WAU COLOFON. Blad van de studie Klassieke talen Universiteit van Amsterdam jaargang 28 nummer 4 herfst 2013

WAU Blad van de studie Klassieke talen Universiteit van Amsterdam  jaargang 28 nummer 4 herfst 2013

COLOFON Hoofdredacteur Maurits de Leeuw

Redactie

David Omar Cohen Thomas Hart  Evelien Roels Marko van der Wal 

Vormgeving

Evelien Roels Marko van der Wal

Postadres 

Klassiek Seminarium  tav. Redactie Wau Spuistraat 134    1012 VB Amsterdam 

E­mail & internet

[email protected]  student.uva.nl/glt facebook.com/redactiewau

Met dank aan 

Leerstoelgroepen Grieks en Latijn

1

INHOUD Voorwoord...........................................................................................3 Maurits de Leeuw Nieuws & Mededelingen.......................................................................5 door Maurits de Leeuw Ingezonden gedicht..............................................................................8 Maurits Lesmeister Eerstejaarsweekend te Bloemendaal...................................................10 Koosje Hageraats Metamorphosen.................................................................................13 Alex Philippa Een spektakelstuk om nooit te vergeten..............................................15 Ivo Wolsing Boekbespreking: het theater van de wreedheid..................................17 David Omar Cohen Draucus..............................................................................................20 Evelien Roels Brave New Choices.............................................................................21 Michelle Bot Gevleugelde woorden op band............................................................23 door Thomas Hart Spookverhalen uit de oudheid............................................................25 vertaald door David Omar Cohen Epistula ex Orco.................................................................................27 De relatie en haar relatie tot de klassieken........................................29 Thomas Hart Rouw Siert Elektra.............................................................................32 Alex Philippa Ovidius exul, Ermoldus exul...............................................................34 Anna Duysings Prijsvraag..........................................................................................37 Eerstejaars.........................................................................................38 Liev' Evelien........................................................................................39 door de redactie Nawoord............................................................................................40 Marko van der Wal 2

VOORWOORD Maurits de Leeuw

D

e   afgelopen   jaren   bracht   de   zomer   vaak   woelige   tijden   en  onaangename   tijdingen   met   zich   mee   voor   de   opleidingen   GLTC   en  LTC: vorige jaar werd er in de zomer nog druk en haastig getimmerd aan het  nieuwe   programma   (8­8­4)   en   het   opstarten   van   ACASA.   Een   jaar   eerder  begonnen   de   zorgen   over   de   aanstellingen   van   Piet   Gerbrandy   en   David  Rijser serieuze vormen aan te nemen met het invallen van de herfst. En na de   zomer van drie jaar geleden moesten wij het treurigste nieuws vernemen dat  Ari Wesseling, docent Neolatijn aan de UvA, onverwacht was gestorven. Er  mocht dus ook wel eens een zomer volgen zonder al te veel zorgen. De staf van onze opleidingen is deze zomer dus eens (vrijwel) onveranderd  gebleven, maar  binnen de  redactie van de  Wau  moeten we wel weer een  verandering aankondigen. Omdat Evelien Roels vanaf oktober van dit jaar  haar studie zal vervolgen met een master aan de universiteit van Heidelberg,  neemt   zij   na   een   jaar   afscheid   van   de   redactie.   Haar   creatieve   bijdragen  zullen   zeker   gemist   worden:   een   hoop   obscure   en/of   obscene   Griekse   en  Latijnse woorden hadden nog een visuele toelichting in dit krantje verdiend.  We wensen haar natuurlijk heel veel plezier en succes in de Pfalz en hopen  dat een klein tribuut aan het einde van dit nummer onze dankbaarheid goed  onder woorden zal brengen. Een opvolger van Evelien staat inmiddels ook al  klaar: een nieuwe noorderlinge, Baukje van den Berg, die zich vorig jaar als  promovenda in de  Wau  voorstelde (27.3), zal met ingang van het volgende  nummer onze redactie komen versterken.  In deze editie wordt een aantal zaken gepresenteerd die een begin van een  academisch   jaar   altijd   met   zich   meebrengt.   Traditiegetrouw   worden   de  afgestudeerden vermeld, maar ook hopen we een nieuwe traditie in het leven  te roepen: op de laatste pagina is een foto van het nieuwe eerstejaar GLTC te  vinden. Dit leek ons een aardig overzicht voor de huidige studenten en een  leuk aandenken voor degenen die op de foto staan. Eén van de eerstejaars  geeft   bovendien   een   verslag   van   het   eerstejaarsweekend   dat   Laverna   in  september organiseerde. Daarnaast hopen we onze lezers weer te kunnen vermaken met een aantal  recensies en inkijkjes in het leven van enkele classici. De Vlaamse classicus  Patrick   Lateur   vertelt   in   een   interview   over   het   luisterboek   dat   hij   heeft  gemaakt:   hij   heeft   zijn   eigen   vertaling   van   de  Ilias  voorgelezen.   Een  oud­hoofdredacteur,   Michelle   Bot   (niet   zomaar   één:   degene   die  3

verantwoordelijk is voor het doen herleven van de  Wau  in 2007), geeft een  overzicht van haar professionele carrière na de  Wau  en haar studie. Anna  Duysings vertelt tenslotte over haar scriptie, een studie naar intertekstualiteit  in   Karolingische   balingsschapspoëzie.   Uiteraard   bedanken   we   al   onze  gastschrijvers weer van harte voor hun bijdrages. Van de vaste redactie heeft Evelien dus voor het laatst een visuele toelichting  bij   een   vreemd   Latijns   woord   verzorgd.   David   Cohen   zet   zijn   rubriek   met  vertalingen   van   spookverhalen   voort   en   Thomas   Hart,   weer   terug   in   ons  midden   uit   Edinburgh,   neemt   de   relaties   onder   classici   eens   op   de   loep.  Ingezonden zijn een gedicht en een brief van Pentheus uit de onderwereld, die  antwoordt   op   de   brief   van   Actaeon   die   we   de   vorige   keer   publiceerden.  Schuilend voor de herfstregen of binnen in de bieb hopen we de lezers zo weer  een momentje te kunnen vermaken.

4

NIEUWS & MEDEDELINGEN door Maurits de Leeuw

❦

Zaterdag 26 oktober zal het jaarlijkse Zenobiacongres voor de zevende  keer plaatsvinden. Centraal bij het congres, dat zich ook dit jaar weer  in de Aula van de UvA zal voltrekken, staat dit jaar Sicilië. Uitgangspunt van  het congres is het contact tussen ‘oost en west’ te illustreren in een gebied dat   als kruispunt van beide culturen heeft gefungeerd, wat bij uitstek voor Sicilië  geldt.   Verderop   in   dit   nummer   is   ook   een   advertentie   van   het   congres   te  vinden. ❦ Donderdag 31 oktober en vrijdag 1 november zal er in Leiden een congres  plaatsvinden   getiteld   ‘The   city   and   symbol   of   Rome’.   Op   het   congres   zal  aandacht worden besteed aan de manier waarop Rome in literatuur verbeeld  wordt,   zowel   in   de   Oudheid   zelf   als   ook   in   latere   periodes   zoals   de  Renaissance. ❦  Wolther Kassies, die onlangs zijn vertaling van Thucydides presenteerde,  zal dinsdag 29 oktober een lezing geven over Thucydides en de praktijk van  het   vertalen.   De   lezing,   georganiseerd   door   Laverna,   zal   plaatsvinden   om  20.00 uur in de Doelenzaal. ❦  In Leiden zal donderdag 19 december een symposium plaatsvinden over  Latijnse   literatuur   geschreven   in   fascistisch   Italië.   ’s   Ochtends   zullen  (master)studenten hun bevindingen presenteren en ’s middags zullen twee  gastsprekers, Romke Visser en Dirk Sacré, lezingen geven over dit onderwerp.  Voor meer informatie over het programma kan er naar de redactie gemaild   worden. ❦ De economische crisis in Griekenland geldt niet voor het toerisme: dit jaar  bezoekt   een   recordaantal   van   11,5   miljoen   mensen   het   land.   Omdat   de  stroom   toeristen   deze   zomer   vooral   op   de   akropolis   onverantwoord   groot  was, is  er een speciale commissie in het leven geroepen door het  Griekse  Ministerie   van   Cultuur   om   de   toeristenstromen,   met   name   vanaf   de  cruiseschepen, in goede banen te leiden.

5

❦ In februari 2014 zal Pompeii in de bioscopen te zien zijn: een film over de  uitbarsting van de Vesuvius en de ondergang van Pompeii. Het verhaal zal  zich afspelen rond een slaaf die tijdens de uitbarsting probeert zijn geliefde   en   zijn   beste   vriend   probeert   te   redden.   De   hoofdrollen   zullen   worden  gespeeld door Kit Harington en Keifer Sutherland. ❦ Een beroemd archeologisch museum in de Egyptische stad Minya is op 15  augustus   leeggeroofd.   In   totaal   zouden   aanhangers   van   Morsi   zo’n  elfhonderd voorwerpen mee hebben genomen uit het museum, waaronder  mummies. Bijgaande foto, van de Egyptische oudheidkundige dienst, geeft  een blik op de omvang van de schade.

