (o.a. ontbreken van

VU Medisch Centrum

een meldcultuur) en factoren die zijn gerelateerd aan de

Jansma JD, Medisch Centrum Alkmaar en

ervaren gedragscontrole (o.a. onbekend hoe en wat men

VU Medisch Centrum

moet melden, de procedure kost te veel tijd). De door arts-

Wagner C, VU Medisch Centrum en NIVEL

assistenten genoemde mogelijkheden om het aantal inci-

Bijnen AB, Medisch Centrum Alkmaar en

denten dat wordt gemeld te vergroten zijn voornamelijk

Vrije Universiteit

gericht op verbetering van de informatievoorziening over hoe en wat men moet melden en op verbetering van het

Probleemstelling

meldsysteem.

Sinds enkele jaren staat patiëntveiligheid in Nederlandse ziekenhuizen hoog op de agenda. Het melden van inci-

Discussie

denten kan bijdragen aan verbetering van de patiëntveilig-

Aanbevolen wordt om incidentmelden onderdeel te laten

heid. Aangezien het aantal meldingen dat door arts-assis-

uitmaken van onderwijs aan arts-assistenten. Aandacht

tenten wordt gemaakt laag is, is het zinvol om te

moet worden besteed aan wat en hoe men moet melden.

inventariseren welke barrières arts-assistenten ervaren bij

Daarnaast moet het meldsysteem worden aangepast op

het melden van incidenten en welke rol medisch onderwijs

de gebruikers.

is nodig om in de toekomst de barrières aan te pakken en

Literatuur

om daarmee het incidentmelden door arts-assistenten te

1

B

kan spelen bij het slechten van de barrières. Deze kennis Lawton, R., Parker, D. (2002) Barriers to incident reporting in a healthcare system, Quality and Safety in Health Care,

vergroten.

vol. 11, no.1, pp. 15-18. Methode

2

Evans, S.M., Berry, J.G., Smith, B.J., Esterman, A., Selim,

Het onderzoek betreft een kwalitatief onderzoek dat is uit-

P., O’Shaughnessy, J., DeWit, M. (2006) Attitudes and

gevoerd in het Medisch Centrum Alkmaar in augustus en

barriers to incident reporting: a collaborative hospital

oktober 2008. Door middel van drie focusgroepen is ge-

study, Quality and Safety in Health Care, vol. 15, no. 1,

inventariseerd welke barrières arts-assistenten ervaren bij

pp. 39-43.

het melden van incidenten en hoe volgens de arts-assistenten het melden van incidenten kan worden verbeterd.

Trefwoorden: patiëntveiligheid, vervolgopleiding

Focusgroepen zijn vanwege de interactie die tussen de


complex gedrag en motivaties. In totaal hebben 22 arts-


assistenten aan de focusgroepen deelgenomen. Na de

K. Martowirono

drie focusgroepen was informatieverzadiging bereikt. De

Medisch Centrum Alkmaar

verzamelde gegevens zijn getranscribeerd en vervolgens

Foreest Medical School

gecodeerd. Bij het coderingsproces zijn drie stappen

Wilhelminalaan 12, kamer 054

doorlopen: open codering, axiale codering en selectieve

1815 JD Alkmaar

codering. De barrières zijn uiteindelijk geordend aan de


hand van de Theory of Planned Behavior (I. Ajzen, 1991). Deze theorie beschrijft dat de intentie om een bepaald gedrag te vertonen wordt beïnvloed door attitude, subjectieve norm en waargenomen controle over het gedrag.


deelnemers plaatsvindt geschikt voor het exploreren van

Resultaten Meerdere factoren bepalen de keuze van arts-assistenten om incidenten niet te melden. Deze barrieres kunnen wor-

59

Donderdag 12 november, tussen 15.15-16.30 uur | Ruimte 531 | Sessie B5 Posters | Academische vaardigheden, incidenten melden, mensenrechten Physician Assistant

B5.3 Mensenrechten educatie in het medisch onderwijs

gezondheidsbedreigende factoren en (3) bereid zijn die te signaleren ten behoeve van volksgezondheidsbeleid. De Johannes Wier Stichting treedt in overleg met de UMC’s

Vosters J, Begemann M

om te bezien op welke wijze Mensenrechten educatie in

Johannes Wier Stichting

het curriculum kan worden ingepast. Vooralsnog wordt gedacht aan een zelfstandige module van een week. Maar

Probleemstelling

ook gastcolleges in het kader van medische ethiek, ge-

In het Medisch Onderwijs ontbreekt veelal het aandachts-

zondheidsrecht of forensische geneeskunde zijn mogelijk.

gebied Mensenrechten. De Johannes Wier Stichting pleit voor meer kennis en aandacht voor dit onderwerp en kan

Literatuurverwijzing

daar ondersteuning bij bieden. Het gaat om kennis van het

• Mensenrechten en Gezondheidszorg, een cursus voor

recht op zorg, het signaleren van schendingen en het rap-

artsen, verpleegkundigen en paramedici, uitgave Johannes Wier Stichting 2001

porteren daarover.

• The right to health: a toolkit for health professionals, uitOpzet

gave British Medical Association en the International Fede-

De Johannes Wier Stichting heeft een cursus ontwikkeld

ration of Health and Human Rights Organisations 2007

voor artsen, verpleegkundigen, paramedici en studenten over foltering, gevolgen van gewapende conflicten, medi-

Trefwoorden: mensenrechtenonderwijs

sche zorg voor asielzoekers en gedetineerden en mis- en


gebruik van forensisch onderzoek. De cursus in de vorm van een klapper bevat veel casuïstiek en geeft informatie


over de juridische achtergrond. Voorts heeft zij meege-

J. Vosters

werkt aan de ontwikkeling van een Engelstalige e-learning

Johannes Wier Stichting

cursus Medical Peace Work waarin de nadruk vooral ligt

Nienoord 5

op conflicthantering en het herkennen van oorzaken en de

1112 XE Diemen

gevolgen van geweld. Twee van de zeven modules zijn ge-


wijd aan mensenrechten en gezondheid en aan de zorg voor vluchtelingen en migranten. De cursus is kosteloos te volgen via www.medicalpeacework.org www.medicalpeacework.org. Verder verspreidt de Johannes Wier Stichting de brochure “The right to health: a toolkit for health professionals” onder medische studenten. In deze brochure worden kernbegrippen als verantwoordelijkheid van de overheid en participatie van de burger uitgelegd en de standaarden BeschikCongresboek 2009 | NVMO

baarheid,

Toegankelijkheid,

Acceptatie

en

Kwaliteit

toegelicht. Ook de verantwoordelijkheid van de overheid voor de gezondheidsdeterminanten komt aan de orde. Een samenvatting vindt u op www.johannes-wier.nl www.johannes-wier.nl. Bovengenoemde activiteiten van de Johannes Wier Stichting hebben tot doel dat studenten in staat zijn om de public health benadering en die van recht op gezondheid toe te passen. Ze hebben kennis van de oorzaken en gezondheidsgevolgen van geweld zowel individueel als voor de maatschappij. Onder de public health benadering wordt in dit verband verstaan dat (1) studenten kennis hebben van collectieve gezondheidsbevordering, -bescherming en

60

ziektepreventie, (2) het belang inzien van het monitoren van

B5.4 Ontwikkeling en implementatie van een persoonlijk werkplek-leerplan voor de Physician-Assistant (PA) Geriatrie

nog onvoldoende is vastgesteld? Conclusies (implicaties voor de praktijk) 1) Om een goed werkplek-leerplan voor de PA te ontwik-

Veen C, Wessels HGM, Ridder JMM van de

kelen is het opstellen van EPA’s aan het begin van de

Albert Schweitzer ziekenhuis

opleiding een essentieel instrument voor zowel student als opleider.

Probleemstelling

2) Inventariseren van het eigen opleidingsklimaat is slechts

De afdeling ouderengeneeskunde van het ASz, een grote

een eerste aanzet tot borging van kwaliteit. De ge-

perifere kliniek met opleidingsbevoegdheid voor huis- en

schetste dilemma’s zijn een potentiële bedreiging voor

verpleeghuisartsen, is in 2008 gestart met de opleiding PA.

een verdere kwaliteitsontwikkeling. Uitwisseling van er-

Van belang is het ontwikkelen van een persoonlijk werkplek-

varingen met andere “pionier”opleiders van PA geriatrie

leerplan waarin het opleidingstraject, de bijbehorende com-

kan behulpzaam zijn bij de ontwikkeling van de visie op

petenties en de voortgangscriteria van de PA staan aange-

de functie PA en, in het verlengde hiervan, de afstem-

geven. Onze probleemstelling is 1) hoe wordt een goed

ming met andere disciplines en de daarbij behorende

werkplek-leerplan voor de PA ontwikkeld en 2) hoe wordt bij

noodzakelijke scholing. Tevens geeft de onderlinge uit-

de uitvoering hiervan optimale kwaliteit nagestreefd?

wisseling mogelijkheid te reflecteren op eigen geleverde opleidingskwaliteit.

Methode/ opzet behulp van een vijf stappenplan. Allereerst worden (a)

Literatuur 1

B

1) Het werkplek-leerplan van de PA wordt opgezet met

Ten Cate O, Scheele F. Competency-based post gradu-

Entrustable Professional Activities (EPA’s) geformuleerd;

ate training: can we bridge the gap between theory and

EPA’s beschrijven de professionele activiteiten waarvoor

clinical practice? Acad Med 2007;82:542-7.

de PA competent geacht wordt om aan het einde van de opleiding verantwoordelijkheid voor te dragen1 Op

Trefwoord: Physician Assistant

basis van deze EPA’s worden (b) leerdoelen geformu-


leerd. Van de leerdoelen worden (c) activiteiten en (d) toetsingsvormen afgeleid. Tenslotte wordt (e) het eindni-

Corresspondentie-adres:

veau waarop de EPA beheerst moet worden bepaald.

C. Veen

2) Om inzicht te krijgen in het opleidingsklimaat werd aan

IJsselland Ziekenhuis

de arts-assistenten een vragenlijst voorgelegd. Een aan-

Prins Constantijnweg 2

tal verbeterpunten werd genoemd: stimuleren van litera-

2906 ZC Cappelle a/d IJssel

tuur gebruik, toetsen van kennis en feedback geven.


Gebaseerd op deze aanbevelingen werden een tweetal back als leerdoel. Tijdens het ochtend- en avondrapport werd meer expliciet aandacht aan onderwijs gegeven. Supervisietijd werd in het werkschema ingepast. Ervaringen / evaluatie Tijdens het ontwikkelen van het leerplan doet zich het volgende spanningsveld voor: enerzijds de noodzaak van helder geformuleerde taken en doelen vanuit opleidingsperspectief en anderzijds de benodigde vrijheid op


bijeenkomsten georganiseerd met het geven van feed-

de werkvloer om het nieuwe vak PA geriatrie te laten ontwikkelen. Dit leidt tot dilemma’s bijvoorbeeld: kunnen/ mogen we taken delegeren die weinig geprotocolleerd zijn? Kunnen/ mogen we feedback geven als de eindnorm

61

Donderdag 12 november, tussen 15.15-16.30 uur | Ruimte 532 | Sessie B6 Posters

Evaluatie, instroom, wetenschappen B6.1 De tussentijdse opleidingsevaluatie. De Erasmus Universiteit Rotterdam (EUR) op weg naar instellingsaccreditatie

gers. De evaluatiecommissie rapporteert direct aan de decaan, die op zijn beurt terugkoppelt naar de EUR. De gehele TOE heeft een doorlooptijd van ongeveer 4 maanden en vindt 3 jaar voor een opleidingsaccreditatie plaats.

Meeuwen AM van Erasmus MC

Ervaringen Het doorlopen van het hele proces vraagt redelijk veel tijd.

Probleemstelling

Belangrijke winst is dat geruime tijd voor een accreditatie

Het hoger onderwijs in Nederland en Vlaanderen bereidt

faculteit en centraal niveau met elkaar in discussie zijn over

zich voor op het nieuwe accreditatiestelsel. Een nieuw be-

de sterke en zwakke kanten van een opleiding. Ook neemt

grip in dit stelsel is instellingsaccreditatie. Een hogeschool

de kennis over het accreditatiekader toe en komt beschik-

of universiteit kan, onder bepaalde voorwaarden, een in-

baar bij meer medewerkers.

stellingsaccreditatie verwerven. Opleidingen binnen een instituut met instellingsaccreditatie krijgen een lichtere op-


leidingsaccreditatie dan in het huidige stelsel. Uit een lan-

Door het doorlopen van een Tussentijdse OpleidingsEvalu-

delijk uitgevoerde pilot (o.a. Technische Universiteit Delft

atie wordt duidelijk dat de basis voor het verkrijgen van

en Radboud Universiteit Nijmegen) blijkt dat de winst ten

een instellingsaccreditatie ligt bij een open en eerlijke com-

opzichte van het huidige stelsel vooral ligt bij een beter

municatie over de kwaliteit van de opleidingen tussen fa-

inzicht met betrekking tot de kwaliteit van opleidingen op

culteit en centraal niveau.

centraal niveau en een geringere inspanning op faculteitsniveau. Eén van de vereisten voor het verkrijgen van een

Trefwoorden: accreditatie, onderwijsevaluaties

instellingsaccreditatie is het aantoonbaar aansturen van


de kwaliteitszorg vanuit het centrale niveau van de organisatie. De EUR heeft als voorbereiding op het verkrijgen van


een instellingsaccreditatie de ‘Tussentijdse OpleidingsEva-


luatie (TOE)’ ontwikkeld, een instrument waarmee facultei-

Erasmus MC

ten zelfstandig hun opleidingen kunnen evalueren.

Postbus 2040 3000 CA Rotterdam

Methode Een groep direct bij het onderwijs betrokken medewerkers maakt een analyse van de opleiding met behulp van vragenlijsten gebaseerd op het accreditatiestelsel van de NVAO. Met behulp van beoordelingstabellen wordt de stand van zaken met betrekking tot de accreditatie opgemaakt. Een evaluatiecommissie beoordeelt of de opgeCongresboek 2009 | NVMO

maakte stand van zaken een correcte weergave is van de realiteit. Opzet De EUR geeft de opdracht tot het uitvoeren van de TOE aan de decaan van het Erasmus MC. Deze delegeert de uitvoering van het proces aan de opleidingsdirecteur. Docenten en adviseurs vormen samen een opleidingspanel. Dit panel verzorgt de analyse van de opleiding en maakt de stand van zaken op. Hoogleraren van zowel de eigen als van verwante faculteiten vormen een evaluatiecommissie. Zij toetsen de zelfanalyse aan de realiteit door een

62

aantal gesprekken met studenten, docenten en mana-


B6.2 Opbouwen van een responsieve evaluatiecultuur aan de faculteit geneeskunde van de Universiteit Antwerpen (UA)

Chronbach’s Alpha, als maat voor de interne consistentie

Kums D, Couttenye MM

Resultaten en besluit

Universiteit Antwerpen

In het BOC zijn alle 30 evaluatierapporten met betrekking

van antwoorden, werd vergeleken voor en na deze interventies.

tot het nieuwe curriculum van 2007-2008 besproken met Probleemstelling

de respectievelijke docenten. In 25 gevallen werd een op-

In 2004 heeft de UA per faculteit een Cel voor Innovatie

volgingsrapport opgesteld en van 21 hiervan is al gevolg

en Kwaliteitszorg van het Onderwijs (CIKO) ingericht. Een

gegeven. Bij studenten is dit academiejaar de gemiddelde

voltijds stafmedewerker onderwijs en een coördinator

responsgraad 67,7% t.o.v. 57% in 2007-2008. Na de

zorgen voor de uitvoering van de kerntaken: bewaken van

feedback in februari is bij de afgenomen enquêtes een

‘onderwijskwaliteit’ en stimuleren en ondersteunen van

gemiddelde stijging te merken van Chronbach’s Alpha ten

‘onderwijsinnovatie’. Vertegenwoordigers van de verschil-

opzichte van de rapporten van het vorige academiejaar.

lende academische geledingen en studenten zetelen in

Naargelang de bevraagde items variëren de stijgingen van

de maandelijkse vergaderingen. Op interfacultair niveau

0.06 tot 0.16. Dit suggereert zorgvuldiger invulgedrag.

standaardenquête ontwikkeld en gevalideerd. In gebruik

Discussie

sinds 2007 hebben een aantal CIKO’s echter laten weten

Wat de opvolging van de evaluaties betreft is de samen-

dat er bij hen weinig gevolg wordt gegeven aan de evalu-

werking met het BOC een succesverhaal vergeleken met

atieresultaten. Vastgesteld wordt dat docenten veelal niet

andere faculteiten. Ook bij de studenten wordt een gro-

reageren op de hen bezorgde informatie en geven ze aan

tere mate van betrokkenheid vastgesteld. Immers, bijna

geen rekening te willen houden met de resultaten als er

70% heeft de enquêtes op vrijwillige basis ingevuld, en dit

een lage responsgraad is bij studenten. Een nieuwe

met toenemende consistentie. Beide resultaten wijzen op

‘Actieplan Onderwijs’ wil de responsgraad verhogen tot

een responsieve evaluatiecultuur.

B

hebben de verschillende CIKO’s een studentgerichte

een minimum van 50% tegen 2010-2011. De CIKO van de faculteit geneeskunde heeft van de start getracht een

Literatuur

andere, responsieve evaluatiecultuur te creëren bij zowel

Knight, P.T. en Trowler P.R. Department-level Cultures and

docenten als studenten.

the Improvement of Learning and Teaching. Studies in Higher Education (2000); 25 (1):69-83

Methode De CIKO geneeskunde enquêteert na het examen van

Trefwoorden: onderwijsevaluaties

een opleidingsonderdeel. De resultaten worden in aanwe-


het Bureau Onderwijs Commissie (BOC) van de faculteit


dewelke tot uitvoeringsbesluiten kan komen. De voorge-

D.K. Kums

stelde veranderingen worden opgevolgd en ondersteund.


Naar de studenten toe is er, in tegenstelling tot voorgaan-

Universiteitsplein 1

de academiejaren, sinds 2008-2009 beslist de enquêtes

Campus Drie Eiken

te laten invullen op vrijwillige basis. Studenten worden ge-

2610 Wilrijk België

motiveerd doordat hun vertegenwoordigers in BOC en


CIKO ernstig worden genomen. Jaarlijks organiseert de stafmedewerker verschillende overlegmomenten over het onderwijs met een willekeurige selectie studenten. De


zigheid van de docent besproken op een vergadering van

studenten die in 2007-2008 reeds enquêtes hadden ingevuld, hebben in februari feedback gekregen over het gevolg dat gegeven werd aan enquêteresultaten alsook een herhaling van het hoe en waarom van de enquêtes. De

63

Donderdag 12 november, tussen 15.15-16.30 uur | Ruimte 532 | Sessie B6 Posters | Evaluatie, instroom, wetenschappen

B6.3 De efficiëntie van het overstapprogramma voor studenten vanuit 1ste bachelor biomedische wetenschappen: een verschil in examenresultaten op het einde van 2de bachelor geneeskunde?

dingsonderdelen hart en vaten met inbegrip van bloed (p=0,015), farmacologie (p=0,01), en bewegingsstelsel (p=0,01). Bij de overige opleidingsonderdelen werden geen significante verschillen gemeten: microbiologie (p=0,54), longen (p=0,57), klinische lijn (p=0,12), immunologie (p=0,39), celbiologie (genetica, fysiologie, biochemie)

Ulenaers K, Peeraer G

(p=0,55) en nier (p=0,09).

Universiteit Antwerpen Conclusie Probleemstelling

Het overstapprogramma lijkt op basis van deze gegevens

In Vlaanderen is een essentiële toelatingsvoorwaarde om

zijn doel te bereiken: de examenresultaten liggen voor de

in te schrijven voor de opleiding geneeskunde het slagen

meeste opleidingsonderdelen voor beide groepen op het-

voor het toelatingsexamen arts en tandarts. Dit toelatings-

zelfde niveau. Voor de opleidingsonderdelen waar wel sig-

examen stelt als doel het toetsen van de bekwaamheid

nificante verschillen gevonden werden, is verder onder-

van de studenten om een geneeskundige of tandheelkun-

zoek nodig naar de concrete oorzaken hiervan.

dige opleiding met succes af te ronden. Een substantiële groep studenten die niet slaagt in het toelatingsexamen

Trefwoorden: instroom in geneeskunde

schrijft zich aan de universiteit Antwerpen in voor de ba-


cheloropleiding biomedische wetenschappen (BMW) om in een volgend jaar over te stappen naar de opleiding ge-


neeskunde, nadat ze slagen voor de toelatingsproef. Er is

K. Ulenaers

binnen de faculteit geneeskunde een overstapprogramma


(van 69 studiepunten) ontwikkeld, met als doel de over-

Universiteitsplein

stappers tegen het einde van 2de bachelor op een gelijk

2610 Antwerpen België

niveau te krijgen. We wensen de haalbaarheid en efficiën-


tie van het overstapprogramma te toetsen door te onderzoeken of de examenresultaten op het einde van 2de bachelor van studenten die dit overstapprogramma volgen afwijkt van de studenten die doorstromen vanuit 1ste bachelor geneeskunde. Methode De gemiddelde examenresultaten werden berekend voor de opleidingsonderdelen die de twee groepen studenten gemeenschappelijk hebben gevolgd. Voor academiejaar Congresboek 2009 | NVMO

2007-2008 werden de examenresultaten van negen opleidingsonderdelen onderzocht: microbiologie, longen, klinische lijn, nier, farmacologie, immunologie, bewegingsstelsel, celbiologie (fysiologie, genetica en biochemie) en hart en vaten met inbegrip van bloed. Groep 1 bestaat uit 22 studenten die overstappen vanuit 1ste bachelor BMW en groep 2 bestaat uit 71 studenten die vanuit 1ste ba geneeskunde doorstromen. Het verschil in gemiddeldes tussen de twee groepen werd statistisch getoetst met de Independent Samples T-test via SPSS. Resultaten

64

Groep 1 scoort gemiddeld significant lager voor de oplei-

B6.4 Studenten over het wetenschappelijk niveau van geneeskunde

van literatuur en analytisch denken. Volgens geneeskunde studenten voldoet de geneeskunde opleiding aan het academische karakter van een universitaire opleiding.

Rijsingen IAW van, Lambregts MMC, Hanemaaijer J, Dellen E van KNMG Studentenplatform

1. Geneeskunde: wetenschap of beroepsopleiding? Redationeel. Tom Snijders. Ned Tijdschrift Geneeskd 2002 januari;5(1)

Probleemstelling

2. Rechten en geneeskunde zijn geen hbo-opleidingen, Hein

Het universitaire aspect van de geneeskunde opleiding

Cuppen, www.observant.unimaas.nl/default.asp?page=/

heeft de laatste jaren meerdere malen ter discussie ge-

jrg24/obs27/art48.htm

staan. Geneeskunde zou een beroepsopleiding zijn en om die reden een Hogere Beroeps Opleiding (HBO) moe-

Trefwoorden: studentenplatform KNMG, wetenschappe-

ten worden 1,2 Het belang van academische vorming

lijk niveau

voor de toekomstige arts is evident en in het raamplan


wordt academische vorming dan ook specifiek vermeld. Het KNMG Studentenplatform onderzocht de mening van


de geneeskundestudenten over het academische karak-

I.A.W. Van Rijsingen

ter van hun opleiding en eventuele verbeterpunten.


Methode

6211 ER Maastricht

In de jaarlijkse digitale enquête onder 10.504 studentle-


B

Jodenstraat 7c23

den van de KNMG werd gevraagd naar het academisch karakter van geneeskunde in het algemeen en naar de afzonderlijke academische items. Resultaten In totaal hebben 2.460 (23.4%) studenten de gehele vragenlijst ingevuld, met een gelijke verdeling over verschillende universiteiten en de zes jaargangen. Een gemiddelde van 7.1 werd gegeven op een glijdende schaal van 1 (‘alleen aandacht voor praktische competenties volgens HBO’) tot 10 (‘alleen aandacht voor wetenschappelijke competenties’), op de vraag waar op deze schaal hun opleiding zich idealiter zou moeten bevinden. Het gemidmaar dan op de vraag waar de opleiding zich daadwerkelijk bevindt. Zelfstandig studeren (91%) werd het belangrijkste academische item gevonden, gevolgd door kritisch lezen van wetenschappelijke literatuur en analytisch denken en redeneren (resp. 87% en 86%). De minste waarde werd gehecht aan wetenschapsfilosofie (48%). Deze items komen volgens resp. 99%, 79% en 74% van de respondenten voldoende aan bod tijdens de opleiding.


delde cijfer van een 6.8 werd gegeven op dezelfde schaal,

Conclusie Geneeskunde studenten zijn van mening dat geneeskunde wel degelijk een academisch karakter heeft, aangezien er voldoende nadruk ligt op zelfstandigheid, kritisch lezen

65


Vaardigheidstraining, e-learning, feedback, toetsing B7.1 Definitive Surgical Trauma Care

en 2008 toont een significante stijging aan van het vertrouwensniveau om met ernstig gewonde patiënten om te

Rensink WG, UMC St Radboud

gaan. Ook wordt er een duidelijk trend gezien in de aan-

Vugt AB van, Medisch Spectrum Twente

meldingen. Steeds meer chirurgen in opleiding (6e jaars)

Tan ECTH, Medisch Spectrum Twente

en jonge klare chirurgen volgen deze cursus en evalueren de (DSTC®) als zeer zinvol en nuttig.

Doel De ‘Definitive Surgical Trauma Care’-cursus (DSTC®)

Discussie

maakt het mogelijk om in korte tijd chirurgen die niet dage-

Dit jaar zal ook een afgeleide cursus Definitive Anaesthetic

lijks zorgen voor ernstig gewonde patiënten, kennis over

Trauma Care (DATC) parallel lopen aan de DSTC® cursus,

(levensreddende) chirurgische procedures bij te brengen

bedoeld voor (militair) anesthesiologen en intensivisten om

en deze ook te laten uitvoeren volgens de principes van

volgens zogenaamde Damage Control principes te leren

Damage Control Surgery. In drie dagen tijd brengt een na-

werken.Voor alle militaire chirurgen en militaire anesthesio-

tionaal en internationaal zeer ervaren docentencorps de

logen is deze cursus inmiddels verplicht gesteld. In de toe-

deelnemers alle uitgangspunten van trauma management

komst zal gepoogd worden de DSTC® cursus naar een

bij. Het doel van deze masterclass is om op basis van the-

nationaal verband te tillen, in nauwe samenwerking met de

orie en praktische levensreddende oefeningen ervaring op

Advanced Life Support Group, onder auspiciën van de Ne-

te doen en toe te passen in de praktijk.

derlandse Vereniging voor Traumatologie. Wellicht dat deze cursus een vaste plek verdient in het opleidingscontinuüm voor chirurgen (DSTC®) en anesthesiologen (DATC).

Methode De sterke combinatie van voordrachten, casusdiscussies en praktijk is conform andere advanced life support-

Trefwoorden: vaardigheidsonderwijs

cursussen, zoals onder andere de wereldwijd toegepaste


Advanced Trauma Life Support (ATLS ). De DSTC -cursus ®

®

bevat 25% presentaties (over chirurgische fysiologie, chi-


rurgische benadering, chirurgische besluitvorming e.d.),

W.G. Rensink

25% groepsdiscussie aan de hand van casuïstiek en 50%

UMC St Radboud

praktische vaardigheidstraining. Deze vaardigheidstrainin-

Geert Grooteplein 21

gen worden uitgevoerd op menselijke stoffelijke over-

Postbus 9101

schotten, op onder narcose gebrachte proefdieren (bena-

6500 HB Nijmegen

dering van nek, thorax, abdomen, extremiteit en vaten) en


op kunststofmodellen. Minder alledaagse (militaire) onderwerpen komen aan bod, zoals penetrerend letsels door kogels en letsels als gevolg van explosies, werken in uitzonderlijke extreme omstandigheden en triage bij veel geCongresboek 2009 | NVMO

wonden. Evaluatie Sinds de eerste cursus in 2001 hebben 135 deelnemers uit diverse landen de cursus gevolgd. Negen procent van de deelnemers was vrouw. Het merendeel van de cursisten was chirurg, daarnaast anesthesisten en een orthopedisch chirurg. Vanuit defensie volgen steeds vaker militaire chirurgen en militair artsen de DSTC® cursus, bedoeld ter voorbereiding op uitzending. Na afloop van de cursus wordt een evaluatieformulier uitgereikt dat is opgesteld door de International Association of Trauma Surgery and

66

Intensive Care (IATSIC). Evaluatie van de cursus uit 2007

B7.2 In het Skillslab: na “just in time teaching” is er “just in time blended learning”.

het aangeboden onderwijs bij de studenten van deze onderwijsvorm wordt gemeten door middel van een vragenlijst die is opgesteld met een 5-punts Likertschaal. Ze worden enerzijds bevraagd omtrent toegankelijkheid,

Wispelaere C De, Poelman T, Reniers J, Derese A

meerwaarde, waardig alternatief voor live sessies en an-

Universiteit Gent

derzijds worden ook het cognitief voordeel, verandering van attitude en de kwantiteit en kwaliteit van de zelfstan-

Introductie

dige training bevraagd.

E-learning geeft de student onafhankelijkheid in tijd en ruimte. Ook bij klinische en technische vaardigheden

Resultaten of ervaringen/evaluaties

wordt meer en meer gebruik gemaakt van e-learning. Na

De resultaten zijn op dit ogenblik nog niet volledig ver-

just in time teaching, waarbij de student een pre- en post-

werkt. Een eerste evaluatie toont aan dat de studenten

test diende te maken bij de vaardighedensessies, bleek

vooral enthousiast zijn over de videofragmenten en ander

ook de nood aan begeleiding tijdens de zelfstandige trai-

visueel materiaal. Ze willen dat de live sessies behouden

ningen. Dit heeft in de opleiding aan de Universiteit Gent

blijven aangevuld met e-learningmodules. Daarnaast

geleid tot het implementeren van elektronische leerpaden.

meten we een stijging van de registraties voor de zelfstandige trainingen.

Er zijn elektronische leerpaden ontwikkeld voor de vaardig-

Discussie/implicatie voor de praktijk

heden van het Skillslab. De focus ligt op uniforme procedu-

Kunnen e-learning modules voor klinische en technische

res van klinische vaardigheden, stappenplannen en een-

vaardigheden de live sessies vervangen? Of blijven ze

duidig beeldmateriaal om standaardisatie te verkrijgen. Na

complementair aan de live sessies? Zijn de leerpaden een

de introductiesessies en de boostersessies in hogere jaren

meerwaarde tijdens de zelfstandige trainingen of zijn leer-

met 12-15 studenten wordt de mogelijkheid aangeboden

paden eerder nuttig als voorbereiding tot de zelfstandige

om de aangeleerde vaardigheden zelfstandig te komen

trainingen?

B

Achtergrond

oefenen in het Skillslab. Vanaf nu kunnen studenten in elk practicumlokaal van het Skillslab gebruik maken van deze

Trefwoorden: e-learning, vaardigheidsonderwijs

leerpaden via hun eigen studentaccount. Zo worden tech-


nische en klinische vaardigheden nu ingeoefend terwijl de student het leerpad met beeldmateriaal bekijkt.


Doel

Universiteit Gent

Het doel van deze onderwijsvorm is enerzijds een alterna-

Skillslab

tief te geven voor directe feedback tijdens het zelfstandig

De Pintelaan 185 0B3

oefenen van vaardigheden als verlengstuk van de live ses-

9000 Gent België

sies. Anderzijds kunnen de studenten zichzelf en andere


studenten beter corrigeren (peer assessment) tijdens het droogzwemmen. Daarnaast blijft de nood bestaan om uniformiteit in de technische en klinische vaardigheden te behouden. Deze uniformiteit wordt bekomen door participatie en/of evaluatie van de modules en beeldmateriaal door klinische experten, en doordat alle modules door de verpleegkundige en praktijkassistenten van het Skillslab gemaakt zijn.


C. De Wispelaere

Methode/Opzet De effectiviteit van deze vorm van blended learning tijdens de zelfstandige training is moeilijk te meten. Evaluatie van

67

Donderdag 12 november, tussen 15.15-16.30 uur | Ruimte 533 | Sessie B7 Posters | Vaardigheidstraining, e-learning, feedback, toetsing

B7.3 Schriftelijke feedback tijdens de co-schappen, hoe kan het beter?

maken met het feit dat feedback te veel ervaren wordt als een beoordeling en co-assistenten de feedback daarom vaak achteraf vragen over een succesvol uitgevoerde taak.

Jousma F

Ook het belang van feedback en hoe feedback het meest

Erasmus MC

effectief is, is voor zowel de feedbackgevers als de co-assistenten onvoldoende duidelijk. De belangrijkste conclusie

Probleemstelling

is dat aanpassingen nodig zijn (van instrument en proces)

Co-assistenten van het Erasmus MC worden sinds enige

waarbij feedback en beoordeling meer worden geschei-

jaren gestimuleerd om feedback te vragen tijdens hun co-

den, waarbij meer geobserveerd moet worden en waarbij

schappen. Om dit gestructureerd en continue te laten

de co-assistent reflecteert op de ontvangen feedback.

plaatsvinden, is in 2007 een instrument geïmplementeerd: het zogenaamde Feedbackzakboekje. Met dit boekje, dat


wordt verspreid met een bijbehorende instructieflyer,

Op basis van evaluatieresultaten en onderzoek over feed-

wordt op uniforme wijze in alle co-schappen feedback ge-

back wordt zowel het instrument aangepast alsook het

vraagd. De instructieflyer bevat checklists met aandachts-

feedbackproces. De belangrijkste aanpassingen zijn:

punten uit de CanMEDS competenties/rollen, voor een

• formuleren van een heldere visie op feedback in de co-

zevental situaties (zoals patiëntpresentatie, statusbespreking of observatie van een patiëntencontact).Inmiddels is het proces van feedback geven en het gebruik van het instrument geëvalueerd en wordt het boekje gereviseerd. De onderzoeksvraag is:Hoe wordt het feedbackzakboekje gebruikt en gewaardeerd?

schappen; • niet inhoud feedback speelt rol in beoordeling, maar wat de co-assistent ermee gedaan heeft; • aanpassen instrument: feedbackgever vragen om voorbeelden en adviezen te geven; • co-assistenten laten reflecteren op de feedback; • ontwikkelen van training over ‘feedback geven’ aan co-

Methode Er is op drie manieren geëvalueerd: • analyse van ingevulde feedbackzakboekjes (41 co-assistenten)

assistenten (voor m.n. AIOS) en ‘feedback vragen & reflecteren’ voor co-assistenten • communicatieplan voor breed draagvlak en grote bekendheid

• groepsinterview met co-assistenten en feedbackgevers • schriftelijke evaluatievragen voor co-assistenten

Trefwoorden: feedback, co-schappen Wijze van presentatie: poster

Opzet Tijdens de evaluatie is vooral gekeken naar:


• frequentie feedback en type situaties waarin feedback

Drs. F. Jousma

gegeven wordt


Postbus 2040

• mate van tevredenheid van co-assistenten (frequentie,

3000 CA Rotterdam

duidelijkheid en bruikbaarheid van feedback) Resultaten en conclusies Uit de resultaten is gebleken dat co-assistenten gemiddeld ca. 1 keer per week schriftelijk feedback krijgen gedurende hun co-schappen. Gebruikers geven aan tevreden te zijn over de gebruiksvriendelijkheid, de gestructureerde opzet (door gebruik van CanMEDSrollen) en het uniforme karakter. Het boekje zorgt ervoor dat feedback op de kaart staat. Er is echter nog winst te behalen in de kwaliteit van de feedback: het is vaak niet concreet genoeg en er worden

68

Erasmus MC

• kwaliteit van de feedback

voornamelijk positieve punten genoemd. Dit heeft o.a. te


B7.4 Hoe verandert de zak/slaaggrens van de Landelijke Huisarts Kennistoets als een absolute norm gehanteerd wordt in plaats van een relatieve norm?

gegeven, die een grensstudent(een fictieve student op de grens voldoende/onvoldoende) naar hun oordeel dient te geven. Deze proportie goede antwoorden werd voor elk van de zes opleidingsfasen vastgesteld. Vervolgens werd voor elk van de zes opleidingsfasen de absolute norm be-

Folkers HBM, Duesman H

rekend.

Huisartsopleiding Nederland Resultaten Inleiding

Tabel 2 toont de zak/slaaggrens voor elke opleidings-

De landelijke huisarts kennistoets(LHK)is een voortgangs-

fase(uitgedrukt in een procentuele goed score)bij hantering

toets die in het drie jarige opleidingscurriculum zes maal

van de relatieve norm en bij hantering van de absolute

wordt afgenomen. Bij de vaststelling van de zak/slaag-

norm (tabel 2)

rens wordt een relatieve norm gehanteerd. De aios met een toetsresultaat dat meer dan 1 standaarddeviatie onder de gemiddelde score van zijn opleidingsfase ligt, krijgt een onvoldoende. Het hanteren van een relatieve norm kent echter nadelen;

Conclusie

• een vast deel van de studenten zal zakken ongeacht

De absolute norm valt voor elke opleidingsfase hoger uit

• de studenten bepalen de zak/slaag grens, niet de docenten

dan de relatieve norm. Hantering van een absolute norm leidt er toe dat in elke opleidingsfase meer aios zullen zak-

B

hun capaciteiten

ken. De onderwijsliteratuur laat hetzelfde beeld zien; een

Vanuit de perifere huisartsopleidingen wordt aan ons de

door deskundigen(voor toetsafname) bepaalde absolute

vraag gesteld hoeveel vragen de aios goed beantwoord

norm is gemiddeld genomen strenger dan een relatieve

moet hebben om bij de LHK een voldoende te hebben. Bij

norm(vastgesteld na toetsafname). De beoordelaars

hantering van een absolute norm kan die vraag beant-

(toetsdeskundige huisartsen) in dit onderzoek vinden dat

woord worden omdat de score van de aios direct kunnen

aios een hoger kennisniveau zouden moeten hebben dan

worden vertaald in een onvoldoende/voldoende beoorde-

zij met de resultaten op de LHK laten zien. Hantering van

ling. In dit onderzoek bepalen wij, voorafgaand aan 1 LHK

een absolute norm is bij voortgangstoetsing geen ge-

toets, een absolute norm. Onze vraagstelling bij dit onder-

meengoed. Overstappen naar een absolute norm is pas

zoek is: Hoe verandert de zak/slaaggrens van de LHK als

mogelijk als de toetsdeskundigen de zekerheid hebben

we een absolute norm hanteren?

dat zij steeds in staat zijn gelijkwaardige moeilijke toetsen te maken. Vooralsnog is overstappen naar een absolute

Methode

norm niet aan de orde.

zijn betrokken bij de tot standkoming van de kennistoets en

Trefwoorden: huisartsopleiding, toetsing, nomering

alle vijf zijn verbonden aan de huisartsopleiding. Voor de


vasstelling van de absolute norm maakten wij gebruik van de methode van Ebel. Het werk van de deelnemende huis-


artsen (beoordelaars) is alle items uit 1 toets in 1 van de

H.B.M. Folkers

cellen van onderstaande tabel te plaatsen (tabel 1 )

Huisartsopleiding Nederland Mercatorlaan 1200, 3528 BL Utrecht E-mail: [email protected]


Het onderzoek wordt uitgevoerd door vijf huisartsen. Alle vijf

Met deze indeling ontstaan twaalf categorieen items. Vervolgens werd voor elk van die twaalf categorieën door twee beoordelaars, de proportie goede antwoorden aan-

69


Samenwerken, dubbeltrajecten, taal B8.1 Interprofessionele educatie in de vervolgopleidingen: De Interprofessionele leergang ouderenpsychiatrie van Altrecht als voorbeeld van “samen leren samenwerken”

Bevindingen De meeste deelnemers hebben het ILO als relevant, stimulerend en motiverend ervaren, hun beeldvorming bijgesteld over de andere disciplines, kennis ontwikkeld over samenwerking als proces, hun eigen competenties op het gebied

Verlinde AA, Klein Holkenborg A, Mulder H, Cate

van samenwerking ontwikkeld en feitenkennis over het ont-

ThJ ten

wikkelde product opgedaan. Ze hebben een concreet pro-

Altrecht

duct afgeleverd en gepresenteerd. Daarnaast hebben ze verslag gedaan van het samenwerkingsproces met aanbe-

Probleemstelling

velingen voor betere samenwerking binnen de afdelingen.

Goede samenwerking is essentieel voor de kwaliteit van

Het samenwerkingsmodel bleek een goede voorspeller

de zorgverlening en samenwerking is dan ook een van de

van de fases in het samenwerkingsproces en bood een

competentiegebieden waarin alle professionals in de ge-

goed uitgangspunt om aspecten van de samenwerking tij-

zondheidszorg zich moeten bekwamen. Samenwerking

dens het ILO te expliciteren en te evalueren. Een disbalans

kan omschreven worden als een doelgericht dynamisch

werd ervaren tussen de afdelingen en het proces binnen de

proces binnen een context waarbij deelnemers wederzijds

leergang en dit is tijdens de leergang besproken.

afhankelijk zijn van elkaar. Samenwerken wordt al doende in de praktijk geleerd, met alle voor- en nadelen van dien.

Conclusie

In Altrecht is binnen de ouderenpsychiatrie de Interprofes-

IPE, opgezet zoals het ILO, kan een goede methode zijn

sionele Leergang Ouderenpsychiatrie (ILO) ontwikkeld. De

om het leren samenwerken te ondersteunen en tevens de

vraagstelling was hierbij: hoe kan een interprofessionele

kwaliteit van zorg verbeteren. Het samenwerkingsdoel

leergang opgezet worden en aan welke voorwaarden

binnen de IPE moet dan duidelijk zijn, het proces be-

moet dan worden voldaan?

spreekbaar en de context ondersteunend. De deelnemers moeten samenwerkingsbereid zijn.

Methode Het ILO is opgezet volgens de principes van Interprofes-

Trefwoorden: competenties, samenwerken, interprofessi-

sionele Educatie (IPE). Van IPE wordt gesproken als twee

oneel onderwijs

of meer professies leren met, van en over elkaar om de


samenwerking en de kwaliteit van zorg te verbeteren De belangrijkste kenmerken van IPE zijn: principes van vol-


wasseneneducatie, doelgericht leren, uitwisseling van jar-

Drs. A.A. Verlinde

gon, verkenning en waardering van elkaars domeinen en

Altrecht

het leren kijken vanuit het perspectief van de ander waar-

Jutfaseweg 205

door onderling vertrouwen tussen professionals groeit.

3522HR Utrecht

Richtinggevend voor de samenwerking binnen het ILO



was de ontwikkeling van een gezamenlijk gekozen product om de kwaliteit van zorg te verbeteren en dit te presenteren met aanbevelingen voor implementatie. Er is een samenwerkingsmodel gebruikt waarbij verschillende fases in het proces van samenwerking worden onderscheiden. Tijdens de ontwikkeling van het ILO zijn de afdelingen, management en opleiders geïnformeerd en betrokken. Er waren 8 deelnemers en 10 bijeenkomsten van tweeënhalf uur. De leergang is door middel van vragenlijsten geëvalueerd op beeldvorming over de andere disciplines, kennis over samenwerken en subjectieve beoordeling van de relevantie van een dergelijke leergang.

70

B8.2 Dubbeltrajecten: toegevoegde waarde of dubbel werk? Jansen D, Ploeg K van der, Vlekke B, Vink M, Braem S, Kester L, Kemmerling N, Coninck D de, Heijink AM, Deken M BMSO (BioMedisch Studenten Overleg) Probleemstelling Verschillende medische faculteiten in Nederland hebben de

land aanwezige dubbeltrajecten (A-KO (Maastricht); SUMMA (Utrecht); dubbeltraject met eventueel schakeltraject (Leiden, Amsterdam, Groningen en Nijmegen) onderling en met de reguliere eindtermen, zal worden onderzocht in welke mate de dubbeltrajecten gelijk zijn en wat hun toegevoegde waarde is. Resultaten en Conclusie De resultaten en conclusie zullen worden gepresenteerd tijdens het congres.

afgelopen jaren mastertrajecten ontwikkeld waarin een stu-

Trefwoorden: dubbeltrajecten, gecombineerde master

dent opgeleid wordt tot zowel basisarts als onderzoeker.

basisarts-onderzoeker

Onduidelijk is echter of deze dubbeltrajecten een duidelijke


toegevoegde waarde hebben of slechts een optelsom zijn van de verschillende opleidingen. Wordt het doel van de dubbeltrajecten, het werkelijk slaan van een brug tussen de dagelijkse praktijk en wetenschappelijk medisch onderzoek, wel gehaald? Daarnaast is onduidelijk of deze dubbeltrajecten allen dezelfde waarde hebben of duidelijk uiteen lopen.

Correspondentie-adres D. Jansen BMSO Vrouwensteeg 6a 2312 DZ Leiden E-mail: [email protected]

B

Methode Middels een vergelijking van de eindtermen van de in Neder-

Croix A de la Erasmus MC Probleemstelling Welke bijdrage kan de taalwetenschap leveren aan medisch onderwijs op o.a. het terrein van communicatie? Inleiding Bij (bijna) alles wat de mens doet, speelt taal een rol. Veel menselijk gedrag gaat gepaard met taal, of is zelfs ‘ingepakt’ in taal. De sociale context heeft bovendien ook invloed op hoe een gesprek of tekst gestructureerd is. Het was Godfried Bomans die hierover zei: “De taal is een

Methode Verschillende taalwetenschappelijke methodes zijn onderzocht op hun bruikbaarheid in het onderzoek naar medisch onderwijs. Resultaten en discussie Taalwetenschappelijke methodes die bruikbaar zijn voor onderzoek naar medisch onderwijs zijn o.a. Conversation Analysis, Discourse Analysis en Corpus Linguistics. Deze zullen kort worden toegelicht. Een kort overzicht zal worden gepresenteerd van reeds gepubliceerde artikelen op dit gebied, maar ook vragen en suggesties over nog op te zetten projecten zijn van harte welkom! Trefwoorden: taal, communicatie, taalwetenschap Wijze van presentatie: poster

handschoen die strak om de huid van de inhoud getrokken


is”. Taalwetenschap is een wetenschappelijke discipline die

A.de la Croix

zich bezighoudt met onder andere het verband tussen ge-

Erasmus MC

dachten en taal, de structuur van taaluitingen, de betekenis

GK-gebouw 12e verd.

van woorden en de analyse van gesprekken. Er zijn steeds

Postbus 2040

meer taalwetenschappers werkzaam in het medisch on-

3000 CA Rotterdam

derwijs, alhoewel deze ontwikkeling in Nederland nog in de


kinderschoenen lijkt te staan.


B8.3 In woord en geschrift: het gebruik van taal-wetenschappelijke methodes in de medische onderwijskunde

71


Papers Docentprofessionalisering, student-docenten B9.1 Optimaliseren van docentprofessionalisering: De Train-the-Trainer Plus als voorbeeld

Discussie De Train-the-Trainer Plus kan als voorbeeld dienen hoe docentprofessionalisering kan worden aangepast op basis

Min-Leliveld MJ, ICLON

van onderzoek. Met name het leren van elkaar en het oe-

Leede BJA de, LUMC

fenen in de praktijk zouden in de praktijk meer kunnen worden toegepast. Een langer traject, met meer oefenmo-

Probleemstelling

gelijkheden lijkt hiervoor geschikt. Dit traject moet echter

De medisch docenten hebben vaak weinig ruimte om zich

bestaan uit korte, goed toepasbare contactmomenten om

te professionaliseren in onderwijs, omdat zij ook erg druk

ook voldoende efficiënt te zijn.

zijn met patiëntenzorg en onderzoek. Het is daarom belangrijk, dat de gevolgde docentprofessionalisering niet

Referentie

alleen effectief maar ook zeer efficiënt is. Docentprofessio-

Clark JM, Houston TK, Kolodner K, Branch Jr WT, Levine

nalisering heeft niet altijd het gewenste effect. Een van de

RB, Kern DE. Teaching the Teachers National Survey of

redenen is dat de meeste programma’s zijn opgezet in de

Faculty Development in Departments of Medicine of U.S.

vorm van korte workshops, waarbij follow up ontbreekt

Teaching Hospitals. JGIM: Journal of General Internal

(Clark et al, 2004) Uit onderzoek zijn kenmerken bekend

Medicine. 2004 03;19(3):205-14.

die voor effectievere docentprofessionalisering zorgen

Min-Leliveld, Tartwijk J., Bolk, J., Verloop, N. Characteris-

(Min-Leliveld, 2009). Op basis van deze onderzoeksresul-

tics of effective professional development: a research in

taten is een Train-the-Trainer (TtT) Plus opgezet. De vraag-

the medical faculty. ORD paper 2008

stelling voor dit onderzoek is: heeft de Train-the-Trainer Plus effect op de feedbackvaardigheden van de deelne-

Trefwoorden: docentprofessionalisering

mers? En zo ja, waaraan ligt dit?


