WAU COLOFON. Blad van de studie Klassieke talen Universiteit van Amsterdam jaargang 28 nummer 1 winter Hoofdredacteur Maurits de Leeuw

WAU Blad van de studie Klassieke talen Universiteit van Amsterdam  jaargang 28 nummer 1 winter 2013

COLOFON Hoofdredacteur Maurits de Leeuw

Redactie

David Omar Cohen Guus Eelink Thomas Hart  Evelien Roels Marko van der Wal 

Postadres 

Klassiek Seminarium  tav. Redactie Wau Spuistraat 134    1012 VB Amsterdam 

E­mail & internet

[email protected]  http://student.uva.nl/glt facebook.com/redactiewau

Vormgeving

Evelien Roels Marko van der Wal

Met dank aan 

Leerstoelgroepen Grieks en Latijn

3

INHOUD Voorwoord..........................................................................5 Maurits de Leeuw

Nieuws & Mededelingen......................................................7 door Maurits de Leeuw

Interview met Mark Heerink...............................................9 door David Omar Cohen

Van Wilusa tot Izmir.........................................................11 Maurits de Leeuw

The Delicate Project..........................................................14 Guus Eelink

Herinneringen aan Rome..................................................15 Michelangelo Gothsucker

The many faces of Virgil....................................................19 Maurits de Leeuw

De hedendaagse oudheid..................................................21 Gijs Raeven

Kynodesmè....…........................................................….....25 Evelien Roels

Liefde in Gent...................................................................26 Maurits de Leeuw

Leven in Venetië................................................................29 Richard Calis

De Andere Classicus..........................................................32 Jo Heirman

Ubi sunt magnifica illa cognomina?.................................35 Evelien Roels

Epische games...................................................................39 Alex Philippa

Een geest in Aitolië...........................................................43 vertaald door David Omar Cohen

Het Nawoord....................................................................46 Marko van der Wal

4

VOORWOORD Maurits de Leeuw

W

ellicht zult u enigszins verbaasd opmerken dat jaargang 28 van de  Wau begonnen is, zonder dat het vierde nummer van de 27 e jaargang  is verschenen.  Welnu, dan heeft u geheel gelijk.  Door een samenloop van  omstandigheden, dat wil zeggen door het verschijnen van de almanak voor  het   lustrum   van   Laverna,   waaraan   redactieleden   van   de  Wau  ook   hun  bijdrage   hebben   geleverd,   en   door   nog   enkele   andere   persoonlijke  verplichtingen, hebben wij besloten om geen vierde nummer in 2012 uit te  brengen. Des te meer mag u uiteraard van ons verwachten in deze nieuwe  jaargang. In   dit   nummer   zult   u   veel   terugblikken   vinden   op   activiteiten   die   de  afgelopen maanden plaatsvonden rond de opleidingen (G)LTC aan de UvA.  Een ander nieuw gezicht aan de opleiding, Mark Heerink, de nieuwe docent  Latijn,   hebben   wij   ter   introductie   geïnterviewd.   Verder   zult   u   verslagen  aantreffen van congressen, lezingen en nog meer lezingen; van het optreden  van   een   muzikale   classicus;   van   een   debat     over   de   klassieken,   van   een  uitwisseling   met   onze   zuiderburen.   Het   gaat   van   Gent   tot   Rome,   en   dan  bieden twee voormalig redacteurs van de  Wau  een inkijkje in hun huidige  leven   buiten   Amsterdam.   Voormalig   hoofdredacteur   Richard   Calis,   die  momenteel   in   Venetië   vertoeft,   vertelt   over   zijn   leven   als   student   in  la   Serenissima en Jo Heirman legt ons uit wat hij nu precies doet als headhunter  in Gent. Dan wil ik nog uw speciale aandacht vragen voor een stuk van redactielid  Evelien Roels, die in de vaste rubriek ‘De scriptie van …’ vertelt over haar  scriptie. Het betreft hier namelijk niet zomaar een scriptie, nee, de scriptie  van   Evelien   is   genomineerd   voor   de   Skript   Scriptieprijs   door   Historisch  Tijdschrift Skript van de UvA! We hopen natuurlijk van harte dat ze er met de  prijs vandoor zal gaan. Wellicht zal haar scriptie gepubliceerd worden in het  tijdschrift,   maar   in   ieder   geval   kunt   u   dus   alvast   een   samenvatting   ervan  lezen in dit nummer van de Wau. Overigens begaf Evelien zich ook op andere  terreinen en gebruikte ze haar creatieve ingenium om een wat merkwaardig  voorwerp uit de oudheid beeldend toe te lichten in de Wau. Ten slotte vindt u de twee rubrieken die in het vorige nummer van start  zijn gegaan. We danken Alex Philippa dat hij ons voor de tweede maal wil   inwijden in de klassieke gamewereld en  Titan Quest  bespreekt. David Omar  5

Cohen verzorgt een tweede vertaling van een spookverhaal uit de klassieke  literatuur,   net  als  de  vorige  keer   afkomstig  uit   het  werk   van  Phlegon  van  Tralles. Maar laat deze lugubere tekst niet de afsluiting van dit nummer zijn:  Marko van der Wal verzorgt een heus nawoord, vergezeld van een vrolijke  foto van de redactie tijdens het redactionele kerstdiner, omdat we u toch niet  verstoken willen laten blijven van onze verlate kerstwens.

6

NIEUWS & MEDEDELINGEN door Maurits de Leeuw

❦

Op  7 december 2012 is in het Allard Pierson de tentoonstelling over  Troje   van   start   gegaan.   Er   zijn   ruim   300   archeologische   en  cultuurhistorische objecten uit en over Troje in bruikleen tentoongesteld. De  titel   van   de   tentoonstelling   is:  Troje.   Stad,   Homerus   en   Turkije.   De  tentoonstelling zal duren tot en met 5 mei 2013. ❦ 7 december 2012 is in het Allard Pierson de tentoonstelling over Troje van  start gegaan. Er zijn ruim 300 archeologische en cultuurhistorische objecten  uit en over Troje in bruikleen tentoongesteld. De titel van de tentoonstelling  is: Troje. Stad, Homerus en Turkije. De tentoonstelling zal duren tot en met 5  mei 2013. ❦  18 januari vierde Laverna ter gelegenheid van haar twintigjarige bestaan  haar   vierde   lustrum.   In   de   Doopsgezinde   Kerk   te   Amsterdam   werden   de  volgende lezingen gehouden rond het thema ‘bedrog’:  • dr. Diederik Burgersdijk, ‘Een dispuut tot bloeien gedoemd’ • dr. Piet Gerbrandy, ‘Pulchra Laverna: godin van de intertekstualiteit?’ • prof. dr. Irene de Jong, ‘Leugen als list: het bodeverhaal in Sophocles’ Electra’ • prof. dr. Alan Sommerstein, ‘Disguise and change of clothes in Aristophanic  comedy’ Daarnaast werd aan de aanwezigen een almanak over de geschiedenis van  Laverna   uitgereikt,   waaraan   de  Wau  ook   een   bijdrage   heft   geleverd.   Na  afloop van de lezingen vond er een diner en een feest plaats. In het volgende  nummer van de Wau zal het lustrum worden besproken. ❦  De tweejaarlijkse theatervoorstelling van Laverna, die evenals voorgaande  keren ook dit maal door Daniël van Klaveren wordt geregisseerd, zal dit jaar  in het teken van het lustrum staan. 14, 15 en 16 februari zullen de Kikkers   van Aristophanes worden  opgevoerd  in het nieuwe CREA­theater; speciaal  voor deze gelegenheid is het stuk opnieuw vertaald. De speeltijden zijn als  volgt: donderdag 14 februari om 20.30 uur; vrijdag 15 februari om 20.30  uur; zaterdag 16 februari om 14.30 uur en om 20.30 uur. Kaartjes kunnen  worden gereserveerd door te mailen naar: [email protected]. 7

❦  Van 7 t/m 15 maart zal de Week van de Klassieken plaatsvinden. Door het  hele land zullen er activiteiten worden georganiseerd in het kader van de  klassieke   oudheid.   Het   thema   van   de   week   zal   dit   jaar   ‘theater’   zijn,   ter  aansluiting bij de  Medea  van Euripides, die dit jaar eindexamenonderwerp  voor Grieks is. Hieronder zijn enkele activiteiten weergegeven die gedurende  de   week   zullen   plaatsvinden.   Meer   informatie   vindt   u   op  www.weekvandeklassieken.nl.  ❦  7   maart   zal   de   derde   versie   van   de   Ken­Uw­Klassieken   pubquiz  plaatsvinden.   Evenals   de   vorige   jaren   zal   de   pubquiz   ook   dit   jaar   in   het  Rijksmuseum van Oudheden te Leiden plaatsvinden, van 15.00 tot 22.00 uur.  Teams kunnen zich aanmelden op de website www.rmo.nl/pubquiz. ❦  Op   dezelfde   dag   (7   maart)   zal   de   nieuwe   tentoonstelling   in   het  Rijksmuseum van Oudheden openen, die dit maal in het thema staat van de  schrijver   Louis   Couperus   (1863­1923).   Op   de   tentoonstelling   zullen   een  aantal   van   de   mooiste   exemplaren   van   de   romans   die   Couperus   over   de  oudheid schreef te bezichtigen zijn. De tentoonstelling wordt georganiseerd  in het kader van 150 jaar Couperus en zij zal duren tot en met 25 augustus. ❦  Spaanse archeologen menen de exacte crime scene van de moord op Julius  Caesar   te   hebben   gevonden.   Op   grond   van   de   bronnen   wordt   algemeen  aangenomen dat de dictator op de welbekende Idus van maart in 44 v. Chr. in  de  Curia Pompeii  vermoord is. Nu lijkt daar ook archeologisch bewijs voor:  Spaanse archeologen vonden voor in de Curia een betonnen plaat van drie  meter breed en twee meter hoog die niet in de oorspronkelijke structuur van  het gebouw past. Ze veronderstellen dus dat Augustus deze plaat heeft laten  plaatsen om de moord op zijn adoptievader te verzegelen.

8

INTERVIEW MET MARK HEERINK door David Omar Cohen

M

ark Heerink is sinds dit jaar een nieuw gezicht aan de UvA – al gaf hij   al eerder  wat colleges na het vertrek  van Hans Smolenaars.  In het  kader van ACASA, de samenwerking tussen de UvA en de VU, is hij aan beide  universiteiten aangesteld als universitair hoofddocent voor Latijn. Het leek de  Wau  dus   hoog   tijd   om   Mark   eens   beter   te   leren   kennen.   David   Cohen  interviewde onze nieuwe aanwinst; het resultaat is hier in de vorm van  een  monoloog weergegeven. “In   de   derde   klas   van   de   middelbare   school   kwam   ik   erachter   dat   ik  Klassieke   Talen   wilde   gaan   studeren.   Mijn   docent   had   zelf   in   Nijmegen  gestudeerd   en   raadde   me   aan   niet   hetzelfde   te   doen.     Ik   ben   toen   in  Amsterdam en Leiden gaan kijken, waar de voorlichtingen erg goed waren. Ik  schreef ik me in eerste instantie bij de UvA in – ik weet niet meer wat de   doorslag   gaf   –   maar   toen   woningcorporatie   De   Key   me   een   brief   stuurde  waarin   stond   dat   ik   te   laat   was   geweest   met   mijn   aanmelding   en  hoogstwaarschijnlijk geen kamer zou kunnen krijgen, ben ik toch maar naar  Leiden gegaan, waar een vriend me nog aan een vrije kamer in het centrum  kon helpen. Hoewel   ik   altijd   meer  geïnteresseerd  was   in   Latijn,   werden   de   leukste  colleges   in   die   tijd   bij   Grieks   gegeven,   en   ik   ben   afgestudeerd   op   het  Hellenistische  Grieks  van  Theocritus’  Idylle  17  en  de  Egyptische  invloeden  daarop. Dit lofdicht op Ptolemaeus II Philadelphus werd meestal gezien als  een zuiver Grieks gedicht, maar ik kon niet geloven dat de Egyptische context  waarin het gedicht was geschreven geen invloed zou hebben gehad. Toen ik  daarover een scriptie had geschreven, sprak ik een week na mijn afstuderen  in 2002 stomtoevallig Richard Hunter, een professor uit Cambridge, die me  vroeg naar mijn  scriptie.  Ik  legde hem uit wat ik gedaan had, waarop hij  uitriep: “Well, that’s funny ­ I’ve just written a book on that!” Ik besloot toen   maar   op   zoek   te   gaan   naar   een   ander   onderwerp   voor   een   proefschrift.  Terwijl   ik   speelde   met   de   vraag   wat   dan   wél   een   goed   idee   voor   een  promotieonderzoek zou kunnen zijn, volgde ik in Leiden een  privatissimum  bij Joan Booth over Propertius 1.20, een gedicht over het verhaal van Hylas  en   Hercules.   We   moesten   allemaal   een   presentatie   houden,   en   ik   besloot  Valerius   Flaccus’   latere   versie   van   de   mythe   met   die   van   Propertius   te  vergelijken. Zo kwam ik uiteindelijk op het onderwerp voor mijn proefschrift,  9

een ‘metapoëtische’ interpretatie en vergelijking van alle klassieke versies van  de mythe.  Ik had een tijd lang allerlei banen naast elkaar, op een middelbare school,  in Leiden, en na het vertrek van Hans Smolenaars gaf ik tijdelijk ook colleges  aan de UvA. Na mijn promotie in 2010 heb ik twee jaar met verschillende  beurzen in Engeland gezeten. Mijn vrouw had inmiddels een baan in Londen  geaccepteerd, dus dat kwam goed uit, want in Londen kun je niet wonen.  Inmiddels ben ik hier gaan werken, met een 50/50­aanstelling aan UvA en  VU. De sfeer hier bevalt me goed: studenten zijn gemotiveerd en werken met  passie   aan   het   vakgebied.   In   Leiden   gaat   het   er   over   het   algemeen   wat  schoolser aan toe, en zitten er meer studenten die “niet wisten wat ze anders  moeten studeren”. Hier worden leesgroepen georganiseerd in de kroeg; dat is  geweldig. Het eerste semester heb ik aan de derdejaars Horatius’  Oden  en  Vergilius’  Bucolica  gegeven en heb ik Ovidius met de propedeusestudenten  gelezen, maar momenteel ben ik vooral bezig met mijn eigen onderzoek en  met   het   verkennen   van   nieuwe   mogelijkheden   voor   onderzoeksaanvragen  binnen ACASA. Het staat natuurlijk nog in de steigers, maar ik vind het heel  erg spannend wat er allemaal gebeurt. Op het gebied van onderwijs zijn er  ook interessante dingen gaande en binnenkort wordt er gekeken in hoeverre  we in de Bachelor kunnen gaan samenwerken met de VU.  Zelf woon ik in Leiden, en reis ik met de trein naar Amsterdam. Wat ik het  liefste doe na een werk­ en forensendag is een goede tenniswedstrijd spelen  of kijken, of een mooie film pakken in de bios. Toen ik op de middelbare  school zat keek ik echt elke wedstrijd die voorbij kwam! Cambridge was ook  de   ideale   locatie   om   te   tennissen,   met   prachtige   grasbanen,   en   om   naar  Wimbledon te gaan natuurlijk! Na een half uur op  Enter  te hebben gedrukt  op een of andere website had ik Centre Court tickets te pakken en heb ik  Roger Federer zien spelen. Qua films ben ik dol op van alles en nog wat,   bijvoorbeeld   westerns   en   James   Bond.   Ook   heel   handig   voor   colleges  trouwens, want aan de hand van Unforgiven en dat soort parels kan je heel  mooi uitleggen hoe literaire traditie en intertekstualiteit werken.”

