WINTER Het relatiemagazine van het Centraal Bureau voor de Statistiek. Winter in cijfers. Jan Latten in gesprek met Joan Ferrier

WINTER 2009

01 09 Het relatiemagazine van het Centraal Bureau voor de Statistiek

Winter in cijfers Jan Latten in gesprek met Joan Ferrier Peter van de Ven: voorzitter CMFB uitdagende taak tijdens kredietcrisis CBS start voorbereidingen voor volkstelling 2011

01 09 Gosse van der Veen Directeur-Generaal CBS

Het relatiemagazine van het Centraal Bureau voor de Statistiek

WINTER 2009

01 09 Het relatiemagazine van het Centraal Bureau voor de Statistiek

Winter in cijfers Jan Latten in gesprek met Joan Ferrier Peter van de Ven: voorzitter CMFB uitdagende taak tijdens kredietcrisis

Colofon

Winter in cijfers Het winterkoninkje (Troglodytes troglodytes) is een klein gedrongen vogeltje van ongeveer tien centimeter groot met een opgewipt staartje. Dit vogeltje eet voornamelijk insecten en spinnen en komt in heel Nederland voor. In ons land wordt het huidige aantal broedparen van het winterkoninkje geschat op 700.000. Na het goudhaantje is het winterkoninkje het kleinste zangvogeltje in Nederland. En zingen kunnen ze! Je hoort het al op een halve kilometer afstand. Soms zingen het mannetje en het vrouwtje om de beurt. Dat gaat dan zo snel dat het lijkt alsof er één vogeltje zingt…

01/09 is het relatiemagazine van het CBS dat als doelstelling heeft de externe relaties van het statistiekbureau te informeren over het CBS en met het CBS verwante relevante maatschappelijke ontwikkelingen. 01/09 verschijnt 4 keer per jaar. Uitgave: Centraal Bureau voor de Statistiek. Hoofdredactie: Hans van Brussel, Miriam van der Sangen.

Voorwoord Wij hebben ons zelf beloofd – en met dit eerste nummer in 2009 maken we dat ook waar – om u, de lezer, na verloop van tijd te vragen wat u van ons blad vindt. U ontvangt het nu ruim een jaar en natuurlijk hopen we dat u het waardeert en het wilt blijven ontvangen. Ik zou het dan ook bijzonder op prijs stellen als u een paar minuten de tijd wilt nemen om de kaart bij dit exemplaar in te vullen en op de post te doen. Dan weten wij binnenkort of we op de goede weg zijn. En wat brengt dit nummer? In onze traditionele Oudjaarsadvertentie kondigden we het al aan: het CBS lanceert binnenkort een website voor ondernemers. Hans Timmermans, de divisiedirecteur die binnen het CBS daartoe besloot, geeft uitgebreid tekst en uitleg. Het CBS helpt – net als andere statistische bureaus in Europese landen – aspirant-toetreders tot de Europese Unie de kwaliteit van hun statistische programma’s te verbeteren tot het niveau dat Eurostat van (toekomstige) partners verwacht. In dit nummer een impressie van de contacten met Turkstat, het Turkse statistische bureau in Ankara.

Medewerkers: Hans van Brussel, Jan Latten, Pauline Smabers, Jaap van Sandijk, Ron Storm, Miriam van der Sangen, Peter Olsthoorn en Annemieke Bos.

Jan Latten legt, net als in vorige nummers, een aansprekende vrouw langs de CBS-meetlat. Deze keer is dat Joan Ferrier, directeur van E-Quality.

Cover: Joan Ferrier, directeur van E-Quality en in 2008 uitgeroepen tot Zwarte Vrouwelijke Manager van het jaar.

Per 1 januari 2009 is Peter van de Ven, hoofd Nationale Rekeningen van het CBS, voorzitter van het CMFB (Europees Comité voor Monetaire, Financiële en Betalingsbalansstatistieken). Van de Ven is de derde Nederlander die deze positie bekleedt. Daarvoor aandacht in dit nummer.

Fotografie: PP Fotografie Zoetermeer, Ran Schols, ANP, Hans van Brussel. Illustraties: Andy Grogan.

Er is uiteraard nog veel meer zoals portretten van de mensen die onze enquêtes invullen, tientallen korte onderwerpen waarvan u nooit zou hebben vermoed dat het CBS er informatie over heeft.

Oplage: 10.000 exemplaren. Concept: Hans van Brussel.

Veel leesplezier. Hebt u suggesties? Laat het mij weten.

Vormgeving: Jan van Halm. Opmaak: Centraal Bureau voor de Statistiek, Grafimedia.

Gosse van der Veen, Directeur-Generaal

Druk: OBT bv, Den Haag. Reacties op het blad zijn welkom via e-mail: [email protected].

2

3

01 09

Aan dit nummer werkten mee... Peter Olsthoorn (1960) volgde een studie maatschappijgeschiedenis aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Hij werkte in vaste dienst voor onder meer het Economisch Dagblad en vervolgens freelance voor een grote verscheidenheid aan dagbladen, vak- en managementtijdschriften, radio en tv in onder meer Oost-Europa. Hij was in 1995 één van de eerste internetjournalisten in Nederland bij Planet Internet, zette Netkwesties.nl en Leugens.nl op.

Het relatiemagazine van het Centraal Bureau voor de Statistiek

Koos Posma van Hamilton Sundstrand: ‘Het doel van de aangiftes verlies je wel eens uit het oog’

18

Pauline Smabers (1965) studeerde Nederlands in Groningen met als afstudeerrichting taalkunde. Zij begon haar loopbaan als bureauredacteur van de Dikke van Dale en werkte daarna voor diverse communicatieadviesbureaus. Sinds 2003 is ze werkzaam als zelfstandig communicatieadviseur.

Hans van Brussel (1952) begon zijn loopbaan als kunstenaar en werd na een aantal reclame-opleidingen te hebben gevolgd copywriter. Vervolgens was hij uitgever van diverse tijdschriften, waaronder HP/De Tijd. Sinds november 2006 is hij werkzaam als hoofd Communicatie bij het CBS.

Peter van de Ven: voorzitter CMFB uitdagende taak tijdens kredietcrisis

Jan Latten in gesprek met Joan Ferrier

10

20

Hans Timmermans, directeur BES, over de nieuwe ondernemerssite van het CBS

30

Inhoud

Turkse statistiek: het CBS helpt mee

40

Jan Latten (1952) is hoogleraar demografie aan de Universiteit van Amsterdam en werkzaam bij het CBS als onderzoeker en woordvoerder. Hij publiceert onder andere over trends op het gebied van relaties in samenhang met maatschappelijke en economische ontwikkelingen.

Jaap van Sandijk (1960) studeerde aan de Pedagogische Academie, maar koos na de afronding daarvan voor de journalistiek. Na ervaring te hebben opgedaan bij de regionale radio en het Leidsch Dagblad vestigde hij zich als freelance journalist. Hij schrijft voor onder meer Marketingtribune, Salesmanagement en Update, het relatiemagazine van de Sky Radio Group.

4

kort gezond 6–7 Werner Dohmen: ‘Ik hou van wetten en regels’ 8–9 Jan Latten in gesprek met Joan Ferrier 10–15 kort sport 16–17 Koos Posma van Hamilton Sundstrand: ‘Het doel van de aangiftes verlies je wel eens uit het oog’ 18–19 Peter van de Ven: voorzitter CMFB uitdagende taak tijdens kredietcrisis 20–25 kort IT 26–27 Shalini Jagmohan: ‘We hebben flinke vooruitgang geboekt met hulp van het CBS’ 28–29 De nieuwe ondernemerssite van het CBS 30–35 kort reizen 36–37 Paul van Selms: ‘Op de CBS-site vind je een schat aan informatie’ 38–39 Turkse statistiek: het CBS helpt mee 40–45 kort culinair 46–47 CBS start voorbereidingen voor volkstelling 2011 48–53 Norbert Müller: ‘Wie de schoen past…’ 54–55 kort actueel 56–57 recente CBS-publicaties 58–59

CBS start voorbereidingen voor volkstelling 2011

48

5

kort gezond

kort gezond

Hoogopgeleiden leven 6 tot 7 jaar langer Hoogopgeleide mensen leven 6 tot 7 jaar langer dan laagopgeleide mensen. Het verschil in het aantal levensjaren waarin mensen hun gezondheid als goed ervaren, bedraagt zelfs 16 tot 19 jaar. De levensverwachting bij geboorte van hoogopgeleide mannen is 79 jaar, terwijl dat voor laagopgeleide mannen 72 jaar is. De verwachte levensduur voor vrouwen is hoger: 84 jaar voor hoogopgeleiden en 78 jaar voor laagopgeleiden. Ondanks al die verschillen is er toch een overeenkomst: de gezonde levensverwachting voor vrouwen en mannen is gelijk. En dat veroorzaakt dan weer ongelijkheid, want omdat vrouwen naar verwachting ouder worden dan mannen, brengen ze dus een groter deel van hun leven door in minder goede gezondheid (Bron: CBS)

18 procent met een slechte fysieke gezondheid

Ruim 10 procent van de Nederlanders heeft hoge bloeddruk of migraine Hoge bloeddruk en migraine waren in 2007 de meest voorkomende langdurige aandoeningen in Nederland. Hoge bloeddruk treft vooral ouderen, terwijl migraine het vooral heeft voorzien op vrouwen. Mensen met hoge bloeddruk zijn voor hun aandoening vaker in behandeling bij een huisarts of specialist dan mensen met migraine. Ruim vier van de vijf mensen met hoge bloeddruk bezochten hun huisarts of specialist, terwijl onder migrainepatiënten slechts één op de vier dit deed. Vinden ze dat een zinloze onderneming of staat hun hoofd simpelweg niet naar een bezoek aan de arts? (Bron: CBS)

6

Wie gezond is, is pas echt rijk. Want al bezit je nog zo’n fortuin, er gaat niets boven een goede gezondheid. Die constatering gaat ook letterlijk op: naarmate het inkomen hoger is, hebben ouderen tussen 50 en 80 jaar namelijk een betere fysieke en psychische gezondheid. In de periode 2004–2006 heeft 18 procent van de ouderen in de laagste inkomensklasse een slechte fysieke gezondheid en 16 procent een slechte psychische gezondheid. Voor ouderen uit de hoogste inkomensklasse ogen de cijfers een stuk gezonder: respectievelijk 4 en 7 procent. Is veel geld verdienen dan toch gezonder dan veel sporten? (Bron: CBS)

7 ligdagen in het ziekenhuis Een ziekenhuisopname is nooit leuk. Maar mocht het onverhoopt toch nodig zijn, dan is de kans groot dat dit voor een niet al te lange periode is: de gemiddelde ligduur per klinische opname voor mannen en vrouwen is in 25 jaar (van 1981 tot 2006) gedaald van 14 naar 7 dagen. Bij de daling van het aantal opnamedagen speelt een aantal factoren een rol. Zo heeft het te maken met het streven naar een kortere verblijftijd in het ziekenhuis, heeft de medische wetenschap zich verder ontwikkeld, worden onderzoeken tijdens de opname efficiënter uitgevoerd, kunnen aandoeningen in een vroeg stadium ontdekt

worden, waardoor deze beter te behandelen zijn, en is na de opname een betere nazorg mogelijk. Het totaal aantal ziekenhuisopnamen is in 25 jaar gestegen met 60 procent, maar die stijging wordt vooral veroorzaakt door het groeiende aantal dagbehandelingen, dat sinds 1984 is vernegenvoudigd. In 1984 was sprake van 160.000 dagbehandelingen, maar in 2005 is dit aantal flink opgelopen tot ruim 1,4 miljoen. Daarmee ligt het aantal dagbehandelingen bijna even hoog als het aantal klinische ziekenhuisopnamen (1,7 miljoen). (Bron: CBS)

7

‘Ik hou van wetten en regels’ Pompoensoep met tomaat. Dat is zijn meest recente succesnummer. Werner Dohmens grote passie is koken. Voor zijn werk is hij regelmatig in de bibliotheek te vinden. ’Ik pluis graag uit hoe wetten en regels in elkaar zitten.’

Als het even kan, gaat WERNER DOHMEN op de fiets naar zijn werk. Acht kilometer. Bij wijze van sporten. Naast zijn werk is hij een gepassioneerd amateurkok en wijnkenner. Voor een menu van zeven gangen draait hij zijn hand niet om. Ook is hij voorzitter van carnavalsvereniging ‘De Doorzetters’ in zijn woonplaats Neerbeek. Werner is getrouwd en heeft twee dochters.