❦  Deze   zomer   heeft   de   nieuwe   burgemeester   van   Rome,   Ignazio   Marino,  besloten dat de Via dei Fori Imperiali, de weg die van het Colosseum dwars  over de keizersfora loopt, definitief af te sluiten voor verkeer. Marino over het  Colosseum:   ‘Als   ze   in   een   ander   land   het   beroemdste   monument   van   de  planeet zouden hebben, wie zou er dan een rotonde van maken?’ 1 ❦ Pieter van den Broek, oud­student aan de UvA, zal vanaf dit semester de   staf   van   de   opleidingen   GLTC   en   LTC   komen   versterken.   Hij   zal   enkele  colleges in de bachelor verzorgen over Latijnse poëzie. ❦  Dinsdag 10 oktober is het academisch jaar voor de opleidingen GLTC en  LTC   aan   de   UvA   geopend   met   een   lezing   van   Lucinda   Dirven   over   de  Mithrascultus.   Daarna   werden   diploma’s   uitgereikt   aan   degenen   die   hun  propedeuse   vorig   jaar   succesvol   hebben   afgerond.   Uiteraard   feliciteert   de  redactie van de Wau hen van harte. 1

http://oudheid.nl/content.asp?targetid=1048, geraadpleegd op 15­10, 23:30. 6

❦ Vrijdag 13 september zijn vervolgens diploma’s uitgereikt aan degenen die  vorig jaar hun bachelor­ of masterstudie hebben voltooid. Het gaat om de  volgende personen, die we vermelden met scriptietitel en afgelegde studie.  Wij, de redactie, feliciteren (helaas konden we niet van alle afgestudeerden  de scriptietitel achterhalen): o Kurano Bigiman, Χαλεπὰ τὰ καλά. Zero copula in de dialogen  van Loukianos en Plato. (MA GLTC) o Alex Brandsma (BA GLTC) o Richard Calis, Een octopus op de rotsen. Een analyse van een  selectie epigrammen van Antipater van Thessaloniki. (MA  GLTC) o Anna Duysings, Ovidius exul, Ermoldus exul. Ovidius’  ballingschapspoëzie in Ermoldus Nigellus’ In honorem  Hludowici pii: een voorbeeld van Karolingische  klassiekenreceptie in context. (MA Oudheidstudies) o Aniek van den Eersten, To this well­nightingaled vicinity?  Epithets in Apollonius Rhodius' Argonautica. (reMA Literary  Studies) o Rosalynne Elberse, Dhuoda's world: voices in de Liber  Manualis. (MA LTC) o Zita Gescher, Het Ene bij Plotinus. (BA GLTC) o Margreet ter Haar, De vocativus in speeches bij Homerus. (MA  GLTC) o Thomas Hart, De agricola doctus en de poeta creator: over het   thema van rusticitas in Tibullus en Janus Secundus. (BA LTC) o Florian Kelderman, Sine ira et studio. Objectiviteit bij Tacitus.  (BA GLTC)  o Ben Leek, “Maar ingeboren aard gaat alle dwang te boven.”  Henricus Bruno, conrector te Hoorn, en zijn Latijnse netwerk in  het midden van de zeventiende eeuw. (MA LTC) o Marlon Maes (MA Oudheidstudies) o Todd de Romph, Rectius Scribes: Horatius en de lyriek van  de aurea mediocritas. (BA GLTC) o Julius Roos, Muze, Magie en Medicijn: Quinti Sereni Liber  Medicinalis. (MA LTC) o Ilona Smit, De kamikaze van de Xanthiërs: fatale vrijheidsliefde   door de ogen van vijf vertellers. (BA GLTC) o Nina van der Steenhoven, The Megara. A Literary Study.  (reMA Literary Studies) 7

o o

o

Jet Steinz, Pictures of Sappho. Representaties van Sappho bij  drie woman poets. (BA GLTC) Robert Vinkesteijn, Daimonische filosofie in Plato. (BA GLTC) Sandra Winkenius­Pastoor, Politeness strategieën in de  komedies van Terentius. (MA GLTC)

INGEZONDEN GEDICHT Maurits Lesmeister Het zesde boek der Odyssee is aan de korte kant.  (Odysseus is dan net bij de Faiaken aangeland.) ‘Maar eens was dat wel anders,’ zei mij een filoloog, ‘het was een heel stuk langer,’ zo luidde zijn betoog. Want Odysseus heeft, aangespoeld, volkomen onversaagd, na zich te hebben opgefrist, Nausikaä ontmaagd.

8

9

EERSTEJAARSWEEKEND TE BLOEMENDAAL Koosje Hageraats Dag 1

V

rijdagmiddag   27   september   rond   half   twee   op   het   terrein   van   de  Westergasfabriek: een  aantal enthousiastelingen staan  al klaar  om de  barre tocht naar Bloemendaal te maken, anderen zijn nog wanhopig bezig  om ‘het parkeerterrein’ bij het Ketelhuis te vinden. Een enkeling heeft hier  zelfs zo veel moeite mee dat hij besluit maar weer terug naar huis te fietsen.  Al met al vertrekken we een uur te laat, maar dat mag de pret niet drukken.   Het weer is ons goedgezind, onder het genot van de zon stapt iedereen op  zijn fiets en volgen we de persoon met de uitgeprinte en gemarkeerde route  naar Bloemendaal in zijn hand.  Onderweg gaat niet alles zoals het moet. ‘Waar ligt het noorden?’ en ‘Sorry  jongens,   omdraaien!’   zijn   veel   gehoord,   maar   gelukkig   wordt   dit  goedgemaakt met een perenijsje van de Albert Heijn. Eindelijk vinden we dan  het scoutingsgebouw waar we het weekend zullen doorbrengen. De auto met  onze spullen is er gelukkig ook al, en ook de treinreizigers arriveren snel. Tijd  voor een kennismakingsspel: krantenmeppen! Om elkaar nog beter te leren  kennen doen we daarna de namenbingo, waarbij onder andere alle dwergen  uit De Hobbit en het gehele prooemium van de Aeneis uit het hoofd worden  opgezegd. De toon is gezet… Ook worden de kaartjes met woorden voor Het  Spel uitgedeeld, je hebt het gehele weekend de tijd om iemand een bepaald  woord te laten zeggen. Een spel dat voor veel frustraties zorgt! Voor de chef­kok volgt een kleine teleurstelling: het gasfornuis doet het  niet en de reparatieman weet ook niet hoe hij het moet fixen. Tja, wat doe je  dan, met een groep hongerige studenten om je heen? Gelukkig zijn de ouders  van Rosanne zo aardig om hun fornuis ter beschikking te stellen, dus kunnen  we alsnog genieten van een heerlijk maal. Na het avondeten is het tijd voor nog meer spelletjes en nog meer bier. We  beginnen met een spel waarbij het de bedoeling is dat iedereen een naam op  een papiertje schreef. De naam van deze persoon moet in de eerste ronde  omschreven, de tweede ronde in één woord uitgelegd en in de derde ronde  uitgebeeld worden. Je kunt je de pret wel voorstellen… Daarna verdelen we  ons: een aantal gaat alvast bij het kampvuur zitten, anderen zijn nog in voor  10

een potje ‘klassiek’ weerwolven. We eindigen allemaal rondom het kampvuur  met een hoop geklets, gelach, gezang en een gitaar.  Dag 2

V

roeg  maar  vrolijk  komen de  meesten hun  slaapzakken uitgekrabbeld,  om maar eens te beginnen met een (grote) kop koffie. Wel zo fijn voor  een brak hoofd! Na het ontbijt marcheren we naar het bos voor een heuse  veldslag, oftewel Levend Stratego. Het spel begint voorzichtig, verkennend,  maar loopt al snel uit tot een echte strijd. Rennend door het bos, over heuvels  en langs prikkende planten, is iedereen wanhopig op zoek naar de vlag van  de  tegenpartij.   Team  rood  weet  de  eerste  winst  binnen  te  slepen.  Na   een  korte nabespreking gaan we voor ronde twee, die met een slimme tactiek  gewonnen wordt door het groene team. Toch wel redelijk moe ploffen we  neer   aan   een   mooi   meertje,   met   uitzicht   op   ronddobberende   zwanen.  Sommigen spelen kaartspelletjes, anderen vallen in slaap, maar het is hoe  dan ook een gezellige boel. ’s Middags vertrekken we naar Haarlem, deels per fiets, deels per trein.  Helaas wordt deze trein gemist, dus komen we iets later aan dan gepland.  Geen probleem! Een extra kopje koffie kan nooit kwaad… Daarna beginnen  we in groepjes aan de speurtocht, vol goede moed. Na het kattenknuffelen en  een   hoop   foto’s   later   komt   niet   iedereen   hijgend   van   inspanning   op   het  eindpunt aan, maar over een ding zijn we het eens: Haarlem is een leuke  stad.   Terwijl   het   bestuur   de   puntentelling   op   zich   neemt,   genieten   de  deelnemers van een welverdiend Jopen­biertje. Ons Haarlem­avontuur sluit  zich af met overheerlijke pizza en wijn. De  avond  wordt  een mengelmoes van  kampvuur, spelletjes  en  boeiende  gesprekken, met als grootste activiteit een eindeloos lang weerwolvenspel, te  danken   aan   de   die   middag   gekochte   uitbreiding.   Ondanks   dat   de  vermoeidheid toe begint te slaan, is vroeg naar bed gaan niet voor iedereen  een   optie.   In   ieder   geval   niet   voordat   de   traditionele   keukendisco   heeft  plaatsgevonden. Al dansend begeven de meesten zich uiteindelijk toch maar  naar hun bed, om nog een beetje energie op te doen voor de terugreis naar  Amsterdam.  Dag 3

N

a een korte nacht (vol gesnurk) is het moeilijk opstaan. Toch zullen we  wel moeten, het is tijd voor de terugreis. Voor de fietsers is dit nog een  hele bedoening: kettingen die eraf vliegen, frustraties en hele harde wind zijn  11

niet bevorderlijk voor het humeur. Iedereen is blij als we weer terug zijn op  het terrein van de Westergasfabriek. Eind goed al goed. Het was een uiterst geslaagd weekend, vol gezelligheid,  plezier, bier en een beetje romantiek. Het Laverna­bestuur heeft zijn werk  weer   goed   gedaan,   we   zullen   het   avontuur   te   Bloemendaal   niet   snel  vergeten!