Methode/Opzet


Twaalf specialisten namen na hun reguliere TtT cursus

Drs. M.J. Min-Leliveld

deel aan het Plus-traject. Dit traject bestond uit drie korte

ICLON, Leiden Universiteit

bijeenkomsten, een webseminar en opdrachten in de ei-

Postbus 9555

gen praktijk. Gedurende het traject werden zij gevolgd en

2300 RB Leiden

werd gekeken naar effect op de vier levels van Kirkpatrick.


Er werd gekeken naar tevredenheid met het traject (level 1), hun kennis van feedback (level 2), het gebruik van feedback en hun leervoornemens (level 3) en feedback van hun AIOS (level 4). Tevens was er een afsluitend eindinterview. Resultaten en conclusie Congresboek 2009 | NVMO

De deelnemers rapporteerden veranderingen op de eerste drie levels van Kirkpatrick: ze waren tevreden, hadden meer kennis van feedbacktechnieken en gebruikten dit meer in de praktijk. Van een aantal deelnemers was ook feedback van hun AIOS beschikbaar, maar er waren niet voldoende data om over dit vierde level uitspraken te doen Uit de interviews bleek dat de deelnemers met name het leren van elkaar en het leren van de oefening in de praktijk belangrijk vonden. In de TtT Plus was meer ruimte voor uitwisseling van ervaringen dan in een gewone TtT. Verbeterpunten waren met name gericht op de planning van het webseminar en de bijeenkomsten.

72

B9.2 Groningse studenten nemen deel aan een traject tot het behalen van de Basiskwalificatie Onderwijs.

Voor het verzamelen van praktische onderwijservaringen gebruiken de BKO-studenten diverse opties. Sommige melden zich aan als student-tutoren en begeleiden in die rol kleine groepen jongerejaarsstudenten bij het bestude-

Verbeek T, Sillius AW, Bos FM, Pleihuijs RG,

ren en presenteren van studiestof. Andere hebben een

Stegmann ME, Schultinge L, Kleef AJG van

trainingstraject ontwikkeld voor geneeskundestudenten

UMC Groningen

die - in het kader van een keuzeproject - EHBO-lessen verzorgen op basisscholen. Ook tijdens hun co-schappen

Op 23 januari 2008 ondertekenden de veertien Rectores

zullen de BKO-studenten mogelijkheden zoeken om

Magnifici van de Nederlandse universiteiten de overeen-

onderwijs te geven, bijvoorbeeld aan medestudenten of

komst ‘Wederzijdse erkenning basiskwalificatie onder-

ziekenhuispersoneel.

wijs’. De Basiskwalificatie Onderwijs (BKO) kan worden beschouwd als een bewijs van bekwaamheid voor docen-

De verwachting is dat de eerste studenten in 2011, tege-

ten in het universitaire onderwijs. Aldus worden gecertifi-

lijkertijd met hun artsenbul, ook de Basiskwalificatie On-

ceerde docenten zonder nadere toetsing door alle deelne-

derwijs zullen ontvangen.

mende instellingen als gekwalificeerd docent in het universitaire onderwijs erkend.

Trefwoorden: BKO, docentprofessionalisering, studentdocent

De Faculteit der Medische Wetenschappen in Groningen


voor docenten. Dit traject beslaat 2 jaar en vraagt een in-


vestering van maximaal 200 uur. Het traject bestaat uit een

T. Verbeek

aanbod van cursussen, intervisie en begeleiding door

UMC Groningen

1-op-1 coaching. De deelnemers stellen gedurende het

Bloemstraat 47-14

traject een portfolio samen, waarin zij bewijsstukken en

9712 LC GRONINGEN

reflectieverslagen opnemen over hun didactische compe-


B

is in september 2007 gestart met een pilottraject BKO

tenties op de gebieden onderwijsontwikkeling, begeleiding, toetsing en evaluatie. In september 2008 is deze faculteit ook gestart met een pilottraject BKO voor studenten; dit traject wordt separaat van het docententraject aangeboden. Aanleiding voor het opzetten van dit traject was de grote belangstelling vanuit de studentenpopulatie, mede gevoed door eerder onderOnderwijs, Summerschools). De pilotgroep bestaat uit 12 studenten Geneeskunde uit jaar 3 of 4; zij volgen dit traject extra-curriculair. De totaal gevraagde tijdsinvestering voor studenten is minimaal 200 uur, verspreid over een traject van 4 jaren. In de eerste twee jaren ligt het accent op het verwerven van didactische basiskennis en -vaardigheden; tevens maken zij een start met hun portfolio en ontvangen begeleiding via 1-op-


nomen activiteiten in deze richting (Masterclass Medisch

1 coaching. In de laatste twee jaren bouwen zij dit verder uit, waarbij hun toegenomen vakinhoudelijke kennis steeds meer mogelijkheden biedt tot substantiële bijdragen aan onderwijstaken.

73

Donderdag 12 november, tussen 15.15-16.30 uur | Ruimte 537 | Sessie B9 Papers | Docentprofessionalisering, student-docenten

B9.3 Studenten trainen medestudenten als onderdeel van het opleidingstraject Basiskwalificatie Onderwijs (BKO)

dialogue (onderverdeeld in theorie en vaardigheden), closure en houding. Daarnaast was er ruimte voor opmerkingen. De door de trainers gegeven feedback werd na de les direct met de EHBO-docenten besproken.

Pleijhuis RG, Stegmann ME, Schultinge L, Verbeek T, Kleef AJG van, Molenaar WM, Bos FM

Het overdragen en in de praktijk brengen van de tijdens

UMC Groningen

het BKO-traject opgedane kennis en vaardigheden, hebben de trainers als zeer nuttig ervaren. Meer ervaring van

Sinds begin 2008 hanteren alle Nederlandse universiteiten

de trainers in het basisonderwijs zou deze training verder

de Basiskwalificatie Onderwijs (BKO). Aan de Faculteit der

kunnen verbeteren. De reacties van de EHBO-docenten

Medische Wetenschappen te Groningen staat het traject

bij de evaluatie van de training waren zeer positief, met

tot het behalen van deze bekwaamheid niet alleen open

name met betrekking tot het onderdeel ‘orde houden’.

voor docenten, maar ook voor studenten. Zij doen tijdens

Ook de coaches beschouwen het project als geslaagd.

hun studie didactische kennis en vaardigheden op en be-

Gezien de positieve resultaten, zal het project in de toe-

halen tegelijk met hun afstuderen het BKO-certificaat.

komst als onderdeel van het BKO-traject blijven bestaan.

Het opdoen van de vereiste praktijkervaring was dit jaar onder andere mogelijk door deelname aan een EHBO-

Trefwoorden: BKO, student-docent

project. Hierbij werd door vijf BKO-studenten (trainers) een


trainingstraject ontwikkeld en uitgevoerd voor 18 tweedeen derdejaars geneeskundestudenten (EHBO-docenten),


die als keuzeproject in duo’s EHBO-lessen verzorgen op

R.G. Pleijhuis

basisscholen. Het doel van de training was het opdoen

UMC Groningen

van praktijkervaring door de trainers. De EHBO-docenten

Ulgersmaweg 35

namen deel aan de training om inzicht te krijgen in een

9731 BK Groningen

aantal basale didactische vaardigheden. Het project om-


vatte het ontwerpen van een trainingsprotocol, gevolgd door een twee uur durende training en een observatie van de EHBO-lessen in de praktijk. Gedurende het gehele proces werden de trainers begeleid vanuit het onderwijsinstituut door twee coaches van het BKO-traject. De training werd gegeven aan de hand van het opgestelde trainingsprotocol. Tijdens de training werd eerst middels een onderwijsleergesprek onder leiding van de trainers ingegaan op de kenmerken van een goede les. Na uitleg Congresboek 2009 | NVMO

over feedback volgens Pendleton werden twee EHBOdocenten in de gelegenheid gesteld de introductie van hun eerste les voor te dragen. Dit actieve element werd gevolgd door feedback en uitleg over de kenmerken van een goede introductie. Daarna werd op vergelijkbare wijze geoefend met het overbrengen van theorie, het houden van orde en het aanleren van vaardigheden. De observatie had tot doel te bepalen in hoeverre de training aansloot op de praktijksituatie. Hierbij ontvingen de EHBO-docenten concrete feedback op hun functioneren. Er werd gewerkt met een door de trainers ontworpen eva-

74

luatieformulier dat de volgende onderdelen bevatte: set,

B9.4 De student als docent: Inzet van studenten bij het geven van werkgroeponderwijs aan jongerejaars studenten.

(alle standaardeviaties tussen 0.73 en 1.02). Bij drie werkgroepen werden significante verschillen gevonden in de waardering voor de begeleiding, stafleden kregen een wat hogere waardering. De inhoud van de werkgroep werd bij

Dekker FW, Mansvelder-Longayroux DD, Duijn G

stafleden gemiddeld beoordeeld met waarden tussen

van, Kaptein AA

3.12 en 4.11. Voor studentdocenten lagen de gemiddelde

LUMC

waarden voor de inhoud van de werkgroep tussen 3.05 en 4.21. Of een werkgroep door een studentdocent begeleid

Probleemstelling

werd of door een staflid maakte voor de waardering van

In toenemende mate worden studenten ingezet bij het

de inhoud van de werkgroep niet uit. De waarderingen

geven van onderwijs aan jaargenoten of jongere-jaars

voor de inhoud en de begeleiding van de werkgroep ver-

studenten, ook wel aangeduid als ‘peer-teaching’ of ‘near-

schilden van elkaar: over de begeleiding oordeelde men

peer-teaching’. Verschillende motieven spelen hierbij een

positiever dan over de inhoud. Ook tussen de vijf werk-

rol. De onderwijslast voor docenten vermindert; student-

groepen (onderscheiden thema’s) werden verschillen in

docenten worden voorbereid op hun toekomstige acade-

waardering gevonden.

studenten krijgen onderwijs dat goed aansluit bij hun voor-

Discussie

kennis en leerbehoeften. Er wordt verondersteld dat het

Alle docenten werden voldoende tot goed beoordeeld.

inzetten van studenten bij het geven van onderwijs het

De stafleden scoorden iets hoger voor de begeleiding,

leren van zowel studenten als van student-docenten ten

maar voor de inhoud van de werkgroep werd geen ver-

goede komt. Er is echter nog weinig ‘evidence’ voor de

schil gevonden tussen stafleden en studentdocenten. Uit

kwaliteit en effectiviteit van deze vorm van onderwijs (Ten

deze pilotstudie bleek dat het goed mogelijk is om oude-

Cate & Durning, 2007). Wij onderzochten het effect van

rejaars studenten in te zetten voor het geven van werk-

het inzetten van student-docenten bij het werkgroep-

groepen aan jongerejaars studenten. De variatie tussen

onderwijs op de waardering van het werkgroeponderwijs

beoordelingen van individuele student-docenten is vrij

door de studenten die het onderwijsblok volgden.

groot. Deze verschillen zullen in een vervolgstudie nader

B

mische rol, en functioneren tegelijkertijd als rolmodel;

worden onderzocht. Gerichte training en selectie van stuMethode / Opzet

denten die goed onderwijs kunnen geven lijkt van belang

Dit pilotonderzoek werd uitgevoerd in het blok Psychoso-

bij het inzetten van studenten bij het onderwijs aan mede-

ciale Ontwikkeling, in het eerste jaar van Geneeskunde. Dit

studenten.

geven door docenten (N=10) en student-docenten (N=19).

Referentie

De docenten en student-docenten werden vooraf geïn-

Cate OT, Durning S. Peer teaching in medical education:

strueerd over de inhoud en vorm van de werkgroepbijeen-

twelve reasons to move from theory to practice. Med

komsten. Bij het tentamen van het blok werd door de stu-

Teach 2007; 27: 1-9.

denten (N=313) anoniem een evaluatieformulier ingevuld waarin voor elke werkgroep op een 5-punt schaal (1= zeer

Trefwoorden: student-docent

mee oneens, 5= zeer mee eens) werd gevraagd naar de


waardering van de begeleiding (“de begeleiding bij werkgroep .. was goed”) en de inhoud van de werkgroep (“de


inhoud van werkgroep .. was leerzaam”). Gemiddelde

Dr. F.W. Dekker

scores werden vergeleken met een Student T-test.

LUMC Postbus 9600

Resultaten (en conclusie)

2300 RC Leiden

Voor de begeleiding kregen de stafleden een gemiddelde



is een 3-weeks blok, waarin vijf werkgroepen worden ge-

waardering over de vijf werkgroepen tussen 3.93 en 4.22 op een schaal van een tot vijf. De student-docenten kregen gemiddelde waarderingen tussen 3.57 en 4.23

75


Rondetafelsessie Ludicium abeundi B10.1 U hoeft hier niet meer terug te komen! (over invoering in de WHW van de mogelijkheid een iudicium abeundi af te geven)

Maximum aantal deelnemers: 20 Trefwoorden: iudicium abeundi, professioneel gedrag Wijze van presentatie: rondetfelsessie

Bonke B, Erasmus MC Luijk SJ van, VU Medisch Centrum

Correspondentie-adres Dr. B. Bonke

Thema

Erasmus MC

Binnen faculteiten (dier)geneeskunde en tandheelkunde

Postbus 2040

bestaat al geruime tijd behoefte aan een wettelijke moge-

3000 CA ROTTERDAM

lijkheid studenten die zich ernstig misdragen of van wie


gedrag of uitlatingen van dusdanige aard zijn dat deze niet verenigbaar worden geacht met de latere beroepsuitoefening, de verdere toegang tot de opleiding te ontzeggen of niet voor de opleiding in te schrijven. Voorbeelden van zulk laakbaar gedrag zijn: fysiek geweld, seksuele intimidatie, verregaande fraude, chantage, maar ook openlijke prediking van bv. homohaat. Daarnaast bestaat de wens een iudicium abeundi te kunnen inzetten in gevallen waarin studenten lijden aan een onbehandelbare vorm van ernstige psychopathologie (bv. paranoide schizofrenie). Doel Deze rondetafelsessie heeft tot doel te komen tot een uitwisseling van meningen en gedachten over de voorwaarden, procedures en gevolgen van invoering van de mogelijkheid van een iudicium abeundi. Doelgroep Docenten professioneel gedrag, leden examencommissies, studieadviseurs, studentendecanen, studenten en anderen die in het onderwerp geïnteresseerd zijn Opzet Eerst wordt door de workshopleiders in vogelvlucht geCongresboek 2009 | NVMO

schetst welke stappen in het iudicium-abeundi traject in de afgelopen periode zijn gezet. Enkele knelpunten zullen daarbij specifiek worden benoemd, zoals: reikwijdte van de beoordeling van gedrag, de rol van de examencommissie, privacy en beroepsmogelijkheden, invoering van een speciale toetsingscommissie of het bij studenten verplicht stellen tijdens de opleiding een Verklaring Omtrent het Gedrag (VOG) te overleggen. Aan de hand van het overzicht en de genoemde knelpunten zal een gedachtenwisseling met de deelnemers worden gestart teneinde zo mogelijk tot nadere nuancering en aanscherping te komen.

76

Donderdag 12 november, tussen 15.15-16.30 uur | Ruimte 558 | Sessie B11 Rondetafelsessie

Curriculumontwikkeling, techniek B11.1 Een goede medicus is ook een technicus, of zou dat meer moeten zijn

een betere bijdrage kunnen leveren aan verdere technologische ontwikkelingen doordat ze beter kunnen samenwerken met technici.

Verkerke GJ, Molenaar WM UMC Groningen

Dat het anders kan, is te zien als we gluren bij de buren: in België zit veel meer techniek in de geneeskunde opleiding

Thema

ingebouwd. Aan de Universiteit Twente is een opleiding

Techniek in de geneeskunde

Technische Geneeskunde gestart (alhoewel deze medische opleiding geen artsen opleidt).

Doel Het belang van techniek in de geneeskunde zichtbaar

Dat techniek een struikelvak is, ligt vaak aan een disbalans

maken en exploreren hoe techniek in de opleiding ge-

tussen verwachte en aanwezige voorkennis van de stu-

ïmplementeerd kan worden

denten. Docenten (veelal fysici) zullen hun vakinhoud niet alleen moeten aanpassen aan de specifieke voorkennis van geneeskundestudenten, maar ook aan hun specifieke

Betrokkenen bij curriculumontwikkeling, docenten en stu-

denkwijze, die anders is dan die van techniekstudenten.

denten. De huidige medicus kan niet meer zonder tech-

Anderzijds zullen medici de rol van techniek binnen de ge-

niek. De afhankelijkheid van apparatuur is erg groot ge-

neeskunde duidelijker moeten maken en aangeven voor

worden Alleen al het aanbrengen van een hechting vereist

welke problemen techniek een bijdrage aan een oplossing

apparatuur: hechtnaald (gemaakt van roestvast staal) en

zou kunnen leveren.

B

Doelgroep

hechtdraad (niet-oplosbaar, oplosbaar, hechtdraden met weerhaakjes, die voor een betere grip zorgen). Voor diag-

Tijdens de rondetafelsessie wordt de problematiek inge-

nose is veel apparatuur beschikbaar, variërend van een

leid door drie voordrachten:

(digitale) bloeddrukmeter tot een PET-scanner, die proces-

• Techniek is onmisbaar in de gezondheidszorg.

sen zichtbaar maakt met radioactief gelabelde stoffen.

• Gebrek aan technische kennis veroorzaakt fouten in de

Voor therapie is ook veel apparatuur voorhanden, variërend van een pleister (in vele materialen beschikbaar, zelfs

gezondheidszorg. • Hoe techniek in de opleiding Geneeskunde in te bouwen.

de wond kan vochtig blijven en daardoor sneller genezen) tot een kunsthart, dat een patiënt weer ambulant maakt.

Daarna wordt een discussie gevoerd over de noodzaak

Echter, het aantal gevallen met een falend gebruik van

om meer techniek te geven in het Geneeskunde curricu-

techniek neemt drastisch toe.

lum en hoe dit het best kan.

Om optimaal en veilig gebruik te kunnen maken van tech-

Trefwoorden: curriculumontwikkeling, techniek

niek binnen de geneeskunde is begrip daarvan bij de ge-


gen is onderwijs over techniek zeer beperkt aanwezig of


zelfs volledig afwezig, evenals in het huidige Raamplan

Prof.dr.ir. G.J. Verkerke

voor de artsopleiding. Dit heeft twee redenen. Allereerst is

UMC Groningen

het al niet mogelijk om alle geneeskundige onderwerpen

Postbus 196

te onderwijzen; inbouw van techniekvakken heeft daarom

9700 AD Groningen

een lage prioriteit. Daarnaast hebben studenten grote


moeite om techniekvakken succesvol af te ronden. Zowel de minister (in mei 2009) als de Inspecteur-generaal


bruikers essentieel. In de huidige geneeskunde opleidin-

voor de Gezondheidszorg (in oktober 2008) willen meer techniek in het medisch curriculum om het aantal ongevallen waarbij falende techniek een hoofdrol speelt te verminderen. Neveneffect is dat medici met begrip voor techniek

77

Donderdag 12 november, tussen 15.15-16.30 uur | Ruimte 557 | Sessie B12 Rondetafelsessie

Beoordeling competenties, vervolgopleiding B12.1 Beoordeling van competenties: hoe kan men het beste de groei van AIOS in kaart brengen?

2. David A. Cook, Thomas J. Beckman. Does scale length matter? A comparison of nine- versus five-point rating scales for the mini-CEX. Advances in Health Science Education. 2008 November

Tromp F, Roermund DACM van, Pelgrim E, Kramer AWM

Maximaal aantal deelnemers: 20-25

UMC St. Radboud Trefwoorden: beoordeling competenties, vervolgopleiding Thema


In competentiegericht onderwijs is beoordeling gericht op groei. De vraag is nu: hoe kan men die groei het beste in


kaart brengen? Het gebruik van schalen (bv. 4-punts-

Drs. F. Tromp

schaal) en referentiepunten (bijv. eindniveau opleiding)

UMC St Radboud

roept vragen op. Tijdens deze rondetafelsessie maken we

Postbus 9101

gebruik van een casus: Bij de Voortgezette Opleiding tot

6500 HB Nijmegen

Huisarts (VOHA) in Nijmegen wordt bij de beoordeling van


competenties van de huisarts gebruik gemaakt van een lijst met een vast referentiepunt: het eindniveau van de opleiding. De schaal waarvan gebruik gemaakt wordt is een 10-puntsschaal: een 1 weerspiegelt 10% van de competentie die men moet hebben aan het eind van de opleiding, een 2 weerspiegelt 20%, etc. In de literatuur wordt relatief weinig aandacht besteed aan schalen en referentiekaders van beoordelingsinstrumenten. Daarom willen wij ervaringen met referentiekaders en schalen delen met opleiders uit de medische vervolgopleidingen. Doel Inzicht te krijgen in de voor- en nadelen van een vast referentiepunt en het gebruik van verschillende schalen. Doelgroep Opleiders uit de praktijk van de medische vervolgopleidingen.


Opzet Er zal discussie worden gevoerd aan de hand van de casus. De deelnemers voeren voor en tegen argumenten aan met betrekking tot de verschillende mogelijkheden. Iedereen die bezig is met het ontwikkelen van een beoordelingsinstrument krijgt in deze sessie meer inzicht in het gebruik van referentiepunten en schalen. Eventueel ter voorbereiding kunnen deelnemers de volgende artikelen lezen: 1. Prescott-Clements L, van der Vleuten CPM, Schuwirth LW, Hurst Y, Rennie JS. Evidence for validity within workplace assessment: the Longitudinal Evaluation of

78

Performance (LEP). Med Educ 2008 May;42(5):488-95.

Donderdag 12 november, tussen 15.15-16.30 uur | Abdijzaal | Sessie B13

Symposium Basiswetenschappen B13.1 Science in the Medical School curriculum International Association of Medical Science Educators (IAMSE)

Correspondentie-adres J.K. Hewett International Association of Medical Science Educators

Kathryn K. McMahon, Ph.D.,

626 Main Street

TTUHSC-EP, PL Foster School of Medicine

WV 25504 Barboursville, USA E-mail: [email protected]

In recent years, many concerns have been raised about the quantity and nature of basic science content in medical school curricula. Traditional discipline based curricula (physiology, anatomy, etc) have been supplanted by organ system approaches (cardiac, pulmonary) or clinical presentations (dyspnoea, skin rash), and many educators worry that mechanistic science will disappear in these new schemes. These concerns are especially important because the scientific knowledge fundamental to medicine changes quickly, and knowledge of these changes will alter our students’ future practice patterns. Therefore our students need to build a strong scientific foundation for

B

their future medical practice, and they need to learn the skills to integrate new scientific discoveries into their medical practice throughout their professional lives, as well as the ability to share this knowledge with patients and other health care professionals. This symposium will address the following issues: • what is the evidence for physicians using basic science in their decision making? • how are basic sciences best integrated into clinical curricula? • how can basic sciences be included in later clinical training, both for students and residents? After an introduction, participants will work with their colleagues in small groups to propose solutions for these

Trefwoorden: basiswetenschappen, curriculumontwikkeling Wijze van presentatie: symposium


problems.

79


Workshop Gender B14.1 Gender en het leergesprek

Correspondentie-adres Dr. A.W. M. Kramer

Kramer AWM, Grob M, Dielissen P, Lagro-Janssen

Huisartsopleiding/ ELG Nijmegen

ALM

Postbus 9101, huispost nr. 166

UMC St. Radboud

6500 HB Nijmegen E-mail: [email protected]

Thema De invloed van gender in het onderwijs is evident. Zo zijn er verschillen tussen vrouwen en mannen in leerbehoeftes en leerstijlen. Dit heeft gevolgen voor de inrichting en uitvoering van het onderwijs en opleiding. Wij richten ons in deze workshop op het persoonsgerichte leergesprek. Deze onderwijssituatie leent zich goed voor het thema gender. De persoon (en dus ook het geslacht) van de lerende en onderwijsgevende staan immers centraal. Doel Bewustwording en benoemen van genderspecifieke aspecten bij het leren Doelgroep Een ieder die leergesprekken voert in de initiele en vervolgopleiding; betrokkenen bij docentprofessionalisering; curriculumplanners. Opzet Wij geven uw inzicht in de algemene principes van gender en socialisatie. We laten u aan de hand van op video opgenomen leergesprekken tussen een vrouwelijke aios en een mannelijke opleider, en tussen een mannelijke aios en een vrouwelijke opleider zoeken naar genderspecifieke aspecten. Tot slot bespreken we uw bevindingen en vullen aan met wat bekend is in de literatuur over gender en zelfevaluatie, reflectie en leerstijlen.


80

Maximum aantal deelnemers: 45 Trefwoord: gender Wijze van presentatie: workshop

Donderdag 12 november, tussen 15.15-16.30 uur | Ruimte 403 | Sessie B15 Workshop

Competentie: maatschappelijk handelen, vervolgopleiding B15.1 Maatschappelijk handelen in de opleiding tot specialist: geen grijze, maar gekleurde muizen

Doel Doel van de workshop is deelnemers te laten ervaren welke mogelijkheden er zijn om dit thema in de opleiding op speelse wijze te introduceren en te ontwikkelen met in-

Lavrijsen JCM, Hameleers RJMG

breng van aios.

UMC St Radboud Doelgroep Thema

Studenten, aios, opleiders, docenten, beleidsmakers, en

Van de CanMEDS-competentiegebieden is die van het

iedereen met engagement die dit thema belangrijk vindt en

Maatschappelijk handelen voor de medische vervolgoplei-

vorm wil geven in de opleiding.

dingen een nieuw domein en daarom voor velen ook nog moeilijk vorm te geven. De volgende vragen kunnen daarbij

Opzet workshop

gesteld worden: welke competenties zijn van belang, hoe

Introductie van het thema en competenties door middel

geven we vorm aan het onderwijs daarin, hoe toetsen we

van een presentatie, een kennisquiz over actualiteiten, de-

dat en welke rol kan het portfolio daarin spelen? Binnen de

batten in diverse werkvormen, formuleren van opdrachten

vernieuwde Vervolgopleiding tot Specialist Ouderenge-

en toetsing en een prijsuitreiking van De Gekleurde Muis

neeskunde Nijmegen (VOSON) is vanaf 2008 ervaring op-

voor de meest actieve bijdrage. Met de opbrengst worden

gedaan met nieuwe competenties, diverse werkvormen en

deelnemers uitgedaagd om het thema op eigen wijze

toetsingsmethoden om dit competentiedomein te introdu-

vorm te geven in de opleiding.

riode van nieuwe aios werden debatten georganiseerd,

B

ceren en verder te ontwikkelen. Al tijdens de introductiepeMaximum aantal deelnemers: 25

waarbij aios met eigen stellingen discussieerden over visie op het specialisme, toekomst van specialisme en het op-

Trefwoorden: competenties, maatschappelijk handelen,

komen voor de doelgroep van kwetsbare ouderen en chro-

vervolgopleiding

nisch zieken. Ook een kennisquiz over actualiteiten in het


specialisme was een onderdeel van de introductie op dit domein.

Correspondentie-adres Dr. J.C.M. Lavrijsen

In andere jaargroepen voerden aios diverse opdrachten uit

UMC St Radboud

rond dit thema, zoals het lezen van inspectierapporten

Postbus 9101, 117

over hun instelling met de vraag naar consequenties voor

6500 HB Nijmegen

hun handelen. Ook presenteerde elke aios aan de jaar-


groep welke bijdrage hij of zij zelf had geleverd aan het Maatschappelijk handelen. Aios beoordeelden ook zelf motto ´we willen geen grijze, maar gekleurde muizen´ werd degene met de beste bijdrage aan de opdrachten en debatten beloond met een gekleurde, houten muis. Deze muis was beschilderd door patiënten van een verpleeghuis. Na afstuderen blijven prijswinnaars betrokken bij maatschappelijke activiteiten die vanuit de vervolgopleiding worden georganiseerd. Het onderwijs in Maatschappelijk handelen wordt in het nieu-


welke bijdrage de meeste impact en effect had. Onder het

we curriculum ontwikkeld met betrokkenheid van aios en uitwisseling met andere opleidingen tot specialist ouderengeneeskunde.

81


Symposium werkgroep NVMO Simulatie en gestandaardiseerde patiënten B16.1 Feedback door simulatiepatiënten

Correspondentie-adres J.H. Westen

Westen JH, Beerthuizen A, Rethans JJ, Weel-Baum-

Erasmus MC

garten E van, Grosveld F

Faculteit Geneeskunde - GK Gebouw

Werkgroep Simulatie en gestandaardiseerde patiën-

Afdeling PKV, Kamernummer GK 357

ten NVMO

Postbus 2040, 3000CA Rotterdam E-mail:[email protected]

Thema In alle medische universiteiten in Nederland en België wordt gebruik gemaakt van simulatiepatiënten bij het communicatieonderwijs aan geneeskundestudenten. De mate waarin en de wijze waarop simulatiepatiënten feedback geven verschilt per universiteit. Voor studenten zijn de contacten met simulatiepatiënten leerzaam en een unieke bron om zicht te krijgen op het patiënt perspectief. Er zijn verschillende manieren om deze unieke waarde te benutten en elke methode vergt een verschillende inspanning in de organisatie en training. In deze workshop willen we inventariseren welke verschillende invalshoeken er zijn, wat er nu mee gebeurt in de organisatie en voorbereiding van de simulatiepatiënten en bediscussiëren hoe we alle mogelijkheden optimaal kunnen benutten. Doel Doel van de workshop is inzicht vergroten en optimaliseren van feedback door simulatiepatiënten. Doelgroep Studenten en docenten Opzet workshop • Videofragment • Discussie in deelgroepen • Plenaire discussie • Afsluitende conclusie en evaluatie Congresboek 2009 | NVMO

82

Maximum aantal deelnemers: 20 (minimaal 5) Trefwoorden: simulatiepatiënten, feedback Wijze van presentatie: workshop


Workshop Communicatie B17.1 Training in arts-patiënt communicatie in kleine groepen met video-feedback, volgens het Aloba-model

Maximum aantal deelnemers: 15 Lit.: Kurtz S, Siverman J, Draper J. Teaching and Learning Communication Skills in Medicine. 2 ed. Oxford: Radcliffe

Debaene L, Bogerd K van den, Baetens K, Baeyens

Medical Press 2005.

L, Bombeke K, Ceulemans L, Cuyt C, Debruyn A, Heyde K, Jespers I, Mielants P, Verpooten L,

Trefwoorden: communicatie

Vertongen T, Winter B de


Universiteit Antwerpen Correspondentie-adres Thema

Dr. L. Debaene

Sinds enkele jaren werken we in de communicatieopleiding


van 5de jaars jaars studenten Geneeskunde aan de Universiteit

Universiteitsplein 1

Antwerpen met ‘Aloba’ of ‘Agenda-led outcome-based ana-

2610 Wilrijk - Antwerpen, België

lysis of the consultation’. (Kurtz, Siverman & Draper, 2005) Vrij


vertaald betekent dit ‘door een leeragenda gestuurde analyse van een consultatie, gericht op het bereiken van heel concrete leerdoelen’. Er wordt getraind in veilige groepjes van zes studenten met één docent en per student één wisselende

B

simulatiepatiënt. Elke student werkt voor de video een volledig consult uit en tracht hierbij te focussen op eigen specifieke leerdoelen. Deze heeft hij/zij tevoren in een eigen leeragenda geformuleerd en hij/zij vraagt aan studenten, simulatiepatiënt en docent om hierop heel concrete feedback te geven. Alternatieven worden uitgeprobeerd, zowel door de trainende student, als door de andere studenten. Het Aloba-model geeft voor deze lesvorm belangrijke regie-aanwijzigingen, waarbij heel de groep optimaal kan leren. Doel Met een korte live-demo, waarbij de deelnemers aan de workshop fungeren als feedbackgevende studenten, maakt ieder kennis met het Aloba-model en kan er voor zichzelf de meerwaarde van ervaren. Deze meerwaarde

Doelgroep Communicatieopleiders of geïnteresseerden in communicatieonderwijs. Opzet workshop Naast de live-demo willen we ook een aantal instrumenten die wij ontwikkeld hebben (draaiboek voor de lesgevers, genereren leeragenda, rollen voor de simulatiepatiënten,


wordt in de groep ruim verkend en bediscussieerd.

gebruik van observatiedocument, portfolio-reflectiedocument) aanreiken. Aan het einde van de workshop is elke deelnemer in staat om het Aloba-model in zijn eigen werkveld te implementeren.

83


84

Donderdag 12 november, tussen 15.15-16.30 uur | Van Speykzaal | Sessie B18 Workshop

Fringe B18.1 Tai Chi

Benodigdheden: (zo mogelijk) dikke sokken Maximum aantal deelnemers: ca. 40

Wat is Tai Chi? (bron: wikipedia) Tai Chi is een bewegingsactiviteit die van oorsprong gevechtshandelingen betrof, gebaseerd op de oosterse leer van yin en yang, van drukpunten en meridianen. Er bestaan binnen het Tai Chi verschillende groepen, stijlen genaamd, waarbij de yang-stijl voornamelijk langzaam wordt uitgevoerd en de chen-stijl ook explosieve momenten in zich heeft. Deze stijlen zijn vaak weer onderverdeeld in diverse substijlen van leraren die er hun eigen kennis, vaardigheid en ervaring aan hebben toegevoegd. De bewegingen worden in een vaste volgorde uitgevoerd. De Tai Chi beoefenaren spreken van ‘De Vorm’. Elke stijl kent zijn eigen vormen, die van leraar op leerling worden overgedragen. De langzame bewegingen, die vanuit de buik en vooral zeer ontspannen uitgevoerd worden, zijn kenmerkend voor Tai Chi. De meest prominente doelstellingen van Tai Chi zijn te-

B

genwoordig: gezondheid, ontspanning en balans. Deze doelstellingen worden bereikt door een bepaalde vorm van inwendige energie, de ‘Chi’, goed te laten stromen. Die Chi stroomt in de meridianen van de aarde naar de hemel en omgekeerd door en langs het lichaam. In de verschillende vormen leert men de stroming van Chi te beheersen. Er zijn enkele verdiepingsniveaus, waarbij de doelstellingen van de beoefenaar mee veranderen. De student begint met het leren beheersen van de nodige basis (correcte lichaamshouding, correct plaatsen van de voeten en het openen van de liezen) en het uitvoeren van de Tai Chi bewegingen zonder het gebruik van spierkracht. Daarna ligt het accent meer op de innerlijke beleving van de bewegingen, met aandacht voor de Chi-stroming in de meridianen. Uiteindelijk resulteert dit in gen mee te gaan in elke beweging van een tegenstander zonder dat je zelf je balans verliest. Zo ver hoeven beoefenaren niet te gaan. Al in het begin levert Tai Chi de beoefenaren een beter evenwichtsgevoel op. Na enig trainen leert men ook het gevoel van stromende Chi herkennen. Zowel jonge als oude mensen kunnen deze bewegingskunst beoefenen. Men kan er lenig mee blijven, tot op hoge leeftijd het evenwichtgevoel blijven trainen en ermee mediteren. Het correct beoefenen van Tai


‘innerlijke kracht’, die wordt gekenmerkt door het vermo-

Chi kan naar verluidt ook leiden tot het verdwijnen van ouderdomskwaaltjes, rug- en nekklachten en hoofdpijn. De workshop zal worden geleid door ervaren Tai Chi docenten.

85

Donderdag 12 november, tussen 17.00-18.15 uur | Ruimte 522 | Sessie C1

Promovendi Co-schappen C1.1 De klinische leeromgeving: transitie, tijdsbesteding en feedback Hell EA van UMC Groningen Studenten geneeskunde beginnen hun opleiding tot basisarts binnen de relatieve veiligheid van de faculteit. Na een periode van 3 a 4 jaar gestructureerd, kennisgericht onderwijs, moeten zij zich verder ontwikkelen op de klinische werkvloer. Echter als coassistent rondlopen op die werkvloer, leidt niet automatisch tot leren. Eerder onderzoek heeft uitgewezen dat de overgang naar de klinische fase diverse problemen kan opleveren. De kwaliteit van de klinische leeromgeving kan positief beïnvloed wordt door studenten actief te laten participeren in activiteiten en hen

• Wat is de relatie tussen gepercipieerde transitieproblemen en (pre)klinische leeruitkomsten? Kan een onderwijsprogramma waarin vaardigheidstraining en coassistentschappen elkaar afwisselen de transitie vergemakkelijken? • Wat is de relatie tussen de tijd die coassistenten besteden aan diverse activiteiten en de kwaliteit van de klinische leeromgeving? • Hoe beïnvloeden de supervisor en actieve participatie van studenten de leerzaamheid van feedback? Kan het digitaliseren van beoordelings- en feedbackgegevens d.m.v. een digitale pen het feedbackproces verbeteren? Trefwoorden: co-schappen, werkplek-leren Wijze van presentatie: promovendi lezing

adequate feedback te geven. Dit promotieonderzoek richt


zich op drie aspecten van de klinische leeromgeving die

Drs. E.A. van Hell

het leerproces van coassistenten beïnvloeden: transitie

UMCG / RUG

van preklinisch naar klinisch onderwijs, tijdsbesteding van

A.Deusinglaan 1

coassistenten en feedback aan studenten en docenten.

9713 AW Groningen

Vragen waarop in dit proefschrift een antwoord is gezocht


C1.2 Het aansturen van de leerervaringen tijdens de stage in de opleiding Geneeskunde en de rol van het portfolio hierbij

stageleiders aan het portfolio een “structurerend-sturend”-

Deketelaere A KU Leuven Het leren tijdens de stage (co schappen) wordt gekenmerkt door een aantal interagerende componenten waarbinnen een spanningsveld heerst: m.n. de agenda (leren vs wer-


86

en die tijdens de lezing aan bod komen zijn:

functie toekennen (“handige leidraad”) waardoor het een positieve bijdrage levert aan de leeragenda en de rol van de stageleider als “coach” ten opzichte van evaluator. Toch zijn er bij verschillende stageleiders (grote) individuele verschillen in de implementatie van het portfolio. Deze zijn te wijten aan persoonlijke opvattingen over hun rol als stageleider en hun interpretatie van het portfolio.

ken); de rol van de stageleider (coach vs evaluator); de hou-

Deketelaere A., Kelchtermans G, Struyf E, De Leyn P. (2006)

ding van de stagiair (proactief vs afwachtend) en de cultuur

Disentangling clinical learning experiences: an exploratory

op de dienst (opleidingsgericht vs werkgericht) (Deketelaere

study on the dynamic tensions in internship. Medical Edu-

et al, 2006). Om maximale leerwinst te halen, dienen de

cation, 40: 908-915.

direct betrokkenen zich voortdurend te positioneren ten aanzien van deze componenten. In het onderzoeksproject

Trefwoorden: co-schappen, werkplek-leren

wordt uitgediept of en hoe deze leerervaringen vanuit het

Wijze van presentatie: promovendi-lezing

opleidingsinstituut aangestuurd kunnen worden door een leerondersteunend portfolio. Uitgangspunt is dat het port-


folio niet alleen het leren van de stagiair ondersteunt maar

Drs. A.M.M. Deketelaere

ook positief inwerkt op de agenda, de rol van de stageleider

KU Leuven

en de cultuur in de dienst. De implementatie van het port-

Herestraat 29 bus 400

folio in die zin werd geëvalueerd via een bevraging van sta-

B-3000 Leuven België

giairs en stageleiders. Hieruit blijkt dat zowel studenten als


Donderdag 12 november, tussen 17.00-18.15 uur | Ruimte 525 | C2

Workshop Fringe C2.1 Antwerps Bolleke

bolleke Koninck”. Omdat de eerste drie moeilijk tot in Egmond aan Zee raakten, brengen wij het Bolleke, een stukje

Vraag aan een Antwerpenaar om in enkele woorden zijn stad

Antwerpen, naar het congres. Tijdens een workshop die ook

voor te stellen en je krijgt gegarandeerd het antwoord : “’t

interessant is voor mensen die geen alcohol drinken, komt de

Scheld”, de “Zoologie”, de “Onze-Lieve Vrouwetoren” en “een

geschiedenis en het maken van het Bolleke aan bod.

Donderdag 12 november, tussen 17.00-18.15 uur | Lamorazaal | C3

Samenwerken C3.1 Samenwerken leer je samen

bestuurders die willen weten wat dit betekent voor de cultuur van de organisatie.

KNMG • Introductie onderwerp

mw. Lia Verlinde, psychiater en medisch manager Altrecht,

• Samenwerken: wat verstaan we daaronder. In groepen

mw. drs. M. Schouten, clustermanager Leerhuis Jeroen

zal aan de hand van een aantal vragen hierover worden

Bosch Ziekenhuis, mw. drs. C. den Rooyen, projectmedewerker modernisering medische vervolgopleidingen KNMG

C

Opzet Inleiders

gediscussieerd om beelden te verhelderen • Terugkoppeling en relatering aan de opzet van de leergang • Lessen uit de pilot

Thema

• Afronding

Goede samenwerking verbetert de kwaliteit van de opleiding. Goede zorg kan alleen worden geleverd als verschillende dis-

Opbrengst

ciplines goed samenwerken. Hiervoor heb je een organisatie

Concrete ideeën hoe met behulp van samen leren samen-

nodig die dit faciliteert. In de omgeving Utrecht is hiervoor

werken geleerd kan worden.

een leergang ontwikkeld. In deze workshop komen de ervaMaximaal aantal deelnemers: 25 tot 30

sende organisatiecultuur en de belemmeringen besproken. Trefwoorden: samenwerken, vervolgopleidingen, leergang Doel van de workshop


Deelnemers krijgen inzicht in de verschillende aspecten van samenwerken binnen de gezondheidszorg. Deze aspecten


kunnen zij relateren aan c.q. geven inzicht in hun eigen rol

Drs. C. den Rooyen

binnen samenwerking. Hoe dit “geleerd” kan worden wordt

Projectmedewerker modernisering medische vervolg-

aan de hand van een toegepaste leergang uitgelegd.

opleidingen KNMG colleges

Doelgroep

Mercatorlaan 1200

Allen die met samenwerking in de gezondheidszorg te ma-

3528 BL Utrecht

ken hebben. In deze context opleiders, aios en onderwijs-


ontwikkelaars. Daarnaast is het onderwerp relevant voor


ringen van deze leergang aan de orde en worden de heer-

87


Wetenschappelijk papers Patientveiligheid, vaardighedenonderwijs Wat is het effect van patiëntveiligheidsonderwijs voor arts-assistenten? Een overzicht van de bestaande literatuur Jansma JD, Medisch Centrum Alkmaar en VU Medisch Centrum Bijnen AB, Medisch Centrum Alkmaar en Vrije Universiteit Wagner C, VU Medisch Centrum en NIVEL Probleemstelling Onderzoek heeft aangetoond dat jaarlijks vele patiënten slachtoffer worden van vermijdbare schade in het zorgproces. Dit heeft geresulteerd in een toename van de aandacht voor patiëntveiligheid en het treffen van maatregelen deze te verbeteren. Zo heeft de Nederlandse Federatie van Universitair Medische Centra (NFU) bepaald dat alle academische centra in Nederland het thema patiëntveiligheid binnen het disciplineoverstijgende onderwijs voor arts-assistenten dienen aan te bieden. Voordat op grote schaal geïnvesteerd wordt in het opzetten van patiëntveiligheidsonderwijs is het raadzaam dat verdieping plaatsvindt in bestaande literatuur op dit gebied. Vraagstelling Wat is er reeds gepubliceerd over de effectiviteit van patientveiligheidsonderwijs voor arts-assistenten en wat kan geleerd worden van deze bevindingen? Methode In samenwerking met een zoekspecialist is op systematische wijze gezocht naar relevante artikelen in de databases van PubMed, ERIC, PsycINFO, CINAHL, Embase en Cochrane. Alle resultaten zijn door twee personen, onafhankelijk van elkaar, beoordeeld aan de hand van vooraf opgestelde in- en exclusiecriteria. Artikelen werden relevant geacht wanneer zij de effecten beschreven van patiëntCongresboek 2009 | NVMO

veiligheidsonderwijs aan arts-assistenten. Studies waarin uitsluitend onderwijs op het gebied van technische vaardigheden werd geëvalueerd werden niet meegenomen. Resultaten In totaal kwamen ruim 800 artikelen naar voren uit de diverse searches. Na screenen van titels en abstracts bleven circa 50 artikelen over, waarvan vervolgens de volledige teksten zijn bestudeerd. Twaalf van deze artikelen bleken uiteindelijk te voldoen aan de criteria. Binnen deze geïncludeerde studies is een grote variatie aangetroffen in de ge-

88

bruikte onderwijsmethodieken (onder meer: plenaire cursusbijeenkomsten, e-learning, persoonlijke digitale agenda’s en

portfolio’s). De onderzoeksopzet en de uitkomstmaten die gehanteerd zijn verschillen tevens sterk per studie. Vier studies maakten gebruik van een controlegroep, hiervan hadden slechts twee studies de groepen at random ingedeeld. Als uitkomstmaten zijn onder meer kennis, attitude, intenties en gedrag van de respondenten meegenomen. Het totaal aantal cursisten per studie lag tussen de tien en 58. Elf van de twaalf studies beschreven positieve effecten van het patiëntveiligheidsonderwijs, één studie vond geen positieve veranderingen. Discussie Studies die op degelijke wijze het effect van patiëntveiligheidsonderwijs voor arts-assistenten hebben onderzocht zijn schaars. Door grote variaties in onderwijs- en onderzoeksopzet zijn de gepubliceerde studies bovendien moeilijk met elkaar vergelijkbaar. Over het algemeen laten de onderwijsevaluaties positieve veranderingen zien en lijken de diverse vormen van patiëntveiligheidsonderwijs tot effectieve resultaten te leiden. De aangetroffen studies kunnen fungeren als een belangrijke inspiratiebron bij het opzetten en evalueren van patiëntveiligheidsonderwijs. Of het disciplineoverstijgende patiëntveiligheidsonderwijs voor de Nederlandse artsen in opleiding de beoogde doelen verbetering van de patiëntveiligheid - zal behalen, vormt een interessante vraag voor toekomstig onderzoek. Trefwoorden: patiëntveiligheid, vervolgopleiding Wijze van presentatie: wetenschappelijke paper Correspondentie-adres J.D. Jansma Medisch Centrum Alkmaar Wilhelminalaan 12, kamer 054 1815JD Alkmaar E-mail: [email protected]

Retentie van kennis en vaardigheden in het Eerste Hulp onderwijs aan studenten geneeskunde na 2 jaar

slaagden alleen voor de EHBO situatie/handeling en 21

Biersteker HAR, Ruijter PA de, Tan ECTH

Discussie

Achtergrond Van toekomstig artsen wordt verwacht dat zij adequaat eerste hulp kunnen verlenen. Ook in het Raamplan 2009 zullen deze eisen worden opgenomen1. Sinds de invoering van de Bachelor-Master (BaMa) structuur in 2005 volgen alle eerstejaars studenten Geneeskunde aan het UMC St Radboud verplicht de cursus ‘Vaardigheden Acute Geneeskunde’ (VAG). De cursus bestaat uit 8 lesavonden van 2 uur gevolgd door een theorietoets en praktijkexamen. Na 1 jaar bleek bij een onverwacht praktijkexamen, bij een grote steekproef (n=94 [25,7%] van de 365 studenten), slechts 2,1% van de studenten op alle onderdelen te slagen2. Doel van het onderzoek Bepalen van de retentie van kennis en vaardigheden, 2 jaar na de VAG-cursus die in het eerste jaar van de opleiding is gedoceerd. Methode Inclusiecriteria: De student heeft de cursus in het eerste jaar gevolgd en is geslaagd voor de (her)toets, en de student heeft in het tweede studiejaar deelgenomen aan de steekproef (bestaande uit het afleggen van een onverwacht praktijkexamen). Het interval tussen het huidige onderzoek en de steekproef in het tweede jaar bedraagt 11-15 maanden,

ten op beide onderdelen.