8

W

erner werkt bij kunststofproducent SABIC Petrochemicals in Sittard. Werner: ’SABIC maakt kunststof korrels. Dit is de grondstof van allerlei kunststof producten zoals verpakkingsmaterialen of autobumpers. Maar ook in de vezels van bijvoorbeeld sportkleding worden onze kunststoffen verwerkt.’ Werner is verantwoordelijk voor de BTW-, douane- én statistiekaangiftes in acht landen. De statistiekaangiftes zijn bij SABIC vrijwel allemaal geautomatiseerd. ’Het doen van statistiekaangiftes is wettelijk verplicht, dus daar houden we ons aan. Dat is bedrijfspolicy. Wij hebben een goede relatie met de mensen van het CBS. Ik ken ze ook persoonlijk en dat werkt heel prettig. Als ik het CBS een cijfer moet geven, dan geef ik een acht-

eneenhalf!’ Werner houdt van wetten en regels. Hij is regelmatig in de bibliotheek te vinden om uit te pluizen hoe dingen in elkaar zitten. ’Ik heb hier een lijst voor me van alle goederen die er in de wereld bestaan. Internationaal hebben die allemaal dezelfde codering, van levend vee tot fietsen en kunststof korrels. Negen boeken in totaal. Zo kan iedereen, wereldwijd, elkaar begrijpen. Dat vind ik prachtig!’ Naast zijn werk

Als ik het CBS een cijfer moet geven, dan geef ik een achteneenhalf!

is Werner een gepassioneerd kok. ’Als ik moet kiezen tussen mijn voorzitterschap van de carnavalsvereniging en het koken, kies ik toch echt voor het koken!’ Werner kookt alle weekenden en alle feestdagen. Voor een menu van zeven gangen draait hij zijn hand niet om. ’Het creatieve is het allerleukst. Ik heb al acht recepten voor pompoensoep uitgeprobeerd. De negende was mijn eigen variant. Met tomaat. En als ik mijn gasten mag geloven, was het een succes.’ Hij droomt ervan om zijn passie te combineren met zijn beroep, maar niet als kok. ’Die werktijden houden mij tegen. Maar ik heb ook wel wat ondernemerschap in me. Een eigen wijnhandel, dat lijkt me wel wat.’ Pauline Smabers

9

Meten met Latten Jan Latten in gesprek met Joan Ferrier ‘Ik schrik iedere keer weer van discriminatie’

heeft zij zich als lerares ingezet voor de ontwikkeling van andere kinderen.

Joan Ferrier, geboren in Paramaribo in 1953, dochter van Johan Ferrier, pedagoog en eerste president van Suriname en van Edmé Vas, lerares. Zelf orthopedagoge, ooit

Opiniemakers, politici en journalisten beïnvloeden de gedachtevorming in de samenleving. Ze beroepen zich in het algemeen op grondige feitenkennis. Maar is dat wel altijd het geval? Het CBS wil iedereen van informatie voorzien, want alleen als je de cijfers kent kan een debat op de juiste gronden worden gevoerd. Bovendien heeft eenieder daarmee een gelijk startpunt. In deze rubriek praat Jan Latten met prominente vrouwen uit onze samenleving waarbij hij ook hun feitenkennis toetst. In de vorige nummers deed hij dat bij Cisca Dresselhuys, Samira Bouchibti, Rita Verdonk en Agnes Jongerius, in deze uitgave legt hij Joan Ferrier langs de ‘statistische meetlat’.

10

coördinator van opvanghuizen voor Marokkaanse kinderen en sinds 1998 directeur van E-Quality, kenniscentrum voor emancipatie, gezin en diversiteit. In die rol voorvechtster van gelijke kansen. In 2008 uitgeroepen tot Zwarte Vrouwelijke Manager van het jaar.

De jury roemde uw onvermoeibare inzet voor het onder de aandacht brengen van man-vrouw verhoudingen en de vasthoudendheid waarmee u heeft laten zien dat tegenwind ook kansen biedt. Maar hoezo tegenwind? Emancipatie heeft toch alleen maar de wind mee? In de afgelopen jaren heeft emancipatie echt niet altijd hoog op de politieke agenda gestaan. Kijk, op papier lijkt het keurig geregeld: gelijke kansen voor mannen en vrouwen. Maar in de praktijk van alledag is het toch anders. In werkelijkheid moet er heus nog wel het nodige veranderen. Uw vader was eerste president van Suriname en pedagoog. Uw moeder was lerares. Wie herkent u in uzelf het meest? Uw vader of uw moeder? Beide. Mijn moeder is in 1997 overleden en ik voel dat zij bij mij is, heel duidelijk. Zij is voor mij een voorbeeld hoe je zelfstandig en autonoom als vrouw in het leven kan staan. Zij verloor op vrij jonge leeftijd haar vader en heeft toen als oudste dochter moeten meewerken aan het onderhoud van de familie, samen met háár moeder. Ze moest geld verdienen én voor haar studie zorgen. Later

En wanneer herkent u uw vader in uzelf? Zijn voorbeeld voel ik op momenten dat ik politiek moet handelen. Van hem heb ik meegekregen hoe je bepaalde thema’s onder de aandacht moet brengen of houden en dat je ‘met een pot honing eerder tot zaken komt’. Mensen als het ware verleiden om ze te laten zien: er is écht wat aan de hand en dit kunnen we niet over ons heen laten gaan, hier moeten we wat aan doen. Dan ben ik mijn vader, de politicus. Surinaamse kinderen groeien vaak op in een eenoudergezin. Ziet u daarin een ontwikkeling? Ik denk dat ongeveer 70 procent van de Surinaamse moeders de kinderen zonder partner opvoedt (feit: 57 procent in 2008), maar ik denk dat het verschuift… Je ziet twee tendensen. In de witte samenleving – om het zo maar eens te zeggen – is er een tendens naar meer alleenstaand ouderschap. In de Surinaamse gemeenschap zie je juist een lijn waarbij meer jonge mensen huiselijkheid, familie, een eigen gezinnetje willen. Dat heeft te maken met het opklimmen op de maatschappelijke ladder. Hoe hoger de klasse, hoe meer men traditionele gezinsvormen nastreeft. Tegelijkertijd is er in de Surinaamse gemeenschap ook nog steeds een grote groep die tot de lagere sociaaleconomische klasse behoort. Persoonlijk denk ik dat de Surinaamse bevolking van de autochtone leert en ook omgekeerd. Het is een vorm van integratie. De alleenstaande Franse Minister van Justitie, Rachida Dati, dochter van een Marokkaanse vader en een Algerijnse moeder, kreeg op haar 43e een kind en hield de naam van de vader geheim. Ze wil haar kind alleen opvoeden. We kenden het fenomeen al uit de artiestenwereld: Madonna. Zijn het voorbeelden voor een nieuwe generatie jonge meiden die gemakkelijker

11

Mensen verwachten niet meer alle ziel en zaligheid van één partner kiezen voor een kind zonder dat ze een vaste partner hebben? We hebben de afgelopen tijd vrij veel debatten gehad over uitgesteld ouderschap en wat het kan betekenen voor jonge vrouwen. Sommige vrouwen en meisjes hebben het daar behoorlijk moeilijk mee in de zin dat zij heel graag moeder willen worden, maar worstelen met de vraag of zij dit laten afhangen van wel of geen partner hebben. Als de spreekwoordelijke biologische klok tikt, kiezen sommige alleenstaande vrouwen er bewust voor alleen een kind te krijgen. Je zou kunnen veronderstellen dat dát de lijn gaat worden, omdat het nu beter dan vroeger mogelijk is om een alleenstaande ouder te zijn. Mensen verwachten niet alle ziel en zaligheid meer van één partner. Als je deze principes in overweging neemt, kun je heel goed de veronderstelling staven dat nieuwe generaties vaker zullen gaan voor een alleenstaand moederschap als geaccepteerde gezinsvorm. Inmiddels heeft de nieuwe generatie ook veel voorbeelden.

te kijken maar op verschillende manieren. Iets minder dat strak-mannelijke patroon van ‘A is A en het kan niet anders’. Maar uit allerlei onderzoek komt naar voren dat het ‘directere’ mannelijke denken juist samenhangt met het verschillend functioneren van hersenen van mannen. In feite wilt u met uw toverstaf dus de biologie van de man zo veranderen dat iedereen als een vrouw denkt. De manier waarop vrouwen denken… vanuit één ding beginnen en daar omheen allerlei nieuwe dingen ontwikkelen, nog niet precies weten waar je uitkomt, maar al wél starten… Die manier van denken, dat soort leiderschap, vind ik iets van de nieuwe tijd. Waarschijnlijk denkt de meerderheid zo, er zijn meer vrouwen dan mannen. Ik geloof circa 53 op 47 (feit: 51 op 49). Dat zou ik mannen ook wel gunnen, dat zij meer op die manier denken. Dan zou je elkaar ook wat beter begrijpen.

Heeft u kinderen? Ik heb geen ‘biologische’ kinderen. In het werk dat ik hiervoor deed, heb ik wel veel met kinderen en jongeren gewerkt. Voor hen mocht ik een soort moeder zijn. Mijn man en ik hebben ook een pleegzoon die een aantal jaren bij ons in huis is geweest. In het rapport ‘Nieuwe Gezinnen’, dat we dit jaar met het CBS hebben uitgebracht, hebben we veel aandacht gegeven aan stiefgezinnen, omdat die meer voorkomen. Er zijn nu in Nederland 125.000 à 150.000 stiefgezinnen (feit: 149.000 in 2007).

Uit de jeugdmonitor 2008 bleek dat Surinaamse jongeren behoorlijk vaak crimineel zijn. Wat doet dat met u? Wordt u kwaad, heeft u begrip of heeft u plaatsvervangende schaamte? Ik schat dat circa 20 procent van de 18- tot 25-jarige Surinaamse jongens in één jaar tijd als verdachte door de politie is gehoord (feit in 2006: 13 procent van de jongemannen). Ik vind dat heel erg. Er is een grote groep Surinaamse Nederlanders – vooral jongens – die nog aan de onderkant van de samenleving zit, die heel weinig kansen heeft en waar behoorlijke problematiek aanwezig is. Ik vind dat heel U gaat voor ’equality’ tussen mannen en vrouwen. erg, omdat het ook onmacht aangeeft; dat we dát Stel dat u – om uw ideaal te bereiken nog niet voor elkaar hebben kunnen – net als Harry Potter met een En dat ook ik, als SurinaamEr is een grote groep krijgen. toverstok één aspect aan mannen se Nederlandse, het niet goed heb Surinaamse Neder- gedaan. Dat betekent dat wij ons dat mocht veranderen. Wat zou u dan veranderen? aantrekken en dat wij daarlanders die nog aan moeten Eigenlijk denk ik aan twee dingen. mee absoluut iets moeten doen. Dat de onderkant van de gebeurt gelukkig ook wel. Dat vind Ik zou willen dat mannen die zeggen dat ze meer voor kinderen, samenleving zit, die ik zelf heel belangrijk. Daarin denk ouders of geliefden willen zorgen ik heel graag mee. Bij alle etnische heel weinig kansen groepen, dus ook voor autochtonen, dat ook doen. Dat is één. En het volgende wat ik zou willen verangeldt overigens dat er een oververteheeft en waar bederen, is dat mannen zichzelf iets is naar gender en die hoorlijke problema- genwoordiging meer ruimte en tijd gunnen om is veel spectaculairder dan die naar tiek aanwezig is niet op één manier naar de dingen etniciteit.

