WAU COLOFON. Blad van de studie Klassieke talen Universiteit van Amsterdam jaargang 28 nummer 3 zomer 2013

WAU Blad van de studie Klassieke talen Universiteit van Amsterdam  jaargang 28 nummer 3 zomer 2013

COLOFON Hoofdredacteur Maurits de Leeuw

Redactie

David Omar Cohen Guus Eelink Thomas Hart  Evelien Roels Marko van der Wal 

Vormgeving

Postadres 

Klassiek Seminarium  tav. Redactie Wau Spuistraat 134    1012 VB Amsterdam 

E­mail & internet

[email protected]  student.uva.nl/glt facebook.com/redactiewau

Evelien Roels Marko van der Wal

Met dank aan 

Leerstoelgroepen Grieks en Latijn

1

INHOUD Voorwoord..........................................................................3 Maurits de Leeuw

Nieuws & Mededelingen......................................................4 door Maurits de Leeuw

De Zomerschool Klassieken.................................................6 De Corona...........................................................................7 Maurits de Leeuw

De muziekavond.................................................................9 Maurits Lesmeister

Oedipus in de Stadsschouwburg........................................11 Ivo Wolsing

Goede Geesten...................................................................13 Riemer van der Veen

Eeuwige wijsheid..............................................................15 Leanne Jansen

Oh, to be in england.........................................................19 Rosa van Gool

Bacciballum......................................................................22 Evelien Roels

Muze, Magie en Medicijn..................................................23 Julius Roos

Gesta ducis Macedum.......................................................27 Maurits de Leeuw

Epische Games..................................................................30 Alex Philippa

Van mythos naar logos.....................................................34 vertaald door de redactie

Spookverhalen uit de oudheid..........................................38 vertaald door David Omar Cohen

Epistula ex Orco...............................................................41 Actaeon

Nawoord...........................................................................44 Marko van der Wal

2

VOORWOORD Maurits de Leeuw

M

et het aanbreken van de komkommertijd kijken we in dit nummer van  de Wau nog terug op enkele klassieke gebeurtenissen uit het voorbije  voorjaar.   Twee   toneelstukken   werden   bezocht   en   natuurlijk   vond   ook   de  Laverna­muziekavond weer plaats: voor alle drie zijn wij weer zeer dankbaar  dat   enkele   ooggetuigen   hun   visie   op   deze   culturele   uitspattingen   wilden  geven. Verder zijn we ook zeer verheugd dat Leanne Jansen, bestuurslid van  de   studievereniging   Sophia   Aeterna   uit   Leiden,   een   stuk   heeft   willen  schrijven waarin ze vertelt over deze nieuwe Leidse studievereniging van de  klassieken, die dit voorjaar haar eerste verjaardag vierde. Ook is er weer een   verslag van een classicus in het buitenland: Rosa van Gool beschrijft haar  bevindingen in Durham. Ten slotte werden wij in het begin van de maand  juni   verrast   door   een   verandering   binnen   het   academische   landschap   in  Amsterdam, hetgeen mij ertoe bracht de geëngageerde pen op te nemen. Daarnaast richten we natuurlijk onze blik op en over de zomer. Graag vragen  we aandacht voor de zomerschool, die dit jaar voor de zevende keer plaats zal  vinden. Verder grijp ik de gelegenheid aan om een verandering in de redactie  aan te kondigen: Guus Eelink zal na de zomer geen deel meer uitmaken van  het redactioneel team. Uiteraard zijn wij hem zeer dankbaar voor zijn inbreng  in de  Wau gedurende de afgelopen twee jaar (vanaf september 2011 maakte  hij deel uit van de redactie). Wij zijn verheugd Alex Philippa, inmiddels al geen  onbekende   meer   als   vermaard   gamerecensent   voor   de  Wau,   te   kunnen  presenteren als nieuw redactielid per september 2013. Daar de eeuwige zomer der klassieken per slot van rekening nooit vergaat, is  er ook voor dit nummer weer volop inspiratie geput uit de nalatenschap van de  oude meesters, vermaard en onbeduidend. Vooral onbeduidend: Julius Roos  presenteert zijn masterscriptie over Quintus Serenus, het tweede deel uit de  serie Palaephatus­vertalingen doet de tenen weer krommen en David legt ons  alweer zijn vierde spookvertaling voor, of liever vampiervertaling. Evelien ging  dit maal bij Petronius te rade voor verhelderende visuele toelichting bij een  vaag Latijns woord. En dan hebben we nog een raadselachtige brief ontvangen,  naar het schijnt rechtstreeks uit de Oudheid, hier gepresenteerd in vertaling en  zonder origineel Boeotisch mos op het papier. Hopelijk leest u deze Wau met  plezier, op vakantie tussen de antieke ruïnes, op de mediterrane kusten, in een  Franse wijngaard of gewoon met een biertje op een zomers terras of balkon in  ons eigen Amsterdam. 3

NIEUWS & MEDEDELINGEN door Maurits de Leeuw

❦

Het hoogleraarschap van de leerstoel Latijn aan de UvA, dat sinds het  emeritaat   van   Daan   den   Hengst   in   2004   vacant   was,   zal   vanaf   1  september   2013   weer   ingevuld   worden.   Caroline   Kroon,   momenteel  hoogleraar  aan de VU, zal per september tevens aantreden  als  hoogleraar  Latijn aan de UvA: ze zal (althans voorlopig) ook nog steeds gedeeltelijk aan  de VU verbonden blijven. ❦  5 juli aanstaande zal het klassiek voetbaltoernooi plaatsvinden, dit jaar  gehouden   te   Duivendrecht   bij   de   voetbalvereniging   CTO   ’70.   Alle  geïnteresseerden,   met   of   zonder   voetbalkwaliteiten,   sporters   en  toeschouwers,   zijn   van   harte   welkom   het   toernooi   te   bezoeken,   waar  vertegenwoordigende   teams   van   alle   Nederlandse   universiteiten   waar   de  klassieken   worden   onderwezen   zullen   strijden   om   de   felbegeerde   beker.  Laverna verdedigt de titel, die vorig jaar in Groningen behaald werd. ❦  Deze   zomer   zal   de   Zomerschool   Klassieken   voor   de   zevende   keer  plaatsvinden aan de UvA en de VU. De zomerschool vindt plaats van 19 t/m  24 augustus. Meer informatie is te vinden verderop in dit nummer en op de  website: www.zomerschoolklassieken.nl.  ❦  Hein van Dolen heeft op vrijdag 7 juni de OIKOS Publieksprijs 2013 in  ontvangst genomen. Deze prijs is ingesteld om “personen of instanties te eren  die in bijzondere mate hebben bijgedragen aan verspreiding van kennis over  de klassieke Oudheid onder een groter publiek, door vertalingen of op andere  wijze”.   Hein   van   Dolen   zorgde   voor   deze   verspreiding   van   kennis   onder  andere door zijn vele vertalingen, zijn overzichtswerken over de klassieken  en de reizen naar Griekenland en Italië die hij organiseerde. De redactie van  de Wau feliciteert hem van harte met deze prijs. ❦  Het   Rijksmuseum   van   Oudheden   in   Leiden   heeft   de   afdeling   ‘Nabije  Oosten’ vernieuwd. De afdeling toont “beroemde topstukken en onbekende  verzamelingen, hun geschiedenis en de onmisbare, soms zelfs avontuurlijke  rol   die   Nederlanders   daarbij   speelden”. Daarmee   staat   bij   de   nieuwe  presentatie   de   archeologische   achtergrond   en   de   verwervingsgeschiedenis  van de objecten centraal. 4

❦  Wetenschappers die zich bezighouden met de productie van beton laten  zich   in   hun   streven   naar   duurzaamheid   inspireren   door   Romeins   beton.  Modern beton heeft namelijk na zo’n vijftig jaar zijn beste tijd wel gehad,  terwijl   het   beton   van   het   Pantheon   toch   al   een   kleine   tweeduizend   jaar  meegaat. Met name wanneer het gaat om het gebruik van beton onder water  is het Romeins beton superieur: het boet niet in aan stevigheid onder invloed  van het zoute water.

5

DE ZOMERSCHOOL KLASSIEKEN Een zomers bad in de Klassieken

K

omende zomer is het traditiegetrouw weer zover. Voor de zevende keer  zal de Zomerschool Klassieken door  de VU en de UvA georganiseerd  worden, dit jaar van 19 t/m 24 augustus. Tijdens deze week kun je twee leescolleges Grieks of Latijn volgen, elk in  een   sessie   van   drie   dagen,   en   worden   er   grammatica­   en   syntaxiscolleges  aangeboden die facultatief naast de leescolleges te volgen zijn. De eerste helft  van   de   week   vindt   plaats   in   het   PCH   en   in   de   tweede   helft   worden   de  colleges in het gebouw van de VU gegeven. Voor de studenten staat dit jaar een hoop nieuwe en interessante colleges  op het programma. Om een aantal te noemen: de  Culex  van Vergilius door  Jörn Soerink, Neolatijnse epigrafie in de Oude en Nieuwe Kerk door Verena  Demoed en Herodotus’ relaas van de Slag bij Thermopylae door Kees Thijs.  Nieuw dit jaar (en vooral interessant voor studenten) zijn de zogenaamde  ‘nonstop­leescolleges’, waarbij de hele dag gelezen zal worden met slechts  korte   sanitaire   en   fourageerpauzes.   Piet   Gebrandy   (Claudianus’  De   Raptu   Proserpinae)   en   Christiaan   Caspers   (Aeschylus’  Agamemnon)   zullen   deze  colleges voor hun rekening nemen. Kijk voor het gehele programma (en de  aangeboden scholierencolleges) op de site van de zomerschool. Het blijft natuurlijk wel zomer en het sociale en ontspannende aspect mag  dus   niet   vergeten   worden.   Tussen   de   colleges   door   zullen   koffie,   thee   en  lunch verzorgd worden en aan het eind van de week vindt er op vrijdag en  zaterdag   respectievelijk   een   picknick   en   borrel   plaats  waarbij   er   altijd   de  gelegenheid   is   voor   een   spontaan   volleybaltoernooi.   De   week   zal  ingeluid  worden   met   een   verrassingsactiviteit   en   op   woensdag   zal   er   een   lezing  gehouden   worden   door   UvA­emeritus   en   Oude   Geschiedenis­beroemdheid  Fik Meijer. Deelname aan de zomerschool kost  €75,­ voor studenten en aanmelden   kan tot 1 juli. Check   www.zomerschoolklassieken.nl   voor   uitgebreide   informatie   en   facebook   voor   de   laatste   updates,   of   mail   voor   vragen   naar   [email protected].

6

DE CORONA Commentaar op de aanstelling van de nieuwe hoogleraar Latijn Maurits de Leeuw

Z

o’n  anderhalf  jaar  nadat   met het  aanblijven van  David  Rijser  en Piet  Gerbrandy   de   overwinning   werd   behaald   op   de   bureaucratische  machine van de UvA, worden studenten en docenten van klassieken aan de  UvA   weer   geconfronteerd   met   het   ondoorzichtige   bestuur   van   hun  universiteit.  Na een hoogleraarloze  periode  van bijna  tien jaar, kreeg men  begin juni 2013 te horen dat Caroline Kroon, hoogleraar Latijn aan de VU,  vanaf   september   ook   hoogleraar   Latijn   aan   de   UvA   zou   worden.   Laat   ik  voorop stellen dat ik deze aanstelling allerminst betreur, integendeel, ik juich  het   ten   zeerste   toe   dat   de   UvA   eindelijk   dit   jammerlijke   manco   in   de  leerstoelgroep   Latijn   heeft   opgelost.   De   manier   waarop   deze   aanstelling  echter is verlopen, is ten zeerste laakbaar en laat eens te meer zien hoe het  bestuur van onze universiteit meer gemeen heeft met  een bureaucratische  sovjet   waar   Stalin   nog   een   puntje   aan   zou   kunnen   zuigen,   dan   met   het  democratische instituut dat het pretendeert te zijn. Sinds de roep om democratische inspraak van studenten in de jaren ’60  zou er  glasnost  moeten intreden  aan de universiteiten: studenten moesten  inzage en inspraak krijgen in het bestuur van de universiteit. De invulling van  deze   democratisering   anno   2013   aan   de   Nederlandse   universiteiten   lijkt  echter   alleen   maar   funest   te   zijn   voor   de   welwillende   student.   Op   de  volgende   twee   manieren   wordt   de   term   democratisering   aan   de  universiteiten op schandalige wijze misbruikt ten nadele van het algemeen  belang. Aan   de   ene   kant   hebben   universiteiten   onder   het   mom   van  democratisering   sinds   de   jaren   ’90   steeds   meer   studenten   aangenomen,  omdat  de  PvdA  gelijke  kansen wilde  bieden  aan iedereen  en  de VVD  een  groter   aantal   hogeropgeleiden  toejuichte  als   voordelig   voor   de   economie.  Terwijl   het   aantal   studenten   sinds   de   jaren   ’90   dus   toenam,   soms   zelfs  verdubbelde, kwam er niet meer geld beschikbaar voor het hoger onderwijs.  Het gevolg was dat de universiteiten zich moesten aanpassen aan de grotere  aantallen   studenten:   door   schaalvergroting   boette   het   onderwijs   in   aan  kwaliteit   (gelukkig   lijken   de   klassieken   in   dit   opzicht   relatief   gespaard).  Omdat   iedereen   maar   moet   kunnen   studeren,   maar   wel   graag   binnen   de  daarvoor   vastgestelde   tijd,   schroeven   universiteiten   het   niveau   omlaag   en  7