Twee jaar (22-30 maanden) na de VAG-cursus is de retentie van aangeleerde vaardigheden in basale reanimatie en eerste hulp nog steeds slecht, maar beter ten opzichte van de peiling na 1 jaar (11-15 maanden). Voorbereiding en vorderen van verkregen kennis in de geneeskunde opleiding zijn mogelijke factoren die bijdragen aan een betere retentie van kennis en kunde. Definitieve analyse volgt na beëindiging van het onderzoek eind juli 2009 en zal op het NVMO congres 2009 worden gepresenteerd. Literatuur 1

Raamplan BaMa, Dr. M Mulder, Presentatie LMSO congres januari 2009

2

PA de Ruijter, J Biert en ECTH Tan. Retentie van kennis en vaardigheden in het Eerste Hulp onderwijs aan medisch studenten (Abstract NVMO Congres 2008)

Trefwoorden: vaardigheidsonderwijs

C

UMC St Radboud

(30,4%) alleen voor reanimatie. 36 (52,2%) Studenten zak-

Wijze van presentatie: wetenschappelijke paper Correspondentie-adres H.A.R. Biersteker UMC St Radboud Geert Grooteplein 15 6525 EZ Nijmegen E-mail: [email protected]

met de VAG cursus 22-30 maanden. De praktijktoets is gelijk aan voorgaande jaren en bestaat uit drie stations, te weten: 1) EHBO-situatie met simulatieslachtoffer, 2) Uitvoeren 3) Basale reanimatie volgens de richtlijnen van de Nederlandse Reanimatie Raad. Het stationsexamen werd (vanwege logistieke redenen) een week tevoren aangekondigd. Door een vragenlijst werd achterhaald op welke manieren de student zijn kennis/vaardigheden heeft onderhouden. Resultaten Van de studiegroep van 94 studenten zijn 69 geëxamineerd. 29 Studenten (42%) hebben aangegeven zich te


levensreddende handeling en aanleggen van een verband,

hebben voorbereid. Gemiddelde tijdsduur van voorbereiding bedroeg 26 minuten en bestond hoofdzakelijk uit het nalezen van het blokboek. Vijf studenten (7,2%) zijn geslaagd voor alle onderdelen. Zeven studenten (10,1%)

89

Donderdag 12 november, tussen 17.00-18.15 uur | Ruimte 530 | Sessie C4 Wetenschappelijke posters | Patientveiligheid, vaardighedenonderwijs

C4.1 Vroege klinische ervaringen: een onderzoek naar relaties tussen wat studenten willen leren, onderwijsdoelen en leerresultaten

10x zo grote kans om ook achteraf dit als belangrijkste

Helmich E, Derksen E, Prevoo M, Bolhuis S, Koop-

Conclusie en discussie

mans R

Het zich leren inleven in de patiënt is het belangrijkste

UMC St Radboud

formele onderwijsdoel van de verpleegstage. Dit komt

leerresultaat te formuleren. Voor de andere leerresultaten kon geen verband worden aangetoond met de vooraf genoemde leerdoelen.

overeen met wat studenten willen leren. Empathie en Probleemstelling

communicatie noemen studenten ook als belangrijkste uit-

Onderwijsdoelen worden meestal opgesteld door docen-

komst van de stage. Achteraf noemen studenten boven-

ten, maar ook studenten hebben verwachtingen en doe-

dien het reflecteren op eigen functioneren en het toekom-

len. Leren in de praktijk is vaak spontaan en informeel1 en

stig professioneel gedrag als belangrijke uitkomsten. Het

daarmee niet gemakkelijk te sturen. Eerder onderzoek2 liet

vooraf noemen van een leerdoel voorspelt slechts gedeel-

zien dat studenten tijdens een verpleegstage in het eerste

telijk wat studenten achteraf zeggen geleerd te hebben.

jaar vooral patiëntgebonden leerervaringen opdoen. Doel

Om de begeleiding tijdens vroege klinische stages te kun-

van ons onderzoek is om meer inzicht te krijgen in de rela-

nen verbeteren is het belangrijk inzicht te hebben in de

ties tussen formele onderwijsdoelen, leerdoelen die stu-

leerdoelen van studenten en de belangrijkste leerresulta-

denten zichzelf stellen en de door studenten aangegeven

ten, die niet altijd direct gerelateerd blijken te zijn aan de

leerresultaten.

leer- en onderwijsdoelen.

Methode

Referenties

Aan alle 347 eerstejaars studenten werd voor en na een

1. Eraut M. Studies in Continuing Education 2004;

verpleegstage van 4 weken een vragenlijst voorgelegd met 31 items gebaseerd op de formele onderwijsdoelen. Studenten beoordeelden beide keren hun eigen functione-

26(2):247-273. 2. Scavenius M. et al. Medical Education 2006; 40(10):1037-1044.

ren op een 5-punts schaal. Zij beantwoordden daarnaast de open vragen wat ze wilden leren (vooraf) en wat het

Trefwoorden: onderwijsdoel studenten, verpleegstage

belangrijkste was dat ze geleerd hadden (achteraf). Met de


data van de vragenlijst werd een factoranalyse uitgevoerd. De analyse van de open vragen was stapsgewijs: catego-


risering en codering door drie verschillende onderzoekers

Drs. E. Helmich

gevolgd door een logistische regressie analyse.

UMC St Radboud VPHG-117


Resultaten

Postbus 9101

De vragenlijst werd ingevuld door 316 studenten (respons

6500 HB Nijmegen

91%). De resultaten van de factoranalyse van de formele


onderwijsdoelen kwamen overeen met de categorisering van de antwoorden op de open vragen. De belangrijkste leerdoelen vooraf waren het leren communiceren met en zich inleven in patiënten (84%), zorgen voor patiënten (17%), kennismaking met de organisatie (18%), teamwork en professioneel gedrag (12%) en leren omgaan met emoties (15%). Nadien bleek communicatie met patiënten een belangrijk leerresultaat (76%) net als het reflecteren op eigen functioneren in een team (22%) en toekomstig professioneel gedrag (20%). Studenten die vooraf com-

90

municatie en empathie als leerdoel noemden hadden een


Papers Toetsing

Schuwirth LWT Universiteit Maastricht Probleemstelling Het is bekend dat indien meerkeuzevragen (MCQ) van goede kwaliteit gebruikt worden dat deze niet alleen geschikt zijn voor het toetsen van feitenkennis, maar ook voor het toetsen van het toepassen van kennis1. Verder is beschreven dat met toetsing het leergedrag te stimuleren is2. Jaar 1 en 2 van de studie Geneeskunde aan de Universiteit van Maastricht bestaan uit blokken van gemiddeld 6 weken die afgesloten worden met een eindtoets. Het merendeel van deze eindtoetsen bestaan uit MCQ. Uit programma evaluatie gegevens kwam naar voren dat studenten geneeskunde in jaar 1 en 2 van mening waren dat de eindtoets niet voldoende aansloot bij het onderwijs. Docenten vonden dat studenten (te) toetsgericht studeren

ken dan wanneer er alleen sprake is van MCQ. Daarnaast bleek dat studenten, ongeacht welke toetsvorm, zich bij de voorbereiding meer op ‘begrijpen’ richten dan op ‘feiten leren’. Discussie Toetsvormen hadden geen significant aantoonbare invloed op het leergedrag en voorbereiding op de toets. Percepties van studenten lieten geen voorkeur zien voor openvragen versus MCQ. Dit betekent dat de eindtoetsen in jaar 1 en 2 van de studie Geneeskunde in Maastricht op korte termijn niet (deels) zullen overgaan van MCQ naar openvragen. Vervolgonderzoek moet aantonen hoe toetsen anders ingericht kunnen worden om de gewenste effecten op leergedrag en voorbereiding op de toetsing te bereiken. Hiertoe kunnen we behalve van inhoud en vorm, ook gebruikmaken van programmering en regulering. Referenties 1

feature problems and examinations to assess clinical de-

en dat studenten weinig interesse hebben voor het leggen van relaties en verkrijgen van inzicht. Op basis hiervan werden de volgende onderzoeksvragen geformuleerd:

cision-making skills. Acad Med, 70(3), 194-201. 2

practice implications. Advances in Health Sciences Edu-

gedrag? • Wat is de perceptie van studenten over aansluiting van toetsing op het onderwijs? • Wat is de perceptie van studenten over toetsing in het algemeen? Methode Aan de hand van de Study Process Questionnaire van Biggs et al.3 werd het leergedrag van eerstejaarse studenten onderzocht in het eerste en tweede blok van het studiejaar 2008-2009 (n=311). De overige onderzoeksvragen werden onderzocht aan de hand van een vragenlijst (Likert scale 1-5) die afgenomen werd aan het einde van de toets bij dezelfde groep studenten. Resultaten Uit de resultaten kwam naar voren dat bij zowel een toets die bestaat uit een combinatie van MCQ en openvragen

Vleuten, C.P.M. v.d. (1996). The assessment of professional competence: Theoretical developments, research and

• Wat is de invloed van verschillende toetsvormen op leer• Hoe is de voorbereiding op de eindtoets?

Page, G., Bordage, G. & Allen, T. (1995). Developing key-

C

Verheggen M, Stalmeijer R, Pulles-Heintzberger CFM,

ten meer tijd aan het bijwerken en opnieuw maken van ta-

cation, 1, 41-67. 3

Biggs, J., Kember, D. & Leung, D.Y.P. (2001) The Revised Two Factor Study Process Questionnaire. British Journal of Educational Psychology, 71, 133 – 149.

Trefwoorden: toetsing, leergedrag Wijze van presentatie: paper Correspondentie-adres Dr. M.M. Verheggen Univerisiteit Maastricht O&O Postbus 616 6200 MD Maastricht E-mail: [email protected]


C5.1 De invloed van verschillende toetsvormen op leergedrag en voorbereiding op de toets

(toets eerste blok) als een toets die alleen bestaat uit MCQ (toets tweede blok) er meer sprake is van ‘deep approach learning’ dan van een ‘surface study approach’. Indien er sprake was van openvragen in de toets besteden studen-

91

Donderdag 12 november, tussen 17.00-18.15 uur | Ruimte 531 | Sessie C5 Papers | Toetsing

C5.2 Het testen van kennis, inzicht en toepassing: welke toetsvragen zijn het meest geschikt?

werd een combinatie van 3-, 4- of 5-keuzevragen en kort antwoord open vragen het meest geschikt gevonden (tweedejaars studenten 43,2%, zesdejaars studenten 39,7%, blokcoördinatoren 57,1%). Inzicht en toepassing

Visser DY, Bootsma AL, Cate ThJ ten

zouden het beste getoetst kunnen worden met kort ant-

Universiteit van Utrecht

woord open vragen en essay vragen (respectievelijk 21,2%, 34,0% en 25,7% en 14,4%, 24,8% en 25,7%) of

Probleemstelling

3-, 4- of 5-keuzevragen en kort antwoord open vragen

In 1999 is aan de faculteit geneeskunde van de Universiteit

(respectievelijk 15,3%, 9,2% en 28,6% en 22,0%, 18,4%

van Utrecht een nieuw curriculum ingevoerd: CRU’99. Een

en 17,1%). Deze resultaten sloten aan bij de uitkomst van

belangrijke karakteristiek van dit curriculum is, dat voor elk

het literatuuronderzoek.

studieonderdeel kennis-, inzichts- en toepassingsdoelstellingen zijn opgesteld. Deze doelstellingen geven aan wat

Discussie

de studenten moeten weten en kunnen aan het einde van

De respondenten bevestigden de suggestie uit de litera-

het desbetreffende studieonderdeel. Hierdoor weten stu-

tuur, dat bij de toetsing van geneeskundestudenten ge-

denten wat ze moeten leren en docenten wat ze moeten

bruik gemaakt zou moeten worden van verschillende

doceren. Kennis-, inzichts- en toepassingsdoelstellingen

soorten toetsvragen. Indien kennis getest wordt, hebben

vormen daarnaast een basis voor de toetsing. Bij de toet-

3-, 4- of 5-keuzevragen en kort antwoord open vragen de

sing van geneeskundestudenten wordt gebruik gemaakt

voorkeur. Bij het testen van inzicht en toepassing gaat de

van verschillende soorten toetsvragen, waarvan de meest

voorkeur uit naar een combinatie van 3-, 4- of 5-keuzevra-

gebruikte 2-keuzevragen, 3-, 4- of 5-keuzevragen, kort

gen, kort antwoord open vragen en essay vragen. De im-

antwoord open vragen en essay vragen zijn. In deze studie

plicaties hiervan zullen worden besproken.

is onderzocht, welke toetsvragen het meest geschikt zijn om kennis, inzicht en toepassing te toetsen, aangezien het

Trefwoorden: toetsing

essentieel is om de geschiktheid van toetsvragen voor het


beoordelen van deze kwaliteiten te weten om studenten adequaat hierop te kunnen toetsen.

Correspondentie-adres D.Y. Visser

Methode

Universiteit van Utrecht

Onder 272 tweedejaars en 300 zesdejaars CRU’99 stu-

Graaf Hendrikstraat 4

denten en 67 coördinatoren van onderwijsblokken binnen

2805 CK GOUDA

het CRU’99 werd een enquête gehouden, waarin hen


werd gevraagd, welke toetsvragen zij het meest geschikt vonden voor het toetsen van kennis, inzicht en toepassing. De antwoordmogelijkheden waren ‘2-keuzevragen’, ‘3-, Congresboek 2009 | NVMO

4- of 5-keuzevragen’, ‘kort antwoord open vragen’, ‘essay vragen’ en ‘ander soort toetsing’. Per vraag konden maximaal twee opties gekozen worden. Daarnaast is er een literatuuronderzoek uitgevoerd, waarbij in de databases PubMed en EMBASE en op de internetsites van verschillende medisch-onderwijskundige tijdschriften gestructureerd is gezocht naar artikelen, die relevant waren voor het beantwoorden van de onderzoeksvraag. Resultaten De responspercentages van de tweedejaars studenten, zesdejaars studenten en blokcoördinatoren waren respec-

92

tievelijk 43%, 47% en 52%. Voor het testen van kennis

C5.3 ProF; een systeem voor online feedback van landelijke voortgangstoetsen

werpen. Het systeem berekent bovendien een (korte termijn) prognose van de ontwikkeling van de student. Naast feedback over individuele studenten biedt het systeem de moge-

Timmermans I, Universiteit Maastricht

lijkheid voor docenten en staf om resultaten van de eigen

Donkers J, Universiteit Maastricht

studentenpopulatie, zowel momentaan als longitudinaal en

Peperkamp R, Universiteit Maastricht

voor de verschillende deelonderwerpen, te vergelijken met

Medema H, UMC Groningen

de populatie van de overige deelnemende faculteiten.

Cohen-Schotanus J, UMC Groningen Wenink ACG, LUMC

Discussie/implicaties voor de praktijk

Thoben A, UMC St Radboud

Het ProF systeem stelt de gebruiker in staat om op een een-

Muijtjens A, Universiteit Maastricht

voudige wijze beter gebruik te maken van de rijke bron aan informatie op het gebied van kennisgroei en de ontwikkeling

Probleemstelling

van competenties die voortgangstoetsing biedt. Sterktes en

Voortgangstoetsing, waarbij met regelmatige tussenpozen

zwaktes, zowel van individuele studenten als ook van stu-

de kennis van alle studenten gemeten wordt op het eindni-

dentpopulaties en onderwijsprogramma’s, kunnen hierdoor

veau van de opleiding, kan een belangrijk hulpmiddel zijn

tijdig gesignaleerd en indien nodig bijgestuurd worden.

bij de reflectie over gerealiseerde en gewenste vorderingen in de competentieontwikkeling tijdens een medische (of

Literatuur:

andere) opleiding. Gegevens over een periode van een

1

Muijtjens AM, Schuwirth LW, Cohen-Schotanus J, van der

aantal jaren en verschillende instellingen kunnen trends in

Vleuten CP. Differences in knowledge development ex-

kennisontwikkeling aan het licht brengen waaruit niet alleen

posed by multi-curricular progress test data. Adv Health Sci Educ Theory Pract. 2008. 13(5), 593-605.

conclusies kunnen trekken over hun prestaties en compe-

2

vanderVleuten CPM, Verwijnen GM, Wijnen WHFW.

De bevindingen van die reflectie kun-

Fifteen years of experience with progress testing in a pro-

nen dienen als basis voor verbetering van het leergedrag

blem-based learning curriculum. Medical Teacher. 1996

van een student, respectievelijk verbeteringen in het onder-

Jun;18(2):103-9

tentieontwikkeling.

1,2

C

individuele studenten en docenten maar ook faculteiten

wijsprogramma van de instelling. Hiervoor is het echter noodzakelijk dat de gegevens goed toegankelijk zijn.

Trefwoorden: toetsing, voortgangstoets Wijze van presentatie: paper

De geneeskundefaculteiten in Maastricht, Groningen,


Nijmegen en Leiden hebben de afgelopen twee jaar samen-

I. Timmermans

gewerkt in een project om de formatieve waarde van de


interfacultaire voortgangstoetsen te vergroten door ontwik-

Postbus 616

keling van een systeem dat met behulp van ICT inzichtelijke,

6200 MD Maastricht

vraaggestuurde, longitudinale feedback mogelijk maakt.


Resultaten Onlangs is het Progress test Feedback (ProF) systeem opgeleverd. Dit webgebaseerde systeem stelt studenten, docenten en staf van de deelnemende faculteiten in staat om online de resultaten van voortgangstoetsen in te zien. Het systeem levert de gebruiker gedetailleerde informatie over de individuele voortgang en stelt hem in staat om deze


Opzet

af te zetten tegen de voortgang van een achtergrondpopulatie. Het systeem toont zowel momentane toetsinformatie als de longitudinale ontwikkeling van de student. Daarbij kan worden ingezoomd op detailscores voor deelonder-

93

Donderdag 12 november, tussen 17.00-18.15 uur | Ruimte 531 | Sessie C5 Papers | Toetsing

C5.4 De kennisprogressie van de Leidse studenten Geneeskunde

Behalve de totaalscores op de gehele VGT werden ook de scores per groepen vakken geanalyseerd: basisvakken (anatomie, biochemie etc), klinische vakken (chirurgie, der-

Wenink ACG, Krommenhoek-van Es CT, Dekker FW

matologie etc), en gedragswetenschappelijke (en overige)

LUMC

vakken (epidemiologie, metamedica, psychologie & psychiatrie, sociale geneeskunde).

Achtergrond De Interuniversitaire Voortgangstoets (VGT) waaraan wordt

Resultaten

deelgenomen door de studenten van het UMCGroningen,

Het patroon van de kennisprogressie van de Leidse stu-

het UMCNijmegen, de Faculteit Geneeskunde van de

denten in 2007-2008 kwam overeen met dat van 2006-

UMaastricht en het Leids UMC, is een kennistoets die de

2007. In het eerste studiejaar werd een relatieve voor-

kennisontwikkeling van de studenten in de loop van de op-

sprong vastgesteld, die zich in latere jaren niet bleek te

leiding in kaart brengt. Ook is het mogelijk om de prestaties

handhaven. Vanaf het vijfde opleidingsjaar zette een rela-

van de verschillende studentenpopulaties met elkaar te

tieve achterstand in die in het zesde jaar duidelijker was.

vergelijken. Voor het jaar 2006-2007 werden de scores van

De eerder waargenomen achterstand in de klinische vak-

de Leidse studenten geanalyseerd, waarbij werd vastge-

ken in het vijfde en zesde jaar was aanzienlijk geringer, ter-

steld dat de kennis van de Leidse studenten vanaf het

wijl de voorsprong in het eerste jaar groter bleek dan deze

vierde studiejaar achterbleef bij die van de partners. Voort-

in 2006-2007 werd waargenomen. De achterstand was

zetting en detaillering van dit onderzoek is belangrijk omdat

relatief sterk voor de basisvakken (december ES 0.60) en

het richting kan geven aan verbetering van het curriculum.

de gedragswetenschappelijke vakken (februari ES 0.49). In het algemeen was het niveau van de Leidse scores hoger


94

Probleemstelling

dan in het voorgaande jaar. Relatieve positieve uitschieters

Hoe is de kennisprogressie van de Leidse studenten in ver-

in de preklinische jaren konden in verband worden ge-

gelijking met de studenten van de partners in de VGT? Kan

bracht met direct voorafgaand blokonderwijs, dalende

de kennisprogressie worden gebruikt bij curriculumverbe-

scores in de klinische fase worden niet door het curriculum

teringen?

verhelderd.

Methode

Conclusie

De VGTs van 2007-2008 werden geanalyseerd en vergele-

Hoewel de relatieve voorsprong in het eerste opleidingsjaar

ken met de waarnemingen over 2006-2007. Na het bereke-

niet tot aan het eind van de opleiding werd volgehouden,

nen van de gemiddelde scores van de verschillende part-

hebben alle zes de jaren hoger gepresteerd dan in het

ners werd vastgesteld of er significante verschillen waren

voorafgaande jaar. Het feit dat blokonderwijs een positieve

(onafhankelijke t-test, tweezijdig, p <0.05) in de totaalscores

invloed heeft op daarop volgende VGTs wijst op het belang

van de verschillende studiejaren van het LUMC ten opzichte

van een herhaalde bestudering van deze studiestof in de

van die van de partners. Om de waarde van deze verschillen

klinische fase.

te kwantificeren werd de effect size (ES) gebruikt: Trefwoorden: toetsing, voortgangstoets Wijze van presentatie: paper M1: het gemiddelde van het LUMC,


M2 : het gemiddelde van de ‘rest’ gezamenlijk,

Dr. Mr. A.C.G. Wenink

sp: de gegroepeerde standaarddeviatie:

LUMC, Postbus 9600 2300 RC Leiden E-mail: [email protected]

Donderdag 12 november, tussen 17.00-18.15 uur | Ruimte 532 | Sessie C6 Papers

E-learning C6.1 Sluit de E-book reader aan bij het proces van ‘leren’ van de student?

boeken en syllabi. De reader sluit echter helemaal niet aan bij het proces van studeren op de studieplek. De studenten gaven duidelijk aan op die momenten in meerdere bronnen

Jong PGM de, Kies DA, Bolk JH

te werken, en dus leggen ze graag diverse boeken naast

LUMC

elkaar open. De E-book reader is hiervoor niet goed geschikt. Daarnaast is de notitiefunctie nog lang niet voldoen-

Probleemstelling

de om studieaantekeningen te vervangen.

Al enige jaren bestaat de trend om steeds meer documenten digitaal op te slaan, maar het lezen ervan vanaf een

Conclusie

computerbeeldscherm heeft toch zo zijn nadelen. Als ant-

Ondanks het feit dat de E-book readers steeds meer

woord hierop zijn de E-book readers ontwikkeld, handza-

kunnen en prima geschikt zijn voor het lezen van digitale

me apparaten die gebruik maken van een nieuwe scherm-

teksten, wees dit onderzoek uit dat het apparaat niet goed

technologie en speciaal bedoeld zijn voor het lezen van

aansluit bij de werkwijze van studenten tijdens ‘leren’. Het

tekst. In deze studie is onderzocht of de filosofie achter dit

is daarom op dit moment nog niet nuttig om de reader in te

apparaat naast lezen ook aansluit bij ‘leren’ en of deze ap-

zetten in het onderwijs.

paraten daarom nuttig kunnen zijn in onderwijs. Trefwoorden: E-learning Methode


een complete onderwijsgroep in het derdejaars onderwijs-


blok Borst van de opleiding Geneeskunde in Leiden. In de

Dr. Ir. P.G.M. de Jong

laatste week van het blok is het gebruik van de reader

LUMC

geëvalueerd met een focusgroepgesprek en een enquête.

Kamer V7-26

De enquête bevatte 109 vragen over de mate en wijze van

Postbus 9600

gebruik, technische aspecten en de gebruikte documen-

2300 RC Leiden

ten. Na afloop van het blok zijn de readers weer ingeno-


C

In het onderzoek zijn 15 E-book readers uitgeleend aan

men. In dit onderzoek zijn zowel de eigen onderwijsmaterialen als ook de relevante hoofdstukken uit commerciële studieboeken aangeboden. Resultaten De enquête werd geretourneerd door 14 van de 15 deelnemende studenten. Uit de antwoorden bleek dat de E-book reader naar ongeveer de helft van de onderwijsmomenten intensiever werd gebruikt. Op een 5 punt Likert schaal (ontevreden - tevreden) scoorden de aspecten leesbaarheid (gem. 4,28), gewicht (gem. 4,5) en formaat (gem. 4,14) goed en de aspecten batterijduur (gem. 2,0), notitiefunctie (gem. 1,82) en de bladersnelheid (gem. 1,64) slecht. Het lezen van een tekst vanaf de reader wordt als prettiger ervaren dan lezen vanaf een computerscherm (gem. 4,07), maar minder prettig dan lezen uit een boek (gem. 2,07). Het lezen vanuit een boek blijft favoriet (gem. 4,86).


werd meegebracht maar tijdens het werkgroeponderwijs

In het focusgroepgesprek gaven de studenten aan dat de E-book reader heel goed aansluit bij de mobiliteit van studenten. Tijdens reizen werd hij gebruikt voor studeren uit

95

Donderdag 12 november, tussen 17.00-18.15 uur | Ruimte 532 | Sessie C6 Papers | E-learning

C6.2 Beoordeling van een beoordelingsprocedure voor E learning

modules geheel of gedeeltelijk beoordeeld. De overeenstemming tussen de beoordelingen is 82%, 63%, 76% en 84% voor de vier verschillende vragen met een waarde

Bloemendaal PM, LUMC

voor Cohen’s kappa (mate van overeenstemming) van res-

Eggermont S, LUMC

pectievelijk 0.43, 0.07, 0.20 en 0.04. Bij de afgekeurde

Baalen JM van, LUMC

modules was de mate van overeenstemming hierover 62%

Goris J, UMC Groningen

met een kappa van 0.24.

Vries Robbé PF de, UMC St Radboud Conclusie Inleiding

Het organiseren van beoordeling van een E-learning mo-

Binnen het samenwerkingsproject PASTEL, waaraan 3 ver-

dule door twee inhoudelijk beoordelaars is een moeizaam

schillende nascholingsinstituten van de universiteiten van

proces. De beoordeling zou veel efficiënter verlopen als

Leiden, Nijmegen en Groningen meewerkten, is een beoor-

één inhoudelijk beoordelaar ook tot een betrouwbaar oor-

delingsprocedure ontwikkeld voor de kwalitatieve beoorde-

deel zou komen. De mate van overeenstemming van de

ling van E-learning modules. Deze procedure bestaat uit

door ons ontwikkelde methode voor de inhoudelijke beoor-

een medisch inhoudelijke en een onderwijskundige beoor-

deling van E learning vertoont een redelijke overeenstem-

deling. Voor de medisch inhoudelijke beoordeling is een

ming tussen twee beoordelaars (gemiddeld 76%) met re-

formulier ontwikkeld dat door twee verschillende onafhan-

delijke kappa’s. In een aantal gevallen lijken de kappa’s

kelijke medisch specialisten wordt ingevuld. Het onderwijs-

laag terwijl het percentage van overeenstemming vrij hoog

kundig formulier wordt door één beoordelaar ingevuld.

is. Dit wordt veroorzaakt door een scheve verdeling in de beoordeling. Op basis van de resultaten kan worden ge-

Probleemstelling

concludeerd dat er voor een betrouwbare medisch inhou-

Onderdeel van de beoordelingsprocedure is het samen-

delijk beoordeling van een E-learning module twee beoor-

voegen van de inhoudelijke en onderwijskundige beoorde-

delaars nodig zijn. De beoordeling door één inhoudelijk

lingen. Hierbij wordt bepaald of de betreffende E learning

beoordelaar is niet betrouwbaar genoeg

module een kwaliteitsstempel verdient binnen de portal MedischOnderwijs.nl. De vraag rees bij het projectteam of

Trefwoorden: e-learning

de beoordelingsprocedure betrouwbaar genoeg is, om het


aantal inhoudelijk beoordelaars te reduceren tot één persoon. Dit zou het organiseren van E-learning beoordelin-


gen aanzienlijk vergemakkelijken. Daarom is onderzocht

Drs. P.M. Bloemendaal

hoe groot de overeenstemming is tussen twee inhoudelijke

LUMC

beoordelingen van één E learning module?

K6-R Postbus 9600


Methode

2300 RC Leiden

Om deze vraag te beantwoorden zijn de ingevulde formulie-


ren van de medisch inhoudelijke beoordelingen door specialisten onderling vergeleken. Hierbij zijn de verschillende onderdelen van de formulieren apart geanalyseerd. De mate van overeenstemming per vraag kan worden bepaald door het percentage te berekenen van alle beoordelingen van de E learning modules waarbij beide specialisten hetzelfde antwoord geven. Het betrouwbaarheidsinterval van dit percentage wordt weergegeven door de Cohen’s kappa. Resultaten Het onderzoek is uitgevoerd gedurende de looptijd van het

96

project in 2007 en 2008. Totaal zijn er 109 E learning

C6.3 Ortello voor bijscholing van radiotherapeutisch laboranten

de verwachtingen. Uit gesprekken met gebruikers blijkt dat zij wel enthousiast zijn over de inhoud. Mogelijk speelt de angst om op aantoonbare hiaten in de kennis te stuiten hier

Eggermont S, Bloemendaal PM, Warmerdam AM

een rol. De projectgroep speelt hierop in door de inzet van

LUMC

E-learning beter te integreren in het bestaande onderwijsprogramma. In de loop van 2009 zullen de gebruikersresul-

Probleemstelling

taten geanalyseerd worden om de algemene kennishiaten

Binnen het vakgebied van de radiotherapie heeft de laatste

op te sporen. Het E-learning pakket zal worden uitgebreid,

jaren, naast een snelle ontwikkeling van nieuwe technie-

zodat ook deze hiaten met zelfstudie via Internet gevuld

ken, een verschuiving plaatsgevonden van taken van de

kunnen worden. In de laatste maanden is het gebruik van

radiotherapeut naar de radiotherapeutisch laborant. Hier-

Ortello duidelijk toegenomen, enerzijds door groei van het

door ontstond de vraag naar laagdrempelige scholing voor

aantal potentiële gebruikers, doordat nieuwe instituten zich

radiotherapeutisch laboranten. Om aan deze vraag te kun-

hebben aangesloten, anderzijds door toename van het ge-

nen voldoen werd in 2007 een samenwerkingsproject ge-

bruik door de instituten van de projectgroep, mogelijk dui-

start tussen het Nederlands Kanker Instituut/AvL, het Leids

dend op toegenomen acceptatie van deze vorm van scho-

Universitair Medisch Centrum, het Academisch Medisch

ling. De samenwerking om consensus over de inhoud te

Centrum en het Universitair Medisch Centrum Utrecht. Dit

bereiken lijkt geslaagd en heeft een aanzuigende werking

resulteerde in 2008 in de lancering van het E-learning

gehad, gezien het gebruik van de producten door andere

platform ‘Onderlinge RadioTherapeutische Elektronische

radiotherapie afdelingen in Nederland.

LeerOmgeving’ (Ortello) op Internet www.ortello.nl. Trefwoorden: e-learning, radiotherapie Methode


los te maken van de ingeslepen werkwijze en visie van het


eigen instituut. Vooraf wordt consensus over de inhoud be-

S. Eggermont

reikt, met het doel onderwijs te ontwikkelen om de alge-

LUMC

mene kennis en inzichten te verdiepen, die niet afdelings-

Postbus 9600

specifiek zijn. Voor Ortello werden twaalf interactieve

Postzone K6-R

patiëntencasus ontwikkeld in een nieuwe E-learning omge-

2300 RC Leiden

ving, Master PRO, en een viertal toetsen en serious games.


C

De keuze voor samenwerking is gemaakt om laboranten

Master PRO biedt de auteur de mogelijkheid om diverse interacties, zoals multiple choice- en aanwijsvragen, aan informatieve pagina’s te koppelen.

In de 15 maanden sinds Ortello werd gelanceerd (periode: 1-1-2008 t/m 31-3-2009) maakten 44 radiotherapeutisch laboranten uit 12 verschillende instituten hiervan gebruik. Dit resulteerde in 987 E-learning onderwijsmomenten (22,43 per gebruiker), waarvan 482 (48,83 %) in de laatste 3 maanden. In totaal werd 15.686 minuten Online gestudeerd, een studieduur van 5,94 uur per gebruiker, met een gemiddelde studietijd van 15,89 minuten per sessie. In de loop van 2008 hebben zich 7 andere instituten bij Ortello


Resultaten

aangesloten en maken structureel gebruik van het platform. Discussie Het eerste jaar is het gebruik van Ortello achtergebleven bij

97

Donderdag 12 november, tussen 17.00-18.15 uur | Ruimte 532 | Sessie C6 Papers | E-learning

C6.4 Verwerf je meer inzicht in pathofysiologie en werkingsmechanismen van geneesmiddelen via statische figuren of animaties?

vragen was gelijkwaardig. Studenten, die geen TRC gedaan hebben, scoren significant slechter op dezelfde vragen. Conclusie

Dubois EA, LUMC

Uit deze pilot blijkt dat de grotere tijdsinvestering in de ge-

Gosselink MJ, LUMC

animeerde studiestof het inzicht niet vergroot: de tenta-

Franson KL, Centre for Human Drug Research

menvragen over beide onderwerpen, geanimeerd en statisch, worden even goed gemaakt.

Inleiding Probleemstelling

Discussie

Binnen de e-learning worden continu nieuwe technologie-

In eerste instantie vormen de onderzoeksresultaten geen

en voor multimedia ontwikkeld, waaronder animaties. Intu-

aanleiding om meer animaties van ingewikkelde onderwer-

itief zou men veronderstellen, dat animaties meer inzicht

pen te ontwikkelen. Inhoudelijk is het onderwerp depessie

geven bij het leren dan statische figuren, maar uit literatuur

vermoedelijk lastiger dan angststoornissen. Mogelijk is de

(vaak simpele en anatomische animaties) komt echter geen

grotere tijdsinvestering in het bekijken van de animaties no-

meerwaarde naar voren . In deze pilot is bekeken of stu-

dig om een even goed begrip te ontwikkelen van het on-

denten m.b.v. animaties over ingewikkelde mechanismen

derwerp depressie versus angststoornissen.

1

meer inzicht verwerven dan met statische figuren. Literatuur: Opzet

1.

Tunuguntla R, Rodriguez O, Ruiz JG, Qadri SS, Mintzer

In het 3 jaars blok Psychiatrische Stoornissen wordt infor-

MJ, van Zuilen, MH, Roos BA. 2008. Computer-based

matie over pathofysiologische mechanismen en de werking

animations and static graphics as medical student aids in

van medicijnen aangeboden via het e-learning programma

learning home safety assessment: a randomized control-

e

led trial. Med. Teach. 30: 815–817.

TRC Pharmacology Database. Uit eerder onderzoek is bekend, dat TRC-zelfstudie leidt tot betere prestaties op het

2.

Franson KL, Dubois EA, de Kam ML, Cohen AF. 2008.

tentamen2. Voor het ziektebeeld depressie werden anima-

Measuring learning from the TRC pharmacology E-Lear-

ties geplaatst aangaande de pathofysiologie en werkings-

ning program. Br J Clin Pharmacol. 66:1;135–141.

mechanismen van de geneesmiddelen daarbij; voor angststoornissen werden de gebruikelijke statische figuren

Trefwoorden: e-learning, evaluatie, preklinisch onderwijs

gebruikt. De animaties werden in Flash® gemaakt in dezelf-

geneeskunde

de TRC symbolentaal gemaakt als de statische figuren. Bin-


nen het programma werden verschillende gegevens rondom


het gebruik gelogd (aantal hits, tijdsduur). Op het tentamen


werden 2 MC-vragen gesteld over de pathofysiologie en

Dr. E.A. Dubois

werking van geneesmiddelen van de 2 verschillende ziekte-

LUMC, Directoraat Onderwijs & Opleidingen

beelden. De scores en vragen werden geanalyseerd.

Onderwijs Expertise Centrum Postzone V7

Resultaten

Postbus 9600

127 studenten (44%) van de 289 studenten die deelnamen

2300 RC Leiden

aan het tentamen hebben zowel de TRC onderdelen aan-


gaande depressie als aangaande angst bestudeerd. Het aantal hits op beide onderwerpen was niet significant verschillend. De geanimeerde onderwerpen werden echter ruim 2x zo lang bestudeerd. De TRC-module als geheel werd als “leerzaam” ervaren (3.6 op Likert-schaal). De score op de vraag over het geanimeerde onderwerp (p-waarde 0,64 ± 0.04) verschilde niet van die van het statische onder-

98

werp (p-waarde 0,65 ± 0.04). De p- en rit-waarde van de


Rondetafelsessie Co-schappen C7.1 Kansen en bedreigingen van het co-assistentenonderwijs

3. Inleiding over het belang van goed co-assistentenonderwijs waarbij ingegaan wordt op praktische aspecten (15 min.): • Hoe ga je om met (eventuele) weerstanden?

Ponssen HH, Ridder JMM van de Albert Schweitzer ziekenhuis, Dordrecht

• Hoe zorg je dat het onderwijs prioriteit krijgt in relatie tot de andere klinische werkzaamheden? 4. Uitwisselen van ideeën en ervaringen met de aanwezi-

Thema

gen over hoe het co-assistenten onderwijs gegeven kan

Elk opleidingsziekenhuis heeft de morele en de maat-

worden en dan met name over welke vormen goed wer-

schappelijke verplichting het co-assistenonderwijs “super-

ken. De geformuleerde vragen in de inleiding zijn enigs-

goed” te maken, en elke arts speelt daar dus een belangrijke rol in. Co-assistenten zijn de toekomstige collega’s en

zins richtinggevend. (30 min.) 5. Samenvatting en afsluiting. (10 min.)

de artsen van straks. Het verzorgen van goed co-assistentenonderwijs, waarbij een fundament voor de basis- en

Maximaal aantal deelnemers: 24 personen

vervolgopleiding gelegd wordt, kan alleen als je het ziet als “topsport”. Echter, daaraan ontbreekt het vaak. Co-assis-

Trefwoord: co-schappen, kwaliteit

tenten zien wat patiënten, zoeken informatie in de biblio-

Wijze van presentatie: Rondetafelsessie

visite, en dat is het dan. Een topsportbenadering zou kun-


nen betekenen dagelijks 2 x 2 uur interactief co-assistent-

H.H. Ponssen

specifiek onderwijs vijf dagen per week acht weken lang.

Albert Schweitzer Ziekenhuis

Waarom wordt het geld dat een instelling ontvangt voor

Postbus 444

co-assistenten niet helemaal in het onderwijs gestoken?

3300 AK Dordrecht

Wat zou er gebeuren als we dat zouden doen? Hoe komt


C

theek, wonen praatjes bij, krijgen af en toe een vraag bij de

het dat we dat niet doen? Pittige visitaties zijn er voor de vervolgopleidingen, maar zou dat voor het co-assistenten onderwijs ook niet nodig zijn? Met name aan de opleiderskant zou de lat hoger gelegd kunnen worden. Doel Het doel van deze rondetafelsessie is met elkaar na te denken over de vraagstelling: Waarom trainen we deze toekomstige artsen niet als topsporters in plaats van binnen een sfeer van maximale vrijblijvendheid? Daarnaast willen we van elkaar leren over het organiseren van co-assistenhet co-assistentenonderwijs in het perifere ziekenhuis, beter, effectiever en ook leuker te maken. Doelgroep Co-assistenten, co-assistentenopleiders, co-schapcoördinatoren, stafleden en onderwijskundigen. Opzet: 1. Voorstellen van de aanwezigen en inventarisatie van hun


tenonderwijs, het uitwisselen van tips en suggesties om

betrekking op het onderwerp. (10 min.) 2. Inventarisatie van positieve en negatieve ervaringen met het co-assistentenonderwijs, zowel vanuit het perspectief van de co-assistent als de onderwijsgevende. (10 min.)

99


Workshop Curriculumontwikkeling, evidence based onderwijs C8.1 Evidence based onderwijs ontwikkelen: onderzoek vertalen naar de eigen praktijk

toegepast op de diverse onderwijssituaties van de deelne-

Norbart AF, Vink S, Mansvelder-Longayroux D


mers.

LUMC Trefwoorden: curriculumontwikkeling, evidence based Thema

onderwijs

Evidence based medicine in de patiëntenzorg is gemeen-


goed. In de opleidingen komt er steeds meer aandacht voor evidence based onderwijs. Vorig jaar heeft de Onder-


wijsraad een pleidooi gehouden om meer gebruik te

Drs. A.F. Norbart

maken van evidentie bij het ontwikkelen van onderwijs.

LUMC

Onderwijs maken voor en door academici mag in ieder

Postzone VO-P

geval veronderstellen dat er keuzes worden gemaakt die

Postbus 9600

gebaseerd zijn op onderwijskundige empirische evidentie.

2300 RC Leiden

Deze evidentie is echter vaak verkregen in een specifieke


context die kan verschillen van de eigen opleiding. Het is dan ook de kunst om zelf de vertaalslag te maken van de bevindingen naar de eigen context. Een methode die in de ene context enorme effecten laat zien, kan in een andere context enorme weerzin oproepen en daarmee totaal geen effect hebben. Enkele onderzochte onderwijskundige thema’s die we onder de loep nemen zijn: • Het gebruik van concept-maps, onderzoek van Nesbit uit 2006; • De rol van biomedische kennis bij het oplossen van klinische problemen, onderzoek van Woods e.a. uit 2005; • Klinisch redeneren: analytische en non-analytische benadering, onderzoek van o.a. K.W. Eva uit 2004; • De rol van voorkennis, onderzoek van P.J. Feltovich e.a. uit 1993 Doel Doel van deze workshop is om de deelnemers handvatten te bieden om bevindingen uit onderwijskundig onderzoek Congresboek 2009 | NVMO

te gebruiken bij het ontwikkelen van onderwijs voor de eigen opleiding. Doelgroep Iedereen die betrokken is bij het ontwikkelen van onderwijs. Opzet workshop Bevindingen uit onderwijskundig onderzoek rond een aantal onderwerpen vormen het uitgangspunt van deze workshop. De onderwerpen worden kort toegelicht, waarna de deelnemers een onderwerp kiezen dat ze willen toepassen in hun eigen onderwijs. Op basis van deze keuze worden

100

groepen gevormd en wordt het onderwijskundig onderwerp


Cowerkplekleren, feedback aan docenten C9.1 De inzet van het Cognitive Apprenticeship Model tijdens werkplekleren

kaart te brengen. Aan de hand van casusmateriaal zal de meerwaarde van het model voor het leren van de student op de werkplek en de zinvolheid van feedback voor de

BoerboomTBB, Universiteit Utrecht

klinisch begeleider bediscussieerd worden.

Stalmeijer RE, Universiteit Maastricht Opbrengst workshop Thema

Inzicht in persoonlijke sterktes en verbeterpunten voor de

Leren op de werkplek speelt een belangrijke rol binnen

klinische onderwijspraktijk gebaseerd op het Cognitive

(dier)geneeskunde opleidingen. Het authentieke karakter

Apprenticeship Model. De mogelijkheid om het Cognitive

van deze leeromgeving helpt studenten hun eerder opge-

Apprenticeship Model in de eigen situatie toe te passen.

dane kennis met de praktijk te integreren. Door actieve participatie in de patiëntenzorg leren de studenten naast

Maximum aantal deelnemers 15

praktische vaardigheden ook cognitieve vaardigheden zoals het afnemen van anamneses en klinisch redeneren. De

Trefwoorden: werkplek-leren, feedback aan docenten

rol van de (dieren)arts binnen deze omgeving is cruciaal.


We gaan er vanuit dat deze (dieren)artsen 100% zijn voorbereid op hun taken in de patiëntenzorg. Geldt dit echter


ook voor hun taken in het onderwijs?

Drs. T.B.B. Boerboom

Doel

Faculteit Diergeneeskunde

Het doel van deze workshop is het aanreiken van enige

Yalelaan 1

kennis en vaardigheden om met behulp van het Cognitive

3584CL Utrecht

Apprenticeship Model het onderwijs op de werkplek te ver-


C

Universiteit Utrecht

beteren. Het Cognitive Apprenticeship Model kenmerkt zich door een zestal doceeractiviteiten (modelling, coaching, scaffolding, articulatie, reflectie, exploratie) gericht op een meer cognitieve benadering tot het aloude leermeester/gezel model (traditional apprenticeship). Daarnaast wordt er aandacht besteed aan het creëren van een veilige leeromgeving. Tijdens deze workshop zal worden ingegaan op de wijze waarop dit model gebruikt kan worden om klinisch begeleiders van feedback te voorzien over hun functioneren om daarmee een bijdrage te leveren aan

Doelgroep Deze workshop richt zich op docenten met een taak als werkplekbegeleider in de klinische fase van medische opleidingen, evenals tutoren en/of beleidsmedewerkers met als taak de professionalisering van deze werkplekbegeleiders. Opzet workshop Tijdens deze workshop zal het Cognitive Apprenticeship Model nader worden toegelicht. Vervolgens gaan de deel-


docentprofessionalisering.

nemers met het model aan de slag om te onderzoeken in hoeverre hun klinische onderwijspraktijk overeenkomt met de verschillende doceerkwaliteiten uit het Cognitive Apprenticeship Model en om sterke en verbeterpunten in

101


Rondetafelsessie Accreditatie, vervolgopleiding onderwijs C10.1 Master in Specialistische Geneeskunde: Het proces naar de formele erkenning en academisering van de opleiding tot artsspecialist in Vlaanderen (België)

afstudeerrichtingen (alfabetisch gaande van anesthesie-reanimatie tot en met urologie) werden voorzien. Het doorlopen van het gehele onderwijsprogramma is goed voor een totaal van 120 studiepunten (SP). Voor alle 30 afstudeerrichtingen werd een onderwijsprogramma opgesteld dat het

Verbinnen R, Vrije Universiteit Brussel

best kan worden voorgesteld met een matrix. We onder-

Blieck L, KU Leuven

scheiden 4 rollen (medicus - 48 SP, wetenschapper - 24 SP,

Backer W De, Universiteit Antwerpen

communicator - 9 SP en manager 9 SP) uitgezet naar 3

Derks T, Vrije Universiteit Brussel

niveau’s (specialiteitoverschrijdend met kerncompetenties

Matthys D, Universiteit Gent

voor alle disciplines - 18 SP, basisopleiding met meer nadruk

Peeraer G, Universiteit Antwerpen

op beroep - 36 SP, disciplinespecifiek per afstudeerrichting

Peetermans W, KU Leuven

- 36 SP). Dit geheel wordt steeds afgesloten met een mas-

Raeymaekers J, KU Leuven

terproef (30 SP) waarbinnen de kennis, vaardigheden en at-

Barel M Van, Universiteit Antwerpen

titude aangeleerd binnen de vier rollen en de drie niveau’s

Vandenberghe P, Universiteit Gent

worden geïntegreerd. Op die manier doorloopt de Arts-

Velkeniers B, Vrije Universiteit Brussel

specialist in Opleiding(ASO) 17 opleidingsonderdelen en een masterproef per afstudeerrichting die op een flexibele ma-

Thema

nier kunnen worden opgenomen over een periode variërend

Tot op heden worden arts-specialisten in Vlaanderen ge-

van 4 tot 6 jaren (of de duur van de huidige specialisatietijd).

vormd binnen Universitaire Ziekenhuizen of daarmee verbonden ziekenhuizen en is de opleiding voornamelijk beroepsmatig georganiseerd. Om te komen tot een (meer) formele en (meer) academische opleiding tot arts-specialist startten de opleidingsverantwoordelijken van de Vlaamse medische faculteiten met de voorbereidingen van een opleiding tot arts-specialist die bovendien ingepast kan worden binnen de Bachelor-Master structuur. In december 2008 werd de aanvraag tot Toets Nieuwe Opleiding (TNO) aan het Nederlands-Vlaams AcrediteringsOrgaan (NVAO) bezorgd en einde april 2009 volgde de Visitatie. Doel Deze rondetafel beoogt zowel de deelnemers te informeren over het onderwijsprogramma dat werd uitgewerkt in het kader van de Master in de Specialistische Geneeskunde in Congresboek 2009 | NVMO

102

Vlaanderen als een inventarisatie te maken van ideeën, bedenkingen, commentaar en kritieken vanuit de deelnemende groep. Er zal worden uiteengezet waarom een aanvraag van nieuwe opleiding bij de NVAO is ingediend, hoe we po-

Doelgroep Postgraduaatstudenten, opleidingsverantwoordelijken, docenten, bestuurders van beroepsverenigingen, beleidsmakers en onderwijskundigen. Opzet De

rondetafelsessie

zal

worden ingeleid met een presentatie van de hierboven geschetste matrix (15’). Vervolgens wordt de deelnemers gevraagd deel te nemen aan een rondetafelgesprek over volgende topics: opbouw programma, haalbaarheid qua studiebelasting, meerwaarde van academisering (50’). Tot slot zullen de conclusies van deze rondetafelsessie worden samengevat (10’). Maximum aantal deelnemers : 30

gen te komen tot een formele en academische opleiding tot

Trefwoorden: accreditatie, vervolgopleiding

arts-specialist naast de beroepsopleiding voor afgestudeer-

Wijze van presentatie: rondetafesessie

den met een diploma Master in de Geneeskunde. De opleiding zal de adequate kennis en vaardigheden bijbrengen


binnen een specifiek specialistisch vakgebied en levert een

Dr. R. Verbinnen

klinisch competente medische specialist af. Een verregaan-

Vrije Universiteit Brussel

de interuniversitaire samenwerking binnen de Vlaamse

Laarbeeklaan 103

Interuniversitaire Raad (zgn. VLIR-werkgroep) leidde tot een

1090 Brussel België

overzichtelijk en gestructureerd kader waarbinnen er 30



Symposium werkgroep NVMO Communicatie onderwijs C11.1 Nieuwe ontwikkelingen in het medisch onderwijs’

senteerd en toegelicht. Na elke presentatie volgt een korte vragen- en discussieronde. Aantal presentaties maximaal 5. Aan het eind van de bijeenkomst is er minimaal 10 minu-

Weel-Baumgarten EM van, UMC St Radboud

ten over voor een algemene discussie.

