WAU JAARGANG 27 NUMMER 3 HERFST

WAU JAARGANG 27 NUMMER 3 HERFST 2012

       

De scriptie           van                                      Guus Eelink            

      Baukje        van den                 Love,                               Berg                      sex                                  over de                  and                                   nieuwe                 tragedy         AIO  De kunst            van het schrijven       

WAU Blad van de studie Klassieke talen Universiteit van Amsterdam  jaargang 27 nummer 3 herfst 2012

COLOFON Hoofdredacteur Maurits de Leeuw

Redactie

David Omar Cohen Guus Eelink Thomas Hart  Evelien Roels Marko van der Wal 

Postadres 

Klassiek Seminarium  tav. Redactie Wau Spuistraat 134    1012 VB Amsterdam 

E­mail & internet

[email protected]  http://student.uva.nl/glt facebook.com/redactiewau

Vormgeving

Evelien Roels Marko van der Wal

Met dank aan 

Leerstoelgroepen Grieks en Latijn

3

INHOUD Voorwoord..........................................................................5 Maurits de Leeuw

Nieuws & mededelingen......................................................7 door Maurits de Leeuw

Speciale aankondiging......................................................11 Lavernalustrum

Eerstejaarsdagen..............................................................13 Renée Peereboom

Opening van de nieuwe annus academicus.......................16 Maurits de Leeuw

Baukje van den Berg over de nieuwe AIO..........................19 Baukje van den Berg

De kunst van het schrijven................................................21 Raphael Hunsucker

De scriptie van Guus Eelink..............................................26 Guus Eelink

Groepsfoto 2012...............................................................30 Laverna

ΛΟΓΩΝ ΔΙΑΒΑΙΝΟΝΤΩΝ ΑΙΝΙΓΜΑ...........................32 David Omar Cohen

Love, sex and tragedy.......................................................34 Evelien Roels en Thomas Hart

Privéles op de VU..............................................................37 door Thomas Hart

Epische games...................................................................39 Alex Philippa

De bruid van Macedonië...................................................44 David Omar Cohen

Euripides, zo veel class......................................................48 Thomas Hart

Ode aan Richard Calis......................................................50

4

VOORWOORD Maurits de Leeuw

“

Een   nieuwe   hoofdredacteur,”   zult   u   denken,   “een   nieuw   begin?”  Denk dit maar liever niet, al was het maar omdat het versje al tot in  den treuren uitgemolken is. Goed, ik kan niet ontkennen dat ik niet Richard  ben, en het één en ander zal wel veranderen, maar een groot plan voor een  nieuwe  Wau  zal   ik   niet   introduceren.   Voordat   ik   echter   de   huidige  veranderingen zal aankondigen, lijkt het me fatsoenlijk eerst mezelf met een  aantal woorden voor te stellen. Voor   de   hogerejaars   was   en   ben   ik   één   van   die   eerste   studenten,   een  ongelooflijk verschijnsel, die in de jaren ’90 geboren is (8 januari 1991). In  Groningen   werd   ik   geboren   en   daar   ging   ik   ook   naar   school,   naar   het  Praedinius   Gymnasium.   In   2008   kwam   ik   vers   van   het   gymnasium   naar  Amsterdam   om   hier   aan   de   UvA   GLTC  te   studeren.   Inmiddels   ben   ik   een  bachelor verder na vier jaar, waarvan ik het afgelopen semester in Wenen heb  gestudeerd,   zoals   de   vaste   lezer   van   de   Wau   heeft   kunnen   merken.  Tegenwoordig ben ik proefkonijn van de researchmaster Classics and ancient  civilizations van ACASA en in die hoedanigheid officieel VU­student, al is dat  slechts een administratieve noodzaak. Wat kunt u dan zoal verwachten in dit nummer? Welnu, om maar bij het  einde  van dit nummer te  beginnen en de cirkel direct rond  te maken: de  redactie,   nu   dus   onder   leiding   van   een   echte   provinciaal,   heeft,   om   haar  grote dank uit te spreken voor de voormalig hoofdredacteur, een meertalige  ode aan hem geschreven in verschillende dialecten en talen die men zoal in  Nederland aantreft en, uiteraard, in het Grieks en Latijn. Verder treft u weer  eens een verslag van een promotie aan, waarvoor de  Wau  dankbaar is dat  zijn coryfee Raphael Hunsucker op verzoek van de redactie nog eens de pen  heeft   willen   oppakken.   Dan   kan   ik   nog   vol   trots   maar   liefst   twee   nieuwe  rubrieken aankondigen. De ene, van gastschrijver Alex Philippa, eerstejaars  aan de UvA, zal in een aantal nummers verschillende games met klassieke  thema’s bespreken. De andere is van de hand van David Cohen, die steeds  een vertaling van een spookverhaal uit de klassieke literatuur voor zal leggen  (dit keer een passage uit Peri Thaumasion van Phlegon van Tralles).

5

Ten   slotte   zijn   we   verheugd   een   versterking   van   de   redactie   te   kunnen  presenteren,   die   op   vele   wijzen   belooft   een   aanwinst   te   zullen   zijn.   Met  Evelien Roels is er nu eindelijk een einde gekomen aan het monopolie van  mannen   in   de   redactie.   Bovendien   zal   zij   naast   tekstuele   bijdragen   ook  visuele bijdragen leveren (al eerder verzorgde zij eens de voorkant van de  Wau) in de vorm van tekeningen op de voorpagina of illustraties bij artikelen.  Ik ben in ieder geval tevreden dat mijn eerste nummer vol is gekomen met  interessante artikelen; ik hoop dat het ook op de goedkeuring van de lezer  zal kunnen rekenen.

6

NIEUWS & MEDEDELINGEN door Maurits de Leeuw

❦

Op   11   september   jongstleden   vond   aan   de   Radboud   Universiteit  Nijmegen de promotie plaats van Werner Gelderblom. Hij legde een  proefschrift   voor   over   de  Basia  en  Julia  van   de   Nederlandse   Neolatijnse  dichter Janus Secundus, dat de promotiecommissie met het predicaat  cum   laude bekroonde. De redactie feliciteert Werner van harte met deze geweldige  prestatie en wenst hem veel succes bij zijn nieuwe baan. ❦  De officiële opening van het academisch  jaar bij de opleiding klassieke  talen aan de UvA vond plaats op 13 september met een lezing van Jacqueline  Klooster over haar nieuwe onderzoek, de uitreiking van de propedeusebullen  en een borrel na afloop. ❦  Jacqueline Klooster heeft een positie als Marie Curie­Pegasus Fellow aan  de Universiteit Gent verworven. Zij zal de UvA dus verlaten om zich in Gent  bezig   te   houden   met   een   onderzoeksproject   getiteld:   ‘A   portrait   of   the  statesman as an artist. Writing Rulers in Antiquity.’ De  Wau  feliciteert haar  van harte met het binnenhalen van deze onderzoeksbeurs.  ❦  Naast   het   vertrek   van   Jacqueline   vinden   er   nog   enkele   andere  veranderingen in het personeelsbestand plaats. Zo zal ook Rob Pauls dit jaar  niet meer aan de UvA verbonden zijn. Jan Bloemendal zal komend jaar niet  meer aan de UvA verbonden zijn; zijn dienstverband als bijzonder hoogleraar  (aangesteld   door   het   Huygens   ING)   werd   28   februari   verbroken.   Mark  Heerink is ten slotte aangesteld als universitair hoofddocent bij de UvA en de  VU op het gebied van de Latijnse letterkunde. ❦  Ook   zijn   er   twee   nieuwe   AiO´s   aangesteld:   Laura   Roling   en   Saskia  Willigers krijgen de mogelijkheid een promotieonderzoek uit te voeren onder  supervisie   van   Irene   de   Jong.   Wij   feliciteren   hen   van   harte   met   het  binnenhalen van deze onderzoeksplaatsen.. ❦  Een erg bijzondere OCT kan worden toegevoegd aan de palmares van de  Nederlandse   classici:   Maaike   Zimmerman   heeft   als   eerste   vrouw   ooit   een  Oxford­tekst bezorgd, en wel van de Metamorphosen van Apuleius. Daarmee  7

is zij de vierde Nederlandse classicus die een prestigieuze OCT heeft mogen  redigeren.   29   september   jl.   is   het   verschijnen   van   deze   editie   op   een  feestelijke   middag   in   Groningen   met   een   aantal   lezingen   en   een   receptie  gevierd.   De  redactie   van  de  Wau   feliciteert   Maaike   Zimmerman   met  deze  schitterende prestatie. ❦  Het Amsterdam Centre for Ancient Studies and Archaeology (ACASA), dat  dit jaar zijn eerste levensjaar beleeft, is inmiddels ook officieel geopend. 1  oktober jl. vond de opening plaats met enkele toespraken en een lezing van  Ian Morris in Felix Meritis. ❦  3 november as. zal het Zenobiacongres weer plaatsvinden in de aula van  de UvA. Het thema van dit jaar luidt: ‘Troje – De stad. De oorlog. De legende.’  Zie ook de aankondiging verderop. ❦ De gerenommeerde professor Philip Hardie uit Cambridge, bekend om zijn  publicaties   over   onder   andere   Vergilius   en   Ovidius,   zal   in   december   een  aantal lezingen geven in Amsterdam over de receptie van Vergilius. Lezingen  zullen in ieder geval plaatsvinden op 6, 7, 11 en 13 december, steeds van  15.00 tot 17.00 uur in de Doelenzaal, en op 14 december van 15.00 tot 17.00  uur in de VOC­zaal.  ❦  De  fortissimi   Belgae  doen   onderzoek   naar   hun   roots:   aan   de   hand   van  DNA­onderzoek proberen wetenschappers van de KU Leuven vast te stellen of  er   een   genetische   band   bestaat   tussen   de   Vlamingen   en   de   Romeinen.  Onderzocht   worden   de   Y­chromosomen   van   mannen   in   gebieden   waar   de  aanwezigheid van de Romeinen nog altijd duidelijk aan te wijzen is. Het DNA  van   deze   mannen,   van   vader   op   zoon   doorgegeven,   zou   nauwelijks   zijn  veranderd gedurende al die eeuwen en zou dus kunnen worden herleid als  DNA afkomstig uit het Middellandse Zeegebied. ❦  Paus   Benedictus   XVI   zal   een   nieuw   instituut   voor   het   behoud   en   de  verspreiding   van   het   Latijn   laten   oprichten.   Het   voormalige   instituut   ter  bevordering van het gebruik van het Latijn bestond uit een klein gezelschap  dat   een   jaarlijkse   poëzie­wedstrijd   uitscheef   en   een   magazine   uitgaf.   Het  nieuwe   instituut   moet   in   samenwerking   met   academici   zorgen   voor   de  promotie van de kennis en het gebruik van het Latijn. Daarbij heeft de paus  aangegeven dat dit instituut moderne middelen voor de oude taal niet zal  schuwen: er zal gebruik worden gemaakt van sociale media en ook woorden  als hotpants (brevissimae bracae femineae) zullen worden vertaald. 8

❦  De Russische president Poetin heeft bekend dat hij toch niet de maritiem  archeoloog is die een vorig jaar verschenen foto van de president met twee  antiek Griekse vazen deed vermoeden. Poetin zou de vazen destijds tijdens  het   duiken   hebben   gevonden,   maar   de   president   heeft   nu   tegenover  journaliste   Masja   Gessen   bekend   dat   de   vazen   speciaal   voor   hem   in   de  Zwarte Zee waren neergelegd. ❦  De   Europese   Centrale   bank   gaat   de   architectonische   afbeeldingen   als  watermerken op de eurobiljetten vervangen voor een afbeelding van de roof  van   Europa,   die   overigens   momenteel   al   op   de   Griekse   €2,­   munstukken   afgebeeld staat. In november zal het nieuwe ontwerp gepresenteerd worden;  in   mei   2013   zal   dan   het   eerste   nieuwe   biljet   (van   vijf   euro)   in   gebruik  worden genomen.  ❦  Op 16 oktober hebben de meeste onderstaande studenten hun bul(len)  ontvangen voor de bachelor GLTC en/of LTC. De Wau feliciteert hen allen  van   harte   met   dit   afstuderen.   Achter   de   namen   staan   de   scriptietitels  vermeld. • Steve van Beek, Pontano’s De Hortibus Hesperidum, of: de vruchten  van de deugd (LTC) en De epigrammen van Plato: een spiegel en een  raadsel (GLTC). • Isabelle Buhre, Amerikaans Neolatijn: Georgii Washingtonii Vita  (1835) (LTC). • Guus Eelink, De vrije wil volgens Lucius Annaeus Seneca (GLTC). • Laura de Glopper, Romanae fidicen lyrae: een onderzoek naar  Hellenisme in het 4e boek van Horatius’ Oden (GLTC). • Thomas Hart, Homerus’ hem en haar (GLTC). • Eddy Groeneweg, De Ilias van Koolschijn (GLTC). • Marij Kok, Orfeus van twee kanten: een taalkundige en narratologische  vergelijking van het Orfeusverhaal bij Vergilius en Ovidius (LTC) en Het   gebruik van temporele bijwoorden in de Ilias (GLTC). • Maurits de Leeuw, De Byzantijnse mimespeler: Laonikos  Chalkokondyles over Niccolò III d’Este (GLTC). • Thalia Lysen, Het verhaal van de goden (GLTC). • Emilia Menkveld, Het ‘was ik maar elders’ motief bij Euripides en  Sophocles (GLTC). • Sandra Pastoor, De mutatione curriculorum (GLTC). • Rik Peters, Van Den Enden’s ‘Philedonius’ and its sources: The Bad Boy  and the Table (GLTC). 9

• • •

Evelien Roels, Ubi sunt…cognomina? Het belang van de signa Iovius en   Herculius onder de tetrarchie (284­324) (GLTC). Joris Spigt, Socrates’ kritiek en trouw in de Crito en de Apologie  (GLTC). Marcel Zijlstra, De karakterisering van Alkibiades bij Thoukydides en  Plato (GLTC).