12

METAMORPHOSEN Tekeningen van Peter Vos Alex Philippa

V

anzelfsprekend   kon   een   bezoekje   aan   de   tentoonstelling   in   het  Rembrandthuis van de tekeningen van Peter Vos over Ovidius’ poëzie  deze eerste collegemaand niet uitblijven. De schreeuw van aandacht die alle  posters in de stad en positieve recensies in de media uitriepen, dwong ons  bijna   naar   de   Jodenbreestraat.   En   dus   toog   op   een   veranderlijke  vrijdagmiddag vol vreugde een klein genootschap naar de expositie. Na een  kleine   speurtocht   door   het   museum   en   een   aanwijzing   van   een   aardige  portier, kwamen we in de zolder aan bij de kunststukjes en konden die daar  in alle rust aanschouwen. Peter Vos was naast tekenaar en ornitholoog ook een groot liefhebber van  de   poëzie   van   de   Neus   (over   de   dichtwerken   van   de   contemporaine  naamgenoot is nagenoeg niks bekend). Deze liefde komt tot uiting in zijn  tekeningen,   waarin   hij   zijn   andere   passies   ook   duidelijk   naar   voren   laat  komen.   Niet   voor   niets   betrof   een   groot   deel   van   de   afgebeelde  metamorphosen de verhalen waarin personen veranderen in bontgekleurde  vogels en ranke zwanen. Maar de heer Alopex zat ook goed in zijn andere  mythologieën, want naast de zaal die gewijd was aan de metamorphoseïsche  tekeningen, was er ook een ruimte aanwezig met verschillende krabbels uit  de andere hoeken van de antieke mythologie. Daar buitelden centauren over  elkaar of stonden ze rustig te grazen in een idyllisch plaatje, daar kermde de  minotaurus in zijn labyrint of stond deze achter een surrealistisch Artis­hek.  Cyclopen, griffioenen en meer van dat grut waren allemaal verbeeld door de  kundige   hand   van   Vos   en   waren   het   allemaal   waard   om   uitgebreid   te  bezichtigen. De tekeningen waren met fijn oog voor detail gemaakt, met hier en daar  een   klein   citaatje   uit   de   betreffende   passages   van   het   dichtwerk   der  veranderingen,   wat   het   kijkplezier   alleen   maar   vergrootte.   De  concepttekeningen   die   er   hingen,   gaven   ook   een   interessant   kijkje   in   het  tekenproces   van   Peter.   Er   waren   dan   ook   nog   een   aantal   tekeningen  aanwezig   zonder   mythologische   inslag,   maar   de   creativiteit   die   van   het  papier afspatte, deed niet onder voor de rest van de zaal. Een zeer grijpende  serie was die van ‘Depressie’, waarin zoveel gebeurde per tekening dat je de  hele   serie   meerdere   malen   kon   langslopen   om   elke   keer   weer   een  veranderend   detail   te   ontdekken.   Geheel   los   van   het   hoofdthema   van   de  13

expositie stond het dus ook weer niet, blijkt zo maar.  Een   lofzang   als   deze   kan   natuurlijk   niet   de   rest   van   het   museum  onbezongen laten en ik kan ook niets anders zeggen dan dat de locatie van  de expositie zeer fijn is uitgekozen, een kijkje in het Rembrandthuis is zeer  vermakelijk als kers op de taart – hoewel de expositie meer als kers bedoeld  zal zijn door haar positie in de zolder van het museum.  Toen   we   ons   weer   buiten   vonden   in   hetzelfde   veranderlijke  vrijdagmiddagweer, kon iedereen ermee instemmen dat de Metamorphosen  uitgebeeld   door   Peter  Vos  naast  de  veranderlijkheid   van   het   grafiet  en  de  waterverf   op   papier   ook   de   onveranderlijkheid   van   Ovidius’   werk   als  inspiratiebron voor kunstenaars uit alle tijden, op zeer kunstige wijze was  afgebeeld.

14

EEN SPEKTAKELSTUK OM NOOIT TE VERGETEN Ivo Wolsing Homerus’ Ilias door Polyplanity Productions Regie: Stathis Livathinos Gezien: 4­10­2013, 16:00, Stadsschouwburg Amsterdam

V

ijf   uur   toneel,   het   lijkt   erg   lang,   maar   niet   als   je   bij   de   integrale   uitvoering van de Ilias onder leiding van regisseur Stathis Livathinos zit.  Deze uitvoering, volledig in het Nieuwgrieks, weet de hele zaal van begin tot  eind te boeien. Het decor is donker, versierd met autobanden, legerbedden en  een   wenteltrap   die   de   Olympus   voorstelt.   Aan   de   rand   is   nog   net   een  drumstel te zien. En dan begint het. In plaats van het traditionele “Muze,  bezing me de wrok van Achilles” begint deze voorstelling direct met de ruzie   tussen Agamemnon en Achilles, die er, geheel in stijl met het decor, uitzien  als een soldaat uit het begin van vorige eeuw en een sovjet­officier. Het valt  meteen   op   dat   zowel   de   casting   als   het   acteren   zelf   als   de   choreografie  uitmuntend   is.   De   afwisseling   tussen   dialoog   en   monoloog,   vaak  uitgesproken door het personage over wie het gaat, houdt goed de aandacht  bij   het   stuk,   zonder   de   originele   tekst   uit   het   oog   te   verliezen.   Zelfs   de  scheepscatalogus,  een deel dat   niet  altijd  even  interessant  is  om te  lezen,   wordt   met   volle   overgave   gepresenteerd,   en   faalt   geen   moment   om   de  aandacht   erbij   te   houden.   Het   is   wel   even   moeilijk   om   tegelijk   naar   de  acteurs te kijken en naar de boventiteling, die soms niet helemaal synchroon  loopt, maar dit went snel genoeg. De introductie van de Trojaanse helden is  zo mogelijk nog beter dan die van de Griekse. Wederom is de casting en het  acteren  geweldig en met name de verwijfde Paris  brengt menigeen in  het  publiek aan het lachen. Waar de benedenwereld bebaard en hard is, dansen  de goden en godinnen er lichtvoetig doorheen. Deze combinatie van factoren  maakt het stuk tot een harmonieus geheel.  Wanneer we dan bij de eerste grote gevechtsscène zijn aangekomen (‘De  arestie van Diomedes!’ roept Diomedes luid de zaal in in het Nieuwgrieks),  wordt   de   choreografie,   die   we   al   zagen   bij   de   ruzie   tussen   Achilles   en  Agamemnon,  ten  volle  benut.   Als   de   jassen,  die  de  lijken   op  het  slagveld  voorstellen, zijn opgeruimd, is het tijd voor pauze. En dat mag ook wel, want  hoewel er pas een half uur voorbij lijkt te zijn, is het in werkelijkheid dan al   15

half 6. In de tweede en derde akte vinden we, naast veel gevechtsscènes, de  traditionele onderdelen: het afscheid van Hektor en Andromache, hoe Zeus  Sarpedon redt, de strijd bij de schepen, het gezantschap naar de tent van  Achilles, en ga zo maar door. Wat opvalt is dat op deze belangrijke momenten  de   acteurs   heel   dicht   bij   de  homerische   tekst   blijven.   In   welke   moderne  bewerking   vind   je   nou   bijvoorbeeld   een   etymologische   uitweiding   over  Astyanax?   Helaas   nemen   in   de   derde   akte   de   gevechtsscènes   zozeer   de  overhand, dat ik moeite krijg om mijn aandacht erbij te houden, maar we  hebben dan ook al meer dan drie uur toneel voor de kiezen gehad. Als  vervolgens in de vierde akte  Patroklos en Achilles  één voor  één het  strijdtoneel weer betreden, krijgt het stuk toch nog de emotionele diepgang  die het daarvóór grotendeels miste – uitzondering is het afscheid van Hektor  en Andromache. De gevechten tussen Patroklos en Hektor en tussen Hektor  en Achilles zijn wederom uitstekend gechoreografeerd, maar ditmaal speelt  er meer dan alleen roem. Hier staat ook de persoonlijke eer en die van een  vriend op het spel. Het stuk bereikt zijn emotionele climax wanneer de oude  Priamos   Achilles   opzoekt   om   te   vragen   om   het   lijk   van   Hektor.   Dit  functioneert tevens als een soort epiloog na het spectaculaire geweld dat we  de   afgelopen   paar   uur   hebben   meegemaakt   en   zorgt   ervoor   dat   de  toeschouwer met een vol gevoel weer naar huis kan gaan. Naast   spektakel,   emotionele   diepgang   en   literaire   accuratesse   ontbreekt  ook humor niet in deze voorstelling. Ik noemde al het verwijfde optreden van  Paris,   maar   ook   Agamemnon,   die   bij   tijd   en   wijlen   als   dronkenlap   wordt  neergezet, weet regelmatig de lachspieren te beroeren. Hetzelfde geldt voor  de   confrontatie   tussen   Thetis   en   Hephaistos,   wanneer   Thetis   een   nieuwe  wapenuitrusting voor Achilles komt halen, en de interactie tussen Zeus en  Hera, die als een waar getrouwd stel door het toneelstuk heen lopen. Ten slotte wordt het  stuk nog begeleid met live geluidseffecten, die het  geheel nog eens kracht bijzetten. Al met al maakt dit alles de productie tot  een waar spektakelstuk, eentje om nooit te vergeten, en waarvoor ik gerust  nog eens vijf uur van mijn leven zou willen opofferen.

16

BOEKBESPREKING: HET THEATER VAN DE WREEDHEID David Omar Cohen L. Annaeus Seneca, Medea. Phaedra. Trojaanse Vrouwen  vertaling Piet Schrijvers Historische Uitgeverij, 2013, hardcover, 288p. 

N

a   hun   herontdekking   in   de   Renaissance   golden   de   treurspelen   van  Seneca   als   een   absoluut   hoogtepunt   in   de   literatuur:   een   groot,  roemrucht   voorbeeld   voor   iedere   toneelschrijver   in   Europa.   Het   werk   van  auteurs   als   Shakespeare,   Racine   en   Vondel   was   zonder   de   pathetiek   van  Seneca’s   tragedies   ondenkbaar   geweest.   In   de   achttiende   eeuw   begon   de  filosoof   als   tragicus   echter   steeds   meer   uit   zicht   te   raken   en   werden   zijn  stukken steeds meer beschouwd als smakeloze, onoriginele kopieën van het  oeuvre van de Griekse Grote Drie. De gevolgen van deze geringschattende  houding   zijn   nog   steeds   zichtbaar:   commentaren   en   tekstedities   zijn   er  slechts  weinig,   een  klein  aantal  studenten Latijn  zal  het  werk  van  Seneca  tragicus hebben hoeven lezen en in het Nederlands waren de treurspelen van  de   grote   filosoof   slechts   beschikbaar   in   vertalingen   van   Vondel   en  bewerkingen van Hugo Claus. Met deze vertaling heeft Piet Schrijvers dus in een grote behoefte voorzien.  Eerder verschenen van de hand van de emeritus hoogleraar Latijnse Taal­ en  Letterkunde vertalingen van het werk van Horatius en Vergilius’  Aeneis  en  Georgica.   Voor   zijn   vertaling   van   Lucretius’  De   Rerum   Natura  kreeg   hij   in  2011   de   Martinus   Nijhoff   Prijs,   de   belangrijkste   Nederlandse   prijs   voor  vertalers, die eerder toegekend werd aan onder anderen Ida Gerhardt voor  haar vertaling van de Georgica, aan Gerard Koolschijn voor zijn gehele oeuvre  aan vertalingen uit het Grieks en aan J. Hemelrijk sr. voor zijn versies van de   blijspelen van Plautus. In   deze   eerste   band   heeft   Schrijvers   de   stukken   opgenomen   waarin  vrouwen de centrale rol spelen. Ieder stuk wordt ingeleid door een essay over  culturele   achtergronden,   geschiedenis   en   receptie   van   het   werk.   Veel  verhelderende voetnoten bij de tekst maken de vertaling toegankelijk voor  een breed publiek. Schrijvers maakt in de uiteindelijke vertaling zijn reputatie meer dan waar.  Een van de meest dramatische passages uit de  Trojaanse Vrouwen  laat dat  17