Bonke B, Erasmus MC Kreeke JJS van de, VU Medisch Centrum

Maximum aantal deelnemers: 30-35

Fabriek M, AMC Grosfeld FJM, UMC Utrecht

Trefwoorden: communicatie

Dijk S van, LUMC


Meijer JAA, LUMC Dalen J van, Skillslab


Veening EP, UMC Groningen

Dr. E.M. van Weel-Baumgarten

Bazelmans HM, UMC St Radboud

UMC St Radboud

Werkgroep NVMO communicatieonderwijs

HAG 117 Postbus 9101

Thema

6500 HB Nijmegen

Het onderwijs in communicatie en consultvoering is de


laatste decennia sterk in ontwikkeling en verandert voortdurend. Dat betreft zowel de inhoud als de werkvormen en niet alleen de basiscurricula geneeskunde maar ook vervolgopleidingen en allerlei andere medische en paramedische opleidingen. Het is daarom moeilijk van alle ontwik-

C

kelingen op de hoogte te blijven. Doel Uitwisseling van nieuwe onderwijsontwikkelingen en ideeen, zowel rijp als groen Doelgroep Iedereen met belangstelling voor communicatie en consultvoering in het medisch onderwijs Opzet Korte presentaties gevolgd door discussie waarbij een de bedoeling dat belangstellenden zich tevoren voor dit symposium inschrijven. Bij de deelnemers wordt vervolgens schriftelijk geïnventariseerd welke nieuwe ontwikkelingen hebben plaatsgevonden in hun setting en of zij deze eventueel kort aan de hand van maximaal 3 PowerPoint dia’s zouden willen presenteren. De werkgroepleden voegen interessante nieuwe ontwikkelingen uit hun eigen faculteit hieraan toe. Door de werkgroepleden wordt uit alle ideeën een keuze gemaakt. De keuze wordt zo gemaakt


actieve bijdrage wordt verwacht van de deelnemers. Het is

dat een grote variatie aan nieuw onderwijs de revue zal passeren tijdens het symposium. De geselecteerde ontwikkelingen zullen kort door de betreffende deelnemers die daarvan tevoren op de hoogte zijn gesteld, worden gepre-

103


Workshop Competenties, samenwerken C12.1 Training in samenwerken in de opleiding tot basisarts

Opzet workshop De opzet van de workshop is als volgt: • Plaats en opzet van deze onderwijsvorm in het master-

Kuppeveld SMHF van, Peters A, Gurp PG van, Goor H van UMC St Radboud

curriculum Geneeskunde in Nijmegen • Uitvoeren van de samenwerkingsoefening met de aanwezigen • Nabespreken van de samenwerkingsoefening met de

Thema Samenwerken is een belangrijke competentie voor een arts. We zien dit terug in de CanMEDS (‘collaborator’), de drie dimensies van professioneel gedrag (‘omgaan met anderen’) en het Raamplan voor de opleiding tot basisarts. Samenwerken is een competentie, waarvan niet als vanzelfsprekend kan worden aangenomen dat een student deze

aanwezigen • Ervaringen met dit samenwerkingsonderwijs: evaluatiegegevens uit Nijmegen • Uitwisseling van ervaringen van de deelnemers met onderwijs op het gebied van samenwerken • Belangrijke aandachtspunten bij het opzetten van dit onderwijs

voldoende eigen maakt zonder er expliciet aandacht aan te besteden. In de masterfase van de opleiding Geneeskunde


in Nijmegen is ervoor gekozen om in de onderwijslijn Professioneel Gedrag dit onderwerp als een speciaal thema

Trefwoorden: competenties, samenwerken

aan bod te stellen. In twee verplichte bijeenkomsten van 4


uur voeren studenten oefeningen uit, waarbij ze intensief moeten samenwerken. Na afloop van de oefeningen wordt


het samenwerkingsproces in de oefening uitvoerig nabe-

Drs. S.M.H.F. van Kuppeveld

sproken onder begeleiding van docenten, die op dit gebied

UMC St Radboud

gespecialiseerd zijn. De bijeenkomsten, waarvan de ene

Postbus 9101

eind jaar 1 en de andere eind jaar 2 van de masterfase

6500 HB Nijmegen

plaatsvindt, verschillen qua complexiteit en benodigde inte-


gratie van vaardigheden op het gebied van samenwerken. In deze workshop wordt de plaats en de opzet van dit onderwijs op het gebied van samenwerken nader toegelicht en kunt u zelf deelnemen aan één van de samenwerkingsoefeningen, die de studenten uitvoeren: namelijk het vervaardigen van een ruimtelijk object uit bamboestokken en elastieken. Doel Congresboek 2009 | NVMO

De deelnemer is na het volgen van deze workshop bekend met paar vormen van samenwerkingsonderwijs en is in staat om een inschatting maken van de meerwaarde van dit onderwijs in de opleiding tot basisarts. Daarnaast kent hij/zij de belangrijkste aandachtspunten voor het opzetten van dit onderwijs. Doelgroep Docenten, onderwijskundigen, beleidsmedewerkers en studenten in de opleiding tot basisarts, in het bijzonder zij, die zich bezighouden met het onderwerp professionele ontwikkeling.

104

Donderdag 12 november, tussen 17.00-18.15 uur | Abdijzaal | Sessie C13

Symposium Vervolgopleiding C13.1 Werkgroep Vlaamse Interuniversitaire Raad

Trefwoorden: vervolgopleiding Wijze van presentatie: symposium

Heyning P van de Correspondentie-adres De vier Vlaamse universiteiten (uit Antwerpen, Brussel,

Werkgroep Vlaamse Interuniversitaire Raad

Gent en Leuven) hebben in 2008 besloten om een geza-

Universiteit Anrwerpen

menlijke aanvraag in te dienen bij de NVAO om een Master

Universiteitsplein 1, S2

in de Specialistische Geneeskunde op te starten. Inmid-

2610 Wilrijk België

dels heeft de NVAO een positief oordeel uitgesproken over deze opleiding. De Master in de Specialistische Geneeskunde is -net als de vervolgopleidingen elders- internationaal gericht en past door haar organisatie binnen de Bachelor-Master structuur. De opleiding start in Vlaanderen


C

vanaf september 2009.

105


Rondetafelsessie Internationalisering, vaardighedenonderwijs C14.1 ‘Strengthening skills training at 8 medical faculties in Vietnam’ Juni 2004 - mei 2009: 5 jaar ervaring vanuit verschillende perspectieven belicht.

van het vaardigheidsonderwijs (Marijke Kruithof) Na elke presentatie zal er kort gelegenheid gegeven worden tot het stellen van enkele vragen ter verduidelijking, terwijl de plenaire discussie zich vooral zal afspelen in het tweede deel van de sessie.

Kruithof MI, Brouwer EE, Bartholomeus PMTA Universiteit Maastricht


Van juni 2004 tot en met mei 2009 hebben verschillende

Trefwoorden: internationalisering, vaardighedenonderwijs

medewerkers van het Skillslab Geneeskunde van de


Universiteit Maastricht bijgedragen aan het opzetten van vaardigheidsonderwijs en het inrichten van de daartoe


benodigde trainingsfaciliteiten aan 8 medische faculteiten

Drs. M.I. Kruithof

in Vietnam. Dit project werd gefinancierd door NUFFIC


(Netherlands Organisation for International Cooperation in

Postbus 616

Higher Education) en gecoördineerd vanuit MUNDO

6200 MD Maastricht

(Maastricht University Centre for International Cooperation


in Academic Development). Het feit dat het in dit project gelukt is om 8 zeer uiteenlopende faculteiten, verspreid over het hele land op flexibele en creatieve wijze met elkaar te laten samenwerken, kan als voorbeeld dienen voor soortgelijke projecten in andere landen. Maar hopelijk kan er ook lering uit getrokken worden voor (nog) betere samenwerking in eigen land. Aan de andere kant is het proces ook zeker niet altijd even probleemloos verlopen en kan ook hiervan geleerd worden hoe zaken in de toekomst anders en beter georganiseerd zouden kunnen worden. Door middel van deze rondetafelsessie hopen wij onze ervaringen te delen met docenten en studenten die geinteresseerd zijn in en/of ervaring hebben met dit soort projecten om gezamenlijk te komen tot een aantal aanbevelingen voor de toekomst. Daarbij zal de inbreng vanuit soortgelijke ervaCongresboek 2009 | NVMO

ringen zeer op prijs gesteld worden, maar ook een ‘frisse kijk’ vanuit minder ervaren deelnemers kan helpen om bepaalde discussiepunten in een ander perspectief te plaatsen. Om een aanzet te geven voor de gezamenlijke discussie zullen de drie auteurs eerst hun eigen ervaringen met dit project kort beschrijven vanuit drie verschillende perspectieven: 1. Algemeen overzicht van het proces en de belangrijkste resultaten (Pie Bartholomeus) 2. Eerste ervaringen van studenten met vaardigheidsonderwijs (Emmaline Brouwer)

106

3. Ontwikkeling van lokale materialen ter ondersteuning


Workshop Vervolgopleiding C15.1 Bevordering van levenslang leren en ontwikkelen door individuele ‘appraisal and assessment’ van medische professionals

Trefwoorden: vervolgopleiding

Ridder JMM van de, So RKL



Drs. J.M.M. van de Ridder


Albert Schweitzer Ziekenhuis Thema

Postbus 444

Appraisal en assessment (A&A) is een breed kwaliteitsin-

3300 AK Dordrecht

strument voor en door medisch specialisten. De Orde van


Medisch Specialisten beveelt in het kader van het landelijke project “Individuele evaluatie Functioneren Medisch Specialist (IFMS)” deze ‘appraisal en assessment’ methodiek van harte aan. Concreet gaat het hierbij om zelfreflectie en om 360-graden feedback organisatiebreed, waarbij de zeven CanMEDS-competenties centraal staan. Einddoel is het continue verbeteren van de kwaliteit van het medisch handelen/ professionaliteit met aandacht voor persoonlijke ontwikkeling Doel Het doel van deze workshop is de aanwezigen kennis te

C

laten maken met ‘appraisal en assessment’ als methodiek voor de individuele evaluatie van medische professionals, hen inzicht te geven in de valkuilen bij de implementatie, en om ervaringen uit te wisselen hoe je appraisal en assessment maximaal benut. Doelgroep Medisch specialisten, A(N)IOS, co-assistenten en overig geïnteresseerden; deze workshop is bewust bedoeld voor zowel degenen met, als voor degenen zonder ervaring met deze methodiek.

1) Voorstellen en ervaring met A&A delen 2) Inleiding over A&A: achtergrond en context 3) Methodiek A&A met korte oefeningen 4) Praktische implementatiepunten 5) Toekomstblik 6) Afsluitende discussie Opbrengst 1) Kennismaking met achtergrond en context van A&A


Opzet workshop

2) lnzicht in methodiek A&A 3) Implementatie tips Maximaal aantal deelnemers: 25 - 30

107

Donderdag 12 november, tussen 17.00-18.15 uur | Ruimte 404 | Sessie C16 Workshop

Implementatie, vervolgopleiding C16.1 Implementeren is balanceren!

Correspondentie-adres Dr. S.J. van Luijk

Scheele F, St Lucas Andreas Ziekenhuis

VU Medisch Centrum

Luijk SJ van, VU Medisch Centrum

Van der Boechorststraat 7 1007 MB Amsterdam

Thema Thema van deze sessie is de implementatie van moderne opleidingen. Wat werkt wel en wat werkt niet. Welke strategieën lijken aangewezen? Er zijn vele stakeholders; hoe gaan we daarmee om; wie heeft de leiding bij de implementatie; welke organisatievorm past het best bij een succesvolle implementatie of zijn er meerdere wegen naar Rome? Doel Deelnemers tools aan te reiken die kunnen helpen bij een succesvolle implementatie van de moderne opleiding op het niveau van de “gebruiker”(opleider, leden opleidingsteam en AIOS). Welke processen spelen bij implementatie en hoe kunnen de diverse betrokkenen daar strategisch op inspelen? Doelgroep Iedereen die zich professioneel bezighoudt met modernisering medisch onderwijs is welkom bij deze sessie: beleidsmakers, bestuurders, opleiders, supervisoren, AIOS, onderwijskundigen en anderen. Opzet Eerst zal een korte inleiding worden gegeven over processen die spelen bij verandering. Aan de hand van de kleuren van de Caluwé (geel= machtsdenkers; blauw = regelaars; rood = relationele bestuurders; groen = uitdragers lerende organisatie; wit = creatieve denkers) zullen deelnemers worden ingedeeld om vanuit het kleurenperspectief een visie te Congresboek 2009 | NVMO

108

geven over de te volgen strategie bij de implementatie van de opleidingsvernieuwing. De verschillende visies worden plenair teruggerapporteerd en discussie volgt. Tot slot worden door de workshopleiders praktijkervaringen toegelicht aan de hand van de kleuren van de Caluwé. Maximum aantal deelnemers: 25 Trefwoorden: implementatie, vervolgopleiding Wijze van presentatie: workshop


Donderdag 12 november, tussen 17.00-18.15 uur | Van Speykzaal | Sessie C17 Workshop

Fringe C17.1 Tai Chi

Benodigdheden: (zo mogelijk) dikke sokken Maximum aantal deelnemers: ca. 40

Wat is Tai Chi? (bron: wikipedia) Tai Chi is een bewegingsactiviteit die van oorsprong gevechtshandelingen betrof, gebaseerd op de oosterse leer van yin en yang, van drukpunten en meridianen. Er bestaan binnen het Tai Chi verschillende groepen, stijlen genaamd, waarbij de yang-stijl voornamelijk langzaam wordt uitgevoerd en de chen-stijl ook explosieve momenten in zich heeft. Deze stijlen zijn vaak weer onderverdeeld in diverse substijlen van leraren die er hun eigen kennis, vaardigheid en ervaring aan hebben toegevoegd. De bewegingen worden in een vaste volgorde uitgevoerd. De Tai Chi beoefenaren spreken van ‘De Vorm’. Elke stijl kent zijn eigen vormen, die van leraar op leerling worden overgedragen. De langzame bewegingen, die vanuit de buik en vooral zeer ontspannen uitgevoerd worden, zijn kenmerkend voor Tai Chi. De meest prominente doelstellingen van Tai Chi zijn tegenwoordig: gezondheid, ontspanning en balans. Deze doelstellingen worden bereikt door een bepaalde vorm van inwendige energie, de ‘Chi’, goed te laten stromen. Die Chi

C

stroomt in de meridianen van de aarde naar de hemel en omgekeerd door en langs het lichaam. In de verschillende vormen leert men de stroming van Chi te beheersen. Er zijn enkele verdiepingsniveaus, waarbij de doelstellingen van de beoefenaar mee veranderen. De student begint met het leren beheersen van de nodige basis (correcte lichaamshouding, correct plaatsen van de voeten en het openen van de liezen) en het uitvoeren van de Tai Chi bewegingen zonder het gebruik van spierkracht. Daarna ligt het accent meer op de innerlijke beleving van de bewegingen, met aandacht voor de Chi-stroming in de meridianen. Uiteindelijk resulteert dit in ‘innerlijke kracht’, die wordt geging van een tegenstander zonder dat je zelf je balans verliest. Zo ver hoeven beoefenaren niet te gaan. Al in het begin levert Tai Chi de beoefenaren een beter evenwichtsgevoel op. Na enig trainen leert men ook het gevoel van stromende Chi herkennen. Zowel jonge als oude mensen kunnen deze bewegingskunst beoefenen. Men kan er lenig mee blijven, tot op hoge leeftijd het evenwichtgevoel blijven trainen en ermee mediteren. Het correct beoefenen van Tai Chi kan naar verluidt ook leiden tot het verdwijnen


kenmerkt door het vermogen mee te gaan in elke bewe-

van ouderdomskwaaltjes, rug- en nekklachten en hoofdpijn. De workshop zal worden geleid door ervaren Tai Chi docenten.

109

Vrijdag 13 november, tussen 10.45-12.00 uur | Ruimte 522 | Sessie D1

Promovendi Werkplek leren D1.1 ‘Al doende leren’ ontrafelen Een studie naar werkplekleren in de medisch specialistische vervolgopleiding

van aios kunnen beïnvloeden. In de tweede studie is gebruik gemaakt van inzichten over feedback-zoek-gedrag uit de organisatie- en sociale psychologie. Het hierop volgende hoofdstuk zet de beschikbare literatuur op een rij

Teunissen P

en ten slotte is een theoretisch raamwerk uiteengezet


voor het begrijpen van leren op de werkplek. Dit raamwerk is een stap op weg naar het doorgronden van de

De laatste jaren is een vernieuwing van opleidingen tot

vraag “hoe leren a(n)ios op de werkplek?”. In deze pre-

medisch specialist in gang gezet. Echter, de huidige lite-

sentatie wordt ingegaan op wat werkplekleren is en hoe

ratuur biedt weinig inzichten in het leren van artsen (niet)

het kan worden onderzocht en beïnvloed.

in opleiding tot specialist (a(n)ios). Daarom is dé centrale onderzoeksvraag in dit proefschrift: hoe leren a(n)ios op

Trefwoorden: werkplek-leren

de werkplek? De eerste twee studies presenteren kwalita-

Wijze van presentatie: promovendi lezing

tief onderzoek onder a(n)ios en medisch specialisten. In focusgroepen is hen gevraagd hoe zij tegen het leerpro-


ces van a(n)ios aankijken. De analyse leverde een voorlo-

P.W. Teunissen

pig model op om het werkplekleren van a(n)ios te door-


gronden. In twee vervolgstudies zijn deelaspecten van dit

Postbus 616

voorlopige model verder onderzocht. In de eerste studie

6200 MD Maastricht

zijn sociaal psychologische inzichten gebruikt om experi-


menteel te onderzoeken hoe omgevingsfactoren het leren

D1.2 Het klinisch opleidingsklimaat

In een vierde studie is PHEEM onderzocht. Dit meetinstrument van het opleidingsklimaat blijkt betrouwbaar en rede-

Boor K

lijk gemakkelijk te gebruiken in de praktijk. Echter, de validiteit van de lijst is minder sterk. In de laatste studie wordt de

Co-assistenten en AIOS leren hun vak in de klinische con-

ontwikkeling en kwaliteit van een nieuw meetinstrument,

text, het klinische opleidingsklimaat; dit is het onderwerp

D-RECT, beschreven. De lijst is gebaseerd op de AIOS-

van dit proefschrift.

studie en mede samengesteld door een Delphipanel. De psychometrische kenmerken van de lijst zijn goed. Dit


110

Drie kwalitatieve studies onderzoeken factoren binnen het

proefschrift geeft aan welke factoren belangrijk zijn binnen

opleidingsklimaat. Een studie onder co-assistenten toont

het opleidingsklimaat en hoe je het klimaat kunt meten.

dat voor hen het opleidingsklimaat ontstaat in de interactie tussen co’s en afdelingen. Hoe participatie wordt vorm-

Trefwoorden: werkplek-leren, opleidingsklimaat

gegeven is cruciaal voor de perceptie van het opleidings-

Wijze van presentatie: promovendie lezing

klimaat. De AIOS-studie toont dat een optimaal opleidingsklimaat bestaat uit de integratie van werk, opleiding en


AIOS’ leerdoelen. De derde studie zoomt in op een belang-

K. Boor

rijke groep voor het opleidingsklimaat: opleiders. Volgens

Jan Steenstraat 62

aios vervult een ideale opleider zijn rollen als dokter, super-

2023 AP Haarlem

visor en leraar, maar is het vooral belangrijk dat hij ook als


mens interesse in je toont.


Workshop Ethische toetsing D2.1 Ethische toetsing van medisch onderwijskundig onderzoek

Opzet De sessie start met een inleiding over de achtergronden van ethische toetsing van medisch en onderwijskundig on-

Met medewerking van Brain Hodges

derzoek en een overzicht van de overwegingen van de commissie. Vervolgens zal aan de hand van voorbeelden,

Delden JMM van, UMC Utrecht

vragen of stellingen een discussie worden gevoerd.

Schuwirth LTW, Universiteit Maastricht Jaarsma ADC, UMC Utrecht


Eikelboom JI, UMC Utrecht Cate ThJ ten, UMC Utrecht

Trefwoorden: ethische toetsen Wijze van presentatie: rondetafelsessie

Thema Ethische toetsing van medisch onderwijskundig onderzoek


is in Nederland niet gebruikelijk, zoals dat wel met me-

J.M.M. van Delden

disch-wetenschappelijk onderzoek het geval is. De interna-

UMC Utrecht

tionale medisch onderwijs tijdschrift beginnen echter

Universiteitsweg 98

steeds strengere ethische eisen te stellen aan manuscrip-

3584 CG Utrecht

ten. Op dat gebied moet er in Nederland wat gaan gebeu-


ren. In andere landen, waaronder België, de UK, se VS en Canada wordt medische onderwijskundig onderzoek waar dat relevant is getoetst door de bestaande medisch-ethische commissies. Deze toetsing brengt soms ook een bureaucratie met zich mee die niet bevorderend is voor het onderzoek, omdat critria worden toepast die in beginsel zijn bedoeld voor medisch-wetenschappelijk onderzoek

D

met patiënten. Het NVMO-bestuur heeft besloten een landelijke procedure voor de ethische toetsing van medisch onderwijskundig onderzoek te ontwikkelen en heeft daartoe een commissie ingesteld. Deze commissie wil graag tijdens het congres met ervaren onderzoekers uit de NVMO van gedachten wisselen over criteria, werkwijze en organisatie van een dergelijke toetsing, op basis van de eerste voorstellen die ontwikkeld zijn.

Het doel van deze rondetafelsessie om te horen wat er in het veld leeft en om draagvlak en input te verkrijgen voor een NVMO ethische toetsingsprocedure Doelgroep Medisch-onderwijskundig onderzoekers, in het bijzonder zij die ervaring hebben met uitvoering en publicatie van onderzoek dat ethische aspecten kent. De organisatoren stellen het op prijs als deelnemers voorbeelden uit de eigen


Doel

praktijk paraat hebben.

111

Vrijdag 13 november, tussen 10.45-12.00 uur | Lamorazaal | Sessie D3

Symposium werkgroep NVMO Wetenschappelijke vorming D3.1 Kwaliteitsbewaking en beoordeling van wetenschappelijke stages in de opleiding tot basisarts

Wat is er relevant bij kwaliteit en beoordeling? De kwaliteit en de beoordeling van de wetenschappelijke stage zijn het resultaat van de interactie tussen vele factoren. Hierbij kan een onderscheid gemaakt worden naar proces en

Goeij AFPM de, MUMC+

product en tevens is er sprake van verschillende fasen daarin.

Hooiveld MHW, UMC Groningen

Allereerst kan gedacht worden aan het duidelijk maken van

Dekker FW, LUMC

de doelstellingen van de stage voor de student, maar ook

Dijk MR van, UMC Utrecht

voor de docent. Een relevant vraag daarbij kan zijn: Worden

Holdrinet RSG, UMC St Radboud

er naast het streven naar een grote mate van participatie en

Spierenburg EJ, Erasmus MC

zelfstandigheid van de student in het doen van wetenschap-

Korevaar JC, AMC

pelijk onderzoek nog andere belangrijke doelen nagestreefd,

Wijk IJ van, VU Medisch Centrum

expliciet of impliciet? Van belang voor de kwaliteit van de

Croiset G, VU Medisch Centrum

stages is de wijze waarop de onderzoeksvoorstellen of -protocollen zijn opgesteld (in hoeverre was de student hierbij

Inleiding

betrokken?), met welke procedure en door wie zijn de onder-

In 2007 is tijdens het jaarlijks congres van de Nederlandse

zoeksprojecten beoordeeld en goedgekeurd, en vindt er al

Vereniging voor Medisch Onderwijs (NVMO) een nieuwe

dan niet een tussentijdse evaluatie van de stage plaats? In de

werkgroep Wetenschappelijke Vorming binnen de NVMO

beoordeling van de stage lijkt het essentieel goed te kijken

opgericht. Door concentratie van de landelijke expertise wil

naar het proces, dat uiteraard zorgvuldig geëvalueerd kan

de werkgroep uitwisseling bevorderen van kennis en ervaring

worden door de directe begeleider. Het product van de stage,

op het gebied van onderwijs, gericht op de wetenschappe-

meestal een verslag, kan uiteraard door de begeleider(s) wor-

lijke vorming in het medische opleidingscontinuüm en de

den beoordeeld. Echter, daarnaast kunnen onafhankelijke

additionele trajecten. In 2007 was er een rondetafel bij-

beoordelaars een uitstekende rol vervullen om de gewenste

eenkomst gewijd aan de nieuwe opleiding arts - klinisch on-

normering te bereiken en mede daardoor de kwaliteit te ga-

derzoeker. Vorig jaar was er een symposium over de grote

randeren. Het zal geen verbazing wekken dat de acht basis-

verscheidenheid in de wijze waarop UMC’s invulling geven

artsopleidingen in Nederland met betrekking tot bovenge-

aan wetenschappelijke vorming, zowel in het basisartscurri-

noemde aspecten onderling aanzienlijke verschillen vertonen.

culum als in de vervolgopleidingen. Dit jaar zal de werkgroep WV zich in een symposium richten op kwaliteit en beoordeling

Wat en hoe in dit symposium?

van wetenschappelijke stages in de opleiding tot basisarts.

De bedoeling is ervaringen en ideeën uit te wisselen om op een creatieve, effectieve, efficiënte en betrouwbare manier


112

Waarom een symposium over wetenschappelijke stages?

te komen tot best practices van kwaliteitsbewaking en be-

De wetenschappelijke stage is een belangrijk onderdeel

oordeling van wetenschapsstages. Tijdens dit symposium

van de wetenschappelijke vorming van de arts. Aan vrijwel

worden de bovengenoemde aspecten belicht vanuit een

alle Nederlandse UMC’s vormt deze stage het sluitstuk van

viertal presentaties van verschillende UMC’s, gevolgd door

opleiding tot basisarts, waarin de student 4-5 maanden

een afsluitende discussie.

participeert in wetenschappelijk onderzoek. Kwaliteit en beoordeling van de stages zijn relevant voor zowel student

Aantal verwachte deelnemers: ca. 40-50.

als docent. Ze bepalen sterk het studiegedrag van de stu-

Trefwoorden: wetenschappelijke vorming

dent. Voor de docent zijn de begeleiding en evaluatie van

wijze van presentatie: symposium

een wetenschappelijk proces en product erg arbeidsintensief, maar kunnen ook bijdragen aan een betere weten-


schappelijke output. De visitatiecommissies hebben in hun

Dr. A.F.P.M. de Goeij

evaluaties van de basisartscurricula belangrijke aanmerkin-

MUMC+, Onderwijs Instituut FHML en vakgroep Pathologie

gen gemaakt op de kwaliteitsbewaking en beoordeling van

Faculty of Health, Medicine & Life Sciences

de wetenschappelijke stages, met name over de betrouw-

Postbus 616, 6200 MD Maastricht

baarheid van de cijfermatige beoordeling van de weten-

Email: [email protected]

schappelijke producten.


Wetenschappelijk papers Werkplek leren, feedback D4.1 Studentevaluatie in combinatie met zelfevaluatie levert bruikbare feedback voor klinisch docenten

back van studenten (M 4.2, SD 0.8). Uit interviews bleek dat de combinatie van zelfevaluatie en feedback van studenten, en dan met name discrepanties tussen eigen oordeel en student oordeel, als stimulans tot verandering ervaren werd.

Stalmeijer RE, Dolmans DHJM, Wolfhagen IHAP,

Grote discrepanties werden geconstateerd bij items met

Peters WG, Coppenolle L van, Scherpbier AJJA

betrekking tot ‘begeleidingsactiviteiten afstemmen op de

Universiteit Maastricht, Catharina Ziekenhuis

ervaring van de co-assistent’ (M -0.63, SD 1.0) en ‘co-assistent stimuleren na te denken hoe sterktes en zwaktes

Probleemstelling

verbeterd konden worden’ (M -0.54, SD 0.84). Door de

Binnen de medische onderwijskunde is er door de jaren

clinici werd als suggestie aangedragen om naar aanleiding

heen veel aandacht besteed aan de ontwikkeling van eva-

van de feedback aanvullende coaching aan te bieden.

luatie-instrumenten om clinici van feedback te voorzien over hoe zij studenten begeleiden op de werkplek. Onder-

Discussie

zoek toont echter aan dat de schriftelijke feedback die

Het feit dat discrepanties tussen zelfevaluatie en studente-

deze instrumenten voortbrengt niet per definitie voldoende

valuatie de grootste stimulans voor verbetering vormden,

is om docenten aan te zetten tot verandering of verbete-

toont aan dat de combinatie van zelfevaluatie en student-

ring.1 Het veranderen van gedrag vraagt om een gepercipi-

evaluatie de effectiviteit van feedback kan vergroten. Het

eerd probleem dan wel een verandering van inzicht, en

huidige onderzoek richtte zich op het in kaart brengen van

beide vragen om een hoge mate van zelfreflectie. Zelf-

de intentie tot verbetering. Vervolgonderzoek moet nagaan

evaluatie is een instrument dat reflectie stimuleert. De

in hoeverre voorgenomen veranderingen daadwerkelijk in

vraag is in hoeverre zelfevaluatie op het gebied van klinisch

de praktijk worden gebracht.

2

doceren in combinatie met studentevaluaties bruikbare informatie levert voor klinisch docenten ter verbetering van

1.

Beijaard D, De Vries Y. Building Expertise: a process perspective on the development or change of teachers’

hun functioneren.

beliefs. European Journal of Teacher Education. 1997; 37 clinici (10 arts-assistenten, 27 stafleden), verspreid

2.

D

20(3):243-255.

Methode

Eva KW, Regehr G. Self-Assessment in the Health Pro-

over negen coschappen binnen een niet-academisch zie-

fessions: A Reformulation and Research Agenda. Aca-

kenhuis, werd gevraagd een zelfevaluatie vragenlijst in te

demic Medicine. 2005;80(10):s46-s54.

vullen met betrekking tot hun vaardigheden om studenten te begeleiden bij werkplekleren. Ook werd studenten ge-

Trefwoorden: feedback voor docenten, co-schappen

vraagd dezelfde vragenlijst in te vullen voor de betreffende


Vervolgens ontvingen de clinici schriftelijk feedback op


basis van de studentevaluaties en hun zelfevaluatie. Om te

Drs. R.E. Stalmeijer

meten of de zelfevaluatie en de feedback bruikbare infor-

Unversiteit Maastricht

matie leverden, werd een korte vragenlijst (12 items,

Faculty of Health, Medicine and Life Sciences

5-punts Likert schaal) afgenomen. Daarnaast werden

Postbus 616

twaalf clinici uitgenodigd voor een semi-gestructureerd in-

6200 MD Maastricht

terview om de bruikbaarheid van de feedback en de zelf-


evaluatie nader te evalueren. Middels Atlas-ti 5.2 werden de data onderzocht op terugkerende thema’s. Resultaten


clinici. In totaal vulden studenten 712 lijsten anoniem in.

In totaal vulden 25 clinici zowel de zelfevaluatie als de vragenlijst in (67%). Over het geheel gezien was men positief over de leerzaamheid van het invullen van de zelfevaluatie (M 3.6, SD 1.1) en het ontvangen van de schriftelijke feed-

113

Vrijdag 13 november, tussen 10.45-12.00 uur | Ruimte 530 | Sessie D4 Wetenschappelijk posters | Werkplek leren, feedback

D4.2 Ontwikkeling van de EFFECT*: een vragenlijst om de kwaliteit van klinisch opleiders te meten

gehandhaafd. Zeven domeinen van klinisch opleiderschap zijn gehandhaafd, het CanMEDSdomein is in de andere domeinen verwerkt. AIOS van alle disciplines beoordeelden de vragenlijst als zeer goed, nuttig, zinvol en goed in

Fluit CRMG, Bolhuis S, Grol R, Wensing M, Laan R

te vullen in gemiddeld 8 minuten. Op basis van suggesties

UMC St Radboud

van aios zijn nog 2 items toegevoegd.

Probleemstelling

Discussie

Medische vervolgopleidingen vinden grotendeels plaats op

Het ontwikkelde instrument (EFFECT) lijkt geschikt om

de werkplek. Evaluatie van de opleider/supervisor door

klinisch opleiders en supervisoren van aios te evalueren.

AIOS kan inzicht bieden in zijn/haar kwaliteiten als opleider,

Het besteedt aandacht aan alle genoemde inhoudelijke

als hiervoor een goed instrument beschikbaar is. Een

domeinen van klinisch onderwijs en de CANMEDS

reviewstudie leverde 29 instrumenten op1. Om deze instru-

competenties. Verdere validering vindt momenteel plaats

menten inhoudelijk te beoordelen zijn uit literatuur over

bij verschillende disciplines in meerdere ziekenhuizen. Een

klinisch onderwijs en werkplekleren domeinen van klinisch

andere vervolgstudie onderzoekt welke factoren van

opleiderschap gedestilleerd: rolemodelling; leerzaam werk;

belang zijn om de evaluatie en feedback zo effectief en

planning; feedback; instructievaardigheden; beoordelen;

betrouwbaar mogelijk vorm te geven.

persoonskenmerken; CANMEDS competenties. Voor elk instrument werd de wijze van validering vastgelegd. Ge-

Referentie

concludeerd werd dat geen enkel instrument alle inhoude-

1.

Fluit CRMG, Bolhuis S, Grol R, Wensing M, Laan R. Do

lijke domeinen representeerde. Zorgen voor leerzaam werk,

we assess the quality of clinical teachers adequately? A

beoordeling, en planning van onderwijs ontbraken of waren

systematic review of Content and Quality of Question-

ondervertegenwoordigd. Validering beperkte zich vaak tot

naires for Faculty Evaluation.(2009). Submitted.

een betrouwbaarheidscoëfficiënt en/of factoranalyse. Dit was aanleiding om een nieuw instrument te ontwikkelen.

* EFFECT = Evaluation and Feedback For Effective Clinical Teaching

Methode

Trefwoorden: kwaliteit klinisch opleider, vervolgopleiding

Uitgaande van de 8 domeinen zijn 88 items geformuleerd,

Wijze van presentatie: wetenschappelijk paper

gebruikmakend van bestaande vragenlijsten en literatuur.


Deze items zijn middels een Delphi studie voorgelegd aan


een panel van 38 personen: opleiders (n=10), supervisors

Drs. C.R.M.G Fluit

(n=10), aios (n=10) onderwijskundigen en bestuurders

UMC St Radboud

(n=8). Panelleden beoordeelden de relevantie van items

306 KOMO

met een schoolcijfer en gaven commentaar op inhoud,

Postbus 9101

formulering en volledigheid van de vragenlijst. Items met

6500 HB Nijmegen

een gemiddelde score < 7,5 en/of door minstens twee


deelnemers als onhelder beoordeeld, vervielen. In een tweede ronde zijn gehandhaafde en nieuwe items op dezelfde wijze beoordeeld. De items hebben een vijfpuntsschaal van zeer onvoldoende tot goed. Bij elk item kan worden aangegeven of dit niet (meer) nodig is voor de opleiding of (nog) niet te beoordelen. Proefafnames hebben plaatsgevonden bij 18 aios van 6 disciplines. Resultaten De respons na 2 rondes bedroeg 84% (24 clinici, 8 overig). Na de 1ste ronde bleven 50 items gehandhaafd, 40 items

114

werden toegevoegd. Na de 2de ronde bleven 63 items

D4.3 Werkplekleren van co-assistenten: verschillende activiteiten voor kennis, vaardigheden en professioneel gedrag

sen patiënten te ervaren, gecombineerd met feedback van supervisoren. Een beperkende factor bij het leren van vaardigheden was de beschikbaarheid van patiënten. Professioneel gedrag werd geleerd via sociale contacten. Co-

Lohuizen MT van, Kuks JBM, Boendermaker PM,

assistenten waren afhankelijk van anderen om alternatie-

Briët JW, Borleffs JCC, Cohen-Schotanus J

ven te observeren, hen te helpen beter te reflecteren en

UMC Groningen

het geleerde toe te passen. Een beperkende factor bij het leren van professioneel gedrag was onheuse bejegening

Probleemstelling

door begeleiders. De combinatie van leren door doen en

Leren op de klinische werkplek krijgt de laatste jaren

reflecteren was typerend voor professioneel gedrag. Bij

steeds meer aandacht in onderzoek van medisch onder-

het leren van kennis en vaardigheden fungeerde reflectie

wijs. Een belangrijke vraag is daarbij welke typen leeracti-

meer als controlemechanisme.

viteiten het meest effectief zijn in de klinische setting. Het blijkt echter dat de tot nog toe gebruikte gevalideerde in-

Conclusie

strumenten om leerstrategieën op de werkplek te meten

Studenten maken onderscheid in leeractiviteiten als het

vooral cognitief gericht te zijn, terwijl in de kliniek het leren

gaat om het aanleren van kennis, vaardigheden en profes-

van vaardigheden en professioneel gedrag ook van groot

sioneel gedrag. Hierbij noemen zij leeractiviteiten die niet

belang is.1,2 Ook in recent ontwikkelde modellen die het

aan de orde komen in bestaande instrumenten. De uit-

leerproces van (co-)assistenten beschrijven, is het feitelijke

komsten van deze kwalitatieve studie maken het mogelijk

leergedrag op deze drie gebieden nog niet in kaart ge-

een instrument te ontwikkelen om de verschillende leer-

bracht. Dit onderzoek richt zich op de vraag: “Welke leer-

strategieën voor kennis, vaardigheden en gedrag in kaart

activiteiten ondernemen co-assistenten voor het verwer-

te brengen. Toekomstig onderzoek zou zich kunnen rich-

ven van kennis, vaardigheden en professioneel gedrag?”,

ten op de vraag welke combinatie van leeractiviteiten het

zodat vervolgens een instrument ontwikkeld kan worden

meest effectief is op de klinische werkplek.

om leerstrategieën op de klinische werkplek te meten. 1.

Van Lohuizen MT, Kuks JBM, van Hell EA, Raat AN,

Co-assistenten met minimaal 15 weken ervaring werden

Cohen-Schotanus J. Learning strategies during

uitgenodigd deel te nemen aan een semigestructureerd

clerkships and their effects on clinical performance. Medical Teacher, accepted. 2.

Berings MGMC, Poel RF. Measuring on-the-job learning

lijke leeractiviteiten nagestreefd. De interviews vonden

styles: A critique of three widely used questionnaires. In:

plaats volgens de Situatie-Taak-Actie-Resultaat methode.

Berings M. On-the-Job Learning Styles. Conceptualiza-

Na 13 interviews was saturatie bereikt. Alle interviews wer-

tion and Instrument Development for the Nursing Profes-

den opgenomen en verbatim uitgeschreven. De interviews

sion [Dissertation]. [S.1.: s.n.] 2006.

werden via een iteratief proces van dubbelcoderen, ‘constant comparison’ en consensusdiscussies gecodeerd en

Trefwoorden: leerstrategieën, co-schappen

geanalyseerd.


Resultaten


Voor het verwerven van kennis richtten co-assistenten

Drs. M.T. van Lohuizen

zich vooral op boeken en internet, hoewel soms de voor-

UMC Groningen

keur werd gegeven aan informatie van supervisoren.

Antonius Deusinglaan 1

Beperkende factoren in het verwerven van kennis waren

9713 AV Groningen

tijdgebrek en beschikbaarheid van boeken of internet.



diepte-interview. Door middel van ‘purposive sampling’ werd een zo breed mogelijke beschrijving van alle moge-

D

Referenties Methode

De basisvaardigheden werden grotendeels geleerd in het klinische trainingscentrum en verder ontwikkeld door toepassen in contact met patiënten en door verschillen tus-

115

Vrijdag 13 november, tussen 10.45-12.00 uur | Ruimte 530 | Sessie D4 Wetenschappelijk posters | Werkplek leren, feedback

D4.4 Wat is de invloed van feedbackvolgorde op de tevredenheid, self-efficacy, performance en transfer van eerstejaars geneeskunde studenten.

daarom in de analyses meegenomen als covariabelen. Resultaten Analyses zijn uitgevoerd op 46 studenten (70%) met een complete dataset. Er zijn geen significante verschillen tus-

Ridder JMM van de, Albert Schweitzer Ziekenhuis en

sen beide condities voor wat betreft self-efficacy, perfor-

UMCUtrecht

mance en transfer. De scores in beide condities verschillen

Wieman C, Onderwijskunde Universiteit Utrecht

echter voor de variabele tevredenheid: F(1,44) = 6,29; p =

Stokking KM, Onderwijskunde Universiteit Utrecht

0.02, partial η2 = 0,13. Studenten in de PN-conditie (n = 22)

Cate ThJ ten, UMCUtrecht

scoren hoger (M = 37, SD = 5,9) dan studenten in de NPconditie (n =24) (M = 32, SD = 7,3).

Inleiding Diverse richtlijnen besteden aandacht aan het geven van

Discussie

feedback, bijvoorbeeld in welke volgorde positieve en

De resultaten suggereren dat studenten die eerst positieve

negatieve punten gepresenteerd moeten worden. De

punten krijgen meer tevreden zijn met de feedback. Tevre-

wetenschappelijke onderbouwing voor deze richtlijnen is

denheid met ontvangen feedback is belangrijk omdat het

vaak gering1. De centrale vraag in dit onderzoek is of de

kan leiden tot betere acceptatie van feedback2. Bij kleine

volgorde waarin positieve en verbeterpunten in de feed-

groepen worden minder snel significante verschillen gevon-

backboodschap worden gecommuniceerd, invloed hebben

den, daarom is het goed dit onderzoek nogmaals onder

op de tevredenheid, self-efficacy, transfer en de taakuit-

een grotere populatie te herhalen. Wat dit onderzoek niet

voering van studenten geneeskunde.

duidelijk maakt is of de resultaten het gevolg zijn van het beginnen met positieve punten of doordat met verbeter-

Methode

punten wordt geëindigd. Ook op dat punt is verder onder-

Een gerandomiseerde, gecontroleerde studie onder eerste-

zoek noodzakelijk.

jaars geneeskundestudenten (n= 69) is uitgevoerd, waarbij de volgorde van de feedbackboodschap de onafhankelijke

1

versity Press; 1984

studenten eerst positieve punten gevolgd door verbeterpunten, in de conditie Negatief-Positief (NP) is dit anders-

Pendleton D, Schofield T, Tate P, Havelock P. The consultation: an approach to learning and teaching. Oxford: Uni-

variabele is. In conditie Positief-Negatief (PN) ontvangen 2

Ilgen DR, Fisher CD, Taylor MS. Consequences of indi-

om. De tevredenheid, self-efficacy, performance en transfer

vidual feedback on behaviour in organizations. Journal of

van de student zijn de onfhankelijke variabelen. Studenten

Applied Psychology 1979;64:349-71.

bekijken een instructievideo met daarop de uitvoering van de stemvorkproeven van Weber en Rinne, ze voeren deze

Trefwoorden: feedback

voor hen onbekende taak vervolgens uit op een simulatie-


patiënt (SP), terwijl ze geobserveerd worden door de feedCongresboek 2009 | NVMO

backgever. Daarna ontvangen ze feedback. Vervolgens


herhalen ze de taak. Na drie weken voeren studenten de-

Drs. J.M.M. van de Ridder

zelfde taak nogmaals uit op een SP en ze diagnosticeren


gehoorsverlies bij drie ‘echte’ patiënten. De uitkomstmaten

Postbus 444

tevredenheid, self-efficacy, performance en transfer worden

3300 AK Dordrecht

gemeten met voor dit onderzoek ontwikkelde, gevalideerde


instrumenten: respectievelijk een vijf-item vragenlijst ( =.85), een visueel-analoge schaal, een 14-item observatielijst (Cohen’s =.78), en een zes-item vragenlijst. Na toetsing van assumpties zijn PN- en NP-conditie met ANOVA en ANCOVA getoetst. Self-efficacy en de performance zijn ook voorafgaand aan de interventie gemeten. Deze variabelen

116

correleren significant met de afhankelijke variabelen en zijn


Papers Vervolgopleiding D5.1 De aansluiting tussen opleiding en beroeps-uitoefening van medisch specialisten (II) Hoe goed voelen aios zich voorbereid op hun zelfstandige beroepsuitoefening?

taken voelt men zich beter voorbereid dan op taken met meer organisatorische en managementaspecten. Conclusie Na hun registratie voelen oud-aios zich niet op elke taak

Pols J, Remmelts P, Mooij JJA, Bergs W van den

uit hun zelfstandige beroepsuitoefening even goed voor-

UMC Groningen

bereid. Deze nulmeting bevestigt de noodzaak tot inhoudelijke vernieuwing van de medische vervolgopleidingen.

Probleemstelling

Het gebruikte instrument maakt het mogelijk om:

De modernisering van de medische vervolgopleidingen

(1) in longitudinaal onderzoek te volgen of gedurende de

vergt grote inspanningen. Met enige regelmaat leiden die

modernisering van de opleidingen de aansluiting tus-

tot de verzuchting: “Maar krijgen we er ook echt betere

sen opleidingen en beroepsuitoefening verbetert en

dokters van?” In het UMC Groningen (UMCG) leidde dit tot

(2) op basis van de uitkomsten doelgericht en continu ver-

longitudinaal onderzoek om effecten van de modernise-

beteractiviteiten in de betrokken vervolgopleidingen te

ring zichtbaar te maken. Als start is een nulmeting verricht

initiëren.

onder oud-assistenten in opleiding tot medisch specialist (aios) die hun opleiding afrondden vóór de modernisering.

Trefwoorden: vervolgopleiding, voorbereiding beroeps-

Onderzoek in de studie geneeskunde leert dat de vraag of

uitoefening

een opleiding tot andere of betere dokters leidt, niet goed


onderzoekbaar is. Het is wel mogelijk om oud-aios die enige tijd zelfstandig werkzaam zijn als medisch specialist


te vragen hoe goed zij daarop zijn voorbereid. De afgeleide

Drs. P. Remmelts

onderzoeksvraag luidt: hoe goed voelen oud-aios zich

UMC Groningen

door hun vervolgopleiding voorbereid op hun zelfstandige

Hanzeplein 1

beroepsuitoefening?