12

13

Als zwarte vrouw weet ik hoe het is om in deze samenleving je hoofd boven water te houden Agnes Jongerius grijpt de financiële crisis aan om meer vrouwen in de boardroom te propageren. Met meer vrouwen als bankier zou de financiële crisis niet zo heftig zijn geworden? Ik ben het eens met Agnes Jongerius. Je ziet nu dat de bancaire wereld vooral door mannen wordt geleid. We hadden het daarnet over dat mannen over het algemeen een bepaalde manier van denken hebben en bepaalde risico’s nemen. Dat is stoer en dat wordt beloond. Vrouwen zijn eerder geneigd om minder risico te nemen. Als je beide manieren van denken bij elkaar zet, houd je zowel de schwung als de controle erin. In die zin worden de kwaliteiten van beide seksen benut. Ik schat dat in Nederland ongeveer een kwart van alle leidinggevenden – en dan heb ik het niet uitsluitend over de top, maar over alle werkenden, bijvoorbeeld ook in de supermarkt – een vrouw is (feit: in 2007 is 27 procent van alle leidinggevenden een vrouw). Dus vrouwen kunnen de bankiers van de wereld nog wat leren? Waarom organiseert E-Quality dan nog cursussen ’hoe ga ik met geld om’ in de vorm van Vrouw&Geld Cafés? Dat lijkt een tegenstelling, maar dat is het niet. Vrouwen zijn eerder geneigd om aan anderen te denken dan aan zichzelf. Om het bekende voorbeeld maar weer eens te geven: een man die een nieuw bedrijf start, schaft vaak eerst voor zichzelf de leukste, nieuwste laptop en een mooie grote auto aan. Een vrouw zal eerder investeren in deskundigheid en vergeten voor zichzelf te zorgen. Ze moet ook bedenken welke persoonlijke financiële consequenties het heeft als ze stopt met werken of als er een echtscheiding komt. Veel vrouwen vinden dit heel vervelend gepraat. Als je erg verliefd bent en gaat trouwen of samenwonen en denkt ‘dit is het helemaal’ dan ga je niet zitten zeuren over hoe je dat allemaal vastlegt. Een vrouw is, denk ik, eerder emotioneel en sociaal, waardoor zij onvoldoende let op haar eigen belangen. Wij adviseren bijvoorbeeld een eigen rekening aan te houden naast een gezamenlijke. Wat je dan ziet, is dat elk van beide evenveel overmaakt op die gezamenlijke rekening. Surinaamse vrouwen zijn overigens best economisch zelfstandig, méér dan alle vrouwen in Nederland in het algemeen en ook

meer dan uitsluitend de autochtone vrouwen (feit: met 46 procent de hoogste score). E-Quality heeft ook te maken met tegengaan van discriminatie. Bent u zelf wel eens gediscrimineerd? Ja, vele malen. Ineens is het er kkrrts! Ik schrik er iedere keer weer van, word verdrietig en ook kwaad. Dan denk je ’Hoe bestaat het?’ Soms weet je ook niet wat er achter zit, is het omdat je vrouw bent, omdat je zwart bent, omdat je deze leeftijd hebt, omdat je er zó uitziet? Het zijn al die factoren bij elkaar. Nee, in sommige gevallen weet je het gewoon niet. Er zijn zoveel kleine dingen. Je zit bijvoorbeeld in een volle tram en er komt niemand naast je zitten. Of dat jij naast iemand gaat zitten en dat ze dan hun tas angstvallig bij zich nemen. Je weet het niet zeker, maar het is wel shockerend. Dan moet je je even resetten. Zij denken zo, maar ik gelukkig niet. Terwijl ik natuurlijk ook situaties ken waarin mensen vriendelijk tegen mij zijn en mij als gelijke behandelen. Dat geeft weer kracht. Ja, dan denk je: die mensen zijn er gelukkig ook in Nederland en die mensen staan waar Nederland voor wil staan, dat we samen een diverse samenleving vormen. Toch accepteert u de Award Beste Zwarte Zakenvrouw van het jaar. Is dat niet een vorm van zelfdiscriminatie? Dat vindt u geen probleem? Nee, want ik zie mezelf als een zwarte vrouw. Hoe ik ben en wat ik ben wordt ook bepaald door het feit dat ik een Surinaamse zwarte vrouw ben. Dat is mijn achtergrond. Als zwarte vrouw weet ik hoe het is om in deze samenleving je hoofd boven water te houden. Ik ben als het ware van meerdere werelden en kan zaken combineren, dus je hebt veel te bieden. Om eerlijk te zijn ben ik er ook trots op een zwarte vrouw te zijn. Dus ik vind het een mooie award van de businessclub van ZZVN en ben er heel vereerd door. Ik heb deze award altijd gepromoot en er aandacht voor gevraagd, omdat het belangrijk is de Nederlandse samenleving te laten zien wat een diversiteit we hier hebben. Zo’n award laat zien dat al deze mensen hun bijdrage leveren en ervoor zorgen dat we in deze samenleving prettig samen kunnen leven.

Score op de statistische meetlat 1 14

2

3

4

5

6

7

8

9

10 15

kort sport

kort sport

5,2 miljoen sporters in clubverband Je ziet ze overal: fietsers en hardlopers die in hun eentje afzien. Maar sporten doen we toch steeds meer in clubverband. In 2006 waren ruim 5,2 miljoen sporters lid van een club. Dat is 3 procent meer dan in 2000. Meest populaire sport is veldvoetbal met 1 miljoen leden, gevolgd door tennis. De tennisclubs hebben 14 procent van alle sportclubleden. Belangrijke opkomende sport in Nederland is golf: inmiddels hebben golfverenigingen een aandeel van 4 procent in het totaal aantal leden. Sportuitjes zijn overigens aan het afnemen: in 2007 hebben minder Nederlanders een sportief uitstapje gemaakt dan in 2002. Zouden ze moe zijn van al dat sporten in clubverband? (Bron: CBS)

85 miljoen zwembadbezoekers

1,4 miljoen nieuwe fietsen Het gaat goed met de fietsenbranche in Nederland. In 2006 steeg de omzet van deze branche met maar liefst 15 procent ten opzichte van 2005. In 2007 was de omzetgroei 9 procent. Deze hoge groei is voornamelijk te danken aan een stijging van het aantal verkochte fietsen, want in de prijzen zit maar weinig beweging. In 2007 werden in totaal 1,4 miljoen fietsen verkocht – bijna 80 duizend meer dan in 2006. Beste verkoopperiode voor fietsenwinkels is het tweede kwartaal van het jaar. Inderdaad, de periode waarin de lentekriebels opspelen en waarin de fietspaden weer lokken... (Bron: RAI, CBS)

16

Met grote voorbeelden als Erica Terpstra en Pieter van den Hoogenband blijken Nederlanders een zwemlustig volkje. Sinds 1988 brengen jaarlijks tussen de 82 en 91 miljoen mensen een bezoek aan het zwembad. Dat zijn overigens voor een groot deel overdekte zwembaden. In 2006 zwom iets meer dan de helft van de 85 miljoen bezoekers onder een dak, terwijl de combibaden (baden met een openlucht- en overdekt deel) een derde deel van de bezoekers trok. Niet zo gek als je bedenkt dat het aantal openluchtzwembaden de afgelopen jaren sterk is afgenomen. Kees van Kooten schreef er al over in 1991: zwemmen met droog haar… (Bron: CBS)

56 procent beweegt voldoende Sportscholen die op bijna elke straathoek lijken te verrijzen, steeds meer bedrijven die hun werknemers fitnessfaciliteiten bieden én een stevige bewustwordingscampagne van de overheid: niemand kan er nog omheen dat bewegen belangrijk is. Maar dóen we dat nou ook? Ja, want in 2007 lag het percentage Nederlanders vanaf 12 jaar dat voldoet aan de Nederlandse Norm Gezond Bewegen weer iets hoger dan in 2006. Sinds 2001 is het aandeel mensen dat voldoende beweegt toegenomen van 52 tot 56 procent. Maar wat is voldoende bewegen? Voor jongeren tot 18 jaar is

dat: dagelijks minimaal een uur matig intensieve activiteit. Volwassenen (van 18 tot 55 jaar) moeten minimaal een half uur matig intensieve activiteiten verrichten, op ten minste vijf dagen per week. Voor 55-plussers geldt hetzelfde, maar voor hen mag de activiteit een lagere intensiteit hebben. Activiteiten zijn volgens de Nederlandse Norm Gezond Bewegen de gewone, alledaagse bewegingsbezigheden die we op school, werk en in huis doen. Nou ja, voor velen is het nemen van de lift ook nog steeds alledaags… (Bron: CBS)

17

‘Het doel van de aangiftes verlies je wel eens uit het oog’ ‘Vlak naast een landingsbaan werken en dan zo’n grote Boeing 747 voorbij zien komen, dat geeft toch wel een heel apart gevoel.’ Koos Posma geniet er dagelijks van, bij Hamilton Sundstrand op Maastricht-Airport. ‘Alles wat met techniek te maken heeft, vind ik prachtig.’

H Logistic Manager KOOS POSMA is van oorsprong werktuigbouwkundige. Hij bijt zich graag vast in een stevige technische uitdaging, bijvoorbeeld een oldtimer restaureren of een herenhuis opknappen.

18

amilton Sundstrand voert onderhoud uit aan vliegtuigen en vliegtuigonderdelen. Het is een onderdeel van de beursgenoteerde United Technologies Corporation. Als Logistic Manager heeft Posma niet veel met de vliegtuigtechniek te maken. Met cijfers des te meer. De maandelijkse douanerapportages voor het CBS bijvoorbeeld. Zijn collega John Voncken neemt de financiële statistieken voor zijn rekening. Het verzamelen van de cijfers is in hoge mate geautomatiseerd. Sinds CBS-consulent Vronie de Haan een presentatie heeft gegeven over het hoe en waarom van de statistieken, is de motivatie voor de aangifte aanzienlijk gegroeid. ‘In het dagelijks werk verlies je het doel van het aanleveren van al die gegevens wel eens uit het oog. We hebben het als zeer

positief ervaren. Dat zou het CBS eigenlijk veel meer moeten doen, naar de bedrijven toe gaan om statistiek te verkopen.’ Collega John Voncken is ook zeer te spreken over het aanleveren via internet. ‘Dat biedt ons veel gemak, die mogelijkheid mag zeker worden uitgebreid.’ Posma is een man die uitdagingen zoekt. Technische uitdagingen. ‘Ik onderzoek veel, wil weten hoe apparaten func-

Het aanleveren van de gegevens via internet biedt ons veel gemak. Die mogelijkheid mag zeker worden uitgebreid

tioneren. Ik restaureer ook oude auto’s. Ben al een tijdje bezig met een Triumph TR5 uit 1968. Daar zijn er maar zestienhonderd van gemaakt. Ruige Engelse techniek, heel wat anders dan de Toyota Brevia waar ik dagelijks mee naar het werk rijd.’ De oldtimer staat geduldig te wachten in de schuur bij de zelf gerenoveerde woning. ‘Ook weer zo’n uitdaging. Eentje die we met het hele gezin zijn aangegaan. We zijn zes maanden bij mijn ouders ingetrokken en hebben in die tijd met man en macht gewerkt om dit herenhuis uit 1911 weer bewoonbaar te maken. Drie verdiepingen hoog in mooie oude stijl. Dikke muren, houten vloeren en een grote tuin. Een enorm project, maar ik zou het zo weer doen.’ Annemieke Bos

19

CBS’er Peter van de Ven is benoemd tot voorzitter van het CMFB (Comité voor Monetaire, Financiële en Betalingsbalansstatistiek), adviesorgaan voor Eurostat (het statistische bureau van de Europese Unie) en de Europese Centrale Bank (ECB). Een uitdagende taak in een periode die wordt overheerst door de kredietcrisis en waarin overheden hun financiën goed op orde moeten houden. Waakzaamheid is geboden, vertelt Peter. ‘Het is belangrijk dat er geen constructies worden toegepast om de zaken buiten de boeken van de overheid te houden.’

Peter van de Ven: voorzitter CMFB uitdagende taak tijdens kredietcrisis 20

D

e benoeming van Peter, sectorhoofd Nationale Rekeningen bij het CBS, kwam niet als een verrassing: hij was al langere tijd lid van het comité. De laatste twee jaar zelfs als vice-voorzitter. Voor Peter betekent de benoeming dat hij in 2009 en 2010 zo’n twee dagen per week actief is voor het CMFB, terwijl hij de overige drie werkdagen zijn taak bij het CBS blijft vervullen. Een belangrijke taak van het CMFB, dat Eurostat en de Europese Centrale Bank adviseert op het gebied van macro-economische statistieken, is het bevorderen van de samenwerking tussen de statistische bureaus en de centrale banken in Europa, die allen bij het comité zijn aangesloten. ‘In de Nederlandse praktijk betekent dat: veel overleg, zowel op directieniveau als op de werkvloer en bijvoorbeeld ook het onderling uitwisselen van stageplaatsen,’ geeft Peter aan.

Persoonlijke verhoudingen De samenwerking tussen het CBS en De Nederlandsche Bank is volgens hem van het bovenstaande een goed voorbeeld. ‘We hebben een strategische alliantie die prima werkt. De Nederlandsche Bank beschikt over een eigen statistische afdeling waarvan wij gegevens gebruiken als input, terwijl de bank onze gegevens vooral gebruikt voor zijn economische analyse en ook voor de samenstelling van de betalingsbalans.’ Het zou volgens Peter echter te makkelijk zijn om die Nederlandse werkwijze model te stellen voor de overige landen. ‘De verhoudingen tussen instituties kunnen daar anders zijn dan bij ons. Ook de leidinggevende posities worden door andere mensen

21

Het is belangrijk dat er geen constructies worden toegepast om de zaken buiten de boeken van de overheid te houden

ingenomen. Het gaat hier wel over vertrouwen,’ benadrukt hij. ‘Persoonlijke verhoudingen spelen daarbij een belangrijke rol.’

geval, dan is er sprake van een verkapte overheidssubsidie. Op dezelfde wijze zullen ook de gevolgen voor de overheidsschuld moeten worden onderzocht.’

