Ameland 19 oktober 2013 Zaterdagavond 20 oktober: Na het wandelevenement Tussen Slik & Zand lekker bijkomen bij het haardvuur met het duo Beauty en de Vagebond en aansluitend dineren in Restaurant Vincenzo. Entree gratis.
Wa n d e l eve n e m e n t 10|17|25 km
Strandweg 42 9163 GN Nes Ameland -
[email protected]
avontuurlijk amel and
Ontdek, leer, beleef en doe op Ameland!
tussenslikenzand.nl
Inhoudsopgave: Voorwoord aanjager Waddenzee Werelderfgoed Voorwoord directeur Amelander Musea Derde editie Tussen Slik en Zand Spoorzoeken in het Werelderfgoed Stappenteller Routebeschrijving Beschrijving efgoedbakens Routekaart Stempelkaart
Blz Blz Blz Blz Blz Blz Blz Blz Blz
3 4 5 6 8 10-11 12-26 27 (uitklappagina) 28
Sponsors Dit routeboekje is mogelijk gemaakt door: Natuurcentrum Ameland Waddenvereniging Staatsbosbeheer Ameland Fryske Gea VVV Ameland Wagenborg Passagiersdiensten Hotel Van Heeckeren Vrumona/Drankenhandel Metz Kienstra Schoenen en Outdoor Island House Design Voor de totstandkoming van het evenement gaat tevens onze dank uit naar: Klein Vaarwater, Horeca Nes, terreinbeheerders op Ameland (SBB, RWS, Gemeente, Fryske Gea) en natuurlijk alle vrijwilligers die mee hebben geholpen dit evenement mogelijk te maken. Opmaak en design; Island House Design, Nes Ameland Fotografie: Natuurcentrum, Waddenvereniging, Anja Brouwer en Island House Design
Beste Wandelaars, U bent met z’n allen naar het eiland gekomen om tussen en over het slik en het zand van Ameland te wandelen. De weg hier naar toe ging u over het enige natuurlijke werelderfgoed van Nederland. Sinds 2009 is het Nederlandse en Duitse deel van de Waddenzee door de Unesco aangewezen als werelderfgoed, op de zelfde lijst prijken onder anderen het Great Barrier Reef, de Grand Canyon en de Amazone. De Waddenzee is uniek in de wereld waar het gaat om een jong en oorspronkelijk landschap, het is wonderlijke dynamisch en zeldzaam gevarieerd. Voor Unesco is het belangrijk dat bescherming van het Waddengebied goed geregeld is. Een andere belangrijke criterium bij de aanwijzing was dat het gebied nog intact is, dat was bijna niet meer zo geweest, al in 1871 werd een dam gebouwd van Ameland naar de vaste wal. Als u de 17 of 25 kilometer loopt dan liggen de restanten van de dijk ten westen van de plaats waar u bij de dijk aankomt. Bij laag water zijn ze nog te zien. In de jaren 60 werden er weer plannen gemaakt voor inpoldering van de Waddenzee, gelukkig is dat niet doorgegaan en kunt u genieten van een uniek stukje Nederland. Samen met Duitsland en Denemarken zijn wij actief bezig met het beter zichtbaar maken van het werelderfgoed, deze wandeltocht helpt daarbij. Aan het einde van de tocht komt u bij het natuurcentrum. Ik zal daar aanwezig zijn met meer informatie over het Werelderfgoed en zal u graag verder informeren over deze unieke status. Geniet van uw wandeling vandaag in het besef dat dankzij de eilanden er een Waddenzee is, uniek in haar soort en van groot belang voor de mondiale biodiversiteit. Sta af en toe even stil om te bedenken hoe de plaats waar u zich bevindt op het eiland zich verhoudt tot het grotere geheel. Wees zuinig met het eiland en de Waddenzee. Voor de terugreis, kijk eens naar buiten en zie hoe eb en vloed het landschap dagelijks vormgeven. Weer thuis aangekomen hoop ik dat u ook ambassadeur van Waddenzee Werelderfgoed zult zijn. Sjon de Haan Aanjager Waddenzee Werelderfgoed Nederland
A a n j a g e r Wa d d e n ze e We re l d e r f g o e d
3
5 2 Ook de derde editie van de wandeltocht tussen “Zand en Slik biedt vele wandelaars weer een bijzondere kijk op ons prachtige eiland Ameland. Een route door een grote variatie aan prachtige landschappen. Duinen, bossen, polders, kwelders en natuurlijk de wadden. De Waddenzee heeft in 2009 de status van Wereld Erfgoed gekregen. Een erkenning waar we trots op zijn. Als museumdirecteur, maar meer nog als diepgewortelde eilander, hoop ik dat in de toekomst, net als in Duitsland, de eilanden die status ooit ook krijgen. De eilanden zijn de pareltjes in dit unieke gebied omgeven door Noordzee en Waddenzee. De cultuur op de eilanden is doorgaans sterk verweven met zee. Het eeuwige gevecht tegen het wassende water en de strijd tegen eb en vloed heeft het eiland de huidige contouren gegeven en met banen als visser, commandeur of walvisvaarder hebben de eilanders de nodige welvaart op het eiland kunnen brengen. We zijn trots op ons eiland en delen dat graag met de vele gasten die hier naar toe komen. Het eiland is dan ook vandaag een prachtig podium voor de wandeltocht.