9700 RB Groningen

D

E-mail: [email protected] Methode In eerder onderzoek zijn 73 taken vastgesteld die een compleet en valide beeld geven van de beroepsuitoefening van snijdend en beschouwend medisch specialisten (zie paper W. van den Bergs op dit congres). In een vragenlijst is voor elke taak de stelling geformuleerd: “Door mijn vervolgopleiding ben ik goed voorbereid op …“. De antwoordmogelijkheid bestond steeds uit een vijfpunts Liniet mee eens’. Men kon ook aangeven dat men een taak in de praktijk niet tegenkomt. De vragenlijst is voorgelegd aan aios die de afgelopen vijf jaar werden geregistreerd als medisch specialist en (een deel van ) hun opleiding volgden in het UMCG. Van alle snijdend en beschouwend specialismen, met uitzondering van de Inwendige Geneeskunde, werden oud-aios benaderd, een totaal van 265. Resultaten


kertschaal die liep van ‘helemaal mee eens’ tot ‘helemaal

De respons was 65%. Bij 51% van de taken is ≥75% het (helemaal) eens met de stelling dat men goed is voorbereid. Bij 22% is ≥25% het (helemaal) niet met de stelling eens. Op patiëntgebonden en daarvan direct afgeleide

117

Vrijdag 13 november, tussen 10.45-12.00 uur | Ruimte 531 | Sessie D5 Papers | Vervogopleiding

D5.2 Jonge Klare... en nu?- De overgang van AIOS naar medisch specialist -

grotendeels medisch inhoudelijke voorbereiding en het forse niet-klinische gedeelte van het werk als specialist. De medische eindverantwoordelijkheid wordt als een overgang

Westerman M, Sint Lucas Andreas Ziekenhuis

ervaren, maar vooral onbekendheid met beleidsmatige en

Teunissen PW, Universiteit Maastricht

organisatorische aspecten dragen bij aan de intensiviteit

Scherpbier AJJA, Universiteit Maastricht

van de start. Het in de laatste fase zelfstandig gefunctio-

Vleuten CPM van der, Universiteit Maastricht

neerd hebben als AIOS lijkt de overgang te faciliteren, even-

Siegert CEH, Universiteit Maastricht

als een collegiale werksfeer en mogelijkheid tot laagdrem-

Scheele F, Sint Lucas Andreas Ziekenhuis

pelig overleg. Daarnaast komt er een inhoudelijk verschil tussen de academische opleiding en de perifere patiënten-

Probleemstelling

populatie naar voren. Tenslotte blijkt het thema supervisie

De medische vervolgopleiding moet artsen in opleiding tot

tijdens diensten een belangrijk onderwerp voor reflectie.

specialist (AIOS) zo goed mogelijk voorbereiden op het werk

Het op afstand dragen van eindverantwoordelijkheid, maar

als specialist. Inzicht in deze voorbereiding kan worden ver-

afhankelijk zijn van andermans werk is intensief.

kregen door de overgang van AIOS naar medisch specialist te bestuderen. Binnen de medische onderwijskunde is hier

Discussie

zeer summier onderzoek naar verricht1. Uit de transitiepsy-

Deze studie toont aan dat binnen de overgang naar specia-

chologie komen waardevolle inzichten, onder andere wordt

list een aantal terugkerende en disciplineoverstijgende pro-

hierin onderscheid gemaakt tussen ‘change’ en ‘transition’

cessen geïdentificeerd kunnen worden. Literatuur uit de

en de samenhang tussen beide, waarbij change staat voor

transitiepsychologie laat zien dat carrièrewisselingen (chan-

objectieve veranderingen en transition voor de psychologi-

ge) een psychologisch proces op gang brengen (transition)

sche processen welke deze veranderingen binnen de per-

wat tot maanden kan duren voordat een nieuw evenwicht is

soon teweegbrengen2. Mede op basis van deze literatuur is

bereikt. Naarmate het werk van specialist meer verschilt met

een onderzoeksvraag geformuleerd die luidt: hoe ervaren

de werkzaamheden in de vervolgopleiding verloopt de over-

AIOS de overgang naar specialist en welke verband is er

gang intensiever en langzamer. Om de start van specialisten

tussen ‘change’ en ‘transition’ in dit proces?

te faciliteren zou meer aandacht naar niet-medische competenties, als beleidsmatig werken en organisatievermogen in

Methode

de vervolgopleiding uit moeten gaan. Deze studie biedt be-

Na literatuuronderzoek, mede binnen de transitiepsychologie

langrijke aanknopingspunten voor curriculumarchitecten.

en organisatiesociologie, is een semigestructureerde interviewopzet ontwikkeld welke onderstaande terreinen beslaat:

Reference List

- persoonlijke beleving van overgang en tijdspad,

1

grad Med J 2005 Aug;81(958):519-23.

werk als specialist, - werkplekfactoren en de invloed hiervan op de jonge klare. Congresboek 2009 | NVMO

118

Higgins R, Gallen D, Whiteman S. Meeting the non-clinical education and training needs of new consultants. Post-

- de medische vervolgopleiding als voorbereiding op het 2

Adams J, Hayes J, Hopson B. Transition, understanding & managing personal change. London: Martin Robertson &

Gezien de mogelijke beladenheid van het onderwerp is af-

Company; 1976.

gezien van focusgroepen. Na twee pilot interviews, zijn twaalf interviews verricht onder internisten en gynaecologen

Trefwoorden: vervolgopleiding, voorbereiding beroeps-

welke tot twee jaar geleden gestart zijn in een algemeen zie-

uitoefening

kenhuis. De woordelijke transcripten werden gecodeerd en


geanalyseerd (volgens de grounded theory methode). Correspondentie-adres Resultaten en conclusies

Drs. M. Westerman

Participanten waren gemiddeld 12,3 en 13,3 maanden ge-

Sint Lucas Andreas Ziekenhuis

start (internisten respectievelijk gynaecologen). Beide groe-

Sassenheimstraat 78-3, 1059 BM Amsterdam

pen introduceerden thema’s welke een grote gelijkenis ver-


toonden. Ten eerste de ervaren discrepantie tussen de

D5.3 Richtlijn bekwaamverklaren

Discussie Bekwaamverklaring blijkt een niet meer weg te denken

Scheele F, SLAZ / VU Medisch Centrum

vorm van beoordeling in de vervolgopleiding. Deze verre-

Lips J, Kennemer Gasthuis

gaande vorm van expliciet omgaan met groei in zelfstan-

Cate ThJ ten, UMC Utrecht

digheid zal wrijving geven met de relatief gesloten opleidingscultuur die in de vervolgopleiding tot voor kort

Probleemstelling

gangbaar was.

In de medische vervolgopleidingen wordt opgeleid tot zelfstandig medisch praktiseren. Deze zelfstandigheid wordt

Literatuur

stapsgewijs toevertrouwd door de opleider. Het is een

Van der Vleuten CPM, Schuwirth LWT. Assessing Profes-

probleem wanneer dit impliciet en relatief ongecontroleerd

sional Competence: from Methods to Programmes. Medi-

gebeurt. Sommige artsen in opleiding tot specialist (AIOS)

cal Education 2005: 9:309-17.

kregen daardoor zelfstandigheid in te grote stappen en

Ten Cate O en Scheele F. Competency-Based Postgradu-

andere aios kregen onvoldoende zelfstandigheid toever-

ate Training: Can We Bridge the Gap between Theory and

trouwd. De oplossing wordt gezocht in formele bekwaam-

Clinical Practice? Academic Medicine 2007; 82:542-7.

verklaringen. Trefwoord: vervolgopleiding, bekwaam verklaren Methode


In het kader van de ontwikkeling van opleidingsrichtlijnen voor de vervolgopleidingen binnen het ‘Vaart in Innovatie


Vervolg Opleidingen project’ werd de discussie rond wel of

Prof.dr. F. Scheele

niet te werken met bekwaamverklaringen in kaart ge-

SLAZ / VU Medisch Centrum

bracht. Bestaande argumenten voor en tegen het systeem

Jan Tooropstraat 164

van stapsggewijs bekwaamverklaren werden geïdentifi-

1061 AE Amsterdam

ceerd en in de literatuur werd gezocht naar evidentie die


D

kan helpen bij de weging van die argumenten. Samenvattend worden aanbevelingen gedaan. Resultaten Belangrijkste argumenten voor het gebruik van bekwaamverklaringen: • De AIOS vergaart via een tijdpad zelfstandigheid. Vertraging en versnelling in de leercurve worden zichtbaar. Het is duidelijk waar aandacht nodig is. uitoefening van het vak zonder te grote stappen in toename van zelfstandigheid op de overgang naar het werk als medisch specialist. • De opleiding wordt veiliger voor de patiënt, de AIOS en de opleider. • Differentiatie tijdens de opleiding, maar ook daarna kan worden gedocumenteerd in de vorm van bekwaamverklaringen op deelgebieden. De argumenten tegen zijn vooral gericht op het risico dat


• De aios wordt optimaal voorbereid op de zelfstandige

een holistische vorming onder druk komt te staan door het vak op deze manier te verknippen en op juridische vraagstukken waarover gebrek aan jurisprudentie bestaat.

119

Vrijdag 13 november, tussen 10.45-12.00 uur | Ruimte 531 | Sessie D5 Papers | Vervogopleiding

D5.4 Modernisering medische vervolgopleidingen en professionele zelfregulering: een internationaal vergelijkend onderzoek

een onderwijskundige invulling gegeven aan de modernisering. De oorspronkelijke beleidsdoelstellingen (kortere opleiding, taakherschikking) blijven op de achtergrond. Door de introductie van kwaliteitsindicatoren voor opleiden en de

Wallenburg I, Erasmus MC

aangekondigde (her)verdeling van opleidingsplaatsen op

Helderman JK, UMC St Radboud

basis van gemeten kwaliteit, is zelfregulering van artsen

Scheele F, St. Lucas Andreas Ziekenhuis

echter de kern van de discussie rondom de modernisering

Meurs P, Erasmus MC

geworden. In Denemarken, waar artsen onderdeel zijn van

Bont A de, Erasmus MC

de lijnhiërarchische structuur van het zorgstelsel, heeft de modernisering nauwelijks gevolgen gehad voor het zelfre-

Probleemstelling

gulerend vermogen van artsen. Daar worstelt men vooral

De modernisering van de medische vervolgopleidingen

met de praktische invulling van de CanMEDs competenties.

heeft tot doel de toekomstig medisch specialist beter voor te bereiden op de eisen die de moderne maatschappij aan

Discussie

artsen stelt. Internationaal worden ook andere beleidsdoel-

Op het eerste gezicht heeft de modernisering geen invloed

stellingen aan de modernisering gekoppeld. In de VS is dat

op het zelfregulerend vermogen van de medische beroeps-

bijvoorbeeld patiëntveiligheid en in Nederland staat de ver-

groep. De beleidsdoelstellingen die aan de modernisering

deling van opleidingsplaatsen ter discussie. Dit roept de

zijn verbonden, zijn op de achtergrond geraakt. Modernise-

vraag op wat de modernisering betekent voor het zelfregu-

ren heeft in de eerste plaats een onderwijskundige beteke-

lerend vermogen van de medische beroepsgroep. Het zelf-

nis gekregen. Dit verklaart echter niet de veranderingen die

regulerend vermogen wordt in dit onderzoek gedefinieerd

in de context van de modernisering plaatsvinden, zoals de

als de capaciteit van de georganiseerde beroepsgroep om

discussie rondom de kwaliteitsindicatoren voor opleiden in

de eigen beroepsuitoefening te reguleren en te controleren.

Nederland. De modernisering van de medische vervolgop-

In een internationaal vergelijkend onderzoek onderzoeken

leidingen kan dan ook niet los gezien worden van de institu-

we de invloed van de modernisering op het zelfregulerend

tionele context waarin de modernisering plaatsvindt.

vermogen van de medische beroepsgroep in Engeland, Trefwoorden: vervolgopleiding, internationale vergelijking

Nederland en Denemarken.

Wijze van presentatie: paper Methode In de eerste fase van het onderzoek hebben we een docu-


mentanalyse uitgevoerd naar de modernisering in de drie

Drs. I. Wallenburg

landen. Op basis hiervan is een lijst met actoren samenge-

Erasmus MC

steld die betrokken zijn bij de modernisering. Vervolgens

Postbus 1738

zijn door de eerste en laatste auteur in totaal 20 diepte-in-

3000DR Rotterdam

terviews gehouden met betrokken actoren. Dit waren ver-



tegenwoordigers van de overheid, de medische beroepsgroep

en

onderwijskundigen.

De

interviews

waren

semi-gestructureerd. Centrale thema’s waren de doelstellingen van de actoren bij de modernisering en hun motieven en strategieën. Ook is gesproken over de bestaande institutionele verhoudingen en de veranderingen daarin. Resultaten In Engeland blijkt de modernisering vooral een hervorming van de opleidingsstructuur. De oorspronkelijke overheidsdoelstelling om de managementcompetenties van toekomstige artsen te verbeteren krijgt in de opleidingspraktijk nau-

120

welijks invulling. Ook in Nederland heeft de beroepsgroep

Vrijdag 13 november, tussen 10.45-12.00 uur | Ruimte 532 | Sessie D6 Papers

Samenwerken, didactische werkvormen D6.1 Welke factoren bevorderen of belemmeren studenten bij samenwerkend leren in de opleiding Arts-Klinisch Onderzoeker?

Discussie Aangezien voor deze opleiding een selectie van studenten plaatsvindt, kan de motivatie van de studenten ook een mogelijke verklaring zijn voor de positieve bevindingen. Een

Veul L, Koopal L, Goeij T de, Verwijnen M,

tweede beperking van dit onderzoek is dat alleen de per-

Scherpbier AJJA, Vleuten C van der, Dolmans D

ceptie van studenten is onderzocht en niet die van de do-


centen. Verder onderzoek is nodig in verschillende settings. Voor de onderwijspraktijk betekent dit dat samenwerkend

Probleemstelling

leren bevorderd kan worden door het introduceren van

Probleem Gestuurd Onderwijs (PGO) is een vorm van

werkvormen waarbij studenten afhankelijk zijn van elkaars

samenwerkend leren die al jaren succesvol wordt toege-

inbreng. Daarnaast zou geëxperimenteerd kunnen worden

past in het hoger onderwijs. In de praktijk zijn de groeps-

met het verdelen van grotere cohorten studenten in kleinere

discussies van studenten niet altijd diepgaand en sommi-

groepen teneinde het groepsgevoel te versterken.

ge studenten doen niet actief mee1. Aan de Universiteit Maastricht is in 2007 de nieuwe master ‘Arts-Klinisch

Literatuur:

Onderzoeker’ (A-KO) gestart, waarin diverse werkvormen

1

Moust J.H.C., van Berkel H.J.M. & Schmidt H.G.(2005).

worden gebruikt die aanzetten tot samenwerkend leren in

Signs of erosion: Reflections on three decades of pro-

groepen van 2-10 studenten. Aan deze opleiding neemt

blem-based learning at Maastricht University. Higher

een kleine groep van 30 studenten deel die verschillende

Education; 50, 665-683

vooropleidingen hebben gevolgd. In deze studie is onderzocht in hoeverre deze probleemgestuurde opleiding het

Trefwoorden: samenwerkend leren, arts-klinisch onder-

samenwerkend leren stimuleert of belemmert.

zoeker Wijze van presentatie: paper

Voor deze kwalitatieve studie is gebruik gemaakt van


focusgroepen. Nagenoeg alle studenten uit de opleiding

L.L.S. Veul

hebben hieraan deelgenomen (n=27). Er zijn 3 groepen


samengesteld. Na twee groepsinterviews kwamen er

Postbus 616

geen nieuwe bevindingen naar voren. De interviews zijn

6200 MD Maastricht

opgenomen, samengevat en letterlijk uitgeschreven. De


D

Methode

transcripten zijn gecodeerd door twee beoordelaars (LV & LK), waarbij gekeken is naar terugkerende thema’s. Resultaten studenten sterk afhankelijk zijn van elkaars inhoudelijke inbreng. De kleine omvang van het cohort zorgt ervoor dat er duidelijk sprake is van een groepsgevoel. De studenten voelen zich verantwoordelijk voor elkaar en studeren daardoor hard. Opvallend was dat de studenten aangaven dat ze vanwege verschillen in vooropleiding veel van elkaars inbreng leren, omdat ze de stof vanuit ver-schillende perspectieven benaderen. Een nadeel is dat de groepsdruk soms zo groot is dat er weinig ruimte blijft voor de student om eigen interesses


Uit de interviews blijkt dat de werkvormen ervoor zorgen dat

te volgen of aandacht te besteden aan hiaten in de eigen kennis. Kortom, de diverse werkvormen, de verschillen in vooropleiding en de kleine omvang van de groep zorgen ervoor dat de studenten het samenwerkend leren als positief ervaren.

121

Vrijdag 13 november, tussen 10.45-12.00 uur | Ruimte 532 | Sessie D6 Papers | Samenwerken, didactische werkvormen

D6.2 Via ‘Belbinrollen’ het samenwerkend leren aanpassen aan een flexibel en digitaal onderwijslandschap.

van teamrollen. De invloed op groepsdynamica werd positief beoordeeld door studenten en lesgevers. De kwaliteit van het overleg wordt bevorderd zowel tijdens de face to face als de digitale sessies. Door de verplichting een teamrol

Lauwers M

op te nemen en daarover te reflecteren wordt het meeliften

Arteveldehogeschool

gecounterd. Het maakt het beoordelen van de competenties communiceren en samenwerken transparanter.

Probleemstelling Samenwerkend leren is een vorm van actief leren waarin

Conclusie

studenten leren, door met verschillende studenten samen

Zowel studenten als begeleiders gaven aan dat de Belbin-

aan een groepsopdracht te werken. Sinds de ingang van

rollen helpen om de doelstellingen van samenwerkend leren

het flexibiliseringsdecreet in België (30/04/2004) is er een

te bereiken in een flexibel en digitaal onderwijslandschap.

stijging van het aantal individuele trajecten, met een zeer

Het meeliften wordt gecounterd en de competenties betref-

verschillend niveau van instromende studenten, waardoor

fende communiceren (Communicator) en samenwerken

de onderwijsorganisatie niet meer op vaste groepsindelin-

(Collaborator) worden gevisualiseerd.

gen steunt. Willen we samenwerkend leren digitaliseren

1

dan moet er ook gezocht worden hoe we bij een digitale

Literatuur:

onderwijswerkvorm

1

competenties

als

communiceren

Timmers,S., Valcke, M (2008) The impact of computer

(Communicator) en samenwerken (Collaborator) kunnen

supported collaborative learning on internship outcomes

meten. Tot slot zoeken we bij samenwerkend leren steeds

of pharmacy students Interactive Learning Environments, 16 (2) 131-141

naar oplossingen voor het probleem van meeliften. We spreken van ‘meeliften’ indien een student - ten koste van groepsgenoten - bewust geen enkele of slechts een mini-

2

How to Belbin teamroles from world wide web: www.belbin.com

male bijdrage levert aan opdrachten die door een groep uitgevoerd moeten worden, terwijl de betrokkene wel profi-

Trefwoorden: belbinrollen, samenwerken, e-learning

teert van het groepsproduct.


Methode


Studenten van het eerste jaar Bachelor in de vroedkunde

Dr. M. Lauwers

van de Arteveldehogeschool te Gent (B) leren systematisch

Arteveldehogeschool

samenwerken. Daartoe wordt het Teamrollenmodel van Bel-

Brusselsepoortstraat 93

bin gebruikt. Dit is een model dat onderzoekt en verklaart

9000 Gent België

waarom sommige mensen juist goed of minder goed met


2

elkaar kunnen samenwerken. Er werd aan de studenten gevraagd om de ‘Belbin Self-Perception Inventory’ test in te Congresboek 2009 | NVMO

vullen. Zo identificeert de student in welke teamrol(len) hij zich het best voelt. Tijdens de sessies van samenwerkend leren, zowel digitaal als face to face, krijgen de studenten een specifieke Belbinrol toegewezen die hij op het juiste moment in het communicatieproces moet inzetten. De waarde van deze onderwijswerkvorm voor studenten en begeleiders werd kwalitatief onderzocht door middel van focusinterviews met studenten (N=30) en alle betrokken begeleiders. Er gingen 2 focusinterviews door met studenten (N=30) en één interview met alle betrokken begeleiders ( N=12). Resultaten

122

Door het gebruik van Belbinrollen worden studenten bewust

D6.3 Multidisciplinaire team training met behulp van scenariotraining: een geslaagde opzet

en leerdoelen besproken. Na afloop van ieder scenario

Schutte SE, Bos A van den, Gischler SJ, Tibboel D,

Eerste resultaten

Houmes RJ

Vanaf 2008 werden in 12 trainingen 125 medewerkers

Erasmus MC-Sophia Kinderziekenhuis

minstens 1 keer getraind. Deelnemers zijn enthousiast dat

vullen deelnemers een evaluatieformulier in met vragen over inhoud, realisme, sfeer en verloop van de training.

kritische, ingewikkelde of zeldzame situaties bijna levensContext

echt geoefend werden. Men is zich meer bewust van zijn

Omdat goed teamwerk leidt tot minder incidenten en be-

plek binnen een team en bijvoorbeeld van de rol van goe-

tere zorg (Morey et al. 2002), werd in 2004 als onderdeel

de communicatie daarbij. Trainers ervaren het multidisci-

van het kwaliteiten veiligheidsbeleid, besloten alle mede-

plinair trainen op diverse kennisniveaus als goed mogelijk.

werkers van de Intensive Care Kinderen (ICK) van het Sophia Kinderziekenhuis te trainen in Team Resource


Management (TRM). Voor goed TRM zijn naast het beheer-

Een goede introductie met daarin duidelijk doel, werkwijze

sen van (specifieke) technische vaardigheden, niet-techni-

van de training en afspraken, vooral wat betreft vertrouwe-

sche vaardigheden als communicatie, houding en goede

lijkheid, is belangrijk. Het gefilmd worden en verbeterpun-

taakverdeling belangrijk. Na introductie van TRM werd in

ten in een groep bespreken, kan spanning oproepen. Zo

2007 besloten multidisciplinaire teamtraining te ontwikkelen.

nodig krijgen deelnemers extra begeleiding. Door op de en neemt het echtheidsgevoel toe. Wel bleek nodig

Doel was het zo reëel mogelijk simuleren van de dagelijkse

afspraken te maken om de normale werkwijze van de

praktijk in (gestandaardiseerde) scenario’s; hiervan film-

afdeling niet teveel te verstoren. Omdat artsen niet zoals

opnames te maken en deze direct met deelnemers te be-

verpleegkundigen ingeroosterd worden voor een training,

spreken. Een team van artsen en verpleegkundigen werd

zijn ze niet altijd beschikbaar, zodat trainers soms moeten

getraind in scenario-ontwikkeling en feedback geven.

improviseren. Een gevalideerde beoordelingslijst blijkt

Scenario’s werden ontwikkeld aan de hand van op de af-

lastig te vinden en wordt ontwikkeld.

D

afdeling te trainen, kan origineel materiaal gebruikt worden Opzet

deling voorkomende kritische situaties en ziektebeelden; en de vigerende richtlijnen en afspraken. Een geavanceer-

Referentie:

de reanimatie babypop en bijbehorend software werden

Morey J, R S, Jay G, Wears R, Salisbury M, Dukes K,

als basis genomen, aangevuld met kinderreanimatie pop-

Berns S Error reduction and performance improvement in

pen of speelgoedpoppen aangepast aan ziektebeelden of

the emergency department through formal teamwork trai-

(invasieve) behandelingen. Een ongebruikte bedplaats op

ning: evaluation results of the MedTeams Project. Health

de ICK werd ingericht met gangbaar materiaal en opname-

Services Research 2002; 37: 1553-1581.

en gebruikt voor trainerontwikkeling.

Trefwoorden: samenwerken, teammanagement Wijze van presentatie: paper

Per training, gegeven door een arts en twee verpleegkundigen, worden zo mogelijk 3 scenario’s gedaan. Voor


starten van de training hebben deelnemers de mogelijk-

Drs. S.E. Schutte

heid de trainingsplaats te bekijken. De 3-5 deelnemers

Erasmus MC-Sophia

krijgen voor zover mogelijk steeds een andere rol, toe-

Postbus 2060

schouwers houden een beoordelingslijst bij.

3000 CB Rotterdam E-mail: [email protected]


apparatuur. Nieuwe scenario’s werden ontwikkeld, getest

Na korte briefing wordt een scenario gestart. Filmopnames van briefing en scenario worden in de direct volgende debriefing met de deelnemers gebruikt. Door middel van positieve, formatieve feedback worden aandachtspunten

123

Vrijdag 13 november, tussen 10.45-12.00 uur | Ruimte 532 | Sessie D6 Papers | Samenwerken, didactische werkvormen

D6.4 Het combineren van informatievoorziening met scaffolding in de begeleiding van casusgestuurd onderwijs

casusbesprekingen komt niettemin naar voren dat directe

Ramaekers SPJ, Keulen H van, Kremer WDJ, Pilot A,

Discussie

Beukelen P van

Deze bevindingen bevestigen zowel de mogelijkheden om


just-in-time informatie-verstrekking te realiseren als de gele-

en frequente docentinterventies door studenten negatief worden geassocieerd met het ervaren leereffect.

genheid die daarmee ontstaat om direct en veelvuldig te inProbleemstelling

tervenieren. Bij onvoldoende aandacht voor een adequate

Vormen van casusgestuurd onderwijs waarbij de benodig-

dosering en timing van scaffolding worden de voordelen van

de casusinformatie ‘just-in-time’ wordt verstrekt, worden

de toegenomen authenticiteit en beperkte cognitieve belas-

verondersteld minder cognitief belastend te zijn en meer

ting in deze casusgestuurde onderwijsvorm, teniet gedaan.

authentiek ten aanzien van de timing waarop informatie in de klinische praktijk beschikbaar is1. De begeleiding hiervan

Literatuur

vergt van docenten echter het vermogen om de interactie,

1

and Complex Learning: Recent Developments and Future

behorende bij informatieverstrekking, te combineren met

Directions. Educational psychology review. 2005;17(2)

enige terughoudendheid in de scaffolding van studenten2. In deze studie staan de vragen centraal:

van Merriënboer JJG, Sweller J. Cognitive Load Theory

2

Rasku-Puttonen H, Eteläpelto A, Arvaja M, Häkkinen P. Is

• welke effecten heeft de combinatie van informatievoorzie-

successful scaffolding an illusion? - Shifting patterns of

ning en scaffolding op de docentgedragingen in dergelijke

responsibility and control in teacher-student interaction

vormen van casusgestuurd onderwijs?

during a long-term learning project. Instructional Science.

• welke effecten hebben deze docentgedragingen op de

2003;31(6)

wijze waarop studenten de casus aanpakken en het door hen ervaren leren?

Trefwoorden: didactische werkvorm Wijze van presentatie:paper

Methode De studie is gebaseerd op een combinatie van kwalitatieve


en kwantitatieve methoden, in een zogenaamd ‘concurrent

Drs. S.P.J. Ramaekers

nested design’ met observaties als predominante methode.


Aanvullend op de observatie van docenten studentgedra-

Heidelberglaan 8

gingen in 63 casusbesprekingen, verdeeld over 18 docen-

3584 CS Utrecht

ten en 126 studenten, werden motieven voor docentinter-


venties via ‘stimulated recall’ in kaart gebracht, terwijl studentwaarderingen voor aspecten van de begeleiding met een evaluatieve vragenlijst - per casusbespreking Congresboek 2009 | NVMO

werden nagegaan. Resultaten en conclusies Cross-cases analyse van de observaties bevestigt dat docenten veelal in staat zijn om informatievoorziening met scaffolding effectief te combineren. In de wijze waarop zij dat doen, werden twee karakteristieke patronen geidentificeerd. Verschillen tussen beide patronen hebben met name betrekking op de hoeveelheid en de timing van scaffolding interventies. Studenten blijken zich, voor wat betreft hun waarneembaar gedrag, doorgaans direct aan te passen aan de wijze(n) waarop hun docent intervenieert. Uit de re-

124

sultaten van de vragenlijst en analyse van de afwijkende

Vrijdag 13 november, tussen 10.45-12.00 uur | Ruimte 533 | Sessie D7 Papers

Stationstoets, video, vervolgopleiding D7.1 Leren van anderen en elkaar: Implementatiestrategie voor de introductie van een stationstoets bij de Faculteit Diergeneeskunde

als studenten (gem. = 4.1, SD = 0.51) laat een positieve houding zien jegens de stationstoets als nieuwe toetsvorm. Uit de open opmerkingen blijkt dat de docenten moeite hadden met de beoordelingssystematiek. De positieve attitude van docenten en studenten impliceert een

Moens HC, Boetes F, Nieuwstadt RA van, Beukelen

effectieve implementatiestrategie dusver.

P van, Jaarsma ADC Universiteit Utrecht

Discussie De resultaten moeten gezien worden in het licht van vrijwil-

Probleemstelling

lige deelname. Andere kenmerken(naast acceptatie) zoals

Eind 2008 is begonnen met de implementatie van een

betrouwbaarheid, validiteit en educatief effect, die de

nieuwe vaardigheidstoets, de stationstoets, in het veteri-

bruikbaarheid van de Stationstoets bepalen en de effecti-

nair bachelor onderwijs. Het introduceren van veranderin-

viteit van de implementatiestrategie beïnvloeden, zullen in

gen in het onderwijs kan resulteren in het ontstaan van

de nabije toekomst onderzocht worden. In december

weestand tegen de nieuwe methode door bijvoorbeeld:

2009 zal een formatieve pilot voor het gehele cohort van

Top down politiek, verandermoeheid of geen toegevoegde

250 studenten plaatsvinden en in 2010 volgt de eerste

waarde zien van innovaties. Het gebruik van een juiste

summatieve toets voor ditzelfde cohort. In deze pilot zal

implementatiestrategie kan de oppositie verminderen en

worden geëxperimenteerd met de beoordelingssystema-

resulteren in de medewerking van de docenten en

tiek. Evaluatie van deze pilot zal uitwijzen of deze nieuwe

studenten. Gekozen is voor een implementatiestrategie

toetsvorm geaccepteerd blijft binnen de Faculteit Dierge-

gebaseerd op participatie, informatie en stapsgewijze in-

neeskunde.

troductie, zoals eerder opgezet en onderzocht bij tandheelkunde (ACTA)1. Onderzoeksvraag is: Is de implemen-

Literatuur

tatiestrategie effectief en blijkt dit uit de attitude van

1

docenten en studenten jegens de stationstoets?

Schoonheim-Klein, M. The use of the Objective Structured Clinical Examination (OSCE) in dental education:

D

doctoral dissertation. Academisch Centrum TandheelMethode

kunde Amsterdam, University of Amsterdam 2008.

Gestart werd met een introductiecollege over de ‘ins and outs’ van een stationstoets waarna de 17 participerende

Trefwoorden: stationstoets, toetsing

docenten uitgenodigd werden deel te nemen aan een mini


(items: enthousiasme, relevantie, toegevoegde waarde


van de toets, mate van stress) de attitude van docenten en

Drs. H.C. Moens

studenten gemeten1. Daarna werkten de docenten gedu-


rende 3 maanden samen aan de ontwikkeling van een for-

Faculteit Diergeneeskunde

matieve pilot-stationstoets met 10 test-stations die afge-

Yalelaan 1

nomen is bij 40 2e jaars studenten (deelname was vrijwillig).

Postbus 80135

Een werkgroep ondersteunde hun activiteiten en zorgde

3508 TD Utrecht

voor informatie en feedback. Na afloop van de pilot-stati-


onstoets werd een vergelijkbare vragenlijst afgenomen om de attitudes (5 puntsschaal; 1: helemaal mee oneens, 5: helemaal mee eens) te meten van zowel docenten (n = 14) als studenten (n = 38).


- stationstoets. Na afloop werd middels een vragenlijst

Resultaten en Conclusie Tussen de eerste en tweede docentenmeting is geen verandering van de attitude waargenomen. De totale attitude-waarde van zowel docenten (gem. = 4.2, SD = 0.71)

125

Vrijdag 13 november, tussen 10.45-12.00 uur | Ruimte 533 | Sessie D7 Papers | Stationstoets, video, vervolgopleiding

D7.2 Hergebruik van videomateriaal voor medisch onderwijs: mogelijkheden en beperkingen

Ook voor het omroepmateriaal was belangstelling, vanwege de vele medisch relevante fragmenten. • Het goed beschrijven van videomateriaal kost veel tijd. Hiervoor zijn specialisten (bibliotheekmedewerkers) inge-

Doets M, Dankbaar MEW Erasmus MC

zet. Uiteindelijk zullen de eigenaars van het videomateriaal hiervoor zelf de informatie moeten aanleveren. • iMMix biedt onvoldoende mogelijkheden voor het toeken-

Probleemstelling

nen van medisch-inhoudelijke trefwoorden. Hiervoor is

Het Erasmus MC heeft veel videomateriaal dat voor onder-

een apart systeem gebruikt, wat het project echter com-

wijsdoeleinden wordt gebruikt, waaronder operatiebeelden,

pliceerde.

instructiefilms, patiëntgesprekken. De video’s zijn decen-

• Privacy is belangrijk bij het beschrijven van patiëntmateri-

traal en niet duurzaam opgeslagen op verschillende dragers

aal. Momenteel zijn er nog geen goede oplossingen die

(videobanden, tapes, computers) en slecht beschreven,

dit garanderen.

waardoor afdelingen elkaars materiaal niet kennen en hergebruik nauwelijks plaatsvindt. Video heeft voor het ge-


neeskunde onderwijs echter een belangrijke educatieve

Het project heeft veel bruikbare informatie opgeleverd. Bij

waarde, zowel in hoorcolleges als in zelfstudiemateriaal

continuering zijn de volgende aandachtspunten van belang:

waaronder e-learning programma’s. Door de technische

• Specifieke technische video-expertise is onmisbaar wan-

ontwikkelingen wordt het online aanbieden van videomate-

neer een centrale instituutsbrede database voor video-

riaal steeds gangbaarder en neemt de vraag naar nieuw

materiaal ingericht en (duurzaam) beheerd gaat worden.

materiaal toe. We hebben de afgelopen periode ervaring

• Zaken rond privacy van patiëntengegevens en auteurs-

opgedaan met een project dat zich richtte op:

recht van videomateriaal zijn ingewikkeld en dienen goed

• duurzame opslag van videomateriaal, in hoge kwaliteit

uitgezocht te worden, voordat materiaal grootschalig ont-

• efficiënte ontsluiting (zoekmogelijkheden)

sloten kan worden.

• laagdrempelige toegang (afspelen, fragmenten selecteren)

• Een centraal systeem voor videomateriaal is nuttig, maar

• bescherming van auteursrecht en privacy van getoonde

voor docenten zou het op termijn handiger zijn om ál het

patiënten

onderwijsmateriaal in één systeem onder te brengen (naast videomateriaal o.a. ook beeldmateriaal en e-lear-

Methode

ning-programma’s)

Het project was een samenwerkingsverband van verschillende partijen: de Erasmus MC Desiderius School (voorheen

Trefwoorden: videomateriaal

Opleidingsinstituut Geneeskunde) als projectleider, de uni-


versiteitsbibliotheek en verschillende docenten. Daarnaast


was het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid (Hilver-


sum) projectpartner, vanwege hun ervaring met opslag en

Drs. M. Doets

ontsluiting van videomateriaal (van de publieke omroep). Het

Erasmus MC

project liep van begin 2008 tot midden 2009. In deze

Postbus 2040

periode werd een pilot gestart met iMMix, het digitale video-

3000 CA Rotterdam

opslagsysteem van de omroepen. Hierin werd een twintig-


tal onderwijsvideo’s ingevoerd en beschreven, waarna Erasmus MC-medewerkers online met het systeem konden werken. Naast eigen materiaal kon ook omroepmateriaal worden bekeken en besteld. Na afloop vond evaluatie plaats met een groep van vijftien docenten en medewerkers. Ervaringen • De vraag naar videomateriaal voor medisch onderwijs is

126

groot, en bij docenten was veel interesse voor dit project.

D7.3 Etaleren van kwaliteit; inhoud of vorm?

oordelingen op het niveau van inhoud (leerbaarheid) als onderwijsproces te bevatten.

Luijk SJ van, VU Medisch Centrum Scheele F, St Lucas Andreas Ziekenhuis

Literatuur Brooks, M.A. Medical Education and the tyranny of com-

Probleemstelling

petency. Perspectives in Biology and Medicine, vol 52, nr

Het meten van kwaliteit van opleiden binnen de vervolgop-

1, 2009.

leiding staat momenteel in het centrum van de belangstel-

Smit V.T.H.B.M. Medische opleiding infantiliseert. Medisch

ling. Wat is kwaliteit van opleiden eigenlijk? Hoe laten we

Contact,17 feb 2009.

“kwaliteit van opleiden” zien? Kwaliteit is een breed begrip

Bouma J & Walters D. Dijsselbloem is maar een lijstje.

en wordt op verschillende wijzen gedefinieerd. Professio-

NRC 11 feb 2009.

nals focussen op inhoud waar anderen (ministerie, onderwijskundigen)focussen op vorm (uitkomsten van metin-

Trefwoorden: kwaliteitszorg, vervolgopleiding

gen). Deze verschillende invalshoeken kunnen spanning


oproepen met name als kwaliteit gekoppeld wordt aan toewijzing van AIOS en dus toewijzing van financiële mid-


delen. Zien we hier een botsing tusssen paradigma’s van

Dr. S.J. van Luijk

verschillende belanghebbenden? Hoe dient de professio-

VU Medisch Centrum

nal te handelen in dit spanningsveld, wat zijn de kansen en


waar zitten de bedreigingen?

1007 MB Amsterdam E-mail: [email protected]

Methode Er vindt een analyse plaats van uitspraken over kwaliteit van opleiden in een aantal media (tijdschriften, kranten, notulen en verslagen van vergaderingen) gedaan door

D

diverse betrokkenen (professionals, onderwijskundigen, beleidsmakers). Deze analyse laat zien dat verschillende betrokkenen in dit debat een tegengesteld en soms heftig en emotioneel standpunt innemen in woord en geschrift. Een selectie van dergelijke uitspraken wordt in historisch (sociologisch) perspectief geplaatst. Resultaten Er is een verschil in opvatting tussen diegenen die zich de inhoud als leidend beschouwen voor kwaliteitsmeting en diegenen die zich primair richten op generieke procesmetingen van kwaliteit. Wanneer de procesmeting gaat domineren boven het laten zien van de inhoud van de opleiding knaagt dat aan de wortels van de opleidingsherziening doordat dit niet aansluit op het professionele waardenstelsel. Discussie


primair op de inhoud van de opleiding richten en daarmee

Professionals (opleiders, leden opleidingsteams, AIOS) realiseren zich dat procesindicatoren van aanvullend belang zijn ten opzichte van de inhoud van de opleiding. Inspanningen voor verbetering van opleiding dienen kwaliteitsbe-

127


Workshop Docentprofessionalisering D8.1 Docentprofessionalisering: bevorderende en belemmerende factoren

zelf op welke wijze in de communities wordt gewerkt. Eerst wordt bij de deelnemers geïnventariseerd wat men zelf doet aan docentprofessionalisering, en wat daarin belemmeren-

Lankveld Th van, Gercama A

de en bevorderende factoren zijn. Vervolgens wordt geïn-

VU Medisch Centrum

ventariseerd wat belemmerende en bevorderende factoren zijn voor professionalisering van docenten. De resultaten

Thema

van deze inventarisatie worden aangevuld met onderzoeks-

Docenten vormen de sleutel tot goed onderwijs. Investeren

resultaten en ervaringen met communities of practice van

in onderwijs betekent dus investeren in docenten. Knelpunt

docenten van het VUmc. Hierna volgt een discussie over de

is echter dat docenten niet staan te springen om didactische

voor- en nadelen van communities of practice (de valkuilen

cursussen. Professionaliseringsactiviteiten worden door

en de kansen) en wat dat betekent voor docentprofessiona-

sommigen beschouwd als alleen zinvol voor “minder ervaren

lisering. Afgesloten wordt met een korte opdracht over de

docenten”of voor docenten “met problemen”. De vraag is

implicaties voor de eigen organisatie.

dan ook hoe UMCs docenten enthousiast kunnen krijgen om te investeren en te blijven investeren in hun eigen (didacti-


sche) deskundigheid en professionele ontwikkeling. Bij het VUmc Amsterdam is sinds een aantal jaren positieve ervaring

Literatuur:

opgedaan met docentprofessionalisering in de vorm van

Fluit CRMG et al. Professionalisering van opleiders: leren

communities of practice. Op regelmatige basis ontmoeten

opleiden met elkaar. Ned Tijdschr Med Onderwijs. 2008

docenten elkaar om thema’s en vragen te bespreken die hen

(27):288-295

bezighouden. Docenten nemen hieraan op relatief grote schaal deel, op vrijwillige basis. Wij hebben onderzoek ge-

Trefwoorden: docentprofessionalisering

daan onder zowel de docenten die niet deelnemen als de


docenten die wel deelnemen. Dit onderzoek geeft inzicht in factoren die docentprofessionalisering in de weg staan en


factoren die docentprofessionalisering bevorderen.

Drs. Th. van Lankveld Onderwijscentrum VU

Doel

De Boelelaan 1105

In deze workshop verkrijgen deelnemers inzicht in factoren

1081 HV Amsterdam

die docentprofessionalisering in de weg staan én in facto-


ren die docentprofessionalisering kunnen bevorderen. De deelnemers kunnen benoemen wat er voor nodig is om een professional in het medisch onderwijs te laten werken aan verbetering van de eigen kwaliteit. Ook kan de deelnemer benoemen wat de implicaties hiervan zijn voor de Congresboek 2009 | NVMO

eigen organisatie. Daarnaast hebben de deelnemers inzicht verkregen in de valkuilen en succesfactoren van communities of practice en hebben zij kennis gemaakt met de in deze communities gehanteerde werkwijze. Doelgroep Docenten, afdelingshoofden, medewerkers docentprofessionalisering, docentenopleiders, trainers. Opzet workshop Deze workshop is opgezet op een manier die vergelijkbaar is met de in de community of practice van het VUmc ge-

128

hanteerde werkwijze. Op die manier ervaart de deelnemer


Workshop werkgroep NVMO Diversiteit D9.1 Communicatie met patiënten uit andere culturen

Maximum aantal deelnemers: 15-20 Trefwoorden: communicatie, interculturele aspecten

Postma CT, Weel- Baumgarten E van, Jong L de


NVMO werkgroep diversiteit Correspondentie-adres

UMC St. Radboud

Dr. C.T. Postma Thema

UMC St Radboud

Culturele verschillen spelen een belangrijke rol in allerlei

Postbus 9100

arts-patiënt contacten. De impact hiervan wordt in onze

Afd Int Geneesk 463

huidige samenleving (met veel niet westerse allochtonen)

6500 HB Nijmegen

alleen maar groter door de sterk verschillende culturele


achtergrond van veel patiënten en artsen. Niet alle verschillen worden echter bepaald door de specifieke nationale achtergrond van de patiënten. Het zijn ook de meer algemene verschillen tussen artsen en patiënten die meespelen. Deze verschillen worden in belangrijke mate bepaald door de maatschappelijke en opleidings-achtergronden van arts en patient. Aan beide aspecten dient aandacht te worden besteed om een effectief contact tot stand te brengen. Daarnaast moet ook de epidemiologie van de ziektebeelden in verschillende culturen in een consult worden meegewogen. In het onderwijs in communicatie en consultvoering (C&C) in Nijmegen hebben wij deze elementen in oefensituaties met simulatiepatiënten nagebootst om de

D

geneeskunde studenten hiermee effectief te leren omgaan. Doel Relevante kennis en praktische ervaring opdoen met het onderwijs voor geneeskunde studenten waarin de consultvoering gericht op het effectief hanteren van interculturele verschillen tussen arts en patient centraal staat. Doelgroep municatievaardigheden en meer in het bijzonder de training van vaardigheden in de communicatie met interculturele aspecten. Opzet workshop Inleiding en oorsprong:

00-15 minuten

Opzet van de cursus:

15-30 minuten

Praktische Oefening met simulatiepatiënt 30-40 minuten Feedback op oefening

40-50 minuten


Een ieder die betrokken is bij praktische training van com-

Praktische Oefening met simulatiepatiënt 50-60 minuten Feedback op oefening

60-70 minuten

Samenvatting en afsluiting

70-75 minuten

129

Vrijdag 13 november, tussen 10.45-12.00 uur | Ruimte 557 | Sessie D10 Workshop werkgroep NVMO

Portfolio D10.1 De ‘ins and outs’ van effectief portfolio gebruik in vijf kwartier

fend voorbeeld. Het symposium wordt afgesloten met het gezamenlijk formuleren van bruikbare tips voor effectief portfolio gebruik.

Dekker H, UMC Groningen Driessen E, Universiteit Maastricht

Maximaal aantal deelnemers: 75 deelnemers

Braak E ter, UMC Utrecht Scheele F, St Lucas Andreas Ziekenhuis

Trefwoorden: portfolio

Vleuten C van der, Universiteit Maastricht


NVMO wekgroep portfolio Correspondentie-adres Thema

Drs. H. Dekker

Er is in Vlaanderen en Nederland al bijna 10 jaar ervaring in

UMC Groningen

verschillende fasen van het medisch opleidingscontinuüm

Sector F, onderwijsinstituut

met het gebruik van portfolio. Veel Geneeskunde studen-

A. Deusinglaan 1

ten maken al kennis met portfolio in het eerste studiejaar.

9713 AV Groningen

Ook tijdens de klinische fase worden co-assistenten vaak


begeleid op basis van een portfolio. Binnen de medisch specialistische vervolgopleidingen is het gebruik van portfolio’s zelfs al enkele jaren een verplichting. Naast deze groei aan ervaringen is ook het onderzoek naar effectief portfolio gebruik sterk toegenomen. We kunnen concluderen dat het gebruik van portfolio’s in medisch onderwijs niet meer in de kinderschoenen staat. Een aantal kernleden van de NVMO werkgroep portfolio geeft in dit symposium op basis van uitkomsten van wetenschappelijk onderzoek en aan de hand van drie verschillende voorbeelden van portfolio gebruik een aantal aanbevelingen voor effectief portfolio gebruik. Doel Deelnemers in een kort tijdsbestek inzicht geven in de belangrijkste aspecten van succesvol portfolio gebruik. Doelgroep Dit symposium is bedoeld voor docenten, onderwijskundiCongresboek 2009 | NVMO

gen en beleidsmedewerkers die nog niet veel ervaring hebben met het implementeren van portfolio binnen hun opleiding en/of met het begeleiden van studenten met het portfolio. Opzet In de inleiding worden de belangrijkste onderzoeksuitkomsten op het gebied van effectief portfolio gebruik samengevat. Om deze uitkomsten te linken met de onderwijspraktijk komen drie verschillende praktijkvoorbeelden van portfolio gebruik in verschillende fasen van het medisch opleidingscontinuüm aan bod. Per praktijkvoorbeeld zal

130

ingegaan worden op wat we kunnen leren van desbetref-


Workshop Curriculumontwikkeling, integratie kennis D11.1 Het gebruik van schema’s om integratie van klinische en biomedische kennis te bevorderen

groepen krijgen de deelnemers een beeld van de doelen en leereffecten van de diverse schemaformats. Tevens zal worden bediscusieerd hoe deze voorbeeldschema’s kunnen worden aangepast om de doelen doeltreffender te

Vink CC, Broek PJ van den

kunnen bereiken. Tenslotte onderzoeken de deelnemers

LUMC

gebruiksmogelijkheden van de diverse soorten schema’s onder andere door aan de hand van een schema een

Thema

studie onderdeel te ordenen, een groep docenten te instru-

Thema

eren en door studenten zelf een schema te laten maken.

Het maken van schema’s is een manier om kennis expliciet te maken. In het onderwijs wordt er veelvuldig gebruik ge-

Maximaal aantal deelnemers: 18

maakt van schema’s en dikwijls met succes: de leerwinst lijkt hoger wanneer schema’s gebruikt worden1. Voor ge-

1

Research, 2006, 76 (3): 413-448.

dische kennis en klinische kennis aan elkaar te relateren2. Schema’s zouden daarbij kunnen helpen. Deze workshop

Nesbit JC, Adesope OO. Learning with concept and knowledge maps: a meta-analysis. Review of Educational

neeskundestudenten is het niet altijd makkelijk om biome2

Prince KJAH, Boshuizen HPA. From theory to practice in

richt zich op het gebruik van schema’s in het medisch on-

medical education. In: Boshuizen HPA, Bromme R,

derwijs als instrumenten om te communiceren over de

Gruber H (eds), Professional learning. Gaps and Transiti-

kennis (en dus ook over de onderlinge relaties tussen delen

ons on the Way from Novice to Expert. Dordrecht: Kluwer

van kennis) die nodig is voor het begrijpen van een klinisch

Academic Publishers 2004: 121-139.

probleem. Er zijn verschillende vormen van schematiseren mogelijk. In diverse domeinen van het onderwijs is de tech-

Trefwoorden: curriculumontwikkeling, integratie kennis

niek van ‘concept mapping’ bekend, een methode die be-


expliciet te maken. Maar ook conceptuele schema’s zoals


voorgesteld in de clinical presentation benadering, worden

Drs. C.C. Vink

in het medisch onderwijs gebruikt evenals beslisbomen.