goed zien: in de uit filosofisch verantwoorde  sententiae  bestaande discussie  tussen Agamemnon en Pyrrhus weet Schrijvers de bondigheid van het Latijn  te   evenaren;   even   hard   als   in   de   oorspronkelijke   taal   komen   de   ijskoude  woorden   van   ziener   Calchas   aan,   wanneer   deze   de   zoon   van   Hector  veroordeelt   tot   een   gruwelijke   dood.   Ook   het   verheven   idioom   van   de  koorlyriek komt in de vertaling tot zijn recht, terwijl de leesbaarheid van het  geheel behouden blijft. De vertaler kiest directe formuleringen, past geen kunstgrepen toe om de  gruwelijke waanzin van het origineel ook op een hedendaagse lezer over te  brengen en doet de toeschouwer van dit theater van de wreedheid vaak naar  adem snakken. Het format van de uitgave is goed gekozen: met de tweetalige  editie, de verklarende voetnoten en de tot verdieping uitnodigende, maar tot  niets verplichtende essays bedienen  Schrijvers en  de Historische  Uitgeverij  naast niet in de Klassieken geschoolde lezers ook de classici die graag kennis  willen maken met het tragische oeuvre van Seneca. Als hij met deze uitgave  beide markten voor het werk van de filosoof heeft weten te winnen, is dat  een   grote   en   belangrijke   prestatie   waar   het   Nederlandse   taalgebied   zich  gelukkig mee mag prijzen. (1) p. 250 Troades 327 ­ 336 Pyr. Ag. Pyr. Ag. Pyr. Ag. Pyr. Ag. Pyr. Ag.

est regis alti spiritum regi dare.  cur dextra regi spiritum eripuit tua?  mortem misericors saepe pro vita dabit. et nunc misericors virginem busto petis? iamne immolari virgines credis nefas? praeferre patriam liberis regis decet. lex nulla capto parcit aut poenam impedit. quod non vetat lex, hoc vetat fieri pudor. quodcumque libuit facere victori licet. minimum decet libere cui multum licet.

Een verheven koning spaart het leven van een koning. Waarom benam jouw hand het leven van een koning? Uit meelij schenkt men vaak de dood en niet het leven. En nu vraag jij uit meelij een meisje voor een graf? De offering van meisjes vindt u thans een misdaad? Zijn land boven zijn kinderen te stellen past een koning. Geen wet spaart een gevangene of belet diens straf. Schaamtegevoel verbiedt wat wetten niet verbieden. Wie overwinnaar is, mag doen wat hij maar wil. Wie veel mag doen, behoort niet veel te willen doen.

18

(2) p. 252 Troades 360 ­ 370 Cal. dant fata Danais quo solent pretio viam: mactanda virgo est Thessali busto ducis; sed quo iugari Thessalae cultu solent Inidesve vel Mycenaeae nurus, Pyrrhus parenti coniugem tradat suo: sic rite dabitur. non tamen nostras tenet haec una puppes causa; nobilior tuo, Polyxene, cruore debetur cruor. quem fata quaerunt, turre de summa cadat Priami nepos Hectoreus et letum oppetat. tum mille velis impleat classis freta.

De Grieken kunnen vertrekken voor de gebruikelijke prijs: men moet het meisje offeren op Achilles' graf. Maar in de bruidstooi die Thessaalse of Myceense of Jonische bruiden dragen bij hun huwelijk, moet Pyrrhus de echtgenote aan zijn vader schenken: dit eist het ritueel. Maar niet die ene oorzaak houdt onze schepen tegen. Bloed, edeler dan jouw bloed, Polyxena, is nog verschuldigd. Die door het noodlot wordt opgeëist, Priamus' kleinzoon, Hectors zoon, moet sterven door te vallen van een torentop. Dan kan de vloot het zeevlak met duizend zeilen vullen.

(3) p. 252­53 Troades 371­381; 391­408 Koor verum est an timidos fabula decipit umbras corporibus vivere conditis, cum conjunx oculis imposuit manum supremusque dies solibus obstitit et tristis cineres urna coercuit? non prodest animam tradere funeri, sed restat miseris vivere longius? an toti morimur nullaque pars manet nostri, cum profugo spiritus halitu immixtus nebulis cessit in aera et nudum tetigit subdita fax latus? (...) iuratos superis qui tetigit lacus, usquam est; ut calidis fumus ab ignibus vanescit, spatium per breve sordidus, ut nubes, gravidas quas modo vidimus, arctoi Boreae dissipat impetus, sic hic, quo regimur, spiritus effluet. post mortem nihil est ipsaque mors nihil, velocis spatii meta novissima. spem ponant avidi, solliciti metum: tempus nos avidum devorat et chaos, mors individua est, noxia corpori nec parcens animae. Taenara et aspero regnum sub domino limen et obsidens custos non facili Cerberus ostio rumores vacui verbaque inania et par sollicito fabula somnio. quaeris quo jaceas post obitum loco? quo non nata jacent.

Is het waar? Of misleidt een verhaal de vreesachtigen, dat schimmen leven als hun lichaam begraven is, de vrouw met haar hand mans ogen gesloten heeft, de laatste dag het zonlicht verduisterde, een urn de droevige asresten insluit? Is voor de ziel een graflegging zinloos, wacht een verder bestaan de rampzalige mensheid? Of is ons sterven totaal, rest er geen deel van ons als zuchtend de levensadem is weggevlucht, met wolken vermengd in de lucht is verdwenen, onder het naakte lichaam een fakkel zijn weg zoekt? (...) Wie de poelen,  waar hemelingen bij zweren, bereikt heeft, bestaat niet langer. Als rook die kortstondig grauw uit de vlammen rijst en zich oplost, als wolken, juist nog bezwangerd gezien, die nu door een noordse windvlaag verjaagd zijn, zal de adem die ons bestuurt vervloeien. Na de dood is er niets, de dood zelf is niets, de laatste grenspaal van een snelle baan. Hebzuchtigen, hoop niet, vreesachtigen, schrik niet. De gulzige tijd en de chaos verslindt ons, dood is onsplitsbaar, vernietigt het lichaam en spaart niet de ziel. Taenarum, schimmenrijk onder een grimmige koning, Cerberus drempelbezetter, wachter bij een ongenaakbare poortdeur, zijn slechts loze verzinsels, ijdele woorden, een verhaal gelijk aan een angstdroom. Vraag je waar jij na je dood zult liggen? Waar ongeborenen liggen.

19

DRAUCUS

evelien roels

20

BRAVE NEW CHOICES Michelle Bot

H

et   was   2007   toen   ik   Irene   de   Jong   tegen   iemand   hoorde   zeggen:  ‘Iemand zou de Wau weer eens nieuw leven moeten inblazen.’ De wat?  Was dat niet een letter? Toen bleek dat het om het voormalige blad van de  studie   klassieken   ging,   begon   er   in   mij   iets   te   kriebelen.   Ik   herkende   het   gevoel: ik krijg het als ik iets tegenkom waar ik enthousiast van word en   waarvan ik het gevoel heb dat ik er iets mee moet doen. Ik was toen bijna   klaar met mijn bachelor en wist al dat ik na mijn master GLTC door zou gaan  met de master Redacteur/Editor, en dat je kansen om daar binnen te komen  veel groter waren als je al iets aan redactie had gedaan. In mijn hoofd begon  zich een plan te vormen en toen ik erachter kwam dat Raphaël Hunsucker en  Elsa   Lucassen   ook   geïnteresseerd   waren,   stond   het   vast:   de  Wau  zou   een  nieuwe kans krijgen.  Na mijn eerdere enthousiaste gevoel,  kwam  er toen  twijfel om de hoek  kijken: wat als er na twee nummers geen interesse meer voor was? Of als   niemand   stukken   zou   insturen?   Had   ik   hier   eigenlijk   wel   tijd   voor?  Uiteindelijk  bleken die zorgen nergens voor nodig: ik heb  tweeënhalf jaar  met   veel   plezier   nummers   van   dit   blad   samengesteld   en   vind   het   echt  geweldig dat het nog steeds bestaat. Deze combinatie, een sterk enthousiast gevoel en de kritische twijfel die  daarop   volgt,   heb   ik   eigenlijk   altijd   als   ik   een   belangrijke   keuze   maak.  Inmiddels heb ik geleerd  dat het  beter is om aan dat tweede deel  weinig  aandacht te schenken: het komt eigenlijk altijd goed, ook al gebeurt dat soms  niet op de manier die ik van tevoren had bedacht. Je geen zorgen maken is  echter een stuk makkelijker gezegd dan gedaan… Toen ik drie jaar geleden na het afronden van mijn master afscheid nam   van de klassieken, wist ik al hoe de komende tijd eruit zou zien. Voor mij   geen zwart gat: ik werkte al een tijdje bij de uitgeverijen van Singel 262 en  had   besloten   om   niet   de   volledige   master   maar   alleen   losse   vakken   van  Redacteur/Editor te doen, zodat ik op werk iedere kans kon grijpen die zich  aandiende. Daarna zou ik een redactiestage lopen en op zoek gaan naar een  baan als bureauredacteur. Helaas kreeg de crisis vanaf toen pas echt grip op  het boekenvak. Toen ik mijn laatste vak van Redacteur/Editor had afgerond  en daarna de geweldige kans kreeg om stage te lopen bij uitgeverij Querido,  begonnen de zenuwen toe te slaan: het regende op veel plekken ontslagen,  iedereen die nog een baan had bleef zitten waar hij zat en de freelancemarkt  21