Derde editie Tussen Slik en Zand Stichting Sportpromotie Ameland organiseert voor het derde jaar op rij het wandelevenement Tussen Slik en Zand. Een evenement dat sportieve recreatie combineert met natuurbeleving en natuureducatie op een plek die uniek is in de wereld. Samen met de verschillende natuurpartijen, de Waddenvereniging, Natuurcentrum Ameland, Staatsbosbeheer en het Fryske Gea willen wij in het programma afwisselende wandelroutes combineren met informatieverstrekking over belangrijke natuur- en cultuurwaarden op en om Ameland. Met de wandelexpo, muziek in het centrum van Nes en een informatief avondprogramma bieden wij de deelnemers een “totaal” programma voor een heerlijke dag of weekeinde op Ameland. Naast het wandelevenement Tussen Sik en Zand organiseert Stichting Sportpromotie Ameland drie andere grote sportevenementen op het eiland waarbij natuur en de natuurlijke elementen van het eiland een belangrijke rol spelen en de combinatie van sportbeleving en natuurbeleving hand in hand gaan.
Wij wensen u veel wandelgenot.!
MTB Ameland; mountainbike evenement begin maart voor de aanvang van het broedseizoen. www.mtbameland.nl
Joop de Jong, directeur Amelander Musea
Tri-Ambla, Cross Triathlon op Ameland in september. www.tri-ambla.nl
Oh, ja… En mocht u nog even willen uitrusten en mocht u wat meer willen weten over de cultuur en natuur van Ameland dan ontvangen wij u graag in één van onze musea.
Ameland AdventureRun, hardloopevenement met een 5, 10 en 21 km loop en een kidsrun in de adventperiode in het weekeinde voor de kerstvakantie. www.adventurerun.nl
I n t ro d u c t i e
Vo o r wo o rd d i re c t e u r A m e l a n d e r M u s e a
4
7 Waar wolken over veld en duinen vlieden. De wind zilte lucht over schorren leidt. Waar oude dorpen rust en haven bieden. Een meeuw rusteloos over water glijdt. Waar dijken waken over land en water. De woeste zee held’re stranden overmant. Waar horizon de lijn is tussen nu en later. Dat is Ameland, mijn mooie Ameland
Spoorzoeken in het werelderfgoed Ga mee op ontdekkingstocht tijdens u wandeling tussen Wad en Noordzee. Het rijke bodemleven op de Waddenzee is de verborgen schat van het werelderfgoed en de fossielen op het Noordzeestrand ontsluieren prachtige geheimen van geschiedenis van dit gebied. Welke dieren zitten er allemaal in verstopt in de waddenbodem, welke bijzondere planten komt u tegen in de kwelders, is het barnsteen of een stuk hout wat u tegenkomt op het strand? Elke vondst vertelt een eigen verhaal over wat het gebied zo bijzonder maakt . Neem u vondsten mee of maak er een foto van en krijg antwoord op u vragen aan het eind van uw wandeling . De werelderfgoed gidsen van de Waddenvereniging en het Natuurcentrum staan aan het eind van de wandeltocht op 19 oktober voor u klaar om vragen te beantwoorden en geheimen te ontrafelen.