Uitdaging Overheidstekorten in de Europese landen zullen voor een belangrijk deel de agenda van het CMFB bepalen tijdens het voorzitterschap van Peter van de Ven. ‘In deze crisisperiode geven landen veel geld uit om banken en bedrijven overeind te houden,’ licht hij toe. ‘En toch zal de zogenoemde Buitengewone Tekorten Procedure van kracht blijven. Deze procedure bepaalt ondermeer dat het jaarlijkse tekort van de overheid de opgelegde maximaal 3 procent van het Bruto Binnenlands Product alleen onder bepaalde voorwaarden mag overschrijden.’ Onder zijn voorzitterschap moet worden bepaald hoe deze financiële injecties in de statistiek geregistreerd gaan worden. Het Europees systeem van nationale en regionale rekeningen (ESR) is daarbij leidend. Dat bevat wettelijk voorgeschreven richtlijnen over de wijze waarop de lidstaten hun nationale rekeningen moeten samenstellen. Grote vraag is: in hoeverre zijn de financiële ondersteuningsmaatregelen aan banken en andere bedrijven te kwalificeren als échte overheidsuitgaven? Het antwoord op die vraag kan grote gevolgen hebben voor de omvang van het tekort van de overheid. Peter illustreert dat als volgt: ‘Als een bank wordt genationaliseerd: is het bedrag dat de overheid betaalt dan de reële waarde van die bank of is er sprake van een te hoog bedrag? Is het laatste het

22

Trucs Omdat de Europese landen vóór 1 april aanstaande hun cijfers moeten aanleveren aan Eurostat, het statistische bureau van de Europese Unie, verwacht Peter niet dat deze vragen al in zijn ‘eerste ronde’ als voorzitter beantwoord kunnen worden. Daardoor zullen de daadwerkelijke effecten van de kredietcrisis op de overheidstekorten dus niet direct inzichtelijk worden. Hoe erg is dat? ‘Soms zijn er vraagstukken waar je niet direct uitkomt. Misschien moet er wel een aparte taskforce komen voor de waardering van transacties.’ Een ander voorbeeld waar het CMFB zich in het verleden over gebogen heeft is de registratie van de PPP’s, de publiek private samenwerkingsverbanden tussen bedrijfsleven en overheid (zoals bijvoorbeeld in Nederland het geval is bij de aanleg van de HSL). ‘Als CMFB adviseren wij hoe die PPP’s geregistreerd moeten worden. Want zijn dat nou aparte ondernemingen, los van de overheid? Of zijn dat juist overheidsinitiatieven waarbij het risico bij

Overheidstekorten in de Europese landen zullen voor een belangrijk deel de agenda van het CMFB bepalen

de overheid ligt? Die risicovraag is van groot belang bij de vaststelling van de status van zo’n PPP. Het is aan het CMFB om daar goede criteria voor op te stellen.’ Peter zal, zo is wel duidelijk, beducht moeten zijn voor allerlei trucs die landen uithalen om financieel zo fraai mogelijk uit de bus te komen. De herinnering aan landen die op de goocheltoer gingen om hun staatsfinanciën beter te doen voorkomen om zo tot de eurozone toe te mogen treden, ligt immers nog vers in het geheugen. ‘Het is inderdaad belangrijk om te kijken of er geen constructies worden toegepast,’ beaamt Peter.

Het raadhuis van Luxemburg-stad.

Sneeuwbal Peter van de Ven werkt al 24 jaar bij het CBS en is door alle rangen heen omhoog geklommen in de organisatie. Met name op internationaal gebied heeft hij de nodige sporen verdiend. Zo is hij onder meer voorzitter van de werkgroep ‘Effecten van Globalisering op de samenstelling van statistieken’ en lid van de adviesgroep die gaat over de wereldwijde richtlijnen voor de samenstelling van de nationale rekeningen. Internationale functies zitten hem als een passende, warme jas. ‘Ik vind die een verrijking binnen je loopbaan.’ Van huis uit is Peter macroeconoom. Hij studeerde af aan de Universiteit van Tilburg ten tijde van de economische crisis in het begin van de jaren tachtig. Hoe kijkt hij aan tegen de huidige crisis? ‘De uitgangssituatie was destijds slechter,’ vergelijkt Peter. ‘Structureel zag Nederland er toen minder goed uit dan nu. Er waren financiële tekorten en er

Luxemburg-stad is een vestingstad gebouwd op een steile rots. Het is een overzichtelijke en prettige stad met een mooi historisch centrum.

Uitzicht op de stad Luxemburg met diverse hoogteverschillen.

23

Luxemburg is een van de rijkste steden van Europa. Het is een belangrijke stad voor de internationale bankwereld en één van de belangrijkste vestigingsplaatsen van Europese instituties.

Rondom de oude vesting van Luxemburg hebben de riviertjes Alzette en Pétrusse een diepe kloof uitgesleten,

De oude stad met de vesting van Luxemburg werd in 1994 door de Unesco uitgeroepen tot werelderfgoed.

Het ruiterstandbeeld op het centrale plein (Place d’Armes) van Luxemburg is Willem II, de Nederlandse koning en tegelijkertijd Luxemburgs groothertog. Hij is de grondlegger van de moderne staat Luxemburg.

Ook in Luxemburg is de euro de betaaleenheid.

was sprake van een hoge werkloosheid. Nu hebben we onze overheidsfinanciën op orde en hebben we de laagste werkloosheid van Europa.’ Ook voor Peter kwam de crisis onverwacht. ‘Het heeft me verrast en het kwam als een sneeuwbal op ons af. Ik had eerder een ándere crisis verwacht, namelijk een heftige devaluatie van de dollar. Amerika overconsumeert en heeft tekorten op de betalingsbalans. Dat kan alleen nog maar goed blijven gaan zolang men dollars blijft kopen.’ Dat de dollarcrisis uitbleef, heeft naar zijn mening alles te maken met de machtige positie die de VS innemen in de wereld.

Boekenfanaat Overigens houdt Peter zich niet uitsluitend bezig met economi-

24

Soms zijn er vraagstukken waar je niet direct uitkomt. Misschien moet er wel een aparte taskforce komen voor de waardering van transacties sche vraagstukken en ruimt hij ook voldoende tijd in voor zijn grote passie: het verzamelen van Nederlandse literatuur. ‘Ik ben een fanatieke boekenverzamelaar van Nederlandstalige schrijvers. Elsschot, Bordewijk en Grunberg zijn mijn favorieten. Van zo veel

mogelijk boeken die uitkwamen vanaf het begin van de twintigste eeuw wil ik de eerste druk in mijn bezit hebben.’ Peter heeft een boekenverzameling van bijna 13.000 stuks. Achtduizend exemplaren daarvan betreft Nederlandstalige literatuur. Grote vraag is echter of hij aan het lezen van boeken de komende twee jaar wel voldoende toe zal komen. ‘Ik denk dat ik wel meer dan de ingeruimde twee dagen per week zal besteden aan het voorzitterschap van het CMFB en andere internationale functies,’ voorspelt hij. ‘Maar ik heb goede ondersteuning van mijn secretaris bij het CBS en van mijn secretaris bij Eurostat. Er zal dus vast wel tijd overblijven voor een goed boek.’

Ik had eerder een andere crisis verwacht, namelijk een heftige devaluatie van de dollar Wat is het CMFB? Het CMFB is een Europees adviesorgaan waarin namens elk land de centrale bank en het statistisch bureau deelnemen. Ook de ECB en Eurostat zijn vertegenwoordigd. Het CMFB kent een dagelijks bestuur dat, naast de ECB en Eurostat, bestaat uit 10 leden. Naast het argument dat er in het dagelijks bestuur een goede balans in de vertegenwoordigende landen en instituten moet zitten, worden de leden gekozen op basis van hun kennis op statistisch gebied. Het dagelijks bestuur ziet onder andere toe op een goede en onafhankelijke advisering van het CMFB over de toepassing van de EMU-criteria op het gebied van de overheidsfinanciën. Zo mag het jaarlijkse tekort van de overheid maximaal 3 procent van het Bruto Binnenlands Product (BBP) bedragen. Dat overheidstekort wordt gemeten aan de hand van de Nationale Rekeningen van de afzonderlijke lidstaten. De vergaderingen van het CMFB vinden twee keer per jaar plaats in Luxemburg. Het dagelijks bestuur vergadert minstens zes keer per jaar, waarvan twee keer in Luxemburg en vier keer op diverse andere locaties, bijvoorbeeld bij de Europese Centrale Bank in Frankfurt. Voor meer informatie: www.cmfb.org.

Jaap van Sandijk

25

kort IT

kort IT

12 procent van de vrouwen heeft veel internetvaardigheid Mannen bezitten meer internetvaardigheden dan vrouwen, maar de vrouwen zijn wel aan het inlopen. In 2006 was de groep mannen met veel internetvaardigheid nog twee keer zo groot als die van de vrouwen (14 tegenover 7 procent), maar in 2007 is die verhouding veranderd. Het aandeel bij de mannen steeg naar 18 procent, terwijl de vrouwen hun aandeel bijna wisten te verdubbelen naar 12 procent. Maar wanneer heb je eigenlijk veel internetvaardigheid? Daarbij gelden criteria als: een bericht achterlaten op chatrooms, mappen delen met anderen en internet gebruiken om te telefoneren. (Bron: CBS)

1 computer per 7 leerlingen Een goede school heeft niet alleen genoeg schoolboeken, ook computers zijn onmisbaar in het huidige onderwijs. Zowel in het basisonderwijs als in het voortgezet onderwijs hebben de scholen gemiddeld 1 computer per 7 leerlingen beschikbaar voor onderwijsdoeleinden. Het voortgezet onderwijs heeft daarmee een mooie inhaalslag gemaakt, want in 2003 moest 1 computer nog worden gedeeld door 9 leerlingen. Het basisonderwijs deed het toen beter dan het voortgezet onderwijs met 1 op 7. Dat is nu dus gelijk getrokken. Computeren, je kunt er niet vroeg genoeg mee beginnen. (Bron: CBS)

43 aansluitingen per 100 inwoners Het aantal telefoonaansluitingen op het vaste net daalt. Met 43 aansluitingen per 100 inwoners zit Nederland inmiddels onder het EU-gemiddelde. De daling valt te verklaren door het toenemend aantal mensen dat de vaste telefoon de deur uitdoet om alleen mobiel te bellen. Het aantal huishoudens in Nederland dat alleen maar mobiel belt, bedraagt ondertussen al 17 procent. Ook de populariteit van het bellen via internet, waarmee telecomaanbieders flink adverteren, draagt bij aan de ‘onttakeling’ van het vaste netwerk. Internetbellers willen kennelijk nergens aan vast zitten… (Bron: CBS, TNO)

26

45 procent van de internetters leest de krant online We surfen wat af met z’n allen, op het internet. Maar wat voeren we nou eigenlijk allemaal online uit? We blijken vooral op zoek te zijn naar informatie over goederen en diensten. Maar liefst 89 procent van de internetgebruikers tussen 12 en 74 jaar is hiermee bezig. 74 procent gebruikt internet om bankzaken te regelen (en maar 8 procent om te handelen in aandelen), terwijl 45 procent internet gebruikt voor het downloaden of lezen van kranten en nieuwsbladen. Ruim de helft van de internetters luistert naar de radio of kijkt naar de tv via internet. Allemaal activiteiten die, in vergelijking met voorgaande jaren, zijn toegenomen. Toch groeien niet alle internetactiviteiten. Zo gebruikt 21 procent van de internetgebruikers dit medium om te solliciteren. En dat is een daling ten opzichte van eerdere jaren. Zijn internetgebruikers over het algemeen zo tevreden over hun baan? (Bron: CBS)

27

‘We hebben flinke vooruitgang geboekt met hulp van het CBS’ De 23-jarige Shalini Jagmohan is assistant financial accountant bij Huntsman, een Amerikaans chemieconcern. In de twee jaar dat ze er werkt, is ze al behoorlijk thuisgeraakt in de diverse rapportages voor het CBS.

Het is haar eerste baan, bij Huntsman Holland in Rozenburg. SHALINI JAGMOHAN heeft het er naar haar zin. Na werktijd duikt ze gerust nog een paar uur de studieboeken in. Zolang er ook nog maar een avond is om lekker te lezen in ‘Dagboek van een Geisha’ of voor een mooie film vol zang en dans of adembenemende actie.

28

A

ls onderdeel van een internationaal concern, met dochtermaatschappijen die voor ons produceren, valt het niet mee om de gegevens die het CBS wil hebben uit de verschillende systemen te filteren. We leveren nogal wat verschillende rapportages aan: maandrapportages voor de industrie, statistieken over grondstoffen, kwartaalcijfers over de internationale handel, jaarrapportages. Veel knelpunten zijn inmiddels weggewerkt. De buitendienstmedewerker van het CBS heeft enorm geholpen.’ Shalini werkt vlak bij de fabrieken in het Botlekgebied. ‘In Rozenburg maken we halffabricaten voor de polyurethaanindustrie. Polyurethaan wordt onder andere toegepast in matrassen, autostoelen, schoenen, surfplanken en ski’s.’ Direct na

haar opleiding bedrijfseconomie is Shalini op de afdeling financial reporting gaan werken. Enkele maanden geleden is ze begonnen met een post-hbo-opleiding voor controller. ‘Wel weer wennen hoor, dat studeren.’ Gelukkig blijft er nog wel tijd over om naar de film te gaan. ‘Ik ga graag naar Hindoestaanse Bollywoodfilms. Voorheen huurde ik die, maar nu draaien ze in de bioscoop hier in Rotterdam.