worden   studenten   als   kant­en­klaar   producten   in   vier   jaar   door   de  universiteit gejaagd. Aan   de   andere   kant   blijkt   met   het   uitblijven   van   enige   vorm   van  communicatie, laat staan inspraak, omtrent het aanstellen van onze nieuwe  hoogleraar, zowel met studenten als met docenten, dat van democratisering  in de vorm van duidelijkheid en inspraak geenszins sprake is. Zelfs op het  moment van schrijven van dit stuk (16­06­2013) zijn de studenten niet per  mail of anderszins centraal geïnformeerd: je moet het toevallig maar van een  docent gehoord hebben. Universiteiten moeten wettelijk allerlei organen als  studentenraden en opleidingscommissies in hun bestuur onderbrengen, want  ze dan ook braaf doen, maar diegenen die de lijnen uitzetten en de baantjes  verdelen   (in   de   volksmond   bekend   als   managers)   hebben   geen   enkel  democratisch   besef.   “Studenten   informeren   over   de   aanstelling   van   een  nieuwe   hoogleraar?   Je   gaat   een   pakje   boter   in   de   fabriek   toch   ook   niet  vertellen dat er een nieuwe chef is?” Laat   ik   nogmaals   benadrukken   dat   ik   zeer   tevreden   ben   met   Caroline  Kroon als nieuwe hoogleraar. Het resultaat van het beleid, ondoorzichtig als  een dampende mestsloot langs de kant van een Hollands weiland, is dit keer   gelukkig in ons voordeel uitgepakt (voor de UvA tenminste; voor de VU is  deze verandering een ander verhaal). Hoe dit resultaat echter tot stand is  gekomen, is onbekend: juist dat is het schandalige, ik weet niet eens tot wie  ik   mij   richten   moet.   Ik   doe   dus   een   oproep   aan   de   lezer:   bent   u  verantwoordelijk   voor   of   betrokken   bij   het   aanstellen   van   een   nieuwe  hoogleraar?   Dan   dank   ik   u   hartelijk   voor   dit   goede   staaltje   beleid.   De  democratische moderne universiteit heeft zich met uw functioneren weer van  haar beste kant laten zien.

8

DE MUZIEKAVOND Maurits Lesmeister

M

uziek is net als de Oudheid: je had erbij moeten zijn. Toch neem ik nu  maar de (metaforische, maar goed, het zal even duren voordat een  computertoetsenbord   een   zelfde   esthetische   evaluatie   ten   deel   valt   als   de  pen, dus vooralsnog neem ik de) pen op om een poging te wagen recht te   doen   aan   een   van   Laverna’s   mooiste   tradities.   Een   bescheiden  lieu   de   memoire voor wie er inderdaad bij was, een ver­ en aanmaning voor de rest.  Want natuurlijk was het de moeite waard. Wie de Overtoom langsloopt, zal niet onmiddellijk vermoeden dat een niet  vreselijk   opvallende   gevel   een   zaaltje   herbergt   dat   het   iconografisch  programma van de Grote Zaal reflecteert, plaats biedt aan enige tientallen  enthousiastelingen   en   waar   op   de   bewuste   avond   tegen   half   acht   driftig  gewerkt werd om de laatste muzikale en gastronomische puntjes op de i te  zetten.   David   (over   wie   straks,   uiteraard,   meer)   mompelde   in   stille  concentratie de Latijnse zinnen nog voor zich uit die de aankondiging van  een van de acts uit de eerste helft luister bij moesten zetten, de klank van het  servies kleurde de generale repetities bij, en langzaam maar zeker maakte  een   gespannen   afwachting   zich   meester   van   het   gebouw,   voor   het  programma dat vanwege overweldigend enthousiasme van de kant van de  uitvoerenden een half uur vervroegd was.  Quid   dicam?   Een   lineaire   opsomming   van   de   optredens   is   saai,  nietszeggend en bovendien ook te raadplegen op het programma, dat toch  minstens in de Laverna­archieven  te raadplegen moet  zijn. Laat ik er niet  volledig   aan   voorbij   gaan.   Want   ja,   er   was   muziek,   natuurlijk.   Zullen   we  zeggen   dat   “de   vleugel   donderde”,   “stemmen   op   ongeëvenaarde   wijze  afwisselden tussen fluisterzacht, intens bewogen en wolfachtig huilend”, “de  getokkelde   harpsnaren   en   de   subtiele   middenstemmen   van   de   viola   da  gamba   een   fraai   contrast   vormden   met   het   volle   altvioolgeluid   in   de  gloedvolle   Beethoven”?   Mag   het   overwegend   18 e­eeuwse   karakter   van   de  tweede   helft   onvermeld   blijven?   De   “onverminderde   zeggingskracht   van  Mozart en Paul Simon”? Of kunnen we beter zeggen dat “het allemaal niet  uitmaakt”, dat “we toch gewoon een leuke avond gehad hebben”? Of dat de  docenten,   ondanks   de   zeer   gewaardeerde   aanwezigheid   van   Mathieu,   het  terecht jammer vonden dat ze allemaal iets anders te doen hadden? Quid dicam de Davide? Want als we dan een middelpunt van deze avond  moeten   kiezen,   dan   de   presentator.   Natuurlijk   hadden   we   hem   graag   het  9

koper   aan   de   mond   zien   zetten,   maar   nu   dat   niet   zo   heeft   mogen   zijn,  kunnen we hem alsnog wel dankbaar zijn dat de jongeman, die samen met  Anna   Duijsings   en   Gijs   Raeven   de   organisatie   op   zich   had   genomen,   zo  eigenzinnig als we van hem gewend zijn (wie zou een andere David willen?),  ons   eloquent   door   de   avond   heen   heeft   weten   te   loodsen.   Als   de  muziekavond de reus is, is David David. Komt mooi uit. Het   eten,   vraagt   u?   Ha!   Wie   maakt   zich   daar   nu   druk   om   als   dat   in  vertrouwde handen is als die van Aniek, Marjolein en Louise? Wie zou iets te  klagen   kunnen   hebben   als   trefzekere   organisatie   zorgt   voor   koffie   en  een  warm welkom als dat nodig is? En wie zou over de afwikkeling ook maar de  geringste   aanmerking   durven   maken   als   hij   bedenkt   dat   er   in   het  nabijgelegen café Gollem gekozen kan worden uit tweehonderd bieren?

10

OEDIPUS IN DE STADSSCHOUWBURG Ivo Wolsing

D

e   mythe   van   Oedipus   is   een   geliefd   thema   voor   theatermakers,  schrijvers en filosofen sinds de klassieke Oudheid. Hoe vaak dit verhaal  ook   is   uitgebeeld   door   de   eeuwen   heen,   Sophokles’   versie   blijft   mijn  persoonlijke favoriet. Het kon dan ook geen kwaad, dacht ik, om samen met  Laverna naar een moderne adaptatie van dit stuk in de Stadsschouwburg te  gaan. Hoewel  moderne  bewerkingen   van   klassieke   stukken  niet  altijd   kant  of  wal raken, had ik hierbij wel een goed voorgevoel. Dit wordt helaas al snel  teniet   gedaan   door   een   paar   niet­identificeerbare   figuren   (waren   het  demonen?)   die   het   verhaal,   dat   overigens   op   zichzelf   best   prima   was  geacteerd,   met   semifilosofisch   gebral   aan   elkaar   proberen   te   praten.  Gelukkig neemt het verhaal zelf de overhand, en kan ik de eerdergenoemde  figuren wel hebben. Het acteerwerk is goed en ook de muzikale intermezzi  verdienen een compliment. Oedipus wordt neergezet als een blinde despoot  met   een   klein   hartje   en   via   flashbacks   krijgen   we   steeds   meer   over   zijn  verhaal   te   weten.   Door   middel   van   licht   en   geluid   weet   het   gezelschap  telkens   weer   een   passende   sfeer   neer   te   zetten.   Helaas   komen,   telkens  wanneer   je   in   vervoering   dreigt   te   raken,   de   niet­identificeerbare   figuren  weer aanzetten, waardoor je compleet uit het verhaal wordt gehaald. Toch  verdienen   ook   zij   een   compliment,   al   is   het   maar   voor   een   geslaagd  gedachte­experiment   dat   vlak   voor   de   pauze   met   ons   toehoorders   wordt  uitgehaald.  Zou er dan na de pauze echt diepgang in het stuk komen? Helaas, na de   pauze   verwatert   Oedipus,   die   ondertussen   ouder   is   geworden,   in   een  gewauwel waar je U tegen zegt. ‘Diepzinnige’ teksten die achteloos naar ons  toehoorders worden gesmeten. Stiekem benijd ik de enkeling die in de pauze  al naar huis is gegaan, want dit is echt niet om aan te horen. Gelukkig is er   nog  ruimte   voor  een   beetje   afwisseling,   waarin  Antigone   en  Kreon   ruziën  over   het   lijk   van   Polyneikes,   waardoor   ik   niet   in   slaap   val,   maar   het  gewauwel van Oedipus neemt de overhand, en dit komt het stuk niet ten  goede. Inderdaad, waar het eerste deel nog redelijk goed was, is het tweede  deel echter compleet overbodig. Het stuk was beter af geweest zonder. Ondanks alles is het acteerwerk prima en bij vlagen word je meegevoerd in   het verhaal. Ook de muzikale begeleiding is erg goed en veelzijdig, al had het  van mij iets minder zweverig gemogen. Het stuk doet echter onvoldoende  11

recht aan het stuk zoals we dat kennen van Sophokles, en dat is jammer. Het  was niet slecht, maar had zo veel beter gekund.

Hoofdredactioneel commentaar De enkeling die in de pauze naar huis was gegaan, maakt zich bekend. Vooral  het   “geslaagd[e]   gedachte­experiment   dat   vlak   voor   de   pauze   met   ons  toehoorders   wordt   uitgehaald”   zou   een   verkrachting   vormen   van   ieder  theaterstuk. Tijdens dit experiment belandde het publiek op de divan bij de   psychiater, waarbij een soort medium op het toneel eens fijntjes expliciet alle  emoties ging oproepen die de tekst van Sophokles op zichzelf al twee en een  half  millennium  zonder   enige   moeite   bij   het   publiek   op   heeft   weten   te  roepen. “Sluit u uw ogen eens. Het hoeft niet, maar ik zou het fijn vinden.”  Daar   gaan   we:   ons   huis   fikt   af,   alles,   bezit,   vrienden   en   familie   zijn  verdwenen.   “Nou,   nu   voelen   we   niks   meer,   he?”   Als   je   kennelijk   als  toneelgezelschap niet meer in staat bent onuitgesproken te laten wat je stuk  bij je publiek op zou moeten roepen, dan moet je je sterk af gaan vragen  waar je mee bezig bent. Classici, houdt dus niet alleen stug vast aan de erbarmelijke heropvoering  van   onze   geliefde   tragedies!   Een   week   later   zat   ik   bij   een   meesterlijke  opvoering van Waiting for Godot in dezelfde Stadsschouwburg. Ik heb liever  een goed modern toneelstuk – ieder goed stuk reageert bovendien op een  bepaalde manier op de klassieken – dan een waardeloze klassieke tragedie.