Universiteit Leiden

D

doeld is om zoveel mogelijk kennis rond een onderwerp

Wassenaarseweg 62A, B2-29 Doel

2333 AL Leiden

Met deze workshop willen wij de deelnemers een beeld


geven van de waarde van diverse soorten schema’s voor het medisch onderwijs en de verschillende toepassingsmogelijkheden van deze schema’s. Tevens doen zij hands-

Doelgroep Deze workshop is bedoeld voor iedereen die medisch (theoretisch) onderwijs ontwikkelt of verzorgt. Ook studenten behoren tot de doelgroep van deze workshop. Opzet Na een korte inleiding over diverse soorten schema’s en de ervaringen die zijn opgedaan met het maken en gebruiken van deze soorten in het medisch onderwijs gaan de deel-


on ervaring op.

nemers aan de slag met een aantal voorbeelden van dergelijke schema’s. Aan de hand van opdrachten zoals het uitleggen van een casus met behulp van een schema en het bedenken van een opdracht voor het werken in kleine

131


Rondetafelsessie Internationalisering in basis- en vervolgopleiding (‘postgraduate’) opleidingen? D12.1 ‘Al doende leren’ ontrafelen Een studie naar werkplekleren in de medisch specialistische vervolgopleiding

tenland getraind is. Aspecten van internationalisering die binnen de vervolgopleidingen aan de orde kunnen worden gesteld zijn dezelfde als die hierboven genoemd zijn voor basisopleidingen. Daarnaast kan een stageperiode in het

Verbinnen R, Vrije Universiteit Brussel

buitenland gestimuleerd worden, bij voorkeur op basis van

Erve HJ van der, VU Medisch Centrum

uitwisseling om dreigend verlies van menskracht op de af-

Groenen H, KU Leuven

deling te compenseren. Er bestaan mogelijkheden om

Hack E, LUMC

subsidie te verwerven voor dergelijke uitwisselingen, zoals

Have GE ten, AMC/UvA

bijvoorbeeld uit het Lifelong Learning Programme van de

Hoogakker S, Erasmus MC

Europese Unie.

Huizenga JR, UMC Groningen Majoor G, MUMC+

Doelgroep

Philippé J, Universiteit Gent

Studenten in vervolgopleidingen zoals AIOS (in België aan-

Sivirsky M, UMC St Radboud

geduid als ASO), Nurse Practitioners, Advanced Nurses

Thoelen M, U Hasselt

etc., en hun opleiders. Bestuurders van beroepsverenigin-

Liempt K van, Universiteit Antwerpen

gen en beleidsmakers voor vervolgopleidingen.

Winter CP de, UMC Utrecht Opzet Thema

Het thema zal worden ingeleid en de hierboven reeds aan-

Internationalisering is een vaste component geworden van

gedragen veronderstellingen gepresenteerd (10’). Vervol-

basis-opleidingen. In de diverse curricula wordt aandacht

gens worden de deelnemers onderverdeeld in kleine groe-

besteed aan internationale aspecten (bijvoorbeeld inter-

pen die gevraagd worden meer antwoorden te genereren

culturele communicatie, effecten van globalisering op de

op de vier kernvragen (25’). Subgroepen presenteren hun

gezondheid(szorg), tropische ziekten en opleidingen sti-

ideeën plenair (30’) en tot slot zullen de uitkomsten van

muleren studenten om onderdelen van hun studie in het

deze rondetafelsessie worden samengevat (10’).

buitenland te volgen. Het is merkwaardig dat in de vervolgopleidingen internationalisering (voorlopig) geen on-


derdeel van het programma is. Er lijkt hier slechts sprake te zijn van vertraging.

Trefwoorden: internationalisering, vervolgopleiding Wijze van presentatie: rondetafelsessie

Doel


Deze rondetafelsessie beoogt te analyseren waarom inter-


nationalisering kennelijk niet van belang wordt geacht als

Dr. R. Verbinnen

element van de vervolgopleidingen(1). Vervolgens zal wor-

Vrije Universiteit Brussel

den besproken of het mogelijk is om internationalisering te

Laarbeeklaan 103

incorporeren in de vervolgopleidingen(2) en zo ja, hoe dat

1090 Brussel België

zou kunnen(3). Om mogelijke belemmeringen bij het inter-


nationaliseren van vervolgopleidingen weg te nemen of te reduceren zullen de mogelijkheden daartoe worden geïnventariseerd(4). Verondersteld wordt dat internationalisering nog geen ingang heeft gevonden in de vervolgopleidingen omdat de op te leiden artsen, verpleegkundigen, etc. als professionals vroeger verondersteld werden in een exclusief Nederlandse of Belgische setting te werken. Die situatie bestaat niet meer omdat de (patiënten-) populatie tegenwoordig voor ongeveer 13% uit niet-autochtonen bestaat. Bovendien wordt het al jaren als een voordeel

132

beschouwd als een professional ook enige tijd in het bui-

Vrijdag 13 november, tussen 10.45-12.00 uur | Abdijzaal | Sessie D13

Rondetafelsessie NVMO werkgroep Praktisch medisch onderwijs, co-schappen D13.1 Co-schappen, een andere koers!?

nationaal en internationaal onderzoek over de coschappen en heeft de hand in tal van publicaties over onderzoek van

Verwijnen GM, Werkgroep PMO, FHML-UM

medisch onderwijs. Gerard Bos, internist in het Maastricht

Ridder JMM van de, Werkgroep PMO, ASz & UMCU

University Medical Centre (MUMC) en coördinator van de

Scherbier AJJA, Onderwijsinstituut, FHML-UM

Masterfase onderzoekt alternatieven voor het overige

Bos G, Onderwijsinstituut, FHML-UM

co-schappen programma in Maastricht.

NVMO werkgroep PMO Maximaal aantal deelnemers: 30 Thema De co-schappen spelen een essentiële rol in de opleiding

Trefwoord: praktisch medisch onderwijs, co-schappen

tot basisarts. Studenten ervaren het steevast als de meest


ingrijpende fase van hun studie. Vrijwel overal ter wereld volgen ze traditioneel een programma van rotaties langs de


verschillende medische deelspecialismen. Moeten ze alle

Drs. G.M. Verwijnen

specialismen passeren en de belangrijkste ziektebeelden


gezien hebben of gaat het om meer generieke zaken zoals

Skillslab FHML

oefenen van anamnese en lichamelijk onderzoek, diagnos-

Postbus 616

tiek, zorg, en consultvoering? Wat is nu eigenlijk de kern

MD 6200 Maastricht

van het leren in deze opleidingsfase? Hoe kan dat het beste


gerealiseerd worden? Zijn we op de goede weg of moet er toch een andere koers ingezet worden? Dat zijn de hoofdvragen die we in deze rondetafelsessie bediscussiëren. Doel Het doel van deze bijeenkomst is om van elkaar te leren

D

over de inrichting van de coschappenfase. Deelnemers zullen worden uitgenodigd om een stelling te formuleren over de inrichting van de coschappen en eigen voorbeelden en ervaringen mee te nemen om ter plekke te delen en te bespreken. Doelgroep Medische opleiders en docenten, studenten, onderwijs-

Opzet Aan de hand van een inleiding over het Maastrichtse coschappen programma en gegevens uit onderzoek zal tijdens deze rondetafelsessie gediscussieerd worden over de koers die we met de coschappen kunnen varen. Aan de Faculty of Health, Medicine en Lifesciences van de Universiteit Maastricht (FHML-UM) wordt sinds enkele jaren geëxperimenteerd met een nieuw onderdeel in de coschappenfase: een afsluitend jaar met twee langdurige


kundigen en opleidingscoördinatoren

stages op één locatie, een zorgstage en een onderzoeksstage. Albert Scherpbier, wetenschappelijk directeur van het onderwijsinstituut van de FHML-UM, is één van de grondleggers van dit programma. Hij initieert en begeleidt

133


Workshop Kwaliteitszorg, onderwijsevaluaties D14.1 Adviestekst eerst maakt vragenlijst beter!

vragen in een vroeg stadium te toetsen op bruikbaarheid van de gegevens. Door vóór het uitzetten van een evaluatie te formuleren welk advies bij welke resultaten gegeven

Meeuwen AM van, Spierenburg EJ, Hovius I, Man R

kan worden, neemt de bruikbaarheid van de resultaten

de, Visser B

van onderwijsevaluaties toe.

Erasmus MC Maximum aantal deelnemers: 20 Thema Bij het beoordelen van de kwaliteit van het onderwijs wordt

Trefwoorden: kwaliteitszorg, onderwijsevaluaties

onder andere gebruik gemaakt van schriftelijke vragenlijs-


ten. De resultaten van de op deze vragenlijsten gebaseerde evaluaties vormen de basis voor de te ondernemen


verbeteracties. Het Erasmus MC koppelt in de rapporta-


ges van de onderwijsevaluaties sinds kort aan elke uitslag

Erasmus MC

een adviestekst. Er zijn drie verschillende adviezen: één

Postbus 2040

voor resultaten onder het gemiddelde, één voor resultaten

3000 CA Rotterdam

rond het gemiddelde en één voor resultaten boven het ge-


middelde. Het blijkt dat het opstellen van deze adviezen veel inzicht geeft in de bruikbaarheid van elke gestelde vraag. Door deze ervaring wordt bij de kwaliteitszorg gewerkt met een nieuwe methodiek voor het maken van evaluatievragen. Daarbij worden, na het opstellen van concept vragen, eerst de drie adviesteksten opgesteld. Bij vragen waar het formuleren van de adviesteksten problemen oplevert, wordt de vraag aangepast of verwijderd. Tot voor kort werden adviezen bij de evaluatierapportages geformuleerd ná het bekijken van de verzamelde gegevens. Het blijkt dat het veranderen van de volgorde van werken, eerst de adviezen formuleren en dan de vragenlijst definitief maken en uitzetten, leidt tot bruikbaardere resultaten. Doel Vergroten van de vaardigheid in het opstellen van vragenlijsten en daarmee de bruikbaarheid van de resultaten vergroten.


Doelgroep Iedereen die betrokken is bij het opstellen van vragenlijsten ten behoeve van schriftelijke onderwijsevaluaties. Opzet workshop Deelnemers passen de methodiek toe waarbij concept vraagteksten definitief gemaakt worden na het opstellen van adviesteksten. Afwisselend wordt bestaand materiaal geanalyseerd en nieuw materiaal gemaakt. Er wordt gewerkt in groepen van ongeveer 4 personen met plenaire terugkoppeling. Opbrengst

134

Deelnemers krijgen een methode aangereikt om evaluatie-

Vrijdag 13 november, tussen 10.45-12.00 uur | Ruimte 403 | Sessie D15 Workshop

Voortgangstoets D15.1 Omgaan met ProF, het feedbacksysteem voor voortgangstoetsen

Doelgroep • Studieadviseurs • Onderwijskundigen

Donkers HHLM, Universiteit Maastricht

• Studenten geneeskunde

Timmermans I, Universiteit Maastricht

• Geïnteresseerden in voortgangstoetsing

Peperkamp R, Universiteit Maastricht Medema H, UMC Groningen

Opzet

Cohen-Schotanus J, UMC Groningen

• Inleiding (20 min)

Thoben, UMC St Radboud Wenink A, LUMC Muijtjens A, Universiteit Maastricht

toelichting op voortgangstoetsing en de feedback in ProF • Interactieve sessie (30 min) opzoeken van informatie interpreteren van grafieken

Thema In medische en andere opleidingen bestaat grote behoefte

sterkte-zwakte analyse • Discussie (25 min)

aan informatie die zicht biedt op de ontwikkeling van

inhoud feedback systeem

competenties. Die informatie kan gebruikt worden bij de

gebruikersgemak

reflectie van een student of een instelling omtrent de gerealiseerde en gewenste vorderingen in de competentieont-

Opbrengst

wikkeling. De bevindingen van die reflectie dienen als

• inzicht in de mogelijkheden van het ProF systeem

basis voor verbetering van het leergedrag van een

• inzicht in gebruik van ProF voor zelfanalyse en studieadvies

student, respectievelijk verbeteringen in het onderwijsprogramma van de instelling. Voor competentieontwikke-


ling in het kennisdomein levert voortgangstoetsing data waarin bovenstaande informatie besloten ligt. Om deze

Trefwoorden: toetsing, voortgangstoets, feedback

rijke bron ten volle te benutten moet de informatie echter


opgeleverd waarmee online feedback wordt gegeven op


de resultaten van de Voortgangstoets Geneeskunde zoals

Dr. H.H.L.M. Donkers

die in een aantal universiteiten (Groningen, Leiden, Nijme-


gen en Maastricht, verenigd in de interfacultaire Voort-

Postbus 616

gangs Toets Geneeskunde (iVTG)) ieder kwartaal wordt

6200 MD Maastricht

afgenomen. Dit web-gebaseerde systeem stelt studenten,


D

optimaal toegankelijk zijn. Onlangs is het ProF systeem

studieadviseurs en de onderwijsorganisatie in staat de individuele voortgang in detail te bestuderen en af te zetten systeem toont zowel momentane toetsinformatie als longitudinale ontwikkeling van de student. Daarbij kan worden ingezoomd op detailscores voor deelonderwerpen. Het systeem berekent bovendien een (korte-termijn) prognose van de ontwikkeling van de student. Doel Het leren omgaan met het feedback systeem ten behoeve van zelfanalyse (sterkte-zwakte analyse) en studieadvies.


tegen de voortgang van een achtergrondpopulatie. Het

Een discussie over de bruikbaarheid van het systeem in de praktijk.

135

Vrijdag 13 november, tussen 10.45-12.00 uur | Ruimte 404 | Sessie D16 Workshop

Digitaal volgsysteem, professioneel gedrag D16.1 Het StudentVolgSysteem, een elektronisch leerplatform tijdens de opleiding

Doel Doel van de workshop is om deelnemers zowel vanuit studentperspectief als vanuit trainer/ docentperspectief te

Katwijk PA van, Keijzer A de

laten kennismaken met het nieuw ontworpen studentvolg-

Universiteit Twente

systeem.

Bij Technische Geneeskunde is een databeheersysteem

Doelgroep

ontworpen dat studenten, docenten en coördinatoren de

Congresdeelnemers met belangstelling voor het volgen van

mogelijkheid biedt om informatie die te maken heeft met

professioneel gedrag, portfolio, reflectie, stagebeheer e.d.

stages, verslagen, reflecties, bijzonderheden op een relatief eenvoudige wijze te beheren. Het systeem helpt coör-

Opzet workshop

dinatoren, docenten èn studenten om overzicht te houden

De workshop start met een plenaire presentatie over het

over de professionele ontwikkeling van de studenten tij-

studentvolgsysteem waarbij gemaakte keuzes worden

dens hun zesjarige studie. Twee doelen worden hiermee

toegelicht en het systeem wordt gedemonstreerd. In twee

gediend nl. A) het beheren en beheersen van informatie

subgroepen ervaren de deelnemers als gebruiker (als stu-

over stages zoals voorkeuren, indelingen, beoordelingen,

dent en als docent/coördinator) de werking van het sys-

overzichten e.d. en B) het volgen van de professionele

teem. Deelnemers worden daarbij van harte uitgenodigd

ontwikkeling van de student door alle reflecties, verslagen,

ervaringen met elkaar te delen en kritische kanttekeningen

gespreksnotities, beoordelingen e.d. overzichtelijk en be-

te plaatsen. De workshop wordt afgerond met een discus-

heerst toegankelijk te beheren. Het studentvolgsysteem

sie over de bruikbaarheid en potentie van het studentvolg-

biedt o.a. de mogelijkheid:

systeem in de eigen opleiding.

aan studenten om:


• hun voorkeuren voor stageplekken en bepaalde opdrachten weer te geven • verslagen in te leveren en lees-/beoordelingsrechten in

Trefwoorden: digitaal volgsysteem, professioneel gedrag Wijze van presentatie: workshop

te stellen • feedback en beoordelingen te lezen


• overzicht te hebben over hun eigen ontwikkeling

Drs. P.A. van Katwijk

aan docenten/begeleiders om:

Universiteit Twente

• opdrachten van studenten te beoordelen

Noordhorst 1.11

• de ontwikkeling van studenten te volgen

Postbus 217

bijzonderheden van/over de student te registreren aan coördinatoren om: • keuzemogelijkheden aan te bieden aan studenten Congresboek 2009 | NVMO

(stages, opdrachten) • indelingen te maken • overzichten te genereren aan externe (stage)begeleiders om: • informatie te vinden over stageregelingen e.d. • online beoordelingen in te vullen • overzicht te hebben/houden over stagiares aan de administratie om: • gegevens te verzamelen met oog op kwaliteitsbewaking e.d. • financiële zaken af te wikkelen

136

7500 AE Enschede E-mail: [email protected]

Vrijdag 13 november, tussen 10.45-12.00 uur | Van Speykzaal | Sessie D17 Workshop

Fringe D17.1 Mindfulness Mindfulness is met een gestage opmars bezig. Is het de uitgelezen methode om het leven anders te leren leven dan in de maalstroom van de alledaagse hectiek? Biedt mindfulness haar beoefenaren een houvast in tijden van stress? Sinds de publicaties van Kabat-Zinn zijn mindfulness en de toepassing ervan op tal van terreinen in een stroomversnelling terechtgekomen. De aandachtgerichte training die zich met deze naam tooit, richt zich in het algemeen op het leren omgaan met stress, pijn, vermoeidheid, negatief denken en piekeren. Wanneer dat nu juist de aandachtspunten zijn waar de deelnemers aan het NVMO Congres 2009 in geïnteresseerd zijn, voor henzelf of anderen, dan levert deze fringe workshop hen wellicht aanknopingspunten voor verdere ontwikkeling. Of wellicht is dit nu juist de uitgelezen weg voor kennismaking met een interessante en mogelijk nuttige trainingsvorm. Voor wie deze kans wil grijpen is deze workshop, die tweemaal zal worden aangeboden en zal worden geleid door een gekwalificeerd mindfulness-trainer, wellicht een mooie introductie. Benodigdheden: geen


D


137

Vrijdag 13 november, tussen 13.15-14.30 uur | Ruimte 522 | Sessie E1

Promovendi Virtual reality simulatie, simulatie patiënten E1.1 Virtual reality endovascular simulation: ready for training?

lijsten geëvalueerd te worden. Daarom moet steeds een docent tijdens de simulatortrainingssessies aanwezig te zijn om de nodige opbouwende kritiek te geven en fouten

Herzeele I van

te corrigeren. Het doel van simulatie training is niet om de opleiding op “echte” patiënten te vervangen maar om de

Door de toenemende complexiteit van endovasculaire in-

leercurve te verkorten en af te vlakken om zo het aantal

terventies, bezorgdheid omtrent patiëntveiligheid en de

medische fouten te verminderen. Verder onderzoek zal

verkorte opleidingsduur van artsen in opleiding, staat het

een opleidingscurriculum ontwikkelen gebaseerd op be-

huidige opleidingsmodel op de helling. Virtual reality simu-

kwaamheid met behulp van VR simulatie, de kosteneffec-

lator-training kan een uitweg bieden en werd uitvoerig be-

tiviteit ervan bestuderen en de overdraagbaarheid van de

studeerd in het proefschrift “Virtual reality endovascular

endovasculaire vaardigheden van de virtuele naar de ech-

simulation: ready for training?”. Kort samengevat theoreti-

te interventionele suite onderzoeken.

sche kennis moet steeds de praktische opleiding voorafgaan. Vervolgens kan simulator gebaseerde training art-

Trefwoorden: virtual reality simulatie

sen de nodige endovasculaire vaardigheden bijbrengen


voordat ze echte patiënten behandelen: aanleren en uitwisselen van endovasculaire materialen, oefenen van de


verschillende stappen en volgorde tijdens een ingewikkel-

I.Van Herzeele

de procedure. Aangezien de beoordelingsparameters van

Visserij 160/4

de simulator vrij rudimentair zijn, wordt gesuggereerd dat

9000 Gent, België

ook de kwaliteit van de prestatie aan de hand van score-


E1.2 Innovative use of simulated patients for educational purposes

om het gebruik van SP en echte patiënten in het onderwijs te kunnen optimaliseren. De onderzoeksvragen in het proefschrift waren:

Bokken L

1) Wat zijn de praktische implicaties van de vermeende voor- en nadelen van het gebruik van SP in het medisch

Simulatiepatiënten, gedefinieerd als “normale personen

onderwijs?

die getraind zijn symptomen van echte patiënten te pre-

2) Wat zijn de voor- en nadelen van SP ten opzichte van

senteren”, worden veel toegepast in het medisch onder-

echte patiënten en welk contact vinden studenten meer

wijs. Er zijn vele voordelen van simulatiepatiënten (SP) be-

leerzaam: met een echte patiënt of met een SP?

schreven. Bijvoorbeeld de mogelijkheid feedback te geven Congresboek 2009 | NVMO

aan studenten of de mogelijkheid de rol aan te passen aan

Trefwoorden: simulatie-patiënten

specifieke onderwijsdoelen. Bovendien kunnen mensen


van verschillende leeftijden, inclusief adolescenten, getraind worden als SP. Een nadeel van SP is dat ze nega-


tieve effecten kunnen ondervinden van het spelen van rol-

Dr. L. Bokken

len, bijvoorbeeld vermoeidheid. Verder is gesuggereerd

Lavendelstraat 16

dat SP nooit de contacten met echte patiënten kunnen

6542 KN Nijmegen

vervangen. Ondanks het omvangrijke onderzoek naar het


gebruik van SP, is er weinig onderzoek gedaan naar de praktische implicaties van de veronderstelde voor- en nadelen van het gebruik van SP. Ook is er weinig bekend over de additionele waarde van het gebruik van SP ten

138

opzichte van echte patiënten. Kennis hierover is essentieel


Rondetafelsessie werkgroep NVMO E-learning E2.1 E-learning in het medisch onderwijs

1. Gebruik van de portal medischonderwijs.nl • Wat is er te vinden, hoe vind ik wat ik nodig heb?

Doets M, Erasmus MC

• Hoe inpassen in het onderwijs?

Dankbaar MEW, Erasmus MC

• Discussie

Bloemendaal PM, LUMC

2. Virtuele patiëntenprogramma’s

Bos NR, AMC

• Welke leerdoelen kun je ermee realiseren?

Bruggen L van, UMC Utrecht

• Met welke scenario’s zijn ze in het onderwijs in het zetten?

Hols W, UMC Utrecht

• Discussie

Man A de, LUMC

3. Social Software (Wiki’s, Youtube, Fora)

Meurs G, UMC Groningen

• Wat is Social Software, voorbeelden

Plank L van der, UMC Utrecht

• Welke functie kan het hebben in het onderwijs en bij leren

Riedstra A, LUMC

op de werkplek?

Sijstermans R, AMC

• Discussie

Steenbeeke C, UMC Utrecht

4. Digitaal toetsen

Verstegen D, MUMC+

• Functies van formatief en summatief toetsen • Voordelen en valkuilen, ervaringen

In het medisch onderwijs zijn inmiddels veel verschillende

• Discussie

soorten toepassingen van e-learning in gebruik. Wie ontwikkelen deze programma’s en wie gebruiken ze? Welke

Trefwoorden: e-learning

ervaringen zijn er opgedaan met deze toepassingen? Hoe

Wijze van presentatie: rondetafelsessie Correspondentie-adres

hand van 4 subthema’s in gesprek gaan met de deelne-

M. Doets

mers over deze vragen. Elk subthema zal eerst kort wor-

Erasmus MC

den geïntroduceerd. Hierbij zullen we ook de ervaringen

OIG

betrekken die zijn opgedaan tijdens de recente studiereis

Postbus 2040

van de werkgroep naar medische faculteiten in Groot-

3000 CA Rotterdam

Brittannië (april ’09).



groep E-learning wil graag in een rondetafelsessie aan de

E

kan de inzet in het onderwijs worden bevorderd? De werk-

139

Vrijdag 13 november, tussen 13.15-14.30 uur | Lamorazaal | Sessie E3

Rondetafelsessie Co-schappen, vaardigheden E3.1 Medisch-technische vaardigheden: een visie van de co-assistent op het onderwijs en de praktijk

Doelgroep Co-assistenten, docenten, opleiders, onderwijskundigen Maximum aantal deelnemers: 30-40

Lak NSM, Gerards MC, Wink C LOCA

Afstemming tussen het vaardigheidsonderwijs in de eerste vier studiejaren en de co-assistentschappen. Scherpbier

Thema

AJJA, Schaper N, Boumans M, Snellen-Balendong H,

Onderwijs en praktijk van medisch-technische vaardighe-

Bulletin Medisch Onderwijs 1995;14(3):102-6.

den rond de co-schappen, gebaseerd op een enquête door het LOCA in mei 2009.

Trefwoorden: co-schappen, vaardigheden Wijze van presentatie: rondetafelsessie

Doel Een belangrijk deel van het werk als arts en zeker als AIOS


omvat de uitvoering van medisch technische vaardighe-

N.S.M. Lak

den, variërend van een infuus prikken tot het lege artis uit-

LOCA

voeren van lichamelijk onderzoek. Tijdens hun co-schap-

Adriaen van Ostadelaan 40bisA

pen worden co-assistenten geacht deze vaardigheden te

3583 AJ Utrecht

leren en uiteindelijk te beheersen. Tijdens haar zesweke-


lijkse vergaderingen met vertegenwoordigers van de coraden van alle medische faculteiten, hoort het LOCA wisselende signalen over de beheersing van medischtechnische vaardigheden onder co-assistenten. Daarom vraagt het LOCA zich af hoe het nu gesteld is met de medisch-technische vaardigheden onder co-assistenten, of dit verschilt per faculteit, en waar eventueel mogelijkheden tot verbetering liggen. Daarom besloot het LOCA te inventariseren hoe het gesteld is met dit onderwerp door middel van een landelijke enquête onder co-assistenten. De enquête werd verspreid en verzameld tijdens het LOCA congres in mei 2009, onder 800 co-assistenten van alle faculteiten. Het doel van het onderzoek is de knelpunten en verbeterpunten in kaart te brengen en mogelijke oplossingen te formuleren.


Opzet Korte inleiding van het onderwerp door middel van enkele korte casussen en de resultaten van de enquête. Daarna een discussie rondom enkele stellingen, zoals: • ‘Vaardigheden worden het beste geleerd in de praktijk’. • ‘Het is onverantwoord dat patiënten door de co-assistent als proefkonijn worden gebruikt’. • ‘Tijdens de co-schappen moeten de artsen meer begeleiding bieden voor het leren van vaardigheden.’ • ‘Er is genoeg onderwijs in vaardigheden, maar de kwaliteit is te laag’

140

Vrijdag 13 november, tussen 13.15-14.30 uur | Ruimte 530 | Sessie E4 Rondetafelsessie

Portfolio, studentenplatform KNMG E4.1. Het portfolio vanuit het perspectief van de geneeskundestudent: Hoe werkt het (niet) in de praktijk?

Doel Inzicht krijgen in succesfactoren en risico’s van portfolio’s met verschillende kenmerken in diverse fasen van de studie. Aanknopingspunten zoeken voor verbetering.

Gaag WG van der, KNMG Studentenplatform Dorresteijn JAN, KNMG Studentenplatform

Doelgroep

Warris LT, KNMG Studentenplatform

Studenten geneeskunde, leden van de werkgroep port-

Braak EWMT ter, UMC Utrecht

folio van het NVMO, coördinatoren van portfolio’s in de basisopleiding geneeskunde, docenten en begeleiders

Thema

van de basiscurricula, overige geïnteresseerden.

De laatste jaren worden in toenemende mate portfolio’s geïntroduceerd in de basisopleidingen geneeskunde1,2.

Opzet

Het KNMG Studentenplatform onderzocht de mening van

Gedurende de eerste 15 minuten van deze sessie worden

studenten over deze portfolio’s middels een landelijke

de methoden en algemene resultaten van het enquêteon-

elektronische enquête. Er werden 10.504 geneeskunde-

derzoek gepresenteerd door bovengenoemde auteurs van

studenten benaderd, waarvan 2.460 de enquête retour-

het KNMG Studentenplatform. Hierover kunnen vragen

neerden. Van deze respondenten had 58% (1.437) erva-

worden gesteld. Vervolgens zal door één of twee portfolio-

ring met het gebruik van een portfolio. Aan hen werden

coördinatoren (die hiertoe van tevoren worden uitgeno-

vragen en stellingen voorgelegd over het laatst bijgehou-

digd) in 5 minuten worden toegelicht waarom hun portfolio

den portfolio: o.a. over het behaalde leerrendement, de

op bepaalde punten van de enquête beter scoorde dan

ervaren voordelen en of het portfolio voldeed aan in de

gemiddeld. Deze succeservaringen kunnen tot voorbeeld

literatuur beschreven ‘voorwaarden voor succesvol func-

dienen voor verbetering van portfolio’s op andere facultei-

tioneren’1, 1.

ten. Tenslotte zal er onder leiding van de laatste auteur worden gediscussieerd over enkele stellingen.

Meer dan de helft van de respondenten (62%) beoordeelde het leerrendement dat zij behaalden met hun portfolio

Maximum aantal deelnemer: geen

als onvoldoende (cijfer 5 of lager op een schaal van 1-10). Een derde (33%) gaf bovendien aan géén enkel voordeel

Literatuurverwijzingen:

behaald te hebben met hun portfolio. Dit wijst erop dat er

1.

munt, C.P.M. van der Vleuten. Conditions for successful

portfolio’s. Wij onderscheiden 12 typen portfolio’s die in

reflective use of portfolios in undergraduate medical education. Medical Education 2005;39:1230-1235 2.

E. Driessen, E.W.M.T. ter Braak, H. Dekker, F. Scheele,

sche fase en twee in de schakeljaarfase. Volgens de res-

J. van Tartwijk. Een Rijker beeld. Medisch Contact juli

pondenten is geen van deze 12 typen portfolio’s signifi-

2005;60(27/28):1172-1174.

cant beter of slechter dan de rest (op bais van het percentage respondenten dat ontevreden is over het be-

Trefwoorden: portfolio, studentenplatform KNMG

haalde leerrendement). De antwoorden op de stellingen


over de kenmerken en ervaren voordelen van portfolio’s doen echter vermoeden dat er toch belangrijke verschillen


bestaan tussen deze 12 typen portfolio’s. Het ene type

W.H. van der Gaag

leidt bijvoorbeeld volgens een groter percentage van de

Studentenplatform KNMG

respondenten tot inzicht in sterke en zwakke eigenschap-

Oostzeedijk 2a

pen, terwijl een ander type vaker aanleiding lijkt te vormen

3063 BB Rotterdam

voor bruikbare feedback. Ook illustreren de resultaten



de Nederlandse basisopleidingen geneeskunde tot nu toe zijn ingevoerd: vijf in de preklinische fase, vijf in de klini-

E

E.W. Driessen, J. van Tartwijk, K. Overeem, J.D. Ver-

nog veel ruimte is voor verbetering van de bestaande

door de studenten ervaren verschillen tussen portfolio’s in de preklinische, klinische en schakeljaarfase.

141


Papers BaMa, vervolgopleiding E5.1 Beïnvloedt het bachelordiploma de keuze van geneeskundestudenten om hun studie te onderbreken.

Conclusie De keuze van studenten om hun studie te onderbreken wordt niet in de verwachte richting beïnvloed door het vooruitzicht van een bachelordiploma.

Broek WES van den, Muller BS, Dekker N, Cate ThJ ten, Bootsma AL

Discussie

UMC Utrecht

De meeste UU geneeskundestudenten die een bachelordiploma zullen krijgen, laten hun overweging om de studie

Probleemstelling

te onderbreken hier niet door beïnvloeden. De studenten

In het UMC Utrecht is in 2006 het Bachelor-Master systeem

die een jaar verder zijn in de studie en geen bachelordi-

ingevoerd. Dit is onder meer bedoeld om betere internatio-

ploma hebben, overwegen ongeveer even vaak (2008) of

nale aansluiting en flexibelere mogelijkheden voor de stu-

vaker (2009) een tijdelijke of definitieve stopzetting dan

denten te creëren (Bologna declaration)1. De effectiviteit en

degenen die dit diploma daadwerkelijk in ontvangst ne-

de toegevoegde waarde van dit systeem leidt echter tot

men. Een mogelijke verklaring voor de geringe invloed van

veel discussie2. Met de invoering van het Bachelor-Master

het bachelordiploma op carrièreoverwegingen kan zijn dat

systeem krijgen studenten na de afronding van het derde

studenten onvoldoende zicht hebben op de alternatieven

studiejaar een diploma. Eerder kregen de studenten aan de

na behalen van dit diploma. Herhalingsonderzoek over

UU geen tussentijds diploma. Het doctoraaldiploma en de

enkele jaren wordt aanbevolen.

artsenbul werden beide bij afronding van de studie verkregen.Onze vraagstelling is: Overwegen geneeskundestu-

Literatuur

denten die een bachelordiploma ontvangen eerder een on-

1

Joint declaration of the European Ministers of Education Convened in Bologna on the 19th of June 1999

derbreking of definitieve stopzetting van de studie? 2

Patricio M, Den Engelsen C, Tseng D, Ten Cate O. Imple-

Methode

mentation of the Bologna two-cycle system in medical

In 2008 werd bij tweedejaarsstudenten (CRU 2006) en der-

education: Where do we stand in 2007? - Results of an

dejaarsstudenten (CRU’99) met vragenlijstonderzoek na-

AMEE-MEDINE survey. Medical Teacher 2008; 30: 597-

gegaan of zij van plan waren hun studie tijdelijk of definitief

605

te onderbreken en of het bachelordiploma deze keuze beinvloedt. In 2009 zijn vergelijkbare vragenlijsten naar die-

Trefwoorden: BaMa geneeskunde

zelfde studentenpopulaties gestuurd, nu derdejaars res-


pectievelijk vierdejaars studenten. De eerste studenten uit CRU 2006 ontvangen najaar 2009 een bachelordiploma.

Correspondentie-adres: W.E.S. van den Broek


Resultaten

UMC Utrecht

Van de CRU 2006 studenten (N= 159 resp.156) gaf in

Faculteit Geneeskunde

2008 69,7% aan een tijdelijke onderbreking te overwe-

Alexander Numankade 69bis

gen, terwijl dit in 2009 vlak voor ontvangst van het ba-

3572 KV Utrecht

chelordiploma naar 52,5% was gedaald. Voor een defini-


tieve stop zijn deze percentages respectievelijk 14,2% en 9,7%. Het bachelordiploma vond 12,5% van de studenten in 2008 en 20,3% in 2009 zinvol bij het maken van deze keuze. Van de CRU’99 studenten (N= 104 resp.103) zonder bachelor diploma, gaf in 2008 67,3% en in 2009 69,9% aan een tijdelijke onderbreking te overwegen. Een definitieve stop werd in 2008 door 8,8% van de studenten overwogen, in 2009 door 14,6%. In dit cohort was dus juist een stijging te zien.

142

E5.2 Wie traint de Trainers van de Trainers? Deskundigheidsbevordering en teambuilding in de vorm van een Leergang voor aankomend docenten van ‘Train the Trainers’ cursussen

sten in 2 subgroepen. De (aankomend) trainers geven elkaar tevens feedback op hun optreden als (co-)trainer tijdens de cursussen. Tijdens de groepsbijeenkomsten verzorgen de deelnemers workshops voor elkaar waarin thema’s gericht op verdieping van kennis met betrekking tot de inhoud van de cursussen worden afgewisseld met

Braak EWMT ter, Cate ThJ ten

didactische thema’s. Tijdens de hele bijeenkomst wordt in

UMC Utrecht

een veilige context geoefend en geëxperimenteerd met werkvormen en trainingstechnieken. Thema’s die aan bod

Probleemstelling

komen zijn onder andere.: leren van volwassenen, leerstij-

Er is de laatste jaren een toenemende belangstelling voor

len, groepsdynamiek, trainen van vaardigheden, feedback

didactische scholing van opleiders en supervisoren van de

geven en ontvangen, rollenspellen. Hoewel de tijdsinveste-

Medische Vervolg Opleidingen (MVO). Een populaire vorm

ring niet voor alle deelnemers makkelijk te realiseren is, is

is groepsgewijze trainingen volgens het “Train the

de participatie voldoende. Wij verwachten een groep per-

Trainers”concept. In de OOR Utrecht bestaat het cursus

sonen bij elkaar te hebben gebracht die elkaar helpen zich

aanbod momenteel uit drie 2-daagse modules voor oplei-

verder te ontwikkelen als trainer, zodat wij de komende ja-

ders en één 1-daagse module voor supervisoren (met mo-

ren over een trainerscorps van voldoende omvang kunnen

gelijkheden tot inschrijven als team) en enkele workshops.

beschikken om aan de toenemende vraag naar cursussen

Vanwege de toenemende vraag voorzagen wij een tekort

van het type “Train the Trainers” te kunnen voldoen.

aan gekwalificeerde trainers. Wij startten daarom in juni 2008 met een Leergang met als doel ons trainerscorps uit

Discussie

te breiden, de kwaliteit van de trainingen te bevorderen en

Deelnemers aan “Train the Trainers”cursussen moeten

het bestaande cursusmateriaal ter beschikking te kunnen

kunnen rekenen op geschoolde docenten. Een Leergang

stellen aan gekwalificeerde trainers.

als deze draagt bij aan een trainerscorps van voldoende omvang dat kwalitatief volwaardige trainingen kan aanbie-

Opzet

den om aan de vraag te kunnen blijven voldoen.

Deelnemers werden geworven met een persoonlijke uitnoTrefwoorden: docentprofessionalisering, vervolgopleiding

kele personen met een onderwijskundige achtergrond uit


E

diging, gericht aan een aantal medisch specialisten en ende OOR Utrecht, die belangstelling hadden getoond om zich te ontwikkelen als trainer. Ruim tweederde van hen


besloot na een individueel intakegesprek tot deelname.

Prof.dr. E.W.M.T. ter Braak Heidelberglaan 100

De deelnemers (4 vrouwen, 8 mannen) hebben een onder-

3584 CX Utrecht

wijskundige achtergrond of zijn medisch specialist (9, van


wie 5 opleiders). De Leergang bestaat uit een duaal traject met groepsbijeenkomsten naast leren in de trainingspraktijk, door binnen ons cursusaanbod op te treden als (aankomend) co-trainer, samen met een ervaren trainer. Tijdens de groepsbijeenkomsten staat het didactische principe “verdubbeling” (parallelliteit) centraal. De auteurs treden op als facilitators van de groepsbijeenkomsten en bij de voorbereiding. De deelnemers (inclusief de facilitators) leren in


UMC Utrecht Resultaten / ervaringen

belangrijke mate van elkaar. Er vindt veel onderlinge feedback plaats, zowel op de inhoud als op de proceskant van (a) de verzorgde sessies tijdens de 5 groepsbijeenkomsten en (b) de verzorgde trainingen. Er zijn intervisiebijeenkom-

143

Vrijdag 13 november, tussen 13.15-14.30 uur | Ruimte 531 | Sessie E5 Papers | BaMa, vervolgopleiding

E5.3 De aansluiting tussen opleiding en beroeps-uitoefening van medisch specialisten (I) Het takenpakket van de medisch specialist

Resultaten Uit de enquêteresultaten van 94 respondenten bleek dat alle taken uit het voorlopig takenpakket in de praktijk voorkomen. Er werden geen nieuwe taken aangereikt. Er resulteert een takenpakket van 73 taken, geldend voor

Remmelts P, Bergs W van den, Pols J, Mooij JJA

beschouwend en snijdend specialismen. Door het grote

UMC Groningen

aantal patiëntgerichte taken sluit het takenpakket onvoldoende aan bij de beroepsuitoefening van de ondersteu-

Probleemstelling

nend medisch specialisten.

Vanuit de wens de medische beroepsuitoefening optimaal te laten aansluiten op vragen vanuit de samenleving vindt

Conclusie

momenteel een ingrijpende modernisering plaats van de

Het is mogelijk gebleken een takenpakket op te stellen

medische vervolgopleidingen. Aandacht voor competen-

dat voldoende globaal is, maar ook dekkend voor de ta-

ties, toetsing, kwaliteitszorg en een actieve rol van de aios

ken van beschouwend en snijdend specialismen. Aan de

als active learner kosten de nodige tijd en aandacht.

hand van dit takenpakket is het mogelijk -specialismeo-

Naast enthousiasme is er ook scepsis. Weegt het resul-

verstijgend- middels een nulmeting en longitudinaal ver-

taat op tegen alle inspanningen?

volgonderzoek na te gaan of de verdere modernisering

De verwachting is dat door de nieuwe opleidingen AIOS

van de medische vervolgopleidingen samengaat met een

beter zullen zijn voorbereid op hun toekomstige beroepsui-

betere voorbereiding van de aios op hun beroepsuitoefe-

toefening dan nu het geval is. Om deze vooronderstelling te

ning als medisch specialist.

kunnen onderzoeken en specialismen onderling te kunnen vergelijken, is het noodzakelijk te definiëren uit welke taken

Trefwoorden: takenpakket, vervolgopleiding

de beroepsuitoefening van medisch specialisten bestaat.


Dit takenpakket dient zowel globaal te zijn (geldend voor alle 27 geregistreerd medisch specialismen) als compleet


(een takenpakket dat alle voor de beroepsuitoefening rele-

Drs. P. Remmelts

vante competentiegebieden dekt). De reeds door de we-

UMC Groningen

tenschappelijke verenigingen ontwikkelde opleidingsplan-

Hanzeplein 1

nen zijn voor dit doel, met name door hun gedetailleerdheid,

9700 RB Groningen

minder geschikt. De door veel specialismen geformuleerde


Entrustable Professional Activities zijn er te specialismespecifiek voor. Daarom hebben wij onderzoek gedaan naar een takenpakket van medisch specialisten dat wel aan bovenstaande eisen voldoet.


Methode Uitgaand van het takenpakket van AIOS zoals ontwikkeld door Ydema (2004) is door middel van observatie, interviews en expertbeoordeling een voorlopig takenpakket opgesteld voor de medisch specialist.Theoretisch kader hierbij was het model brede vakbekwaamheid van Onstenk (1997). Het voorlopig takenpakket is voorgelegd aan medisch specialisten uit snijdende, beschouwende en ondersteunende disciplines. Hen werd middels een enquête gevraagd aan te geven in welke mate zij met de taken in hun beroepsuitoefening te maken hebben. Zij konden dit per taak aangeven op een vijfpuntsschaal (da-

144

gelijks-nooit). Ook konden zij aanvullingen geven op het voorgelegde takenpakket.

E5.4 Gestructureerde feedback: nog niet perfect maar al wel hoog gewaardeerd

te beoordelen competenties geen feedback gegeven. Er werd bij 19 van de feedbackformulieren ook feedback gegeven op 1 tot 3 niet verplicht gestelde competenties.

Veen JRA van der, Sleijfer DT, Gans ROB, Cohen-

Supervisoren weken vooral af van de structuur wanneer zij

Schotanus J, Slaets JPJ

niet waren getraind voor de betreffende onderwijsactiviteit.

UMC Groningen Discussie Probleemstelling

De waardering van de AIOS over gestructureerde feedback

Door een toenemende nadruk op competenties in de me-

is hoog. Kennelijk is het mogelijk om de CanMEDS struc-

disch specialistische vervolgopleidingen wordt er veel aan-

tuur te gebruiken voor het structureren van formatieve

dacht geschonken aan het ontwikkelen van leerdoelen en

feedback. Wij denken dat de volgende elementen hierbij

bijbehorende onderwijsactiviteiten. In de opleiding tot inter-

van belang zijn: de feedbackformulieren die sturend zijn en

nist dienen in elke onderwijsactiviteit steeds enkele, ver-

de supervisor van wie de vaardigheid om dergelijke feed-

schillende competenties te worden beoordeeld en van

back te geven verhoogd wordt door training. Een en ander

feedback voorzien. Voor het geven van feedback worden

zulen wij verder prospectief onderzoeken.

supervisoren getraind. Onduidelijk is nog hoe de nieuwe vorm van gestructureerd feedback geven door de AIOS

Trefwoorden: feedback aan AIOS, vervolgopleiding

gewaardeerd worden. Daarnaast is de vraag in hoeverre


de supervisoren zich aan die structuur van feedback geven houden.

Correspondentie-adres Drs. J.R.A. van der Veen

Methode

UMC Groningen

AIOS ontvingen feedback naar aanleiding van een CAL/

Huispostcode AA41

referaat; een KPB-dienst, -overdracht en -consult en naar

Postbus 30.001

aanleiding van een voortgangsgesprek. De supervisor gaf

9700 RB GRONINGEN

deze feedback aan de hand van een feedbackformulier.


Hierop staan de competenties die verplicht moeten worden beoordeeld voorgedrukt. Dit formulier is verschillend

E

voor elke onderwijsactiviteit. Supervisoren waren alleen getraind in het geven van feedback met behulp van het feedbackformulier voor de CAL/referaat, het kpb consult en het voortgangsgesprek. Hierna wordt de feedback mondeling toegelicht. Vervolgens werd de AIOS gevraagd een evaluatieformulier in te vullen met betrekking tot de ontvangen ging; op welke competenties er feedback werd ontvangen en op welke niet en zij gaven hun waardering over de goede punten en de verbeterpunten met betrekking tot deze competenties op een schaal (1-5). Resultaten in totaal hebben 17 verschillende AIOS (90%) 48 evaluatieformulieren ingevuld. De feedback werd hoog gewaardeerd, zowel de goede punten (gemiddelde = 4.8) als de


feedback. Zij vulden in om welke onderwijsactiviteit het

verbeterpunten (gemiddelde = 4.5). Er werd altijd feedback gegeven met betrekking tot de goede punten, maar bij slechts driekwart met betrekking tot verbeterpunten. Bij 19 van de feedbackformulieren werd er op 3 van de verplicht

145

Vrijdag 13 november, tussen 13.15-14.30 uur | Ruimte 532 | Sessie E6 Papers

Vervolgopleiding, burn-out, supervisie E6.1 Peroperatieve video-instructie verhoogt het rendement van laparoscopische opleiding van AIOS

leereffect zien. Er is in beide groepen een leercurve aantoonbaar waarbij de stijging in score hoger is in groep A (P< 0.05). De beoordelingen van de supervisor en de onafhankelijke beoordeling zijn niet significant verschillend.

Pierie JPEN, MC Leeuwarden

Groep A beoordeelt de peroperatieve instructievideo’s als

Det MJ van, UMC Groningen

zinnig (mean VAS: 85mm) en toepasbaar (mean VAS:

Lamme B, MC Leeuwarden

93mm) en de diepgang en de duur van de videofragmen-

Meijerink WHJM, VU Medisch Centrum

ten als goed. De beoordeling door groep B is niet signifi-

Hoff C, MC Leeuwarden

cant verschillend. Uit de oordelen van Groep A van de 7 stellingen blijkt dat de opleiding met de instructievideo’s

Inleiding

leuk is (mean 4.6), de AIOS actiever is tijdens de operaties

De manier waarop AIOS veilig en effectief een laparoscopi-

(mean 3.8), de operatie minder vaak wordt overgenomen

sche procedure kunnen aanleren is onduidelijk. De motori-

(mean 3.8), de instructievideo’s bijdragen aan het tempo

sche vaardigheden zijn goed aan te leren middels simula-

van leren (mean 4.6), een uniformere manier van opleiden

tiemodellen. Echter, voor het goed uitvoeren van een

bevorderen (mean 4.8) en vaker zouden mogen worden

procedure zijn ook procedurele vaardigheden essentieel.

toegepast (mean 4.2). Aan het nut van de trainingsvideo’s

Deze kunnen met behulp van peroperatieve instructie-

later in het leerproces wordt getwijfeld (mean 2.8). Groep

video’s worden aangeleerd, waarbij AIOS belangrijke

B oordeelde niet significant verschillend.

stappen meerdere malen kunnen zien en direct daarna uitvoeren. Hiermee zou het rendement van een opleidings-

Conclusie

operatie kunnen worden vergroot. In deze studie wordt het

Het vertonen van peroperatieve instructievideo’s tijdens

effect van deze peroperatieve video-instructie onderzocht.

een laparoscopische cholecystectomie wordt door AIOS beschouwd als een zinnige en uniforme manier van oplei-

Methoden

den die bijdraagt aan het verwerven van procedurele vaar-

Twaalf AIOS zonder laparoscopische ervaring ondergin-

digheden. Deze subjectieve resultaten worden onder-

gen een motorische vaardigheidstraining en -test op een

steund door objectieve scores, waarbij de leercurve steiler

simulator zodat hun startniveau gelijk was. Hierna volgde

is in groep A.

randomisatie in 2 groepen. In groep A voerden alle 6 AIOS 6 laparoscopische cholecystectomieën uit onder supervi-

Trefwoorden: didactische werkvorm, vaardigheidstraining,

sie van een ervaren chirurg met peroperatieve stapsge-

vervolgopleiding

wijze video-instructie. Groep B deed hetzelfde zonder vi-


deo’s. Er werd een Objective Structured Assessment of


Technical Skills (OSATS) afgenomen bij elke ingreep door


de supervisor en een onafhankelijke observator en alle

Dr. J.P.E.N. Pierie

procedures werden opgenomen op DVD. De prestaties

MC Leeuwarden

van de AIOS werden blind gescoord middels de Global

Henri Dunantweg 2

Assessment of Laparoscopic Skills (GOALS) methode

Postbus 888

door 2 onafhankelijke chirurgen. Na afloop van de 6 ingre-

8901BR Leeuwarden

pen zag ook groep B de instructievideo’s, waarna alle 12


AIOS hun mening gaven over de training middels een vragenlijst op een 100mm VAS. Verder werd het subjectieve oordeel over deze onderwijsmethode en de mate van overeenstemming tussen Groep A en B via 7 stellingen gescoord op een 5-punt Likert-schaal. De data werden geanalyseerd middels de Wilcoxon matched pairs signed ranks test en de Mann Whitney U test.