leek verzadigd. Hoe moest dit nu verder? Vlak voor mijn stage afliep, hoorde  ik dat er binnen dezelfde uitgeverijengroep een baantje op het secretariaat  van de afdeling Marketing/Verkoop vrijkwam. Geen droombaan, maar ik was  blij en zag hier een mogelijkheid: 24 uur per week simpel werk doen moest  te overleven zijn, en op deze manier had ik een vaste basis waarnaast ik kon   uitproberen of ik misschien toch als freelancer voet aan de grond kon krijgen. Dat bleek veel beter te gaan dan verwacht en binnen korte tijd stond ik in  het freelancebestand van verschillende uitgeverijen. Het feit dat ik door mijn  secretariaatsbaantje   nog   steeds   op   Singel   262   rondliep   zorgde   ook   voor  kansen: een gesprek in de koffiehoek leidde ertoe dat ik een half jaar mocht  bijspringen op de redactie van uitgeverij Athenaeum (mijn droom, om daar  op de redactie te werken, had ik eigenlijk allang opgegeven) en tijdens een  bijeenkomst op een saaie maandagochtend dit voorjaar hoorde ik over een  nieuw   initiatief:   Brave   New   Books.   Singel   262   had   besloten   om   een  self­publishingplatform op te richten, en zou iemand nodig hebben die als  een soort bureauredacteur kon optreden. Ik was zo enthousiast dat ik na de  bijeenkomst   besloot   om   (tegen   alle   innerlijke   kritiek   in)   gewoon   bij   de  directie   binnen   te   lopen   en   mijn   hulp   aan   te   bieden   bij   het   opzetten   (en  tijdelijk   invullen)   van   die   functie.   Dat   had   effect:   na   een   eerste  terughoudende reactie werd ik een paar dagen later ineens gebeld, met de  vraag of ik per direct kon beginnen. Afgelopen zomer nam ik nog een belangrijke beslissing: ik werd inmiddels  zo ongelukkig op het secretariaat dat ik besloot ontslag te nemen. Een keuze  waar ik helemaal achter sta maar  die  ook  voor onzekerheid  zorgt. Op dit  moment   werk   ik   twee   dagen   per   week   voor   Brave   New   Books   en   doe   ik  daarnaast wat freelanceklussen. Per 1 januari loopt mijn contract bij Brave  New Books echter af en met freelancen verdien ik (nog) niet genoeg om van  rond te komen. Wat me straks te wachten staat weet ik dus niet, maar als de  afgelopen jaren enige indicatie zijn, wordt het vast niet saai…

22

GEVLEUGELDE WOORDEN OP BAND door Thomas Hart

O

nlangs  hoorden de redacteurs van  de  Wau  dat prijswinnend vertaler  Patrick   Lateur,   die   wij   eerder   interviewden   over   zijn   alom  gewaardeerde vertaling van de  Ilias, bezig was met het inspreken van het  luisterboek van diezelfde  Ilias. Tot ons aller genoegen was de heer Lateur  wederom   bereid  een  aantal   vragen  te  beantwoorden  over  zijn   ervaringen.  (N.B. Vlamismen zijn niet gecorrigeerd.) Hoe is het idee van het inspreken van een luisterboek ontstaan? Toen ik lang geleden bij de voorstelling van de Ilias in de Amsterdamse Balie  een paar fragmenten voorlas, zeiden de redacteurs van Athenaeum me ­ ik  meen dat Rob Zweedijk de eerste was ­ dat de uitgever voor een eventuele  opname voor een luisterboek niet ver zou moeten zoeken om een stem te  vinden.   Ik   vond   dat   best   leuk,   maar   mij   trof   vooral   de   idee   van   een   luisterboek. Zoiets knoopt over de eeuwen heen aan bij de orale genese en   traditie van de Homerische epen. Aëden en rapsoden hebben niets anders  gedaan   dan   het   werk   van   Homeros   stilaan   vorm   gegeven   of   het   in   een  bepaalde   vorm   doorgegeven.   Ik   voelde   me   dus   al   direct   als   een   rapsode,  maar wel zonder staf.  U heeft de Ilias zelf ingesproken. Heeft u overwogen om het een ander te laten doen? Uitgever   Frits   van   der   Meij   heeft   vanaf   het   begin   gezegd   dat   ik   het   zou  (moeten) doen, en dus heb ik me in alle nederigheid, maar niet zonder enige   hybris, die opdracht laten welgevallen. Ik had dus niets te overwegen inzake  uitvoerders. Ons kwam het gerucht ter ore dat de opnames in een kerk plaats zouden hebben   gevonden. Is dat zo? Uw informant heeft u op een dwaalspoor gezet. Er zijn wel kerken met een  uitstekende akoestiek, maar voor een luisterboek is een ruimte van dergelijke  omvang echt niet geschikt, denk ik. Nee, geen kerk, maar de mooie besloten  ruimte van de gerestaureerde Senaatskamer van het Allard Pierson Museum  in   Amsterdam.   Bovendien   vond   de   opname   plaats   in   de   marge   van   de  Trojetentoonstelling.   Ik   kon   me   dus   vooraf   en   tussendoor   opladen   in   de  expositie   ofwel   in   de   permanent   tentoongestelde   stukken.   Zo   ligt   de  Senaatskamer   vlak   naast   de   zaal   met   Griekse   vazen   waarop   hier   en   daar  23

homerische   figuren   te   zien   zijn.   Wat   ik   verbeeld   zag,   ging   ik   zo   meteen  uitspreken. Was een heel aparte ervaring. Bovendien was de opname ook een  luistersessie. Geregeld kwam er publiek binnen voor een deel van een zang of  voor een hele zang lang. De rapsode had dus zijn publiek. Alleen, het was  een   erg   zware   inspanning.   Een   marathon,   weliswaar   verdeeld   over   een  viertal   dagen,   maar   toch.   En   die   veeleisende   tweede   zang   met   die  name   dropping  –   honderden   eigennamen   in   de   scheepscatalogus   –   hebben   we  tweemaal moeten hernemen wegens elektriciteitsproblemen.  Van wie hoopt u het meest dat hij of zij van uw luisterboek zal genieten? Iedereen die van grote literatuur houdt, die van de klassieken houdt en die  van Europa’s eerste dichter houdt. Wie een lange autorit te wachten staat,  kan best een van de schijven in de cd­speler schuiven. De uitgever weet dat  een luisterboek vooral door chauffeurs wordt gebruikt. Moet kunnen: over de  autostrade   bollen   op   het   ritme   van   de   verzen   met   geruzie   van   helden   of  gekletter  van  wapens   in  de  oren,  of  met  een  lamentatie  voor  de  geest   of  exploten van goden. Maar ik denk toch ook en in het bijzonder aan mensen  die vertrouwd zijn met de Ilias en luisterenderwijs het verhaal broksgewijze  opnieuw beleven. Wordt   uw   vertaling   van   de  Odyssee,   die   in   2015   uit   zal   komen,   ook   een   luisterboek? En zo ja, zou u het dan precies zo aanpakken als het bij uw  Ilias  gegaan is? Dat hangt uiteraard af van de uitgever, en wellicht ook van het respons dat  het Ilias­luisterboek zal kennen. Maar zelf hoop ik uiteraard ooit nog eens  een paar dagen in Amsterdam door te kunnen brengen om met opnameman  Rob van den Oever een paar dagen te werken aan die Odyssee.  Ten slotte: wanneer kunnen we het luisterboek van de Ilias aanschaffen? Heel exact weet ik het niet, maar in elk geval wordt het 2014. De 24 schijven  met   de   opname   heb   ik   reeds   alle   beluisterd   en   mijn   akkoord   gegeven.   De  verdere productie is nu in handen van uitgeverij Athenaeum. Ik hou u op de  hoogte.   Maar,   om   de   Ilias   live   te   beluisteren   hoeft   u   niet   eens   zo   lang   te  wachten! Van 21 tot 25 januari 2014 houden acteurs en actrices van een reeks  gerenommeerde   Vlaamse   toneelgezelschappen   vijf   avonden   lang   een  voorleesmarathon van de complete Iliasvertaling in Mechelen, Brussel, Tielt,  Leuven en Antwerpen. Leg een bus in, spreek af met de collega’s van de VU,  steek de Moerdijk over, maak een akkoord met de klassieke commilitones en  commilitoneskes van de KU Leuven of met die van de Vrije Universiteit Brussel.  En we zien elkaar vooraf én achteraf tussen Dionysos’ gaven. Doen! 24

SPOOKVERHALEN UIT DE OUDHEID Aflevering 5 – Philostratos van Athene vertaald door David Omar Cohen

‘De uitdrijving van de demon’

O

p een dag, toen Apollonios een voordracht hield over plengoffers, zat  bij deze oratie een jongeman in het publiek die door zijn oppassende  medeburgers   als   dermate   hinderlijk   werd   ervaren   dat   hij   van   vele  spotliederen   een   dankbaar   onderwerp   was   geworden.   Deze   jongen   was  afkomstig   uit   Kerkyra   en  heette   een   afstammeling   te   zijn   van   de   Phaiaak  Alkinoös die eens Odysseus' gastheer geweest was. In   zijn   toespraak   beargumenteerde   Apollonios   dat   men   niet   uit   de   bij  plengoffers benodigde plengbekers moest drinken ­ die moest men voor de  Goden bewaren, ongebruikt en wel, en aan geen lippenpaar gezet. Daarnaast  raadde hij zijn publiek aan om de gebruikte beker van oren te voorzien en  aan de kant van een van die oren te plengen, aangezien dat het gedeelte van  de beker is waar men het minst uit drinkt. Op dat moment onderbrak de   jongeman echter zijn verhaal met een even harde als onbedwingbare lachbui. Apollonios keek op van zijn katheder, zag de lachende jongeman en zei:  “Niet jij bent het, die zich zo onbeschoft gedraagt, maar een demon, die jou  beheerst zonder dat je het weet!” Inderdaad had een demon heimelijk bezit genomen van de jongeman, die  daardoor de gewoonte had te lachen om dingen die niemand anders grappig  vond, zonder aanwijsbare reden in huilen uit te barsten en om in zichzelf te  praten en te zingen. De meeste mensen dachten dat het wel zijn nog jonge  leeftijd zou zijn die hem tot dit soort dingen bracht, maar hij was in de ban  van een demon en gedroeg zich ook op dat moment alsof hij dronken was. Toen  Apollonios   naar   de   jongen   keek,   schreeuwde   het   spook   het   uit   of  iemand hem martelde en in brand stak. In vrees en woede bezwoer hij dat hij   de   jongen   los   zou   laten   en   nooit   meer   bezit   van   iemand   zou   nemen.   Apollonios begon tot hem te spreken, zoals een meester razend spreekt tot  zijn   listige,   doortrapte   en   schaamteloze   slaaf,   en   beval   hem   zichtbaar   het  lichaam van de jongeman te verlaten. “Zie je dat standbeeld?” riep de demon, “dat zal ik omver werpen!” Bij de   koninklijke   zuilengalerij,   waar   Apollonios   zijn   toespraak   hield,   stond  inderdaad een beeld. Nauwelijks was de demon uitgesproken, of het kwam  langzaam in beweging en stortte met daverend geweld ter aarde. 25