12

GOEDE GEESTEN Riemer van der Veen

N

a   het   uiterst   merkwaardige   Oedipustoneelstuk   dat   Laverna   in   de  Stadsschouwburg had gezien, had het Lavernabestuur enige schroom  om naar het toneelstuk de  Eumeniden  te gaan in theater de Cameleon. In  ‘Oedipus’ verscheen koning Oedipus in onderbroek op toneel, werd een dode  rat   verhangen   en   putte   Jack   Wouterse   als   Oedipus   in   Colonus   uit   zijn  ‘onmetelijke’   kennis   om   ons   anderhalf   uur   te   trakteren   op   filosofische  wijsheden.   Na   dit   debacle   waren   de   classici   angstig   om   naar  amateurtoneelspelers   te   gaan   die   een   bewerking   ‘met   veel   dans’   van   de  Eumeniden  gingen   opvoeren   dat   ook   nog   in   het   Engels   was.   Omdat   de  kaartjes vrij goedkoop waren en de voorzitter wel eens wilde weten of het   nog slechter kon, zette hij de activiteit op de agenda. En er ging zowaar een  handjevol classici mee dat zich goed vermaakt heeft. Het stuk heette eigenlijk  Furies  met als ondertitel  Aura’s been a bad bad   girl. Een groep klassieke promovendi aan de universiteit van Heidelberg had  zelf een bewerking gemaakt van Aeschylus’  Eumeniden.  In dit stuk werd de  klassieke   mythe   in   een   nieuw   jasje   gestoken   zonder   daarbij   haar   antieke  veren te verliezen. Zo was er nog steeds sprake van een proces op het einde  en kreeg het publiek mythologische verhalen voorgeschoteld, zodat iedereen  wist   waar   dit   stuk   precies   over   ging   en   wat   de   achtergrond   was.   De  hoofdpersoon, Aura, gespeeld door Annemieke Drummen, VU­alumna en nu  promovenda   in   Heidelberg,   had   in   feite   de   rol   van   Orestes.   Zij   had   haar  moeder   gedood   met   een   vloek   (!),   omdat   die   moeder   haar   vader   met  eenzelfde soort vloek had gedood. Hiervoor werd zij door de Furiën achterna  gezeten.   Telkens   veranderde   een   familielid   van   Aura   (die   overigens   heel  toepasselijk de achternaam Atreide had) in een Furie om haar duidelijk te  maken dat ze nog maar even te leven had.  De regisseur had gelukkig veel klassieke elementen bewaard. Zo werd in  de   tussenliggende   ‘stasima’   niet   geacteerd,   maar   gedanst,   zoals   het   een  choros  betaamt. De dans was van erg hoge kwaliteit en het bleek ook later  dat de actrices bijna allemaal een dansopleiding hadden genoten, wat zeker  ook te zien was. De soms verbluffende danspassen droegen alleszins bij aan  de unheimische sfeer die de actrices knap wisten te creëren. Hier droegen  overigens ook de kostuums aan bij, die uiterst professioneel bijeen gezocht  waren.   De   Furiën   waren   gehuld   in   een   gothic­oufit   en   droegen   zeer  angstwekkende make­up. Maar ook de Parcen kwamen op in kostuums die  13

niet zouden misstaan bij een professioneel toneelgezelschap. Toen deze drie  vrouwen al dansend een draad begonnen door te knippen, wisten de classici  al dat er problemen zouden komen, terwijl de leken hier waarschijnlijk een  postmoderne   dansopvoering   dachten   te  zien.   Eigenlijk   alleen   aan  het   spel  was te zien dat de actrices geen professionals waren: ze reageerden niet of  nauwelijks op elkaar. Sowieso zat het hele stuk vol met klassieke grapjes en verwijzingen. Zo  beklaagde   Cassandra   zich   telkens   over   Apollo,   omdat   die   haar   haar  geloofwaardigheid had ontnomen. Elke keer als het over Apollo ging, riep zij:  “Fucking  Apollo!” Zodoende leidde  Athena het proces op  het eind en niet  Apollo, zoals het bij Aeschylus ook gaat.   Ook Aura kende haar klassieken.  Toen zij een grap moest vertellen, was het enige wat ze wist te vertellen:  “brekekekex koax koax!” “Classicist humor,” verklaarde ze zichzelf.  Dit stuk was dus zeker de moeite waard en het spoelde geheel en al de  vieze smaak weg die het Oedipustoneelstuk had achtergelaten.

14

EEUWIGE WIJSHEID Voor de Leidse studenten Leanne Jansen

E

en   sprankelend   muzikaal   Open   Podium,   een   zonnige  eindejaarsbarbecue,   een   knusse   Kerstborrel,   een   zoektocht   naar   de  Brittenburg   bij   Katwijk   aan   Zee,   een   filmavond   met   mighty   Aphrodite,  stijldanslessen, een debatmiddag over de waarde van de Klassieken (over het  “nut” kunnen we maar beter niet meer spreken), een excursie naar het Trier  van keizer Constantijn – zomaar een greep uit het grote aantal activiteiten  dat Sophia Aeterna dit jaar heeft georganiseerd. Sophia Aeterna, een nieuwe  naam in Leiden, een nieuwe studievereniging, die pas sinds maart vorig jaar  bestaat.   Niet   alleen   jullie   Laverniones   moeten   even   omschakelen,   ook   de  Leidse  classici  hebben  aan  het concept moeten  wennen: verwarring  alom!  Daarom in deze Wau het hele verhaal: wie zijn wij, wat doen we en waarom   is Sophia in de eerste plaats in het leven geroepen?

Van links naar rechts: Rosanne (assessor extern), Guus (quaestor), Bas (praeses), Tes   (assessor intern) en Leanne (abactis; vice­praeses).

Het   begon   allemaal   met   een   studiereis   en   met   een   toevalligheid   van  omstandigheden.   Vorig   voorjaar   hadden   Rosanne   Boermans   en  ondergetekende het plan opgevat  om een excursie te organiseren voor de   opleiding,   maar   al   organiserende   kwamen   wij   erachter   dat   dit   ontzettend  onhandig is buiten een studieverenigingsverband om.  Τυχή wilde echter dat  Tes Mijnders, Guus van Loon en Bas Clercx al ideeën hadden ontwikkeld om  15

een   studievereniging   op   te   richten,   maar   deze   nooit   ten   uitvoer   hadden  gebracht. Onze krachten bundelen is één van de beste beslissingen geweest  die ooit binnen de opleiding zijn genomen, zeg ik niet zonder trots! 1 Jullie moeten namelijk begrijpen dat het  Collegium Classicum cui nomen   M.F.,   het   Leidse   vakdispuut   dat   dit   jaar   100   jaar   bestaat,   andere  doelstellingen   heeft   dan   je   normaliter   van   een   studievereniging   zou  verwachten.   M.F.   is   kleinschalig   en  traditioneel,  en  bestaat   uit   een  hechte  groep classici die, hoewel zeer actief, een relatief klein percentage van de  studie   klassieke   talen   vormt.   M.F.   richt   zich   dan   ook   niet   op   de   gehele  opleiding   en   organiseert   in   principe   geen   activiteiten   die   openstaan   voor  niet­leden (een uitzondering op de regel zijn bijvoorbeeld activiteiten die te  maken   hebben   met   het   lustrum   van   dit   jaar).   De   activiteiten   die   M.F.  organiseert,   bestaan   in   het   algemeen   uit   maandelijkse   vergaderingen   en  regelmatige   koffietafels   of   borrels   voor   leden.   Het   M.F.­lidmaatschap   staat  geheel   in   het   teken   van   de   Klassieken,   door   de   lezingen   die   worden  gehouden, museumuitjes of filmavonden, maar de nadruk ligt vooral op het  saamhorigheidsgevoel dat je als M.F.’er binnen een kleine groep ervaart.   Sophia Aeterna heeft een ander perspectief. Sophia is gericht op de gehele  opleiding   in   al   haar   breedte   en   bedoeld   om   een   platform   te   bieden   voor  studenten   uit   alle   jaarlagen.   Eigenlijk   zou   je   het   grootste   verschil   tussen  Sophia en M.F. met de tegenstelling breedte versus diepte kunnen definiëren.  Binnen   de   opleiding   misten   we   eigenlijk   een   vast   orgaan   dat   alle   vaste  jaarlijkse opleidingsactiviteiten organiseert. Elk jaar werden er onder andere  een   gala,   een   Kerstborrel   en   een   barbecue   georganiseerd,   maar   het   was  telkens   weer   de   vraag   wie   die   taak   op   zich   zou   nemen.   Het   zou   zoveel  gemakkelijker zijn als er een klein groepje classici zou zijn die dit centraal  regelde, dachten wij. En de organisatie heeft nog nooit zo soepel gelopen als  het afgelopen jaar, met de barbecue in juni 2012 als kick off! En diepgang  hebben we toch ook: dit jaar is gebleken dat de eerstejaars Sophia als een fijn  opvangnet ervaren, als een medium waardoor ze zich direct bij de opleiding  thuisvoelen.   Dit   komt   mede   door   het   eerstejaarsweekend,   dat   we   na   de  “testversie”   in   september   2012   gelijk   tot   een   vast   onderdeel   van   het  jaarprogramma hebben gebombardeerd, zo’n groot en gezellig succes als dit  was.  Natuurlijk doet het huidige bestuur niet alles in haar eentje: er zijn vele  commissies   samengesteld   uit   een   flinke   groep   enthousiaste   jongere­   en  ouderejaars die zich in verschillende formaties dit jaar gestort hebben op een  bepaald aantal activiteiten. Zo is er een Open­Podiumcommissie geweest, is  1

In december heeft Rosanne, onze assessor extern, ons verlaten in verband met haar  Master. 16

er   een   Kleine­activiteitencommissie,   een   Feestcommissie,   een  Toneelcommissie,   een   Barbecuecommissie,   een   Reiscommissie   en   zelfs   een  Studiecarrièrecommissie, die de geslaagde debatmiddag “Over het Nut van  de Klassieken” in april heeft georganiseerd. 2  Juist door de enorme hulp van  onze leden kunnen wij binnen de opleiding nu nog meer doen dan voorheen.  Sophia heeft dus ook het aanbod vergroot van de activiteiten waarop leden  elkaar kunnen ontmoeten, inhoudelijk met de klassieke talen bezig kunnen  zijn   en   bovendien   een   verdiende   ontspanning   van   het   studeren   kunnen  opzoeken.  Daarnaast   heeft   Sophia   zich   meer   taken   op   de   schouders   genomen:  belangrijk voor ons is ook het contact leggen en onderhouden met de andere   studieverenigingen, de ondersteuning bij het werven voor en promoten van  de   opleiding   GLTC   in   Leiden 3  en   de   samenwerking   verhogen   tussen   de  (master)   Classics   en   de   studies   van   de   Ancient   Civilisations   –   in   Leiden  vormen  deze  nu  immers  één  opleiding  (Classics   and  Ancient   Civilisations,  ofwel   CAC…   Ja,   wij   kunnen   ook   niet   ophouden   met   hier   grapjes   over   te  maken.). Wat betreft het eerste: wij zijn zo ontzettend blij dat we inmiddels   zoveel verschillende classici uit Nederland hebben leren kennen, alle gezellig  en spontane Nijmegenaren, Groningers en vooral Amsterdammers! Het is erg  leuk om te zien hoe het er in andere steden aan toe gaat en nog leuker om te  merken dat jullie het ook leuk vinden om bij ons een kijkje te nemen. Wij   hebben   mooie   herinneringen   aan   de   feesten   waar   onder   andere   jullie  algemeen lid ons tot in de kleine uurtjes heeft vergezeld… Toevallig weet ik   dat er op dit moment een heleboel plannen zijn om dit contact volgend jaar  op   andere   en   nieuwe   (!)   manieren   te   verbeteren   en   om   de   verschillende  steden bij elkaar te brengen; dit jaar is in elk geval voor Leiden een prachtige  opstap geweest.4 Sophia   heeft   haast   direct   vanaf   de   openingsborrel   in   mei   vorig   jaar  ongeveer negentig leden bijeen gebracht. Het grootste deel van de studenten  en het merendeel van de docenten is lid. Het is dus zeker niet nodig om te  denken dat Sophia en M.F. botsen; de meeste M.F.’ers zijn lid van Sophia, een  heel aantal Sophiaantjes is lid van M.F.. Sophia regelt immers bijna alles wat  opleidingsbreed   wordt   georganiseerd   en   stelt   zichzelf   ten   doel   om   zoveel  mogelijk studenten en docenten bij elkaar te brengen; binnen de opleiding en  met enige regelmaat ook daarbuiten. Bovendien is er sinds Sophia eindelijk  2 3 4

Wij zijn erg blij met het feit dat wij onder anderen Rens Bod en Arjen van Veelen aan  de debattafel hebben gekregen.  Op dit moment zijn wij bezig met het maken van een promotiefilmpje. Vanwege die opstap houdt het huidige bestuur er in september dan ook na anderhalf  jaar mee op: we zijn heel blij dat wij een nieuw en jong bestuur hebben gevonden. Wij  waren namelijk allemaal oudjes in de masterfase van onze studies. 17

boekenkorting voor de leden, een hele luxe voor ons die dat nooit gewend   waren. Dit   studiejaar   staan   ons   nog   een   uitje   naar   de   Lakenhal,   de  eindejaarsbarbecue en een studiereis naar Berlijn te wachten. En wij zijn er  als gedreven supporters van M.F. ook bij op het voetbaltoernooi in juli! Je  moet Sophia eigenlijk gewoon vergelijken met Laverna – alleen hebben jullie  betere uitgaansgelegenheden tot je beschikking dan wij… Als je behoefte hebt aan meer informatie of foto’s wilt bekijken, kun je eens  onze website bezoeken: www.sophia­aeternaleiden.nl. Bovendien hebben wij  een emailadres waarop je ons altijd kunt bereiken voor al je goede ideeën en  vragen,   [email protected].   Nu   jullie   een   deeltje   van   de  eeuwige wijsheid van  Sophia hebben meegekregen, hoeven jullie je in  elk  geval   nooit   meer   af   te   vragen   wie   of   wat   wij   zijn.   Hopelijk   zien   wij   ook  volgend jaar weer vele Laverniones op activiteiten ofwel in Amsterdam, ofwel  in Leiden!