Wa d d e n ze e We re l d e r f g o e d
Wa d d e n ze e We re l d e r f g o e d
6
9 De stappenteller vs de calorieënteller Je hoort mij niet zeggen dat de mens als “loper” geboren is, maar evolutionair gezien is het toch al een mooi tijdje geleden dat we ons op 2 voeten gingen voortbewegen. Met de vondst van Lucy (Australopithecus Afarensis) en onderzoek van deze “voorloper” van de mens en mens-apen, kunnen we er van uitgaan dat Mensen en Lopen al zo’n 3,4 miljoen samen gaan. Het zit zogezegd wel een beetje in onze genen. Op 2 voeten lopen maakte het indertijd makkelijker om (schaars) voedsel mee te dragen. Sinds kort draag ik een stappenteller. Dit kleine apparaatje houdt ongemerkt bij hoeveel ik op een dag beweeg. Het dingetje is goed in het tellen van de stappen als ik loop. Het heeft echter wat meer moeite met fietsbewegingen en bijvoorbeeld autorijden. Als ik het vergeet om af te doen, telt het de bewegingen op de fiets of geeft het na een autoritje aan dat ik bijvoorbeeld 462 “stappen” heb gezet. Even opletten dus. Het neemt niet weg dat ik, sinds de aanschaf en het dragen van de stappenteller, veel meer let op hoeveel ik beweeg. Het wordt een beetje een “sport” om gedurende de dag te zien of ik de magische grens van 10.000 stappen kan halen. Tot nu toe lukt het vrij aardig. En dat geeft een lekker gevoel. Dreig ik dit aantal niet te halen dan ga ik of wat verder met de hond lopen, of de volgende dag wat meer stappen maken. Lopen maakt het tegenwoordig makkelijker om (teveel) voedsel weer kwijt te raken! In die zin verslaat de stappenteller ruimschoots het tellen van calorieën. Het is me simpelweg nog nooit gelukt om de hoeveelheid calorieën die ik consumeer echt bij te houden. Voor een gezonde leefstijl is een stappenteller een stap in de goede richting, lijkt mij. Dolf Flinker is Leefstijl Trainer (www.leefstijlkompaz.nl) en Amelandfan (www.amelandfan.nl)
I m p res s i e 201 2
St a p p e n t e l l e r
8
11
Routebeschrijving 25-17-10 km Start Kerkplein Nes – Kardinaal de Jongweg – Paasduinweg – Bramerduinpad – Duinlandsweg – Zandpad achter Blieherne – Vrijewilpad – Noordwal – Hoofdweg – Strandweg – Noorddijkseweg – Klein Vaarwaterweg
V1: Verzorgingspost Klein Vaarwater S10: Splitsing 10 km met 17 en 25 km route. Zie voor vervolg A. Skeiingspad – Kooidijksweg – Zuidergrieweg – Oude Grazingweg – Buitenkant Waddendijk – Kooiduinen - Nieuwlandsreid
S17: Splitsing 17 met 25 km route op Kooioerdstuifdijk. Zie voor vervolg B. Kooioerdstuifdijk in oostelijke richting – Stuifdijkpad – Spijkerpad
S25: Aanvullende route om Oerdblinkert/Oerdhut te bekijken. Zie voor beschrijving C. Strand – Meindertspad - Fietspad – Bureblinkert – Jan Sietjespad Grootvaarwaterweg
V2: Verzorgingspost Klein Vaarwater Grootvaarwaterweg – Boekepad – Wandelroute - Fietspad – Strandweg Strand - Oegepad – Nesserbos – Strandweg – Vrijersduun – De Klonjes – Natuurcentrum – Molenweg – van der Stratenweg – Kerkstraat – finish Kerkplein
A) 10 km route vervolgen vanaf routebeschrijving V2 B) Aansluiting 17 km op de 25 km route na 200m op Jan Sietjespad C) De 25 km kan verlengd worden met bezoek aan Oerdblinkert (ca 1,5 km heen en terug) vervolg fietspad in oostelijke richting tot Oerdblinkert Zie de uitvouwkaart achterin voor de routes, afstanden en interessante locaties. Op de volgende pagina’s vindt u hiervan de beschrijvingen.
Calamiteiten Algemeen noodnummer: 112 De organisatie is te bereiken op 06-46351852 Deelname is geheel op eigen risico en voor eigen verantwoordelijkheid.
Ro u t e b es c h r i j v i n g
Ro u t e b es c h r i j v i n g
10
13 1. Bescherming Waddenzee door werelderfgoedstatus.
2. Ritske Moai
Wereld wijs met de Waddenzee Op 21 juni 2009 ging in het waddengebied de vlag uit. De werelderfgoedcommissie van UNESCO verleende aan de Waddenzee van Nederland en Duitsland de status van natuurlijk werelderfgoed. Door de unieke natuurwaarden –de jonge dynamische landschappen en de grote variëteit aan planten en diersoorten, die zich aan de steeds wisselende omstandigheden hebben aangepast- kan de Waddenzee zich meten met gebieden als het Great Barrier Reef, de Grand Canyon of het Amazonegebied in Brazilië. De werelderfgoedstatus betekent geen extra bescherming, maar is verleend omdat volgens UNESCO de Nederlandse en Duitse overheid de Waddenzee nu al goed beschermen. Omdat de aanwijzing tot werelderfgoed is gebaseerd op het bestaande beleid van ieder land vallen een paar verschillen op. In Nederland horen naast de Waddenzee ook de vaargeulen en alleen de onbewoonde punten van de Waddeneilanden bij het werelderfgoed Waddenzee. Duitsland heeft de nationale parken aangewezen, waar ook delen van de Noordzee en grote delen van de eilanden bij horen. De Deense Waddenzee is nog niet aangewezen als werelderfgoed. Men heeft eerst de aanwijzing als nationaal park afgemaakt. Maar begin dit jaar is een aanvraag bij de werelderfgoedcommissie ingediend.