10

VAN WILUSA TOT IZMIR Verslag van het Zenobiacongres 2012 Maurits de Leeuw

Z

aterdag   3   november   opende   de   aula   van   de   UvA,   de   Oude   Lutherse  Kerk,   haar   deuren   voor   de   bezoekers   van   het   zesde   Zenobiacongres.  Ditmaal stond het congres in het teken van Troje – een thema dat uitstekend  aansluit bij de doelstellingen van de stichting, die zich bezighoudt met de  relatie tussen Oost en West in de oudheid en de doorwerking daarvan in later  tijd. Het thema  van het  congres (‘Troje: de  stad. De oorlog. De legende.’)  sloot tevens aan bij de tentoonstelling in het Allard Pierson die 7 december  van start is gegaan. Op het congres was de aandacht voor de middagpauze  gericht op de archeologische context van Troje en Hettitische bronnen over  Troje.   In   de   middag   lag   het   zwaartepunt   bij   de   receptie   van   Troje   in   de   oudheid, de middeleeuwen en in het moderne Turkije. Na een korte inleiding van archeoloog Floris van den Eijnde (Universiteit  Utrecht)   werd   de   eerste   lezing   verzorgd   door   de   vermaarde   Duitse  oudhistoricus Frank Kolb (Universität Tübingen). Kolb is met name bekend  vanwege zijn rol in het Troje­debat dat in 2001/2 in Duitsland gevoerd werd:  Kolb   beschuldigde   zijn   collega   Manfred   Korfmann   ervan   een   verkeerde  voorstelling van zaken te geven omtrent het belang van de historische stad  Troje.   Het   debat   liep   hoog   op:   beide   partijen   schreven   stukken   in   de  Frankfurter Allgemeine Zeitung en de Stuttgarter Nachrichten; de beroemdste  graeci van onze tijd, Martin West en Joachim Latacz, roerden zich ook in het  debat. In de lezing die hij hier in Amsterdam gaf sneed hij een ander hekel  punt   aan:   de   duiding   van   ‘Wilusa’,   de   naam   van   een   stad   die   we   op  Hettitische kleitabletten tegenkomen. Men heeft Wilusa vaak willen lezen als  de Hettitische naam voor Ilios, maar Kolb betoogde in zijn lezing dat  het  historisch   gezien   volstrekt   onwaarschijnlijk   is   dat   Wilusa   en   Ilios   dezelfde  stad moet zijn geweest. De stad Wilusa moet zijns inziens op grond van de   bronnen veeleer worden gelokaliseerd in het binnenland van Klein­Azië. Voordat   de   discussie   over   het   historische   Troje   verder   ging,   sprak  archeoloog   Eric   Moormann   (Radboud   Universiteit)   een   woord   over   de  voorspoedige geschiedenis van stichting Zenobia, die inmiddels haar zesde  congres  organiseerde.  Een aantal  van  de volgende  sprekers,  met  name  de  Nederlandse hettitologe Willemijn Waal (Universiteit Leiden) en archeoloog  Jorrit Kelder (UvA), gaven vervolg aan het debat over de archeologie van  11

Troje.   Beiden   moesten   voor   de   houdbaarheid   van   hun   verhaal  veronderstellen dat Wilusa en Troje wél één en dezelfde stad zijn geweest,  maar gezien de beperkte tijd   moesten ze voorbij gaan aan de argumenten  van Kolb, al bleek uit beide lezingen dat zij niet zomaar bereid waren de slag  om Wilusa op te geven. De archeoloog Gert Jan van Wijngaarden (UvA) gaf  een  lezing  over  archeologische  vondsten die gerelateerd  zijn  aan Troje en  Homerus: zo besprak hij opgravingen in Troje zelf die worden gebruikt om  uitspraken te doen over de grootte van de stad. Tenslotte sprak organisator  Floris van den Eijnde zelf over de verhouding die Alexander de Grote ten  opzichte van Troje innam, die zichzelf als een tweede Achilles zag. Daarmee  werd een subtiele overgang naar het middagprogramma gecreëerd, waarin  de receptie van Troje centraal zou staan. Nadat   iedereen   zijn   middagmaal   van   cateraar   Eurest   (bestaande   uit   de  bekende afzonderlijk verpakte bolletjes, melk en een appel) had opgepeuzeld  en de inmiddels ontstane uitloop was gecompenseerd door de duur van de   pauze wat te beperken, werd er aan het middagprogramma begonnen. Onze  eigen   Mathieu   de   Bakker   hield   een   lezing   over   de   technieken   waarmee  Homerus   zorgde   voor   de   vereeuwiging   van   het   vergankelijke   historische  Troje. Christiaan Caspers sprak over (de verbeelding van) Troje in de Griekse  tragedie   en   suggereerde   dat   er   niet   zoiets   als   een   vaste   ‘plattegrond’   van  Troje   moet   hebben   bestaan,   hetgeen   tot   een   interessante   discussie   leidde.  Neerlandicus   Ludo   Jongen   (Universiteit   Leiden)   besprak   enkele  middeleeuwse epen over Troje, waarbij ook kort een Duits epos ter sprake  kwam waarin Achilles door Hektor gedood wordt. Door deze merkwaardige  wending wordt  het  epos danig  verlengd,  aangezien Troje  uiteindelijk  toch  ingenomen wordt. Na de middagpauze sprak Gunay Uslu de laatste lezing  uit, over de receptie van Homerus en Troje in Turkije. Onder andere in de  jaren ’20 en ’30 van de vorige eeuw heeft de receptie van Homerus gefloreerd  en werd de dichter natuurlijk als oer­Turkse dichter beschouwd. En nog altijd  spelen Troje en Homerus een belangrijke rol in Turkije: zo presenteert de stad  Izmir   (het   Griekse   Smyrna)   zich   nadrukkelijk   als   de   geboortestad   van  Homerus. Na deze laatste lezing vond de uitreiking van de Zenobia Essayprijs 2012  plaats. oudhistorica Lucinda Dirven (UvA) sprak als voorzitter van de jury het  oordeel  uit:  een  artikel  van  archeoloog  Miguel  John  Versluys  (Universiteit  Leiden) werd de beste van vijf genomineerde artikelen bevonden. 1 Het artikel  sluit   uitstekend   aan   bij   het   centrale   thema   van   Stichting   Zenobia:  1

De volledige titel van het artikel luidt: M.J. Versluys, ‘Egypt as part of the Roman  Koine: mnemohistory and the Iseum Campense in Rome’ in: J. Quack, C. Witschel  (eds.), Religious flows in the Roman Empire (Frankfurt am Main 2012/2013). 12

interdisciplinair   onderzoek   naar   Oost/West­constructies.   In   zijn   artikel  behandelt Versluys de perceptie van Egypte in het westen en toont daarbij  aan dat het begrip ‘Egypte’ in de Romeinse wereld in veel gevallen een idée   fixe  is, een construct van het westen (in dit geval Rome). Ten slotte sloot  Diederik Burgersdijk als voorzitter van de stichting het congres af met een  toepasselijk slotwoord. Het zesde Zenobiacongres was erg goed geslaagd, aangezien er over een  bekend (zo niet het bekendste) onderwerp binnen de studie der klassieken,  Troje,   door   de   verscheidenheid   aan   disciplines   toch   veel   nieuwe   en  interessante   zaken   konden   worden   verteld.   Aan   alle   studenten   die   zich  bezighouden met de oudheid kan ik het Zenobiacongres in ieder geval van  harte aanbevelen. Maurits de Leeuw

Opening van het congres

13

THE DELICATE PROJECT II: The Great Refill Guus Eelink

S

amen   met   een   goede   vriend   toog   ik   vrijdag   16   november   naar  poptempel Winston Kingdom om aldaar de presentatie van de nieuwe CD  van  The   Delicate   Project  bij   te   wonen.   Aangezien   onze   medeclassicus   Rik  Peters gitarist is voor die band, leek het mij goed in de Wau kort verslag te  doen van deze bijzondere avond en jullie lezers aan te raden zelf eens een  optreden te bezoeken.  Rond negen  uur geraakten wij  in een druilerige Warmoesstraat  voor de  deur van Winston. Wij waren zo ongeveer de eersten. Op een kartonnetje op  de   deur  stond:  Closed   untill   21:00  (sic).   We   maakten   nog   maar   even   een  ommetje. Toen we terugkwamen, stond er waarlijk een hele crowd voor de  deur:   de  groupies  waren   gearriveerd.   Het   was   een   gemêleerd   gezelschap,  zowel in termen van leeftijd, van taal als van gezichtsbeharing (een enkele  der   aanwezige   filosofen   was   economischer   te   beschrijven   in   termen   van  niet­behaarde delen). Eenmaal in porties binnengelaten, was er eerst een voorprogramma. Toen  was   het   moment   dan   eindelijk   daar   voor  The   Delicate   Project.     Jaren   van  noeste arbeid konden hun vruchten gaan afwerpen. Met deze bewoordingen  werd het optreden aangekondigd door Simon Mulder. Sommigen van u is  deze jonge Mulisch look­alike bekend van de colleges. Overigens raad ik u  van harte aan de Muzische vruchten van deze eminente dichter zelf ook eens  tot u te nemen. Na diens aankondigen barstte het vijftal los. Het was een  aangenaam optreden en je zag het publiek genieten. En als het sluiten van je  ogen   een   teken   van   genieten   is,   dan   heeft   ook   oprichter   Gerlov   van  Engelenhoven   (vocals,   piano)   zeer   genoten   gedurende   dit   optreden.   De  muziek laat zich moeilijk classificeren. Volgens de eigen website gaat het om  alternatieve, progressieve en psychedelische rock/pop/jazz. Ook de teksten  doen   een   impressionistische   of   postmodernistische   pluraliteit   vermoeden.  Deze rijkheid aan klanken, tezamen met het onbevangen enthousiasme der  bandleden en de kleinschalige settings waarin  The Delicate Project  optreedt,  garanderen dat de toehoorder voor korte wijle in een aangename muzikale  roes   verkeert.  Om   nummers   te   beluisteren   en   de   CD   aan   te   schaffen,   zie  thedelicateproject.bandcamp.com. 14

HERINNERINGEN AAN ROME Otto, Raphael en de eeuwige stad Michelangelo Gothsucker

‘L

ate Antiquity is always later than you think,’ aldus Peter Brown, groot  geleerde,   en   vooral   dé   grote   geleerde   op   het   gebied   van   de   Late  Oudheid.   En   met   die   gedachte   komt   het   nog   wel   eens   voor   dat   menig  classicus   de   grens   van   ‘476   AD’   overschrijdt,   in   zijn   of   haar   onderzoek  doorstoomt naar de Middeleeuwen, de Renaissance en er de brui aangeeft bij  de wetenschappelijke revolutie, wanneer niemand meer in de woorden van  Aristoteles  blijkt  te  geloven.  Een  bekend  verschijnsel,  de  studie   Latinistiek  ontleent er haar bestaansrecht aan en het is om deze reden dat lezingen van   andere tijden ook door classici goed bezocht worden. Zo   ook   op   woensdag   28   november,   toen   in   het   kader   van   de  mediëvistenmiddagen een lezing over de antiekenreceptie en herinneringen  aan   Rome   ten   tijde   van   Otto   III   (980­1002)   werd   gehouden.   De  mediëvistenmiddagen   (én   –avonden)   worden   sinds   een   aantal   jaren  georganiseerd   door   studenten   voor   studenten   die   interesse   hebben   in   de  mediëvistiek   in  de  breedste  zin   van   het   woord.   Maandelijks   wordt   er  een  activiteit   georganiseerd,   die   uiteen   kan   lopen   van   filmavond   tot  tentoonstellingsbezoek.2  Een welkom initiatief, vooral sinds met het vertrek  van Jacqueline Klooster naar Gent en het daarmee gepaard gaande einde van  de varialezingen het aanbod aan lezingen van GLTC/LTC niet rijk bedeeld is.  Als spreker hadden de mediëvisten een oude bekende weten te strikken,  namelijk   oud­Wauredactielid   Raphael   Hunsucker,   hoewel   Hunsucker   met  alleen   deze   aanduiding   eigenlijk   tekort   gedaan   wordt.   Alumnus   in   de  klassieken aan de UvA, oud­Laverna­ & Alpha­voorzitter, betrokken bij van  alles en nog wat (ondergetekende kan het ook niet precies opnoemen), voor  de master  Roma Aeterna  vertrokken naar Nijmegen, maar voor een master  GLTC toch nog een beetje bij de UvA gebleven, is hij vervolgens, dankzij een  promotieplek ter beschikking gesteld door OIKOS, wederom naar Nijmegen  vertrokken om daar onder de auspices van Olivier Hekster en Sible de Blaauw  aan zijn proefschrift  Memoriae conditorum, conditores memoriae  te werken,  met   David   Rijser   als   derde   begeleider.   Kortom,   reputatie   genoeg   om   een  spectaculaire   lezing   te   verwachten   en   daarin   werd   het   publiek   ook   niet  2