146

Resultaten De scores van de OSATS en GOALS laten een duidelijk

E6.2 Het meten van arbeidsgerelateerde oorzaken van burnout en bevlogenheid bij dierenartsen; Constructie van een op maat gemaakte vragenlijst

gens ondergebracht in het JD-R model. Voor de operationalisatie van de constructen is zoveel mogelijk gebruik gemaakt van bestaande, gevalideerde schalen. Resultaten

Mastenbroek NJJM, Demerouti E, Jaarsma ADC,

Deze methodiek heeft geleid tot een vragenlijst met 26 con-

Beukelen P van

structen (incl. de constructen burnout en bevlogenheid) ge-


operationaliseerd in 26 schalen met 156 items. Deze vragenlijst is uitgezet onder 1761 dierenartsen afgestudeerd

Probleemstelling

tussen 1999 en 2009. De resultaten van het kwantitatieve

In het diergeneeskundige beroepsveld is het afgelopen

onderzoek zullen later gerapporteerd worden.

decennium sprake van een hoge incidentie van arbeidsongeschiktheid. De overgang van de student naar de profes-

Conclusie

sionele beroepsuitoefening levert vaak problemen op. Dit

Het Job Demands–Resources model biedt de gelegen-

onderzoek is opgezet om duidelijkheid te krijgen omtrent

heid tot het maken van een beroepsspecifieke vragenlijst

de (beroeps)specifieke aspecten van werk en werkomge-

voor het meten van de achtergronden van burnout en be-

ving die een rol spelen in de werkbeleving van jonge prak-

vlogenheid. Dit is mogelijk door gebruik te maken van een

tiserende dierenartsen. Daarbij wordt ook gekeken welke

kwalitatieve fase in de constructie ervan. Voor andere be-

specifieke persoonlijke eigenschappen/vaardigheden hier-

roepsgroepen kan eenzelfde procedure doorlopen wor-

bij van invloed zijn. Omdat elk beroep zijn eigen specifieke

den, waardoor ook hier de mogelijkheid gecreëerd wordt

risicofactoren ten aanzien van de werkbeleving kent, is

tot maatwerk in de vragenlijst constructie.

een beroepsspecifieke vragenlijst wenselijk. In deze bijdrage wordt de procedure beschreven die bij de construc-

References

tie van de vragenlijst gevolgd is.

1

Demerouti, E., Nachreiner, F., Bakker, A. B., & Schaufeli, W. B. (2001). The job demands-resources model of

Methode

burnout. Journal of Applied Psychology, 86(3), 499-512.

Bij de constructie van de vragenlijst is gebruik gemaakt Trefwoorden: burnout/bevlogenheid, diergeneeskunde

centrale assumptie van het JD-R model is dat, alhoewel


E

van het Job Demands–Resources (JD-R) model (1Een

van werkstress en bevlogenheid kent, deze factoren on-


dergebracht kunnen worden in drie brede categorieën,

Drs. N.J.J.M. Mastenbroek

namelijk job demands (b.v. werkdruk) en job resources


(b.v. steun van collega’s) en personal resources (b.v. pro-

Postbus 80163

activiteit of optimisme). De procedure voor de constructie

3508 TD Utrecht

van de vragenlijst bestond uit 2 fasen. De eerste kwalita-


tieve fase bestond uit semigestructureerde interviews in 3 groepen met in totaal 13 dierenartsen, die afgestudeerd zijn tussen 1999 en 2009 en werken in diverse sectoren van het beroepsveld. Deze interviews bestonden uit open vragen over de positieve en negatieve aspecten van het werk en de werkomgeving, en over de persoonlijke vaardigheden/eigenschappen die de dierenarts helpen of juist belemmeren in de uitoefening van zijn beroep.


elk beroep zijn eigen specifieke risicofactoren ten aanzien

In de tweede fase is gebruik gemaakt van de literatuur, om de informatie uit de interviews te categoriseren in een aantal te onderscheiden constructen. Deze werden vervol-

147

Vrijdag 13 november, tussen 13.15-14.30 uur | Ruimte 532 | Sessie E6 Papers | Vervolgopleiding, burn-out, supervisie

E6.3 Gebruik en profijt van niet-verplichte farmacotherapie e-learning oefeningen.

Conclusie De resultaten komen overeen met ons eerdere onderzoek: studenten, die e-learning (serieus) doen, presteren zoals

Dubois EA, LUMC

verwacht beter. E-learning lessen minder dan een dag voor

Franson KL, Centre for Human Drug Research

het tentamen doorlopen en daarbij slechts de modelantwoorden ophalen (scrollers), leidt tot cijfers, die vergelijk-

Studenten hebben baat bij het bestuderen van het vrijwillig

baar zijn met die van de serieuze gebruikers. Mogelijk wor-

aangeboden e-learning programma de TRC Pharmacology

den via “copy-paste” de modelantwoorden later bestudeerd.

Database aangaande kennis over geneesmiddelen, onafhankelijk van het type student1. De vraag is of studenten


ook beter presteren als ze vrijwillige e-learning lessen met

Als studenten van deze onderzoeksresultaten op de hoog-

farmacotherapeutische oefeningen (behandelplannen op-

te waren, dan zouden waarschijnlijk meer studenten deze

stellen) inclusief feedback bestuderen. Hoeveel studenten

e-learning doen. Maar, hoe bereik je de studenten (niet-

maken gebruik van vrijwillige e-learning oefeningen en

gebruikers) met deze voor hen nuttige informatie? Verplicht

wanneer wordt dit gedaan? Scoren studenten die deze e-

stellen van de e-learning is een optie. Maar als je dat niet

learning doen beter op het tentamen?

wilt, hoe overtuig je ze dan?

Opzet

Literatuur:

In het 3dejaars blok Endocriene Stoornissen werden 4 vrij-

1

Franson KL, Dubois EA, de Kam ML, Cohen AF. 2008.

willige e-learning lessen aangeboden waarin de studenten

Measuring learning from the TRC pharmacology E-Learn-

konden oefenen met opstellen van behandelplannen vol-

ing program. Br J Clin Pharmacol. 66:1;135–141.

gens het 6 step model. De student werd stap-voor-stap door het behandelplan geleid, terwijl hij dat zelf opstelde en

Trefwoorden: e-learning, evaluatie, preklinisch onderwijs

feedback kreeg via modelantwoorden aan het eind. In het

geneeskunde

bloktentamen zat een open vraag waarbij een gelijksoortig


behandelplan moest worden opgesteld. Alle activiteiten (tijd, datum, totale tijd, ingetypte tekst) binnen de lessen


van de studenten die het blok volgden werden gelogd. De

Dr. E.A. Dubois

score op de tentamenvraag en het eindcijfer en de verban-

LUMC

den met de gebruiksgegevens werden geanalyseerd.

Directoraat Onderwijs & Opleidingen Onderwijs Expertise Centrum

Resultaten

Postzone V7

Van de 284 studenten die tentamen deden hebben 163 de

Postbus 9600

e-learning niet gedaan (57%; de niet-gebruikers). 84 stu-

2300 RC Leiden

denten hebben de lessen doorlopen, maar niets ingetypt,



minder dan 1 minuut per les besteed ongeveer 1 dag voor het tentamen (30%, de scrollers). 37 studenten hebben de e-learning serieus gedaan: gemiddeld ruim 6 minuten besteed per les en ruim 500 karakters ingetypt ongeveer 2 dagen voor het tentamen (13%; de serieuze gebruikers). De laatstgenoemden halen een significant hogere score (6,65 ± 0,22) dan de niet-gebruikers (5,26 ± 0,31) op de tentamenvraag. Ook de scrollers (6,23 ± 0,16) scoren hoger dan de niet-gebruikers, maar niet significant. Het eindcijfer vertoont een analoog beeld. Uit regressie-analyse blijkt, hoe langer je studeert/hoe meer je typt, des te beter je score.

148

E6.4 Supervisie(begeleide intervisie) aan medisch specialisten in opleiding. Een leermethode die bij Huisartsengeneeskunde al jaren gebruikt wordt hoort ook thuis in het nieuwe opleiden van AIOS.

Een collega zodanig bevragen dat er een moment van echte reflectie ontstaat, vergt aandacht en tijd en in de beginfase zeker een actieve rol voor de supervisor. Belangrijke voorwaarde is dat veiligheid en vertrouwelijkheid gegarandeerd zijn. Bij supervisie gaat het er namelijk om dat een AIOS zich kwetsbaar moet kunnen tonen. Schaamte en

Vessies TFM, Wiering J

schuldgevoelens kunnen aan de oppervlakte komen maar

UMC Groningen

mogen uitdieping en werken aan leerdoelen niet belemmeren. De sfeer waarin de bijeenkomsten plaatsvinden zou

Wie in opleiding is tot medisch specialist heeft te maken

men kunnen omschrijven als “vrije ruimte” 2 .

met specifieke tegenstrijdigheden. Aan de ene kant moet een AIOS werken als zelfstandig professional en mee-

In 2007 is in het UMCG een pilot supervisie gestart op

draaien in een organisatie waar het werk nooit af is. Aan

vraag van de AIOS Gynaecologie & Obstetrie. Ondertus-

de andere kant ben je als AIOS afhankelijk en moet je

sen zijn er ook groepen fellows intensivisten gestart. De

verantwoording aan beoordelaars afleggen. Bovendien

effecten van deze pilot zijn bijzonder positief te noemen. Er

moet je ermee kunnen omgaan dat je de eigen werkagen-

is nu al belangstelling uit de vakgroepen heelkunde en de

da niet kunt bepalen, dat de continuïteit van patiënten-

anesthesiologie en de kindergeneeskunde om supervisie-

contacten beperkt is en dat je tegelijkertijd teamlid en

groepen te starten. Er zijn dan ook serieuze plannen om

“passant” bent. Daarnaast is er spanning tussen leren van

deze methode ziekenhuisbreed UMCG in te voeren.

je eigen werkervaring en werken in een organisatie waar je geen fouten mag maken. Dit alles in een levensfase

Referenties

waarin je privé volwassen en autonoom bent maar in het

1

Maslach C, Jackson SE, Leiter MP. Maslach Burnout Inventory Manual. Palo Alto, CA. Consult. Psychol. Press,

werk nog steeds opleideling.

3rd ed,1996. Om met deze tegenstrijdigheden te leren omgaan, lijkt supervisie bijzonder goed aan te slaan bij medisch specialis-

2

J.Kessels, E.Boers, P. Mostert, 2007. Vrije ruimte, filosoferen in organisatie, Boom, Amsterdam

dere onderwijsvormen niet in voorzien en voorziet in een

Trefwoorden: supervisie als onderwijsvorm, vervolgoplei-

behoefte. Dat blijkt uit de positieve reacties van de deel-

ding

nemers, uit hun vraag om de bijeenkomsten voort te zet-


E

ten in opleiding. Het biedt hen mogelijkheden waar an-

ten en uit het feit dat andere (vak)groepen AIOS ook al een verzoek om supervisie te volgen hebben ingediend.

Correspondentie-adres UMC Groningen

kleine groepjes (3 à 4 deelnemers)met elkaar spreken over

Hanzeplein 1

concrete ervaringen in relatie tot zelf bepaalde leerdoelen.

9700 RB Groningen

Het gaat dan om ervaringen die de AIOS bezig houden of


geraakt hebben. De deelnemers staan samen stil bij deze ervaringen en stellen open vragen aan de inbrenger ervan. Deze benadering is een nieuwe ervaring voor de AIOS. Medisch specialisten zijn namelijk gewend aan het rap zoeken van oplossingen, denken in tempo en daarmee ook over eigen gevoelens heen te stappen. Het regelmatig analyseren van werkgerelateerde gevoelens helpt echter bij het


Drs. T.F.M. Vessies Uitgangspunt bij een supervisiebijeenkomst is dat AIOS in

voorkomen van burnout. Dit zijn onderzoeksuitkomsten van Maslach e.a. (1996) 1Tevens vonden zij dat burnout cijfers lager zijn onder mensen die actief uiting gaven aan gevoelens, deze gevoelens deelden en analyseerden.

149

Vrijdag 13 november, tussen 13.15-14.30 uur | Ruimte 533 | Sessie E7 Papers

Curriculumontwikkeling, didactische werkvormen, toetsing E7.1 De invloed van verticale integratie in het geneeskunde curriculum op de doorstroming naar de vervolgopleidingen

voor een specialisme. Verder vonden ze sneller na het afstuderen een opleidingsplaats en werden ze vaker hiervoor gevraagd. Tot slot voelden ze zich beter voorbereid op de praktijk. Op basis van deze resultaten kan worden gecon-

Wijnen-Meijer M, UMC Utrecht

cludeerd dat een verticaal geïntegreerd curriculum in de

Cate ThJ ten, UMC Utrecht

basisopleiding de doorstroming naar de specialistenoplei-

Schaaf M van der, Universiteit Utrecht / Onderwijs-

dingen positief kan beïnvloeden.

kunde Borleffs JCC, UMC Groningen

Discussie De resultaten van dit onderzoek sluiten aan bij de verwach-

Probleemstelling

tingen. Vervolgonderzoek is nodig om te bepalen welke

In de afgelopen jaren zijn veel curricula van de opleiding

onderdelen van het vernieuwde curriculum de gevonden

geneeskunde vernieuwd, zowel in Nederland als in het bui-

effecten veroorzaken. Ook is nuttig om te onderzoeken

tenland. Vaak gaat het om vernieuwingen in de richting van

hoe de alumni van de verschillende curricula functioneren

verticale integratie: integratie van basis- en klinische vak-

in de vervolgopleidingen.

ken en eerder in de opleiding contact met de klinische praktijk. In de laatste fase van deze vernieuwde opleidin-

Literatuur:

gen volgen studenten langere coschappen (minimaal 12

1

Cave J, Woolf K, Jones A, Dacre J. Easing the transition

weken), waarbij zij meer verantwoordelijkheid krijgen (als

from student to doctor: How can medical schools help

semi-arts). Een belangrijke reden voor deze verticale inte-

prepare their graduates for starting work? Medical Teacher (2009); January 13: 1-6

gratie, is het vergemakkelijken van de overgang van theoretisch naar klinisch onderwijs en van de basisopleiding

2

Watmough S, Garden A, Taylor D. Pre-registration house-

naar de vervolgopleidingen. In Nederland duurt het mo-

officers’ views on studying under a reformed medical cur-

menteel namelijk gemiddeld twee tot drie jaar voordat een

riculum in the UK. Medical Education (2006); 40: 893-899.

afgestudeerde basisarts start met een specialistenopleiding. Uit diverse onderzoeken blijkt dat vergelijkbare curri-

Trefwoord: curriculumontwikkeling

culumvernieuwingen in Groot-Brittanië ertoe leiden dat


studenten zich beter voorbereid voelen op de beroepspraktijk, waardoor de overgang vergemakkelijkt wordt1,2 .


Onze onderzoeksvraag is: heeft verticale integratie van het

Drs. M. Wijnen-Meijer

curriculum in de basisopleiding een positief effect op de

UMC Utrecht

doorstroming naar de medische vervolgopleidingen?

Postbus 85500 2508 GA Utrecht

Methode We hebben een vragenlijstonderzoek gedaan onder alumni Congresboek 2009 | NVMO

van zes Nederlandse geneeskunde opleidingen, die in 2000 zijn gestart met geneeskunde en voor april 2008 zijn afgestudeerd. De helft van deze opleidingen had een weinig verticaal geïntegreerd curriculum (Nijmegen, VU Amsterdamen Maastricht) en de andere helft een overwegend verticaal geïntegreerd curriculum (Utrecht, Leiden en Groningen). De resultaten zijn geanalyseerd met behulp van ²-tests en T-tests. Resultaten en conclusie We vonden een aantal belangrijke verschillen tussen de twee groepen afgestudeerden. De alumni die een overwe-

150

gend verticaal geïntegreerd curriculum hebben gevolgd, hebben vaker al voor het afstuderen een keuze gemaakt


E7.2 Begeleide zelfstudie: kweekvijver voor shoppers en gokkers

% van de eerstejaars, 95 % van de tweedejaars en 100% van de derdejaars studenten voerde zijn zelfstudieopdrachten tijdig uit en beantwoordde aan het ideale profiel.

Vandenreyt I, Maelstaf M, Vandersteen M, Topal H,

Dit betekent een significant verschil tussen de studenten

Lodeweyckx N

van het eerste en het derde jaar. De studenten uit het derde

Universiteit Hasselt

jaar vonden de leerinstructies tijdrovend en ontwikkelden in hun ogen een meer efficiënte leermethode. Enquêteresul-

Probleemstelling

taten toonden aan dat gokgedrag wijd verspreid is (tot 98

Begeleide zelfstudie in de vorm van opdrachtgestuurd

% in het derde jaar bij correctiefactor 0,5). Bij een correc-

onderwijs impliceert het volgen van concrete studiericht-

tiefactor van 1 gokte 50 % van de studenten in de drie ja-

lijnen om de leerdoelen te bereiken: het bijwonen van col-

ren. Bovendien gaf 31 % van de eerstejaarsstudenten en

leges, het uitvoeren van zelfstudieopdrachten, het oplos-

19 % van de hogerejaarsstudenten spiekgedrag toe.

sen van zelftoetsen en het krijgen van feedback in responsiecolleges. Uit evaluatiegesprekken en enquêtes

Conclusie

blijkt dat de studenten de aangeboden leeromgeving niet

Studenten geneeskunde volgen niet alle studierichtlijnen

optimaal gebruiken. Het strikt volgen van de leerinstructies

van het gehanteerde onderwijsmodel. Dit vormt echter

(ideale student) leidt tot een hoog leerrendement. In deze

geen belemmering voor de studievoortgang. Studenten

studie wordt nagegaan in welke mate de studenten de

shoppen uit de brede waaier van onderdelen van dit

leerinstructies volgen en hoe dit de examenstrategie en

onderwijsmodel en ontwikkelen zo hun unieke studie-

het slaagpercentage beïnvloedt.

methode die hen echter niet beloont met zekerheid op het examen. Vermindering van het gokgedrag is onderwerp

Methode

voor een volgende studie.

Aan 141 van de 200 bachelorstudenten geneeskunde werd een schriftelijke anonieme vragenlijst voorgelegd.

Trefwoord: begeleide zelfstudie, leerinstructies, gokgedrag

Tweeënvijftig meerkeuzevragen peilden naar hun aan-

examens

wezigheid in colleges, het verwerken van de leerstof, de


voor het oplossen van de toetsvragen en activiteiten bui-


ten de studies. Het verwerken van de data verliep in 2

Dr. I Vandenreyt

stappen. De onderwijskundigen selecteerden 31 vragen

Universiteit Hasselt

die het profiel van de ideale student beschrijven. Vervol-

Agoralaan gebouw D

gens werden alle antwoorden op die 31 vragen vergeleken

B-3590 Diepenbeek België

met het ideale profiel. Vergelijkingen tussen de 3 jaren on-

E-mail: ingrid.vandenreyt@uhasselt,be

E

leeractiviteiten ter voorbereiding van toetsen, hun strategie

derling en tussen meisjes en jongens werden eveneens VA- en chi-kwadraat, significantieniveau van 0,05. Resultaten De gemiddelde puntenscore was 19,26 op 31. De puntenscores verschilden niet significant tussen de 3 bachelorjaren. De verschillen tussen meisjes en jongens waren minimaal behalve in het tweede jaar. Het slaagpercentage was constant in de 3 jaren (95 %). Hoewel de totaalscore hetzelfde leek, bracht analyse op itemniveau verschillen


gemaakt. De statistische analyses gebeurden met ANO-

aan het licht. In het eerste jaar beantwoordde 90 % van de studenten aan het ideale profiel wat het volgen van colleges en werkzittingen betreft. In het derde jaar was dit geslonken tot 71 %, een significant verschil. Negenentachtig

151

Vrijdag 13 november, tussen 13.15-14.30 uur | Ruimte 533 | Sessie E7 Papers | Curriculumontwikkeling, didactische werkvormen, toetsing

E7.3 Studentenoordelen over de werkgroepbegeleiding door docenten

(7 van de 24) uitgesloten en is opnieuw de correlatie tussen de gemiddelde aspectscores en de rapportcijfers berekend (N=29). Deze correlatie is middels een Z-test vergele-

Ainsworth LR, Bootsma AL, Wijnen-Meijer M

ken met de correlatie behorend bij vraag 1.

UMC Utrecht Resultaten en conclusie Probleemstelling

1. De waardering voor de begeleiding (r = 0,34; p<0,05)

Dit onderzoek is een vervolgonderzoek op Ainsworth e.a

correleert laag met het rapportcijfer. Er bestaat geen sig-

(2007). In het UMC Utrecht krijgen studenten geneeskunde

nificant verschil met de mate van samenhang tussen het

na elk blok een evaluatieformulier waarop zij op een vijf-

begeleidingsaspect en het rapportcijfer voor 07-08.

puntsschaal o.a. een waardering kunnen geven voor de

2. De waardering voor de begeleiding in blokken met

begeleiding van werkgroeponderwijs. Daarnaast wordt

longitudinale begeleiding (r = 0,44; p<0,05) correleert

studenten gevraagd om aan elk blok een ‘overall’ oordeel

iets hoger met het rapportcijfer. Deze correlatie verschilt

te geven meteen rapportcijfer (1-10). Ainsworth e.a. con-

echter niet significant van de correlatie r = 0,34. De

stateerden destijds dat het overall rapportcijfer nauwelijks

mate van correlatie wordt niet beïnvloed door het uit-

bleek samen te hangen met de waardering voor de bege-

sluiten van blokken waarin geen gebruik wordt gemaakt

leiding (r = 0,39; p<0,01). Vanaf collegejaar 2007-2008 zijn

van longitudinale begeleiding.

de evaluatievragen over de begeleiding veranderd, zowel in formulering als in aantal (van vier naar twee). Tevens is

Discussie

vastgesteld dat bij sommige blokken geen gebruik wordt

De verandering van de vragen over begeleiding vanaf 07-

gemaakt van longitudinale begeleiding, wat betekent dat

08 heeft geen invloed op de samenhang met het rapport-

elke werkgroep door een andere inhoudsdeskundige do-

cijfer. In vervolg op Ainsworth e.a. (2007) is die samenhang

cent wordt begeleid. Het argument van blokcoördinatoren

nog steeds gering. De conclusie blijft daarmee van kracht

is dat docenten door hun inhoudsdeskundigheid betere

dat het rapportcijfer niet gebruikt kan worden als indicator

begeleiding kunnen geven. Studenten zouden deze vorm

voor de kwaliteit van docenten. Verder concluderen wij dat

van begeleiding meer waarderen en daardoor wellicht ook

inhoudsdeskundige begeleiding nauwelijks samenhangt

het blok overall meer waarderen.

met de overall waardering voor een blok.

Wij zijn nu nagegaan:

Literatuur

1. wat de samenhang is tussen het rapportcijfer en het be-

Ainsworth, L.R., Custers, E.J.F.M., Bootsma, A.L., Borleffs,

geleidingsaspect sinds 07-08 en of die samenhang ver-

J.C.C. & Rademakers, J.J.D.JM. (2007) Studentenoorde-

schilt van de correlatie van voor 07-08; en

len over het onderwijs; Samenhang tussen verschillende

2. of het uitsluiten van de blokken waarin geen gebruik gemaakt wordt van longitudinale begeleiding invloed heeft

aspecten van onderwijsevaluaties (p. 239). Programmaboek NVMO. Amsterdam: Bohn Stafleu van Loghum.

op de mate van de correlatie na 07-08. Congresboek 2009 | NVMO

Trefwoorden: onderwijsevaluaties Methode delen (acht 1e-, zes 2e-, zeven 3e-, en drie 4e-jaarsblokken)


in twee collegejaren (2007-2008 en 2008-2009) (totale

Drs. L.R. Ainsworth

N=43) voor het aspect begeleiding een gemiddelde score

UMC Utrecht, dOO

berekend. Tussen deze gemiddelde aspectscores en de

Postbus 85500

rapportcijfers is de correlatie (Pearson’s r) berekend. Deze

3508 GA Utrecht

correlatie is middels een Z-test vergeleken met de correla-


tie die berekend was in Ainsworth e.a (2007). Voor de beantwoording van vraag 2 zijn in dezelfde twee

152


Voor de beantwoording van vraag 1 is van 24 studieonder-

collegejaren de blokken zonder longitudinale begeleiding

E7.4 Discrepantie tussen docentbeoordelingen en zelfbeoordeling van presentaties door studenten in relatie tot het oordeel van een communicatiedeskundige

De overeenstemming tussen zelfbeoordeling door de student en het referent oordeel (Cohen’s kappa=0,312; p=0,005) is groter dan die tussen student en het consensus oordeel van de docenten (Cohen’s kappa=0,121; p=0,294). Blijkbaar komen de docenten op andere gron-

Hoor-Suykerbuyk MEG ter, Wolters MJ, Koster AS

den tot hun uitslag dan student en referent. Uit vergelijking


van de consensus met de referentbeoordelingen blijkt dat docenten beduidend meer vals-positieve dan vals-negatieve uitslagen geven.

Probleemstelling Binnen de bacheloropleiding Farmacie houden de studenten in verschillende cursussen een presentatie, waarbij ze

Discussie

steeds door twee docenten uit het betreffende team be-

Grootschaliger analyse is nodig om te corrigeren voor

oordeeld worden. Het is onduidelijk in hoeverre dit bij-

eventuele bias ten gevolge van persoonlijke betrokkenheid

draagt aan een uniforme beoordeling van de student, het-

van docenten en onervarenheid in het beoordelen bij stu-

geen wenselijk is om hetzelfde academische niveau te

denten.

bereiken voor het hele studenten-cohort. Conclusies Opzet en methode

Er wordt te mild beoordeeld door de docenten in vergelij-

In maart 2008 zijn 75 presentaties, uitgevoerd door 1e-

king met de communicatiedeskundige. Aangezien het stu-

jaars studenten in de cursussen ‘Intercellulaire communi-

dentenoordeel dichter bij de referent ligt dan bij de docen-

catie’ en ‘Ligand-receptor binding’, beoordeeld op een

ten zelf, is dit een reden om in de toekomst aandacht te

4-punts schaal. Het beoordelingsformulier onderscheidt

besteden aan verdere scholing van docenten ten aanzien

hierbij 8 communicatie-kenmerken, die uiteindelijk resulte-

van het beoordelen van presentaties en aan communicatie

ren in een onvoldoende (O) of voldoende (V) eindoordeel.

naar de studenten over hun beoordeling.

Zowel de interbeoordelaars correlatie als de zelfbeoordeling door studenten zijn onder de loep genomen. Als refe-

Trefwoorden: beoordelen presentaties, toetsing

rentie werd bij alle presentaties een communicatiedocent


als onafhankelijke beoordelaar ingezet (Referent). Analy-

E


ses zijn uitgevoerd met SPSS versie 13.

Dr. M.E.G. ten Hoor-Suykerbuyk Resultaten


De interbeoordelingscorrelatie voor de docenten is statis-

Sorbonnelaan 16

tisch significant (Cohen’s kappa=0,572; p<0,001). Beide

3508 TB Utrecht

docenten zijn samen tot een consensus uitslag gekomen.


de studenten en dat van de referent. De relatie tussen deze uitslagen wordt in onderstaande kruistabel weergegeven. Student

Consensus

oordeel

oordeel

O

V

O

V

Referent

O

17

17

20

14

oordeel

V

8

33

4

37

Consensus

O

10

14

oordeel

V

15

36


Dit consensus oordeel is vervolgens vergeleken met dat van

153


Workshop Communicatie E8.1 Hoe kunnen we studenten, coassistenten en AIOS leren ‘sorry’ te zeggen?

Correspondentie-adres Dr. L.C. Aukes UMC Groningen

Aukes LC, Cohen-Schotanus J, Borleffs JCC

A. Deusinglaan 1

UMC Groningen

9713 AV Groningen E-mail: [email protected]

Thema Een professionele arts wordt geacht bereid en in staat te zijn om excuses aan te bieden als daar aanleiding toe is. Dat heeft doorgaans een positief effect op de relatie met de patiënt en de samenwerkingsrelaties. De praktijk laat echter zien dat artsen soms moeite hebben om een welgemeend ‘sorry’ te zeggen tegen patiënten of collega’s wanneer dingen anders zijn gelopen dan de bedoeling was, bij onprofessioneel gedrag of gemaakte fouten. Hetzelfde geldt voor docenten of supervisors tegenover studenten, coassistenten en AIOS. Tot nu toe wordt er in het onderwijs en de opleidingen weinig aandacht besteed om ‘sorry’ te leren zeggen. Doel De workshop geeft de deelnemers gelegenheid te ervaren wat het voor hen zelf betekent om in moeilijke situaties excuses aan te bieden resp. te ontvangen; wat daarbij mogelijke belemmeringen zijn; en wat de mogelijkheden voor onderwijs en training zijn. Doelgroep Stafleden die betrokken zijn bij het medisch onderwijs en medische opleidingen. Opzet workshop Introductie op het thema, theorie, uitwisseling van persoonlijke ervaring in subgroepen. Plenair: oefeningen, analyse met behulp van observatieschema, bespreken van Congresboek 2009 | NVMO

154

toepassingen in de onderwijssetting. Maximum aantal deelnemers. 20 personen. Trefwoorden: communicatie Wijze van presentatie: workshop

Vrijdag 13 november, tussen 13.15-14.30 uur | Ruimte 537 | Sessie E9 Workhop

Rollenspelen E9.1 Weer zin in het rollenspel!! (Met de successpiraal werken rollenspellen wel)

Maximaal aantal deelnemers: 15 Literatuur

Bekker ME, Vos J

De Galan, K. (2008).Rollenspelen met effect. Interne publi-

Vrije Universiteit

catie van De Galan, School voor Training.

Doel

Trefwoorden: rollenspel

Het verkennen van belemmeringen welke kunnen optreden


wanneer deelnemers (bijvoorbeeld geneeskunde studenten) meedoen aan een rollenspel/praktijksimulatie en deze


belemmeringen vervolgens omzetten in succeservaringen.

Drs. M.E. Bekker

Dit vergroot de meerwaarde van het gebruik van rollenspel-

Vrije Universiteit

len als werkvorm binnen geneeskunde onderwijs.

Van der Boechorststraat 9 1081 BT Amsterdam

Doelgroep


Docenten die gebruik maken van rollenspellen/praktijksimuklaties binnen het geneeskunde onderwijs. In de workshop wordt aan de hand van casuïstiek geoefend met het geven van feedback aan deelnemers aan een rollenspel. Aan het eind van de workshop kunnen de deelnemers een rollenspel/praktijksimulatie gerichter en succesvoller inzetten en begeleiden. Omschrijving In de opleiding Geneeskunde worden veel geneeskundige handelingen, maar ook gespreksvaardigheden, getraind met behulp van een rollenspel of praktijksimulatie. Binnen rollenspelen kunnen studenten veilig experimenteren met

E

nieuw gedrag en daar vervolgens feedback op ontvangen. Deze werkvorm is hier zeer geschikt voor, maar is ook zeer complex. U let namelijk niet alleen op het individu en de groep, maar kijkt tevens naar inhoud en procedure van de aan te leren vaardigheid. Ook kan er weerstand tegen het meedoen aan een rollenspel zijn. Vaak ligt hier een gevoel werkvorm is dus uitdagend en intiem voor een groep maar ook voor u als docent. Wanneer deelnemers het gevoel hebben dat zij teveel negatieve feedback krijgen en dus “falen” kan het succes bij de deelnemers en het plezier in deze werkvorm snel afnemen. Deelnemers kunnen dit ook ervaren bij teveel “tips”. Een rollenspel begeleiden is moelijk en vraagt goede vaardigheden van een docent. In deze workshop krijgt u handreikingen om deze werkvorm succesvoller te laten verlopen. U krijgt uitleg over de


van onveiligheid aan ten grondslag. Een rollenspel als

zogenaamde successpiraal binnen rollenspelen aan de hand van oefeningen. Tevens ervaart u enkele effectieve werkvormen binnen rollenspelen die spelers kunnen uitdagen tot het aanleren van effectief, nieuw gedrag.

155


Rondetafelsessie Opleidingsfonds, vervolgopleiding E10.1 Opleidingsfonds en ‘productieonafhankelijk opleiden’

Doelgroep Allen die professioneel betrokken zijn bij de medische vervolgopleidingen. Zowel AIOS, opleiders, supervisoren, on-

Meininger AK, UMC Groningen

derwijskundigen als ook andere stakeholders, zoals beleid-

Sluiter HE, Deventer Ziekenhuis

smakers en managers, zijn welkom.

Blok S de, Top Executive Care Opzet Thema

Aan de hand van enkele werkopdrachten gaan de deelne-

De bekostiging via het Opleidingsfonds is ontwikkeld om

mers actief aan de slag. Opbrengst is het krijgen van meer

marktverstorende effecten voor opleidingsinstellingen weg

inzicht in het functioneren van het Opleidingsfonds en de

te nemen. Het is niet de bedoeling dat een ziekenhuis met

gevolgen voor de bedrijfsvoering in de kliniek.

gesubsidieerde AIOS in een gunstiger positie komt ten opzichte van instellingen die niet opleiden. Het opleidings-

Maximum aantal deelnemers 25-30

fonds is volgens VWS niet bedoeld om (tijdelijke of langdurige) reguliere zorgproductie van een instelling of maatschap

Trefwoorden: opleidingsfonds, vervolgopleiding

te vervullen. Daarvoor moeten maatregelen worden geno-


men in de bedrijfsvoering. De minister gaat ervan uit dat opleiden van specialisten in de bedrijfsvoering geen finan-


ciële winst of verlies oplevert. De tijd dat AIOS een bijna

Drs. A.K. Meininger

gratis productiemiddel zijn en tevens de invulling verzorg-

UMC Groningen

den bij onregelmatigheid is daarmee voorbij. Het opleiden

Wenckebach Instituut

van medisch specialisten is een ‘vak’ op zich dat tijd en

Hanzeplein 1

aandacht kost. AIOS moeten zich laten beoordelen en ver-

9700 RB Groningen

plichte cursussen volgen, een portfolio bijhouden en reflec-


teren op hun eigen functioneren. Ze zijn dus meer tijd kwijt aan hun opleiding. En daardoor minder beschikbaar voor de patiëntenzorg dan voorheen. Of de routinematige zorg dan meer op het bordje van de specialist terecht komt, is een dilemma, want tegelijk moeten specialisten meer tijd steken in het opleiden van de AIOS. Om uit deze impasse te geraken is het opleidingsfonds een uitweg en een oplossing. Hiermede wordt het geven van opleiding gecompenseerd door de gederfde inkomsten van de specialist in productietijd en staat daar tegenover een strak geregeld aantal verplichtingen die naar de assistenten toe gerealiseerd Congresboek 2009 | NVMO

moeten worden. We zullen meer zicht moeten krijgen op de relatie tussen kwaliteitsverbetering van het opleiden en de zorg voor de patiënt, die beide meetbaar moeten kunnen worden. Doel Doel van de rondetafelsessie is samen met alle deelnemers zicht te krijgen op de vraag in hoeverre de uitgangspunten van het Opleidingsfonds stand kunnen houden en welke bijdrage uit het Opleidingsfonds nodig is om de vereiste kwaliteit van de vernieuwde medische vervolgopleidingen te kunnen leveren.

156


Workshop Didactische werkvorm, simulatie E11.1 imulatie wordt gemeengoed op mijn afdeling

Doelgroep Opleiders van co-assistenten en artsen al of niet in opleiding tot specialist, managers die skillslaboratoria in bedrijf

Scheele F, VU Medisch Centrum

houden en anderen die klinisch werkplekleren vorm geven.

Schijven MP, UMC Utrecht Opzet Doel

Plenair

Opleiders en leerhuismanagers worden geconfronteerd

• Inleiding probleem en vorm workshop

met een groot aantal mogelijkheden op het gebied van

• Inventarisatie van strategische en praktische problemen

medisch simulatieonderwijs. Bijvoorbeeld het gebruik van

bij het invoeren en consolideren van werkplekleren.

endotrainers voor het buiten de patiënt oefenen op lapa-

Daarbij gebruiken we de praktijkervaring van de deelne-

roscopische vaardigheden is het laatste jaar door de inspectie van de gezondheidszorg tot norm verheven.

mers. • Bepalen van een top 5 van problemen

Voordien waren reanimatietrainingen voor volwassen en neonaten tot op zekere hoogte ingeburgerd. Bij de verlos-

Deelgroepjes in aktie

kundige opleidingen is het bevalfantoom een oude be-

• Vijf deelgroepjes formuleren tips en trucs. Per groepje

kende. Er is momenteel veel innovatie op het terrein van

voor 1 van de 5 problemen.

simulatie. Bevalfantomen en reanimatiepoppen worden

Plenair

steeds levensechter. Gebruik van virtual reality en serious

• De 5 problemen worden plenair besproken. Elk separaat

gaming zijn van deze tijd. Het nut van meerdere mogelijk-

probleem door een afgevaardigde uit een ander deel-

heden staat buiten discussie. De vorm waarin simulatie gebruikt moet worden binnen opleidingsprogramma’s is een belangrijk nieuw terrein van onderzoek en vanuit de militaire leeromgeving is al belangrijke informatie voor

groepje • De werkgroepleider koppelt de oplossingen aan eigentijdse literatuur over verandering. • Inventarisatie ‘take home messages’

handen. De werkelijkheid van alle dag toont dat er heel wat nodig is om simulatie gemeengoed te maken op een


klinische afdeling. Het lijkt zo vanzelfsprekend dat reflecTrefwoorden: didactische werkvorm, simulatie

hun leercurves en zich zoveel mogelijk voorbereiden in de


E

tieve professionals patiënten willen beschermen tegen

Onderzoek laat echter zien dat reanimaties vaak in de


praktijk geleerd worden zonder degelijke voorbereiding.

Prof.dr. F. Scheele

Verloskundige fantooms komen te weinig uit de kast.

VU Medisch Centrum / SLAZ

Laparoscopische trainers verzamelen stof ondanks alle

Jan Tooropstraat 164

goede voornemens. Er blijkt toch een drempel te bestaan

1061 AE Amsterdam

om simulatie op allerlei terreinen te gaan gebruiken. Waar-


om is dat zo? Welke manieren zijn er om toch tot inburgering van simulatie te komen? Er zijn vele tips en trucs uit te wisselen die het invoeren en consolideren van simulatie bij werkplekleren succesvol kunnen maken. Dat gaan we in deze workshop doen! Doel Delen van tips en trucs voor het invoeren en consolideren


simulatieomgeving alvorens behandelrelaties aan te gaan.

van simulatieonderwijs op de werkplek. Aansluiting vinden bij eigentijdse veranderkundige literatuur.

157

Vrijdag 13 november, tussen 13.15-14.30 uur | Ruimte 559 | Sessie E12 Workshop

Supervisie, professionaliteit E12.1 Op de bestemming via een omleiding. Methodieken voor reflectie op professionaliteit

nen tijdens de workshop kiezen uit twee methodieken en met een daarvan nader kennis maken. Maximum aantal: 30 personen

Jagt EJ van der Universiteit Utrecht

Trefwoorden: supervisie, professionaliteit Wijze van presentatie: workshop

Thema NHG supervisoren/-coaches gebruiken diverse metho-


dieken in hun begeleidingskundige werk, dat zowel

Drs. E.J. van der Jagt

plaatsvindt binnen de vervolgopleiding tot huisarts of tot


medisch specialist als in de nascholing van deze be-

Mercatorlaan 1200

roepsbeoefenaren. De opleiding en nascholing van huis-

3582BL Utrecht

artsen speelt op het gebied van de taakgebieden profes-


sionaliteit, arts-patiënt communicatie en samenwerking vooralsnog een voortrekkersrol. Supervisie en begeleide intervisie heeft een vaste plaats in het reflectieonderwijs van de huisartsopleiding, en jaarlijks nemen zo’n vijf- tot zeshonderd praktiserende artsen deel aan een traject (groeps)supervisie, coaching, loopbaanbegeleiding of teamcoaching. De NHG supervisoren/coaches putten uit een breed scala van begeleidingskundige methodieken. Behalve de traditionele werkwijze als het werken met de leercirkel en verbatimbesprekingen maken zij gebruik van diverse methodieken uit de Transactionele Analyse, Voice Dialogue, Biografisch werken, Oplossingsgericht werken, het werken met logische niveaus (Bateson), systeemgericht werken of de narratieve benadering. Tussen de bijeenkomsten in wordt gewerkt met schrijfopdrachten, oefenopdrachten en uitzoekopdrachten. Doel Deelnemers hebben inzicht in de methodieken die kunnen worden gebruikt in supervisie en coaching in de opleiding en nascholing van artsen. Zij maken uitgebreider kennis Congresboek 2009 | NVMO

met een van deze methodieken door te ervaren hoe de werkwijze is, en tot welk resultaat dit leidt. Doelgroep Docenten, trainers, supervisoren, coaches en managers die betrokken zijn bij de opleiding en nascholing van artsen. Opzet De verschillende methodieken die in supervisie/coaching kunnen worden gebruikt worden toegelicht; de deelnemers doen ervaring op met een van de methodieken en bediscussiëren de mogelijkheden en beperkingen en de

158

relevantie voor het reflectieonderwijs. De deelnemers kun-

Vrijdag 13 november, tussen 13.15-14.30 uur | Abdijzaal | Sessie E13

Rondetafelsessie werkgroep NVMO Vervolgopleiding E13.1 Waarmee kunnen we U van dienst zijn?

we een brainstorm houden waarbij we proberen zoveel mogelijk ideeën en wensen met betrekking tot de werkgroep te inventariseren.

Mulder H, UMC Utrecht Luijk SJ van, VU Medisch Centrum


Thema

Trefwoorden: vervolgopleiding

Thema van deze sessie is: de NVMO-werkgroep medi-


sche vervolgopleidingen. Deze werkgroep, die formeel sinds 2008 bestaat maar nog nauwelijks actief is ge-


weest, is ontstaan uit de BBOV (Begeleidingsgroep Be-

Dr. S.J. van Luijk

schrijving Opleidingsplannen Vervolgopleidingen). In deze

VU Medisch Centrum

groep, die de wetenschappelijke verenigingen heeft be-


geleid bij het schrijven van de herziene opleidingsplannen,

1007 MB Amsterdam

is veel expertise gebundeld. Die expertise ligt op het ter-


rein van onderwijskundige inzichten rond de vervolgopleidingen, de algemene competenties, verandermanagement en kennis van de diversiteit aan opleidingsculturen en opleidingsplannen. De ex-BBOV-ers willen deze expertise graag op een structurele manier delen en vergroten door uitwisseling met anderen die bij de medische vervolgopleidingen zijn betrokken. Daarvoor is de vorm van een NVMO-werkgroep gekozen. Doel Doel van deze sessie is om bij alle bij de medische vervolgopleidingen betrokkenen na te gaan wat een dergelijke landelijke werkgroep kan bijdragen aan de reeds be-

E

staande regionale of landelijke initiatieven. Met andere woorden: welke behoeften bestaan er in het veld (opleiders, AIOS, onderwijskundigen, beleidsmakers, managers leerhuizen, ...) waarop door de werkgroep kan worden ingespeeld? Het is de bedoeling de sessie te gebruiken om op hoofdlijnen de doelen van de werkgroep gedacht en wil haar ideeën graag toetsen en aanvullen met input van anderen. Daarnaast zal worden geïnventariseerd wie belangstelling heeft om actief in de werkgroep te gaan participeren. Doelgroep Iedereen die zich professioneel bezighoudt met de medische vervolgopleidingen en wil meedenken over de toegevoegde waarde, doelen en activiteiten van de werk-


vast te stellen. Een kleine kerngroep heeft hierover al na-

groep is welkom bij deze sessie: opleiders, supervisoren, AIOS, onderwijskundigen en anderen. Opzet Aan de hand van een aantal vragen en/of stellingen zullen

159


Workshop Docentenprofessionalisering E14.1 Naar effectievere docent/ opleidersprofessionalisering

Correspondentie-adres Drs. B.J.A. de Leede LUMC

Leede BJA de, Min-Leliveld MJ

Ligusterbes 16

LUMC

2318 AM Leiden E-mail: [email protected]

Thema Medische docenten hebben vaak maar beperkt de tijd om zich te professionaliseren in het geven van onderwijs. Dit omdat men naast het onderwijs ook druk bezig is met patiëntenzorg en onderzoek. Het is daarom erg belangrijk dat de gevolgde docentprofessionalisering niet alleen effectief maar ook efficiënt is. Docentprofessionalisering heeft niet altijd het gewenste effect. Een van de redenen is dat de opzet vaak een eenmalige cursus of workshop is waarbij follow-up ontbreekt. Essentieel bij effectieve professionalisering is het daadwerkelijk integreren van opgedane kennis en vaardigheden in de dagelijkse (onderwijs) praktijk. Uit onderzoek zijn een dertigtal kenmerken bekend die een effectieve docentprofessionalisering bevorderen. In deze workshop zullen de deelnemers met behulp van deze kenmerken de vormgeving van hun onderwijs gaan beoordelen op effectiviteit. Doel Bekend raken met kenmerken van effectieve en efficiënte docentprofessionalisering en toepassing ervan in de eigen onderwijspraktijk. Doelgroep Iedereen die opleider docent is, betrokken is bij docentprofessionalisering of hier belangstelling voor heeft. Opzet workshop In een korte introductie worden de kenmerken van effecCongresboek 2009 | NVMO

tieve docentprofessionalisering geillustreerd aan de hand van een praktijkvoorbeeld. Vervolgens zal in groepjes het eigen onderwijs met de kenmerken geanalyseerd worden. Ook zal er worden gekeken hoe er op het gebied van effectiviteit en efficiëntie wellicht nog winst te behalen is. Na deze interactieve workshop zullen deelnemers op een andere manier hebben leren kijken naar de opzet van effectieve docentprofessionalisering voor de eigen praktijk. Trefwoorden: docentprofessionalisering Wijze van presentatie: workshop

160


Gender, onderwijs rond pijn E15.1 Gender en pijn: voorstellen voor implementatie in het medisch onderwijs

Correspondentie-adres Drs. C.R.M.G Fluit UMC St Radboud

Fluit CRMG, Lagro-Janssen A

306 KOMO

UMC St Radboud

Postbus 9101 6500 HB Nijmegen

Thema


Pijn is een multifactorieel fenomeen. Er zijn sekse en gender verschillen oa in pijnperceptie, omgaan met pijn en reacties op pijnmedicatie. Pijnbeheersing en verlichten van pijn is een belangrijke taak van de arts, daarom ook dat inzicht in deze man-vrouw verschillen kan bijdragen aan een betere benadering en behandeling van pijn. Doel Na deze workshop zijn de deelnemers in staat om sekse en genderverschillen bij pijn te benoemen en hebben ze handvatten aangereikt gekregen om deze kennis en inzichten in een onderwijsprogramma toe te passen. Doelgroep Docenten die binnen het medisch onderwijs betrokken (zullen) zijn bij het geven en/of ontwikkelen van onderwijs op het gebied van pijn en/of genderverschillen. Opzet workshop Aan de hand van een videofragment worden sekse en genderverschillen besproken en wordt dieper ingegaan

E

op de wijze hoe deze thematiek creatief in het onderwijs kan worden geïmplementeerd. Hierbij krijgen deelnemers opdrachten die worden uitgewerkt en gepresenteerd. Na afloop van de workshop hebben deelnemers concrete suggesties om het onderwijs over gender en pijn in de

Maximum aantal deelnemers 25 Trefwoorden: gender, curriculumontwikkeling Wijze van presentatie: workshop


eigen setting verder vorm te geven en/of uit te voeren.