❦  Twee dagen later, op 18 oktober, vond de algemene uitreiking van bullen  plaats voor degenen die hun Master GLTC of LTC afsloten. De Wau feliciteert  dan ook van harte allen die hun Master hebben behaald. • Thomas den Haan, Thorieën over de Latijnse prohibitivus (GLTC). • Raphaël Hunsucker, Een stad op Libiës stralend blanke tepel: Pindarus  en Herodotus over Battus en de stichting van Cyrene (GLTC). • Marjolein Kersten, The face of tragedy: aanspreekvormen bij Sophocles  (GLTC). • Chelsea O’Brien, Reading women: Muscio’s ‘Genecia’ (GLTC). • Laura Roling, The Representation of Delos in the Homeric Hymn to  Apollo, Pindaric Fragments and Callimachus’ Hymn to Delos (reMa  Litterary studies) • Suzanne Turgeon, Ze leefden nog lang en gelukkig: de keuze tussen  adverbium en predicatief adjectivum (GLTC). • Marije van der Vorm, Het godsbeeld bij Plato en Ficino (GLTC). • Saskia Willigers, Lyric Narrative in Ancient Greek Literature (reMa  Litterary studies). • Laura van Yperen, De flexibiliteit van Griekse mythen: Io in Aeschylus  (GLTC). • Luce Amerika, Animus attentissimus in Deum. De beata vita van  Aurelius Augustinus (LTC).

10

SPECIALE AANKONDIGING Lavernalustrum

O

p vrijdag 18 januari 2013 is het 20 jaar jaar geleden dat Laverna werd  geboren, "een dispuut tot bloeien gedoemd". Na de roerige jaren van de  jeugd kan worden vastgesteld dat die profetische uitspraak, afkomstig uit het  verslag van de oprichtingsvergadering, geen loze kreet was. Laverna bloeit,  vooral dankzij de grote inzet en betrokkenheid van leden en bestuursleden –  van   jullie,   kortom.   Daarom   wil   Laverna   dit   lustrum   groots   vieren   en 's  middags organiseert   zij   dan   ook   in   de   Doopgezinde   kerk   (Singel)  verschillende   lezingen   rondom   het   thema   misdaad   en   bedrog,   gezien   het  werkterrein van onze beschermgodin. De sprekers zullen zijn: • •

•

Onze eigen hoogleraar Grieks, Irene de Jong, over bedrog in het  bodeverhaal in Sophokles’ Elektra. Onze eigen Piet Gerbrandy, universitair docent (Middeleeuws) Latijn,  over Horatius Ep. I.16, bekend van de naam en lijfspreuk van de  vereniging (pulchra Laverna / da mihi fallere, vv. 60­1). Prof. Alan Sommerstein (Nottingham, bezorger van de Loeb­editie  van Aeschylus en auteur van talloze studies over de Griekse tragedie  en komedie) over bedrog in Aristophanes’ Kikkers, het stuk dat ter  gelegenheid van het lustrum in februari 2013 door Laverna Toneel op  de planken zal worden gebracht (14, 15 en 16 februari 2013).

De middag zal uiteraard worden afgesloten met een borrel! Vervolgens zal  gezamenlijk gegeten worden en zal er een afsluitingsborrel plaatsvinden tot  diep in de nacht...

11

12

EERSTEJAARSDAGEN Renée Peereboom

H

et weekend van 21 tot 23 september was een weekend met veel gelach,  drank en spelletjes. Dat kan natuurlijk maar één  ding betekenen: het  was  het  eerstejaarsweekend. Gezellig was  het  zeker en ik  heb er ook een  aantal hele nieuwe ervaringen bij.  Hoewel iedereen ook in de trein en bus erg vrolijk was en er veel gelachen   werd, was iedereen blij toen we er uiteindelijk waren. Ivor had in de bus wel  nog sjans gehad met een aantal twaalfjarige meisjes die opschepten over dat  hun dorpje wel vier straten telde (eigenlijk waren het er maar drie en een  beetje, maar dat klonk zo lullig). Hij genoot wel van de aandacht en het was  bijna jammer dat we afscheid moesten nemen.  Het huisje, of wat het ook precies was, zag er prima uit: de bedden lagen  lekker, de keuken/woonkamer was prima en er waren zelfs wipwappen en  schommels.   Dit   laatste   was   vooral   voor   de   jongens   een   heus   genot.   De  “volwassen” mannen waren in één klap weer kleine kinderen. Toen   de   auto   met   de   laatste   mensen   aan   was   gekomen,   was   de   groep  compleet (alleen David miste nog, helaas) en konden we beginnen met een  aantal   kennismakingsspelletjes.   Het   krantenspel   was   lachwekkend,   maar  leverde   bijna   gewonden   op,   omdat   het   slaan   met   de   krant   soms   wel   erg  enthousiast werd gedaan. Bij het namenbingo kreeg Tiffany een onmogelijke  vraag,   omdat   Louise   de   zin   niet   had   afgemaakt   en   er   alleen   “kan   vijf  discrepanties” stond. Die arme Tiffany kon zo het spel niet winnen, helaas,  maar wie het eigenlijk wel heeft gewonnen, weet ik niet eens meer. Toen  konden   we  ons,  tot   grote   vreugde  van   Ivor,  tegoed   doen  aan   een  lekkere soep en broodjes knakworst, waarna we ons klaarmaakten voor een  avond vol drank, Weerwolven en gezelligheid bij het kampvuur.  Al bij het tweede spelletje Weerwolven klaagde Alex erover dat hij duizelig  werd als hij zijn ogen dicht had, omdat hij iets te veel bier op had. Toch  dronk   hij   vrolijk   verder   en   ik   zag   de   bui   al   hangen.   Het   was   slechts   een  kwestie van tijd voor het mis zou gaan, maar tot die tijd zorgde hij vooral  voor een hoop hilariteit. Het derde potje Weerwolven wist hij in zijn eentje  volledig te laten ontsporen door zijn kaartje aan drie mensen te laten zien,  maar het was evengoed heel gezellig.  De   volgende   ochtend   werden   we   heerlijk   wakker   door   Tristans   valse  gezang,   waarna   iedereen   met   enige   moeite   zijn   bed   uit   kwam.   Het   was  13

behoorlijk   koud   en   ik   heb   het   helaas   het   hele   weekend   niet   meer   warm  gehad,   wat   ook   kwam   doordat   ik   zo   ontzettend   moe   was.   Nadat we hadden ontbeten en Alex’ bril was gevonden, gingen we naar het  bos om levend Stratego te spelen. De vlag van de Trojanen zat gedurende het  hele   spel   rustig   naast   Ivo,   die   de   kaartjes   uitdeelde.   Pas   toen   het   spel  geëindigd was omdat Todd als vlag was ontmaskerd, kwam Edgar vrolijk de  bosjes uitgehuppeld en beseften de Trojanen dat ze hem waarschijnlijk nooit  zouden hebben gevonden. Inmiddels was ook David aanwezig, dus pas nu  was de groep echt helemaal compleet.  Het was nu tijd voor het verrassingsonderdeel: boogschieten! God, wat was  ik slecht, maar wat was het leuk. Ik weet ook eigenlijk wel zeker dat iedereen   het daarmee eens zal zijn. Koen heeft uiteindelijk gewonnen, deels door de  pijlen die anderen per ongeluk in zijn bord schoten, maar ook door zijn eigen  talent, natuurlijk. Onze voorzitter was wat minder talentvol, maar wel erg  sportief en gezellig en wat is er nou belangrijker dan dat? Na het boogschutten gingen we uit eten. Het springkussen dat voor het  restaurant   stond,   kon   natuurlijk   niet   worden   genegeerd   en   na   het   eten  stonden   er   een   aantal   uit   de   kluiten   gewassen   kleuters   enthousiast   op   te  springen. Een heerlijk gezicht was dat.  De   tweede   avond   verliep   een   stuk   rustiger.   Het   beroemde   geluidenspel  werd   gespeeld   (“brekekekex   koax   koax”   zit   nog   altijd   in   mijn   hoofd)   en  slechts één team heeft alles goed geraden. Ik stelde me nog voor hoe raar het  voor   voorbijgangers   moet   hebben   geklonken,   al   dat   onverstaanbare  gemompel en geroep in een vreemde taal. We zijn nog even naar het festival aan de overkant geweest om te kijken  waar de vreselijke muziek vandaan kwam, maar toen we vijf euro moesten  betalen om naar binnen te mogen, zijn we maar weer weggegaan. Ze waren  op dat moment de vogeltjesdans aan het spelen, dus we hadden erg weinig  behoefte om er te blijven.  Na   twee   potjes   Weerwolven,   die   prima   verliepen   (maar   wel   heel  frustrerend   waren   voor   Riemer),   zijn   velen   maar   naar   bed   gegaan.     Het  opstaan was echter wel nog moeilijker dan de dag ervoor. Zeker Louise moest  met   enige   dwang   haar   bed   uit   worden   gehaald,   maar   toen   ze   eenmaal  wakker was, was ze net zo vrolijk als altijd. Nog even opgeruimd en toen moesten we alweer weg. In de bus ontbraken  de twaalfjarige meisjes en was het toch wat stiller dan op de heenweg. Wel  konden we allemaal zitten en Ruben had een kussen om te knuffelen, dus die  was ook weer gelukkig. 

14

In de trein nog even Pim Pam Pet gespeeld en natuurlijk Prinsessenkwartet  (gewonnen door Koen, die gedurende het weekend de meeste punten had  verzameld). Na een groepsknuffel ging ieder op weg naar huis, met in zijn   achterhoofd de gedachte dat het een supergezellig en onvergetelijk weekend  was geweest.

15

OPENING VAN DE NIEUWE ANNUS ACADEMICUS Maurits de Leeuw

Z

oals ieder jaar werd ook dit academisch jaar weer met de gebruikelijke  lezing   en   de   uitreiking   van   de   propedeusebullen   –  sit   venia   verbo  –  geopend.   13   september   jongstleden   vond   de   aangename   ceremonie   weer  plaats in de Doelenzaal, die zich hiervoor veel beter leent dan de kleinere  ruimtes als een zaaltje in CREA of in het Allard Pierson, waar de opening de  afgelopen jaren ook wel eens plaats heeft gevonden. De grootste winst werd  dit jaar echter geboekt door de scheiding van de uitreiking van de bachelor­  en   masterdiploma’s   van   deze   opening:   deze   uitreikingen   zullen  respectievelijk 16 en 18 oktober plaatsvinden/hebben gevonden. Door deze  verandering werd de opening bestaande uit een lezing van een uur en het  uitreiken   van   de   propedeusebullen   in   een  uur,   zeker   voor   belangstellende  ouders of familieleden, een stuk beter behapbaar. Jacqueline Klooster verzorgde de lezing om het academisch jaar te open.  Daarmee gaf zij ook (voorlopig) haar afscheidslezing aan de UvA (zoals bij  Nieuws & Mededelingen vermeld staat, zal zij vanaf dit jaar werkzaam zijn  bij   de   Universiteit   Gent).   In   haar   lezing   presenteerde   zij   het   onderzoek  waarmee ze zich  in Gent bezig zal gaan  houden. Haar nieuwe  onderzoek  richt zich op schrijvende staatsmannen in de oudheid en dan vooral op de   betekenis en waarde die aan de literaire productie van een politiek betrokken  persoon   werd   gegeven,   zowel   door   de   auteurs   zelf   als   door   hun   publiek.  Ondanks   dat   in  de  lezing   slechts  een  afkadering   van   het   onderzoek   werd  gegeven   en   er   meer   vragen   werden   gesteld   dan   beantwoord   –  vanzelfsprekend voor de presentatie van een nog te beginnen onderzoek –   was het een onderhoudend verhaal. Het is vrijwel onmogelijk om een lezing  te   verzorgen   die   het   hele   aanwezige   publiek   goed   bedient,   bestaande   uit  leken   op   het   gebied   van   de   oudheid   tot   de   andere   docenten.   Jacqueline  slaagde   hier   echter   zeer   wel   in   met   een   eloquent   verhaal,   hier   en   daar  verlevendigd   door   een   sterke   anekdote.   Vooral   de   kennismaking   met   het  literair oeuvre van voormalig dictator Saddam Hoessein was voor velen een  verrassende en aangename excurs. De uitreiking van de propedeusebullen ging zoals gebruikelijk gepaard met  het   kort   persoonlijk   toespreken   van   de   studenten   door   vier   verschillende  16