Voor meer informatie of om je op te geven voor de mailinglist:  [email protected] 15

teleurgesteld. Voor enkele mediëvisten, een aantal ACASA­studenten die wel  eens iets meer  text  dan  matter  wilden, de heer David Rijser  himself  en nog  enkele verdwaalde zielen, gaf de heer Hunsucker een fijn staaltje denderend  speechen weg. In   zijn   lezing   ging   Hunsucker   in   op   de   Ottoonse   Renaissance   (met  vraagteken), de antiekenreceptie daarin en de herinneringen aan Rome in  twee gedichten die overgeleverd zijn in een handscbrift uit de bibliotheek van  Otto   III   te   Bamberg.   Hoewel   Hunsucker   van   huis   uit   als   een   (fanatiek)  classicus bekend staat, wist hij deze reputatie al meteen aan het begin van de  lezing op de schop te gooien. Zo verklaarde hij vrolijk dat “die hele oudheid  hem   eigenlijk   gestolen   kon   worden”,   dat   “vooral   de   Middeleeuwen   ertoe  deden” en dat het Pantheon als kippenhok haar beste periode beleefd had,  want   “die   ouwe   meuk”   zoals   ie   er   nu  nog   staat,   “is   echt   tien   keer   niks”.   Gelukkig   waren  de  afgevaardigen  van   OIKOS   in  geen  velden  of  wegen  te  bekennen en kon begeleider Rijser er wel om lachen. Gelukkig maar, het was  nog maar het begin. In   een   razende   lezing,   die   met   de   nodige   theatrale   handgebaren,  denderende   decibellen   en   enigszins   feminiene   kreetjes   (zo   groot   was   de  opwinding) verliep (en waarbij van een ‘lezing’ geen sprake was, alles ging  uit  de blote krullenbol),  voerde niet alleen het enthousiasme van de heer  Hunsucker,   maar   ook   zijn   meest   recente   patriottistische   gevoelens   de  boventoon.   Het   belang   van   de   stad   Nijmegen   kwam   meerdere   malen   op  creatieve wijze ter sprake en de toehoorder werd onder andere getrakteerd  op  het   triviale   feit   dat   Otto   III  maar   het   liefst   op   de  weg  van   Aken  naar  Nijmegen geboren was. Maar   meer   nog   dan   Nijmegen   stond   de   stad   centraal   die   ook   voor  Hunsucker zelf zowel privé als professioneel de caput mundi is, namelijk, of  natuurlijk,   Rome.   Want,   dames   en   heren,   als   u   de   heer   Hunsucker   in  Amsterdam noch Nijmegen kunt vinden, dan zit hij in Rome. Gegarandeerd.  En de vraag tijdens de lezing was nu op welke manieren Rome ten tijde van  Otto   III   herinnerd   werd   en   hoe   die   herinneringen   terugkwamen   in   de  (literaire) cultuur rond het hof van Otto III, een periode die deel uitmaakte  van de zogeheten Ottoonse Renaissance. Naast dé bekende Renaissance van die andere Raphael en die iets minder  bekende renaissances van Karel de Grote en van de 12 de eeuw, wordt ook de  periode onder de drie keizers van de Saksische, Ottoonse dynastie (Otto I, II  en III, 936­1002) tot een periode van wedergeboorte bestempeld. Maar bij  deze benaming zijn de nodige vraagtekens te plaatsen. Los van de vraag of er  inderdaad sprake was van een herleving of vernieuwing in gang gezet door  de   keizer,   verschillen   de   meningen   ook   over   de   vraag   of   de   Ottonen  16

überhaupt   de   klassieken   trachtten   te   doen   herleven   of   eerder   terugkeken  naar de tijden onder Karel de Grote of zelfs het Byzantijnse Rijk. De Ottonen  worden   meestal   gezien   als   “een   stel   onbehouwen   lomperiken”   (in   de  woorden van Hunsucker), die een enorme rijkdom wisten te vergaren, maar  deze niet in het patroniseren van kunst en literatuur hebben gestoken. Centraal   hierin   stond   de   figuur   van   Otto   III,   zoon   van   Otto   II   en   de  Byzantijnse prinses Theophanu. De vader overleed toen de jongen nog een  kleuter   was   waarna   de   moeder   tot   zijn   volwassenwording   de   honeurs  waarnam.   In   996   werd   hij   door   paus   Gregorius   V   in   Rome   tot   keizer  gekroond en de keizer zou de stad in de rest van zijn leven (die helaas nog   maar  zes  jaar   zou  duren)   nog  twee  keer  weder   bezoeken.  “Een  fascinatie  voor Rome”, aldus Hunsucker over de relatie van Otto III met de hoofdstad,  een kenschets die hemzelf ook niet zou misstaan. Na zijn kroning keerde Otto  nog naar Rome terug in de periode van februari 998 tot begin 1000 en tot   slot voor een periode van vier maanden van oktober 1000 tot februari 1001.  Tijdens zijn eerste verblijf zorgde hij ervoor dat zijn leermeester, de befaamde  Gerbert   van   Aurillac,   tot   paus   Silvester   II   werd   benoemd   en   tijdens   zijn  laatste bezoek vond het beroemde ontvangst door Bernhard van Hildesheim  plaats, beeldend uitgevoerd door Hunsucker zelf, die zich de ervaring van  een wederzien met de eeuwige stad goed kon indenken. Een van de meest interessante dingen die Otto III ons heeft nagelaten, is  zijn bibliotheek met handschriften in het Duitse Bamberg. Centraal tijdens de  lezing   stond   een   manuscript   waarin,   volgens   Hunsucker,   niet   alleen   een  opsomming van de boeken ván Otto zelf te vinden is, maar ook een evolutie  aan te wijzen is in het verzamelen van de boeken door diezelfde keizer. Ik zal  u de filologische aspecten voor het moment besparen, maar interessant in die  verzameling, die voornamelijk bestond uit Romeinse historiografie, zijn twee  contemporaine gedichten die zich richten op de stad Rome. Aan de hand van  deze twee gedichten behandelde Hunsucker in het laatste deel van zijn lezing  twee verschillende beelden van Rome en de relatie van de keizer met de stad  en de paus, die in de gedichten naar voren komen.  In   het   gedicht   van   Leo   Vercelli,  Versus   de   Gregorio   et   Ottone   augusto,  geschreven rond 996­998, komt een overwegend christelijk Romebeeld naar  voren   dat   vergezeld   wordt   van   een   scheiding   van   de   taken   van   paus   en  keizer. Niet het Rome van Augustus, maar het Rome van Christus wordt in  het gedicht aangesproken, waarbij de dichter verwijst naar de taken van de  keizer:   de  imperator  draagt   zorg   voor   de  corpora;   de   zielenheil   mag   hij  overlaten aan de paus. De klassieke retoriek ontbreekt volledig. Het   gedicht   van   Vercelli   is   als   bijschrift   te   vinden   op   één   van   de  handschriften uit de bibliotheek van Bamberg. Op de achterzijde van het blad  17

is   het   andere   gedicht   neergepend,   dat   Hunsuckers   belangstelling   heeft,  namelijk  Roma caput mundi  van Eugenius Vulgarius, dat zo’n honderd jaar  eerder geschreven is dan het gedicht van Vercelli. Vulgarius bejubelt in zijn  gedicht in Vergiliaanse retoriek een klassiek, keizerlijk Rome waarbij tevens  van   een  renovatio   imperii  gesproken   wordt.   Dit   Romebeeld   van   Vulgarius,  hoewel geschreven voor een paus, staat veel dichter bij de klassieke oudheid  dan dat van Vercelli, die zich juist meer bedient van christelijke termen. Otto III stierf uiteindelijk in 1002 vroegtijdig ergens in de omgeving van  Rome.   Hij   is   de   geschiedenis   ingegaan   als   een   man   die,   door   de   korte  levensloop die hem gegund was, meer verwachtingen heeft geschapen dan  waargemaakt.  Zijn  leven  was kort,  flitsend  en  bovenal  getekend  door  een  fascinatie en liefde voor de stad waar hij meerdere malen terugkwam, Rome.  Diezelfde   fascinatie   en   liefde   moeten   Hunsucker   zeker   gedreven   hebben  tijdens deze passievolle voordracht. Op dezelfde denderende wijze als hij de  lezing begonnen was, sloot hij ’m ook weer af. Einde Otto en Rome, tijd voor   een biertje.

18

THE MANY FACES OF VIRGIL Verslag van de lezingen van Philip Hardie Maurits de Leeuw

I

n de eerste twee weken van december 2012 vond een tweede versie plaats  van de succesvolle reeks lezingen in het kader van de  Amsterdam Virgil   lectures,   zoals   ook   de   vorige   keer   georganiseerd   door   David   Rijser.   Na   de  eerste  succesvolle  editie  in   2009,   waarbij  de  vooraanstaande  Amerikaanse  classicus  Micheal  Putnam  sprak (zie  Wau  25.1,  2010,  voor een interview)  over de problematiek van het einde van de  Aeneïs, werden in deze tweede  editie   de   lezingen   verzorgd   door   de   al   even   hooggeprezen   Britse  Vergiliuskenner Philip Hardie. Hardie, vroeger verbonden aan Oxford maar  momenteel   aangesteld   bij   het   Trinity   College   van   Cambridge,   is   bekend  vanwege zijn talrijke publicaties over Vergilius en andere Latijnse dichters en  de receptie van de klassieke traditie. Het thema van de lezingen, waarvan er  vijf   in   Amsterdam   plaatsvonden   en   een   in   Leiden,   was   ditmaal   dan   ook  ‘Virgil’s Aeneid  in the Western imagination: a literary and cultural history’.  Hardie volgde in zijn lezingen twee methodes, verdeeld over de serie: in de  eerste drie lezingen stond steeds de receptie van een element dat al in de  Aeneïs aanwezig is, centraal; in de tweede helft van de serie vormde telkens  een   belangrijk   thema   binnen   de   receptie   zelf   het   uitgangspunt.   Zo  behandelde   hij   in   de   eerste   drie   lezingen   respectievelijk   de   verschillende  gezichten van Aeneas, de interpretaties van Dido (en meer in het algemeen  vrouwen   in   de   Aeneïs)   en   de   onderwereldpassage   binnen   de   Vergiliaanse  receptie. Van de laatste drie lezingen waren de afzonderlijke thema’s binnen  de   receptie   van   Vergilius   het   christendom,   imperialisme   en   vormen   van  receptie   in   de   Nieuwe   Wereld   (deze   laatste   lezing   vond   dan   ook   zeer  toepasselijk in de mooie VOC­zaal in het Oost­Indië Huis plaats). Ik   zal   hier   met   het   oog   op   de   lengte   van   het   stuk   niet   proberen   alle  lezingen afzonderlijk samen te vatten. En al zou ik dat willen, dan zou ik   daar waarschijnlijk smadelijk in falen, gezien de eruditie van iedere lezing.  Hardie gaf namelijk steeds weer blijk van zijn enorme kennis van de gehele   westerse cultuurgeschiedenis: hij reeg vakkundig de belangrijkste werken van  de Latijnse, Engelse en Italiaanse literatuur aaneen om zijn bevindingen aan  te tonen, hier en daar aangevuld met een excurs naar een Portugees of zelfs  een Nederlandse werk (de Gijsbrecht werd kort genoemd in de lezing over  imperialisme).   Uiteraard   waren   Dante   en   Milton   alomaanwezig   in   de  19