De wraak op de zee Dag en nacht kon men op het Oerd de oude gebogen gestalte van Rixt op het strand waarnemen waar zij samen met Sjoerd, haar zoon, gejutte goederen door de duinen naar hun vervallen hutje bracht. Maar Sjoerd had de lokroep van de zee gehoord en hij wilde gaan varen en plotseling was hij vertrokken. Alleen en verslagen bleef Rixt achter. Het jutten werd haar steeds zwaarder, de zee gaf niet zoveel meer. Geen schip strandde. En de zee had Sjoerd van het eiland gelokt! Rixt begon een duivels plan uit te broeden: Wraak, wraak moest zij nemen op de zee! Op een nacht, toen de storm uitbrak en de wind rond haar hutje raasde, ging Rixt, gewapend met een lantaarn op weg. Ze stak de lantaarn aan en zwaaide die in het rond. Op zee tornde een schip stampend en slingerend tegen de storm op. De kapitein tuurde bezorgd de roetdonkere nacht in. Zag hij het goed? Een lichtje? Denkend aan een veilige haven, gaf de kapitein opdracht om koers te wijzigen. Toen kwam onverwachts de catastrofe. Huizenhoge witte brekers doemden voor het schip op, het was te laat. Het schip zat muurvast op een zandbank… Tegen de ochtend was er niets dan wrakhout van het schip meer over. Niemand van de bemanning overleefde de ramp. Amper had het daglicht de duisternis van de nacht verdrongen of Rixt zwierf al over het strand. Speurend zocht zij naar “buit”. Maar… wat was dat? Daar lag het levenloze lichaam van Sjoerd… haar eigen zoon! Weer had de zee gewonnen! Luid gillend en krijssend vloog Rixt de Oerder duinen in… Niemand heeft haar nadien meer gezien. Alleen, als de nachten donker zijn en de storm over het Oerd huilt, herleeft de dolende geest van Rixt. Wie dan goed luistert, hoort: Hoe-oe-oei… Sjoeoe-oerd…
E r f g o e d b a ke n s
E r f g o e d b a ke n s
12
4. Ontstaan Waddenzee
3. Kooiduinen Jong duingebied met veel diversiteit Dit gebied van 130 hectare bestaat uit een droog jong duingebied met enkele valleien en veel kleine bosjes. In de Kooiduinen staan veel zeldzame planten zoals zeewinde, donkergroen wilgenroosje, parnassia en orchideeën. In de oostelijke helft ligt een grote vallei die ruig is begroeid met duindoorn. Deze vallei is een belangrijk broedgebied. Er broeden 29 vogelsoorten, waaronder de bruine kiekendief, bergeend, stormmeeuw en velduil. Dit duingebied in het westen wordt met de Oerdduinen in het oosten verbonden door de Kooi-oerd-stuifdijk. Deze zanddijk is in 1882 kunstmatig aangelegd en in 8 jaar tijd storm-vloedvast opgestoven. Met de aanleg van deze dijk werd een brede slenkvlakte, die door de golven van de Noordzee bij hoge stormvloeden het eiland in tweeën deelde, afgesloten. Deze vlakte met slibafzetting uit de Noordzee wordt de zoute weide genoemd.
De strijd tegen het water Zo’n tweeduizend jaar geleden bestond het waddengebied uit een aaneengesloten strandwal met daarachter uitgestrekte veenmoerassen. Waar rivieren dit gebied doorsneden, zoals ter hoogte van het zeegat tussen Terschelling en Ameland, kon de zee kilometers ver landinwaarts binnendringen. De eerste bewoners maakten gebruik van de overvloed aan voedsel –vis, schelpdieren, vogeleieren en zeehonden-, en de gedurende de zomermaanden voor beweiding geschikte kwelders. Om zich te beschermen tegen de opdringende zee wierpen ze terpen op en begonnen al voor de middeleeuwen met het aanleggen van lage dijken. Maar vaak wist de natuur het te winnen van de mens. Stormvloeden sloegen gaten in de strandwal en met de binnendenderende zee spoelden grote delen van het veenmoeras weg. Zo kreeg de Waddenzee haar uiteindelijke vorm. In de Waddeneilanden herkennen we nog steeds delen van de oorspronkelijke zandwal. Vanaf de middeleeuwen probeerden de bewoners van de kuststreek hun door kleiafzet vruchtbare land met dijken tegen de zee te beschermen. Tot in de zestiger jaren van de vorige eeuw wist men, met behulp van ingenieuze landaanwinningstechnieken, de bedijkte kleigebieden steeds verder uit te breiden. Na de afsluiting van de Zuiderzee en de Lauwerszee en het op deltahoogte brengen van de dijken kreeg de Waddenzee haar definitieve vorm.