18

OH, TO BE IN ENGLAND Rosa van Gool

H

et   afgelopen   jaar   heb   ik   doorgebracht   in   Durham,   een   kleine  universiteitsstad   in   Noord­Engeland,   ongeveer   twintig   kilometer   ten  zuiden van  Newcastle.  Het  noordoosten  van  Engeland  is  van oudsher  een  mijnwerkersgebied   en   behoorlijk   arm   vergeleken   met   het   zuiden   van   het  land:   Durham   daarentegen   wordt   grotendeels   bevolkt   door   studenten   en  docenten uit het zuiden, en de universiteit profileert zichzelf graag als de  beste   universiteit   van   Engeland   na   Oxbridge.   Deze   claim   is   absoluut   niet  onomstreden,   maar   het   klopt   in   elk   geval   dat   Durham   een   soortgelijke  elitaire reputatie heeft en ­ wellicht daardoor ­ een grote aantrekkingskracht  op   studenten   uit   het   zuiden   van   het   land.   Hierdoor   heeft   de   stad   twee  gezichten: dat van de lokale bevolking, ook wel  Geordies  genoemd, en dat  van de studenten. Ik woon in een straat die overwegend bevolkt wordt door  Geordies. Schuin tegenover mijn huis is de supermarkt Iceland, die alleen  maar diepvriesproducten verkoopt, en iets verderop is een pub die een kennis  eens omschreef als “Geordieland”: als je je daar vertoont als student, wordt je  zeker in elkaar geslagen, althans, zo gaat het gerucht. Zelf heb ik vooral de  vriendelijkheid van de lokale bevolking ervaren: in winkels spreekt iedereen  je aan met love, dear of het hier zeer geliefde koosnaampje pet, en zelfs als ik  de   helft   niet   verstond   bleven   de   mensen   onverminderd   geduldig   –  waarschijnlijk zijn ze het gewend, want veel Engelsen uit het zuiden kunnen  het accent ook niet verstaan. Maar,   hoe   interessant   de   socioculturele   problematiek   van   de   Engelse  maatschappij   ook   is,   ik   kwam   vooral   naar   Durham   om   de   klassieken   te  bestuderen. De afdeling Classics is vrij groot en erg internationaal, waarbij  moet   worden   aangetekend   dat   Oude   Geschiedenis   ook   onder   klassieken  wordt geschaard. Een enkeling zegt dus “Classics”   te studeren zonder een  letter   Latijn   of   Grieks   te   kunnen   lezen,   maar   de   meeste   mensen   doen  minstens   één   van   beiden   talen.   Volgens   mij   is   dit   meteen   het   meest  fundamentele   verschil   tussen   de   Anglosaksische   en   de   “continentale”  benadering  van  de  klassieken.  Want  waar   werken  met   vertalingen  aan   de  UvA tot een minimum wordt beperkt, vormt dit in Durham het grootste deel  van het vakkenaanbod. Het logische gevolg is dat het niveau in het vertalen –  in de Bachelor – over het algemeen iets lager ligt. Toch heeft het gebrek aan   continentale  gründlichkeit  ook   een   positieve   keerzijde:   het   ontbreken   van  taalkundige   vakken   schept   een   heleboel   ruimte   binnen   de   studie.   Engelse  19

studenten worden bijvoorbeeld vanaf het begin van hun studie gedwongen  veel secundaire literatuur te lezen, essays te schrijven en een eigen mening te  vormen   over   de   –   al   dan   niet   in   vertaling   –   gelezen   teksten.   Hoewel ik dus niet het idee heb dat ik mijn Latijn en Grieks sterk verbeterd  heb dit jaar, heb ik zeker beter academisch Engels leren schrijven. Bovendien  heb   ik   ­  niet   geheel   onbelangrijk   ­  door   naar   het   Engels   te   vertalen   mijn   vocabulaire   uitgebreid   met   enkele   uitermate   nuttige   woorden   zoals  heifer,  silver fir en swivel.5 Durham is gebouwd rondom de kathedraal, die verscheidene keren verkozen  is tot “Britain’s most favourite building”. Eigenlijk kan  ik daar weinig aan  toevoegen:  je  moet  dit   gebouw  zelf   zien,   als  je  ook  maar  enigszins  in   de   buurt bent. Niet alleen van buiten is het prachtig en – samen met het kasteel  – bepalend  voor de “skyline” van Durham, gelegen op  een  heuvel aan  de  rivier; ook binnen is de sfeer bijzonder. Het oude klooster vormde het decor  voor  enkele  scènes uit  Harry  Potter  (naar  verluidt  voor  sommige  Erasmus  studenten dé reden om naar Durham te komen) en de oude bibliotheek is  nog   steeds   in   gebruik   als   studieplek.   Bovendien   is   de   kathedraal   er   voor  iedereen, “of all faiths or none”. Er heerst absoluut geen bekeringsdrang en  buiten   de   kerkdiensten   om   vinden   er   concerten,   lezingen   en   zelfs  toneelstukken   plaats,   net   als   de   inwijding   en   diploma­uitreiking   van   de  studenten. Zowel de kathedraal als het kasteel, beiden UNESCO werelderfgoed, zijn  dus sterk verweven met de universiteit: het kasteel functioneert zelfs als één  van   de   zestien  colleges  van   de   universiteit.   Een  college  is   een   sociale  gemeenschap, waar mensen van allerlei verschillende studies in hun eerste  jaar samen wonen en waar veel feesten, diners, sportactiviteiten, etc. worden  georganiseerd voor alle leden van het college. Iedere student maakt deel uit  van een college en kan dus deelnemen aan de activiteiten die georganiseerd  worden,   maar  Erasmus  studenten  hadden  dit   jaar  niet  de  mogelijkheid   in  college te wonen: aan de ene kant jammer, omdat dit het contact met de  Engelse studenten lastiger maakte, maar aan de andere kant geeft het leven  in een gedeeld huis  in de stad een stuk meer vrijheid en was het – in mijn  geval ­ veel centraler gelegen dan mijn college. Eén van de belangrijkste activiteiten van de colleges zijn de zogenaamde  formal dinners, kortweg formal genoemd. Iedereen kleedt zich mooi aan – in  sommige   traditionele   colleges   zijn  gowns  (een   soort   zwarte   Harry   Potter  capes)  zelfs   verplicht   –  en  vervolgens  wordt   er  gezamenlijk   in   een  mooie  5

De woorden betekenen respectievelijk vaars, zilverspar en zwenkstang. Mijn  complimenten aan de lezer die deze woorden al kende. 20

grote   zaal   gegeten   en   vooral   heel   erg   veel   gedronken.   Natuurlijk,   overal  heerst een drankcultuur onder studenten, maar ik durf gerust te zeggen dat  die   nergens   zo   sterk   is   als   in   Engeland.   Niet   alleen   onder   studenten  overigens: in mijn eerste weken in Durham had ik nog geen internet, dus  ging ik  regelmatig  naar  de  pub  schuin  onder  mijn huis.   Dagelijks,  zonder  uitzondering, zaten daar om negen uur ’s ochtends al mannetjes achter hun  pint.   Deze   mensen   bestaan   ongetwijfeld   in   elk   land,   maar   waarschijnlijk  nergens zo openlijk als hier. Het alcoholgebruik doordrenkt alle klassen van  de Engelse maatschappij: van student tot Geordie, al drinken ze beiden in  hun eigen pub.  Over een paar dagen ga ik terug naar Nederland. Terugkijkend op mijn tijd  in Engeland kan ik niet anders dan het cliché advies, dat ik zelf zo vaak heb  ontvangen, herhalen: ga naar het buitenland tijdens je studie, als je kunt en  (zelfs maar een beetje) wilt. Natuurlijk is het niet altijd makkelijk of alleen  maar leuk ­ enige mate van heimwee zal bijna iedere uitwisselingsstudent  wel   bekend   zijn;   mij   in   elk   geval   wel.   Toch   had   ik   alle   mooie   plekken,  interessante colleges, aardige mensen en leuke gebeurtenissen nooit willen  missen. Nog een paar dagen kan ik genieten van het (min of meer) zomerse  Engeland,   dat   Robert   Browning   zo   mooi   beschrijft   in   zijn   gedicht  Home   thoughts from Abroad: Oh, to be in England Now that April 's there, And whoever wakes in England Sees, some morning, unaware, That the lowest boughs and the brushwood sheaf Round the elm­tree bole are in tiny leaf, While the chaffinch sings on the orchard bough In England—now!6

6

Dit is alleen de eerste strofe, ook de rest van het gedicht is het lezen waard.  21

BACCIBALLUM Evelien Roels

22

MUZE, MAGIE EN MEDICIJN Quinti Sereni Liber Medicinalis Julius Roos

T

oen   ik   in   september   vorig   jaar   met   Piet   Gerbrandy   sprak   over   een  scriptieonderwerp,   attendeerde   hij   mij   op   het   leerdicht   over  geneeswijzen   van   Quintus   Serenus,   bijgenaamd   Sammonicus,   een   bijna  vergeten dichter, die tussen 200 en 400 A.D. leefde. Piet’s faible voor literaire  randfiguren   en   bizarre   teksten   kennend,   wist   ik   dat   dit   wel   eens   een  avontuurlijk project zou kunnen worden. En, inderdaad, dat werd het, want  na alle 1107 hexameters te hebben vertaald had ik wel een idee waarover hij  schreef, maar nog geen idee over een scriptie. Dat kwam pas toen ik mij in de  figuur van de auteur zelf en in de schaarse secundaire literatuur over hem  verdiepte   en   ik   al   snel   besefte   dat   een   gerichte   vraagstelling   hier   niet   in   aanmerking   kwam:   het   heeft   weinig   zin   een   geleerde   verhandeling   te  schrijven over een toegespitste vraag als je niet eens weet over wie je het  hebt. De opzet werd noodgedwongen veel breder en een beperkte selectie  van problemen die mij bezighielden, volgt hier.

Wie was Quintus Serenus?

  Zelf zegt hij hier niets over in zijn leerdicht. Om te beginnen zijn de naam   Sammonicus,   waaronder   hij   onder   andere   bij   Conte   te   vinden   is,   en   de  periode waarin hij leefde en werkte controversieel: de naam stamt uit een  laat manuscript uit de 15e eeuw en is waarschijnlijk door een ijverige monnik  toegevoegd op grond van verwarring met Serenus Sammonicus, een in zijn  tijd   bekend   auteur,   wiens   geschriften   niet   zijn   overgeleverd   en   die   door  Caracalla vermoord is in 212 A.D. wegens sympathie voor diens broer Geta.  Omdat   in   de  Historia   Augusta  (van   historisch   zeer   dubieuze  betrouwbaarheid)   vermeld   wordt   dat   Caracalla   amuletdragers   ter   dood  veroordeelde en de auteur Quintus Serenus vele amuletten aanbeveelt, heeft  deze   monnik   blijkbaar   een   en   ander   kortgesloten   en   geconcludeerd   dat  Serenus Sammonicus en  Quintus Serenus een en dezelfde persoon waren.  Het gekke is dat deze hybride vervolgens door alle latere geleerden (vooral  19e eeuwse Duitse filologen) is overgenomen en dat hij geplaatst wordt rond  200 A.D., in weerwil van sterke argumenten die dit weerleggen. Zo heb ik  dertien   woorden   gevonden   die   niet   in   klassiek   Latijn   en   niet   in   de   OLD  voorkomen. Grammaticaal is het gebruik van het voorzetsel de in plaats van  23