lezingen, maar ook werken van wellicht minder bekende auteurs als Edmund  Spenser, John Dryden, Ludovico Ariosto en Torquato Tasso doken meer dan  eenmaal op in de lezingenreeks. De   overvloed   aan   werken   waaraan   Hardie   refereerde,   op   de   hand­outs  achter elkaar door vertegenwoordigd met korte citaten, zorgde er af en toe   voor dat de draad van de lezing moeilijk vast te houden was, als men niet op  dezelfde wijze als de spreker bekend was met deze teksten. Toch is er een  aantal   algemene,   cruciale   zaken   uit   de   lezingen   van   Hardie   naar   voren  gekomen   met   betrekking   tot   de   receptie   van   Vergilius   en   receptie   in   het  algemeen. Zo betoogde Hardie in meerdere lezingen dat Vergilius zelf zijn  personages (Dido) of elementen (de onderwereld) een inherente ambiguïteit  heeft gegeven en daarmee bewust zijn intertekstueel potentieel vergrootte. Hardie   toonde   ook   nog   maar   eens   aan   hoe   alom   aanwezig   (tot   op   het  dollarbiljet) Vergilius in onze westerse cultuur is en daarmee hoe belangrijk  het   is   Vergilius   te   kennen   om   andere   teksten   beter   te   begrijpen.   Een  interessante discussie hierover vond plaats na afloop van Hardies lezing over  imperialisme.   Hardie   besprak   in   zijn   lezing   over   imperialisme   een   grote  hoeveelheid van Vergiliaanse frasen in een imperialistische of nationalistische  context   uit   de   16e   en   17e   eeuw.   Vervolgens   kwam   uit   het   publiek   de  interessante   vraag   in   hoeverre   er   bij   iedere   afzonderlijke   instantie   van  imperialistische tekst sprake is van een directe allusie naar Vergilius. Er werd  gesuggereerd (terecht, voor zover ik het kan beoordelen) dat Vergilius naar  de achtergrond is verdwenen en dat binnen het imperialistische discours de  Vergiliaanse   frasen   vanaf   een   zeker   moment   nu   eenmaal   de   taal   vormen  waarin   imperialistische   teksten   werden   gesteld,   zonder   dat   daarbij   ook  inhoudelijk een Vergiliaanse context wordt opgeroepen. Zo leverden vooral de laatste lezingen interessante discussies na afloop op,  toen het publiek  eenmaal wat  gewend  was geraakt  aan Hardies methode.  Want hoever Hardie ook in de 17e eeuw of verder doordrong, zijn lezingen  gingen in essentie altijd uit van (een) bepaalde interpretatie(s) van Vergilius  die hij dan door de cultuurgeschiedenis heen traceerde. In die zin gingen de  lezingen   altijd   in   eerste   instantie   over   Vergilius   zelf:   alle   behandelde  intertekstualiteit   biedt   een   bepaalde   interpretatie   van   het   werk   waaraan  gerefereerd wordt. Vervolgens kan je proberen uit te leggen waarom Vergilius  nu juist op een bepaalde manier wordt gerecipieerd. Hardie leverde een grote  hoeveelheid teksten aan waarbij het zeer de moeite waard is deze vraag te  stellen en te beantwoorden; wellicht zal dat in een volgende uitgave naar  aanleiding van deze tweede lezingenreeks van de Amsterdam Virgil lectures  ook gebeuren. De tweede gast in deze reeks bleek, ondanks zijn wat stuggere  Britse karakter, zeker niet minder briljant te zijn dan de eerste.  20

DE HEDENDAAGSE OUDHEID Gijs Raeven

W

oensdag 12 december werd er in P96 een debat gehouden tussen Piet  Gerbrandy en Jona Lendering over diens meest recente boek: De klad  in de Klassieken. Waarom onze kennis van de Oudheid onbetrouwbaar wordt,   waarom dat zorgwekkend is (ook voor wie niet in de Oudheid is geïnteresseerd)   en hoe daar iets aan gedaan kan worden (het boek is in de Wau 27.1, 2012,  besproken door Richard Calis, red.). Lendering beschrijft hoe onderzoekers  officieel   drie   taken   hebben:   onderwijs,   onderzoek   en   overdracht   naar   de  maatschappij (valorisatie), maar slechts en alleen maar voor de eerste twee  taken   betaald   krijgen,   en   zo   dus   valorisatie   eigenlijk   gewoon   ontmoedigd  wordt. Het aspect ‘waarom dat zorgwekkend is’ wordt niet zo heel expliciet  uitgewerkt.   Er   moet   vooral   blijken   hoe   zeer   de   oudheid   leeft   binnen   de  maatschappij   uit   de  intermezzo’s  tussen   de   hoofdstukken:  een  random  iemand vertelt hoe Herodotes (sic), die hij lang geleden gelezen had, weer  actueel werd toen hij trouwde met een vrouw uit Agbatana, de residentie der  Meden; een amateurarcheologe vertelt over zichzelf; een re­enactor vertelt  zijn verhaal. Dit boek werd tegenover het boek van Simon Goldhill gezet: Liefde, sex en   tragedie.   Hoe   de   oudheid   ons   heeft   gevormd,   dat   ook   in   de   vorige  Wau  is  besproken, omdat Simon Goldhill op 10 september met David Rijser in Spui  25 was. Piet Gerbrandy over dit boek:  Ja kijk, als we het dan hebben over valorisatie, dan vind ik dit een  heel goed voorbeeld van hoe je dat kunt doen. Godhill geeft  inspirerende voorbeelden hoe de oudheid aanleiding kan geven om  op een nieuwe manier naar hedendaagse verschijnselen te kijken, van  literatuur tot seksualiteit, van massamedia tot psychoanalyse. Er zijn  ook een aantal bezwaren. Goldhill toont zelf aan dat er niet altijd een  directe lijn bestaat tussen vergelijkbare verschijnselen in onze en de  klassieke tijd, maar hij redeneert verder alsof er wel een direct  verband is. Toch laat hij zien hoe meer kennis van de oudheid de  huidige tijd kan verduidelijken. Iedere classicus zou erover moeten  nadenken hoe de kennis van de oudheid onder woorden te brengen is  zodat anderen geprikkeld worden daarover na te denken. 21

Jona Lendering:  Ik ben heel erg allergisch voor dergelijke redenatiefouten. Zo was ik  aanvankelijk heel blij dat Goldhill aansneed hoe de huwelijkstraditie  sinds Paulus is veranderd. Ik ben er ook heel erg mee dat Paulus tot  de  klassieke wereld wordt gerekend, want hij valt er vaak buiten.  Maar de manier waarop Goldhill ‘bewijst’ dat de huwelijksmoraal van  Paulus een omkering is van de Grieks­Romeinse moraal voldoet niet.  Hij bespreekt eerst de huwelijksmoraal in Athene, dan in de  Romeinse keizertijd, maar Paulus leefde in Groot­Syrië, Tarsus,  Jeruzalem, en daar is simpelweg veel minder over bekend. Bovendien  valt in zijn hele betoog het woord ‘jood’ niet één keer. En Paulus was  niet zomaar een jood, maar zelfs een Farizeeër; als je dat er niet bij  betrekt ben je niet breed genoeg ontwikkeld om dit onderwerp aan te  pakken. En dit soort dingen kwam ik net iets te vaak tegen om dit  boek met plezier te lezen. Dat is hem niet aan te rekenen, maar  eerder de hele Angelsaksische traditie. Een Duitser zou dit nooit zo  aangepakt hebben. De moderator, Frans Camphuijsen, bracht vervolgens het onderwerp op  Jona Lenderings eigen boek, Klad in de Klassieken: ‘Begrijp ik nu goed dat je  het boek zelf nu alweer achterhaald vindt?’ Jona Lendering: Ja, als ik een boek heb afgerond, dan is het klaar, dan ga ik weer iets  anders doen. Ik ben in de tussentijd meer tot de overtuiging gekomen  dat er geen toekomst meer is voor geesteswetenschappen aan de  universiteit, misschien eerder aan een soort conservatorium, omdat  het met muziek gemeen heeft dat het wel zinvol maar niet nuttig is.  Piet Gerbrandy:  Klad in de Klassieken is een heel belangrijk boek waar ik veel uit heb  geleerd over de tradities en scholen van het vakgebied. Ik werd wel  een beetje zenuwachtig van het voortdurende gehamer op  wetenschappelijke feiten. Het gaat me meer om de functie die het vak  vervult, het onderzoek op zich is niet zinvol. De wetenschappelijke  waarheid achter de oudheid is geen doel op zich, het gaat om ons,  welke vragen wij erover stellen. De oudheid is een constructie, op  zich bestaat ze niet. Ziet u haar? Ik zie haar niet. Onderzoek ernaar  22

wordt zinloos zo gauw het wordt losgekoppeld van de vragen die in  onze eigen maatschappij leven. Ik denk dat Simon Goldhill daar op  een goede manier mee bezig is, terwijl die re­enactors uit je boek juist  geen pleidooi zijn voor ons vakgebied, dat is meer iets voor  huisvaders die zijn uitgekeken op hun huwelijk. Jona Lendering: Ik denk dat het zoeken naar de waarheid op zich ook heel zinvol is,  die aha­erlebnis als je uiteindelijk een zinnetje Latijn begrijpt, daar zit  een ontstellende vreugde in. En die re­enactors, ja daar kan je een  beetje lacherig over doen, maar die lui hebben een enorme liefde  voor het vak en willen het ook aan anderen overdragen. En als  mensen zich afvragen, zoals de Nederlandse Organisatie voor  Wetenschappelijk Onderzoek, waarom er geld zou moeten naar  onderzoek naar de oudheid, zou ik ze willen antwoorden: ga maar  naar Nijmegen in de zomer tijdens het Romeinenfestival waar in twee  dagen 40.000 mensen op af komen. Er is een enorme vraag naar  informatie over de oudheid. Ik heb bijvoorbeeld een schooltje dat  prima garen spint bij deze markt, zonder subsidie, terwijl ik de  onhandigste zakenman van Amsterdam en omstreken ben. Waarom  richten de universiteiten zich niet meer op het grote publiek? Piet  heeft een fantastisch boek over de Romeinse literatuur geschreven,  waarom bestaat er niet een dergelijke Nederlandse geschiedenis van  het Romeinse Rijk? Zonder fouten, lekker geschreven, zonder de  controverses uit de weg te gaan. Piet Gerbrandy: Dat kan ik je precies vertellen: omdat universiteiten het schrijven van  dit soort boeken actief ontmoedigen. Ook het NWO heeft het wel over  maatschappelijke relevantie, maar in de praktijk komt dat toch neer  op het bereiken van tien vakgenoten in het buitenland, die 40.000  mensen op het Romeinenfestival interesseert ze helemaal niets. Jona Lendering:  Ja, het academische systeem voor de humaniora zit op een  doodlopende weg. Men moet zich weer bezighouden met het publiek  bedienen; dit wordt nu verdrongen door de zelfopgelegde  23

publicatiedwang. Er hoeft geen wet voor veranderd te worden, want  de drie taken van de universiteit staan al juridisch vastgelegd als  onderzoek, onderwijs en valorisatie. Officieel zouden instituten die  niet aan valorisatie doen, geen geld mogen krijgen. Misschien moet  dat dan maar afgedwongen worden door een burgerbeweging, als de  oudheid zo populair blijkt te zijn, en dan krijgen we weer een nieuwe  renaissance. Maar dat zie ik toch niet zo snel gebeuren, Nederlanders  zijn in laatste instantie veel minder geïnteresseerd in iets wat niet  direct nuttig is. Erasmus moest ook uitwijken naar Bazel, Multatuli  zat in Brussel. 

24

25

LIEFDE IN GENT Maurits de Leeuw

H

et gaat goed met de internationale betrekkingen van de opleidingen  GLTC en LTC van de UvA. Dit semester is een samenwerkingsverband  in het kader van het Erasmusprogramma tot stand gekomen met de afdeling  Classics van de University of Durham, waardoor Amsterdamse en Durhamse  studenten in de klassieke talen gemakkelijk een gedeelte van hun opleiding  bij   de   andere   universiteit   kunnen   volgen.   Ook   werden   gerenommeerde  gastsprekers   als   Simon   Goldhill,   Philip   Hardie   en   Alan   Sommerstein   in  Amsterdam ontvangen om hier één of meerdere lezingen te verzorgen. Maar  afgezien   van   deze   anglo­georiënteerde   interactie   ‘greep’   –  om  de   Vlaamse  variant te gebruiken – er ook een uitwisseling plaats met onze collegae uit  Gent. Al nam helaas maar een gering aantal Amsterdamse studenten deel aan  deze uitwisseling, de formule bleek zeker voor herhaling vatbaar.  David   Rijser   en   Piet   Gerbrandy   verzorgden   afgelopen   semester   het  mastervak middeleeuws en Neolatijn rond het thema ‘liefde’. In de eerste zes  weken van het semester waren er wekelijks twee colleges, een door Piet over  het tractaat over de liefde van Andreas Capellanus, de ander door David over  Marsilio  Ficino’s commentaar  op het  Symposium  van  Plato.  In  de  zevende  week   gaf   de   hoogleraar   middeleeuws   Latijn   uit   Gent,   Wim   Verbaal,   twee  gastcolleges aan de UvA; in de achtste week kwamen Gentse studenten naar  Amsterdam   om   te   responderen   op   referaten   van   Amsterdamse   studenten.  Vervolgens gaf professor Verbaal de tweede helft van het semester een vak  over   liefde   in   het   middeleeuws   Latijn.   De   methode   herhaalde   zich:   nu  werden wij aan het einde van het semester, een paar dagen voor kerst, in  Gent   verwacht   om   te   luisteren   naar   en   te   reageren   op   referaten   van   de  Gentse studenten. Aldus reisden wij woensdag 19 december af naar de stad  aan de Leie. In het oorspronkelijke programma zou David eerst nog een college over  Ficino   geven,   maar   door   het   gebruikelijke   falen   van   de   Fyra   die   ons   van  Amsterdam naar Antwerpen bracht, kwamen we dusdanig vertraagd in Gent  aan,   dat   dit   college   achterwege   moest   blijven.   Na   een   eenvoudige   lunch  gingen de referaten dan van start: drie presentaties werden verzorgd door  groepjes van drie personen en twee door groepen van vier personen. Bij de  eerste samenkomst, in Amsterdam was al gebleken dat de verhoudingen van  deelnemende   studenten   niet   helemaal   gelijk   waren:   er   waren   maar   vier  26