E r f g o e d b a ke n s
15
E r f g o e d b a ke n s
14
17 5. Zeehonden
6. Algen en wieren
Roofdieren Gelukkig is in het waddengebied een ontmoeting met het grootste in het wild levende Nederlandse roofdier geen zeldzaamheid meer. In 2012 werden 6500 gewone en 2400 grijze zeehonden in de Nederlandse Waddenzee geteld. Veertig jaar geleden ging het nog erg slecht met de gewone zeehond. Eerst was er de jacht en daarna de waterverontreiniging, zodat in de zeventiger jaren nog maar een paar honderd dieren in de Waddenzee leefden. Verbetering van de waterkwaliteit, een betere bescherming van de ligplaatsen en de inspanningen van de zeehondenopvangcentra hadden tot gevolg dat de aantallen weer langzaam toe namen. In 1988 en 2002 kregen de dieren nog te maken met virusepidemieën, maar daarna groeide het aantal snel. Het gaat nu zo goed met de zeehonden –in de internationale Waddenzee zijn in 2012 ruim 26.000 dieren geteld- dat zeehondenopvang voor het in stand houden van de populatie niet meer nodig is. De grijze zeehond verdween door overbejaging al in de Middeleeuwen uit de Nederlandse wateren. Dat deze soort nu weer terug is –vooral in de westelijke Waddenzee- is voor een groot deel te danken aan zeehonden die vanuit Engeland en Schotland naar de Waddenzee trekken.
Flora van de zee Bij laag water op de stenen van de dijk of aangespoeld op het strand kun je ze niet missen, bruinwieren als de zee-eik, blaaswier of het knotswier. Deze groenbruin gekleurde wieren hebben vaak drijfblazen, zodat ze bij hoogwater rechtop kunnen staan. Naast de drijfblazen hebben deze wieren zachte slijmerige verdikkingen. Dat zijn de voorplantingsorganen. Om zich bij laag water tegen zon en wind te beschermen produceren wieren slijm, dat uitdroging voorkomt. Op het strand kun je ook nog andere aangespoelde bruinwiersoorten vinden zoals de lange op leren riemen lijkende bladen van het suikerwier of het veterwier. Naast de bruinwieren kunnen ook de groenwieren massaal op het wad voorkomen. Zeesla en darmwier kunnen delen van het wad helder groen kleuren. Bij warm weer en onder invloed van de voedingsstoffen in het water vormen ze soms dikke dekens op de wadplaten die het bodemleven kunnen verstikken. Bij goed zoeken kun je ook nog soorten van een derde groep, de roodwieren, vinden Het opvallend paars gekleurde Iers mos, bijvoorbeeld, komt langs de hele Nederlandse kust op de dijken.
E r f g o e d b a ke n s
E r f g o e d b a ke n s
16
19 7. Eendenkooi
8. Brakwatergebied
Nassaukooi Ten oosten van Buren ligt de Kooiplaats. Een klein buurtschap van slechts enkele gezinnen. Dit woonoord is ontstaan door de aanleg van de eendenkooi en het Kooihuis in dit gebied. Voor 1569 was het Oosteinde van het eiland in het bezit van de abt van het klooster Foswerd. Het hele gebied tussen de ‘Rijd en de Sculbalg’, was eigendom van de abt. Het jachtrecht van het gebied hoorde ook bij het klooster. Echter in een overeenkomst tussen de abt en de Heer van Ameland, Hayo Cammingha, mochten deze en zijn nakomelingen er jagen. De vriendschap vertroebelde en in 1580 eigenden de Cammingha’s zich de kloostergoederen, en daarmee ook het
Nieuwlandsreid In het zuidoostelijke deel van Ameland ligt het Nieuwlandsreid. Dit is een voor de wadden uniek kweldergebied van 400 hectare groot. Afgezien van wat lage duintjes is het Nieuwlandsreid een groene vlakte, begroeid met kweldergras en andere kwelderplanten. ‘s Zomers wordt het gebied begraasd door schapen en jong vee en in de winter door smienten en ganzen. Aan het eind van de 19e eeuw was het Nieuwlandsreid een stuivende zandvlakte waarop duinen zich vormden. Het gebied had toen nog te lijden van overstromingen van de Noordzee en de Waddenzee. In 1893 werd de Kooi-Oerdstuifdijk aangelegd die de Kooiduinen aan de westkant en de Oerderduinen aan de oostkant met elkaar verbond. De opening van de Noordzee was nu afgesloten; de eens open zandvlakte werd een eilandkwelder. Door het Nieuwlandsreid stromen een paar slenken die uitkomen in de Waddenzee. De belangrijkste zijn de Zinkesloot en de Oerdsloot. Een groot deel van de kwelder watert af via deze slenken. Wanneer de kwelder na een hoge vloed helemaal onder water heeft gestaan, veranderen ze in een snelstromende watermassa. Door de aanleg van de Kooi-Oerdstuifdijk komt er alleen nog maar slib op het zuidelijke deel, bij een overstroming vanaf de Waddenzee. Kwelders lopen normaal af van de duinen naar de kust. Maar hier is de noordelijk gelegen Zoute Weide het laagst omdat daar nauwelijks nieuw slib meer bijkomt. Het Nieuwlandsreid heeft in verschillende zones een grote verscheidenheid aan planten. Op de kwelder groeien zout verdragende planten zoals duizendguldenkruid, rood zwenkgras en Engels gras.