a of ex een aanwijzing voor laat­Latijn evenals het gebruik van het reflexieve  pronomen suus in plaats van het anaforische pronomen is. Een sterk argument is de prosodie: zijn hexameters lopen soepel en zijn  makkelijk te scanderen voor ons, maar dat komt doordat wij net als Serenus  niet van nature een gevoel hebben voor de kwantiteit van de lettergrepen. Zo  hebben bijna alle imperatieven met de uitgang –to een korte ­o in plaats van  een lange, bijvoorbeeld in 6,76: stercoris ex porco cinerem confundito lymphis   (men moet de as van varkensmest met water samen mengen). Dit ontbreken  van natuurlijk gevoel voor kwantiteit plaatst hem eerder aan het einde van  de 4e eeuw dan in het begin van de 3e eeuw. Er is nog een obstakel voor een juiste benadering van de periode waarin hij  actief was, en dat heeft te maken met het werk van Marcellus Empiricus, die  rond 400 een lijvig proza schreef met recepten voor allerlei aandoeningen,  die vaak overeenkomen met de voorschriften van Serenus. Het prettige van  Marcellus is dat hij in de tijd te plaatsen is, namelijk eind 4 e  eeuw. Beide  auteurs   richtten   zich   tot   een   publiek   van   gegoede   landeigenaren   in   de  provincia,   die   verantwoordelijk   waren   voor   het   wel   en   wee   van   de   hele  familia,   inclusief  slaven  en  vee,   en  die  geen  toegang   hadden  tot  de  meer  verfijnde   geneeskunde   die   de   Grieken   in   Rome   uitoefenden   voor   de   elite.  Beiden ontleenden hun voorschriften  voor een belangrijk deel  aan Plinius’  Historia Naturalis, die op zijn beurt teruggreep op Cato, Varro en Scribonius,  echte stoere Romeinen die wantrouwen koesterden tegen de Griekse artsen.  Hun   geneeskunde   berust   op   overlevering   door   de   eeuwen   heen   en   hun  voorschriften zijn in onze ogen bizar en vaak weerzinwekkend. Welnu, geleerden in de vorige eeuw gaan er met stelligheid van uit dat  Marcellus aan Serenus heeft ontleend en baseren dat op de overeenkomsten  in de receptuur, maar vooral op grond van het proëmium van Serenus en de  epiloog in 76 hexameters van Marcellus. Van de laatste zegt men dat daaruit  blijkt   dat   Marcellus   Serenus   op   de   voet   volgde   (en   dat   dan   ook   het  omgekeerde het geval had kunnen zijn wordt nooit geopperd). Nauwkeurige  tekstvergelijking laat steeds zien dat de  bewoordingen (bij  Marcellus vaak  letterlijk   van   Plinius   overgenomen)   verschillen.   De   overeenkomst   van   het  proëmium van Serenus met de dichtregels van Marcellus betreft alleen de  aanroep van Apollo en Asclepius. Voor de rest is het verschil zo groot dat ik   concludeerde   dat   er   geen   enkel   overtuigend   argument   is   voor   de  veronderstelling   dat   de   ene   auteur   aan   de   andere   ontleende;   ze   hebben  elkaars   werk   zeer   waarschijnlijk   niet   gekend,   maar   waren   vermoedelijk  tijdgenoten,   de   een   afkomstig   uit   Bordeaux,   de   ander   mogelijk   uit  Noord­Afrika.  24

ABRACADABRA

    Serenus,  die   het  eerste  medische   leerdicht  schreef   en  daarmee  een  nieuw  subgenre   introduceerde,   gebruikte   ook   als   eerste   het   magische   woord  abracadabra. Magie   was   een   onderdeel   van   het   dagelijkse   leven   en   speelde   in   de  plattelandsgeneeskunde een belangrijke rol. Begrijpelijke en onbegrijpelijke  spreuken, bezweringen, rituele handelingen en amuletten behoorden tot het  normale arsenaal. Ik geef één voorbeeld van een onbegrijpelijke spreuk die  door iconiciteit min of meer begrijpelijk wordt: Inscribes chartae quod dicitur   abracadabra/ saepius et subter repetes, sed detrahe summam/ et magis atque   magis   desint   elementa   figuris/   singula,   quae   semper   rapies,   et   cetera   †finges/,donec   in   angustum   redigatur   littera   conum:/his   lino   nexis   collum   redimire memento. (Schrijf op papier het woord abracadabra, herhaal dat in  de regel  daaronder  steeds,  maar  laat  de laatste  letter weg,  en  laat  steeds  meer   afzonderlijke   letters,   die   je   schrapt,   ontbreken   aan   de   figuur,   en   de  overige vorm je tot de punt van een kegel in één letter. Denk eraan dit met  een   koordje   om  de   hals   te   knopen).   Als   je   dit   doet   ontstaat   de   volgende  figuur:    ABRACADABRA  ABRACADABR  ABRACADAB  ABRACADA  ABRACAD  ABRACA  ABRAC  ABRA  ABR  AB  A De spreuk is onbegrijpelijk, maar de bedoeling van de amulet is duidelijk: de  ziekte (hemititraeum, een ernstige koortsige ziekte, niet door malaria) moet  verdwijnen zoals de letters geleidelijk in de punt van de driehoek wegebben.  Ik raad dit niemand aan bij koorts, evenmin als zijn andere voorschriften, die  vooral gebruik maken van feces, urine, gal, speeksel en de organen van de  meest uiteenlopende dieren: van wandluis tot regenworm, van spitsmuis tot  kameel – naast planten en mineralen. 25

Zoals dat meestal gaat, werd het werk van Serenus interessanter naar mate  ik   mij   er   meer   in   verdiepte,   en   ik   vlei   mij   met   de   gedachte   op   sommige  punten   meer   klaarheid   te   hebben   gebracht   en   een   aantal   vastgeroeste  opvattingen   te   hebben   ontkracht.   Wie   nu   Quintus   Serenus   opzoekt   in  Wikipedia zal zien dat de informatie daar niet klopt. Overigens sluit ik mij graag aan bij Thomas den Haan [zie diens artikel in  Wau 28.2, p. 31­6]: een plausibele verklaring is nog geen bewijs en je moet  er voor oppassen je eigen theorie te verwarren met de waarheid, die zich  vaak   niet   laat   grijpen.   Maar   dat   maakt   het   hermeneutische   gepuzzel   juist  uitdagend en interessant.

26

GESTA DUCIS MACEDUM De Alexandreis van Walter van Châtillon Maurits de Leeuw Alexander died, Alexander was buried, Alexander returneth into dust; the dust is earth; of earth we make loam; and why of that loam, whereto he was converted, might they not stop a beer­barrel?

D

eze woorden spreekt Hamlet in de eerste scene van de vijfde acte over  de futiliteit  van  het  leven:  in het volgende voorbeeld wordt de klei,  waartoe de dode Caesar is geworden, gebruikt om een kier te dichten. Nu  zijn de daden van Caesar en familie in de Oudheid veelvuldig bezongen, in  tegenstelling tot de daden van Alexander, die toch zeker kunnen wedijveren  met die van een Caesar – laat het als voorbeeld dienen dat Plutarchus (die  weer een belangrijke bron was voor Shakespeare) hun levens parallel heeft  geschakeld. Het ontbreken van antieke epen over Alexander de Grote is dit  keer   –   voor   zover   wij   weten   –   niet   veroorzaakt   door   christelijke  boekverbrandingen en fikkende kloosters. Om dit gat in de markt te vullen  schreef een Fransman in de 12e eeuw toch nog maar een epos over de grote  Macedoniër, in een Latijn dat volledig gebaseerd is op het episch taalgebruik  van Vergilius en diens  navolgers  in  de  Oudheid.  Deze  Alexandreis,  die,  zo  neem ik aan, voor de meeste classici nog onbekend gebied is, is zeker de   moeite waard om eens wat nader te bekijken.7 Walter   van   Châtillon   (Latijn:   Gualterus   de   Castellione)   publiceerde  waarschijnlijk rond het jaar 1180 zijn epos over Alexander de Grote, dat hij  opdroeg aan Willem van Blois, de aartsbisschop van Reims. Al direct na het  verschijnen  van  het  werk   kreeg  het  een  enorme   populariteit  en  in  de  13 e  eeuw   werd   het   zelfs   veelvuldig   gebruikt   in   het   onderwijs   aan   de  grammaticascholen.8 Zoals dat echter wel vaker het geval is met auteurs van  7 8

Ik ben op het spoor van dit werk gekomen dankzij een college van Piet Gerbrandy, die  groot kenner is van de obscuurdere Latijnse werken uit de late Oudheid en de  Middeleeuwen. Een zekere Hendrik van Gent klaagt er zelfs over dat door de Alexandreis het onderwijs  in de echte klassieken wordt verwaarloosd: Alexandreis in scholis grammaticorum  tantae digniatis est hodie ut prae ipsa veterum poetarum lectio negligatur. (De  scriptoribus ecclesiasticis 20) 27

klassieke   epen,   is   er   ook   over   het   leven   van   Walter   zeer   weinig   bekend.  Sterker  nog, we weten niet  eens  zeker welk ‘Châtillon’ er precies bedoeld  wordt   wanneer   van   Walter   wordt   gezegd   dat   hij   in   een   zeker   plaatsje   in  Noord­Frankrijk met die naam schoolmeester was (er waren en zijn immers  nogal wat plaatsen die onder die naam bekend staan). In de  Alexandreis  wordt in tien boeken het leven van Alexander verteld,  van zijn vroege jeugd tot aan zijn dood. In zijn totaliteit bestaat het epos uit   ongeveer 5.500 hexameters. Zowel in taalgebruik als wat de inhoud betreft  ontleent9  het werk veel aan zijn klassieke modellen. Walter heeft voor het  historisch   materiaal   vooral   gebruik   gemaakt   van   het   geschiedwerk   van  Curtius Rufus over Alexander, maar hij spreidt in zijn werk ook een grondige  kennis   van   de  Aeneis  van   Vergilius,   de  Bellum   civile  van   Lucanus   (dat  waarschijnlijk   het  voorbeeld   leverde   voor   een  epos   in  tien   boeken)   en  de  Thebais  van   Statius   ten   toon.   Walter   doorweeft   de   geschiedenis   van  Alexander met epische elementen als verschijningen van overleden personen,  ecphraseis en een katabasis. Hoe zit het dan met het christendom? Het zou toch merkwaardig zijn als  dat geen enkele rol zou spelen in het epos? Walter hield zich immers zeer  waarschijnlijk in de kringen van de clerus op. Christelijke thematiek speelt  wel degelijk een belangrijke rol binnen het epos, al blijven verwijzingen naar   de  komst  van  het  christendom  beperkt   tot   een  aantal  specifieke  passages.  Walter verliest hierbij echter de subtiliteit niet uit het oog: hij gaat nooit over  tot directe propaganda van het Woord Gods, maar problematiseert de grote  daden   van   de   schier   onoverwinnelijke   held   van   het   epos   steeds   met  indringende, soms raadselachtige verwijzingen, die alleen te begrijpen zijn  vanuit het licht van het christendom. De vraag of Alexander vooral wordt  gepresenteerd   als   goede   of   als   slechte   held,   staat   dus   ook   steeds   weer  centraal in de secundaire literatuur over het epos en bepaalt de uiteindelijke  interpretatie van het gehele epos. Een ander belangrijk thema in het epos is communicatie en begrip en dan  vooral de gebrekkigheid daarvan. Al spreken alle personages – Macedoniërs,  Grieken en Perzen – natuurlijk keurig Latijn, toch suggereert Walter dat een  Macedoniër Darius’ laatste woorden niet zomaar zal kunnen begrijpen (voor  zover   ik   weet   komen   dergelijke   verwijzingen   naar   het   gebruik   van  verschillende   talen   in   de   klassieke   epen   niet   voor).   Misschien   wel   de  vreemdste verwarring treedt op in het tiende boek, als de godin Natura (een  personificatie van de natuur) in het laatste boek de duivel waarschuwt dat  Alexander wel eens van plan zou kunnen zijn de onderwereld te veroveren.  9

Degenen die receptietechnisch correct willen zijn, mogen ‘ontleent aan’ hier vervangen  door ‘treedt in dialoog met’, maar daar wil ik even vanaf zijn. 28

De duivel is op de hoogte van een orakel, dat zegt dat de poorten van de   onderwereld eens zullen worden doorbroken door iemand die van de aarde  af zal dalen. Wij weten natuurlijk als goede christenen dat met deze persoon  Christus bedoeld is – die immers de rechtvaardigen die vóór Hem gestorven  waren uit de onderwereld bevrijdde na Zijn dood – maar de duivel neemt nu  aan dat hiermee Alexander bedoeld is. Daarom besluit de duivel dan ook om  Alexander   uit   de   weg   te   ruimen,   voor   hij   een   bedreiging   voor   hem   kan  vormen. De voornaamste kwestie die van belang is bij de waardering van het werk,  is wel de verhouding tussen de virtus en de hybris van Alexander. Alexander  is namelijk wel degelijk een zeer kundig generaal en een machtig soldaat: op  één van de zeldzame momenten waar Walter naar zijn eigen tijd refereert,  verzucht hij dat Frankrijk met een koning als Alexander alle ongelovigen te  lijf zou kunnen gaan en een wereldrijk zou kunnen stichten. Aan de andere  kant wordt de zelfoverschatting van Alexander gedurende het verhaal ook  steeds  pijnlijker duidelijk:  aanvankelijk  vindt  hij  de  wereld  wel  voldoende  gebied om te veroveren, maar later volstaat voor hem ook dat niet meer. Hij  wil namelijk ook het gebied van de Antipoden en zelfs de Olympus aan zich   onderwerpen.   Walter   relativeert   Alexanders   verrichtingen:   uiteindelijk   was  ook hij maar een mens en was niet alleen hijzelf, maar waren ook zijn daden  vergankelijk.  Door   voortdurend   naar   de  Aeneis  te   verwijzen   bij   het   benadrukken   van  deze   vergankelijkheid,   lijkt   Walter   te   suggereren   dat   zelfs   voor   Vergilius’  onvergankelijke   Rome   (imperium   sine   fine)   hetzelfde   lot   is   beschoren.   In  Walters  tijd,   enkele  eeuwen   na   de  ondergang  van  Rome,  was  dat   immers  maar al te zeer duidelijk geworden. Opmerkelijk genoeg zal Alexander later  in de literatuur weer optreden als een dergelijk exemple par excellence van  de wereldlijke ijdelheid, niet alleen in Hamlet, maar ook bijvoorbeeld in een  historische   roman   van   Louis   Couperus   (die   dit   jaar   overigens   150   jaar  geleden geboren werd):  Iskander. De roman van Alexander den Groote.  Niet  alleen   als   leem   voor   biervaten,   maar   dus   ook   als   literair   materiaal   is  Alexander   uiteindelijk   populair   geworden,   al   was   het   misschien   op   een  andere manier dan hij zelf had gehoopt.