We leveren op papier, via een softwareprogramma en via internet aan. Dat kan toch handiger?

Wat ik er vooral leuk aan vind is de muziek en dans. Maar ik houd ook van actiefilms zoals James Bond.’ Vanavond staat er roti met kip op het menu. ‘Ik ben opgegroeid met de Surinaamse keuken. Die heb ik inmiddels aardig onder de knie, al valt mijn roti vaak vierkant uit in plaats van rond. De laatste tijd probeer ik ook Italiaanse gerechten uit.’ Het werk wacht. Het zijn drukke tijden in verband met de maandafsluiting. Nog één vraag aan het CBS: ‘Zou er meer uniformiteit kunnen komen in de manier waarop we de vragenlijsten aanleveren? De ene lijst leveren we op papier aan, de andere via een softwareprogramma en weer een andere via internet. Dat kan toch handiger?’ Annemieke Bos

29

De nieuwe ondernemerssite van het CBS Veel meer dan een uithangbord

Recent kwam de bèta-versie van CBSvooruwbedrijf.nl beschikbaar, helemaal toegespitst op informatie voor en communicatie met alle

HANS TIMMERMANS is directeur van de divisie Bedrijfseconomische statistieken (BES) van het CBS. Zijn divisie wil de relatie met ondernemend Nederland verbeteren.

30

ondernemers in Nederland en hun brancheorganisaties. ‘Maar het belang gaat veel verder, het is fase 1 in onze nieuwe strategie.’ Dat zegt Hans Timmermans, directeur van de divisie Bedrijfseconomische statistieken (BES) van het CBS, met zo’n 750 medewerkers het grootste onderdeel van de Nederlandse feitenleverancier in Heerlen en Den Haag.

door mediaprofessionals. De uitkomst is dat we nieuwsberichten bieden, bondig en voor branches en de ondernemers daarin relevant, plus visueel aantrekkelijk en toch ook op een informatieve manier verpakt. Dus zijn beeld, geluid en animaties belangrijk. Michiel Vergeer zie je niet alleen op televisie, maar kun je ook bij ons zelf aanklikken. En zo’n ticker tape biedt direct en snel de highlights van de economie.’

Relevanter voor ondernemers Teruggeven aan ondernemers, dat is de kern volgens Timmermans. ‘Je ziet dat het CBS door ondernemend Nederland vooral gekend wordt door de enquêtes die we periodiek sturen. Daarmee ligt de nadruk op de administratieve lasten CBSvooruwbedrijf.nl toont direct dynamiek: we en niet op de lusten die ondernemers er ook van zien een ticker tape door het beeld lopen met de zouden kunnen hebben. Dus zijn we een traject belangrijkste data die het CBS periodiek over onze ingegaan, ook vastgelegd in afspraken die staatseconomie verspreidt, plus de standen van de Dow secretaris Frank Heemskerk heeft gemaakt met Jones, AEX en Nasdaq. Daarboven beweegt nog de Tweede Kamer, om veel meer nadruk te legmeer, een soort van carrousel met beelden die gro- gen op alle mogelijkheden die de cijfers bieden ter worden als je de muis erover beweegt en bij het voor ondernemend Nederland.’ Met de huidige aanklikken video-interviews met de vaste CBS- website CBS.nl en de databank StatLine is al die woordvoerders vertonen: Michiel Vergeer, bekend informatie wel voorhanden, maar in de vorm van van radio en televisie, en Lydia Geijtenbeek. Daar- enorm veel tabellen met een stortvloed aan data. tussen animaties van grafieken ‘Daar maken de wetenschap en die we ook bij andere nieuwsoverheden het meest intensief berichten terugvinden. Timmergebruik van. We zouden graag mans: ‘Dit is onze deelname en relevanter willen worden voor Er is een enorm bijdrage aan moderne media. een derde belangrijke groep, beaantal websites en drijven en ondernemers’, zegt De eerste vraag is immers: hoe maak je de website attractief om ‘Voor de gewone de ondernemer heeft Timmermans. die te bezoeken. Er is een enorm ondernemer zijn CBS.nl en Stataantal websites en de ondernebeperkte tijd om te Line in veel gevallen niet toemer heeft beperkte tijd om te gankelijk genoeg om de weg te surfen. Dan moet hij of zij direct surfen. Dan moet hij vinden naar data die voor hun geboeid worden, dus moet je relevant kunnen of zij direct geboeid onderneming een hoge attentiewaarde bieden. zijn. Daarvoor moeten we dremworden Daar is goed over nagedacht pels slechten.’ Bovendien wilde

31

We zijn een traject ingegaan, ook vastgelegd in afspraken die staatssecretaris Frank Heemskerk heeft gemaakt met de Tweede Kamer, om veel meer nadruk te leggen op alle mogelijkheden die de cijfers bieden voor ondernemend Nederland

divisie BES voor ondernemers die de enquêtes periodiek trouw invullen ook op een toegankelijke manier de noodzakelijke informatie online aanbieden, zodat ze in een paar klikken alle informatie bondig kunnen raadplegen. De website diende dus in aanvang twee doelen: allereerst het voor de ondernemer makkelijker te maken informatie te vinden over de enquêtes en het invullen daarvan. Ten tweede de individuele ondernemer laagdrempelig branchegerichte informatie bieden, ook om zijn eigen cijfers te kunnen vergelijken. ‘Dan ziet die ondernemer wat wij met zijn informatie doen. Want de meest gehoorde klacht van geënquêteerden in het algemeen is dat ze nooit wat terugzien, terwijl ze er wel tijd aan besteed hebben.’

het opzetten van een website. Timmermans: ‘Dat is ook zo. Maar voor ons is dit nieuw. De vraag die centraal staat is: hoe kunnen wij onze in principe stoffige data op een attractieve manier bij de ondernemer over het voetlicht brengen. Wij waren niet gewend om buiten onze eigen kaders te treden. Het kostte veel tijd om die kaders los te laten. Ik denk dat dit nu goed gelukt is.’

Lagere drempel Timmermans ziet de totstandkoming van de website CBSvooruwbedrijf.nl ook als een leerproces: ‘Traditioneel vinden we bij het CBS dat als het in StatLine staat onze taak is volbracht en iedereen het kan bekijken. Maar een ondernemer heeft behoefte aan een lagere drempel om relevante informatie te vinden. Het heeft heel lang geduurd Project als lang leertraject voor we intern die vorm hebben kunnen bepalen De website is technisch gebouwd door een externe en vastleggen voor een website.’ En de definitieve partij, Bright Alley. De vormgeving is afgestemd op vorm is nog niet gevonden: ‘Dat is het hele boeide lijn die al is uitgezet om tot een uniforme ‘look ende aspect van een website, dat je met statistiek and feel’ te komen, herkenbaar van CBS.nl en van het bezoek en het volgen van de paden die CBSinuwbuurt.nl. Wel kent CBSvooruwbedrijf.nl bezoekers afleggen, plus natuurlijk hun commeneen eigen redactieteam dat weer nauw samen- taar, heel veel ervaringsgegevens kunt verzamelen werkt met betrokken geledingen binnen het CBS voor verdere optimalisatie. Dit is echt fase 1 van die relevante data en tips aanleveren en ook kun- een website waarbij we, met hulp van externen, nen helpen bij het foutloos verwereen begin maken met het voldoen ken ervan. aan de behoeften van een doelgroep. De meest Timmermans: ‘Binnen het CBS staat En ik ga ervan uit dat we stap voor integriteit voorop. Data moeten juist stap verder komen in het bedienen gehoorde zijn. Dus we hebben een project savan ondernemers.’ Timmermans klacht van mengesteld met alle disciplines, van verwacht dat rond eind maart 2009 mensen die de inhoud vormgeven, geënquêteerden de website live gaat voor iedereen. de personen die artikelen en teksten Er was uitstel nodig: ‘Het onderdeel aanleveren en personen die techniek in het algemeen voor de vergelijking van data van de en lay-out kunnen formuleren. Het met gemiddelden van is dat ze nooit ondernemer heeft redelijk lang geduurd voor men zijn branche was nog maar voor een het eens was over de onderdelen van wat terugzien, deel beschikbaar. Dat betekende dat de inhoud en de manier waarop die het merendeel van het MKB zich vorm moesten krijgen. Dat duurde terwijl ze er wel daarin niet zou herkennen en niet tot de zomer en na de zomer is men tijd aan besteed bediend kon worden. We laden nu gaan vullen en testen.’ Het project successievelijk de data voor de onthebben loopt al bijna een jaar, erg lang voor brekende branches van het MKB.’

32

HANS TIMMERMANS: ‘Ik ga ervan uit dat we stap voor stap verder komen in het bedienen van ondernemers.’

33

We zouden graag relevanter willen worden voor een derde belangrijke groep, bedrijven en ondernemers

Duidelijke afzender digma shift bij het CBS om dat tussen de oren te Een volgende fase betreft de distributie van gepro- krijgen. Misschien dat we bij het CBS wel eens te duceerd materiaal over het internet naar websites vaak proberen om ‘precies fout’ te zijn in plaats van geïnteresseerden, van de sites van branche- en van ‘ongeveer goed’.’ Niet ‘precies goed’ in plaats koepelorganisaties tot en met de weblogs, discus- van ‘precies fout’? Timmermans: ‘Nee, er zit een sie- en profielsites van onderzoekers, ondernemers soort van schijnnauwkeurigheid in. Het sluit in en in feite iedereen met interesse. Het materiaal elk geval vaak niet aan bij wat ondernemers nodig komt beschikbaar met het CBS als duidelijke af- hebben. Daar willen we wel naar toe, zonder af te zender en de mogelijkheid om naar de websites dingen op betrouwbaarheid uiteraard.’ van de afzender te klikken. Maar het is vrij materiaal in de geproduceerde de interactiviteit van de website, Het CBS is er Zou vormen. Timmermans: ‘Dit is bemet toenemende communicatie met langrijk voor de uitvoering van onze de doelgroepen, ook van invloed vanouds op strategie. Het is ons erom te doen dat kunnen zijn op het CBS als informaondernemers toegang krijgen tot en gericht om uiterst tiefabriek met meer vraaggestuurde de weg weten te vinden naar onze betrouwbare informatie? Timmermans: ‘Ik ben data. Dat hoeven wij niet persé zelf daar heilig van overtuigd. Die kenteinformatie te bewerkstelligen. We hebben al ring vindt al plaats. Tot een paar jaar samenwerkingsverbanden met een geleden produceerde het CBS nog te leveren, aantal branche- en koepelorganidikke tabellenboeken. Dat is niet saties die de data van ons afnemen maar voor een meer nodig sinds alles op de website en bij hun aangesloten ondernemers Ten tweede geven we vaker ondernemer is staat. onder de aandacht brengen met brodata aan derden met een groter bechures, onderzoeken en websites.’ snelheid vaak reik en specifieke doelgroep waarvoor ze data attractief verwerken. belangrijker Strategisch vergezicht Ten derde hebben we recent een Timmermans is helder in de nadere Adviesraad Berichtgevers opgericht uitleg van zijn lange termijn doelstelling: ‘Het met ondernemers die actief invloed gaan uitoefeCBS is er vanouds op gericht om uiterst betrouw- nen op ons beleid over enquêteren en weergave bare cijfers te brengen, tot drie cijfers achter de van data. Ik denk dat wij ons de komende jaren komma. Maar voor een ondernemer is snelheid meer en meer gaan richten op bruikbaarheid van vaak belangrijker, dat wil zeggen cijfers met een data in plaats van het kaal publiceren van cijfers.’ duidelijke, uiteraard betrouwbare richting. En dan mogen het ook nul cijfers achter de komma zijn, Peter Olsthoorn dat volstaat voor de ondernemer. Dat is een para-

34

35

kort reizen

kort reizen

9,7

miljoen keer met de auto naar het buitenland Klimaatdiscussies of niet, de auto blijft het favoriete vervoermiddel voor vakanties in het buitenland. In 2007 gingen Nederlanders 9,7 miljoen keer met de auto de grens over: 7,2 miljoen keer voor een lange vakantie en 2,5 miljoen keer voor een korte vakantie. Na de auto zijn het vliegtuig (5,3 miljoen keer) en de touringcar (780.000 keer) favoriet. Vooral het vliegtuig is sterk in opkomst, zowel voor de korte als de lange vakanties. Voor de vliegreizigers die tóch heimwee hebben naar de auto: de rijen wachtenden in de vertrekhal zorgen gelukkig nog voor dat ouderwetse filegevoel. (Bron: CBS)