jachtrecht, toe. In 1706 liet Stadhouder Johan Willem Friso, wiens moeder het eiland Ameland in de meimaand van 1704 voor hem had gekocht en die dus vanaf dat moment eigenaar was, voorbereidingen treffen voor de aanleg van de eendenkooi en de bebouwing van de Kooiplaats. De bewoners van de Kooiplaats waren de kooikers (de beheerders van de eendenkooi) en enkele boeren die grazingsrechten hadden op het Nieuwlandsreid. De eendenkooi was lange tijd een commercieel succes voor de koninklijke familie. In 1795 vervielen alle goederen van Prins Willem V aan de Staat der Nederlanden. Daartoe behoorde ook Ameland. De eendenkooi werd eigendom van de kooiker en is nog steeds particulier bezit.
E r f g o e d b a ke n s
E r f g o e d b a ke n s
18
21 9. Verdwenen dorpen Oerd en Sier De twee veerboten die reizen tussen Holwerd en Ameland zijn vernoemd naar verdwenen Amelander dorpen: Sier en Oerd. Sier, een vissersdorp gelegen in het uiterste puntje van zuid- west Ameland is ooit verzwolgen door de zee. Rond 1730 verlaten de dorpsbewoners huis en haven. Verjaagd door de voortdurende overlast van overstromingen en zandverstuivingen. Als na de 2e Wereldoorlog de ebstroom grote stukken duin mee neemt komen er wel tweehonderd waterputten uit het verdwenen dorp Sier bloot te liggen. In de putten, die gemaakt zijn van zoden en duigen van haringvaten, zijn unieke vondsten te vinden. Niet alleen brokstukken van Middeleeuws aardewerk maar ook nog enkele puntgave kannetjes! Na de watervloed van 1825 komen aan de oostkant van het eiland oude bebouwingsresten bloot te liggen van het voormalige dorpje Oerd. Ook hier zijn de bewoners, waarschijnlijk vanwege de wateroverlast, gedwongen hun heil in het dichts bij zijnde dorp Buren te zoeken.
10. Strandvondsten Schatten langs de vloedlijn Het strand van Ameland geeft regelmatig nieuwe schatten prijs. Wie langs de vloedlijn loopt vindt vaak de meest boeiende, interessante en soms bizarre zaken. Naast een diversiteit aan schelpen en
aangespoelde zeedieren, vind je er regelmatig mooi gevormde stukken hout, stukjes barnsteen, skeletdelen van zoog- en zeedieren en andere zaken aan. Wie op onderzoek uitgaat op het Amelander strand komt regelmatig voor (leuke)verrassingen te staan. De lijst met bijzondere vondsten is inmiddels eindeloos, een paar willen we er echter even uitlichten. Zo werden er begin dit jaar acht wervels, die gefossiliseerd waren, op het Noordzeestrand van Ameland gevonden, werd er een aantal jaren terug een deel van een schip in de vorm van een stuk hout met koperen en loden versiering gevonden. En vond een “badgast” onlangs nog een stuk barnsteen van 5 ½ kilo, dat gezien de grootte uniek is in zijn soort en momenteel wordt geëxposeerd in het Natuurcentrum Ameland. Naast al het mooie materiaal komt het helaas ook maar al te vaak voor, dat de strandvondsten bestaan uit stukken nylon net, plastics in allerlei soorten en maten, vetten en ander materiaal. Onbedachtzaamheid, onwetendheid en onzorgvuldigheid liggen hier vaak ten grondslag aan. Voorlichting over de gevaren en gevolgen van het dumpen van afval moet in de toekomst ervoor zorgen dat hieraan een einde komt. Tot die tijd maken Amelander “milieujutters” vanuit de Juttersvereniging op Ameland het strand zo veel mogelijk vrij van dit afval.