refererende   studenten   in   Amsterdam,   waarvan   er   nu   dan   maar   drie   mee  waren gekomen naar Gent. Om alle referaten van de Gentenaren binnen één  middag te kunnen passen, waren de Gentse studenten in groepjes verdeeld. Desalniettemin ontstonden er vaak levendige discussies na afloop van de  referaten. De Gentse studenten hadden zich per groepje op een middeleeuws  werk   gestort,   dat   in   de   presentatie   kort   moest   worden   gepresenteerd   en  geproblematiseerd. In de eerste drie referaten werden drie narratieve teksten  gepresenteerd,   waarin   vaak   op   Ovidiaanse   wijze   gespeeld   wordt   met   het  thema   van   de   liefde.   Het   betrof  Asinarius,   De   tribus   puellis  en  Ovidius   puellarum, ook wel bekend als De nuncio sagaci. Na een korte pauze werd er  gesproken over twee tractaten over de liefde, De amoris sapore en De quatuor   gradibus violentae charitatis, waarvan laatstgenoemde het enige werk dat op  die dag besproken werd, dat aan een auteur is toegeschreven: Richardus van  Saint­Victor.  Ieder  werk   werd   zodanig  gepresenteerd   dat  wij   Amsterdamse  studenten, die nooit iets van deze werken hadden gelezen, toch steeds na een  presentatie van tien minuten deel konden nemen aan de discussie. Om een  lange   opsomming   te   voorkomen   zal   ik     niet   alle   besproken   werken  afzonderlijk bij langs gaan, maar bij wijze van voorbeeld alleen verder ingaan  op Asinarius, omdat ik meen dat het merkwaardige werkje de aandacht van  de lezers van de Wau waard is. Asinarius  is een gedicht in elegisch distichon, dat handelt over een prins  die als ezel geboren wordt. Hij groeit aan het hof van zijn ouders op als een  typische hoveling. Op een zeker moment leert hij dan ook spelen op de lier, al  zegt zijn meester dat hij dat eigenlijk niet kan als ezel. Wanneer de ezel op   een zekere dag zijn reflectie in het water ziet, is hij zo geschrokken dat hij uit  zijn eigen land vlucht. Na lange omzwervingen op zee komt hij in een ander  land aan, waar hij de gunst van de koning wint en mag trouwen met zijn  dochter. Op zijn huwelijksnacht legt  de ezel plotseling zijn  ezelhuid af en  blijkt een zeer aantrekkelijke prins te zijn, hetgeen ook wordt gezien door  een spion van de koning, die benieuwd was naar het nachtelijk spel van de   ezel. Nadat de ezel de nacht heeft doorgebracht met zijn bruid, trekt hij zijn  ezelhuid echter weer aan. De koning besluit zich de volgende nacht zelf te  verstoppen in de kamer van de ezel­prins, die weer zijn huid aflegt. Zonder  opgemerkt te worden neemt de koning nu de huid mee en verbrandt deze.  De prins is de volgende dag eerst in paniek als hij zijn huid niet kan vinden,  maar   wordt   gerustgesteld   door   de   koning,   die   hem   zijn   halve   koninkrijk  geeft. Een jaar later sterft de koning en erft de prins, die nu Neoptolemus  wordt genoemd, zijn koninkrijk en ook dat van zijn eigen vader, zodat hij  uiteindelijk koning van twee rijken is. 27

Een   aantal   onderwerpen   die   in   de   discussie   over   dit   werk   werden  besproken,   waren   de   merkwaardige   wendingen   in   de   verhaallijn,   de  betekenis van Ovidiaanse elementen in het werk en het feit dat de prins aan  het einde plotseling Neoptolemus wordt genoemd. Centraal stond de vraag  wat de auteur met dit werk beoogd wil hebben. Uit de discussie kwam naar  voren dat, hoewel een aantal vragen moeilijk oplosbaar zijn (waarom vlucht  de ezel wanneer hij zijn reflectie heeft gezien?), we toch kunnen zeggen dat  het werk voornamelijk ironisch van aard is. Met name verhalen over hoofse  liefde lijken te worden geparodiëerd. In verder onderzoek zou de receptie  van Neoptolemus in de 12e  eeuw eens moeten worden bekeken, waarmee  wellicht meer licht kan worden geworpen op het werk. Ook het vervolg van ons verblijf in Gent verliep erg aangenaam. We kregen  een rondleiding door de stad van de Gentse studenten en we genoten van  een overvloedig Gents avondmaal: hele schalen met gegratineerde spaghetti  met room en look werden weggezet. Na een aangename avond, waarbij het  Belgisch   bier   uiteraard   rijkelijk   vloeide,   konden   wij   drie   ‘Amsterdamsen’  gebruik maken van de gastvrijheid van een van de Gentse studenten, die zijn  appartement   vlakbij   het   centrum   voor   ons   beschikbaar   had   gesteld.   De  volgende   dag  werden   we  door  emeritus  hoogleraar  Anne   van   Grevenstein  (UvA en RU) aan de hand genomen om de restauratie van het Lam Gods, het  beroemde altaarstuk uit de St. Baafskerk in Gent van de gebroeders Van Eyck,  te   bezichtigen.   Daar   zij   zelf   lid   is   van   de   commissie   die   de   restauratie  verzorgt, kregen we een zeer volledige en interessante rondleiding in de kerk  en bij het restauratieproces in het museum.  Ten slotte namen we afscheid van de Gentenaren met de hoop dat deze  uitwisseling uitgebreid en tenminste voortgezet zal worden. Er werd zo nu en  dan   zelfs   gespeculeerd   over   een   gezamenlijke   excursie   buiten   de   Lage  Landen, aangezien dat geen vast onderdeel is in het Gentse programma en  wij als UvA niet meer met de VU en de Groningers samen op excursie gaan.  De Gentenaren  vroegen  ons  wel  regelmatig  bezorgd  of  we  maar  met  drie  studenten waren in Amsterdam, waarop we uitlegden dat er nog wel meer  studenten   zijn,   maar   dat   aan   dit   specifieke   vak   niet   erg   veel   studenten  deelnamen.   Daarom   wil   ik   het   vak   hier   dan   ook   van   harte   aanbevolen  hebben: naast de gebruikelijke colleges van David en Piet zijn de colleges die  de   goedlachse   en   zeer   vriendelijke   Wim   Verbaal   geeft,   ook   nog   eens  uitstekend.   Bovendien   zijn   de   Gentse   studenten   geïnteresseerd   en   erg  vriendelijk   en   is   Gent   zelf   een   zeer   aangename   stad,   die   bovendien   niet  verder van Amsterdam verwijderd is dan Groningen, als de Fyra tenminste op  tijd rijdt. Laten we hopen dat de NS dát tenminste in een jaar in orde kan  krijgen. 28

LEVEN IN VENETIË Omnia mutata Richard Calis

“H

ier zou ik dus nooit kunnen leven,” zei ik twee jaar geleden tijdens  een   excursie   naar   Venetië.   Hordes   toeristen,   stinkende   kanalen,  nauwelijks natuur; niets voor mij – dacht ik toen. Nu woon ik er al bijna vijf  maanden en wil ik er nooit meer weg. Er is geen stad waar ik mij beter thuis   voel dan Venetië en geen stad die mij zozeer interesseert als la Serenissima.  Er is bovendien geen stad die op zo'n bijzondere manier ‘leeft’ als Venetië. In het kader van mijn master mag ik een half jaar studeren aan Ca’ Foscari,  de universiteit van Venetië, waar ik bij de faculteit  lettere vakken volg. Mijn  voornaamste   reden   om   hier   te   komen   was   echter   de   belangrijke  manuscriptcollectie   van   de   Biblioteca   Nazionale   Marciana,   voor   een   groot  deel bijeengebracht door de Byzantijnse humanistische kardinaal Bessarion  (1403­1472). Enkele van zijn manuscripten wilde ik raadplegen voor mijn  masterscriptie en dan ‘moet’ je natuurlijk in Venetië zijn. Toen ik eenmaal  docenten en examencommissies ook hiervan had overtuigd, begon afgelopen  zomer mijn Italiaanse avontuur.  Het leven hier is bijzonder, zeer bijzonder — ik kan het niet anders zeggen.  Inmiddels weet ik me redelijk te oriënteren in het doolhof (ja dat is mogelijk,  vrij makkelijk zelfs) en er gaat geen dag voorbij dat ik niet iets nieuws leer:  overal waar ik om me heen kijk, word ik met de geschiedenis van Venetië  geconfronteerd. Zoals in iedere Italiaanse stad, staat ook de Serenissima vol  met standbeelden, plakkaten en andere eerbewijzen aan de grote helden van  de Italiaanse geschiedenis, maar op de één of andere manier maakt het hier  een veel grotere indruk dan elders.  Of het nu komt door de afwezigheid van ‘moderne’ architectuur, de rol van  het   water   of   de   compactheid   van   de   stad,   Venetië   heeft   werkelijk   een  atemporele atmosfeer, waarbij je tegelijkertijd ook niet kan ontkomen aan de  historische   ontwikkeling   die   zij   tot   op   de   dag   van   vandaag   heeft  doorgemaakt. Dit gevoel valt niet te beschrijven zonder het te ervaren.  Hoewel het inwoneraantal al jaren  daalt, de  stad volgens sommigen op  sterven   ligt   en   zij   meer   en   meer   een   museum   begint   te   worden,   leeft   de  geschiedenis   van   de   stad   nog   onverminderd   voort.   Er   bestaat   een  29

fascinerende   balans   tussen   heden   en   verleden,   waarbij   monumenten  behouden worden, maar tegelijk een nieuwe functie krijgen: zo wordt een  oude   fabriek   een   hotel,   een   verlaten   klooster   een   bibliotheek   en   een  voormalig adellijk paleis een cultureel instituut. Op het moment wil Benetton  zelfs een heus warenhuis bouwen in de Fondaco dei Tedeschi, de plaats waar  Duitse   kooplieden   eeuwenlang   handel   konden   drijven.   Ovidius’  omnia   mutantur krijgt in Venetië werkelijk een nieuwe betekenis! Behalve de stad heeft de universiteit mij ook veel te bieden. Ik volg vooral   vakken Grieks en dit blijkt een goede keuze te zijn geweest. De docenten zijn   echte  magistri   vitae.   Een   memorabel   college   ging   over   de   allegorie   van  Homerus in de oudheid, waarbij de docent een aanzienlijke stapel kopietjes  uitdeelde, vervolgens het eerste blad pakte en on the spot anderhalf uur lang  begon te oreren over de inhoud van de tekst (en deze tevens extreem snel  voorvertaalde) – dit drie keer per week tot we door het pakket heen waren.  Hoewel   ik   minstens   de   helft   niet   heb   begrepen   (en   mijn   Italiaanse  medestudenten ook niet), was ik wel zeer onder de indruk van wat de docent  allemaal   vertelde   over   het   verband   tussen   allegorie,   filosofie,   literaire  exegese en antieke taaltheorieën.  Voor   een   ander   college   stonden  Ilias  22   en   de   Griekse   metriek   op   het  programma.   Al   snel   bleek   Homerus   zelfstudie   en   behalve   over   metriek  hadden   we   het   vooral   over   de   Rolling   Stones,   Alfred   Hitchcock   en   zelfs  Bladerunner. Een overzichtscollege van de Nieuwgriekse literatuur werd door  de docente aangegrepen om over haar eigen expertise te praten, de (literaire)  contacten   tussen   Venetië   en   Griekenland   in   de   Vroegmoderne   periode.  Hoewel   enigszins   structuurloos,   verveel   ik   me   dus   in   ieder   geval   geen  moment aan Ca' Foscari.  Studeren in de bibliotheek is hier ook een feest. De al eerder genoemde  Biblioteca Marciana zit op Piazza San Marco en het blijft een heerlijk gevoel   om even een pauze te nemen en vervolgens het Palazzo Ducale voor me te  zien oprijzen. Andere bibliotheken, er zijn er talloze, zijn minstens net zo   bijzonder. Het liefst pak ik de boot naar het eiland San Giorgio, waar je in  monastieke rust kan werken in prachtige en ruime studiezalen.  Het nemen van de boot is voor mij überhaupt een bijzondere ervaring. Ik  sta   graag   op   de  vaporetto  en   terwijl   ik   in   de   ochtendgloren   de   stad   zie  ontwaken, voel ik de wind op mijn gezicht en tegelijkertijd de sereniteit van  de   lagune.   In   tegenstelling   tot   de   herrie   van   ‘gewoon’   verkeer,   hoor   je   in  Venetië niets, slechts het geluid van de stilte. Als ik 's avonds luister, dan is er   niets anders te horen dan de boeg van de boot die door het water snijdt.  Datzelfde water komt, zoals me vaak wordt gevraagd, zo nu en dan ook  omhoog. Dit fenomeen, acqua alta, draagt bij aan de bijzondere sfeer die er  30

in de stad heerst. Stel je voor dat de Amsterdamse grachtengordel ‘s ochtend  een   aantal   uur   onder   water   staat:   openbaar   vervoer   gaat   niet,   iedereen  draagt lieslaarzen en een enkeling neemt een duik. Vrij bizar, maar hier de  realiteit. Toch zorgt het in Venetië niet voor erg veel overlast. Alleen bij extreem  hoog water (tegen de anderhalve meter boven het ijkpunt) is het lastig om je   te   verplaatsen   in   de   stad,   hoewel   er   een   verhoogde   doorgang   wordt  gecreëerd op de belangrijkste wegen van de stad. Normaliter doe je echter  gewoon je laarzen aan en duurt het vijf à tien minuten langer om thuis te  komen. Bovendien staat het water nooit langer dan drie uur hoog. Zodoende is ook  bij extreem hoog water de stad niet verloren. Het is wel aan te raden om een   kamer op minimaal één hoog te nemen, aangezien de begane grond ook bij  een klein beetje acqua alta onder water kan lopen en in dat geval is zelfs een  kwartier te lang, laat staan drie uur.  In   de   winter   laat   Venetië   een   andere   kant   van   haarzelf   zien.   Zo   rond  november begint het goed koud te worden in de stad en hierdoor voltrekt het  dagelijks leven zich meer binnen (hoewel het studentenplein ‘s avonds nog  altijd goed gevuld is). De laatste weken trekt er zo nu en dan ook een dikke  mist over de stad, waardoor zij een magisch en melancholisch karakter krijgt:  een lege stad waar je geen hand voor ogen kan zien. Soms duikt er dan plots  uit   het   niets   een   lichtje   van   een   boot   op   of   glijdt   er   stilletjes   een   gondel  voorbij. Op dat soort momenten heb je het gevoel niet deel uit te maken van  de normale wereld, maar ergens in een hermetische bel te leven waar de tijd   niet of nauwelijks verloopt. Venetië laat je niet los.