Wie   zou   kunnen   beschrijven   wat   een   lawaai   hierop   weerklonk,   en   hoe  allen  luid applaudisseerden voor dit wonderlijk schouwspel? De jongeman  opende   ondertussen,   als   iemand   die   net   wakker   wordt,   zijn   ogen,   maar  schaamde zich, toen hij merkte dat iedereen naar hem keek. Zoals iemand  die een geneeskrachtige drank krijgt toegediend en dan zijn ware aard weer  toont, leek hij niet meer woest en losgeslagen en maakte hij een vriendelijke   en beheerste indruk. Na   dit   voorval   besloot   deze   jongeman   dan   ook   zijn   mooie   kleren   voor  grauwe gewaden te verruilen en zijn luxeleventje achter zich te laten. Hij  vatte liefde op voor een armoedig bestaan, trok een filosofenmantel aan en  maakte voortaan deel uit van Apollonios’ gevolg.

26

EPISTULA EX ORCO Allerbeste Actaeon,

H

oe welkom mij jouw schrijven ook was, jouw droeve lot vervult mijn  gemoed met droefenis en ik word van binnen door een groot verdriet  verscheurd.   Jouw   noodlot   was   mij   nog   volkomen   onbekend;   jouw  verdwijning had ik dan wel opgemerkt, maar wie es eigentlich gewesen, had ik  nooit kunnen vermoeden. Helaas, lieve neef, kwam jouw waarschuwing te  laat, veel te laat. Hoewel ik niet kan zeggen dat ik tijdens mijn leven een al te  groot vertrouwen in de vrouwmens heb gesteld, wil ik toch wel toegeven, dat  er   altijd   één,   en   dan   ook   slechts   één   vrouw   in   mijn   leven   was,   die   ik  vertrouwde, blindelings! Dit vertrouwen bleek helaas noodlottig. Het zijn niet  altijd de  goden die een mans ondergang  bewerkstelligen, soms  volstaat je  eigen familie.  In de hoop dat je bij de schimmen hier je rust gevonden hebt, zal ik nu op  mijn beurt jou op de hoogte stellen van het tragische lot, dat mijn ledematen  ten deel viel. Hoewel ik je in tijden niet meer gezien heb, zal het je misschien  verblijden, dat ik weer dicht bij je in de buurt ben: ook ik bevind me namelijk   tussen de eeuwige schimmen van dit donkere rijk, en dat terwijl ik mij – hoe  tragisch! ­ in de bovenwereld juist op het toppunt van mijn kunnen bevond.  Geen sprake van een midlife­crisis, maar met de parel van Boeotië onder mijn  hoede, een oude vader, die kerngezond nog in mijn paleizen verbleef en mijn   liefste moeder in de buurt, was mijn leven een paradijs op aarde. Alleen de  kletspraatjes van die oude Teiresias verziekten mijn humeur van tijd tot tijd.  Wie   had   dit   aan   zien   komen?   Waar   bleven   de   onheilvoorspellende  voortekenen der goden? Dacht ik, dat ik met mijn oude vader en die grijsaard  Teiresias al twee oude lastpakken onder mijn dak had, bleek dat toch nog  niets te zijn vergeleken met die oude zot die een tijdje geleden aan kwam  wandelen.   Een   god   meende   hij   te   zijn,   ene   Bacchus,   ooit   van   gehoord?  Eerder een verdwaalde hippie, compleet de weg kwijt, als je het mij vraagt.  Hoewel mij zijn goddeloze gebazel koud liet, werd ik op datzelfde moment  onaangenaam verrast door het bodebericht, dat mijn moeder en nog enkele  andere vrouwwezens zich te buiten gingen aan ongehoorde en ongekende  razernijen en bezigheden, waarvoor ik mij zozeer schaam, dat ik ze zelfs jou  niet toe durf te vertrouwen.  Nieuwsgierig gemaakt door de halfomslachtige berichten van mijn bodes,  vol angst ook voor deze vrouwelijke furie en aangevuurd door het verlangen  om deze tierende trutten weer bij de orde van de dag te krijgen, besloot ik,  27

op aanraden van de vreemdeling, zelf eens een kijkje te gaan nemen. Tot  mijn schaamte moet ik bekennen, dat ik dit niet zonder list hebben durven te  doen. Daar de vrouwen naar men zei, volledig buiten zinnen waren geraakt  en zij mij zeker wat aan zouden doen als ik in volle glorie zou verschijnen,   raadde   de   zonderling   mij   aan   me   te   verkleden,   als   vrouw   welteverstaan.  Waarom   ik   naar   het   advies   van   die   zonderling   geluisterd   heb,   de   goden  mogen het weten! Afijn, we gingen op weg en eenmaal aangekomen op de  Kithairon, vergezeld van twee van mijn beste mannen, bleek dat er van het  vermeende spektakel door de hoge en weelderig groeiende acanthi slechts  weinig te zien was. De vreemdeling, die ons per se vergezellen wilde, wees  mij op een tot in de hoge hemel groeiende pijnboom, een perfecte uitkijkpost  voor   mijn   doel.   Zoals   die   open   vlakte   met   naakte   nimfen   tot   jouw   einde  voerde, neef, werd deze pijnboom mij fataal. Mijn lieve moeder, Agaue, dochter van Kadmos, kleindochter van Agenor,  Thebe’s   schone   trots,   zag   mij,   maar   herkende   niet   haar   eigen   zoon.   Ook  andere vrouwenhanden grepen mij vast en ik, de koning van Thebe en telg  uit een voornaam geslacht, onderging een lot, Actaeon, dat voor het jouwe  niet   onderdoet.   Was   jij   nog   veranderd   in   een   stuk   wild,   dat   als   wild  verscheurd werd door jouw eigen handen, werd ik, als ware ik een beest,  uiteengerukt door mijn moeder, mijn eigen bloed.  Vervloekt   zij   het   geslacht   van   Kadmos   tot   in   het   einde   der   tijden!   Ik  voorspel onze nazaten weinig goeds, als ik onze levenseindes zo overweeg.  Laat ons samen hier bij de schimmen rust vinden, Actaeon, en dat, wat nog  van ons rest, bijeensprokkelen. De goden hebben het zo gewild. Je neef Pentheus

28

DE RELATIE EN HAAR RELATIE TOT DE KLASSIEKEN Een paar gedachtes over liefde onder classici Thomas Hart

A

l in mijn eerste jaar als student Grieks en Latijn viel het me op dat er  onder classici veelvuldig liefdes opbloeien. Het is natuurlijk niets om je  over te verwonderen dat er binnen een groep mensen die veel met elkaar   omgaan, zoals bijvoorbeeld studenten Grieks en Latijn, altijd relaties zullen  ontstaan.   Mijn   indrukken   van   andere   groepen   mensen   waarbinnen   ik   me  begeef, maar vooral de geheel persoonlijke overtuiging dat het leuk zou zijn  als  het   ook   echt   het   geval   was,   doen  me  echter  vermoeden   dat   er  bij   de   klassieke talen iets speciaals aan de hand is. Niet alleen lijken relaties binnen  Grieks en Latijn namelijk vaak voor te komen, ook meen ik te hebben gezien   dat de relaties die er zijn vaak lang (meerdere jaren) standhouden. Ik zou  dan   ook   niet   verbaasd   zijn   als   een   aantal   van   mijn   medestudenten   hun  kinderen later uitvoerig vertelt hoe ze elkaar ontmoet hebben toen ze beiden  Grieks   en   Latijn   studeerden,   hoe   ze   bij   een   gastcollege   alleen   maar   oog  hadden voor elkaar en hun liefde niets anders kon dan groeien toen ze zich  samen door een moeilijke vertaling heen worstelden. Zoals   ik   al   zei   heb   ik   vaker   over   dit   verschijnsel   nagedacht.   Ik   merkte  daarbij dat de mogelijke verklaringen ervoor die bij me opkwamen, grofweg  in twee groepen in te delen zijn. De eerste groep bevat verklaringen die ik als  positief zou bestempelen; de tweede groep is van een wat negatiever aard.  Laat   ik   nu   alvast   stellen   dat   ik   geen   uitgesproken   mening   heb   over   mijn  indruk   dat   studenten   Klassieke   talen   elkaar   bovengemiddeld   vaak  bovengemiddeld lang op lijken te zoeken. Ik wil die indruk alleen uit een  puur wetenschappelijke interesse bespreken. De positieve, meer optimistische verklaringen  gaan uit van de volgende  stelling: klassieke talenstudenten passen goed bij elkaar omdat ze het unieke  vermogen hebben om elkaar gelukkig te maken – meer dan een ander dat  zou kunnen. Maar wat maakt een stel dat bestaat uit studenten Grieks en  Latijn dan anders dan bijvoorbeeld een paar rechtenstudenten, twee leden  van een basketbalvereniging of een koppel fanatieke postzegelverzamelaars?  Wellicht heeft het bestuderen van de oude talen wel een correlatie met de  romantische gaven van een student ervan. Of het dan zo is dat romantici  vaak   Grieks   en   Latijn   gaan   studeren   of   Grieks   en   Latijn   studeren  29