docenten. In de korte toespraakjes feliciteerden de docenten op geheel eigen  wijze   de   studenten   met   hun   prestaties,   waarbij   ook   dit   jaar   weer  opmerkelijke   vergelijkingen   werden   getrokken:   er   was   sprake   van   “kynine  metaforen”   tot   tovenaarstelgen.   De   betrokkenheid   en   goede   persoonlijke  band tussen studenten en docenten die blijkt uit deze ceremonie, pleit ervoor  om   deze   nog   lang   in   stand   te   houden.   Voor   ons   is   deze   betrokkenheid  wellicht   vanzelfsprekend,   maar   binnen   de   moderne   academische   wereld  vormt   het,   vrees   ik,   een   uitzondering.   Daarom   kan   de   waarde   van   deze  uitreiking, waaruit deze betrokkenheid blijkt, niet genoeg benadrukt worden. Zo   betrokken   en   ontspannen   als   deze   opening   was,   zo   opgeblazen   en  hooggespannen was een andere opening. Op 1 oktober vond de feestelijke  opening   van   het   Amsterdam   Center   for   Ancient   Studies   and   Archaeology  (ACASA) plaats, een samenwerkingsverband tussen UvA en VU op het gebied  van de klassieke talen, de oudheidstudies en archeologie. In de zuilenzaal  van   Felix   Meritis   was   een   groot   aantal   classici,   historici   en   archeologen  verzameld,     zowel   studenten   als   docenten   van   de   twee   Amsterdamse  universiteiten, maar ook van daarbuiten. Tevens waren de rectores magnifici  van de beide betrokken universiteiten aanwezig, alsook de beide decanen van  de faculteit der geesteswetenschappen van de UvA en van de faculteit der  letteren   van   de   VU.   De   speeches   en  de   lezing   tijdens   de   opening   werden  voorgezeten door de decaan van de UvA, Frank van Vree. De speciaal voor  deze  gelegenheid   uitgenodigde   gastspreker  was   Ian   Morris,   archeoloog  en  historicus van Stanford  University. Van Vree opende de feestelijke gelegenheid met een sympathieke speech  waarin   hij   het   belang   van   klassiek   geschoolden   voor   hem   persoonlijk  uiteenzette   door   terug   te   blikken   op   zijn   eigen   schooltijd,   waarin   er   nog  sprake   was   van   zestien   uur   Grieks   en   Latijn   per   week.   De   docenten   die  destijds deze vakken onderrichtten, leerden hem meer dan slechts de taal:  door hun lessen waarin ook filosofie en ethiek aan bod kwamen, ontving hij  een stevige basis voor de rest van zijn leven als wetenschapper.  Vervolgens was de beurt aan de rector magnificus van de VU, Lex Bouter.  Zo sympathiek en weloverwogen als van Vree had gesproken, zo knullig en  onhandig sprak nu prof. dr. Bouter. Hij begon met een pijnlijke poging Felix  Meritis te vertalen (“vrolijk door vreugde”), die hij echter al vlug weer introk.  Ook   zijn   beschrijving   van   het   geschiedenis   van   het   gebouw,   waarvan   hij  toegaf dat hij het van de website had geplukt, deed bij sommigen de tenen  krommen. Verder zette  hij de kwantitatieve  en kwalitatieve voordelen van  ACASA   uiteen   en   kondigde   hij   vol   lof   de  keynote­speaker  aan,   van   wiens  boeken hij wel eens samenvattingen had gelezen. 17

Na   hem   betrad   Ian   Morris   het   sprekerspodium   om   in   grote   lijnen   de  theorie van zijn boek over de opkomst en (toekomstige) ondergang van de  westerse dominantie in de wereld te schetsen. 1  Hij verloor de aandacht van  het publiek geen moment door zijn verhaal op eloquente wijze voorzien van  Britse   humor   te   presenteren.   In   de   vorm   van   een   sombere  toekomstvoorspelling liep zijn verhaal uiteindelijke wel slecht af; bovendien  werd   de   rol   van   de   klassieke   wereld   in   zijn   verhaal   impliciet  gemarginaliseerd. Het enige moment waar Morris de klassieken expliciet in  zijn   lezing   had   verwerkt,   was   in   de   inleiding,   waarin   hij   wat   foto’s   van  zichzelf toonde bij een opgraving op Paros. De   laatste   rede   werd   verzorgd   door   de   rector   magnificus   van   de   UvA,  Dymph van den Boom. Zij behandelde de toekomst en de doelstellingen van  ACASA:   het   moet   toekomstgericht   zijn,   maatschappelijk   relevant   en  internationaal   georiënteerd.   ACASA   is   in   die   zin   een   voorloper   van   de  Amsterdam   Academic   Alliance,   een   samenwerkingsverband   tussen   UvA   en  VU dat vorig jaar gesloten is, waarin deze drie punten ook centraal staan. Ze  sloot   haar   verhaal   af   met   de   wens   dat   ACASA   maar   net   zo’n   succes   mag  worden als de menselijke beschaving in de grafiekjes van Morris, die vanaf de  19e  eeuw een enorme sprong had gemaakt in  social development. Gelukkig  volgde er een borrel na afloop, want daar waren we wel aan toe.

1

Why the West Rules – For Now: The Patterns of History, and What They Reveal About the   Future  (New York 2010), in het Nederlands vertaald bij uitgeverij Spectrum in 2011  onder   de   titel:  Oost   en   West   –   De   val   van   het   westen:   hoelang   houdt   de   westerse   dominantie   nog   stand?  Overigens   zijn   de   theorieën   van   Morris   over   geografie   als  bepalende factor voor de ontwikkelingen van verschillende beschavingen allesbehalve  nieuw, zie bijvoorbeeld: J.M. Diamond,  Guns, Germs and Steel: The Fates of Humans   Societies (Londen, 1997). 18

BAUKJE VAN DEN BERG OVER DE NIEUWE AIO Baukje van den Berg

S

inds april van dit jaar houd ik mij een aantal dagen per week op in het  beroemde PCH 337. Daar werk ik aan mijn promotieonderzoek over de  Byzantijnse geleerde Eustathius van Thessaloniki. De dagen dat ik mij niet in  het PCH bevind, werk ik thuis (in Arnhem) aan Eustathius. Voor een classica  lijkt   een   onderzoek   naar   een   Byzantijn   wellicht   een   weinig   voor   de   hand  liggende  keuze.  Als  je   je  echter  bedenkt  dat   deze  Byzantijn   monumentale  commentaren   heeft   geschreven   op   (onder   andere)   de  Ilias  en   de  Odyssee   wordt de keuze al een stuk logischer. Dit verband met de Homerische epen  verklaart ook waarom ik het onderzoek aan de UvA uitvoer, onder leiding  van professor De Jong. Voor de Byzantijnse kant  van het verhaal word  ik  ondersteund door dr. Van Opstall (VU).  Het onderzoek naar Byzantijnse literatuur en literatuurkritiek is lange tijd  achtergebleven bij het onderzoek naar de antieke voorgangers ervan. Vaak  werden   Byzantijnen   alleen   gewaardeerd   omdat   zij   voor   een   groot   deel  verantwoordelijk   zijn   geweest   voor   de   overlevering   van   klassieke   teksten.  Waren zij niet zo geïnteresseerd geweest in hun klassieke verleden en hadden  zij zich niet zo ingezet voor het kopiëren van de antieke teksten, dan waren  er   waarschijnlijk   veel   minder   teksten   bewaard   gebleven.   Enig   eigen,  zelfstandig denk­ en oordeelsvermogen werd de Byzantijnse literatuurcritici  echter ontzegd. Zij zouden slechts informatie uit oude bronnen verzameld  hebben zonder zelf veel toe te voegen. De laatste decennia is deze houding   aan   het   veranderen:   de   Byzantijnse   literatuur   en   literatuurkritiek   worden  steeds   meer   om   hun   eigen   verdiensten   onderzocht.   Dat   is   ook   wat   mijn  onderzoek beoogt: ik  wil laten zien  hoe  Eustathius,  die  zijn commentaren  naar eigen zeggen voor zijn studenten heeft geschreven, de antieke bronnen  gebruikt   voor  zijn   eigen   (Byzantijnse)  doeleinden.  Waarom   schrijft   hij   het  commentaar? Wat vindt hij belangrijk om op te merken? Wat hoopt hij dat  zijn   studenten   uit   het   lezen   van   de   Homerische   epen   halen?   Wat   is   zijn  houding   als   (christelijke)   Byzantijn   tegenover   de   (heidense)   dichter  Homerus? Hierover hoop ik over vier jaar meer te kunnen zeggen. 

19

Mijn interesse voor literatuurkritiek bestaat al vanaf het moment dat ik in   mijn derde jaar in Groningen een college volgde bij dr. Remco Regtuit over   antieke   scholia.   Ik   schreef   mijn   bachelorscriptie   hierover   (die   enige  vertraging   opliep   door   een   bestuursjaar   bij   de   Groninger  Studentenroeivereniging Gyas) en besloot mij in de Research Master (ook in  Groningen)   hierop   te   richten.   Hiervoor   volgde   ik   onder   andere   college   in  Leiden en aan de UvA, waar professor De Jong werkcollege Ilias gaf. Voor dit  vak schreef ik een paper over Eustathius, waarbij ik erachter kwam dat er  nog   weinig   over   zijn   commentaren   geschreven   is   en   besloot   ook   mijn  masterscriptie   aan   dit   onderwerp   te   besteden.   Nadat   ik   in   juli   2011  afgestudeerd was aan de Rijksuniversiteit Groningen, ben ik naar Den Haag  verhuisd om daar als docent Grieks, Latijn en KCV op Gymnasium Sorghvliet  te werken en tegelijkertijd de lerarenopleiding in Leiden te doen. Hoewel ik  het erg maar mijn zin had op school en het lesgeven erg leuk vond, wilde ik   toch graag verder met Eustathius. Die kans kwam toen er vier AIO­plekken  beschikbaar kwamen door de Block Grant van NWO aan OIKOS. Ik diende  met ondersteuning van professor De Jong een onderzoeksvoorstel in en kreeg  tot mijn grote geluk een van de plekken.  Ik heb de indruk dat de opleiding GLTC van de UvA een enthousiaste groep  docenten en studenten heeft. Ik hoop hieraan de komende jaren ook zelf een  bijdrage te kunnen leveren, bijvoorbeeld in de vorm van colleges. Dat lijkt  mij de ideale combinatie: mijn eigen onderzoek kunnen doen en daarnaast  onderwijs geven aan studenten die gemotiveerd zijn voor de klassieken – wat  bij de pubers op het gymnasium soms toch wat te wensen overlaat...

20

DE KUNST VAN HET SCHRIJVEN Over Janus Secundus en de promotie van Werner  Gelderblom Raphael Hunsucker Summary:   on   September   11th  2012,   Werner   Gelderblom   defended   his  doctoral dissertation on the genesis of Janus Secundus’ Basia and Julia at the  Radboud   University,   Nijmegen.   His   “New   Philology”­approach   and   digital  edition of these refined poems, heavily rewritten by the poet in subsequent  versions still traceable in manuscripts today, was met with great approval,  although   his   methodology   was   subject   to   some   critical   questions.  He   was  awarded the doctorate cum laude.2

C

lassici hebben toch eigenlijk een merkwaardig vak. Waar archeologen  materiële cultuur bestuderen, kunsthistorici plastische kunstvoorwerpen  en   antropologen   regendansen   en   fallische   optochten,   bestuderen   classici  teksten,  met  als  voornaamste  doel  om nieuwe  teksten  over  die   teksten  te  schrijven. Snapt u het nog? Er zijn zelfs classici, die de teksten bestuderen die  al   in   de   oudheid   (of   de   uitlopers   daarvan)   over   eerdere   teksten   zijn  geschreven, om daar vervolgens dan een nieuwe, allesomvattende tekst over  te schrijven, waarbij  niet  zelden  de relatie tussen de eerdere en de latere  tekst centraal staat.  Om   dit   probleem   het   hoofd   te   bieden,   hebben   we   tegenwoordig   een  interessante   oplossing   bedacht.   “Vroeger”   kon   je   soms   nog   wel   eens  probleemloos in taciteïsch Latijn nieuwe teksten over Homerus, Cicero, de  agrarische wetgeving van 111 v.Chr., of – waarom niet – Tacitus schrijven. Nu  hebben we afgesproken dat de nieuw geschreven tekst in zo weinig mogelijk  opzichten op de daarin  beschreven tekst moet lijken. Teksten  die  wij over  literaire   meesterwerken   uit   de   oudheid   schrijven,   moeten   bij   voorkeur  zakelijk   en   eenduidig   zijn,   elke   literaire   kwaliteit   ontberen,   terwijl   de  klassieke literatuur die het meest geliefde object van onze studie vormt juist  vaak bloemrijk, poëtisch en voor meerdere duidingen vatbaar is. 2

Wau is een periodiek geschreven en gelezen door serieuze wetenschappers en het zou  passend zijn, als de stukken die erin verschijnen zich meer naar de maatstaven van  wetenschappelijke publicaties zouden gedragen. Een samenvatting in het Engels lijkt  me, voor het internationale publiek dat wij nastreven een goed begin. (RH) 21