31

DE ANDERE CLASSICUS Headhunter Jo Heirman

H

et is intussen al bijna een jaar geleden dat ik Amsterdam inruilde voor  Gent.   In   februari   2012   promoveerde   ik   aan   de   UvA   met   een  proefschrift over ‘Ruimte in de archaïsche Griekse lyriek’ onder begeleiding  van Irene de Jong. Een maand later startte ik met een nieuwe, heel andere  stap   in   mijn   loopbaan.   Ik   besloot   de   academische   en   klassieke   wereld   te  verlaten voor een functie binnen consulting. De Wau, waarvoor ik een aantal  jaar geleden nog redacteur was, heeft mij gevraagd wat meer te vertellen  over mijn nieuwe baan. Consulting is een heel breed beroepsterrein, dat betrekking heeft op alles  wat te maken heeft met het leveren van professioneel advies aan bedrijven  op een bepaald expertisedomein. Het domein waarbinnen ik actief ben is dat  van executive search consulting of headhunting. Dit behelst de rekrutering en  selectie   van   kaderfuncties,   hoger   management   en   directie   voor   bedrijven,  zoals   CEO’s   [chief   executive   officer,   red.],   sales   directors  of  marketing   managers. Het executive search­kantoor waarvoor ik werk heet Schelstraete &  Desmedt en is gevestigd in Gent. Het is het grootste onafhankelijke kantoor  in België en is actief op een zeer breed spectrum aan sectoren en functies.  Met andere woorden, wij rekruteren alle mogelijke managers en directeuren  voor alle mogelijke bedrijven van een zeker niveau. Binnen onze organisatie  zijn   er   consultants   (over   het   algemeen   meer   senioren)   en   research  consultants (meer junioren). Om mijn taken als research consultant toe te  lichten zal ik een fictief en eenvoudig voorbeeld bespreken. Stel, we zijn op zoek naar een verkoopdirecteur (sales director) voor een  bedrijf dat ingrediënten produceert die gebruikt worden in geneesmiddelen.  Een eerste stap in de procedure is dat het bedrijf in kwestie de functie en het  gewenste profiel aan ons schetst. Men stelt daarbij vaak een aantal objectieve  criteria   op   voor   het   profiel,   bijvoorbeeld   ervaring   met   het   aansturen   van  verkoopteams,   een   master’s   degree   in   business   of   management,   ervaring  binnen   de   specifieke   sector,   salaris,   etc.   Verder   kan   men   ook   een   aantal  subjectieve   criteria   opstellen   op   het   vlak   van   competenties   en  persoonlijkheid, zoals de kwaliteiten teamspeler, autonoom kunnen werken,  coachend mensen aansturen, etc. Tot slot schetst men ook een beeld van de 32

cultuur   van   het   bedrijf   waarbinnen   de   gezochte   persoon   moet   passen,  bijvoorbeeld een down­to­earth cultuur. Wanneer we een duidelijk beeld hebben van het bedrijf, de functie en het  gewenste profiel, begint de zoektocht. De rekrutering is het domein van de   research   consultant,   van   mij   dus.   Die   begint   met   het   opstellen   van   de  rekruteringsstrategieën, waarbij ook een tijdsplanning wordt opgesteld van  ongeveer   zeven   weken   (meestal   lopen   er   vier   à   vijf   zoekopdrachten   per  week).  Time   is   money,   dus   hoe   efficiënter   de   zoektocht,   hoe   sneller   het  resultaat. Een evidente eerste strategie in dit fictieve geval zou het zoeken   zijn   naar   verkoopdirecteuren   in   dezelfde   sector,   maar   deze   kan   ook  uitgebreid   worden   naar   andere   relevante   sectoren   (zoals   een   algemenere  sector waarin mensen actief zijn op het gebied van chemische ingrediënten  die   gebruikt   worden   voor   andere   toepassingen).   Ik   begin   dan   met   een  marktstudie,   dat   wil   zeggen   een   onderzoek   van   alle   bedrijven   binnen  dezelfde sector (en aanverwante sectoren), rekening houdende met locatie  en   omzet.   Er   wordt   dan   binnen   de   gevonden   bedrijven   in   die   relevante  sectoren   gezocht   naar   personen   die   de   functie   van   verkoopdirecteur  uitoefenen.  Men   moet   daarbij   verschillende  tools  aanwenden   om   de   desbetreffende  personen te traceren. LinkedIn is daarbij een zeer handige tool, maar ook  maar   één   van   de   mogelijke   tools,   aangezien   niet   iedereen   actief   is   op  LinkedIn. Het heeft wel het voordeel dat (een deel van de) loopbaan vermeld  is, zodat je wat meer info hebt over zijn of haar profiel. Ook hebben we een  eigen database, waarin alle reeds gecontacteerde kandidaten voor vroegere  functies opgeslagen zijn, soms ook met hun cv erbij. Zodra de personen getraceerd zijn, worden ze per telefoon of per e­mail  gecontacteerd. Aangezien we voornamelijk ‘passieve’ kandidaten contacteren,  oftewel kandidaten die werk hebben en daarmee meestal tevreden zijn, is  een aantrekkelijke voorstelling van het bedrijf en de functie nodig om hen te   motiveren.   Als   er   interesse   is   voor   de   functie,   volgt   een   telefonische  screening. Hierbij wordt gelet op de objectieve criteria die vooropgesteld zijn,  maar   ook   of   iemand   groeit   in   zijn   loopbaan   op   het   vlak   van   taken   en  verantwoordelijkheden.   Verder   moeten   ook   de   subjectieve   criteria   en  culturele  fit  met   het   bedrijf   geïnterpreteerd   worden,   wat   natuurlijk   het  lastigste   is.   In   geval   van   een   positieve   screening   wordt   de   kandidaat  uitgenodigd voor een face to face gesprek in ons kantoor met een consultant  erbij. Terwijl de research consultant meer focust op loopbaananalyse en de  objectieve criteria, concentreert de consultant zich meer op persoonlijkheid.  De   consultant   beslist   dan   uiteindelijk   of   de   kandidaat   wordt 33

voorgesteld aan het bedrijf. Het is uiteindelijk het bedrijf dat beslist over de   aanwerving – daarom zijn we ook een consultingorganisatie.  Dit is natuurlijk allemaal vrij eenvoudig voorgesteld. In de praktijk zijn er  veel moeilijke punten in de procedure, waar je vaak zelf ook geen vat op  hebt.   Zo   is   de   ene   functie(titel)   niet   hetzelfde   als   de   andere   binnen  verschillende   bedrijven   en   heeft   ieder   bedrijf   een   andere   structuur  (verkoopdirecteurs   kunnen   aangesteld   zijn   op   regio   of   op   product);   het  profiel kan veranderen in de loop van de zoektocht op vraag van de klant;  kandidaten kunnen plotseling afhaken aan het einde van de procedure om  uiteenlopende   redenen;   men   moet   verder   uitbreiden   omdat   het   aantal  bedrijven te beperkt is of niet de juiste kandidaten oplevert; etc.  Ik   hoop   dat   dit   ietwat   een   beeld   schetst   van   wat   ik   dagelijks   doe.   De  wereld van de consulting en de business is een heel andere wereld dan de  klassieke of academische wereld. Voor mij is het een echte uitdaging: ik leer  enorm snel en veel bij over dingen die voor mij voorheen volledig onbekend  waren. Als een soort ‘Alex in Business Land’ gaat een nieuwe wereld voor me  open. Het generalistische aspect op het vlak van functies en sectoren zorgt  ervoor  dat  elke  opdracht   steeds  iets  heel nieuws is.   Het onderzoeksaspect  (voornamelijk   in   de   marktstudies)   is   daarentegen   wel   iets   wat   duidelijk  aansluit bij mijn promotieachtergrond, ook al is het in een andere context.  Natuurlijk zijn druk en stress ook  part of the job: op korte termijn worden  resultaten   verwacht,   targets   moeten   behaald   worden   en   de   lat   wordt   erg  hoog gelegd. It keeps you on your toes... Dit wil natuurlijk niet zeggen dat ik de klassieke wereld soms niet mis. Om  dat   gemis   op   te   vangen   loopt   er   nog   een   aantal   projecten:   ik   breng  binnenkort een bundel uit met Jacqueline naar aanleiding van het congres  over ruimte dat anderhalf jaar geleden in Amsterdam werd gehouden (zie  Wau 26.3, 2011); ik ben bezig met een paar artikels en ik kijk altijd uit naar  de zomerschool, waar ik hopelijk nog lang mijn steentje aan kan bijdragen. Ik hoop jullie volgende zomer dus weer te mogen zien in Amsterdam! En  Gent, de mooiste stad van onder de rivieren, zou dringend eens door Laverna  bezocht mogen worden!

34

UBI SUNT MAGNIFICA ILLA COGNOMINA?3 Het belang van de signa onder de tetrarchie (284­324) Evelien Roels

V

ierenhalf jaar geleden kwam ik bij Griekse en Latijnse taal en cultuur  terecht, omdat ik eigenlijk oude geschiedenis wilde studeren. Dit klinkt  misschien tegenstrijdig, maar de studie Geschiedenis was me te algemeen;  om voor de Oudheidstudies helemaal af te reizen naar de onaantrekkelijke  VU leek me verschrikkelijk en enige kennis van de oude bronnen voor een  oudhistorica­in­wording leek me wel weer handig. En hoewel ik nu helemaal  gevallen ben voor de schoonheid van ‘de klassieken’ en mijn beeld van de VU  in positieve zin bijgesteld heb, is de oude geschiedenis nog steeds mijn grote  liefde. Om die reden besloot ik me in mijn BA­scriptie vooral op de ‘Cultuur’  in GLTC te richten en de ‘Taal’ even te laten voor wat zij was. Zodoende heb ik me, onder begeleiding van Lucinda Dirven, gericht op de  befaamde keizers van de tetrarchie, waarvan de meeste studenten (inclusief  ikzelf bij aanvang) de namen en chronologie altijd vergeten. De tetrarchen, in  godsnaam, wáárom? Ik hoor het je denken en ik was er zelf ook niet mee  gekomen,  als ik   niet  toevallig  een  boek  had  gelezen  (Stephen  Mitchell,  A  History of the Later Roman Empire), waarin een intrigerende (en bij nader  inzien, absurde) opmerking wordt gemaakt over de tetrarchische ideologie  en religie, namelijk, dat de tetrarchische religie het christelijke idee van God  de   Vader   en   God   de   Zoon   overgenomen   zou   hebben.   En   voilà,   een  scriptieonderwerp was geboren.  In mijn scriptie heb ik me beziggehouden met een deelonderwerp binnen  het onderzoek naar de tetrarchie, namelijk de religie. De tetrarchen hebben  hun meeste (negatieve) bekendheid bij het nageslacht verworven door hun  christenvervolgingen, die door Diocletianus in 303 na Chr. in gang werden  gezet, en het is ook dit onderwerp dat de meeste aandacht van de moderne  wetenschap gekregen heeft. Verder onderzoek naar de tetrarchische religie is  nog   nauwelijks   gedaan,   op   één   onderwerp   na:   de  3

Lact. Mort. 52.3. Het hele citaat over de signa luidt: Ubi sunt modo magnifica illa et  clara per gentes Iouiorum et Herculiorum cognomina, quae primum a Dioclete et  Maximiano insolenter adsumpta ac postmodum ad successores eorum translata  uiguerunt? 35

‘Jupiter­en­Herculesideologie’.   Deze   ideologie   heb   ik   in   mijn   scriptie  bestudeerd,   waarbij   ik   vooral   heb   gekeken   naar   het   belang   van   twee  ‘bijnamen’   (Iovius  en  Herculius),   die   een   belangrijke   rol   in   die   ideologie  gespeeld   zouden   hebben.   Daarnaast   heb   ik   de   rol   van   andere   religies   en  culten   in   de   keizerlijke   ideologie   bestudeerd   om   hiermee   eventueel   het  belang van die twee bijnamen, door de moderne wetenschap signa genoemd,  te kunnen relativeren.  De   periode   van   de   tetrarchie   (284­324),   die   begon   met   de  machtsovername   van   Diocletianus   en   eindigde   met   de   overwinning   van  Constantijn   de   Grote   op   Licinius,   staat   te   boek   als   een   periode   van  hervormingen.   Deze   hervormingen   waren   onder   andere   gericht   op   de  belastinginning,   de   muntslag,   de   keizerlijke   administratie,   propaganda,  religie en, niet te vergeten, het keizerschap zelf. Door die hervormingen werd  na een periode van onrust (onder de beruchte soldatenkeizers (235­284)) de  macht van de keizers gestabiliseerd, de welvaart in het rijk hersteld en een  periode van (betrekkelijke) vrede ingeluid.  De   moderne   wetenschap4  schrijft   binnen   die   stabilisatie   van   het  keizerschap   een   belangrijke   rol   toe   aan   de  signa   Iovius  en  Herculius.   De  tetrarchen, beginnend bij Diocletianus en Maximianus, zouden deze signa op  een gegeven moment hebben aangenomen, ze overgedragen hebben aan hun  opvolgers en hiermee goddelijke  afkomst geclaimd  hebben. Dit  zouden zij  doen   om   hun   machtsaanspraken   te   verstevigen   en   zichzelf   goddelijke  kwaliteiten   toe   te   schrijven.   De  signa  zouden   deel   zijn   geweest   van   de  keizerlijke ideologie, soms zelf politieke theologie genoemd, waarin Jupiter  en Hercules een centrale rol speelden, die ook tot uiting zou zijn gekomen op  diverse visuele media, zoals munten. Deze ideologie zou bedoeld zijn om het  nieuwe   concept   van   een   door   vier   keizers   gedeeld   keizerschap   aan   de  Romeinse bevolking over te brengen en de rollen onderling begrijpelijk te  maken.   De   tetrarchen   hielpen   elkaar   en   vulden   elkaar   aan   in   hun  verschillende   taken,   net   zoals   Jupiter   en   Hercules   elkaar   aanvulden   en  verschillende taken hadden: de  Iovius  bedacht de plannen en de  Herculius  voerde ze uit. Hoe mooi deze ideologie ook klinkt, het door de wetenschap toegeschreven  belang   aan   de  signa  is   vreemd,   als   de   bronnen   die   er   voor   de  signa  zijn  nauwkeuriger worden bestudeerd. Dan blijkt namelijk, dat de  signa  slechts  een   paar   keer   en   in   een   bepaald   soort   bronnen   voorkomen   en   in   andere  bronnen volledig ontbreken. 4