romantischer maakt, laat ik achterwege.2 Een aantal zaken binnen de studie Grieks  en Latijn zouden dan aan  de  romantiek   kunnen   bijdragen.   Ik   vermoed,   ten   eerste,   dat   het   lezen   van  liefdespoëzie dwingt tot nadenken over de liefde, wat daarna naar mijn idee  gemakkelijk om kan slaan in het willen uitoefenen ervan. Ook denk ik dat het  bestuderen van de klassieken je romantische retoriek erg ten goede komt. (Ik  vraag me oprecht af hoeveel eerste kussen tussen classici voorafgegaan zijn  door een pregnant voorgedragen citaat van Propertius, Tibullus, of – en ik  vraag me nu ook af hoe de kus was – Catullus.) En er zijn vast nog veel meer   factoren   te   noemen   die   de   romantiek   van   de   classicus   verfraaien   en  vergroten. Hoe het ook zij, als classici ook romantici zijn, lijkt me dat een   stevige   basis   voor   het   ontstaan   van   liefde   gevolgd   door   een   langdurige  relatie. Het   uitgangspunt   voor   de   meer   negatieve   benadering   van   het  relatiefenomeen   van   de   classici   lijkt   erg   op   de   stelling   die   aan   de   vorige,  positieve, verklaringen voorafging. Een pessimist zou die stelling echter als  volgt formuleren: klassieke talenstudenten passen goed bij elkaar omdat ze  vaak niet bij andere mensen passen. Een echte zwartkijker zou het zelfs zo  kunnen   formuleren:   classici   beminnen   classici   omdat   ze   niemand   anders  kunnen vinden. Het zou kunnen dat classici zich onderscheiden van andere  groepen mensen doordat ze, zoals ik hierboven suggereerde, niet een grotere  aanleg   hebben   voor   de   liefde,   maar   omdat   ze   op   een   bepaalde   manier  vervreemd   (met   een   potentieel   negatieve   connotatie)   zijn   van   die   andere  groepen. Wie wil er nu samenzijn met iemand die opgeleid wordt om op de  kleinste slakjes zout te leggen, zich bezighoudt met talen die geen normaal  mens  meer  spreekt   en  gemiddeld   zo’n   twee  millennia   van   het   hier  en  nu  verwijderd lijkt te zijn? Juist, iemand die die eigenschappen ook heeft. Het is misschien niet flatterend voor ons classici, maar misschien is het wel  zo dat we onbewust en uit een soort van diep­evolutionaire overlevingsdrang  voor elkaar kiezen omdat we weten dat we op elkaar aangewezen zijn. Soort  zoekt soort. In elk geval wordt er op die manier voor klassiek georiënteerd  nageslacht gezorgd. En sterft de classicus niet uit. Hier eindig ik mijn bespiegelingen. Ik ben echter nog lang niet klaar. Ik  verwelkom alle reacties, aanvullingen en suggesties op dit stuk; ik ben ervan  overtuigd dat er meer over te zeggen valt. Wellicht is het onderscheid dat ik  2

Verder, meer gespecialiseerd onderzoek zou hier misschien een uitspraak over kunnen  doen of relaties tussen classici vaker aan het begin of vaker aan het eind van de studie  voorkomen: in het eerste geval is klassieken studeren een symptoom van de  romanticus; in het tweede geval halen de klassieke talen de romanticus in een student  naar boven. 30

maakte tussen positief en negatief wel volledig arbitrair. Waarschijnlijk is het  een kwestie van nuances en connotaties. Maar min of meer zeker trek ik deze  voorlopige conclusie: Classici zijn gek. Ook op elkaar.

31

ROUW SIERT ELEKTRA Passie achter het front Alex Philippa

D

e eerste theatervoorstelling die wij Laverniones dit semester bezochten,  was   niets   minder   dan   een   bewerking   van   de   gehele   Oresteia   van  Aeschylos. Dit theaterstuk, geschreven door de Amerikaanse schrijver Eugene  O'Neill, plaatste het ongelukkige huishouden van de befaamde en beruchte  familie Atreus in een setting rond de Amerikaanse burgeroorlog.  Dit gaf een aantal aardige twists aan het stuk, waarvan sommige beter dan  andere. De rollen werden aangepast, de namen veranderden en plottwisten  werden   erin   gewerkt.   Een   bewerking   naar   het   goddeloze   Amerikaanse  moderne verleden heeft zijn sporen nagelaten in deze godsvruchtige trilogie. Met de bewerking naar de Amerikaanse burgeroorlog konden de namen  zoals gezegd niet onaangepast blijven, meenden de bewerkers. En zo werd de  familie   omgedoopt   tot   huize   Memnon,   Lavinia   was   de   nieuwe   Elektra   en  Aegisthos   noemde   zichzelf   nu   kapitein   Brandt.   Deze   aanpassing   was  misschien  wel nodig, maar voor  nos  classici wat vervelend. Ik zal in deze  bespreking   in   ieder   geval   de   traditionele   namen   aanhouden,   omwille   van  leesbaarheid en gemakzucht.  Een andere in het oog springende verandering was de rol van Orestes in de  oorlog, zij het de Amerikaanse, zij het de Trojaanse. Traditioneel gezien staat  Orestes bekend als de man die niet in een oorlog zijn mannetje heeft gestaan,  maar   in  deze   moderne  bewerking  wordt  het   al   in  het  begin  van  het  stuk  duidelijk dat tot grote nijd van Klytaemnestra haar lieve zoontje heeft moeten  dienen in de strijd. Het was zijn vader die hem meesleepte, dezelfde vader  die   haar   lievelingsdochter   heeft   omgebracht!   Dubbele   nijd   in   een  vrouwenhart   leidt   tot   kwade   dingen,   iets   wat   zowel   duidelijk   wordt   bij  Klytaemnestra als Elektra. De laatste zal haar moeder maar al te graag om  het leven brengen, om zowel het verlies van haar vader, als om het bezit van  haar broertje. De incestueuze verhoudingen in dit stuk werden zeker breed  uitgemeten   door   een   voortreffelijk   acterende   Halina   Reijn,   die   eerst   haar  vader en dan haar broer begeerde. Een erotische dans met de laatste en een  vreselijke opdringerigheid naar de oudere ­ tot in de slaapkamer aan toe ­  maakten dit wel duidelijk. Haar verlangen om haar moeder van de troon te  stoten werd ook duidelijk gemaakt door een subtiele kledingwisseling na de  matricide.   Elektra   ging   voor   de   rest   van   het   stuk   namelijk   gekleed   in  32

hetzelfde   jurkje   als   haar   moeder   en   liet   de   wat   onwennige   blik   van   haar  broer over haar boezem zich maar al te goed welgevallen. Die broer heeft ook een verandering ondergaan onder de handen van de  heer O'Neill. De soldaat Orestes blijkt namelijk geen gehard figuur zoals zijn  vader te zijn. Hij komt getraumatiseerd en verwilderd terug uit de oorlog,  nadat hij daar gewond is geraakt in een missie. Dit trauma uit zich in talloze   paniekaanvallen   en   dialogische  kakofonieën  met   zijn   zus,   en   een   heuse  zelfmoord aan het einde van het stuk als climax.  Dit klinkt bijna bizar en in eerste instantie heb ik zelf ook met gefronste   wenkbrauwen   dit   aanschouwd,   maar   men   moet   een   thema   van   het  toneelstuk in ogenschouw nemen: de rol van de goden wordt geheel buiten  beschouwing gelaten. De Eumeniden hebben geen rol gespeeld in de derde  akte, dus waarom zou een goddelijk recht Orestes wel bevrijden? Menselijke  wanhoop, chaos en emoties staan in dit stuk centraal, het is helemaal uit de  sfeer van het goddelijke gehaald. Een keuze als Orestes' zelfmoord wordt met  deze kennis logischer, hij speelt hier immers zijn eigen rechter. Geplaagd door  innerlijke geesten over matricide en over de oorlog, kan hij het niet langer  aan en kiest voor de enige keuze die hij voorhanden ziet. Zonder hulp van  bovenaf, is de mens misschien niet eens veel beter af, zou men moraliserend  hieruit   kunnen   opmaken.   En   deze   moraliserende   werking   was   paradoxaal  natuurlijk ook het doel van de oorspronkelijke schrijver. Door het wegnemen  van de bovenmenselijke factor, wordt impliciet het belang ervan benadrukt.  Het wat wrange en onvervulde gevoel waarmee ik de zaal uitkwam, wordt  met   dit   soort   overpeinzingen   omgezet   in   een   aangenaam   soort   rust,  waardoor mijn respect en enthousiasme voor deze bewerking van dit stuk  alleen maar groeit. En wat maakt het dan uit dat het een reprise is, als de  acteurs nog steeds even krachtig en overtuigend op het toneel staan? En wat  maakt het dan uit dat het anachronistische gebruik van laptops, filmpjes en  beamers een wat gedateerde indruk geven? De acteurs zetten met overgave  een   goede   bewerking   van   een   tijdloze   trilogie   neer,   welke   door   dit   soort  opvoeringen haar waarde keer op keer bevestigd krijgt en blijft voortbestaan  in het snel veranderende culturele landschap van vandaag de dag. 