Waar de auteur van de klassieke tekst, kortom, onaantastbaar op een voetstuk  wordt geplaatst, moet de auteur van de moderne studie zich zoveel mogelijk  wegcijferen   en   de   tekst   bij   voorkeur   zo   formuleren,   dat   die   door   elke  willekeurige andere persoon (of beter nog, een waardevrije robot zonder gevoel  voor empathie, stijl, humor, vreugde of emotie) geproduceerd zou kunnen zijn.  Daar wringt iets, uiteraard. Mensen gaan geen Klassieken studeren omdat ze een  passie   hebben   voor   handleidingen   van   waterkokers   of   lexicale   variatie   in  bijsluiters   van   zetpillen,   laat   staan   het   gebruik   van   zero­anafora   in   de  inboedelbeschrijving   van   de   Geldropse   meisjeskostschool   “Hrotsvitha   van  Gandersheim”   tijdens   het   Interbellum   –   daar   hebben   we   bovendien   historici  voor.   Nee,   we   vallen   voor   meeslepende   tragedies,   maatschappijkritische  heldendichten,   lyrische   expressie   van   de  condition   humaine  en   filosofische  inzichten in onze diepste zielenroerselen. Meesterwerken, kortom! En is het niet  heerlijk om ook wetenschappelijke literatuur over die klassieke meesterwerken te  lezen die tot esthetische bevrediging leidt? Wie al kriegelig wordt van een paar capita Livius of Velleius Paterculus – om  over auteurs als Seneca maar te zwijgen – moest eens weten in wat voor literaire  bocht er met belastinggeld en de fijnzinnigheid van een pinguïn over auteurs als  Homerus   en   Vergilius   wordt   geschreven.   Wetenschappelijk   proza   is   soms   zo  slecht te pruimen, dat men zich afvraagt of de auteur ervan überhaupt wel recht  van spreken heeft aangaande de meesterwerken die hij of zij zegt te ontsluieren.  Nu gelooft niemand meer iets van wat de laatantieke  commentator Tiberius  Claudius Donatus in zijn Interpretationes over Vergilius heeft gezegd, omdat het  allemaal veel te empatisch en idiosyncratisch is. Wat weet die ouwe gek nou van  de  Aeneis! Het lijkt niet onwaarschijnlijk, dat moderne traktaten over enkele  eeuwen eenzelfde lot beschoren is, maar dan juist omdat ze zo “objectief” zijn  geschreven. Wanneer onderzoek door voortschrijdend inzicht achterhaald wordt,  blijven immers alleen persoonlijke elementen als de stijl en de verrassende eigen  inzichten ervan een reden (naast de wetenschapshistorische waarde) om het te  blijven lezen. We doen het er dus allemaal voor, om de wetenschap verder te  brengen en onszelf zo langzamerhand overbodig te maken. Neem nou Janus Secundus, geboren in 1511 (zie ook  Wau  26.4). Is er een  dichter die de taal méér tot de uiterste grenzen van haar bevalligheid heeft  opgezweept? Zijn  Basia  of “zoengedichten”, in het Nederlands vertaald als  De   kunst van het zoenen, zijn geen methodologisch heldere uiteenzettingen over het  labiovelair   uitwisselen   van   lichaamssappen.   Zoals   bleek   op   de   promotie   van  Werner Gelderblom, die een dissertatie schreef over de tekstgenese van de Basia   (en de Julia), zijn het vooral gedichten die Janus’ kunde een meesterschap als  dichter moeten etaleren. Verwerpelijk! 22

Hoe schrijf je een wetenschappelijk proefschrift over deze poëtische proeve  van bekwaamheid, en wat doet die materie met zo’n onderzoek? Die vraag  stak   impliciet   steeds   weer   de   kop   op   bij   de   verdediging   van   Gelderbloms  proefschrift,   11   september   jongstleden   aan   de   Radboud   Universiteit   te  Nijmegen. Gelderblom heeft niet alleen een dissertatie afgeleverd over het  ontstaan van (de verschillende fases en redacties van)  Secundus’ gedichten  maar   ook   een   digitale   teksteditie   waarin   alle   varianten   naast   elkaar   te  raadplegen zijn. Voor beide heeft Gelderblom uitgebreid studie gemaakt van  de   in   Oxford   bewaarde   “kladjes”   van   de   gedichten   in   Secundus’  werkmanuscript en van de correcties die de auteur zelf er later in aanbracht.  Die   uitputtende   filologische   akribie   is   zeker   de   voornaamste,   maar  waarschijnlijk   toch   niet   de   enige   reden   dat   zijn   werk   met   veel   lof   (en  letterlijk  cum laude) werd bekroond. Daarbij viel op, dat de figuur van de  dichter   en   die   van   de   filoloog   (zoals   onze   professie   ooit   genoemd   werd)  elkaar steeds weer naderden. Een Leuvense opponent omschreef Gelderbloms  dissertatie over Secundus poëzie als “uw meesterwerk over zijn meesterwerk”  –  niet  echt   een  formulering  die  doorgaans  voor  een  boek   zonder  literaire  kwaliteiten   wordt   gebruikt.   Daarbij   kwamen   kwalificaties   als   “een   tweede  Secundus”   (episch)   en   werd   gesproken   van   een   “metapoëtische   of  metafilologische   laag”   in   Gelderbloms   werk.   Ook   promotor   van   der   Poel  (Latijn, RU) sprak in zijn laudatie van een proefschrift dat “veel meer is dan  een proeve van bekwaamheid van een wetenschapper in spe” en Gelderbloms  “meesterschap als latinist”. Dat alles doet de vraag reizen, in hoeverre ook  een proefschrift op grond van literaire kwaliteiten aanspraak op de eretitel  ‘meesterwerk’ mag maken.  Dat van Gelderblom is duidelijk meer dan een gortdroge analyse. Via zijn  studie van de verschillende auteursvarianten probeert hij als het ware over  de   schouder   van   de   dichter   mee   te   kijken,   in   een   poging   om   erachter   te  komen wat Secundus bewogen moet hebben bij het steeds weer aanpassen  en verder verfijnen van zijn poëzie. Daarbij kroop hij als filoloog in de huid  van de dichter. De identificatie van beiden kwam ook in een prachtige vraag  van   dr.  Smeesters   (Louvain­la­Neuve)   aan   de   orde.  Zij   vroeg   zich   af,   in  hoeverre Secundus’ activiteiten als dichter overeenkomsten vertoonden met  praktijken   uit   de   Renaissance­filologie;   beiden   lijken   de   stelling  lectio   polyinterpretabilis   melior  te   huldigen.   Gelderblom   antwoordde,   dat   in   de  Renaissance   de   tekstbezorger   (lees:   de   classicus)   inderdaad   meer   ruimte  kreeg om zijn eigen ideeën in de tekst te stoppen. In zijn antwoord op de eerste vraag van de verdediging, gesteld door prof.  André Lardinois (Grieks, RU), deed de defendens al eerder een veelzeggende  ontboezeming.   De   vraag   luidde,   kortweg,   of   eerdere   varianten   van   een  23

gedicht als hermeneutisch middel voor de interpretatie van de uiteindelijke  versie mogen worden gebruikt, en vooral: wanneer wel en wanneer niet. De  ‘pragmatische’   keuze   die   Gelderblom   had   gemaakt,   om   dat   in   bepaalde  gevallen wel, in andere gevallen niet te doen neeg volgens Lardinois naar  willekeur.   De  defendens  gaf   het   dappere   antwoord,   dat   een   pragmatische  keuze zeker niet altijd willekeur is, in zijn eigen ogen, maar dat die keuze hoe  dan   ook   theoretisch   niet   dicht   te   timmeren   is   –   hij   “zou   het   echter   erg  frustrerend vinden” als hij zo’n keuze desondanks niet zou mogen maken –  “we zijn allemaal mensen”, beaamde hij, en waar de poëzie een probleem  opwerpt dat we wellicht kunnen beantwoorden, kunnen we de neiging niet  weerstaan   om   daar   iets   over   te   zeggen,   ook   al   is   het   wetenschappelijk  onverantwoord. Aha! We zijn allemaal mensen, geen robots – zou dat er mee te maken   hebben, dat ons vakgebied in het Latijn bekend staat als de  humaniora? In  zijn antwoord op de laatste vraag, over auteursintentie, kwam precies deze  kwestie nog eens terug. Als we nooit aan de intentie van de auteur mogen  komen doen we onszelf tekort, zo klonk het. “Kunnen we niet zeggen, als  medemens,   dat   we   de   intentie   van   een   auteur   zien   en   begrijpen,   ook   al  kunnen we die niet uitleggen of begrijpen?” Een hartekreet in het hol van de  leeuw, waarvan de vraag is hoeveel van de aanwezigen dat als vloeken in de  kerk beschouwden. Gelderblom deed in zijn lekenpraatje uit de doeken waar zijn onderzoek  uit voort was gekomen: uit fascinatie voor De Kus. Niet bepaald een reden  waar je een dikke NWO­subsidie mee binnensleept. Hij gaf het voorbeeld van  een beeld van Auguste Rodin,  Baiser: volgens de  audioguide  van het Musée  Rodin in Parijs  is dat géén uitdrukking van de essentie van de liefdeskus,  maar   een   onderdeel   van   een   beeldengroep   die   de   poort   van   de   hel   (!)  afbeeldt, zoals blijkt uit een eerdere, terracotta “kladversie” van het beeld.  Gelderblom   heeft   in   dit   geval   weinig   op   met   de   resultaten   van   modern  kunsthistorisch onderzoek, dat vaak zwaar op bronnen­ en archiefonderzoek  leunt, in plaats van enkel op esthetische beschouwing. Volgens Gelderblom  kun je de eerste versie niet gebruiken als enige en doorslaggevende sleutel  tot   de   interpretatie   van   het   uiteindelijke,   marmeren   beeld.   Niets   zo  veranderlijk als  de schepping van  een kunstenaar; in  tegenstelling tot een  wetenschappelijk onderzoek (en ook daar valt dat doorgaans nog wel mee)  hoeft een eerste opzet niet hetgene te zijn, wat in het resultaat naar de letter  wordt uitgevoerd.  “Promoveren kan nooit iets zijn dat je alleen maar voor jezelf doet,” aldus  Gelderblom in het laatste uur van zijn bestaan als doctorandus. Hij vreesde  echter,   dat   de   150   exemplaren   van   zijn   overigens   fraai   vormgegeven  24

dissertatie   grotendeels   ongelezen   zouden   blijven.   Achteraf   lijken   zijn  uitspraken programmatisch. Sprak er niet iets van teleurstelling uit? Iets van  de hoop om teksten te mogen schrijven, waarin meer ruimte is voor eigen  expressie en het verleiden van de lezer? Iets van frustratie zelfs, wellicht, dat  zijn   jarenlange   geploeter   misschien   wel   de   wetenschap   vooruit   heeft  geholpen,   maar   tot   maar   zo   weinig   bevrediging   van   lezers   heeft   mogen  leiden? Dat hij zelf nooit de kunst van het schrijven, die hij steeds maar weer  bloot moest leggen, heeft mogen botvieren? Gelderblom   zegt   in   ieder   geval   die   wetenschap   vaarwel   voor   een  goedbetaalde   baan   als  consultant.   Door   zowel   Lardinois   als   de   promotor  werd dat vertrek ten zeerste betreurd. Over de reden werd niet veel gezegd.  Het zou toch niet aan de wetenschap kunnen liggen?

25

DE SCRIPTIE VAN GUUS EELINK De vrije wil bij Seneca Guus Eelink

V

eel   Amsterdamse   classici   gruwen   van   Seneca.   Vooral   zijn   epistolaire  proza beschouwen zij als een grabbelton vol depressieve aforismen. De  meest eminente geleerde met een ongunstige opinie over Seneca’s literaire  kwaliteiten is David Rijser. Ik citeer: “wie Seneca leest, wil het liefst direct   dood, en niet alleen omdat Seneca het alleen maar over sterven heeft.” (Wau  26­4, p. 18). Welnu, het oordeel van de heer Rijser zal ongetwijfeld gestoeld zijn op een  grondige bestudering van de relevante lectuur, maar de meeste classici haten  Seneca om een andere reden: het is modieus. (Met “Seneca” bedoel ik dan  vooral   zijn   ethische   werken,   zijn   tragedies   vallen   doorgaans   meer   in   de  smaak).  Zelf behoor ik niet tot de mensen die niets met Seneca hebben. Sterker  nog: ik kan hem wel waarderen. Dat begon al op de middelbare school, waar  ik   als   één  van   de   twee  leerlingen  onder  leiding  van  een  tijdelijk   van  zijn  pensioen teruggekeerde docent een paar brieven van Seneca heb doorgespit.  Toen was ik natuurlijk jonger, maar ik zie nog steeds wel iets in Seneca’s   brieven. Dan heb ik het niet alleen over de literaire kwaliteit, waar ik in dit  stuk   ook   niet   op   inga,   maar   over   de   psychologische   inzichten   die   hij  beschrijft. Die bevatten mijns inziens diepgang en waarheid.  Duidt   het   waarderen   van   Seneca’s   brieven   op   een   regenachtig  wereldbeeld?   Toegegeven,   ik   ben   tamelijk   calvinistisch.   Verder  ben  ik   niet  echt een levensgenieter in de zin waarin dat predicaat wordt toegepast op  sex, drugs & rock­n­roll­types en hedonistische classici. Een glas wijn op zijn  tijd gaat er bij mij ook wel in, maar liever eens per vier avonden dan elke  avond.  Hoe   het   ook   zij,   dit   is   allemaal   volstrekt   oninteressant.   Ik   wil   het   over   Seneca’s brieven hebben, en om precies te zijn het onderdeel daarvan dat ik  in mijn bachelorscriptie heb onderzocht.  Mijn scriptie draaide namelijk om het aloude probleem van de vrije wil,  een onderwerp dat vandaag de dag opnieuw grote belangstelling geniet door  ontwikkelingen in het hersenonderzoek. De stoïsche causaliteitsleer lijkt bij  uitstek op gespannen voet te staan met het bestaan van de vrije wil. Alles is  immers voorbestemd en geschiedt door voorafgaande oorzaken. Ik vroeg me  26