Excuses voor de algemene term. Het gaat hier met name om de wetenschappers T.D.  Barnes, H. Brandt, A. Demandt, E. Digeser, F. Kolb, R. Rees en R. Van Dam. 36

De signa worden het meest genoemd door de Panegyrici Latini VII t/m XI,  die   de  signa  gebruiken   om   de   tetrarchen   Maximianus,   Diocletianus,  Constantius   en   Constantijn   te   prijzen.  Panegyrici  X   en   XI   geven   ook   een  uitgebreide   interpretatie   van   de  signa,   die   bij   nader   onderzoek   door   de  moderne   wetenschap   grotendeels   bleek   te   zijn   overgenomen.   Daarnaast  worden ze genoemd door de christelijke auteurs Lactantius (drie keer) en  Eusebius (één keer), en door enkele latere literaire bronnen zoals Aurelius  Victor.  Als   je   echter   onderzoek   doet   naar   de   verspreiding   van   een   keizerlijke  ideologie zijn literaire bronnen niet de belangrijkste bronnen. Het zijn juist  munten, medaillons, inscripties en papyri, die ons meer informatie kunnen  verschaffen   over   een   keizerlijke   politiek   en   de   verspreiding   daarvan.  Interessant genoeg vermelden die de signa nauwelijks. Geen enkele papyrus  noemt ze, er zijn veertien inscripties met de signa over, waarvan er maar één  door   de  tetrarchen   zelf  is   opgedragen,   en  er  zijn   slechts   vijf   muntsoorten  over, die, op één na, allemaal onder Licinius zijn geslagen. Daarnaast noemt  nog een achttal medaillons de  signa, maar wetteksten en keizerlijke edicten  (zoals het beruchte Prijsedict) noemen ze ook niet. Nergens komen de signa  voor   in   de   verschillende,   officiële   titels   van   de   tetrarchen.   Dit   roept   een  aantal vragen op. Ten eerste de vraag of de  signa  ooit door de tetrarchen  actief aangenomen, overgedragen en door het Romeinse Rijk verspreid zijn.  Verder kan betwijfeld worden of de  signa  grote en brede bekendheid in het  Rijk   gehad   hebben   en   tot   slot   moeten   we   ons   afvragen   hoe   de   moderne  wetenschap ertoe gekomen is zo’n belangrijke rol aan Iovius en Herculius toe  te schrijven. In   mijn   onderzoek   heb   ik   de   primaire   bronnen   voor   de  signa  kritisch  besproken   en   per   bron   gekeken   of   ze   grond   bood   voor   een   tetrarchische  ideologie met daarin een belangrijke rol voor de  signa Iovius  en  Herculius.  Hierbij heb ik meer gewicht toegekend aan de epigrafische en numismatieke  bronnen   dan   aan   de   literaire.   Om   verschillende   redenen   heb   ik   kunnen  concluderen   dat   er   op   basis   van   de   primaire   bronnen   geen   actief  gepropageerde ideologie en een groot belang van de signa toegeschreven kan  worden. Dit is echter niet het enige argument dat ik gebruikt heb om het  vermeende belang van de signa te relativeren. Zoals   gezegd,   wordt   de   Jupiter­en­Herculesideologie   door   de   moderne  wetenschap   gezien   als   de   belangrijkste   ideologie   om   de   tetrarchische  machtsboodschap te verkondigen. Andere goden en vormen van beeldspraak  lijken bij nader onderzoek een soortgelijke rol onder de tetrarchie gespeeld te  hebben.   Zo   bleek   het   idee   van   de   tetrarchen   als   broers,  fratres,   net   zo  frequent in de verschillende bronnen voor te komen. Het probleem bij het  37

onderzoek naar deze andere religies en culten was dat ze (de cultus van Sol  Invictus uitgezonderd) nog nauwelijks onderzocht zijn. In het tweede deel  van   mijn   scriptie   heb   ik   deze   andere   religies   dan   ook   kort   besproken   en  hierbij geprobeerd aan te tonen dat de volgens de wetenschap exclusieve rol  van   de   Jupiter­en­Herculesideologie   ook   aan   andere   goden   en   culten  toegeschreven kan worden. Op basis van een onderzoek naar enerzijds de primaire bronnen voor de  signa en anderzijds de rol van andere religies en culten onder de tetrarchen,  heb ik geprobeerd aan te tonen dat de het belang van de signa veel minder  groot was dan tot nu toe werd aangenomen. Het zou nu interessant zijn om  die andere religies en culten onder de tetrarchen nader te onderzoeken. Maar  dat moet even wachten tot de masterscriptie.

38

EPISCHE GAMES Voor de gamende classicus Alex Philippa

I

n deze rubriek zal ik games beschouwen waarin de classicus die op zoek is  naar een fijne vrijetijdsbesteding zich kan verliezen zonder zijn roots uit  het oog te verliezen.  Immers,  de klassieken,  zowel de geschiedenis  als  de  mythologie,   spreken   al   eeuwen   mensen   aan   en   ook   nu,   in   dit   digitale  tijdperk, blijft de oudheid iedereen fascineren, gameontwikkelaars incluis. Er  is daarom  inmiddels  een  rijk scala aan  games met  een  klassiek tintje, die  bovendien vaak zeer vermakelijk zijn.  Nu ben ik ook op de hoogte dat classici nog wel eens niet zo wegwijs zijn  in de wereld der digitale spellen en juist voor diegenen –  maar ook iedereen  die   al   bekend   is   met   de   digitale   toverdozen   waaruit   zulke   verrukkelijke  games voortvloeien – zal ik een paar aardige spellen uitgebreid behandelen,  opdat   jullie   beslagen   ten   ijs   komen   in   de   elektronicazaak.   Er   zal   zowel  worden ingegaan op de verhaallijn van het spel, het speelvermaak dat het  levert   en   ook   op   de   historische   al   dan   mythologische   accuratesse   in   het  verhaal en de gameplay. Voor deze tweede episode van de reeks zal ik een zogenaamde  dungeon   crawler  behandelen, namelijk Titan Quest. Een  dungeon crawler  is een spel  waarin de speler zijn of haar karakter door een wereld van monsters die zich  ophouden   in   verschillende   gebieden,   hetzij   open   velden,   hetzij   –  zoals  de  naam al doet vermoeden – kerkers.  Kenmerkend voor  dit  genre is dat  de camera  in het spel zich boven  de  speler bevindt, waardoor er een soort tactisch overzicht wordt verkregen van  het slagveld. Een ander kenmerk is de manier van persoonlijke progressie,  oftewel levelen: de speler houwt hele velden vol vijandige creaturen neer om  ervaring   te   verkrijgen,   waardoor   het   karakter   sterker   wordt   en   meer  vaardigheden kan leren die hem helpen om zich door de wereld te loodsen. 

Verhaal Ik   zou   nu   heel   interessant   kunnen   gaan   doen   over   hoe   fantastisch   de  verhaallijn van dit spel wel niet is, maar ik moet bekennen dat de bottom line  van het verhaal toch weer ‘red de wereld’ is. Dit is geen grote fout van de  makers,   de   meeste   spellen   draaien   meestal   om   dit   gegeven,   maar   voor  39

diegenen die verwachtten een diepgravend en origineel plot aan te treffen in  dit spel zal ik deze waarschuwing geven.  Desalniettemin is het noemenswaardig om te vertellen welke invulling de  makers   deze   keer   hebben   gegeven   aan   het   ‘save   the   day’­dogma.   Het   is  tenslotte een verhaallijn met een bepaald klassiek tintje, anders zou het hier  niet worden behandeld.  De wereld wordt in een tijd van voorspoed en vrede bedreigd door een  verschrikkelijk   kwaad,   bestaande   uit   een   leger   van   beesten   en   ondoden,  geleid door een zeker kwaadaardig soort wezens, de zogenaamde Telkines. En  na enig speurwerk constateerde ik tot mijn blije genoegen dat de makers de  moeite   hadden   genomen   om   daadwerkelijk   een   kwaad   uit   te   zoeken   dat  voorkomt in de antieken, zij het in een nogal obscure vorm. De  Τελχῖνες, zo  schijnt, waren een magisch soort wezens die het eiland Rhodos bewoonden  en   vernietigd   zijn   door   de   god   Zeus   door   middel   van   een   flinke   vloed.  Callimachus,   niet   vies   van   een   obscure   verwijzing,   bespotte   zijn   literaire  critici ook wel eens met deze naam.  Om terug te komen op het verhaal: de speler trekt in de vorm van zijn  ofwel mannelijk ofwel vrouwelijk karakter door de antieke wereld heen, op  zoek naar de bron van de macht van de Telkines, opdat hij ze voor eens en  voor altijd kan vernietigen. Deze reis leidt hem dan vanzelfsprekend langs  het   oude   Griekenland,   maar   ook   door   Egypte,   Babylonië   en   men   eindigt  tenslotte   zelfs   op   de   berg   Olympos.   Onderweg   bezoekt   men   dan   het   met  marmer  belegde  Athene,  het  Orakel  van  Delphi,  de  paleizen  van  Knossos,  maar   ook   de   piramiden   van   Gizeh,   de   Koningsvallei   en   de   fabelachtige  hangende tuinen van Babylon. En terwijl men door deze prachtige plekjes  stormt, worden er legertjes van allerlei mythologische creaturen in de pan  gehakt en worden de bekendste monsters zoals Polyphemos en de Gorgonen  verslagen. Het spel manifesteert zich ondanks het nogal zwakke verhaal toch  als een feest van herkenning voor degenen die een beetje opletten. 

Gameplay De gameplay van dit spel is er een zoals elke dungeon crawler: het doet een  beetje  aan   als  rollenspel,  waarin   de  speler   een  karakter   aanmaakt   (en  de  uitgebreide keuze krijgt tussen een man of een vrouw ­ maar dat is dan ook   alles   wat   er   te   kiezen   valt)   en   vervolgens   hulpeloos   in   de   wereld   wordt  geworpen.   Gelukkig   kan   al   snel   de   speler   zijn   karakter   bepaalde  vaardigheden en eigenschappen toekennen door een bepaalde class te kiezen.  Een speler kan zich bijvoorbeeld toeleggen op een bepaald soort magie, hetzij  vuur   hetzij   bliksem,   maar   ook   op   de   kunst   van   necromantie  40

(dodenbezwering). Of een speler kan er voor kiezen om de magie naast zich  te laten liggen en het ambacht van krijger op zich nemen, waarmee hij een  stuk weerbaarder wordt dan de fragiele magiër. Dit soort keuzes bepalen de  gameplay voortdurend in een dungeon crawler. Een karakter dat zich toelegt  op magie kan immers niet zomaar de vijandelijke linies bestormen zoals een  krijger   dat   doet,   hij   moet   juist   van   een   afstandje   zijn   dodelijke   kunsten  uitvoeren om zich veilig door de kwaadaardige hordes heen te werken.  Juist   om   dit   soort   verschillen   loont   het   om   een   spel   als   Titan   Quest  meerdere keren te spelen, op verschillende manieren. Op deze wijze haalt  men het meeste uit het spel en rekt men het speelplezier. Over de besturing   kan ik mij kort uitlaten: die is simpel en intuïtief, maar breidt zich snel uit. In  het eerste uurtje van het spel komt de speler een heel eind met slechts zijn   muis. Door middel van point and click begeleidt de speler zijn karakter door  de wereld en de vijandige troepen heen. Echter, zodra er meer vaardigheden  worden   vrijgespeeld,   zullen   er   meer   toetsen   op   het   toetsenbord   moeten  worden gebruikt  om al deze vaardigheden te  kunnen gebruiken. Gelukkig  went dit snel en na een korte tijd kan iedereen zich moeiteloos door het spel   heen   bewegen   terwijl   hij   bosjes   monsters   neermaait   en   zijn   levensbalkje  nauwlettend in de gaten houdt en waar nodig aanvult met de herstellende  potions.   Een   leuke   aanvulling   op   het   spel   is   dat   men   de   wereld   ook   kan  doorlopen met een vriend via internet, wat de moeilijke stukjes misschien  wat   draaglijker   maakt,   maar   vooral   bijdraagt   aan   het   speelplezier  (gezamenlijk satyrs neerslaan verbroedert). 