4 kilometer fietsen naar het werk We moeten met z’n allen meer bewegen, maar dat lijken we niet te doen door vaker de fiets te pakken naar het werk. Fietsen naar het werk is de afgelopen jaren namelijk niet toegenomen. In 2007 werd één op de vier woon-werkreizen per fiets afgelegd – even veel als in 2000. De auto blijft het populairste vervoermiddel om

mee naar de werkplek te gaan: zes van de tien keer kruipen we achter het stuur. Slechts één op de tien keer wordt gebruik gemaakt van het openbaar vervoer. Gemiddeld trappen de woonwerkfietsers 4 kilometer weg. Kunnen ze in de pauze toch weer mooi dat koekje bij de koffie nemen… (Bron: CBS)

190 miljoen autokilometers Nee, dit stukje gaat niet over de langste file. 190 miljoen kilometer is de afstand die we in Nederland op zondagen afleggen met de auto. En dat is aanmerkelijk minder dan op een doordeweekse dag, want dan rijden we met z’n allen 270 miljoen kilometer in onze vierwieler. De reisbestemming op zondagen verschilt nogal van die op werkdagen. Op zondagen wordt de auto niet gebruikt om naar school of naar het werk te gaan of te winkelen, maar voor visites en recreatie. En, ja, zelfs dan staan we regelmatig in de file. Je zou bijna heimwee krijgen naar de autoloze zondag… (Bron: CBS)

36

2,1 miljoen vakanties in Frankrijk Frankrijk blijft het favoriete vakantieland van Nederlanders. In 2007 brachten Nederlanders 2,1 miljoen lange vakanties door in la douce France. In de top 5 van de lange vakanties wordt Frankrijk gevolgd door Duitsland, Spanje, Oostenrijk en België. De top 5 van de kortere vakanties geeft een heel ander beeld: daar zijn onze buurlanden veruit favoriet. Voor het eerst sinds 2002 hebben de Belgen echter hun eerste plaats moeten afstaan aan Duitsland, dat het bij de Nederlanders nu beter doet als vakantieland. Wat is er opeens mis met de Vlaamse frieten? (Bron: CBS, CVO)

37

‘Op de CBS-site vind je een schat aan informatie’ Tanken doet hij altijd bij één van ‘zijn’ tankstations. Paul van Selms, bedenker en oprichter van UnitedConsumers, krijgt daar namelijk minimaal 6 cent korting op een liter benzine. ‘Ik ben net zo zuinig en gemakzuchtig als onze klanten.’ PAUL VAN SELMS is bedenker, oprichter, directeur en eigenaar van UnitedConsumers, samen met Bas Poell. Het internetbedrijf kent ongeveer 30 medewerkers en 300.000 deelnemers. ’s Avonds zit hij het liefst voor de televisie, maar fietsen en wintersporten doet hij ook graag. Dat laatste soms wel drie keer per jaar. Paul is getrouwd en heeft twee zonen van 6 en 8 jaar.

38

U

nited Consumers is bedacht tijdens de internethype eind jaren negentig. Paul: ‘Ik was met oud-collega Bas op een beurs voor de internetbedrijven. De wildste ideeën werden geopperd. Geen enkel idee bleek bruikbaar. Te duur of al eerder bedacht. Uiteindelijk, na een half jaar puzzelen, bedachten we UnitedConsumers.com. Het werkt simpel. Je zet een grote groep consumenten bij elkaar en je bedingt als groep korting bij bedrijven.’ Ze startten met benzine. ‘De eerste deals maakten we met zelfstandige pomphouders. We konden aantonen dat ze meer klanten kregen door met ons in zee te gaan. Nu loopt het als een trein en maken we ook deals met de grote oliemaatschappijen, zorg- en schadeverzekeraars en aanbieders van stroom, aardgas en telefonie.’ UnitedConsumers

heeft nu 300.000 deelnemers. ‘Je meldt je kosteloos bij ons aan, je kiest voor één of meer producten, betaalt het normale bedrag en je krijgt de korting via ons teruggestort op je eigen bankrekening. Makkelijk toch?’ UnitedConsumers is voor het CBS een bijzonder bedrijf. Naast enquêtegegevens voorziet het bedrijf het CBS ook van andere informatie. Paul: ‘Wij beschikken over marktinformatie waar heel moeilijk aan te komen is, namelijk: de exacte benzineprijzen per merk, per dag. Oliemaatschappijen geven die cijfers niet. Wij hebben ze wel, onder andere van onze pomphou-

Wij leveren marktgegevens aan het CBS en daar ben ik best trots op

ders.’ Paul is er trots op dat hij die gegevens aan het CBS levert. ‘Onze manier van berekenen is een soort standaard geworden.’ Zelf bezoekt hij vaak de CBS-website. ‘Ik begrijp niet dat niet veel meer mensen daar gebruik van maken. Journalisten bijvoorbeeld of studenten. Je moet even zoeken, maar je vindt er een schat aan informatie.’ Paul begint ’s ochtends het liefst vroeg: om 8 uur is hij in Eindhoven aanwezig. Om half 7 is hij thuis, in Waalre. ’s Avonds ploft hij, als hij niet hoeft te werken, op de bank voor de televisie. ‘Verslavend. Ik kijk van alles. Discovery, National Geographic, KRO, Veronica, films, series. Ik schaam me daar wel een beetje voor. Het is niet zo’n sexy hobby, maar na een lange werkdag ben ik gewoon niet zoveel meer waard.’ Annemieke Bos

39

Het is ’s avonds rond half twaalf als ik na een vliegreis van bijna zes uur in Ankara aankom voor een kort bezoek, de volgende dag, aan Turkstat, de Turkse tegenhanger van het CBS. Heel vriendelijk word ik, zoals afgesproken, op de luchthaven opgewacht door een ‘vriend’ van mijn contactpersoon. Hij zal me naar het hotel rijden.

Turkse statistiek: het CBS helpt mee

M

ijn Turks is nonexistent, zijn Engels bijna net zo maar toch komt het al snel tot een gesprek over een onderwerp dat het altijd goed doet: voetbal. Hij begint er zelf over: hij is een groot fan van Gullit, Van Basten en Rijkaard. Ik doe een wanhopige poging om hem bij te praten over alles wat er na 1988 is gebeurd en laat namen vallen als Robben, Van Persie, Huntelaar, Sneijder, Van der Vaart, Van Nistelrooy. Het is tevergeefs, zover is hij nog niet. Gelukkig weet ik wel van het bestaan van Fenerbahce, Galatasaray en heb ik tijdens het EK 2008 heel wat afge-sms’t met een Turkse kennis in Nederland, elke keer als het Turkse nationale team weer op wonderbaarlijke wijze aan een nederlaag wist te ontsnappen. In de laatste minuut, in de verlenging. Maar steeds met prachtige doelpunten. Tegelijkertijd stel ik, naar buiten kijkend, vast hoe modern Turkije is, in elk geval het deel waar ik me nu bevind. Vierbaanswegen, veel internationale logo’s aan de gevels, grote kantoorgebouwen, flats: het doet me denken aan de grote Italiaanse steden die ik veel beter ken. Kerktorens zijn hier minaretten, maar dat is stedebouwkundig dan ook het enige verschil.

Het Turkse statistiekbureau De volgende ochtend word ik al vroeg opgehaald door weer een andere ‘vriend’ die me naar het kantoor van Turkstat brengt. Nu, bij daglicht, zie ik nog beter

Links: Dr. Unal Gundogan, één van de drie vicepresidenten van Turkstat en gesprekspartner van het CBS. Rechts: Het gebouw van Turkstat in Ankara waar circa 1.100 mensen werken.

40

41

Sennur Onur, hoofd van de afdeling Buitenlandse relaties Turkstat.

Er is het ‘hoofdkantoor’ in Ankara, daarnaast zijn er meer dan 20 regionale kantoren. In totaal werken er circa 3.200 personen waarvan ongeveer de helft in tijdelijke dienst wat een prachtige stad Ankara is. Gebouwd op heuvels met ver weg, maar goed zichtbaar, bergtoppen bedekt met sneeuw. Brede avenues, ruiterstandbeelden, beelden en portretten van Atatürk, de grondlegger van het moderne, seculiere Turkije. Kortom, een ogenschijnlijk bijna Westerse stad. Aangekomen bij Turkstat, gevestigd in een ruim kantoorgebouw uit de jaren zeventig van de vorige eeuw en gelegen in een wijk met heel veel regeringsgebouwen, word ik verwelkomd door Sennur Onur met wie ik het programma voor vandaag heb voorbereid. Zij is hoofd van de afdeling Buitenlandse relaties en haar kantoor bevindt zich op de bovenste verdieping. Vanuit haar kamer heb ik een prachtig uitzicht. Ik vraag haar of ik wat foto’s mag maken van de skyline en terwijl ik dat doe begint ze enigszins zorgelijk te kijken: ik fotografeer blijkbaar in de richting van wat militaire gebouwen en dat is streng verboden.

ganiseerd dan het CBS. Er is het ‘hoofdkantoor’ in Ankara, daarnaast zijn er meer dan 20 regionale kantoren. In totaal werken er circa 3.200 personen waarvan ongeveer de helft in tijdelijke dienst. In Turkije heeft ‘tijdelijke dienst’ overigens een andere betekenis. Het is daar – anders dan in Nederland – mogelijk en zelfs gebruikelijk werknemers tot wel 20 jaar in tijdelijke dienst te hebben op basis van steeds verlengde contracten. Zoals de positie van het CBS in een ‘eigen’ wet is geregeld, zo is dat ook met Turkstat het geval. Het biedt de zekerheid dat het Bureau volstrekt zelfstandig kan functioneren. In 2008 was het budget ruim 57 miljoen euro, alle publicaties zijn zowel in het Turks als het Engels. Net als in Nederland wordt alle informatie op de website gepubliceerd.

De bibliotheek De volgende stap in mijn bezoek is een rondleiding door de bibliotheek, waar een delegatie van zes personen afwisselend het

Vele gedaantewisselingen Bij een glaasje zeer sterke Turkse koffie vertelt zij enthousiast over de opzet van Turkstat, het werkprogramma en de samenwerking met het CBS binnen het zogenaamde USST-II-programma (‘Upgrading Statistical System of Turkey’). Het eerste statistische bureau in Turkije dateert uit 1874. In de loop der jaren heeft het Bureau – en de omvang – vele gedaantewisselingen ondergaan om uiteindelijk in 2005 onder de naam Turkstat de huidige vorm en juridische structuur te krijgen. Turkstat is anders geor-

42

Zoals de positie van het CBS in een ‘eigen’ wet is geregeld, zo is dat ook met Turkstat het geval. Het biedt de zekerheid dat het Bureau volstrekt zelfstandig kan functioneren

woord voert. Net als bij het CBS loopt er een project van digitalisering van alles dat ooit op papier werd gepubliceerd en belangrijk is voor de toekomst. Computers, operators en scanners (het gebeurt in Turkije in eigen beheer) verwerken dagelijks duizenden pagina’s, het worden er uiteindelijk miljoenen. In de rekken staan meer dan 50.000 publicaties. Vol trots laat de manager mij een prachtig rood boek zien: een publicatie van het CBS, in het Nederlands dus, en daterend uit 1952. Toeval bestaat niet, dat is ook mijn geboortejaar.

De grote vergaderzaal van Turkstat, zelfs uitgerust met tolkenmodules.

Lunch De lunch vindt plaats in een aan het bedrijfsrestaurant grenzende vergaderkamer van het betere soort. Hoewel de gerechten dezelfde zijn als in de kantine worden we keurig bediend en bereiken ons hoeveelheden die niet anders dan op een veronderstelling kunnen zijn gebaseerd dat we het weken zonder moesten stellen. Hoewel ik enige ervaring met de Turkse keuken heb, is dit toch weer heel anders en dat is precies waar ik op hoopte. Er blijken twee bedrijfsrestaurants te zijn, op twee verdiepingen. De een meer met vis als specialiteit, de ander meer met vlees. Misschien ook een goed idee voor het CBS?

Turkstat, het bredere beeld Ter voorbereiding van mijn bezoek sprak ik een week eerder al kort met dr. Unal Gundogan, één van de drie vicepresidenten. Gundogan was in Nederland aanwezig op een tweedaags internationaal congres dat door

Een greep uit de prijzen die het team Turkstat al voetballend wist te winnen, in een competitie met de regionale vestigingen.

CBS’ers over de samenwerking met de Turkse collega’s Rico Konen, bij het CBS specialist op het onderwerp Economische demografie, vertrok op 12 januari j.l. naar Ankara in het kader van een 2e USSTII-missie over het maken van bedrijvendemografische statistieken in Europees verband. ‘Het was een driedaags bezoek waarin alles prima was geregeld en de ontvangst allerhartelijkst. De samenwerking met de Turkse collega’s van het Turkse bedrijvenregister verloopt voorspoedig, de uitwisseling van de benodigde achtergrondinformatie is inmiddels verricht. Tijdens de volgende missies worden de eerste resultaten van de Turkse harmonised datacollection of business demography statistics geanalyseerd.’