al langer af hoe dat dan zat voor Seneca. Hebben wij volgens Seneca wel de  keuze iets te doen of te laten?  Voordat ik in mijn scriptie inging op Seneca, heb ik een hoofdstuk gewijd  aan hoe de vroege stoïci probeerden ruimte te scheppen voor de vrije wil in  een deterministisch universum. Daartoe heb ik De fato van Cicero en Noctes   Atticae  van   Aulus   Gellius   erbij   genomen,   waarin   Chrysippos’   beroemde  argumentatie   voor   de   vrije   wil   wordt   opgevoerd.   Chrysippos   probeert  aannemelijk   te   maken   dat   er   weliswaar   een  fatum  is   (en   dat   alles   dus  voorbestemd was te gebeuren), maar dat dit niet betekent dat er sprake is  van   noodzakelijkheid   in   het   menselijk   handelen.   Dit   doet   hij   door  verschillende oorzaken te onderscheiden: voorafgaande oorzaken en primaire  oorzaken.   Als   wij   handelen,   is   dit   handelen   altijd   uitgelokt   door  voorafgaande oorzaken. Maar deze oorzaken zijn niet volledig. Wijzelf, dat  wil   zeggen:   onze  animi,   zijn   namelijk   de   belangrijkste   oorzaak   van   ons  handelen.   De   aard   van   onze  animus  (ons   karakter)   bepaalt   hoe   wij  zintuiglijke waarnemingen (de voorafgaande oorzaken) beoordelen en of wij  op   basis   ervan   tot   handelen   overgaan   (zoals   de   natuur   van   een   cilinder  bepaalt dat hij gaat rollen nadat hij een duwtje heeft gekregen). Aangezien  wij   zelf   onze  animus  zíjn,   ervaren   wij   de   drang   tot   handelen   die   wordt  opgewekt niet als dwang. Wij stemmen zelf in (synkatathesis).   Wat Chrysippos dus eigenlijk zegt is het volgende: objectief gezien bestaat  er geen vrije wil (achteraf gezien hadden we niet anders kunnen handelen),  maar   subjectief   wel   (wij   ervaren   de   noodzakelijkheid   van   het  fatum  niet  doordat we zelf een schakel in de keten der gebeurtenissen zijn en we altijd  naar ons karakter handelen). Wat zegt Seneca hierover in de brieven? Hij laat zich vooral uit over de  “subjectieve”   vrije   wil.   Mij   werd   al   snel   duidelijk   dat   het   bestuderen   van  Seneca’s vrije wil Chrysippos’ oplossing problematiseert: Seneca ontkent dat  deze vrije wil altijd bestaat. Sterker nog, hij lijkt zelfs te beweren dat alleen   de   wijze   een   vrije   wil   heeft,   en   dat   elke   niet­wijze   in   wezen   wordt  meegesleurd   door   de   loop   der   gebeurtenissen,   waarop   zijn   wil   geen   grip  heeft. Of beter gezegd: hij heeft zijn eigen wil niet in de hand. Deze visie  roept   natuurlijk   weer   de   vraag   op   of   we   slechte   mensen   echt  verantwoordelijk kunnen houden voor hun ondeugden, maar daar ben ik in  mijn scriptie niet op ingegaan. Ik heb onderzocht wat voor Seneca de wil is,  en waarom alleen de wil van de wijze vrij is.  De   wijze   wil   volgens   Seneca   altijd   hetzelfde.   Hij   wil   onafgebroken   het  beste. Dit betekent in Seneca’s visie dat hij een onveranderlijk oordeel heeft.  Wat houdt nu dat “oordeel/beoordelingsvermogen” (iudicium) in, dat nauw  samenhangt met een onafgebroken willen van hetzelfde? Dit kan nauw in  27

verband   worden   gebracht   met   de   sterk   empirische   stoïsche  kentheorie/psychologie   van   het   handelen.   Hierin   speelt   oordelen   een  belangrijke rol, namelijk het beoordelen van zintuiglijke waarnemingen door  de  ratio, dat al dan niet tot  synkatathesis  (instemmen) leidt, en daarmee al  dan niet tot een handeling. Het onbewogen oordeel waar Seneca het over  heeft is eigenlijk het vermogen tot het altijd juist oordelen, het vermogen dat  alleen de wijze ten deel valt. Diens ratio is danig tot wasdom gekomen, dat  hij alle indrukken van buitenaf spiegelt aan zijn alomvattende inzicht. En dat  inzicht is uiteraard inzicht in het fatum, zodat de wijze altijd oordeelt in lijn  met het fatum en met de universele ratio (=god).  Maar   wat   is   nu   de   wil?   De   zuinigste   interpretatie   zegt   dat   de   wil   het  streven is dat voortkomt uit dit oordelen (de hormè, voor fijnproevers in de  antieke wijsbegeerte). “Altijd hetzelfde willen” betekent dan “altijd hetzelfde  doel voor ogen hebben in wat we willen”. Deze interpretatie brengt dus een  zeer intellectualistische visie op de wil met zich mee: wat wij willen, wordt   volledig   bepaald   door   wat   wij   weten.   Er   zijn   echter   ook   geleerden   (zoals  Pohlenz) die Seneca meer “voluntarisme” toeschrijven, wat wil zeggen dat de  wil een meer onafhankelijke kracht is, los van de  ratio. Wij zouden als het  ware   de   keuze   hebben   ons   al   dan   niet   te   onderwerpen   aan   de  ratio,   we  kunnen  weten  wat het  goede  is,  maar  het niet  doen.  In  dat  geval zou er  dualisme tussen wil en ratio zijn. Als deze dualisme er niet is, dient zich een  mooie paradox aan, namelijk de vraag wat er eerder is: de onderwerping aan  de ratio, of de wil zich aan de ratio te onderwerpen. Ook deze discussie heb  ik grotendeels weggelaten uit mijn scriptie, daar zij veel te ingewikkeld is   voor een dergelijk kort bestek. Waar ik wel naar heb gekeken, is waarom de  wil van de niet­wijze niet vrij is voor Seneca. Het beste is dit te illustreren   aan de hand van het volgende fragment: Non   contingit   tranquillitas   nisi   immutabile   certumque   iudicium   adeptis:  ceteri   decidunt   subinde   et   reponuntur   et   inter   missa   adpetitaque   alternis  fluctuantur.   Causa   his   quae   iactationis   est?   Quod   nihil   liquet   incertissimo  regimine   utentibus,   fama.  Si   vis   eadem   semper   velle,   vera   oportet   velis.  (Epist. 95) Gemoedsrust valt niemand ten deel behalve hun die een onveranderlijk en zeker   oordeel hebben verworven. De rest valt herhaaldelijk en staat weer op en golft   tussen wat om beurten is losgelaten en dan weer nagestreefd. Wat is de oorzaak   van hun ongedurigheid? Dat niets duidelijk is voor wie zich bedienen van een   zeer onzeker bestuur, het gerucht. Als je altijd hetzelfde wilt willen, dan moet je   ware dingen willen. (eigen vertaling) 28

De   sleutelwoorden   uit   deze   passage   hebben   ook   een   betekenis   in   het  semantische   veld   van   de   scheepvaart   (niet   zo   vertaald).   In   de   ontstane  metafoor staat het water voor onze wil, ons leven voor een schip. Dit water is  bevaarbaar als het kalm is (tranquillitas). Als wij onze wil niet tot kalmte  hebben gemaand, deinen wij op zijn golven (fluctuari) en worden we heen en  weer   geslingerd   (iactatio).   Wie   het   gerucht   (fama)   als   roer   (regimen)  gebruikt, zal nooit op helder water (liqueo) varen. Zo iemand heeft zijn wil  niet op onveranderlijk inzicht gebaseerd, maar op wat anderen zeggen, een  veranderlijk gerucht. In een vanuit dit oogpunt zeer verhelderende passage  aan het begin van brief 52 wordt het vrij (liber) zijn van dit voortdurend  veranderende willen expliciet ontkend. Alleen inzicht is immers van onszelf,  onveranderlijk.   Tegelijk   is   het   universeel!   Als   ons   streven   op   geruchten   is  gebaseerd, hebben wij het niet zelf in de hand en is er geen sprake van een   vrije wil.  Het schrijven van deze scriptie leverde veel stof tot nadenken. Vooral de  gesprekken   met   mijn   scriptiebegeleider   Charles   Hupperts   waren   zeer  interessant.   Soms   probeerde   ik   korte   passages   heel   gedetailleerd   te  interpreteren, vooral een paar technische passages (zeldzaam in de brieven)  waar Seneca lijkt toe te spelen op begrippen uit de stoïsche psychologie van  het   handelen.   Daarbij   probeerde   ik   te   achterhalen   met   welke   woorden  Seneca   op   welke   technische   begrippen   zinspeelde.   Charles   liet   mij   soms  interpretaties zien die ik tot dan toe volledig over het hoofd had gezien. Ook   bleek eenmaal dat de vertaler Cornelis Verhoeven er een potje van maakte. 

29

GROEPSFOTO 2012

Laverna

30

Who’s who groepsfoto 2012 1. Maurits Lesmeister 2. Anna Duijsings 3. Marlon Maes 4. Louise Werrij 5.  Marjolein Kersten 6. Esther Meijer 7. Daan van Diemen 8. Dewi Meekes 9.  Riemer van der Veen 10. Marko van der Wal 11. Maurits de Leeuw 12. Laura  de   Glopper   13.   Steve   van   Beek   14.   Joëlle   Terburg   15.   Evelien   Roels   16.  Emilia   Menkveld   17.   Coen   Schuurmans   Stekhoven   18.   Quirien   Euwe   19.  Aniek van den Eersten 20. Isabelle Buhre 21. David Cohen 22. Marius Kooy  23. Anna Giskes 24. Ruben Poelstra 25. Mike Kruijer 26. Tiffany van der Meer  27.   Marij   Kok   28.   Tristan   Kuen   29.   Hilal   Kayabasi   30.   Gijs   Raeven   31.  Marjolein   Landheer   32.   Arla   Nijenhuis   33.   Renée   Peerenboom   34.   Ivor  Lodders 35. Johan Hoeve 36. Willemijn Vriesendorp 37. Alex Philippa 38.  Merel   Meijer   39.   Milou   Kerkhof   40.   Anne   Elligens   41.   Guus   Eelink   42.  Carmen Louwe 43. Mark Lovell

31

ΛΟΓΩΝ ΔΙΑΒΑΙΝΟΝΤΩΝ ΑΙΝΙΓΜΑ Οὔμαρ ὁ Οὐλοκόμης ἐποίησεν David Omar Cohen

Ἐ

ὰν ἑκάστων τῶν διηγήσεων τοὺς λόγους ἀναφορικοὺς εὕρῃ ὁ μεμηνὼς ὁ ταῦτα πράττων εἰς εὐπάθειαν, τοῦ Αἴαντος ἴαμβος τις φανήσεται9, ὅς ἐστιν ὁ ἐκ πάντων τῶν τραγικῶν μισογυναιότατος. οἱ τόποι9, ἐν οἷς ἄριθμον ἑλληνικὸν ἔγραψα, τὸν ἴαμβον· οἱ ἄριθμοι οἱ ἄλλοι τοὺς τῶν λόγων δρόμους, ὡς ἔπος εἰπεῖν, δεικνύασιν. ΚΑΤΩ 1. ἡ ἑόρτη ἐν ταῖς Ἀθηναῖς, ᾗ ἔγραφον οἵ ποιηταὶ τὰς τραγῳδίας. 2. τῆς οἰκίας ὄνομα9, ἐν ἧ οἱ νεάνιαι κρείσσονα ἐποίουν τὰ σώματα ἑαυτῶν. 3. τῆς Ὀδυσσείας λόγος ὁ πρῶτος. 4. τοῦ Ἕκτορος παῖς. 5. ὅταν ποιητὴς τις πολλοῖς λόγοις διηγήσεσ9θαίτι χρῆμα βούληται. 6. ταυτὴν φράσιν ἐρεῖ ὁ ἀνὴρ ὁ ἀνταγωνιστῶν ἐν τοῖς τοῦ Πλάτωνος διαλόγοῖς9,ὅταν τῷ Σωκράτει ὁμολογήσῃ. 7. ὁ ἀνὴρ ὃς ταῖς Ἀθηναῖς νόμους ἔδωκεν καὶ ἔπειτα τῷ Κροίσῳ λέγεται διαλέγεσ9θαιπερὶ τῆς εὐδαιμονίας. 8. οὗτος ὁ λόγος ὁ Ὁμηρικός ἐστι τῷ ἀττικῷ ' ἑώρακα' ἀντάξιος. 9. περὶ ταύτης τῆς πόλεως ἤριζεν ὁ Ποσειδῶν καὶ ἄλλη θεός τις. 10. οὗτος ἀθανάσιος οὐκ ἦν9,ἦν δ' ὁ ἄδελφος. 11. αὕτη τὸν γάμον βλαψομένη ἔκτεινε τοὺς παίδας ἑαυτῆς.

ΕΠΙΔΕΞΙΩΣ 1. ῥήτωρ Ἀθηναῖος9,ὃν ἐν διαλόγῳ Πλάτωνος ἀκούομεν. 2. περὶ τῆς τούτου ἀριστείας βίβλιον ὅλον ἔγραψεν Ὅμηρος. 3. δεῖται ταύτης ὁ πλευσόμενος. 4. Κῦρος μὲν ἐποίησεν9,Ξενοφῶν δ' ἐποίησεν τε καὶ ἔγραψεν. 5. ἡ ἀδέλφη τῆς ἡμέρας. 6. πόλις ἐν ᾗ ἔναιε Μήδεια. 7. λόγος Ὁμηρικὸς9,ᾧ ἂν δεικνύοιτο ὅτι οὐκ ἔξεστι βλάπτειν τινα. 8. τὸ τὴν πρόταξιν ἀποκρίνεσ9θαι . 9. τοῦ Πλάτωνος διδάσκαλος. 10. ἡ ἄγγελος τῶν θεῶν ἐν τῷ Ἰλίαδι.

(α') (β') (γ') (δ') (ε') (α') (β') (γ') (δ') . . . . . . . . . (ι') (κ') (θ') (γ') (λ') (ι') (ε') (α') (λ') . . . . . . . . . 32

(ε') . (μ') .

(ζ') . (ν') .

(ε') . (ξ') .

(η') . (ν') .

(θ') . (ε') .