Graphics Goed   nieuws   voor   de   studentenportefeuille:   voor   dit   spel   is   geen  gloednieuwe, top of the notch gaming­pc nodig. Het spel ziet er redelijk goed  uit, ook op de lagere instellingen. Maar mocht je een krachtig beestje hebben  staan, dan zal de kwaliteit zeker niet tegenvallen en dit zal het speelplezier  alleen maar ten goede komen. Het oog wil namelijk ook wel wat. De drie verschillende werelden krijgen elk hun eigen vormgeving, zoals te  verwachten valt. De Griekse bergruggen en hoge kliffen verschillen behoorlijk  van de droge woestenijen van Egypte, die toch weer iets heel anders zijn dan   de oosterse bamboebossen en de hangende tuinen. Heel fraai gedaan zijn de  'bekende' plekjes van het oude Griekenland, waar menigeen wellicht onder  het spelen toch wel wat van zal herkennen. Met name het Parthenon en de  paleizen te Knossos verdienen een speciale vernoeming, de mate van detail  doet werkelijk verbazen als de speler zich hier doorheen begeeft. Maar ook  de meer exotische locaties imponeren zeer, de piramides van Gizeh schitteren  41

prachtig   en   de   eerdergenoemde   tuinen   blinken   uit   in   hun   karakteristieke  blauwe  stenen en overdaad van groen  lover.  Het lijkt erop dat de makers  daadwerkelijk   de   moeite   hebben   genomen   om   eens   diep   de  archeologieboeken in te duiken om de nodige precisie aan te brengen. 

Mythologische accuratesse Afgezien van de prachtige locaties, is de rest van het spel op het gebied van  accuratesse   een   lachertje.   Ook   dit   spel   maakt   dankbaar   gebruik   van   de  enorme rijkdom aan mythologische diversiteit van de oudheid, maar daar is  dan ook alles mee gezegd. Meer dan eens zal de speler behoorlijk wringende  contradicties   tegenkomen   in   het   spel,   met   mogelijke   irritatie   ten   gevolge.  Echter,   laten   we   niet   vergeten   dat   het   hier   om   een   spel   gaat   en   dat   het  speelplezier voorop staat.  Ik voel me geroepen om toch wel even te noemen dat men de moeite heeft  genomen   om   ook   daadwerkelijk   gebruik   te   maken   van   de   schat   aan  diversiteit   die   de   oudheid   biedt.   Men   heeft   er   van   alles   in   verwerkt,   van   beesten tot monsters, van helden tot schurken. Je treft op je weg centauren,  maenaden   (die   ze   om   obscure   redenen   hebben   geportretteerd   als   blauwe  kat­vrouwen),   satyrs,   maar   ook   standaard   game­monsters   als   zombies,  skeletten,  moordlustige  vogels,  wilde zwijnen,  gigantische  insecten  en  een  hoop exotische dingen zoals djinns, neanderthalers, yeti’s, sabeltandtijgers en  nog   veel   meer.   Ik   heb   nu   nog   niet   eens   alle   mens­dier­achtige   wezens  genoemd die je door het gehele spel aantreft. Zo  gezien   biedt   het  spel   dus   genoeg  variatie   in   zowel  omgeving  als   de  vulling van die omgeving, waardoor men gemakkelijk hier een paar uur in  verzeild kan geraken, iets wat ik allen kan aanbevelen.

42

EEN GEEST IN AITOLIË Spookverhalen in de oudheid: Phlegon van Tralles (2) vertaald door David Omar Cohen

O

ok Hiëron van Alexandrië of Ephese maakt melding van een spook, dat  in   Aitolië   verschenen   is.   De   burgers   kozen   namelijk   een   zekere  Polykritos   uit   hun   midden   en   wezen   hem   de   heerschappij   toe   voor   een  termijn   van   drie   jaar:   op   grond   van   de   onder   zijn   voorouders   begonnen  welvaart achtten ze hem hiertoe waardig.  In de tijd dat hij deze machtspositie bekleedde trouwde hij met een vrouw  die Lokris heette. Ze beleefden drie huwelijksnachten: tijdens de vierde stierf  hij. Zijn vrouw bleef als weduwe achter in hun paleis. Toen zij barensweeën  kreeg,   bracht   ze   een   kind   ter   wereld   dat   twee   geslachtsdelen   had   –   één  mannelijk en een vrouwelijk – en dat op wonderlijke wijze uit verschillende  naturen   was   samengesteld:   van   boven   was   het   sterk   en   mannelijk,   maar  vrouwelijk en fris van beneden. Zijn verwanten, hierdoor verbijsterd, namen  het mee naar het marktplein en riepen een vergadering bijeen om het kind te  bespreken. Van   de  priesters  en  experts   op  het   gebied   van  wonderbaarlijkheden   die  hierbij aanwezig waren, meenden sommigen dat het kind, aangezien het van  een Lokrische moeder en een Aitolische vader was, tussen de Aitoliërs en de  Lokriërs een wig zou drijven. Anderen zeiden dat het kind met zijn moeder  buiten   de   landsgrenzen   moest   worden   gevoerd   en   daar   moest   worden  verbrand. Terwijl   zij   over   deze   plannen   beraad   hielden,   verscheen   plotseling   de  overleden Polykritos in de vergadering. Vlakbij zijn kind stond hij, met een  zwart kleed in zijn handen. De burgers raakten bij het zien van dit spook in  paniek   en   velen   van   hen   sloegen   op   de   vlucht,   maar   hij   riep   hen   na:  “Burgers! Wees kalm, en wees niet bevreesd voor mijn verschijning!” en wist  op die manier het grootste oproer en tumult in de kiem te smoren. Daarop begon hij met zachte stem te spreken: “Burgers, mijn lichaam is  dood, dat is zo. Maar mijn sympathie en welwillendheid jegens jullie zijn nog  in leven, en ik ben bij jullie bijeenkomst aanwezig door de gunst van degenen  die heersen onder de aarde. Daarom vraag ik jullie niet bang te zijn en niet   van streek te raken door mijn verschijnen, hoe vreemd dat ook moge lijken.  Aan u allen verzoek ik nu, in naam van het algemeen belang, mij het te kind   43

te geven waarvan ik de vader ben. Op die manier zal het niet iets ergers  overkomen, zoals u van plan was, en zal de heerschappij niet ten prooi vallen  aan moeilijkheden en instabiliteit door wedijver van u ten aanzien van mij. Ik  wil namelijk niet mijn kind verbrand hoeven zien als gevolg van de domheid   van zieners, die zij bij u aan de dag hebben gelegd. Ik   begrijp   uw   beweegredenen:   u   ziet   een   verschijning,   kan   hem   niet  verklaren en weet niet wat u moet doen en of u de situatie goed inschat. Geef  mij nu onbevreesd dat kind, dan zullen alle huidige angsten en tijdingen van  dreigend onheil van u zijn afgewend. Als u echter anders tegenover mijn plan  staat   en  mij  niet gelooft,  vrees  ik  dat  onherstelbare rampen  op  uw hoofd  zullen  neerdalen.  Toen  ik,   burgers,  nog  bij  leven  was,   zag  u  mij  aan  met  beginnende sympathie. Nu ben ik hier en weet u wat u te doen staat. Daarom  vraag ik u: laat mij niet langer hier blijven. Doe wat juist is en wat ik u heb   gezegd, en geef mij met uw goedkeuring het kind, want niet langer kan ik de  heersers onder de aarde op mij laten wachten.” Zo sprak hij, en even viel er een stilte: men dacht erover na of ze hem zijn  zin moesten geven in de dingen die hij gevraagd had. Sommigen wilden het kind afstaan en zo verlost zijn van het spook en de  demon in hun midden, maar de meesten weigerden en bleven zeggen dat er  uitvoerig zou moeten worden vergaderd; niet zozeer omdat ze niet wisten  wat te doen, maar omdat het hier zo'n gewichtige zaak betrof. Hij zag in dat ze niet zouden zwichten en niet van zins waren hem zijn zin  te geven, en begon daarop nogmaals te spreken: “Nu goed, burgers! Geef mij  het kind dan maar niet. Maar als er iets onaangenaams gebeurt als gevolg  van jullie weigering, moeten jullie de schuld niet bij mij zoeken, maar bij het  lot dat jullie zo heeft verzwakt, en dat, wat het ook is, mij tegenwerkt en  gedwongen heeft te zondigen tegenover mijn eigen kind.” De menigte stond op en barstte los, verbijsterd door wat zich voor hun  ogen voltrok,  terwijl hij de  meesten uit de massa op  onbeschaamde  wijze  tegenhield, het kind vastpakte, verscheurde en verslond. Een schreeuw van ontzetting was te horen, en men begon stenen te gooien  op   het   spook   uit   verlangen   naar   wraak.   Hij,   ongedeerd   door   de   stenen,  verzwolg daarop het kinderlijf afgezien van het hoofd en verdween in het  niets. De burgers, buiten zinnen door het gebeurde en in radeloosheid verkerend,  wilden   niet   ongemerkt   voorbijgaan   aan   de   zaak   en   een   gezelschap   naar  Delphi sturen, maar toen dat werd voorgesteld begon het hoofd van het kind  vanaf de grond te spreken.

44

Het sprak het volgende orakel uit: Volk zonder einde, dat woont in een land beroemd uit gezangen,  ga niet naar Phoibos' naar wierook geurende, heilige tempel. Onrein houdt u uw handen, besmeurd met bloed, in de luchten en het pad dat u gaan wil, deinst terug voor misdadige voeten. Wat het orakel u opdraagt, zal ik nu nader vertellen. Want er is reeds één dag vastgesteld in de loop van de jaren waarop voor allen de dood is bepaald, en de zielen zullen sterven in Aitolië en Lokrië, volgens de wil van Athena. Niet zal er uitstel zijn voor dit kwaad en het is ook niet ver meer, want de moorddadige druppels zijn op jullie hoofden gegoten. Alles verbergt nu de nacht en wij haasten ons naar het donker. Heel het land is weldra omgeven door duistere wolken. Leeg en verlaten zijn al uw huizen achtergebleven. Aan haar leed kan de vrouw niet ontsnappen, want haar kinderen zijn met hun vader verbonden en leven in ellendige huizen. Zo'n grote golf van leed is in deze landstreek gekomen. Hoezeer bejammer ik dit land, dat leeft in ellende, en hoezeer ween ik om mijn door haar pas late sterven armzalige moeder. Kijken zullen de Goden naar beide geslachten van uw volk; kijken of er nog mensen zijn dankzij wie het leven uit mijn hoofd is vertrokken. Niet ieder deel van mijn lichaam is onopvallend verdwenen; nee, laat mijn hoofd in dit land zijn. Wijd het aan de stralende dageraad, en sta niet toe dat het in de duistere grond zal worden begraven: voor jullie zelf is het zaak dat je uit deze streken zult weggaan en naar een ander land en volk trekt, dat van Athene, om, zoals 't jullie lot is, de naderende dood te ontwijken. Toen de Aitoliërs deze orakelspreuk gehoord hadden brachten ze vrouwen,  kinderen en ouden van dagen over naar waar ze maar konden, maar zelf   bleven ze om af te wachten wat er zou gebeuren. Zes jaar later raakten de  Aitoliërs en de Akarniërs in oorlog en stortten beide rijken in.

45

HET NAWOORD Marko van der Wal

O

p de dag dat de wereld zou vergaan, 21 december jongstleden, bevond  de voltallige redactie van de Wau zich ’s avonds in een heuse vreethal.  De hoofdredacteur was door de redactieleden flink onder druk gezet om nu  eindelijk eens een serieus bedrijfsuitje te organiseren – ik kan mij niet heugen  dat we eerder samen met de  huidige  hoofdredacteur mochten dineren, en  zeker niet met de vorige.  Doordat  ons tijdens het bladenoverleg van Alpha  een bedrag werd beloofd, was een uitje eindelijk binnen handbereik. Dat was  goed nieuws. We zetten allemaal ons beste beentje voor, diepten voor de gelegenheid uit  kledingkasten   colberts,   dassen,   sokken   op.   Ik   ging   naarstig   op   jacht   naar  schoenpoets en poetste op het allerlaatste moment voor het eerst in jaren  weer eens mijn schoenen. Ter plaatse lieten we oesters aanrukken, exquise  wijnen en spijzen die leken als uit Fellini’s Satyricon geknipt. Aan   tafel   werd   niet   vergaderd,   terwijl   dat   over   het   algemeen   de  core   business van de  redactie is. Nee, dit keer werd er gedroomd. We zwijmelden   weg bij de gedachten aan het onbeschreven blad dat de nieuwe jaargang is,  fantaseerden  luidop  en  met  een  oester  in de  hand  over...  van die dingen.  Wau,   het   ivoren   baken   der   beschaving   en   goede   smaak.   De   wereld   zou  vandaag   nog   vergaan,   maar   alleen   ons   blaadje   zou   de   dans   ontspringen,  triomferen en floreren als nooit tevoren. Ineens wisten we hoe dat te bereiken: de Lavernaladder moest eruit. Weg  met dat onwrikbare ‘aftandse fossiel achterin’, tijd voor een nieuw élan, tijd  voor Het Nawoord. En   daar   stonden   we  dan,   lachend   in   het   lamplicht  van   een   enorm  restaurant. Ik dacht aan het nieuwe nawoord en hoe ik die fictie bij de feiten  zou  opschrijven.   Mijn   gaatjesoverhemd   moest   eraan   geloven   toen   mij   het  zweet van het lijf begon te druipen;  de rekening  werd  ons subtiel onder de  nuffige neus werd geschoven. Die sturen we door naar Alpha... Ik hoor het ons nog mompelen.

46

De redactie van de Wau tijdens het eindejaardiner. Vlnr: Thomas Hart, Evelien Roels, Guus  Eelink, David Omar Cohen, Marko van der Wal en Maurits de Leeuw.

47