E r f g o e d b a ke n s
E r f g o e d b a ke n s
20
23 11. vogeltrek belang Waddenzee Tankstation Wadden In voorjaar en het najaar vinden in het waddengebied een enorme vogelverhuizingen plaats. Miljoenen vogels trekken dan vanuit hun overwinteringsgebieden de vele duizenden kilometers naar hun broedgebied of andersom. Voor veel soorten steltlopers, ganzen en eenden is een tussenstop in het waddengebied van levensbelang. Op weg naar hun broedgebieden hebben de trekvogels een strak reisschema. Als ze te laat aankomen hebben de jongen niet genoeg tijd om op te groeien. Komen ze te vroeg dan is alles nog bedekt met sneeuw en ijs en is er niets te eten. Verder is het van levensbelang om voldoende brandstof te hebben. De voedselrijke gebieden in de Waddenzee zijn onmisbaar voor de trekvogels om voldoende reserves op te bouwen in de vorm van vetlagen en zware spieren. In het voorjaar worden die gebruikt om naar het noorden te vliegen, om de eerste periode in het broedgebied te doorstaan én om eieren te leggen.
12. Paddenstoelen in het Oostbos Schrale grond Net als de bossen op de andere eilanden is ook dit “bosje” in de vorige eeuw aangelegd om zandverstuiving tegen te gaan. Er staan niet veel bijzondere planten in en er leven niet veel bijzondere dieren. Maar in de herfst staan de duinbossen vol kenmerkende soorten paddenstoelen, waarvan sommige heel zeldzaam zijn. De duinbossen waarvan de meeste zo’n 100 jaar geleden werden aangeplant in Nederland, zijn in eerste instantie aangelegd met dennenbomen en later, eind vorige eeuw, zijn er ook loofbomen geplant. In het Oostbos zijn de dennen bovenop de duinen heel dun en klein gebleven hoewel ze al een eeuw oud zijn door de arme grond. Dit is geen probleem voor paddenstoelen en juist daarom komen hier veel bijzondere soorten voor. In de duinbossen komen steeds meer loofbomen voor, waardoor er nog meer soorten paddenstoelen gaan groeien. Typische soorten voor schrale duinbossen zijn de fijneschubbige boleet, de narcisamaniet en de dodelijk giftige groene knolamaniet. Kalkrijke duinen en de bossen die daar groeien, zijn plekken waar je nog meer paddenstoelsoorten kunt vinden. Enkele kenmerkende soorten zijn de morielje, peperbus, vingerhoedjes, oorlepelzwam, melkboleet en de meest giftige paddenstoel die in Nederland voorkomt: de groene knolamaniet. Nergens in Nederland komt deze paddenstoel zo veel voor als in de loofbossen op kalkrijke duinen.
E r f g o e d b a ke n s
E r f g o e d b a ke n s
22
25 E r f g o e d b a ke n s
E r f g o e d b a ke n s
24 13. Getij/getijdestromingen Eeuwig durend ritme Veel meer dan de wisseling van dag en nacht bepaalt de afwisseling tussen hoog en laag water het leven in de Waddenzee. Vallen de wadplaten droog dan kunnen de vogels naar voedsel zoeken. Stroomt de Noordzee weer naar binnen dan is het tijd voor de miljoenen bodemdieren als wadpieren, kokkels en mosselen om het voedsel uit het water te filteren. Ook het voortbestaan van de Waddenzee zelf is afhankelijk van de dagelijkse op- en neergaande beweging van de zee. Bij elke vloed bezinkt zand en slib op het wad. Omdat de vloedstroom wat sterker is dan de ebstroom blijft per saldo bij elk getij wat meer zand en slib liggen dan er uit gaat. Zo stijgt de wadbodem gemiddeld elk jaar enkele millimeters, zodat de Waddenzee de zeespiegelstijging bij kan houden.