33

LOVE, SEX AND TRAGEDY Waarom we studeren wat we studeren Evelien Roels en Thomas Hart

“

Why do we study what we study? How did the classics change our  lives? And what have the classics done for us?” Zomaar wat (voor het  merendeel van de classici existentiële) vragen die voorbij kwamen tijdens de  Spui25­lezing van Simon Goldhill op maandag 10 september. De lezing was  georganiseerd   ter   gelegenheid   van   het   verschijnen   van   de   Nederlandse  vertaling   van   Goldhills   bestseller  Love,   Sex   and   Tragedy:   How   the   Ancient   World shapes our Lives   (2004, in het Nederlands vertaald door Rik Smits:  Liefde, Seks en Tragedie: Hoe de Oudheid ons heeft gevormd), waarbij Goldhill  in discussie ging met David Rijser. De beschikbare plaatsen voor de lezing  waren al enkele weken tevoren vergeven, waardoor een flinke rij hoopvolle  fanatici zich voor de ingang verdrong om de laatste overgebleven stoelen op  te vullen. Geen gebrek aan Amsterdams enthousiasme voor liefde, seks en  tragedie. Met   Simon   Goldhill   had   Spui25   niet   alleen   een   goedlachse   en  welbespraakte   classicus   met   ruige   baard   en   dito   haarbos   op     het   podium  gehaald,   maar   ook   een   internationaal   zwaargewicht.   Hoogleraar   Griekse  literatuur   en   cultuur   aan   de   University   of   Cambridge,   fellow   van   King’s  College (die met de  Chapel), fellow van de American Academy of Arts and  Sciences   (sinds   2009)   en   een   ijverig   publicist   op   het   gebied   van   Griekse  literatuur, Griekse cultuur, receptie en (vooral) de Griekse tragedie. Met Love,   Sex and Tragedy, een boek dat zich richt op de receptie van de klassieken,  heeft Goldhill veel lof geoogst voor de manier waarop hij in iets meer dan  driehonderd pagina’s beschrijft hoeveel elementen uit onze moderne wereld  hun oorsprong vinden in de oudheid. Sterker nog, dat diezelfde oudheid ook  essentieel  is   om  gekend  te  worden,   willen   wij  enig  idee  hebben  waar   we  vandaan komen, waarom we doen wat we doen en waarom we vinden wat  we vinden. De avond werd ingeleid door David, waarna Goldhill aan zijn uiteenzetting  begon. Zo rustig en bescheiden als hij had zitten wachten toen David hem in  terecht   vleiende   woorden   aankondigde,   zo   gepassioneerd   en   onbevangen  begon hij vervolgens een boeiende uiteenzetting over allerlei zaken die ook  in zijn boek aan de orde komen. Dit deed hij niet ex cathedra, maar staande  op het podium, het publiek bezwerend met enthousiaste gebaren en soms  34

donderende stem. De zaal hing dan ook drie kwartier lang aan zijn lippen  tijdens   zijn   uiteenzettingen   over   het   huwelijk,   ons   schoonheidsideaal,  Oidipous, homoseksualiteit en de democratie. Het feit dat de laptop op de  katheder   een   stuk   of   drie   keer   vervaarlijk   wankelde   toen   Goldhill   er   per  ongeluk tegenaan stootte in het vuur van zijn betoog is een mooie illustratie  van zijn energieke voorkomen. Op amuserende wijze liet Goldhill zien hoe onze denkbeelden, normen en  waarden voortkomen uit de reactie op christelijke denkbeelden ten tijde van  de   Renaissance,   die   op   hun   beurt   weer   een   reactie   waren   op   klassieke  normen   en   waarden.   Centrale   begrippen   hierbij   zijn   continuïteit   en  discontinuïteit. Onze democratie is terug te voeren op het klassieke Athene,  maar diezelfde democratie en de rol van de burger daarin zijn heel anders  dan hoe de Atheners die zagen. Door de reactie van eerst het christendom op  de   klassieke   cultuur   en   daarna   de   reactie   van   de   renaissancedenkers   op  datzelfde  christendom   hebben  wij  een  bepaalde   cultuur   geërfd   waarin   we  nog   steeds   voortleven.   Veel   van   onze   opvattingen   gaan,   zoals   Goldhill  meerdere malen zei, uiteindelijk “through the Greeks”. Voor de vraag waaróm we überhaupt terug zouden moeten kijken en wat  de reden is om de Oudheid in al haar glorie te bestuderen, haalt Goldhill  twee   klassieke   wijsgeren   (waarvan   hij   de   combinatie   “an   unholy   tandem”  noemde) aan: “If you don’t know where you come from, you’re destined to  live the life of a child” (Cicero) en “An unexamined life is a life not worth   living” (Socrates). Zelfreflectie en het lef om  te vragen waarom we doen wat  we doen en waarom wij waarde hechten aan die zaken en ideeën waaraan  wij   waarde   hechten,   maken   het   leven   zinvol   en   geven   het   betekenis.   De  bestudering van de Oudheid is hierbij onmisbaar, omdat  zij de bouwstenen  levert voor al die dingen waar wij vandaag de dag nog om geven en waarde  aan   hechten:   de   democratie,   het   afgetrainde   lichaam   van   Michelangelo's  David (“slim, elegant, symmetrical, no beard and sixpacky” – volgens Goldhill  alleen   voorbehouden   aan   de  exercise   freak  die   elke   dag   in   de   sportschool  zweet om er vervolgens niet eens gelukkiger van te worden), de waarde van   het huwelijk, het vrouwenlichaam in de kunst en nog veel meer. De   avond   werd   afgesloten   met   een  kleine,   interessante   discussie   tussen  David en Goldhill over de figuur van Oidipous en de briljante dichtkunst van  Sophokles,   opgehangen   aan   een   drietal   van   zijn   verzen,   vv.   924­6   uit  Oidipous Tyrannus, die als volgt gaan:

ἆρ᾽ ἂν παρ᾽ ὑμῶν9, ὦ ξένοι9, μάθοιμ᾽ ὅπου τὰ τοῦ τυράννου δώματ᾽ ἐστὶν Οἰδίπου; μάλιστα δ᾽ αὐτὸν εἴπατ᾽, εἰ κάτισθ᾽ ὅπου. 35

In   deze   verzen,   waarin   een   bode   op   zoek   is   naar   Oidipous,   lijkt   door  Sophokles een alternatieve etymologie voor de  naam Oidipous  gegeven te  worden,   gelet   op   de   verseindes.   Omdat   Oidipous   daarnaast   een   mooi  voorbeeld is van een figuur die niet weet waar hij vandaan komt en daardoor  in   moeilijkheden   komt,   kreeg   deze   passage   tijdens   de   lezing   –   net   als   in  Goldhills boek – terecht een vermelding. Vervolgens   kreeg   het   publiek   de   gelegenheid   om   vragen   te   stellen,   en  Goldhill kreeg de kans om uit te weiden over zijn huidige project, Sophokles’  Oidipous  en de crux van de tragedie (“You might constantly think  it’s  not  about you, but it might!”). Ook een vraag over de Amerikaanse verkiezingen  werd  met gepaste  bescheidenheid maar ook tot tevredenheid beantwoord.  Het publiek kon de zaal tevreden en verrijkt verlaten. Dus: waarom de  classics?  Goldhill  knows  best: om te  begrijpen waar  we  vandaan komen. Socrates en Cicero geven antwoord op de vraag waaróm we  dit   moeten   begrijpen:   om   het   leven   zinvol   te   maken   en   het   diepgang   te  geven. Niemand wil zijn of haar leven lang het leven van een kind leven dat  niet weet waar het heengaat of vandaan komt. Op 10 september kwam men  voor liefde, seks en tragedie naar Spui25, maar het bleek een existentiële  avond te worden. Voor de geïnteresseerden die de waaromvraag uitgebreider  behandeld   willen   zien:  Liefde,   Seks   en  Tragedie:   Hoe   de   Oudheid   ons   heeft   gevormd, Nieuw Amsterdam, 2012, €22,95.

36

PRIVÉLES OP DE VU door Thomas Hart

O

p de vorige editie van de Zomerschool was hij al te bewonderen: de  enige   eerstejaars   GLTC   op   de   VU.   Ezra   la   Roi   (18)   vertelt   in   een  interview met de Wau over hoe het eerste jaar hem tot nu toe bevalt, op een  vrijdagmiddag na een college Latijn. Ezra, fijn dat je er bent. Ik begin met de vraag die veel mensen je al gesteld   zullen hebben: had je nu net in je eentje college? Nee,   we  zaten   net   met  een  stuk   of   zes,   zeven   mensen  in   college.   Er   zijn   gelukkig   ook   studenten   Oudheidkunde   en   een   honoursstudent   die   Latijn  volgen. Bij Grieks zijn we met iets minder en er is eigenlijk maar één college  dat ik in mijn eentje volg: Academische Vaardigheden van Michel Buijs. Het valt dus wel mee met het romantische beeld van een studie lang privéles en   eenzaamheid   in   college.   Heeft   het   feit   dat   je   de   enige   student   bent   bij   Academische Vaardigheden ervoor gezorgd dat je speciale afspraken met Michel   Buijs gemaakt hebt? Laat je het hem weten als je ziek bent? Daar hebben we het niet speciaal over gehad. Ik ben sowieso vrijwel nooit  ziek, en als het zou gebeuren, zou ik hem wel mailen.  En wat als je je huiswerk niet maakt? Ook dat komt gelukkig niet zo vaak voor. Toevallig had ik deze week een  opdracht waarbij ik een bibliografie over Plautus moest samenstellen niet zo  goed gedaan, omdat het niet zo lukte met de  Cambridge Companion  en de  Neue Pauly. Ik heb daarom als compensatie een eerdere opdracht verbeterd  en heb Michel eerlijk gezegd hoe het zat; het was gelukkig niet zo erg. Wist je al voordat je begon dat er zo weinig eerstejaars zouden zijn? Ja,   op   de   Zomerschool   had   ik   al   van   Rutger   Allan   gehoord   dat   ik  waarschijnlijk de enige eerstejaars GLTC zou zijn dit collegejaar. Omdat ik  wist dat er op de UvA een stuk meer eerstejaars zouden zijn, heb ik nog wel  even overwogen om over te stappen. Uiteindelijk heb ik echter toch voor de  VU gekozen.

37

Welke redenen had je daarvoor? Ik vind het ten eerste leuker dat de VU praktisch één gebouw is, waarbij alle  opleidingen en studenten bij elkaar zitten. Daarbij had ik net een kamer op  Uilenstede bemachtigd, en de VU is dan een stuk dichterbij. Ik ben vorig jaar  bij   de   VU   gaan   kijken   omdat   mijn   docente   van   wie   ik   op   de   middelbare  school Latijn kreeg zelf op de VU gestudeerd heeft en me er veel over verteld  heeft. Toen ik merkte dat de sfeer er goed was en het onderwijs goed bij me  paste,  was  de  keuze  snel  gemaakt.   Vooral  de   aandacht   die  aan  taalkunde  besteed   wordt,   bevalt   me  goed.   Ik   vind   het   daarom   ook   jammer   dat   niet   meteen ook de historische grammatica uitgelegd wordt bij morfologie, dat  had van mij wel gemogen. Goede redenen om naar Amsterdam en de VU te komen, zo te horen. Waarom   heb je voor Grieks en Latijn als studie gekozen? Al vanaf dat ik klein was, weet ik dat ik leraar wil worden. Vroeger was het  mijn   plan   om   mijn   vader   op   te   volgen   als   directeur   van   een   basisschool.  Beetje   die   kinderen   rondbazen,   dat   leek   me   wel   wat.   Toen   ik   op   het  gymnasium kwam, veranderde dat plan in het worden van een leraar op de  middelbare school, en het liefst van een taal. Doordat ik Grieks en Latijn zo  leuk vond, ben ik daar uiteindelijk op uitgekomen.  Tot slot: hoe bevalt je studie? Het is echt heel erg leuk, ik ben helemaal tevreden. Het is wel druk, je moet  veel   zelf   doen.   Met   Grieks   moest   ik   weer   even   inkomen,   en   Oude  Geschiedenis is ook even wennen, maar ik heb er alle vertrouwen in dat het  goed gaat komen. Ik bedenk me wel eens dat ik echt niet mag falen omdat ik  de enige eerstejaars ben, maar ook daar maak ik me geen zorgen over. Mijn  studie gaat altijd voor.

38

EPISCHE GAMES Voor de gamende classicus Alex Philippa

I

n deze rubriek zal ik games bespreken waarin de classicus die op zoek is  naar een fijne vrijetijdsbesteding, zich kan verliezen zonder zijn roots uit  het oog  te verliezen. Immers, de klassieken, zowel de geschiedenis als de   mythologie,   spreken   al   eeuwen   mensen   aan   en   ook   nu,   in   dit   digitale  tijdperk, blijft de oudheid iedereen fascineren, gameontwikkelaars incluis. Er  is  daarom inmiddels een rijk  scala aan games met een klassiek  tintje,  die  bovendien vaak zeer vermakelijk zijn.  Nu   ben   ik   er   ook   van   op   de   hoogte   dat   classici   nog   wel   eens   niet   zo  wegwijs zijn in de wereld der digitale spellen en juist voor diegenen – maar  ook   iedereen   die   al   bekend   is   met   de   digitale   toverdozen   waaruit   zulke  verrukkelijke games voortvloeien – zal ik een paar aardige spellen uitgebreid  behandelen, opdat jullie beslagen ten ijs komen in de elektronicazaak. Er zal  zowel worden ingegaan op de verhaallijn van het spel, het speelvermaak dat  het   levert   en   op   de   historische   al   dan   mythologische   accuratesse   in   het  verhaal en de gameplay. Voor de eerste episode van deze rubriek had ik bedacht met een van de   grootste en epische gametrilogieën te beginnen die er zijn: de  God Of War­ reeks.  De eerste twee delen van deze trilogie zijn oorspronkelijk uitgebracht op  de Playstation 2 en het derde deel op de Playstation 3, maar inmiddels zijn  alle drie de delen verkrijgbaar op de PS3.  De reeks put rijkelijk uit de Griekse mythen in een verhaal over wraak,  woede en bloed. Heel veel bloed. Deze spellenreeks is namelijk absoluut niet  voor de faint of heart, gezien de enorme hoeveelheden bloed, ledematen en  seks waarmee de speler om de oren wordt geslagen. Voor diegenen die dit  allemaal kunnen hebben en wellicht er enig plezier uit putten om hele hordes  duivelse   soldaten   uit   elkaar   te   scheuren   en   mythologische   wezens   op  prachtige wijze in kleine hompen vlees te veranderen, zal deze spellenreeks  een enorm plezier leveren en een game­ervaring als geen ander.