33

OVIDIUS EXUL, ERMOLDUS EXUL De scriptie van...  Anna Duysings

I

n de late achtste en vroege negende eeuw reisde Karel de Grote van palts  tot palts. De bekendste van deze paltsen is Aken, waar ook tegenwoordig  nog de Karolingische paltskapel te zien is. Een andere palts, die Karel in de  woorden van Einhard ‘begon’ (‘inchoavit’), 3  bevond zich  in Ingelheim,  een  plaats aan de Rijn, niet ver van Mainz gelegen. Niet alleen Karel verbleef  meerdere keren in de palts te Ingelheim, dat geldt ook voor zijn zoon en  opvolger   Lodewijk   de   Vrome.   Uit   de   tijd   van   deze   keizer   stamt   een  beschrijving   van   de   palts,   waarin   uitvoerig   wordt   ingegaan   op   de  beeldprogramma’s   die   in   de   kerk   en   de  aula   regia  van   Ingelheim   te   zien  zouden zijn geweest. Het   was   via   de   palts   van   Ingelheim   dat   ik   Ermoldus   Nigellus   leerde  kennen, die in het laatste boek van zijn epos  In honorem Hludowici Pii  de  ekphrasis van de cycli in de gebouwen geschreven had. Nadat ik de passages  over de beeldprogramma’s had gelezen, ben ik uit interesse naar de context  ervan   begonnen   aan   het   volledige   werk.   Wat   ik   te   lezen   kreeg,   was   een  panegyrische tekst waarin de heldendaden en vrome werken van Lodewijk de  Vrome centraal stonden. De agenda van Ermoldus als dichter werd in deze  tekst niet verhuld: op grond van In honorem wilde hij teruggeroepen worden  uit ballingschap.  Aanvankelijk ging mijn interesse vooral uit naar Ermoldus’ ekphrasis, maar  aangezien   het   om   één   van   de   weinige   uitgebreide   omschrijvingen   van  beeldprogramma’s uit de Karolingische periode gaat, bleek al snel dat velen  voor mij dat pad hadden betreden. Hoewel ook de rest van In honorem niet  onbekend is, is daarnaar minder onderzoek gedaan dan naar de ene passage  uit  het laatste boek. Eén van de onderwerpen die  in de literatuur al wel,  maar   nog   niet   uitputtend   aan   bod   was   gekomen,   was   de   manier   waarop  Ermoldus antieke auteurs recipieert. In zijn werk zijn onder andere meerdere  verwijzingen naar Vergilius’ Aeneis te herkennen. Mijn centrale vraag ging uit  naar Ermoldus’ receptie van een andere Augusteïsche auteur: Ovidius.  De reden om juist voor de receptie van Ovidius te kiezen, was dat in het  werk   van   beide   auteurs   ballingschap   een   belangrijke   rol   speelt.   Waar  Ermoldus door Lodewijk de Vrome werd verbannen van het hof van zijn zoon  Pepijn,   werd   Ovidius   door   Augustus   verbannen.   Beide   dichters   schrijven  3

 Einhard, Vita Karoli Magni cap. 17.  34

vanuit   hun   ballingsoorden,   respectievelijk   Straatsburg   en   Tomis,   poëzie  waarin   ze   op   terugkeer   zinspelen.   Daarnaast   waren   Ovidius   en   zijn  ballingschap in de Karolingische periode niet onbekend: al door een aantal  eerdere auteurs uit deze tijd was hij als prototypische balling genoemd en  was zijn ballingschapspoëzie aangehaald. Of en hoe Ermoldus in In honorem   naar   Ovidius’   ballingschapspoëzie   verwijst,   was   echter   nog   niet   eerder  bekeken in de wetenschappelijke literatuur.  Mijn onderzoek wees uit dat er een aantal thematische overeenkomsten  tussen  In   honorem  en   Ovidius’   ballingschapspoëzie   aan   te   wijzen   zijn.   Zo  spreken de twee auteurs de delen van hun werk aan en zeggen ze dat die  delen   zich   bij   hun   broertjes   moeten   voegen.   Op   meer   inhoudelijk   niveau  noemen de dichters allebei meerdere malen de ‘pietas’ van de keizer die hen  verbannen   heeft   en   laten   beide   in   het   midden   wat   de   reden   voor   hun  verbanning is. Het is echter lastig om met zekerheid te stellen dat Ermoldus  zich op deze vlakken door Ovidius heeft laten inspireren.  Het is eveneens moeilijk om passages aan te wijzen waarin Ermoldus op  woordelijk niveau aan Ovidius’ ballingschapspoëzie refereert. Op meerdere  plekken komen woordelijke overeenkomsten voor, maar in hoeverre het om  bewuste referenties gaat is niet goed vast te stellen. In een aantal passages   kon daar echter weinig twijfel over zijn. Het belangrijkste voorbeeld staat in  Ermoldus’ proëmium. Hier duidt Ermoldus onder andere aan wat hij in zijn  werk van plan is: hij zal de daden van de keizer beschrijven. De woorden die  de   Karolingische   auteur   gebruikt   om   dit   aan   te   geven,   vertonen  overeenkomsten met woorden die Ovidius in het tweede boek van zijn Tristia   gebruikt   bij   het  beschrijven   van   zijn   onderwerpskeuze. 4  Ovidius  stelt  daar  echter het tegenovergestelde: hij keert terug naar de poëzie van zijn jeugd,  nadat hij vergeefs begonnen was over de daden van de keizer te schrijven.  Door   de   woordelijke   overeenkomsten   tussen   de   passages   lijkt   Ermoldus  zich op één lijn te stellen met zijn Augusteïsche voorganger. Daarbij zet hij  zich in zekere zin echter ook tegen Ovidius af: Ermoldus zal de thematiek  opnemen   waarop   de   klassieke   dichter   gestrand   is.   Ermoldus   lijkt   zich   ten  opzichte van Lodewijk de Vrome als een betere Ovidius voor te doen, door de  keizer   wel   als   onderwerp   te   nemen.   Het   doel   dat   Ermoldus   met   dit  verbeteren van Ovidius waarschijnlijk nastreeft, en dat ook op andere punten  doorschemert, is dat de uitkomst van zijn streven beter zal zijn dan dat van  de eerdere dichter. Met deze tactiek probeert Ermoldus te bewerkstelligen dat  het   hem,   in   tegenstelling   tot   Ovidius   die   Tomis   nooit   heeft   verlaten,   wel  gegeven zal zijn uit ballingschap terug te keren. Of Ermoldus zijn doel heeft  4

 Het gaat hier onder andere om vers 32 van het proëmium van In honorem en vers 335  van Tristia II.  35

bereikt, weten we echter niet.  Afgelopen zomer was ik min of meer toevallig op vakantie in het gebied  waar   Ermoldus   leefde.   In   Straatsburg   heb   ik   geen   sporen   van   de  Karolingische  periode  meer aangetroffen.  Voor mijn bezoek  aan  Ingelheim  lag   dat   anders:   hier   waren   de   opgravingen   van   de   Karolingische   palts  toegankelijk. En zo bevond ik mij in de aula regia waar ook Karel de Grote en  Lodewijk de Vrome geweest zijn. Er zijn enkel nog muren van over, veel meer  dan de vorm is  er niet van de zaal te  herkennen. Maar aan de hand van  Ermoldus’ beschrijving kon ik me een beeld maken van hoe het er mogelijk   ooit uit heeft gezien, en leek de Karolingische levendigheid ineens dichtbij.  Een  betere  afsluiting van  een half  jaar  dicht  bij  Ermoldus  kon  ik  me niet  wensen. 

36

PRIJSVRAAG Wie is deze meneer ook alweer? Stuur je antwoord naar [email protected]  en win Het feest van Saturnus door Piet Gerbrandy. (Met dank aan Laverna.) 37

EERSTEJAARS (G)LTC, lichting 2013­2014. (Namen en nummers bekend bij de redactie.) 38

LIEV' EVELIEN door de redactie Er was eens een Muze, die ging emigreren, om over de grens in het Duits te studeren. Zij was zielsgelukkig, en keek fier vooruit, haar mannen, echter, waren slechter gebuid. Zij noemde zich Göttin der Wellen. Haar bewonderaars waren niet te tellen. De Wau zal haar bellen en e­mails opstellen, Onze historica­Göttin der Quellen. Jij, Eef, blijft steeds maar weer reizen, Een vrouw wordt je, van vele wijzen, die mannen in elke stad prijzen, bijzonder bemind door de grijzen! Op wie jij ook dol bent bij stapels, is ‘n zekere Vlaming in Napels, die voor spanning garant staat, en jouw iPod graag oplaadt. Evelien, Fräulein so schön zu sehen: In je afwezigheid stelt ons tevre'en bardansende herinnering, even voor tweeën 'Nein mann, ich will noch nicht gehen'.

39

NAWOORD Marko van der Wal

A

ls student klassieke talen  heb ik regelmatig  meegemaakt dat mensen  niet begrepen wat het inhoudt als je Grieks en Latijn studeert. Een keer  zat ik in de trein met de Pinkster op schoot, toen een vrouw ineens vroeg:  ‘Studeer jij Latijns?’ Ik keek haar verward aan. ‘Latijns,’ herhaalde ze, wijzend  op   het   woordenboek.   ‘Wil   je   arts   worden?’   Ik   heb   me   altijd   ontzettend  geërgerd aan dat soort situaties. Een soortgelijk misverstand komt naar voren uit een mailtje gericht aan  Laverna. Het bedrijf Clark  Football Languages stuurde het  volgende: ‘Voor  ondersteuning rondom de Europese thuiswedstrijd van AZ tegen het Griekse  Atromitos FC hebben we een Griekse ­ Nederlands ­ Engelse tolk nodig.’ Het  ging   om   tolken   bij   persconferenties.  Kun   je   nagaan,   een   bedrijf   dat  gespecialiseerd is in het vertalen van voetbaltaal, maar begrijpen dat vreemd  zou zijn alle corners, buitenspelvallen, lobjes etc. om te zetten in het Grieks  van Plato, ho maar. Mijn eerste reactie zou zijn: hier heb je het e­mailadres  van onze kompanen van de sectie Nieuwgrieks. Gelukkig   zijn  de  Laverna­bestuurders  een  stuk  meegaander.  Ze  mailden  het door naar twee classici die verder hebben gekeken dan hun neus lang is,  die zich hebben beziggehouden met het Nieuwgrieks. De een reageerde met:  ‘Wat een prachtjob!!!!’, de ander met ‘Oh awesome!’, maar uiteindelijk was er  geen student klassieken die kon of wilde. Het mailtje werd doorgestuurd naar  Grieks sprekende kennissen. Degene   die   het   ging   doen   was   Jeroen   Vis.   Ik   neem   aan   dat   hij   een  voetballiefhebber is, anders hoef je er echt niet aan te beginnen. Ik probeerde  even na te gaan of ik Griekse woorden ken die met voetbal te maken hebben   en kwam  niet  veel verder  dan   σφαῖρα.  ‘Voetbal’  zal  dan wel iets  als –  en  inderdaad   –  ποδόσφαιρα zijn.   Maar  ‘bal’  is  tegenwoordig  blijkbaar  μπάλα,  wat mij dan weer deed denken aan pila. En zo was ik weer terug bij Laverna,  waar al jaren een voetbal rondzwerft genaamd de Pila. (Is die er nog?) De luitjes van Clark Football Languages moeten tevreden zijn geweest met  de classicus, want Laverna ontving een maand later een volgende verzoek:  ‘Voor ondersteuning rondom de Europese thuiswedstrijd van AZ tegen Paok  Saloniki   hebben   we   een   Grieks   ­   Nederlands   ­  Engelse   tolk   nodig.’   Mooie  zaken. Je zult mij niet gauw meer horen over mensen die niet weten welke  talen er onder de klassieke vallen. 40