161


Samenwerken, team training E16.1 Simulatietraining voor onderwijs in Team Resource Management

Maximum aantal deelnemers:20 Trefwoorden: samenwerken, team training

Schutte SE, Bos A van den, Starre C van der, Houmes RJ


Erasmus MC-Sophia Correspondentie-adres Thema

S.E. Schutte

Artsen en verpleegkundigen maken in de klinische zorg

Erasmus MC-Sophia

dikwijls deel uit van een team dat zorg verleent aan patiën-

Postbus 2060

ten. De manier waarop een team efficiënt en goed kan

3000 CB Rotterdam

werken, wordt bepaald door de wijze waarop de mogelijk-


heden binnen het team gemanaged worden. Elk team heeft hiervoor zijn geschreven en ongeschreven regels. Vanuit de luchtvaart en bij spoedeisende hulpverleningsteams is bekend dat een team met goed Team Resource Management (TRM) minder incidenten heeft en dikwijls efficiënter kan werken. Een goed TRM bestaat naast het beheersen van (specifieke) technische vaardigheden, ook uit niet-technische vaardigheden als communicatie, attitude en een goede taakverdeling binnen een team. Voor het trainen van de niet-technische vaardigheden kan teamtraining door simulatie een goede mogelijkheid zijn omdat daarbij daadwerkelijk in teams gewerkt wordt. Het Sophia Simulatie Training Team (SSTT) heeft de afgelopen jaren ervaring opgedaan bij het implementeren van simulatie training als onderdeel van het TRM beleid op de afdeling Intensive Care Kinderen van het Sophia Kinderziekenhuis in Rotterdam. Gecombineerd met formatieve feedback lijkt simulatie onderwijs met scenario’s een goed trainingsmiddel om TRM te trainen. Doel Na de workshop hebben deelnemers inzicht in wat TRM inhoudt en wat de rol van simulatietraining bij het aanleren en trainen hiervan kan zijn. Deelnemers zullen de mogelijkCongresboek 2009 | NVMO

heid hebben om in groepen een scenario te ontwerpen. Doelgroep Ieder met interesse voor TRM training en het daarvoor gebruiken van simulatietraining Opzet workshop Begonnen wordt met een korte interactieve inleiding over wat TRM inhoudt en hoe simulatietraining hiervoor gebruikt kan worden. Daarna wordt aan de hand van aangereikte gegevens in groepen een scenario uitgewerkt. Afsluitend vindt een korte presentatie en discussie plaats

162

van de ontworpen scenario’s.

Vrijdag 13 november, tussen 13.15-14.30 uur | Van Speykzaal | Sessie E17 Workshop

Fringe E17.1 Mindfulness Mindfulness is met een gestage opmars bezig. Is het de uitgelezen methode om het leven anders te leren leven dan in de maalstroom van de alledaagse hectiek? Biedt mindfulness haar beoefenaren een houvast in tijden van stress? Sinds de publicaties van Kabat-Zinn zijn mindfulness en de toepassing ervan op tal van terreinen in een stroomversnelling terechtgekomen. De aandachtgerichte training die zich met deze naam tooit, richt zich in het algemeen op het leren omgaan met stress, pijn, vermoeidheid, negatief denken en piekeren. Wanneer dat nu juist de aandachtspunten zijn waar de deelnemers aan het NVMO Congres 2009 in geïnteresseerd zijn, voor henzelf of anderen, dan levert deze fringe workshop hen wellicht aanknopingspunten voor verdere ontwikkeling. Of wellicht is dit nu juist de uitgelezen weg voor kennismaking met een interessante en mogelijk nuttige trainingsvorm. Voor wie deze kans wil grijpen is deze workshop, die tweemaal zal worden aangeboden en zal worden geleid door een gekwalificeerd mindfulness-trainer, wellicht een mooie introductie. Benodigdheden: geen


E


163

Overzicht presentaties Plenaire lezingen Amitai Ziv Simulation-Based Education as a Cultural Change Vehicle in Healthcare Quality and Safety Education

12

Karl Dittrich Kwaliteitszorg in medisch onderwijs

13

Brian Hodges Cracks and crevices in the discourse of globalization in medical education

13

Laan R. Het nieuwe Raamplan voor de artsenopleiding 2009

13

Sessie A A1 A1.1

Huisartsenopleiding | Papers Artsen in opleiding tijdens het eerste jaar van de huisartsopleiding;

14

kennis en competentieontwikkeling en problemen/uitval A1.2

erschillen tussen mannelijke en vrouwelijke aios huisartsgeneeskunde in scores op de kennistoets

15

A1.3

Wat vinden patiënten van een co-assistent in de huisartsenpraktijk? Een literatuurstudie

16

A1.4

Mag ik U iets vragen?, interviews met ‘nonresponders’

17

A2

Taal, leergedrag, reflectie | Papers

A2.1

Medisch Academisch Engels

18

A2.2

Een taaltoets voor eerstejaars geneeskunde studenten: motieven en resultaten ‘Ik hoop dat u begrippen

19

hiervoor heeft, want ik ben niet iemand die officieus is’ A2.3

Meten van het leereffect tijdens het kernblok Algemene Pathofysiologie met behulp van een drievoudige

20

interimtest: Verschil in leergedrag tussen bachelorstudenten A2.4

Beïnvloedende factoren bij het beoordelen van reflectie in onderwijs en onderzoek

A3

Portfolio | Symposium

21

A3.1

Transparant in opleiden en visiteren

A4

Internationalisering, evaluatie, EBM, studierendement | Wetenschappelijke papers

A3.1

Culturele invloeden op innovatie van medische curricula

24

Cursusevaluaties op basis van ‘predicties’ in plaats van opinies:

25

A3.2

23

minder respondenten nodig voor vergelijkbare uitkomsten A3.3

Barrières van aios bij het toepassen van evidence based medicine in de dagelijkse praktijk:

26

een systematisch literatuuroverzicht A3.4

Relatie tussen zelfstudie, nevenactiviteiten met behaalde studiepunten

A5

Co-schappen | Posters

A5.1

Bevorderen van veilig en doelmatig werken met een Elektronisch Voorschrijf Systeem (EVS):

27 28

mogelijkheden voor effectieve scholingsinterventies Congresboek 2009 | NVMO

164

A5.2

De rol van video-assisted real-time simulation (VARS) bij het aanleren van de systematisch

29

opvang van het ernstig zieke kind A5.3

Percepties en haalbaarheid van online case-discussies tussen studenten geneeskunde op stage:

30

een pilootproject A5.4

Beoordeling van co-assistenten in de kliniek

A6

Curriculumontwikkeling | Posters

A6.1

Hoe bewaakt de Physician Assistant opleiding in Rotterdam het masterniveau?

32

A6.2

Beter van Check naar Act.Een methodiek voor het structureel sluiten van de Deming-cyclus

33

Leidt het rekening houden met de meningen van de studenten over vroege kleinschalige

34

A6.3

31

patiëntcontacten tot (nog) meer tevredenheid? A6.4

Naar een valide masterproef voor de artsopleiding

A7

E-learning | Posters

A7.1

Uitkomsten van de longitudinale beoordeling van competenties tijdens de klinische fase

35 36

A7.2

Inventarisatie van het portfoliogebruik in de Faculteit Geneeskunde en Gezondheidswetenschappen

37

aan de Universiteit Gent. A8

Didactische werkvorm, kleine groepen | Workshop

A8.1

Didactische werkvormen voor het stimuleren en motiveren van leren in kleine groepen

A9

Competenties, samenwerken | Workshop

A9.1

Beter leren samenwerken met het Teamrolspel

A10

Werkgroep | Rondetafelsessie

A10.1 Naar een volwaardige plaats van onderwijs en opleiding en carrièreperspectief voor docenten en opleiders A11

42 43

Stationstoets, toetsing | Workshop

A14.1 Ontwerpen van een toetsstation voor een klinische vaardighedentoets met simulatiepatiënten A15

41

Symposium NVMO werkgroep

A13.1 Het beste op het gebied van medische simulatie: wat is er / wat gebeurt er/ wat hebt U nodig? A14

40

E-learning, toetsen | Workshop

A12.1 Elektronisch toetsen in het medisch onderwijs A13

39

Co-schappen, interventie | Rondetafelsessie

A11.1 Intervisie voor co-assistenten A12

38

44

Curriculumontwikkeling, transitie naar klinische fase | Workshop

A15.1 Hoe haal ik het meeste uit mijn promovendus/begeleider: Interactieve discussie over begeleiding

45

tijdens het promotietraject A16

Communicatie, het ontslaggesprek | Workshop

A16.1 Goed geïnformeerd naar huis: de implementatie van het ontslaggesprek in onderwijs aan co-assistenten

46

Sessie B B1 B1.1

Co-schappen | Papers Fragment Rating: consultvoering door co-assistenten geobserveerd en beoordeeld op basis van

48

videofragmenten B1.2

Inzicht in de klinische kennis van coassistenten: vraag het de onderwijssecretaris

49

B1.3

Fronter als e-learning in het co-schap KNO - een docent-gestuurde, webbased platform voor

50

5 opleidingsziekenhuizen Effecten van de training patiëntveiligheid voor semi-artsen op basis van werkplekleren

B2

Implementatie, vervolgopleiding | Rondetafelsessie

51

B2.1

Implementatie medische vervolgopleidingen: landelijk of in de OOR?

B3

Vervolgopleiding | Symposium

B3.1

Ontwikkelingen kwaliteitszorg vervolgopleidingen

B4

Toetsing | Wetenschappelijke papers

B4.1

Een nieuw Model voor het Ontwerpen van Programma’s van Toetsing

54

B4.2

De relatie tussen diepgaand leren, voorbereidingstijd en de benodigde tijd bij open-boek toetsen

55

B4.3

Systematische literatuurstudie naar de kwaliteitseisen van ‘KKB/KPB-achtige’ instrumenten

56

B4.4

Effect van vraagtekenoptie versus gedwongen raden op de partiële kennis en betrouwbaarheid bij

57

52 53

voortgangstoetsing B5 B5.1


B1.4

Academische vaardigheden, arts-assistent, mensenrechten | Posters Debatteren over medische ontwikkelingen. Oefenen van de CanMeds-rol Kennis en

58

Wetenschap (bachelor 3) B5.2

Barrières bij het melden van incidenten door arts-assistenten

59

165


Sessie B | vervolg B5.3

MensenRechtenEducatie in het Medisch Onderwijs

60

B5.4

Ontwikkeling en implementatie van een persoonlijk werkplek-leerplan voor de

61

Physician-Assistent (PA) Geriatrie B6 B6.1

Evaluatie, instroom, wetenschappen | Posters De Tussentijdse Opleidingsevaluatie. De Erasmus Universiteit Rotterdam (EUR) op weg naar

62

instellingsaccreditatie B6.2

Opbouwen van een responsieve evaluatiecultuur aan de faculteit geneeskunde van de

63

Universiteit Antwerpen (UA) B6.3

De efficiëntie van het overstapprogramma voor studenten vanuit 1ste bachelor biomedische

64

wetenschappen: een verschil in examenresultaten op het einde van 2de bachelor geneeskunde?

65

B6.4

Studenten over het wetenschappelijk niveau van geneeskunde

B7

Vervolgopleiding | Posters

B7.1

Definitive Surgical Trauma Care

66

B7.2

In het Skillslab: na “Just in time teaching” is er “Just in time blended learning”

67

B7.3

Schriftelijke feedback tijdens de co-schappen, hoe kan het beter?

68

Hoe verandert de zak/slaaggrens van de Landelijke Huisarts Kennistoets als een absolute norm

69

B7.4

gehanteerd wordt in plaats van een relatieve norm? B8

Samenwerken, taal | Posters

B8.1

Interprofessionele Educatie in de vervolgopleidingen: De Interprofessionele Leergang Ouderenpsychiatrie

70

van Altrecht als voorbeeld van “samen leren samenwerken” B8.2

Dubbeltrajecten: toegevoegde waarde of dubbel werk?

71

B8.3

In woord en geschrift: het gebruik van taalwetenschappelijke methodes in de medische onderwijskunde

71

B9

Docentprofessionalisering, student-docenten | Papers

B9.1

Optimaliseren van docentprofessionalisering: De Train-the-Trainer Plus als voorbeeld

72

B9.2

Groningse studenten nemen deel aan een traject tot het behalen van de Basiskwalificatie Onderwijs

73

B9.3

Studenten trainen medestudenten als onderdeel van het opleidingstraject Basiskwalificatie Onderwijs (BKO)

74

B9.4

De student als docent: Inzet van studenten bij het geven van werkgroeponderwijs aan jongerejaars studenten

75

B10

Iudicium abeundi, studentenzaken | Rondetafelsessie

B10.1 U hoeft hier niet meer terug te komen! (over invoering in de WHW van de mogelijkheid een iudicium

76

abeundi af te geven) B11

Curriculumontwikkeling, techniek | Rondetafelsessie

B11.1 Een goede medicus is ook een technicus, of zou dat meer moeten zijn B12

B12.1 Beoordeling van competenties: hoe kan men het beste de groei van aios in kaart brengen? B13 Congresboek 2009 | NVMO

83

Fringe | Workshop

B18.1 Tai chi

166

82

Aloba-model, communicatie | Workshop

B17.1 Training in arts-patiënt communicatie in kleine groepen met video-feedback, volgens het Aloba-model B18

81

Symposium werkgroep NVMO

B16.1 Feedback door simulatiepatiënten B17

80

Competentie: maatschappelijk handelen, vervolgopleiding | Workshop

B15.1 Maatschappelijk handelen in de opleiding tot specialist: geen grijze, maar gekleurde muizen B16

79

Gender | Symposium

B14.1 Gender en het leergesprek B15

78

Kenmerken studeergedrag | Wetenschappelijke papers

B13.1 Science in the Medical School curriculum B14

77

Beoordeling competenties, vervolgopleiding | Rondetafelsessie

85

Sessie C C1

Time management, teaching strategies | Promovendi

C1.1

De klinische leeromgeving: transitie, tijdsbesteding en feedback

86

C1.2

Het aansturen van de leerervaringen tijdens de stage in de opleiding Geneeskunde en de rol

86

van het portfolio hierbij C2

Fringe | Workshop

C2.1

Antwerps “Bolleke”

C3

Vervolgopleiding | Workshop

C3.1

Samenwerken leer je samen

C4

Werkplekken | Wetenschappelijke papers

C4.1

Wat is het effect van patiëntveiligheidsonderwijs voor arts-assistenten? Een overzicht van

87 87 88

de bestaande literatuur C4.2

Retentie van kennis en vaardigheden in het Eerste Hulp onderwijs aan studenten geneeskunde na 2 jaar

89

C4.3

Vroege klinische ervaringen: een onderzoek naar relaties tussen wat studenten willen leren,

90

onderwijsdoelen en leerresultaten C5

Toetsing | Papers

C5.1

De invloed van verschillende toetsvormen op leergedrag en voorbereiding op de toets

91

C5.2

Het testen van kennis, inzicht en toepassing: welke toetsvragen zijn het meest geschikt?

92

C5.3

ProF; een systeem voor online feedback van landelijke voortgangstoetsen

93

C5.4

De kennisprogressie van de Leidse studenten Geneeskunde

94

C6

E-learning | Papers

C6.1

Sluit de E-book reader aan bij het proces van ‘leren’ van de student?

95

C6.2

Beoordeling van een beoordelingsprocedure voor E learning

96

C6.3

Ortello voor bijscholing van radiotherapeutisch laboranten

97

C6.4

Verwerf je meer inzicht in pathofysiologie en werkingsmechanismen van geneesmiddelen

98

via statische figuren of animaties? C7

Co-schappen | Rondetafelsessie

C7.1

Kansen en bedreigingen van het co-assistentenonderwijs

C8

Curriculumontwikkeling, ebonderwijs | Workshop

C8.1

Evidence based onderwijs ontwikkelen: onderzoek vertalen naar de eigen praktijk

C9

Co-schappen/vervolgopleiding, feedback aan docenten | Workshop

C9.1

De inzet van het Cognitive Apprenticeship Model tijdens werkplekleren

C10

Accreditatie, vervolgopleiding | Rondetafelsessie

C10.1 Master in Specialistische Geneeskunde: Het proces naar de formele erkenning en academisering

99 100 101 102

van de opleiding tot arts-specialist in Vlaanderen (België) Symposium werkgroep NVMO

C11.1 Open’ bijeenkomst van de NVMO Werkgroep communicatieonderwijs: nieuwe ontwikkelingen in

103

het medisch onderwijs’ C12

Competenties, samenwerken | Workshop

C12.1 Training in samenwerken in de opleiding tot basisarts C13

Vervolgopleiding | Symposium

C13.1 Werkgroep Vlaamse Interuniversitaire Raad C14

104 105

Internationalisering, vaardighedenonderwijs | Rondetafelsessie

C14.1 ‘Strengthening skills training at 8 medical faculties in Vietnam’ Juni 2004 - mei 2009:

106

5 jaar ervaring vanuit verschillende perspectieven belicht C15


C11

Vervolgopleiding | Workshop

C15.1 Bevordering van levenslang leren en ontwikkelen door individuele ‘appraisal and assessment’

107

van medische professionals

167


Sessie C | vervolg C16

Implementatie, vervolgopleiding | Workshop

C16.1 Implementeren is balanceren!

108

C17.1 Fringe | Workshop C17.1 Tai Chi

109

Sessie D D1

Wetenschappelijke vorming | Promovendi

D1.1

‘Al doende leren’ ontrafelen

110

Een studie naar werkplekleren in de medisch specialistische vervolgopleiding D1.2

Het klinisch opleidingsklimaat

D2

Etischte toetsing | Rondetafelsessie

110

D2.1

Ethische Toetsing van Medisch Onderwijskundig Onderzoek

D3

Symposium werkgroep NVMO

D3.1

Kwaliteitsbewaking en beoordeling van wetenschappelijke stages in de opleiding tot basisarts

D4

Vervolgopleiding, feedback | Wetenschappelijke papers

D4.1

Studentevaluatie in combinatie met zelfevaluatie levert bruikbare feedback voor klinisch docenten

113

D4.2

Ontwikkeling van de EFFECT*: een vragenlijst om de kwaliteit van klinisch opleiders te meten

114

D4.3

Werkplekleren van co-assistenten: verschillende activiteiten voor kennis, vaardigheden

115

112 112

en professioneel gedrag D4.4

Wat is de invloed van feedbackvolgorde op de tevredenheid, self-efficacy, performance

116

en transfer van eerstejaars geneeskunde studenten D5

Vervolgopleiding, beroepsgroepen | Papers

D5.1

De aansluiting tussen opleiding en beroepsuitoefening van medisch specialisten (II)

117

Hoe goed voelen aios zich voorbereid op hun zelfstandige beroepsuitoefening? D5.2

Jonge Klare …. en nu? - De overgang van AIOS naar medisch specialist -

118

D5.3

Richtlijn bekwaamverklaren

119

D5.4

Modernisering medische vervolgopleidingen en professionele zelfregulering:

120

Een internationaal vergelijkend onderzoek D6

Samenwerken, didactische werkvormen | Papers

D6.1

Welke factoren bevorderen of belemmeren studenten bij samenwerkend leren

121

in de opleiding Arts-Klinisch Onderzoeker? Congresboek 2009 | NVMO

168

D6.2

Via ‘Belbinrollen’ het samenwerkend leren aanpassen aan een flexibel en digitaal onderwijslandschap

122

D6.3

Multidisciplinaire team training met behulp van scenariotraining: een geslaagde opzet

123

D6.4

Het combineren van informatievoorziening met scaffolding in de begeleiding van casusgestuurd onderwijs

124

D7

Stationstoets, video, vervolgopleiding | Papers

D7.1

Leren van anderen en elkaar: Implementatiestrategie voor de introductie

125

van een Stationstoets bij de Faculteit Diergeneeskunde D7.2

Hergebruik van videomateriaal voor medisch onderwijs: mogelijkheden en beperkingen

126

D7.3

Etaleren van kwaliteit; inhoud of vorm?

127

D8

Docentprofessionalisering | Workshop

D8.1

Docentprofessionalisering: bevorderende en belemmerende factoren

D9

Workshop werkgroep NVMO

D9.1

Communicatie met patiënten uit andere culturen

128 129

D10

Workshop NVMO werkgroep

D10.1 De ‘ins and outs’ van effectief portfolio gebruik in vijf kwartier D11

Curriculumontwikkeling, integratie | Workshop

D11.1 Het gebruik van schema’s om integratie van klinische en biomedische kennis te bevorderen D12

134

Voortgangstoets | Workshop

D15.1 Omgaan met ProF, het feedback-systeem voor voortgangstoetsen D16

133

Kwaliteitszorg, onderwijsevaluaties | Workshop

D14.1 Adviestekst eerst maakt vragenlijst beter! D15

132

Praktisch medisch onderwijs, coschappen | Rondetafelsessie NVMO werkgroep

D13.1 Co-schappen, een andere koers!? D14

131

Rondetafelsessie

D12.1 Internationalisering in basis- en vervolgopleiding (‘post-graduate’) opleidingen? D13

130

135

Digitaal volgsysteem, professioneel gedrag | Workshop

D16.1 Het StudentVolgSysteem, een elektronisch leerplatform tijdens de opleiding

136

D17.1 Fringe | Workshop D17.1 Mindfulness

137

Sessie E E1

Curriculumontwikkeling | Promovendi

E1.1

Virtual reality endovascular simulation: ready for training?

138

E1.2

Innovative use of simulated patients for educational purposes

138

E2

Rondetafelsessie werkgroep NVMO

E2.1

E-learning in het Medisch Onderwijs

E3

Co-schappen, vaardigheden | Rondetafelsessie

E3.1

Medisch technische vaardigheden: een visie van de co-assistent op het onderwijs en de praktijk

E4

Portfolio, studentenplatform KNMG | Rondetafelsessie

E4.1

Het portfolio vanuit het perspectief van de geneeskundestudent: Hoe werkt het (niet) in de praktijk?

139 140 141

E5

BaMa, vervolgopleiding | Papers

E5.1

Beïnvloedt het bachelordiploma de keuze van geneeskundestudenten om hun studie te onderbreken

142

E5.2

Wie Traint de Trainers van de Trainers? Deskundigheidsbevordering en teambuilding in de vorm

143

E5.3

De aansluiting tussen opleiding en beroepsuitoefening van medisch specialisten (I)

144

Het takenpakket van de medisch specialist E5.4

Gestructureerde feedback: nog niet perfect maar al wel hoog gewaardeerd

E6

Vervolgopleiding, burn-out, e-learning | Papers

145

E6.1

Peroperatieve video-instructie verhoogt het rendement van laparoscopische opleiding van AIOS

146

E6.2

Het meten van arbeidsgerelateerde oorzaken van burnout en bevlogenheid bij dierenartsen;

147

Constructie van een op maat gemaakte vragenlijst. E6.3

Gebruik en profijt van niet-verplichte farmacotherapie e-learning oefeningen

148

Supervisie(begeleide intervisie) aan medisch specialisten in opleiding. Een leermethode die bij E6.4

Huisartsengeneeskunde al jaren gebruikt wordt hoort ook thuis in het nieuwe opleiden van AIOS

E7

Curriculumontwikkeling, didactische werkvormen, toetsing | Papers

E7.1

De invloed van verticale integratie in het geneeskunde curriculum op de doorstroming naar de vervolgopleidingen


van een Leergang voor aankomend docenten van ‘Train the Trainers’ cursussen

149 150

169


Sessie E | vervolg E7.2

Begeleide zelfstudie: kweekvijver voor shoppers en gokkers

151

E7.3

Studentenoordelen over de werkgroepbegeleiding door docenten

152

E7.4

Discrepantie tussen docentbeoordelingen en zelfbeoordeling van presentaties

153

door studenten in relatie tot het oordeel van een communicatiedeskundige E8

Communicatie | Workshop

E8.1

Hoe kunnen we studenten, coassistenten en AIOS leren ‘sorry’ te zeggen

E9

Rollenspellen | Workshop

E9.1

Weer zin in het rollenspel!! (Met de succesppiraal werken rollenspellen wel)

E10

Opleidingsfonds, vervolgopleiding | Rondetafelsessie

E10.1 Opleidingsfonds en ‘productieonafhankelijk opleiden’ E11

161 162

Fringe | Workshop

E17.1 Mindfulness


170

160

Samenwerken, team training | Workshop

E16.1 Simulatietraining voor onderwijs in Team Resource Management E17

159

Gender, onderwijs rond pijn | Workshop

E15.1 Gender en pijn: voorstellen voor implementatie in het medisch onderwijs E16

158

Docentenprofessionalisering | Workshop

E14.1 Naar effectievere docent/opleidersprofessionalisering E15

157

Rondetafelsessie werkgroep NVMO

E13.1 Waarmee kunnen we U van dienst zijn? E14

156

Docentenprofessionalisering, huisartsenopleiding | Workshop

E12.1 Op de bestemming via een omleiding ’. Methodieken voor reflectie op professionaliteit E13

155

Didactische werkvorm, simulatie | Workshop

E11.1 Simulatie wordt gemeengoed op mijn afdeling E12

154

163

Naam Agsteribbe J Ainsworth LR Akkeren EA van Antwerps “Bolleke” Aper L Aukes LC Baalen JM van Backer W de Baetens K Baeyens L Barel M van Bartholomeus MI Begemann M Bekker ME Bergs W van den Berkel H van Beukelen P van Biersteker HAR Bijnen AB Blees M Blieck L Bloemendaal PM Blok S de Boendermaker PM Boerboom TBB Boetes F Bogerd K van den Bokken l Bolhuis S Bolk JH Bombeke K Bonke B Bont A de Boor K Bootsma AL Borleffs JCC Bos A van den Bos FM Bos NR Bosman G Bottema BJAM Braak EWMT ter Braem S Bretschneider JH Briët JW Broek PJ van den Broek WES van den Brouwer C de Brouwer EE Brouwer T Buiten MS

Sessie A8.1 E7.3 A4.4 C2.1 A7.3 E8.1 C6.2 C10.1 B17.1 B17.1 C10.1 C14.1 B5.3 E9.1 D5.1, E5.3 pre conference pre conference, D6.4, D7.1, E6.2 C4.2 B5.2, C4.1 pre conference A6.4, C10.1 C6.2, C6.3 E10.1 D4.3 C9.1 D7.1 B17.1 promovendi C4.3, D4.2 C6.1 B17.1 B10.1 D5.4 promovendi C5.2, E5.1, E7.3 D4.3, E7.1, E8.1 D6.3, E16.1 B9.2, B9.3 B1.2, E2.1 pre conference A1.2, A12.1 A5.1, E4.1, E5.2 B8.2 B1.3 D4.3 D11.1 E5.1 pre conference C14.1 A2.1 A5.4

Bladzijde 38 152 27 87 37 154 96 102 83 83 102 106 60 155 117 10 11, 124, 125, 147 89 59, 88 11 35, 102 96, 97 156 115 101 125 83 138 114 95 83 76 120 110 92, 142, 152 115, 150, 154 123, 162 73, 74 49, 139 10 15, 42 28, 141, 143 71 50 115 131 142 10 106 18 31


Overzicht auteurs

171

Overzicht auteurs Bustraan J Buurman BM Cate ThJ ten Cellissen E Ceulemans L Cohen-Schotanus J


172

Coninck D Coolen AHAJ Coppenolle L Couttenye MM Croix A de la Cuyt C Dalen J van Dankbaar MEW De Winter B Debaene L Debruyn A Deken M Dekker FW Dekker H Dekker N Deketelaere A Delden JMM van Dellen E van Demerouti E Derese A Derks T Derksen E Dermine A Det MJ van De Wispelaere C Dielissen P Dierssen AHJ Diettrich K Dijk MR Dijk N van Dijkstra J Doets M Dolmans DHJM Donkers HHLM Donkers J Dorresteijn JAN Draaisma JMTh Naam Druine N Dubois EA Duijn G van Düsman H Eggermont S Elsen L van den Eikelboom JI Erve HJ van der Erich MH Exel RJ van Feijter JM de

pre conference A16.1 B1.2, B8.1, C5.2, D2.1,D4.4, D5.3, E5.1, E5.2, E7.1 A6.1 B17.1 pre conference, A4.2, A4.4, B4.2, B4.4, C5.3, D4.3, D15.1, E5.1, E5.2,E5.4, E8.1 B8.2 A5.2 D4.1 B6.2 B8.3 B17.1 pre conference A2.2, D7.2 B17.1 B17.1 B17.1 B8.2 A6.3, B9.4, C5.4 A11.1 E5.1 promovendi D2.1 B6.4 E6.2 A2.4, A5.3, A7.3, B7.2 C10.1 C4.3 A6.4 E6.1 B7.2 A1.2, B14.1 B1.1 plenaire lezing D3.1 A4.3 B4.1 D7.2 D4.1, D6.1 C5.3 D15.1 A2.1, E4.1 A5.2 Sessie A6.4, C6.4, E6.3 B9.4 A1.2, B7.4 C6.2, C6.3 B4.3 D2.1 D12.1 A4.4 A6.3 B1.4

10 46 39, 70, 92, 111, 116, 119, 142, 150 32 83 10, 25, 27, 55, 57, 93, 115, 135, 142, 143, 145, 154 71 29 113 63 71 83 10 19, 126 83 83 83 71 34, 75, 94 41 142 86 111 65 147 21, 30, 37, 67 102 90 35 146 67 15, 80 48 13 112 26 54 126 113, 121 93 135 18, 141 29 Blz. 35 98, 148 75 15, 69 96, 97 56 111 132 27 34 51

pre conference D4.2, E15.1 B7.4 C6.4, E6.3 E4.1 E5.4 E3.1 D8.1 A9.1 D6.3 D3.1 D6.1 pre conference C12.1 C6.2 pre conference C6.4 B1.4 B14.1 D12.1 B4.3, D4.2 A8.1, B1.1 B1.2 A11.1, C12.1 D12.1 B15.1 B6.4 A5.4 B8.2 B3.1 B4.2 D5.4 promovendi, A4.4 A6.3 C4.3 B4.4 promovendi A14.1 B17.1 C13.1 plenaire lezing E6.1 B4.2 D12.1 E7.4 D6.3, E16.1 D14.1 A7.1 D12.1 C13.1 D2.1, D7.1, E6.2 E12.1 B8.2 B5.2, C4.1 B17.1 A4.1 pre conference

11 114, 161 69 98, 148 141 145 140 128 39 123 112 121 10 104 96 10 98 51 80 132 56, 114 38, 48 49 41, 104 132 81 65 31 71 53 55 120 27, 86 34 90 57 138 44 83 105 13 146 55 132 153 123, 162 134 36 132 79 111, 125, 147 158 71 59, 88 83 24 11


Fick ThE Fluit CRMG Folkers HBM Franson KL Gaag WH van der Gans ROB Gerards MC Gercama A Gerritsen AGA Gischler SJ Goeij AFPM de Goeij T de Gool C van Goor H van Goris J Gorsira M Gosselink MJ Grave WS de Grob M Groenen H Grol R Groot M de Groothoff JW Gurp PG van Hack E Hameleers RJMG Hanemaaijer J Heeren MW Heijink AM Heijneman M Heijne-Penninga M Helderman JK Hell EA van Helms E Helmich E Henning RH Herzeele I van Hettinga AM Heyde K Heyning P van de Hodges B Hoff C Hofman WHA Hoogakker S Hoor-Suykerbuyk MEG ten Houmes RJ Hovius I Hubers STT Huizenga JR IAMSE Jaarsma ADC Jagt EJ Jansen D Jansma JD Jespers I Jippes M Jong L de

173

Overzicht auteurs


174

Jong PGM de Jong Z de Jong R de Jousma F Kaptein AA Katwijk PA van Keijzer - Rijksen MA Keijzer A de Kemmerling N Kester L Keulen H van Kies DA Kleef AJG van Klein Holkenborg A KNMG Koole S Koopal C Koopmans RP Kooten F van Koster AS Kramer AWM Kremer WDJ Krommenhoek-van Es CT Kruithof MI Kuks JBM Kums DK Kuppeveld SK van Kuyvenhoven MM Laan R Lagro-Janssen A. Lak NSM Lambregts MMC Lamme B Lankveld Th van Lauwers M Lavrijsen JCM Leede BJA de Leemans CR Leffers P Leliveld MJ Leunissen R Liempt K van Lips J LMSO Lodeweyckx N Loeffen JL Lohuizen MT van Lombarts K Looze D de Luijk SJ van Maelstaf Majoor GD Man R de Mansvelder-Longayroux DD Martowirono K Mastenbroek NJJM Matthys D

pre conference, C6.1 A6.3 A2.3 A7.1, B7.3 B9.4 D16.1 A1.1 D16.1 B8.2 B8.2 D6.4 C6.1 B9.2, B9.3 B8.1 A3.1, C3.1 A2.4, A7.3 D6.1 B1.4, C4.3 B5.1 E7.4 A1.2, A12.1, B4.3, B12.1, B14.1 D6.4 B4.4, C5.4 C14.1 B4.2, D4.3 B6.2 A11.1, C12.1 A1.1, A1.3, plenaire lezing, D4.2 B14.1, E15.1 E3.1 B6.4 E6.1 D8.1 D6.2 B15.1 B9.1, E14.1 B1.3 pre conference A15.1 A2.3 D12.1 D5.4 pre conference E7.2 A5.2 A15.1, D4.3 B3.1 A5.3 B10.1, C16.1, D7.3 E7.2 A4.1, D12.1 D14.1 B9.4, C8.1 B5.2 E6.2 C10.1

10, 95 34 20 36, 68 75 136 14 136 71 71 124 95 73, 74 70 23, 87 21, 37 121 51, 90 58 153 15, 42, 78, 80 124 57, 94 106 55, 115 63 41, 104 14, 16 13, 114 80, 161 140 65 146 128 122 81 72, 160 50 10 45 20 132 119 11 151 29 45, 115 53 30 76, 108, 127 151 24, 132 134 75, 100 59 147 102

B4.4, C5.3, D15.1 A6.2, B6.1, D14.1 E6.1 B2.1, E10.1 D5.4 B17.1 D16.1, E17.1 B9.1, E14.1 pre conference D7.1, E6.2 A1.2, B4.3 A1.3 A11.1 B9.2, B9.3, B11.1 D5.1, E5.3 pre conference A2.3 Pre conference, C5.3, D15.1 B8.1, C5.3, E13.1 E5.1 D7.1 C8.1

57, 93, 135 33, 61, 134 146 52, 156 120 83 137, 163 72, 160 10 125 15, 56 16 41 73, 74, 77 117, 144 10 20 10, 93, 135 70 142 125 100

A10.1

40

A13.1

43

B16.1

82

C11.1 D9.1 D10.1

103 129 130

E13.1 D13.1 E2.1

159 133 139

D3.1 A2.3 A16.1 A14.1 A1.3 pre conference, B6,3, C10.1 C10.1 B4.3, B12.1 C5.3, D15.1 C12.1, D4.1 D12.1 E6.1 A1.1 D6.4 B9.2, B9.3 B8.2 B7.2 D5.1, E5.3 C7.1 A14.1

112 20 46 44 16 10, 64, 102 102 56, 78 93, 135 104, 113 132 146 14 124 73, 74 71 67 117, 144 99 44


Medema H Meeuwen AM van Meijerink WHJM Meininger AK Meurs P Mielants P Mindfulness Min-Leliveld MJ Moelker T Moens HC Mokkink HGA Mol SSL Molen TM van der Molenaar WM Mooij JJA Mook W van Muijen G van Muijtjens A Mulder H Muller BS Nieuwstadt RA van Norbart AF NVMO werkgroep Docentprofessionelisering NVMO werkgroep Skills en Simulatie technieken NVMO werkgroep Simulatie en gestandaardiseerde patienten NVMO werkgroep communicatie onderwijs NVMO werkgroep diversiteit NVMO werkgroep portfolio NVMO werkgroep medische vervolgopleiding NVMO werkgroep PMO NVMO werkgroep E-learning NVMO werkgroep Wetenschappelijke vorming Olde Bekkink M Ong LML Os E van Peelen JH Peeraer G Peetermans W Pelgrim EAM Peperkamp R Peters A Phillipe J Pierie JPEN Pieters HM Pilot A Pleijhuis RG Ploeg K van der Poelman T Pols J Ponssen HH Postma CT

175

Overzicht auteurs


176

Prevoo M Pulles-Heintzberger CFM Raeymaekers J Ramaekers SPJ Remmelts P Reniers J Rensink WG Ridder JMM van de Rijke R Rijsingen IAW van Rinkel RNPM Roermund DACM van Rooyen C den Ruijter PA de Ruiter DJ Sagasser MH Schaaf M van der Scheele FS Scherpbier AJJA Schijven MP Schleypen H Schönrock-Adema J Schultinge L Schutte SE Schuwirth LWT Seeleman C Selis D Siegert CEH Sivirsky M Slaets JPJ Sleijfer DT Sluiter H So R Spierenburg EJ Stalmeijer RE Starre C van der Stegers-Jager K Stegmann ME Stiphout F van Stokking KM Suurmond J Tai Chi Tan ECTH Teunissen PW Themmen APN Thoben A Thoelen M Thoonen BPA Tibboel D Timmermans I Topal H Tromp F Tytgat GAM Ulenaers K Vandenberghe P Vandenreyt I Vandersteen M

C4.3 C5.1 C10.1 D6.4 D5.1, E5.2 B7.2 B7.1 A15.1, B5.4, C7.1, C15.1, D4.4 A6.1 B6.4 B1.3 B12.1 B3.1 C4.2 pre conference, A2.3, A12.1 E7.1 C16.1, D5.2, D5.3, D5.4, D7.3, E11.1 pre-conference, B1.4, B3.1, D4.1, D5.2, D6.1 E11.1 A1.4 A4.2 B9.2, B9.3 D6.3, E16.1 pre conference, B4.1, B4.4, C5.1, D2.1 pre conference A5.3 D5.2 D12.1 E5.4 E5.4 B2.1, E10.1 C15.1 A6.2, B5.1, D14.1 pre conference, C5.1, C9.1, D4.1 E16.1 A2.2 B9.2, B9.3 A5.1 D4.4 pre conference B18.1, C17.1 B7.1, C4.2 Promovendi, D5.2 A2.2 pre conference, B4.4, C5.3, D15.1 D12.1 A12.1 D6.3 C5.3, D15.1 E7.2 B12.1 B1.2 B6.3 C10.1 E7.2 E7.2

90 91 102 124 117, 144 67 66 45, 61, 99, 107, 116 52 65 50 78 53 89 10, 20 42 150 108, 118, 119, 120, 127, 157 10, 51, 53, 113, 118, 121 157 17 25 73, 74 123, 162 10, 54, 57, 91, 111 10 30 118 132 145 145 52, 156 107 33, 58, 134 10, 91, 101, 113 162 19 72, 73 28 116 10 85, 109 66, 89 110, 118 19 10, 57, 93, 135 132 42 123 93, 135 151 78 49 64 102 151 151

B5.4 E5.4 A6.1 C10.1 B9.2, B9.3 C10.1, D12.1 C5.1 B11.1 B8.1 A.1 B17.1 B17.1 D6.1 E6.4 D6.1 D11.1 A6.3, C8.1 D14.1 Sessie C5.2 B8.2 B4.1, B4.3, D5.2, D6.1 pre conference pre conference pre conference E9.1 B5.3 B1.2 C6.2 B7.1 B5.2, C4.1 A5.4 D5.4 C6.3 A2.1, E4.1 pre conference B4.4, C5.3, C5.4, D15.1 D4.2

61 145 32 102 73, 74 102, 132 91 77 70 14 83 83 121 149 121 131 34, 100 134 Blz. 92 71 54, 56, 118, 121 11 10 10 155 60 49 96 66 59, 88 31 120 97 18, 141 11 57, 93, 94, 135 114

C13.1 B5.4 D5.2 A5.3 D4.4 E6.4 E7.1, E7.3 A2.3 E3.1 B17.1 D12.1 B7.2 D4.1 E7.4 plenaire lezing A1.1

105 61 118 30 116 149 150, 152 20 140 83 132 67 114 153 12 14


Veen C Veen JRA van der Velden I van der Velkeniers B Verbeek T Verbinnen R Verheggen M Verkerke GJ Verlinde AA Vermeulen MI Verpooten L Vertongen T Verwijnen M Vessies TFM Veul LLS Vink CC Vink S Visser B Naam Visser DY Vlekke B Vleuten CPM van der Vogelpoel E Voorn T Vorstenbosch M Vos J Vosters J Vreede WB Vries Robbé PF de Vugt AB van Wagner CW Walhout R Wallenburg I Warmerdam AM Warris LT Weel-Baumgarten EM van Wenink ACG Wensing M Werkgroep Vlaamse Interuniversitaire Raad Wessels HGM Westerman M Wever B de WiemanC Wiering J Wijnen-Meijer M Wilde P de Wink C Winter B de Winter CP de Wispelaere C De Wolfhagen HAP Wolters MJ Ziv A. Zuithoff NPA

177

Trefwoordenlijst A

Bladzijde

Academische vaardigheden

58

Accreditatie

62, 102

Arts-klinisch onderzoeker

121

B BaMa geneeskunde

142

Basis wetenschappen

79

Begeleide zelfstudie

151

Bekwaamverklaring

119

Belbinrollen

122

Beoordeling

36, 78

Beoordeling competenties

153

BKO

73, 74

Burnout/bevlogenheid

147

C Communicatie

46, 71, 83, 102, 129, 154

Competenties

39, 70, 78, 81, 104

Consultvoering

48

Co-schappen

16, 29, 30, 31, 41, 48, 49, 50, 51, 68, 86, 99, 113, 115, 133, 140

Curriculumontwikkeling

24, 32, 35, 77, 79, 100, 131, 150, 161

D Didactische werkvorm

38, 124, 146, 157

Diepgaand leren

55

Diergeneeskunde

147

Digitaal volgsysteem

136

Docentprofessionalisering

40, 72, 128, 143, 160

Dubbel trajecten

71

E EBM

26

E-learning

42, 50, 67, 95, 96, 97, 98, 122, 139, 148

Electronisch voorschrijfsysteem

28

Etische toetsen

111

Evaluatie

32, 98, 148

Evidence based onderwijs

100

F Congresboek 2009 | NVMO

Feedback

17, 68, 82, 116, 135

Feedback aan aios

145

Feedback aan docenten

101

Feedback voor docenten

113

G Gecombineerder master basisarts-onderzoek

71

Gender

15, 20, 80, 161

Gokgedrag examens

151

H Huisartsopleiding

178

14, 15, 16, 17, 56, 69

I Implementatie

52, 108

Instroom in geneeskunde

64

Integratie kennis

131

Interculturele aspecten

129

Internationalisering

24, 106, 107, 132

Internationalle vergelijking

120

Interprofessioneel onderwijs

70

Intervisie

41

Iudicium abeundi

76

K Kleine groepen

38

Klinische fase

30

Klinische vaardigheden

44

KPB/KKB

56

Kwaliteit

99

Kwaliteit klinisch opleider

114

Kwaliteitszorg

13, 25, 33, 127, 134

Kwaliteitzorg in de vervolgopleiding

53

L Leergang

87

Leergedrag

20, 91

Leerinstructies

151

Leerstrategieën

115

M Maatschappelijk handelen

81

Masterproef

35

Medisch academisch Engels

18

Mensenrechtenonderwijs

60

N Normering

69

Onderwijsdoel studenten

90

Onderwijsevaluaties

33, 62, 63, 134, 152

Ontslaggesprek

46

Open-boek toets

55

Opleidingsfonds

156

Opleidingsklimaat

110

Opleidingsplan

23, 52

P Patiëntveiligheid

51, 59, 88

Patiënt partners

34

Physician assistant

32, 61

Portfolio

30, 37, 130

Practisch medisch onderwijs

141

Preklinisch onderwijs geneeskunde

98, 148

Professionaliteit

158


O

179

Trefwooordenlijst

Professioneel gedrag

76, 136

Promotie

45

R Radiotherapie

97

Reflectie

21

Rollenspel

155

S Samenwerken

39, 70, 87, 104, 122, 123, 162

Samenwerkend leren

121

Simulatie

29, 43, 157

Simulatiepatienten

44, 82, 138

Stationstoets

125

Student-docent

73, 75

Studentenplatform KNMG

18, 31, 65, 141

Studierendement

27

Supervisie

158

Supervisie als onderwijsvorm

149

T Taal

71

Taaltoets

19

Taalwetenschap

71

Takenpakket

144

Team training

162

Teammanagement

123

Techniek

77

Toetsen

42

Toetsing

15, 35, 44, 54, 55, 56, 57, 69, 91, 92, 93, 94, 125, 135, 153

V Vaardigheden

140

Vaardighedenonderwijs

66, 67, 89, 106, 107

Vaardigheidstraining

146

Verpleegstage

90

Vervolgopleiding

23, 26, 28, 52, 59, 78, 81, 87, 88, 102, 105, 108, 114, 117, 118, 119, 120, 127, 132, 143, 144, 145, 146, 149, 156, 159


180

Videomateriaal

126

Virtual reality simulatie

138

Visitatie

23

Voorbereiding beroepsuitoefening

117, 118

Voortgangstoets

92, 93, 94, 135

Voortgangstoetsing

57

W Werkplekleren

51, 86, 101, 110

Wetenschappelijk niveau

65

Wetenschappelijke vorming

112

Reviewers van de abstracts in 2009 P. van Beukelen, Universitair Medisch Centrum Utrecht Dr. P.M. Boendermaker, Universitair Medisch Centrum Groningen Dr. S. Bolhuis, Universitair Medisch Centrum St Radboud (WECO-lid) Prof.dr. J.C.C. Borleffs, Universitair Medisch Centrum Groningen Prof.dr. T.J. ten Cate, Universitair Medisch Centrum Utrecht (WECO-lid) Dr. J. Cohen-Schotanus, Universitair Medisch Centrum Groningen (WECO-lid) Dr. E.J.F.M. Custers, Universitair Medisch Centrum Utrecht Dr. H. Daelmans, VU medisch centrum Dr. J. van Dalen, Universiteit Maastricht Prof. J.P.M. Denekens, Universiteit Antwerpen Prof.dr. A. Derese, Universiteit Gent (WECO-lid) Dr. D.H.J.M. Dolmans, Universiteit Maastricht Dr. E.W. Driessen, Universiteit Maastricht Dr. N. Druine, Katholieke Universiteit Leuven Drs. M. Govaerts, Vroedvrouwenschool Maastricht Dr. F. Grosfeld, Universitair Medisch Centrum Utrecht Dr. R.J.L. Hulsman, Academisch Medisch Centrum - Universiteit van Amsterdam Drs. A.D.C. Jaarsma, Iniversiteit Utrecht Dr.ir. P.G.M. de Jong, Leids Universitair Medisch Centrum Dr. F. Koens, VU medisch centrum Prof.dr. M.M. Levi, Academisch Medisch Centrum - Universiteit van Amsterdam Dr. E. van de Lisdonk, Universitair Medisch Centrum St Radboud Dr. M. Maas, Academisch Medisch Centrum - Universiteit van Amsterdam Prof.dr. W.M. Molenaar, Universitair Medisch Centrum Groningen Drs. I. Mourer, Academisch Medisch Centrum - Universiteit van Amsterdam Dr. J. Pols, Universitair Medisch Centrum Groningen Prof.dr. R. Remmen, Universiteit Antwerpen Drs. J.M.M. van de Ridder, Universitair Medisch Centrum Utrecht Prof.dr. H.J.M. van Rossum, VU medisch centrum (WECO-lid) Dr. J. Schönrock-Adema, Universitair Medisch Centrum Groningen Drs. M. Soethout, VU medisch centrum Dr. A. van ’t Spijker, Erasmus MC Drs. R.E. Stalmeijer, Universiteit Maastricht Dr. P.W. Teunissen, Universiteit Maastricht Prof.dr. M. van Winckel, Universiteit Gent Dr. H.A.P. Wolfhagen, Universiteit Maastricht


Prof.dr. C.P.M. van der Vleuten, Universiteit Maastricht (WECO-lid)

181

Wetenschappelijk comité NVMO Congres 2009 Dr. Sanneke Bolhuis, Universitair Medisch Centrum St Radboud Prof.dr. Olle ten Cate, Universitair Medisch Centrum Utrecht Dr. Janke Cohen-Schotanus, Universitair Medisch Centrum Groningen Prof.dr. Anselme Derese, Universiteit Gent Prof.dr. Herman van Rossum, Vrije Universiteit Medisch Centrum Amsterdam Prof.dr. Lambert Schuwirth, Universiteit Maastricht Prof.dr. Cees van der Vleuten, Universiteit Maastricht

Commissie NVMO Congres 2009 Dr. Griet Peeraer, Universiteit Antwerpen Dr. Benno Bonke, Erasmus Medisch Centrum Rotterdam Drs. Anita Jacobs, Vrije Universiteit Medisch Centrum Amsterdam Prof.dr. J.H. Bolk, Leids Universitair Medisch Centrum Prof. Dr. Richard Koopmans, Academisch Ziekenhuis Maastricht Mw. Marijke Sterman-Vleeschdraager, NVMO

Sponsoren Bohn Stafleu van Loghum Boom Uitgevers Den Haag Elsevier / Reed Business Eurofysia BV IAMSE KNMG Mediview Skills Meducation Stad Antwerpen Universiteit Antwerpen Congresboek 2009 | NVMO

182

Winvision

Dit programmaboek wordt u aangeboden door Bohn Stafleu van Loghum

Woord vooraf 05. Algemene congres- en programma-informatie 06. Plattegrond Hotel Zuiderduin 08. Preconference- en congres- programma 10

Recommend Documents