39

God of War (Playstation 2/3) Verhaal Deze   spellenreeks   draait   om   de   strijder   Kratos:   een   gespierde,   spierwitte  krijger die op zoek is naar slechts één ding: wraak. Wraak op de goden, te  beginnen bij oorlogsgod Ares, die direct verantwoordelijk is voor de dood van  Kratos’ gezin, maar het eindigt in een slachting onder de bewoners van de  Olympus. De toon is gezet: het doden van goden vereist de nodige epiek en  die wordt ook geleverd gedurende de spellen. Maar waarom is Kratos nu precies op zoek naar wraak? Hiervoor is enige  informatie   nodig   over   zijn   levenswijze.   Kratos   was   namelijk   één   van   de  grootste krijgers op aarde,  de succesvolste  Spartaanse generaal ooit, maar  werd in een veldslag op een haar na een kopje kleiner gemaakt. Toen zag hij   zich   genoodzaakt   de   hulp   in   te   roepen   van   Ares,   die   hem   vervolgens  bovenmenselijke   krachten  en  wapens  gaf,   in   ruil  voor   totale   loyaliteit.   De  kenmerkende   zwaarden   aan   kettingen,   die   werden   bevestigd   aan   Kratos’  armen,   blijken   fantastische   wapens   te   zijn,   maar   niet   alleen   tegen   zijn  vijanden.   Ares   laat   een   blinde   woede   over   de   krijger   neerdalen,   als   een  Herakles gaat Kratos tekeer tegen zijn gezin en zodra het zwart voor zijn   ogen  wegtrekt,   staat   hij   tussen   de  verminkte   lichamen   van  zijn   vrouw   en  kind. Vanaf dat moment is het een heldere zaak voor de spierenbundel: Ares  behoort te sterven.  In   deel   I   van   de   spellenreeks   leidt   deze   drijfveer   Kratos   door   het  mythologische Griekenland, op zoek naar een manier om de oorlogsgod te  doden. Hij  wordt op deze reis bijgestaan door zijn beschermgodin Athene  (geen   ongewone   beschermvrouwe   onder   de   helden   van   weleer),   die   hem  wijst op de macht die schuilt in de Doos van Pandora. Jammerlijk puntje: de  Doos   staat   middenin   een   labyrint   (ahum),   dat   zich   op   de   rug   van   de  verbannen Titaan Kronos bevindt, waar het wordt beschermd door allerlei  afzichtelijke creaturen.  Na   een   lange   reis,   die   ook   nog   eens   langs   de   onderwereld   leidt,   komt  Kratos   toch   met   de   Doos   van   Pandora   aan   bij   de   oorlogszuchtige   god   en  ruimt hem vervolgens op bloederige wijze uit de weg. En op deze manier  neemt Kratos aan het einde van deel I de rol van oorlogsgod over.  Zo   begint   deel   II,   Kratos   als   verveelde   oorlogsgod,   die   uit   pure   ellende  besluit Rhodos te belegeren met zijn goddelijke   leger. Hij is namelijk van  plan daar even de stad onder de voet te lopen in zijn gigantische, goddelijke  vorm. Echter, de Olympische goden besluiten dat dit niet zo door kan gaan en  houden hem tegen door hem al zijn krachten te ontnemen. Als dan ook nog  eens Zeus, die de vader van Kratos blijkt te zijn, hoogstpersoonlijk naar de  40

aarde afdaalt om hem naar het land achter de Styx te werken, is de maat vol  voor onze krijger. Hij ontworstelt zich voor een tweede maal aan de ellendige  plek   die   de   onderwereld   mag   heten   en   zet   zijn   moordzuchtige   pad   van  wraakneming voort, maar nu met zijn bliksemse vader als hoofddader. En  ook deze vendetta leidt Kratos langs de meest fantastische plekken van de  legendarische wereld der mythen, onder andere de bergtop waar Prometheus  aan geketend is en de plek waar de verongelukte, maar nog steeds levende  (en knettergekke) Icarus zijn tijd doorbrengt. De eerste helpt Kratos uit zijn  lijden   door   hem   levend   te   verbranden   en   de   ander   ontneemt   hij   op  hardhandige wijze de vermaarde vleugels.  Om zijn vader een loer te draaien, is Kratos op zoek naar een manier om  de hulp in te schakelen van de Titanen (indachtig de spreuk “de vijand van  mijn vijand is mijn vriend”). Het brengt hem tenslotte bij de Moirai en nadat  hij   die   op   verschrikkelijke   wijze   heeft   afgeslacht,   verkrijgt   hij   tijdelijk   de  macht over tijd en ruimte. Hij opent op die manier ook de poorten naar het  verleden, naar de Titanen en naar deel  III in de  reeks, een van de meest  epische spellen op de game­markt heden ten dage.    Deel III begint met de fantastische scène waarin de Titanen de Olympus  beklimmen, met Kratos op hun rug en met het huidige godenapparaat dat  hen op alle mogelijke manieren probeert tegen te houden. Vervolgens trekt  Kratos ten strijde tegen elke godheid die nog niet van zijn woede geproefd  had, te beginnen bij Poseidon, om vervolgens nogmaals naar het Huis van  Hades af te dalen, nu alleen niet dood, om aldaar de heer des huizes zijn  eigen graf in te helpen. Daarna klimt Kratos naar boven en richt een waar  bloedbad   aan   onder   de   resterende   goden,   eindigend   in   een   gigantische  climax van bloed en verminkte lichamen. Gameplay De gameplay van de God of War­reeks is vanaf deel I geroemd. Je bestuurt de  krijger Kratos, die je langs stijlvolle gebieden vol vijanden leidt, waarin je  springt, klimt en zwemt om je doel te bereiken.  Het vechtsysteem is simpel, maar biedt tegelijkertijd enorme diepte. Er zijn  drie soorten basisaanvallen met je zwaarden: een lichte aanval, een hevige  aanval en een greep­aanval, waardoor je je vijand dichter naar je toe brengt.  Deze   aanvallen   kun   je   combineren   in   zogenaamde  combos,   die   krachtiger  worden naarmate je ze langer maakt.  Daarnaast kun je ook nog bepaalde speciale aanvallen gebruiken, die je  leert   gedurende   het   spel,   zoals   je   vijanden   verstenen   met   het   hoofd   van  Medusa, dat je uiteraard eigenhandig van haar romp hebt gescheiden. Ook  langeafstandswapens als de boog van Apollo of de bliksemschichten van Zeus  41

staan in de spellen tot je beschikking, waardoor je ook vijanden van verre  kan bestoken met verschrikkelijke pijnen.  Als je je vijand genoeg hebt verzwakt, kun je een speciale finishing move op  ze uitoefenen, wat plaatsvindt door middel van een Quick Time Event. Dat is  een   mini­game   waarin   je   op   bepaalde   momenten   snel   een   knop   moet  indrukken, waardoor Kratos een speciale actie uitvoert in een soort filmpje.  Deze   vermakelijke  QTE’s   maken   een   belangrijk   deel   uit   van   de   spellen,  aangezien je onder andere de eindbazen en lastige vijanden zo op een extra  theatrale wijze uitschakelt. Graphics Hier kan men kort over zijn: de beelden zijn oogstrelend. Het bloed is roder  dan   rood,   de   darmen   vloeien   rijkelijk   en   de   omgevingen   laten   je   kaak  hardhandig kennismaken met de grond, zeker in het laatste deel. De  GoW­ reeks heeft op beide platformen het maximale uit de machines geperst op  grafisch gebied. Deel I en II doen nu misschien een beetje gedateerd aan,  maar beter zul je niet vinden voor de Playstation 2. Daarnaast hebben ze ook  een grafische update gehad voor hun re­release op de Playstation 3, waarmee  dat argument eigenlijk ook alweer van tafel is geveegd.  Mythologische accuratesse Ten slotte een interessant punt voor eenieder die zich wel eens heeft verdiept  in de klassieke mythen, wat de meeste van de lezers zeker zullen hebben  gedaan.  Deze   spellen   bulken   van   de   mythologische   karakters,   creaturen   en  verwijzingen. Helden als Perseus en Herakles proberen Kratos dwars te liggen  op   zijn   weg   naar   wraak,   Titanen   onder   leiding   van   Gaia   bestormen   de  Olympus en werkelijk elk monster genoemd in de Griekse mythen wordt uit  de kast gehaald om Kratos het zo moeilijk mogelijk te maken op zijn queeste  naar   vergelding.   En   dan   echt   elk   monster:   van   gorgonen   tot   minotauri,  harpijen tot sirenen, cyclopen tot centauren.  Dit leidt mij terstond tot het punt van de accuratesse: de oplettende lezer  heeft   net   al   opgemerkt   dat   ik   niet   sprak   over   dé   Minotaurus,   maar   over  meerdere. Gorgonen waren oorspronkelijk met zijn drieën, maar in de game­ reeks   kronkelen   honderden   van   die   beesten   voor   je   voeten.   De   Titanen  ontsnappen  uit  hun  cel  in Tartaros,  de  Moirai  vinden  hun dood  onder  de  handen van Kratos, Icarus leeft, de Hydra van Lerna wordt een kopje kleiner  gemaakt door Kratos, de lijst van mythologische onmogelijkheden gaat maar  door.  42

Hamvraag van deze kwestie: is dit een probleem? Absoluut niet, kan ik  volmondig antwoorden. Het spel op zich is zeer vermakelijk, de vormgeving  is prachtig en de verhaallijn is ook onderhevig aan klassieke elementen. Al  deze dingen maken het in de mythologische setting tot een prachtspel, waar  een classicus zich dan misschien aan mag ergeren door allerlei onjuistheden,  maar waar hij eigenlijk des te meer plezier aan beleeft omdat hij juist van  alles herkent en begrijpt, wat een doorsnee gamer misschien ontgaat.  Al met al draag ik deze spellenreeks een warm hart toe en kan getuigen dat,  hoewel de duur van de spellen afzonderlijk niet bijzonder lang is (zo’n tien   tot vijftien uur per spel), het een enorm plezier levert om ze te spelen en het  een fijne uitlaatklep is voor de dagelijkse beslommeringen en zware lesstof  waar wij allen mee te maken hebben.

43

DE BRUID VAN MACEDONIË Spookverhalen in de oudheid: Phlegon van Tralles David Omar Cohen Demostratos en Charito hadden een dochter, die op jonge leeftijd trouwde, maar   al snel overleden was. Zes maanden na haar dood kwam ze weer tot leven. In de   tussentijd   was   een   zekere   jongeman   genaamd   Machates   bij   Demostratos   ingetrokken. Nacht na nacht kwam zij naar het huis om in het geheim met   Machates het bed te delen. Op een nacht hoorde de voedster van de bruid echter   een geluid uit de kamer van de jongeman.3

Z

ij ging naar de kamer van hun gast, deed het licht aan en zag daar de  jonge   vrouw   naast   Machates   liggen.   Buiten   zichzelf   door   het  wonderbaarlijke   van   die   geestesverschijning   haastte   ze   zich   naar   haar  moeder, terwijl ze luid riep: “Charito, Demostratos! Sta op en loop met mij  mee, dan kun je jullie dochter zien: ze is in levenden lijve verschenen en  bevindt zich nu als door een wonder bij onze gast.” Charito hoorde dit ongelofelijke verhaal aan. Ze was eerst onthutst door  het choquerende ervan en de hysterie van de voedster; even later herinnerde  ze zich het bewenen van haar dochter, maar uiteindelijk zag ze in dat de  voedster wel haar verstand kwijt moest zijn en beval ze haar te maken dat ze  wegkwam. De   voedster   antwoordde   daarop   verontwaardigd   dat   ze   wel   degelijk   bij  zinnen was en nog gezond van lijf en geest. Charito aarzelde en wist niet of   ze haar eigen dochter wel wilde zien, maar liet zich door het aandringen van  de voedster en door haar eigen wil om te bekijken wat er aan de hand was   overtuigen. Zo kwam ze bij het vertrek van hun gast, maar ze deed er zo lang over dat   de voedster het gebeurde gerust nog een tweede keer had kunnen komen  vertellen.   Daardoor   kwam   het   ook   dat   de   twee   in   het   vertrek   hun  bedrijvigheid al hadden gestaakt. Maar de moeder raapte de kleren en een  juweel van de verschijning op en herkende ze als die van haar dochter. Toen  ze   echter   besefte   dat   ze   niet   in   staat   zou   zijn   de   ware   toedracht   te  achterhalen, maande ze zichzelf tot kalmte. Ze hoopte de volgende nacht op  te staan en de vrouw te kunnen betrappen, en mocht ze te laat zijn, in dat  3

Het begin van het verhaal ontbreekt. Dit is een samenvatting van de vertelling door  Proklos de Diadoch uit de 5e eeuw, in zijn commentaar op Plato’s De staat. 44

geval Machates over de gang van zaken te ondervragen. Wanneer ze hem  ernaar   vroeg,   zou   hij   over   zo'n   belangrijke   kwestie   niet   liegen,   dacht   ze.  Daarop ging ze in stilte weg.