René Stikkel, bij het CBS bezig met Arbeid, Dynamiek en Mobiliteit: ‘Door de relatieve kleinschaligheid van de studiebezoeken – er zijn meestal drie Turkse gasten – is de discussie met de CBS-experts intensief en interactief. Je wordt als het ware ook gedwongen je af te vragen waarom je iets doet en of het wellicht ook op een andere wijze kan. De omgang met elkaar en dus ook met ons is hartelijk en zeer gastvrij, zeker bij een bezoek aan Turkije. Mijn ervaring is dat professionaliteit op een juiste wijze wordt vermengd met ongedwongen omgangsvormen.’

Jean Ritzen, bij het CBS medeverantwoordelijk voor de Statistische ontwikkeling: ‘De Turkse collega’s moeten dit doen naast hun reguliere registerwerk. Dat is onvergelijkbaar met onze CBS-werkwijze en organisatie. In de registergroep werken welgeteld zeven mensen en ze moeten het nog doen met matige systemen. Wat bij ons verloopt via geautomatiseerde procedures moet daar veelal handmatig gebeuren. Maar het betrokken zijn bij dit programma levert ook bijzondere ervaringen op. Waar zou je beter kennis kunnen maken met de Turkse keuken dan in het bedrijfsrestaurant van Turkstat? Ook ontmoet je oude bekenden, want het wereldje is niet zo groot.’

43

De Kocatepe moskee is de grootste moskee in Ankara.

Beelden van een soldaat, een burger en een overheidsdienaar bij het mausoleum van Atatürk.

De skyline van het regeringskwartier in Ankara waar zich ook het kantoor van Turkstat bevindt.

het CBS werd georganiseerd. Nu tref ik hem in zijn kantoor in Ankara, waar hij zeer enthousiast vertelt over Turkstat en de samenwerking met de CBS’ers die hem zeer bevalt. Hij bevestigt nog eens de autonomie die zijn Bureau heeft op basis van – net als in Nederland – een eigen wet. Ook Turkstat kent een meerjarenplan en een jaarplan dat uiteindelijk door de president wordt goedgekeurd. Hij is zonder meer trots op de vorderingen die Turkstat maakt als het gaat om aansluiting bij de Europese statistische richtlijnen, een voorwaarde om op een later tijdstip te kunnen toetreden tot de Europese Unie. De politieke discussies daarover zijn, aldus Gunogan, één ding en ze moeten vooral plaatsvinden. Maar

44

Het mausoleum van Atatürk in Ankara.

feit is dat Turkije als het gaat om de kwaliteiten van de statistieken al dichtbij aansluiting zit en dat méér dan 50 procent van het handelsverkeer met Europa al plaatsvindt. Tenslotte wil hij nog graag benadrukken blij te zijn met de steun van zijn CBS-collega’s. Maar ook wijst hij er op dat Turkije op zijn beurt weer andere landen helpt bij het opzetten en het verbeteren van de statistieken, bijvoorbeeld Azerbeidjan. Dat is toch prachtig, al die samenwerkingen op statistisch gebied op plaatsen waar je ze niet zou vermoeden. Hans van Brussel

Turkije Turkije ligt grotendeel in Azië, op het schiereiland Anatolië (of Klein-Azië) tussen de Middellandse Zee en de Zwarte Zee. Turkije is een democratische, seculiere rechtstaat met een parlement en een president aan het hoofd. Ankara is de hoofdstad, de regering zetelt er. Turkije grenst aan maar liefst acht landen: Bulgarije in het noordwesten, Griekenland in het westen, Georgië in het noordoosten, Armenië, Azerbeidjan en Iran in het oosten, Irak en Syrië in het zuidoosten. Deze ligging maakt het voor veel Europese landen een afweging Turkije meer bij Europa te betrekken. Op dit moment onderhandelen Turkije en de Europese Unie (EU) over toetreding van Turkije tot de EU. In de

praktijk is Turkije ook nu al meer met Europa en de Westerse wereld verbonden dan veel mensen zich realiseren. Zo is het land medeoprichter van de Verenigde Naties, de Organisatie van de Islamitische Conferentie, de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling en de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa. Het is ook lid van de Raad van Europa sinds 1949 en lid van de NAVO sinds 1952.

Bevolking Traditie en moderniteit: jaarlijks vieren militairen in traditionele kleding de overwinning van Atatürk op de Westerse landen waarna Turkije zijn huidige vorm kon krijgen.

Turkije heeft een bevolking van bijna 72 miljoen (2008) mensen. De Turkse bevolking is relatief jong met meer dan 25 procent in de leeftijd van 0 tot 15 jaar.

Ankara Ankara is de hoofdstad van Turkije en tevens het hoofdstadsdistrict van de gelijknamige provincie Ankara. Het is qua grootte de tweede stad van het land en groeit zeer snel: in 1997 had Ankara 2,9 miljoen inwoners, inmiddels gegroeid naar ruim 3,5 miljoen inwoners. In de klassieke oudheid heette Ankara ‘Ancyra’. De stad heeft nog veel Romeinse en Byzantijnse resten. Ankara is volgens een oude sage door koning Midas gesticht, in de 9e eeuw voor Christus. In 621 na Christus werd de stad door de Arabieren ingenomen. Niet lang daarna heroverden de Byzantijnen de stad weer. In de 13e eeuw namen de Turkse Seltsjoeken het bewind over. In 1919 koos Mustafa Kemal (Atatürk) de stad als woonplaats. >

45

kort culinair

kort culinair

106 miljoen liter wijn van buiten Europa We drinken met z’n allen steeds meer wijn. Vloeide er in 1998 nog gemiddeld 18,4 liter per persoon door de keel, in 2007 bleek de wijnconsumptie te zijn gegroeid naar 21,6 liter per hoofd per jaar. Een kwart van de wijn, 106 miljoen liter, kwam niet uit Europa. We zijn namelijk gek op wijn uit Chili, Argentinië en Australië. Vooral de Chileense wijnen doen het goed in ons land: het aandeel Chileense wijn in de totale wijninvoer is in de periode 1998–2007 verdrievoudigd en bedraagt inmiddels 6 procent. ‘Doet u mij maar een Chili’ betekent daarmee inmiddels meer dan alleen het bekende bonengerecht. (Bron: CBS)

4,4 miljard kilo groenten

200 duizend hectare korenvelden

Mosselkwekers vangen bijna 2 euro per kilo Zeg ken jij de mosselman? Nou, die komt dus helemáál niet uit Scheveningen. In de provincie Zeeland, ja, daar kom je hem wel tegen – meerdere tegelijk zelfs. Mosselkwekers zijn voornamelijk gevestigd in Yerseke en omgeving. En daar, op de veiling van Yerseke, leverde een kilo aangevoerde mosselen in 2008 (tot en met oktober) € 1,90 op. Daarmee ligt de veilingprijs 20 procent hoger dan in het kalenderjaar 2007. De totale aanvoer van mosselen levert de kwekers tussen de 50 en 80 miljoen euro per jaar op. Ook de mossel wordt duur betaald… (Bron: CBS)

46

Tarwe is een belangrijk graangewas dat is terug te vinden in verschillende lekkernijen, denk bijvoorbeeld maar aan tarwebrood en tarwebier. Het zal de liefhebber goed doen om te weten dat boeren de laatste jaren weer meer graan verbouwen en dat van alle graansoorten wintertarwe de grootste oogst geeft met een hoeveelheid van bijna 9.000 kilogram per hectare. Granen beslaan in Nederland ruim 200 duizend hectare. Dit is een oppervlakte ter grootte van de provincie Limburg. Gestegen graanprijzen hebben er toe geleid dat de oppervlakte van korenvelden verder toenam. En wie weet, neemt ook het aantal tarweproducten op de culinaire kaart nu toe…(Bron: CBS)

In Nederland worden jaarlijks heel wat groenten geoogst. Zo bedroeg de totale oogst in 2007 4,4 miljard kilo. Deze oogst bestaat voor 33 procent uit kasgroenten (komkommer, paprika en tomaat) en voor een kwart uit uien. Veel groenten zijn bestemd voor de export. Van de kasgroenten wordt 85 procent geëxporteerd, terwijl van de uien zo’n 70 procent naar het buitenland gaat. Van de overige groenten wordt 35 procent uitgevoerd. Tuinbouwgroenten zoals kool en bladgroenten blijven vooral binnen de landsgrenzen en worden in Nederland meestal vers verkocht. Akkerbouwgroenten, zoals peulvruchten en wortelen, belanden ook vers in de winkel, maar worden ook industrieel verwerkt of gevoerd aan het vee. En wat doen we zelf eigenlijk met die groenten die niet voor de export bestemd zijn? Eten we die in voldoende mate? Volgens AGF Promotie Nederland niet. ‘Van alle Nederlanders denkt 65 procent dat ze voldoende groenten eten, maar slechts 18 procent haalt de aanbeveling van 2 ons groenten per dag!’, stelt het marketing- en communicatiebureau. Hoe we de hoeveelheid groenten kunnen verhogen? Ook dat weet de organisatie: ‘Begin de warme maaltijd met een bordje rauwkostsalade of verse groentesoep.’ (Bron: CBS, AGF Promotie Nederland)

47

CBS start voorbereidingen voor volkstelling 2011 Veel Europese landen maken in 2011 ook gebruik van registers Het lijkt nog ver weg… de volkstelling van 2011, maar onlangs is het CBS gestart met de voorbereidingen. Dat is ook wel nodig, want er komt heel wat kijken bij zo’n telling. Zeker nu Nederland een complete volkstelling zal produceren met behulp van registerinformatie en data uit enquêtes die zodanig statistisch zijn gecombineerd en ‘opgehoogd’ dat ze op betrouwbare wijze de gehele Nederlandse bevolking dekken. Zoiets wordt ook wel een virtuele volkstelling genoemd. Projectleider van deze mega-operatie is Eric Schulte Nordholt. Hij heeft inmiddels de nodige ervaringen met het uitvoeren van een virtuele volkstelling – ook voor de telling van 2001 was hij projectleider – en vertelt er enthousiast meer over.

Het projectteam dat de volkstelling 2011 gaat uitvoeren.

48

nu een Europese verplichting is,’ legt Eric uit. ‘De telling in 2001 was – vanwege tegenwerking van Duitsland – geen verplichting, maar werd door de betrokken Europese landen uitgevoerd op basis van een gentlemen’s agreement.’

Meer dan 10.000 tabellen Eric is blij dat door het verplichte karakter de volkstelling van 2011 zoveel aandacht krijgt. Minder enthousiast is hij over het grote aantal tabellen dat moet worden geleverd. ‘Natuurlijk zijn wij als CBS in staat die tabellen te leveren, maar onze voorkeur gaat uit naar een basisset. Daarnaast willen we onderzoekers zelf toegang tot de cijfers geven via het Centrum voor Beleidsstatistiek.’ Welke gegevens moet het CBS in het kader van de volkstelling 2011 opleveren? ‘De volkstelling 2011 betreft Even wat geschiedenis vooraf. Rond de traditio- meer dan 100 zogenaamde hyperkubussen, dat zijn nele volkstelling in Nederland in 1971 stapelden hoogdimensionale tabellen. Die moeten uiterlijk op de bezwaren op privacygebied zich zodanig op 1 april 2014 aan Eurostat, het statistiekbureau van dat werd besloten het verzamelen van gegevens de Europese Unie, worden geleverd. Het zijn tabelop deze manier te beëindigen. Daarnaast speel- len met onder meer demografische gegevens, beroeps- en opleidingsgegevens en den kostenoverwegingen een gegevens over de woonsituatie rol. In 1981 en 1991 waren van alle in Nederland woonacher beperkte volkstellingen op In totaal gaat het tige personen. De meeste tabelbasis van registergegevens in om meer dan len moeten per provincie worcombinatie met de toenmalige den samengesteld, maar er zijn enquêtes over de beroepsbe10.000 tabellen, ook tabellen die voor alle Nedervolking en de woningbehoefeen aanzienlijke landse gemeenten afzonderlijk ten. In 2001 was er weer een moeten worden gemaakt. In togrote volkstelling, maar op lastenverzwaring taal gaat het om meer dan 10.000 ‘virtuele’ basis. Ook de volkstabellen, een aanzienlijke lastentelling van 2011 is weer virvoor het CBS in verzwaring voor het CBS in vertueel, maar het grote verschil vergelijking met gelijking met de volkstelling van met de voorgaande telling is 2001. Toen was er sprake van dat er meer en gedetailleerdere de volkstelling een kleine 2.000 tabellen,’ licht gegevens moeten worden vervan 2001 Eric toe. zameld. ‘Daarbij komt dat het

49

Je kunt vervelende dingen tegenkomen, bijvoorbeeld niet-complete registers

Diverse bronnen Zoals gezegd zal de virtuele volkstelling 2011 aan de hand van een aantal bronnen worden samengesteld. ‘Eén van die bronnen is het Sociaal Statistisch Bestand (SSB). Dat is ooit opgezet om een virtuele volkstelling mogelijk te maken. Het is dan ook niet meer dan logisch dat in het komende volkstellingsproject gewerkt wordt volgens de SSB-werkwijze,’ aldus Eric. ‘Maar niet alleen het SSB is een belangrijke bron, ook de Enquête Beroepsbevolking (EBB) en het woningregister.’