29

EPISCHE GAMES Voor de gamende classicus Alex Philippa

I

n deze rubriek beschouw ik normaliter games waarin de classicus zich op  een   verantwoorde   manier   kan   verliezen,   om   naast   de   gebruikelijke  papieren   middelen   ook   eens   door   middel   van   een   digitaal   medium  ontspanning   te   kunnen   vinden.   Omdat   de   grote   rijkdom   van   de   klassieke  culturen zo veel stof biedt, hebben vele gameontwikkelaars er al dankbaar en  vaak   op   succesvolle   wijze   gebruik   van   gemaakt,   zoals   ik   in   de   eerdere  beschouwingen heb geprobeerd aan te tonen. Hoewel de drie eerdere games  elk op een andere wijze omgingen met de speelstijl en de  lore  – om maar  eens zo’n hippe gameterm te gebruiken – was ieder game op zijn eigen wijze  zeer aangenaam om te spelen, of het nu ging om een bloederige buttonbasher  als de God of War­reeks (waar onlangs een heuse prequel van verschenen is,  tot grote vreugde van de recensent), een dungeon crawler als Titan Quest of  een strategiespel als Age of Mythology.  Deze keer is er echter een spel aan de beurt dat zich niet leent voor het   verantwoord   genieten   en   dat   niet   bedolven   gaat   worden   onder   talloze  loftuitingen of complimenten over de behandeling van de historie of mythen.  Nee, het gaat deze keer om het spel  Rise of the Argonauts, waarin, zoals de  naam al doet vermoeden, het draait om het wel en wee van de Argonauten  onder leiding van halfgod Iason.  Het   spel   is   allerminst   alom   bekend   en   is   hoogstens   te   vinden   in   het  obscuurste hoekje van de koopjesbak van de plaatselijke entertainmentstore  voor   een   paar   luttele   euro’s   –   en   anders   is   het   waarschijnlijk   alleen   te  verkrijgen via internet van iemand die er ongetwijfeld graag van af wil. Maar  deze duistere reputatie heeft het spel zeker aan zichzelf te danken, zoals ik  spoedig zal uiteenzetten.  De opzet van het spel is een actie­role­playing­game, maar de combinatie  van actie en het rollenspel werkt zeer stroef en verpest de toch al weinig   vermakelijke gameplay alleen maar meer.

Verhaal Het verhaal  draait om de gekroonde koning Iason  van Iolkos die op zoek  moet naar het Gulden Vlies om zijn gedode vrouw Alceme te redden. Op dit  moment zou ik eigenlijk al moeten ophouden met deze synopsis, want met  30

zo’n   uitgangspunt   verlies   je   natuurlijk   elke   credibility   bij   de   enigszins  verhaalkritische   gamer.   En   nu   namen   de   andere   games   allemaal   wel   een  loopje met de verhaalvertelling en de stof, maar als je een spel wilt bouwen   rond   één   bepaalde   mythe   en   epische   reis,   kun   je   je   tenminste   daaraan  proberen  te houden. Het uitgangspunt van het originele verhaal, in zoverre  daar sprake van is, is immers dat Iason zijn koningschap van Iolkos moet  verdienen door het Gulden Vlies te bemachtigen in opdracht van Pelias. Maar   goed,   laten   we   het   dan   maar   beschouwen   als   een   dichterlijk  dwalinkje van de makers om Iason het Gulden Vlies te laten halen vanwege  zijn vrouw – die hier dus ook niet Medea is; zij maakt later nog een entree  vanaf de vijandige zijde – en niet vanwege zijn coupe. Hoe verloopt het verhaal dan verder? Reist Iason na zijn verzameling van  helden   af   naar   het   verre   Kolchis?   Neen.   Iason   reist   in   gezelschap   van   de  helden Herakles, Atalante (voor zover gaat het  goed),  Pan (hûh),  Achilles  (oh) en anderen (ook Medusa maakt in getransformeerde staat een opkomst)  eerst   naar   Delphi   voor   wat   goede   raad.   Uitstekend,   dat   is   een  bewonderenswaardig   plan   van   aanpak.   Een   goede   reis   kan   niet   beginnen  zonder   een   paar   aansporende   woorden   van   Loxias.   En   aldaar   wordt   hem  aangeraden: “Daalt af naar de Tartaros en vindt het Gulden Vlies!” Hm. Nog  een behoorlijke aanpassing van het verhaal, maar de setting zou de pret niet  mogen drukken. De onderwereld is nu eenmaal een veel gekozen omgeving  in de gamewereld door de uiterst mistroostige sfeer en mogelijkheid tot een  grote hoeveelheid vijanden die het biedt.  Maar wat gebeurt er dan eigenlijk met de hele figuur van Pelias? Nou, die  is   de   raadsman   aan   de   hofhouding   van   Iolkos.   En   leider   van   de   geheime  organisatie van de Blacktongues, aanhangers van de titaan Hecate, van wie zij  geloven   dat   ze   de   rechtmatige   heerser   van   de   Tartaros   is.   Het   waren  overigens   de  Blacktongues  die   de   vrouw   van   Iason   doodden,   vandaar   de  diepgewortelde   haat   van   Iason   jegens   de   organisatie.   Maar   goed   dus   dat  Iason aan het einde van het spel, na het ophalen van dat vel, zijn oom geeft  what he had coming, maar zonder het gebruikelijke heksenspel van Medea.  Ziehier de plot van Rise of the Argonauts.   

Gameplay Ach, er zijn ergere verhaallijnen in de geschiedenis van games geweest. Maar  aangezien   ik   die   hier   buiten   beschouwing   laat   en   mij   geheel   richt   op   de  ervaring die een liefhebber van de klassieken opdoet tijdens het spelen van   de bewuste game, maakt dat nu in geen enkel opzicht uit. 31

Doch, problemen als tenenkrommende verhaallijnen kunnen zo goed als  gemarginaliseerd   worden   als   er   een   heerlijk   strakke,   geoliede   gameplay  tegenover staat. Slaagt  RotA  er dan in om je van je sokken te blazen met  soepel   knoppenspel?   Allerminst.   De   besturing   doet   klungelig   aan,   de  cameravoering   is   ronduit   ergerniswekkend   en   de   dialogen   –   belangrijk  onderdeel van het standaard rollenspel – zijn lastig te verteren door lengte en  kwantiteit.   Men   heeft   daar   nog     eens   een   twijfelachtige  lip­sync  overheen  gegooid en een apart leveling­systeem, eigenlijk bedoeld als een juweel in de  digitale kroon, maar nu uitpakkend als verwarrend en vervelend.  Een   korte   uitleg:   de   speler   moet   een   paar   keuzes   aangaande   speel­   en  dialoogstijl  maken, keuzes die worden  opgedeeld  naar het image van vier  goden, te  weten Athene, Ares, Hermes en  Apollo. Deze verschillen  komen  naar voren in het gebruik van het wapen van keuze. Al spelende heb je een  speer, een knots en een zwaard tot je beschikking, de wapens die toebehoren  aan het eerder genoemde kwartet. “Betekent dit dan dat het gebruik van je  speer de andere mogelijkheden totaal uitsluit?” zullen sommigen zich dan  misschien afvragen. Absoluut niet. De specialisatie die je aangaat door een  bepaald wapen te prefereren, maakt weinig uit, omdat je na een uur spelen  met je speer (wat een enigszins vermoeiende exercitie kan worden) net zo  gemakkelijk overstapt op het gebruik van je degen. Maar levert dat dan geen  problemen op, aangezien ik reeds al mijn punten in mijn lans heb gestoken?  Ach neen, want die punten verdien je niet door te levelen via het traditionele  experience­system, maar door bepaalde doelstellingen te halen. Dus na twintig  neergesabelde vijanden met je zwaard kun je ook weer met een gerust hart  punten steken in die skill­tree.  Zoals misschien al duidelijk is geworden, werkt deze combinatie van actie  en role­playing in dit geval allerminst en neigt de speler van het spel na een   aantal uren van deze kwelling naar het opeten van de controller. 

Graphics Helaas, tot dusverre zijn zowel de verhaallijn als het speelplezier behoorlijk  tegengevallen. Het kan zijn dat deze elementen ten koste zijn gegaan van de   grafische pracht en praal die deze game verschaft, een praktijk die wel vaker  in gaming­land plaatsvindt en volgens sommige kringen ten koste gaat van  waar games om draaien – het eindeloos proberen tot je progressie boekt en  echte vaardigheid opdoet. Maar om nu niet in langdradige discussies omtrent  dit fenomeen te treden, zal ik het erbij houden dat dit evenmin het geval is  bij RotA. Het is niet echt een piece of eyecandy en vooral de vormgeving doet  de wenkbrauwen elkaar goed leren kennen. Want een Herakles die net zo  32

breed   is   als   lang   door   zijn   spiermassa,   doet   eerder   lachwekkend   dan  intimiderend aan. Maar ook de vormgeving van de andere centrale figuren  en van de tegenstanders kan het oog niet plezieren, wat het spelen van dit  spel completeert tot het uitputtend trauma dat het nu is. 

Mythologische accuratesse Ik   weet   niet   of   het   nog   nodig   is   om   diep   in   te   gaan   op   dit   punt   na   de   samenvatting van het verhaal hierboven, maar omwille van de compleetheid  van de recensie zal ik hier toch een paar woorden aan wijden.  Naast de gebruikelijke trits van vijanden – de ondoden, de centauren, de  satyrs   –   doen   slechts   een   paar   opvallende   figuren   hun   intrede.   De  eerdergenoemde   schimmige   organisatie   in   naam   en   in   handelen,   de  Blacktongues, is daar één van en biedt een arsenaal aan sluipmoordenaars die  maar al te graag op je zwaard springen. Een   ander   is   de   te   verschijnen   Nessos,   die   uiteraard   zijn   einde   vindt  voordat hij zijn traditionele rol als doodsomen voor Herakles heeft kunnen  spelen. Gelukkig   doen   andere   karakters   ook   nog   een   intrede   in   het   spel,   zoals  Patroklos, Sinon en Daidalos, al wijken ze enigszins af in doen en laten met  hun traditionele rollen. Maar, zoals ik al meermalen heb duidelijk gemaakt,  dit spel geeft niet zo om mythologische accuratesse en zal dan het bestaan  van   deze   karakters   net   zo   makkelijk   ombuigen   als   het   met   de   verhaallijn  heeft gedaan.  Al   met   al   laat   het   spel   een   vieze   nasmaak   achter   na   het   spelen   ervan,  waarbij je beseft dat er wellicht meer in had gezeten als het niet had gelegen  aan   de   misvormde   verhaallijn,   de   weinig   motiverende   gameplay   en   de  middelmatige graphics.