14. Jutten Een welkome aanvulling op het levensonderhoud Gejutte goederen werden in de afgelopen eeuwen door de Amelander huishoudens altijd met blijdschap ontvangen, het was in de 19e en begin 20e eeuw een welkome en vaak noodzakelijke aanvulling op hun karige bestaan. Met enige regelmaat strandden er schepen in de wateren rond Ameland. Na de stranding van zo’n schip waren er vaak diverse goederen op het strand te vinden. Zo lag het strand ooit bezaaid met boekweit en tarwe na de stranding van een Portugees schip en ook de ossen, die aanspoelden na een andere schipbreuk, werden met grote vreugde in de huishoudens verwelkomt. De beste stukken werden uit de ossen gesneden en in het dorp Buren hebben ze hier nog maanden van gegeten. Normaliter was het eten van kostbaar vlees voor de meeste gezinnen niet te betalen en aangezien destijds zelf gevangen gevogelte of een gestroopt konijntje als een feestmaal was, kunnen we ons voorstellen dat van het ossenvlees absoluut genoten is. Daarnaast waren gebruiksgoederen en stoffen altijd zeer bruikbaar. In 1919 was het strand van Ameland even luilekkerland, als gevolg van de stranding van de “Liberty Glo” lag er een overvloed aan katoen, tabak, olie, stearine en diverse stukgoederen. Eén van de meest gewilde juttersgoederen was en is hout. Ook tegenwoordig spoeden de Amelanders zich nog naar het strand bij de kreet: “Hout op ‘t strand”.
E r f g o e d b a ke n s
26 15. De trek van vissen Vaste en tijdelijke gasten Bij vissen kan, net als bij vogels, onderscheid worden gemaakt tussen standvissen, trekvissen en dwaalgasten. Standvissen zijn vissen die hun gehele leven in hetzelfde gebied verblijven. Zo komen schar, wijting en pitvis het gehele jaar voor in het Noordzeegebied. Maar de meeste vissen trekken om verschillende redenen. Zo kan een vissoort vanwege een tekort aan voedsel wegtrekken naar een plaats waar meer voedsel te vinden is. Ook kan het woongebied in bepaalde perioden minder aangenaam worden door te lage of te hoge temperatuur. Zo is rode poon in de Noordzee een zomergast. Een derde reden is de voortplanting: de ideale paaiplaatsen liggen lang niet altijd in het zeegebied waar de volwassen vis normaal leeft. Een bijzonder geval is de voortplantingstrek van zee naar zoet water, zoals bij de stekelbaars en de zalm. Zulke vissen worden ook wel anadrome vissen genoemd. Zalmen paaien in de bovenloop van grote rivieren, meestal ver landinwaarts. Vanuit deze rivieren gaan de nog jonge dieren na 2 tot 3 jaar de zee op en trekken vaak duizenden kilometers ver weg. In zee groeien ze op tot volwassen dieren. Bij de terugtrek om te paaien herkennen de dieren het water van hun geboorterivier aan de geur van het water. Vier van de elf anadrome vissoorten, waaronder de steur, zijn in de loop van de tijd verdwenen uit de Nederlandse wateren. De belangrijkste beperkingen voor deze trekkende vissen zijn alle sluizen, dammen en stuwen die hen verhinderen om naar de paaigronden te trekken. Met de juiste maatregelen kunnen de kwetsbare trekkende vissoorten gered worden. Dit zijn maat-regelen zoals het aanleggen van vispassages tussen het zoete en zoute water en het verbeteren van de waterkwaliteit, vooral in de zoetwater-Habitats.
Stempel kaart
Start
verzorgingspost 1
verzorgingspost 2
finish
15
15
i13
i14
i11
i12 20
10
5
i3
Verzorging
i15
i1
Start/Finish
i9
i8
10
i7
i6
i2 i
4
i5
i10
i2
Erfgoed baken
20 15 5
Km-punt 25 km route
Kijk op pagina 12 en verder voor de bijbehorende omschrijving
Km-punt 17 km route Km-punt 10 km route
Oerd
Naar Buiten met Staatsbosbeheer. Het is volop genieten in onze natuurgebieden. Prachtige wandel- en fietspaden zijn uitgezet in de buurt van Nes, Buren, Ballum en Hollum. Kamperen op camping de Middelpôlle geeft de ultieme natuurbeleving, met uiteraard prima voorzieningen. Doe mee met de zaagdagen in februari! Kijk op ons weblog voor meer informatie. Of laat u informeren bij de informatiestand in Nes tijdens het wandelevenement ‘Tussen Slik & Zand’. Kom gerust eens langs bij Staatsbosbeheer Ameland. Ballumerweg 44 9163 GB Nes 0519 542600 Website www.staatsbosbeheer.nl/ameland Weblog www.staatsbosbeheerameland.wordpress.com
Supersnel naar of van Ameland? Beleef een spectaculaire reis met de watertaxi. Supersnel en wanneer u wilt. Watertaxi informatie en boekingen: 0900-9238 (� 0,70 p/g).
W A T E R T A X I B.V. Postbus 70, 9163 ZM Nes (Am) Bezoekadres: Reeweg 4, Nes (Am) Internet: www.wpd.nl
Rixt van Doniastraat 27, Nes Ameland