Zo heeft het CBS het recht om gebruik te maken van alle registers die publiek zijn, zonder dat daar kosten aan vast zitten. Zweden daarentegen moet voor het gebruik van sommige registers betalen

plande bronnen voldoende informatie bevatten om rechtstreeks alle variabelen te bepalen. ‘Je kunt vervelende dingen tegenkomen, bijvoorbeeld niet-complete registers. Indien dit het geval is, moet worden onderzocht hoe de benodigde variabelen kunnen worden afgeleid dan wel geschat uit andere beschikbare bronnen. Dit is een essentieel project waarin Europese eisen en beschikbare bronnen met elkaar moeten worden geconfronteerd,’ legt Eric uit. ‘Een tweede belangrijke voorbereidende klus is dat moet worden onderzocht of de gebruikte methodologie in staat is de veel grotere set tabellen consistent te schatten. Als die methodologie niet toereikend blijkt te zijn, zal een verbeterde versie moeten worden ontwikkeld.’

Claim Welke zijn nu de voorbereidingen die de komende maanden voor de volkstelling van 2011 op stapel staan? Eric: ‘Het belangrijkste op dit moment is het indienen van een claim bij het ministerie van Economische Zaken. De volkstelling van 2011 is Grote stappen voorwaarts vanwege de Europese verplichting namelijk een Was het met de volkstelling van 2001 nog zo dat aanzienlijke lastenverzwaring voor het CBS. Me- het CBS voorop liep – Nederland was het eerste dio van dit jaar beslist het ministerie in hoeverre land in de wereld dat een virtuele volkstelling onze claim wordt gehonoreerd.’ Waar Eric verder hield op basis van een combinatie van registers al mee gestart is, is bekijken in hoeverre de ge- en al bestaande enquêtes – inmiddels zijn er ook detailleerde tabellen die moeten worden geleverd andere landen die kiezen voor het gebruik van voldoen aan de CBS-normen van statistische be- overheidsregisters, al of niet in combinatie met individuele verzameling van gegevens. veiliging. ‘Indien dit niet het geval is, moet worden bekeken hoe deze Het belangrijkste Voorbeelden daarvan zijn Noorwegen, Zweden, Finland, Denemarken gegevens veilig gemaakt kunnen worden met een zo beperkt mogelijk op dit moment is en Slovenië. ‘We hebben onderling veel contact en wisselen kennis en informatieverlies. Daarvoor is een Europese taskforce van start gegaan, het indienen van ervaringen uit. Maar in de verschilwaar ikzelf namens het CBS aan een claim bij het lende landen zijn de omstandigheden waaronder de gegevens verzameld deelneem.’ ministerie van moeten worden anders. Zo heeft het Andere voorbereidende klussen het recht om gebruik te maken Economische CBS Een klus die in februari van dit jaar van alle registers die publiek zijn, Zaken van start gaat, is bekijken of de gezonder dat daar kosten aan vast zit-

50

Van links naar rechts: Wijnand Advocaat (projectsecretaris) en zijn collega Eric Schulte Nordholt (projectleider).

51

Als de methodologie niet toereikend blijkt te zijn, zal een verbeterde versie moeten worden ontwikkeld

ten. Zweden daarentegen moet voor het gebruik van sommige registers betalen.’ Ook landen als Zwitserland, Oostenrijk en Duitsland hebben in de afgelopen jaren volgens Eric grote stappen voorwaarts gezet. ‘Oostenrijk heeft in 2006 een proeftelling gedaan. Die is geslaagd, waardoor ze nu in 2011 tot een virtuele telling kunnen overgaan.’ Eric is enthousiast over het volkstellingsproject dat hij in zijn portefeuille heeft. Hij heeft er inmiddels voor zowel zijn collega’s in Den Haag als in Heerlen een lezing over gegeven en ziet de toekomst met vertrouwen tegemoet. ‘Samen met een vijftiental collega’s gaan we dit project trekken. We hebben veel ervaring en veel bronnen, maar risico’s zijn er bij zo’n mega-project altijd.’ Miriam van der Sangen

Van links naar rechts: José Gouweleeuw, Lada Mulalic en Fanny Cobben. De vrouwelijke leden van het projectteam.

52

53

Wie de schoen past… Norbert Müller woont vlak bij Aken. Dagelijks is hij zo’n veertig minuten onderweg om in Roermond te komen. Daar is hij filiaalleider van de eerste outletstore van Lloyd Shoes in Nederland. ‘We hebben het razend druk.’

D

NORBERT MÜLLER houdt van lekker eten, mooie kleding en van schoenen. Zijn baan bij het Duitse Lloyd Shoes is hem dan ook op het lijf geschreven. Opgewekt rijdt hij dagelijks op en neer tussen Aken en Roermond.

54

ie dagelijkse reistijd vindt Norbert geen enkel probleem. ‘Meestal rijdt het soepel door. In de auto kan ik rustig voor mezelf de dag doornemen. Dat is heel comfortabel.’ Vaak gaan zijn gedachten dan uit naar het cijfermateriaal dat hij moet aanleveren bij het CBS. ‘Dat bezorgt me wel eens hoofdbrekens. Het is nogal wat uitzoekwerk, dat veel tijd kost. Ik ben ook niet zo’n computermens. Dan wil het maar niet vlotten. Ondertussen staat de winkel hier vol met klanten, zijn er vragen van medewerkers, bestellingen die ik moet controleren en ga zo maar door. Het is tot nu toe nog niet gelukt om de cijfers goed op een rij te krijgen, maar ik krijg geweldige hulp vanuit het CBS. Binnenkort

komt er een buitendienstmedewerker hier. Dan kruipen we samen achter de pc. Dat komt helemaal in orde.’ In de outletstore vinden de schoenen van Duitse makelij gretig aftrek. ‘We verkopen voornamelijk aan Duitse toeristen, maar willen ook meer bekend raken bij het Nederlandse publiek. Het zijn goede moderne schoenen, niet te duur. Ik draag ze zelf ook!’ Behalve aan

Het is nog niet gelukt om de cijfers goed op een rij te krijgen, maar het komt in orde

schoenen geeft Norbert graag zijn geld uit aan mooie kleding en lekker eten. Drie keer in de week gaat hij direct vanuit zijn werk fitnessen, want de kleren moeten natuurlijk wel goed blijven zitten. Thuis wacht na de lange werkdag zijn hond Beau, een vijfjarige Sint Bernhard. Ze is veel alleen, maar wordt liefdevol verzorgd door de buurvrouw en haar zoon. In de vier jaren dat Norbert nu in Nederland werkt, heeft hij vrijwel moeiteloos de taal opgepikt. ‘Ik heb me snel ingewerkt. Nu hoef ik er nauwelijks meer bij na te denken. Vaak spreek ik mijn Duitse collega’s ook in het Nederlands aan. Moet ik ineens weer naar Duitse woorden zoeken!’ Annemieke Bos

55

kort actueel

kort actueel

15 duizend binnenbranden Politiek en bedrijfsleven hebben er regelmatig last van in figuurlijke zin, maar Nederlandse huishoudens worden er in letterlijke zin mee geconfronteerd: binnenbrandjes. In 2007 waren dat er op basis van door de brandweer gemelde branden 15.000 (het totaal aantal meldingen was 47.000). Vijftienduizend is een opmerkelijk hoog aantal, dat sinds 1997 niet meer is voorgekomen. Ruim een vijfde van de binnenbranden is het gevolg van een defect apparaat of verkeerd gebruik ervan zoals een wasdroger, frituurpan, televisie of fornuis. 11 procent van alle binnenbranden was aangestoken. We blijken dus een vurig volkje. (Bron: CBS)

Een leraar van 43,4 jaar oud Nederland vergrijst, maar welke bedrijfstak vergrijst het sterkst? Het onderwijs. In 2007 werkten ongeveer een half miljoen mensen in het onderwijs van wie de gemiddelde leeftijd 43,4 jaar was – ouder dan de werknemers in andere bedrijfstakken. Ter vergelijking: de hele werkzame beroepsbevolking in Nederland was gemiddeld 39,8 jaar oud. Het zijn vooral de mannen in het onderwijs die de gemiddelde leeftijd hoog houden: 61 procent van hen is tussen de 45 en 65 jaar, tegenover 46 procent van de vrouwen. Het beeld van de oude, stoffige leraar zal dus voorlopig nog even blijven bestaan… (Bron: CBS)

Nederlander gebruikt 44,7 kubieke meter leidingwater per jaar

16.000 ww-uitkeringen in Limburg ‘Wie sjoen os Limburg is’, zo gaat het nostalgische liedje over Limburg. Maar minder ‘sjoen’ zijn de werkloosheidscijfers in deze provincie. Eind augustus 2008 zijn in Limburg naar verhouding de meeste ww-uitkeringen uitbetaald: in totaal ruim 16 duizend. Van de Limburgse beroepsbevolking hebben 32 van de 1.000 personen een werkloosheidsuitkering. Dat is ruim boven het landelijke niveau, dat ligt op 21 van de 1.000 personen. Utrecht heeft het minste aantal ww-uitkeringen. Maar ja, die hebben dan weer niet dat mooie, glooiende landschap… (Bron: CBS)

56

We kennen de campagnes in de media: ga bewust om met water. Koop een waterbesparende douchekop, was de auto met een emmertje minder en zet de kraan uit tijdens het tandenpoetsen. Helpt dat nou allemaal? Ja dus. Want tussen 2003 en 2006 is het gebruik van leidingwater in Nederland licht afgenomen. Hoewel de bevolking groeide, nam het verbruik van water niet toe. Applausje voor ons zelf dus! De cijfers zijn zo helder als water: in 1990 gebruikte een Nederlander gemiddeld

47,9 kubieke meter, in 2006 was dat afgenomen tot 44,7 kubieke meter. Dat is een afname van 7 procent in 16 jaar. Niet alleen de huishoudens, maar ook het bedrijfsleven draagt zijn steentje bij: ondernemingen wisten sinds 2003 jaarlijks ruim 2 procent leidingwater te besparen. De landbouw bespaarde het meest. Vooral dankzij de bedrijven is het totale verbruik van leidingwater in de periode 2003–2006 met bijna 1 procent per jaar gedaald. (Bron: CBS)

57

recente CBS-publicaties

recente CBS-publicaties Demografische kerncijfers per gemeente 2008

Jaarboek onderwijs in cijfers 2009 Dit is de elfde editie van het Jaarboek onderwijs in cijfers met daarin de meest actuele cijfers over onderwijs van het CBS. Naast de vaste informatie over leerlingen, onderwijsinstellingen en onderwijsuitgaven wordt een aantal thema’s speciaal belicht.

De publicatie Demografische kerncijfers per gemeente 2008 bevat drie overzichten met hoofdzakelijk demografische cijfers per gemeente en provincie. Bestellingen E-mail: Fax: Kengetal: ISBN: ISSN: Prijs:

De Nederlandse samenleving 2008 In De Nederlandse samenleving 2008 staat het perspectief van de burger centraal. Op vele maatschappelijke terreinen beschrijft het boek de actuele trends of het geeft inzicht in de structuur en biedt zo een samenhangend beeld van onze samenleving op dit moment. Bestellingen E-mail: [email protected] Fax: (045) 570 62 68 Kengetal: A-314 ISBN: 978-90-357-0544-9 ISSN: 1874-9941 Prijs: € 32,50 (exclusief administratieen verzendkosten)

58

[email protected] (045) 570 62 68 B-55 978-90-357-2087-9 1569-8033 € 12,00 (exclusief administratieen verzendkosten)

Bestellingen E-mail: Fax: Kengetal: ISBN: ISSN: Prijs:

[email protected] (045) 570 62 68 F-162 978-90-357-1519-16 1388-9737 € 38,50 (exclusief administratieen verzendkosten)

Jaarrapport 2008 Landelijke Jeugdmonitor Het jaarrapport beschrijft de Nederlandse jeugd van 0 tot 25 jaar aan de hand van de cijfers die op de website www.landelijkejeugdmonitor.nl staan. Dit is een gezamenlijke publicatie van het Programmaministerie voor Jeugd en Gezin en het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Bestellingen E-mail: [email protected] Fax: (045) 570 62 68 Kengetal: G-93 ISBN: 978-357-1243-0 ISSN: 1871-6156 Prijs: € 6,10 (exclusief administratieen verzendkosten)

59