33

VAN MYTHOS NAAR LOGOS Palaephatus over ongeloofwaardige zaken vertaald door de redactie

V

an de immense verzameling klassieke werken waarvan ieder mens met  hersens zich afvraagt waarom een ploeterende monnik het ooit heeft  willen overschrijven, behoort het werk  Peri apiston  (‘Over ongeloofwaardige  zaken’) tot de meest hilarische. In het in 45 hoofdstukken opgedeelde boekje  vertelt de auteur telkens een bekende mythe na, om vervolgens te openbaren  waarom het vertelde onmogelijk waar kan zijn en uit de doeken te doen hoe  het   dan   wél   is   gebeurd.   Het   geheel   staat   op   naam   van   een   zekere  Palaephatus, maar wie dat was weet niemand. Het  Nachleben  van zijn werk kende zijn eerste hoogtepunt toen Cornelius  Tollius,   hoogleraar   aan   de   Universiteit   van   Harderwijk,   in   1649   de  editio  princeps  uitbracht met een Latijnse vertaling, die twaalf jaar later naar het  Nederlands   vertaald   werd   door   Nicolaas   Borremans.   Palaephatus’   werk  mocht   echter   pas   in   2013   weer   fatsoenlijke   aandacht   genieten,   toen   een  student   aan   de   VU   een   onderzoeksvoorstel   indiende   over   de   receptie   van  Palaephatus   door   de   eeuwen   heen.   In   deze   editie   van   de   Wau   heeft   de  redactie voor de tweede keer drie hoofdstukken uit  Over ongeloofwaardige   zaken vertaald. 

Bellerophon

Z

e zeggen dat Bellerophon het gevleugelde paard Pegasos bereed.   Mij  lijkt het dat een paard daar nooit toe in staat is geweest, ook niet als hij  alle vleugels der vogels daarbij zou gebruiken. Want als er ooit zo’n beest had  bestaan,   was   het   er   nu   nog   geweest.   Ze   zeggen   ook   dat   Bellerophon   de  Chimaira  van Amisodarus heeft gedood.  De  Chimaira was  “van voren een  leeuw, van achteren een slang, in het midden een geit.” Sommigen menen  dat er een dergelijk beest geboren is met drie koppen en één lichaam. Echter,  het is onmogelijk dat een slang, een leeuw en een geit hetzelfde voedsel tot  zich nemen. En het is naïef te denken dat datgene wat een sterfelijke aard  heeft,   vuur   uitademt.   En   welke   van   de   hoofden   werd   door   het   lichaam  gevolgd?  In   werkelijkheid   zit   het   zo.   Bellerophon   was   een   balling,   van   geslacht  Korinthiër. Hij was knap en edel. Hij bracht een lang schip in gereedheid en  al   varende   plunderde   en   verwoestte   hij   de   aan   zee   gelegen   regionen.   De  34

naam van het schip was Pegasos, zoals ook nu ieder schip een naam heeft.  Mij schijnt het dat eerder een schip dan een paard de naam Pegasos heeft  gedragen.  Een koning  Amasidorus bewoonde  bij de  rivier  de  Xanthus  een  hoge berg, tegen welke het woud Telmessis aan is gelegen. Naar die berg zijn  er twee toegangen, één aan de voorkant vanuit de stad van de Xanthiërs, één  van   achteren   vanuit   Karië.   Voor   de   rest   zijn   er   hoge   rotsen,   te   midden  waarvan zich een grote gaping in de aarde bevindt, waaruit vuur omhoog  komt.   Die   berg   heet   Chimaira.   De   omwonenden   zeggen   dat   daar   bij   de  voorste   toegang   een   leeuw   woonde   en   bij   de   achterste   een   slang,   die   de  houthakkers en herders  kwaad deden. Toen Bellerophon daar aankwam, stak  hij die berg in brand, Telmessis werd in de as gelegd en het gedrocht kwam  om. De omwonenden zeggen derhalve: “Bellerophon, gekomen met Pegasos,  bracht de Chimaira van Amisodaros aan haar einde”. En het verhaal is er  vervolgens omheen verzonnen.  Guus Eelink

Phrixus

O

ver   Phrixus   zeggen   ze   dat   de   ram   hem   van   te   voren   vertelde   dat  Phrixus’ vader op het punt stond hen (i.e. Phrixus en Helle) te offeren:  en toen Phrixus samen met zijn zus op hem was gaan zitten, kwamen zij   dwars   door   de   zee   aan   in   de   Zwarte   Zee,   waarbij   ze   de   gehele   afstand  aflegden in drie of vier dagen. Wat specifiek het ongeloofwaardige is, is het  feit dat de ram sneller dat een schip zou zwemmen, en dat terwijl hij twee  mensen droeg en, lijkt me, eten en drinken, voor hemzelf en voor hen, want   zonder voedsel hielden zij het zo lange tijd natuurlijk niet uit. Nadat Phrixus  vervolgens   de   ram,   die   hem   redding   had   gebracht   en   had   bewaard,   had  geslacht en gevild, gaf hij de vacht als huwelijksgeschenk aan Aeëtes voor  zijn dochter: Aeëtes heerste toen over die streken. Daat betekent dat vachten  toen zo zeldzaam waren, dat een koning een vlies ontving in ruil voor zijn  eigen  dochter!  Of  meende  hij   dat   zijn   eigen   dochter   zo  zeer   niemand   als  bruidegom waardig was? Enkelen zeggen nu, om deze lachwekkendheid te  ontkomen, dat deze vacht van goud was. Ook al was de vacht van goud, dan  had de koning deze niet moeten aannemen van een vreemde man. Er wordt  ook   gezegd   dat   Jason   met   het   oog   op   dit   vlies   de   Argo   uitrustte   met   de  dappersten der Grieken. Maar noch was Phrixus zo ondankbaar dat hij zijn  weldoener zou doden, noch voer de Argo voor het vlies uit, al was deze van   smaragd geweest. 35

De   waarheid   is   als   volgt.   Athamas,   de   zoon   van   Aeolus,   de   zoon   van  Hellen, heerste over Phthia. Hij had een opzichter in dienst voor zijn bezit en  voor zijn macht, die hij zeer betrouwbaar achtte en het beste waardig, en  diens  naam  was   Krios  (ram).  Toen zijn  moeder   gestorven  was,   gaf   hij  de  macht aan Phrixus, daar hij de oudste was … (er ontbreekt een stuk in de   tekst)   Toen   Krios   dat   vernomen   had,   vertelde   hij   Athamas   niets,   maar   hij  vertelde   het   aan   Phrixus,   waarbij   hij   hem   aanspoorde   uit   het   land   te  verdwijnen, en toen hij zelf een schip had uitgerust, erop had geplaatst wat  het meest van waarde was voor Athamas en het had beladen met goederen  en rijkdommen, waaronder zich ook een sculptuur bevond, dat de moeder  van Merops, dochter van Helios – zij heette Koos (vlies) – zelf met haar eigen  middelen had laten maken als levensgroot gouden beeld – dat was veel goud  en een gerucht hierover verspreidde zich snel. Deze zaken laadde hij dus op  het   schip,   alsmede   Phrixus   en   Helle,   en   hij   ging   ervandoor.   Helle   stierf  onderweg   aan een ziekte – naar wie de Hellespont dan werd genoemd –,  maar zij kwamen aan in Phasis en vestigden zich daar, en Phrixus trouwde  met de dochter van de koning der Kolchiërs, Aeëtes, waarbij hij het gouden  beeld van Koos als bruidgeschenk gaf. Later, toen Athamas gestorven was,  voer Jason met de Argo uit met het oog op dit goud van Koos, en niet om de  vacht van een ram. Dat is de waarheid. Maurits de Leeuw

De Sphinx van Kadmos

O

ver de Sphinx van Kadmos vertelt men dat het een beest was, met het  lichaam   van   een   hond   maar   het   hoofd   en   gezicht   van   een   meisje,  vogelvleugels en een mensenstem. Ze zong, zittend op de berg Phikion, voor  elke inwoner een of ander raadsel, maar zodra ze ontdekte dat iemand niet  in staat was het op te lossen, doodde ze hem. Toen Oedipus het raadsel had  weten   op   te   lossen,   stortte   ze   zich   ter   aarde   en   stierf.   Dat   verhaal   is  ongeloofwaardig en onmogelijk. Want zo’n schepsel kan niet bestaan en dat  ze degenen die de raadsels niet konden oplossen opvrat, is kinderachtig, en  dat de Thebanen het beest niet hebben afgeschoten maar toezagen hoe hun  stadsgenoten als vijanden werden opgevreten, is dom. De   waarheid   is   als   volgt.   Kadmos   kwam   met   zijn   Amazonevrouw,   die  Sphinx   heette,   naar   Thebe.   Hij   nam,   na   hem   gedood   te   hebben,   het  vermogen en koningschap van Drakon over en daarna ook Drakons zus, die  Harmonia heette. Toen Sphinx merkte dat hij met een ander getrouwd was,  overtuigde ze vele stadsgenoten om haar zijde te kiezen en stal ze een groot  36

deel van Kadmos’ geld en de snelle hond die met hem meegekomen was,  daarna ging ze op weg naar de zogenaamde berg Phikion en voerde vanaf  daar oorlog tegen Kadmos. Van tijd tot tijd legde ze een hinderlaag, doodde  wie ze maar kon grijpen en trok zich weer terug. De Thebanen noemen die  hinderlaag   een   raadsel.   Uitentreuren   vertelden   de   inwoners:   “Die   wilde  Sphinx grijpt ons met een raadsel, en ze zit op de berg. Niemand kan het  raadsel oplossen en het is onmogelijk om buiten met haar te vechten, want ze  loopt niet maar vliegt, zowel de hond als de vrouw – zo snel is ze.” Er wordt verkondigd dat Kadmos veel geld zou geven aan diegene die  de Sphinx zou doden. En dus kwam Oedipus, een Koritinthiër, die goed in  oorlogvoeren was en een snel paard had. Hij stelde troepen van Kadmeërs  op, ging ’s nachts naar buiten en omsingelde haar, hij ontdekte het raadsel –  dat wil zeggen de hinderlaag – en doodde de Sphinx. Uit deze gebeurtenissen  komen de andere mythes voort. Marko van der Wal

37

SPOOKVERHALEN UIT DE OUDHEID Aflevering 4 – Philostratos vertaald door David Omar Cohen

De vampier van Korinthe

I

n   Korinthe   bevond   zich   toevallig   in   diezelfde   tijd   een   filosoof   die  Demetrios heette.   Deze man had zich geheel toegelegd op de cynische  wijsbegeerte en Favorinus10 schreef in veel van zijn latere werken zeer lovend  over hem. Hij   nu   ontmoette   Apollonios   op   dezelfde   wijze   als,   naar   men   zegt,  Antisthenes11 in aanraking kwam met de sokratische filosofie. Demetrios sloot  zich daarop bij hem aan en werd zijn volgeling. Tevens legde hij zich toe op  dezelfde werken als hij en vertelde hij de slimsten onder zijn vrienden over  deze Apollonios. Tot zijn vrienden rekende zich ook een zekere Menippos, een Lykiër die  vijfentwintig jaar oud was maar beschikte over een scherp verstand en een  goed   gebouwd   lichaam,   waardoor   hij   leek   op   een   knappe   en   vrijgelaten  atleet. Deze   Menippus   werd   door   een   vreemde   vrouw   bemind,   van   wie   veel  mensen dachten dat ze zogenaamd mooi en vriendelijk zou zijn, en die zei  dat ze rijk was –  niets daarvan was daadwerkelijk zo, maar hij geloofde het  wel.  Toen hij namelijk eens op weg was naar Kenchrea en hij in zijn eentje op  pad was, kwam de geest van een vrouw naar hem toe, die hem omhelsde en  maar   bleef   benadrukken   hoe   lang   ze   al   van   hem   hield.   Ze   zei   dat   ze  Phoinicische was van afkomst en in een voorstad van Korinthe woonde, die  ze bij naam kon noemen.  “Kom   daar   vanavond   naartoe,”   zei   ze,   “en   ik   zal   je   ontvangen   met  zangkunst   en   wijn,   zoals   je   die   nog   nooit   hebt   gedronken:   dan   zal   geen  andere minnaar je meer hinderen en kunnen wij, een mooie vrouw en een  mooie man, met elkaar leven.” Met  deze woorden wist ze de jongeman te overtuigen, want hoewel  de  meeste   vormen   van   wijsbegeerte   hem   sterk   maakten   van   geest,   moest   hij  10 Favorinus zelf was een sceptisch filosoof; hij leefde van 80 tot 160. Cf. A.M. Ioppolo,  ‘The Academic Position of Favorinos of Arelate’ Phronesis 38 (1993) 183­213. 11 Een leerling van Sokrates uit de 5e eeuw, die beschouwd wordt als de grondlegger van  het cynisme. 38