T

oen het ochtend was geworden was de vrouw weg, ofwel door goddelijk  ingrijpen of door toeval ontsnapt aan Machates’ oog, maar was Charito  bij hem gekomen om het verlossende woord te horen. Ze viel hem, terwijl hij  prikkelbaar was door het vertrek van het meisje, om de knieën en vertelde  hem alles vanaf het begin: het leek hem daarom juist om de waarheid te  vertellen en niets achter te houden. In   het   begin   was   hij   bijzonder   gespannen   geweest,   zei   hij,   en   hij   wist  nauwelijks meer over de vrouw dan dat ze Philinnion heette. Hij vertelde  over hoe zij voor de eerste keer binnenkwam, over het verlangen dat ze naar  hem   had,4  over   hoe   ze,   wanneer   ze   kwam,   zei   dat   ze   ongemerkt   was  binnengeslopen   voor   zijn   oudere   huisgenoten,   en   om   zijn   verhaal  geloofwaardig  te maken, over  de  dingen  die  de  vrouw had  achtergelaten.  Daarop haalde hij een koffer tevoorschijn, maakte die open en viste er een  gouden ring uit, die hij van haar had gekregen, en de bustehouder die ze de   vorige nacht had achtergelaten. Nu Charito zulke bewijzen voor haar aanwezigheid zag, schreeuwde ze het  uit: ze sloeg zichzelf, wierp haar gewaad en mantel van haar hoofd, viel op  haar hoofddoek op de grond en smeet de bewijsstukken om zich heen. Haar gast keek naar dit rouwmisbaar, waarop hij allen bijeen riep en hun,  ieder diep bedroefd en buiten zichzelf, zei dat als ze de vrouw ditmaal in de  kraag wilden vatten, hij niet langer in gebreke zou blijven en haar, wanneer  ze er eenmaal was, voor hen zou aanwijzen. Charito ging akkoord en zou er,  zei ze, voor zorgen dat er niet terloops bij haar iets fout ging.

T

oen   de   nacht   was   gevallen   en   het   uur   daar   was   waarop   Philinnion  gewoonlijk bij hem kwam, lagen zij op de loer om haar aankomst te  zien en kwam zij aan. Ze ging naar binnen op het vaste tijdstip en ging op het bed zitten, maar  Machates deed niets, omdat hij de zaak wilde ophelderen en niet geloofde  dat de vrouw met wie hij het bed had gedeeld, die ook nu weer op hetzelfde   moment was gekomen en nota bene met hem gegeten en gedronken had, een  lijk was. De mensen die hem dit verteld hadden, wantrouwde hij, maar hij  zag   dat   het   graf   enige  windsels  op   haar   had   achtergelaten   en   dat   haar  gewaad en juwelen gemaakt waren door de vader van het meisje. Hij besloot  4

Uit het Grieks is niet op te maken of het gaat om zijn verlangen voor de vrouw of vice  versa. 45

daarop dat hij wilde weten hoe de vork in de steel zat en riep onopvallend de  slaven. Demostratos en Charito kwamen direct binnen, zagen haar en waren  eerst met stomheid geslagen en buiten zichzelf door het ongelofelijke wat  zich   voor   hun   ogen   afspeelde,   maar   schreeuwden   het   even   later   uit   en  stortten zich op hun dochter. Op dat moment zei Philinnion tegen hen iets als  dit: “Moeder en vader, wat hebben jullie me een onrecht gedaan. Drie dagen  kwam ik naar de gast in mijn vaderlijk huis toe en was daarbij niemand tot  last.   Nu   zullen   jullie   weer   zoals   eerder   moeten   lijden   dankzij   jullie  bemoeizucht. Ik ga terug naar de plaats die mij toebehoort, want het was niet  buiten de wil van de Goden, dat ik hier kwam.” En   direct   nadat   ze   dit   gezegd   had,   was   ze   dood,   en   haar   lichaam   lag,  zichtbaar, uitgespreid op het bed. Haar ouders wierpen zich om haar heen: in  het hele huis  bejammerde en beweende men het voorval als een vreselijk  ongeluk en tegelijkertijd als een ongelofelijke geschiedenis. De hele toestand  raakte door de stad al gauw veelbesproken en kwam daardoor ook mij ter  ore. Die nacht hield ik5 de menigte tegen bij het huis, zodat er geen oproer zou  ontstaan bij het uitlekken van zo'n gerucht. Al vroeg in de morgen zat het   theater vol. Er werd besloten dat eerst ieder op zijn beurt zou spreken en wij  daarna naar het graf zouden gaan, om het te openen en te kijken of er nog  een lichaam  zou liggen  op  de  lijkbaar,  of  dat  we  een  lege ruimte  zouden  aantreffen. We openden dus de kist, waar al haar familieleden bij hun dood in waren  gelegd.  Op   de   andere   lijkbaren   bleken   lichamen   te   liggen,   bij   de   al   langer  overledenen hun botten, maar op diegene waar men Philinnion had begraven  troffen we de ijzeren ring aan die van de gast was en precies die gouden  drinkbeker die ze tijdens de eerste nacht van Machates had meegenomen. Wij, stomverbaasd en buiten zinnen, gingen direct naar het gastvertrek bij  Demostratos om te zien of het lichaam echt zichtbaar was. Toen we zagen dat  het daar op de grond lag, hebben we een vergadering belegd, want deze zaak  was miraculeus en buitengewoon. Bij   die   bijeenkomst   was   de   sfeer   onrustig.   Bijna   niemand   kon   de   zaak  verklaren, tot als eerste Hyllos opstond om te spreken: hij werd door ons niet  alleen beschouwd als een bijzonder goede ziener, maar ook als een adequaat  vogelwichelaar, hoewel hij ook in alle andere aspecten van zijn vakmanschap  excelleerde. 5

Communis opinio is dat dit soort verhalen als brieven werd opgesteld bij wijze van  retorische   oefening.   Zie   o.a.   het   commentaar   van   William   Hansens   vertaling   van  Phlegons werk: William Hansen, Phlegon of Tralles, Book of Marvels (Exeter, 1996). 46

Hij   nu   verordonneerde   dat   het   meisje   buiten   de   stadsmuren   werd  begraven – er was geen sprake van dat zij erbinnen ter aarde zou worden  besteld – en dat men zich zou proberen te verzoenen met Hermes Chthonios  en  de   Eumeniden6  door   iedereen  te  laten  reinigen  en  de   nodige   offers  te  brengen zoals men dat voor godheden der aarde doet. Mij in het bijzonder  beval hij offergaven te brengen aan Hermes, Zeus Xenios 7 en Ares, voor het  heil van de koning en de hele gang van zaken, en dit proces nauwkeurig uit  te   voeren.   Hij   ging   vervolgens   weg,   waarop   wij   deden   wat   ons   was  opgedragen, maar de gast Machates die door het spook bezocht was, werd  waanzinnig en beroofde zichzelf van het leven.

6 7

Mogendheden die over de doden heersten. Zeus als beschermer van gasten en vreemdelingen. 47

EURIPIDES, ZO VEEL CLASS Klassieke elementen in De Jeugd van Tegenwoordig Thomas Hart Ik vul m’n teksten met classics en m’n mik met bier Je wilt m’n rhymes ontcijferen? Veel plezier

P

epijn Lanen, ook bekend als P. Fabergé of Faberyayo, doet inderdaad wat  hij   hierboven   (in  Bekkie,   van   de   eerste   cd   van   De   Jeugd   van  Tegenwoordig, Parels voor de zwijnen) stelt: hij vult zijn teksten, daarbij soms  geholpen door zijn collega’s, af en toe met klassieke elementen. In dit stuk  een kleine studie naar een stel eigentijdse poetae docti. Laten we wat rhymes   ontcijferen. Op Parels voor de zwijnen is in Pijpjes (pop pop), een lied over het genot van  een flesje bier, een eerste verwijzing terug te vinden: Kom niet bij me aan met je terminologie,  je noemt het hip­hop, maar het is herderpoëzie  Herderpoëzie is hier duidelijk niet iets positiefs, getuige de opmerking die  erop volgt: “...en je bier is ook niet te drinken”. Wellicht refereert Faberyayo  hier   aan   een   alternatieve   Vergiliaanse   carrièreopbouw,   waarbij   de  herderpoëzie, net als bij Vergilius, een relatief jonge, onervaren kunstvorm is,  en hip­hop meer om het lijf heeft. In Hollereer, op het tweede album De machine, is een aantal mythologische  verwijzing   aan   te   treffen   als   Willie   Wartaal   het   over   zijn   drugs­   en  vrouwengebruik heeft:  Wartaal spacet meer dan Achilles ’t Is die boy met meer poes dan Odie Bovenstaande  is  voor  mij  een  raadsel:  ik  zou niet  weten waarom Achilles  hem   ‘spacet’.   De   tweede   regel   van   het   fragment   hierboven   kan   ik   alleen  horen als een grappige toespeling op de naam Oidipous, zonder diepere laag. Een bekende toespeling op de klassieken uit de mond van Faberyayo, en de  inspiratie voor dit stuk, is de uitspraak die in Huilend naar de club  (van het  album De lachende derde) gedaan wordt: 48

Het is 'n goddamn Griekse tragedie in this bitch Euripides, Sophocles, tragedie in this bitch De doorgewinterde classicus zal na “Euripides” “Sophocles” horen, maar er is  ook   een   andere   manier   om   “Sophocles”   te   horen.   Veel   songteksten   geven  namelijk   “zo   veel  class”,   een   interessante   mogelijkheid.   Zou   het   bewuste  dubbelzinnigheid zijn van De Jeugd? Zelf denk ik dat ze alleen Sophocles  bedoelen, aangezien “zo veel  class” iets positiefs zou zijn en dat niet in de  context van de uitspraak zou passen.  Bij de drie fragmenten die ik tot nu toe genoemd heb, ben ik er vrij zeker  van de klassieke verwijzing. Ik heb echter ook twee dingen gehoord die ik  niet goed kan plaatsen, hoewel ze qua uitspraak duidelijk op iets lijken te  wijzen. Het gaat om de volgende twee regels: Fur is die troje(?) die amateur  uit  Voorjekijkendoorlopen  van  Parels voor de zwijnen  en  schroom niet, zwaai   met me hermes(?) uit  Hollereer.  Of dit toespelingen zijn op Troje en Hermes  wordt mij niet duidelijk. Al met al denk ik dat het wel meevalt met de klassieke toespelingen van De  Jeugd van Tegenwoordig: op drie cd’s heb ik maar drie echte toespelingen  kunnen ontdekken. Faberyayo bedoelde in de uitspraak waar dit stuk mee  begon dan waarschijnlijk ook niet de oudheid toen hij het over classics had.  De  eerste   stappen   in  de   interpretatie  van   De   Jeugd   en   hun   relatie  tot   de  klassieken zijn in elk geval gezet.  

49

ODE AAN RICHARD CALIS

L

ieve Richard, waren er maar twee van jou: de één in Venetië, de ander bij de Wau. Maak je geen zorgen, we rouwen maar even, maar niet zonder je deze ode te geven.

D

at is het minste dat we voor jou kunnen doen, onze ex­aanvoerder, ons één­in­een­miljoen. Who put the ‘hoofd’ in ‘hoofdredacteur’? Richard Calis laat ons achter in mineur.

O

 Richard! Hear tûzen tongen dyn namme oer de wrâld ferspriede, fan east oant west dyn lof sjonge, mar sil ik ek myntes oanbiede?

O

anskôgje hjir dyn Fryske dichter, dy't sjongt fan 'e alde Wau­opsichter. Dizze boarst hat amme foar dyn rom, dyn eare bûnzjet troch myn ieren om.

π ε

ρήξαντ', ὦ Ῥωμαῖε, σ' ἐπίστασο φαίδιμα ἔργα· ἄνδρων ἀδμήτων θεῖος ἔησ9θαἄναξ, πολλὰ γελοίια μηδόμενος ἔπεα πτεροέντα, μηροὺς τ' ἀντίθεον τήνδε γυναῖκα λαβών. ὐμενέτη δέ τοι εἴη ἐϋκτίμενον πτολίεθρον Ἰταλικῶν πολλὰ κάλα διδαξομένῳ· Ἠελίοιο δ' ὕπ' Αἰθιόπων τινι ἄνδρι ἐοικὼς μνηστήρας ἀλόχου, ὦ μεγάθυμε, κτενεῖς.

M

ien lutje Riechart, hest weer veur ’n kander. Hai goat d’r vandeur, hail Stadt ien ’t mineur.   oar knap hom der veur, popje nathals, dat mag ’k wel lieden. Genait von doar aal, en den is ’t aal doage kovvie mit kouke!

M

50

S

inds oew vertrek noar ’t varre Zuud’n, mist wie in ‘n vergaadring van de Wau, oewen altied dörpakkende geluud’n joa, mongs hört wie now ‘ne vrouw!   aurits is hier now de groten baas, he zal ook wal ’n goeien wên, k’eb onder um nog nee elên, moar as vrögger wo’t nee meer helaas!

M C

alide iam certe praesens mihi Fama benignum strevit iter tua dum serenissima aqua domus cepit te surgens studiis Venetia et Italia noscit. vive, precor; tua ego vestigia semper adoram.

De redactie, van links naar rechts: Maurits de Leeuw, David Omar Cohen,   Thomas Hart, Guus Eelink, Marko van der Wal, Evelien Roels. 51