voor de liefde zwichten. Bij het vallen van de avond ging hij naar haar toe, en  ook daarna kwam hij, niet begrepen hebbend dat ze een spook was, geregeld  bij haar, zoals gebruikelijk is binnen de liefde. Apollonios nu nam deze Menippos op met de blik van een beeldhouwer en  onderzocht hem, waarna hij zei: “Je bent een mooie man en je wordt begeerd  door mooie vrouwen. Maar de vrouw die jij begeert en die jou begeert is een   serpent.” Toen Menippos hem verbaasd aankeek, ging hij verder: “Met die vrouw  kun je namelijk niet trouwen. Maar waarom zou je ook? Denk je dat ze van je   houdt?” “Ja, dat denk ik zeker,” antwoordde de ander, “want op die manier ligt ze  wel naast me. Zou je met haar trouwen?” “Heerlijk zou het zijn om te trouwen met degene van wie ik hou. Wanneer   is de bruiloft?” vroeg hij daarop. “Op een warme dag,” zo luidde het antwoord. “Misschien morgen.” Apollonios besloot daarop te wachten tot het huwelijksfeest zou beginnen,  en   toen   dat   eenmaal   zo   ver   was,   ging   hij   bij   de   gasten   staan   die   op   dat  moment net waren gearriveerd, en vroeg hij, waar de schone bloem was voor  wie men was gekomen.  “Daar is ze,” zei Menippos, die opstond en hevig begon te blozen.  Daarop   vroeg   Apollonios   van   wie   het   zilver   en   het   goud   en  de   overige  versieringen waren, waarmee het mannenvertrek was uitgerust. “Van mijn vrouw,” zei Menippos. “Het enige wat ik zelf heb is dit,” voegde  hij eraan toe, en wees op zijn gerafelde filosofenmantel. Daarop   vroeg   Apollonios:   “Hebben   jullie   gehoord   van   de   tuinen   van  Tantalos, hoe ze zijn en toch niet zijn?” “Ja,   dat   is   bekend   uit   Homeros,” 12  antwoordden   de   gasten,   “maar   niet  doordat we het zelf in de onderwereld hebben gezien.” “Precies moeten jullie al deze versieringen bekijken, want ze bestaan niet  uit  materie,”  zei  Apollonios,  “maar  slechts  uit  materiële schijn.  En  ook  zo  moeten jullie het volgende begrijpen: de jonge bruid is een empousa, of, zoals  men ze meestal noemt, een vampier of spook. Zij zijn dienaressen der liefde,  maar begeren het meest van alles mensenvlees en lokken mannen daartoe  met hun charmes in de val, wanneer ze op hem hun zinnen hebben gezet om   hem te verslinden.” “Staak je lasterpraat, en maak dat je wegkomt,” antwoordde zij. Ze leek te  walgen van wat ze gehoord had en begon een verhaal waarin ze filosofen  afschilderde als mensen die altijd onzin uitkraamden. Maar toen Apollonios de gouden bekers en al wat zilver leek aan testen   12 Homeros, Odysseia, 11.582 e.v. 39

onderwierp en het allemaal waardeloos bleek te zijn, en toen de wijnkruiken,  koks en alle voorzieningen van dien aard voor ogen van allen verdwenen,  leek   het   spook   te   huilen   en   smeekte   ze   hem   haar   niet   te   martelen   of   te  dwingen   op   te   biechten   wat   voor   wezen   ze   werkelijk   was.   Hij   gaf   geen  duimbreed toe, en uiteindelijk gaf ze toe een vampier te zijn.  “Ik heb Menippos met mijn charmes verleid om hem op te kunnen eten,”  zei ze. “Wij menen dat het juist de jonge en mooie lichamen zijn die men het  beste kan verslinden, want daarvan is het bloed nog zuiver.”

40

EPISTULA EX ORCO Lieve neef,

H

Actaeon

et spijt me dat we elkaar zo lang niet hebben gezien. Men zal je de  wildste verhalen hebben verteld over mijn verdwijning, maar ik wil dat  jij de waarheid kent en beseft waar de wreedheid van het lot toe in staat is. Ter  lering   ontdoe   ik   mijn   verhaal   van   zijn   sluier,   maar   eens,   weet   ik,   zal  dichterszang   vermakelijk   de   spot   drijven   met   het   droeve   lot   van   Actaeon. Het   was   vroeg   in   de   middag   op   een   herfstdag.   We   hadden   de   jachtnetten  neergelegd, de mannen hadden vrijaf gekregen en ik liep eenzaam door het  bos, in gedachten verzonken. Het slavinnetje Photis had de dag ervoor bij het  avondmaal mijn avances genegeerd en me uitgelachen om mijn poging tot het  dichten van een choriambe. “Hephaistos hinkt nog beter!” had het vervloekte  mokkel   geproest,   waarop   de   hele   tafel   in   lachen   uitgebarsten   was. Vermoeid door de jacht liep ik dus door het woud, hoorde niets dan het ruisen  van de wind en het zingen van vogels, en legde me op een gegeven moment te  rusten   onder   de   schaduw   van   een   brede   plataan.   Daar   was   ik   vredig  ingedommeld en kon ik genieten van de rust, slechts af en toe geërgerd door  de hatelijke lach van de slavin. Op een gegeven moment, lieve neef, kwam het me voor dat haar gegiechel  zich begon te vervormen en uit te breiden: ik hoorde talloze vrouwenstemmen  zachtjes uit de verte zich vermengen met de spottende lach in mijn gedachten.  Verstoord keek ik op: ik verbeeldde het me niet; ik pakte mijn pijlkoker en  begon me een weg door het struikgewas achter de plataan te banen. Het geruis  van een bosbeek sloot zich bij de stemmen aan: ik besloot de stroom te volgen  langs de overgroeide oever en kwam al snel bij een oud, verweerd bruggetje.  Het was erg gammel en ik moest op beide handen steunen. Ondertussen kon ik  de   vrouwenstemmen   steeds   beter   onderscheiden:   luid   gelach,   gegiechel   en  gegil met allerlei geluiden van spattend water werden almaar luider. Eenmaal  op de andere oever keek ik om me heen en zag ik dat ik in dit deel van het bos  nog nooit geweest was. Maar hoe langer ik mijn omgeving bezag, hoe meer het  me begon op te vallen dat er iets onnatuurlijks aan de hand was. De oever was  beplant met beuken in perfecte formatie: ze stonden elk even ver weg van  elkaar en hun takken leken met die van de bomen aan de overkant in innige  verstrengeling een erehaag te vormen. Ik keek naar de rivier en zag dat hij zich onopvallend vertakte in een klein  stroompje, dat tussen de beuken door stroomde en leidde naar een grote haag,  waarachter ik de vrouwenstemmen meende te horen. Je begrijpt, kleinzoon  van Cadmus, dat onze familie het nooit zo ver geschopt zou hebben als we  wars zouden zijn van avontuur: wat zou jij hebben gedaan in mijn plaats? Ik  41

liep op de haag af, zag waar de beek naar binnen stroomde een opening in de  vorm van een poort en liep er steeds sneller op af, waarna ik nieuwsgierig mijn  hoofd om de hoek stak. Een uitgestrekt grasveld, neef, fris als de adem van een lentedag, waar de  bloemen dansten op de zoete cadans van een Westenwind, zoals wij ze in de  buurt van Thebe kennen. De vlakte die ik zag, neef, was geheel gevuld met  naakte nimfen. Mijn mond viel open, en ik moest drie keer met mijn ogen  knipperen om zeker te weten dat ik niet droomde. Twintig van de mooiste  vrouwen   die   ik   ooit   had   gezien,   van   een  goddelijke   schoonheid,   en  overal  vandaan klonk luid gelach en plezier. Rechts op het veld was een klein groepje bezig met een discusspel, terwijl  een paar op het gras lagen te rusten in de zon, twee jageressen met pijl en  boog op vogeltjes schoten; en in het midden van de vlakte, waar het gras het  langst was, zat in de bron van de beek de mooiste vrouw van allemaal in een  oase van goddelijke rust, terwijl andere nimfen zich bekommerden om haar  uiterlijk en elkaar natspatten in het schuimende water. “Vader Zeus,” verzuchtte ik, “dat ik dit meemaken mag! Wie denkt nu nog  aan Photis? Voor wie dit ziet is zo'n slavin geen hard gemis.” “Artemis!”   schreeuwde   één   van   de   nimfen,   “een   jager   bij   de   heg!” Onmiddelijk stormde ze op me af, gevolgd door de groep die snel de discus  had laten vallen. De rest rende naar de bron om hun meesteres te bedekken,  die zich  langzaam verhief uit het water.  Verstijfd van  angst stond  ik bij de  ingang van het veld. “Je hebt het gewaagd, Actaeon”, zei de godin, “om mijn heilig domein te  betreden. Nu mag je een andere tak van mijn kunsten beproeven! Ga maar  naar je medejagers en vertel ze wat je hebt gezien ­ áls je nog vertellen kunt,”  voegde   ze   er   grijnzend   aan   toe,   terwijl   ze   mijn   hoofd   met   haar   vingers  bespatte. En of ze me niet hadden gezien, of ik er nooit was geweest, of hun   naakte lijven nooit door mijn blik waren bezoedeld, gingen alle nimfen weer  door met waar ze mee bezig waren ­ maar niet meer onder het vrolijk gelach  dat   mij   naar   hen   had   gelokt:   vals   weergalmt   het   bos   van   hun   hatelijke  stemmen, terwijl ik afdruip naar de beek en voel hoe ik onwillekeurig op mijn  armen   begin   te   rennen,   spikkels   ontstaan   op   mijn   huid   en   ik   langzaam  verander in het dier, waarop ik jarenlang de jacht had geleid. Hoed je voor vrouwen, Pentheus, kleinzoon van Cadmus. Hoed je voor de  Goden die wraakzuchtig zijn zonder mededogen, en trap niet in hun val. Ik  ben gedood door hen, die mij altijd terzijde hadden gestaan. Laat mij je niet  verwelkomen in de onderwereld, sterf niet zo’n hondse dood als ik. Geloof mij,  die het weten kan: in de Orcus is het een hard gelag. Je neef Actaeon 42

NAWOORD Marko van der Wal

H

et  was  op  10   juni  jongstleden  150  jaar   geleden  dat  Louis  Couperus  werd geboren. Om dat te gedenken las ik sinds tijden weer iets van  Neerlands grootste dandy­schrijver, namelijk de novelle  De ode. Ik werd  me  gaandeweg het lezen steeds bewuster van het feit dat de pompeuze Couperus  niet te vergelijken is met de schrijvers van wie hij de kunst heeft afgekeken. De ode, zoals meer van zijn verhalen vrijelijk gebaseerd op een historisch  gegeven   uit   de   klassieke   oudheid,   speelt   zich   af   tijdens   de   Olympische  Spelen. De hetaere Callirhoë komt naar Olympia om haar liefdesverlangen te  stillen. Zij heeft al eerder haar oog laten vallen op een van de deelnemers   aan de vijfkamp, Xenophon, heerser van Korinthe. Omdat het toernooi alleen  toegankelijk is voor mannen, verkleedt Callirhoë zich als jongen, en zo lukt  het haar om alle vijf wedstrijden bij te wonen. Het wordt een zegetocht voor  Xenophon. Na zijn huldiging die avond zondert hij zich, bezwaard door zijn  populariteit,   af:   ‘ik   wilde   ademen,   hier,   in   de   stille   eenzaamheid…’   Maar  Callirhoë  gaat  hem achterna  –  hun liefde moet  bezegeld,  niet in  Olympia  maar ‘te Korinthe…!’. In  De ode  is een substantiële rol weggelegd voor de dichter Pindarus; het  verhaal   is   nota   bene   geschreven   naar   aanleiding   van   diens   dertiende  Olympische   ode,   waarin   hij   Xenophons   werkelijke   atletische   prestaties   uit  464 bezingt. Wat tegenwoordig in het Holland Heineken House gebeurt is  niets   nieuws,   alleen   deden   de   Grieken   dat   met   meer   gevoel   voor   goede  smaak.   Couperus   citeert   bij   zijn   beschrijving   van   de   Xenophons   huldiging  delen uit Pindarus’ ode. Tijdens die passage kristalliseren (om met Stendhal  te spreken) de gevoelens die Callirhoë voor Xenophon koestert volledig, en  wordt duidelijk dat een zoete ontmoeting tussen hen onontkoombaar is. Couperus snijdt in zijn weergave van de ode heel kort enkele mythische  passages aan, zonder dat hij die Pindarus in de mond legt: ‘Sisyfos, sluw en  kundig, aan Hermes gelijk; Medeia, die de Argonauten redde; Bellerofon, die  Pegasos, het ros  met de zilveren  vleugels, het bit  dwong in de onwilligen  mond.’ Het is wat mij betreft een gemiste kans dat enige uitwerking van die  mythen   door   Pindarus   achterwege   blijft:   hij   staat   immers   bekend   om  zijn  associatieve en vrije bewerking van de mythologie. Laat Couperus juist dat  compleet ontgaan zijn. Die lacune vul ik graag op met het volgende.

43

En voorwaar nam de krachtige Bellerophon, vlug het verzachtend heelmiddel brengend rond zijn kaak, het gevleugeld ros gevangen. Hij steeg op en begon, gekleed in brons, meteen te smaden het wapengekletter. Met Pegasus versloeg hij later de Amazones, het schutters­vrouwenleger, vanuit der lege luchten koude krochten, de vuurspuwende Chimaera en de Solymiërs. (Ol. 13.84­90)

44