Inspraakbundel
ZIENSWIJZEN OP ONTWERPBESLUITEN GASWINNING AMELAND Inspraakpunt Bureau Energieprojecten Postbus 223 2250 AE VOORSCHOTEN www.bureau‐energieprojecten.nl
INHOUDSOPGAVE WOORD VOORAF………………………………………………………………………………………………………… 1 KENNISGEVING…………………………………………………………………………………………………………….. 2 MONDELINGE, SCHRIFTELIJKE EN DIGITALE ZIENSWIJZEN: OPZOEKTABEL REGISTRATIENUMMER VERSUS NUMMER……………………………………………………………. 3 ALFABETISCH OVERZICHT ORGANISATIES…………………………………………………………………… 4 ZIENSWIJZE NUMMER 1 TOT EN MET 6………………………………………………………………………. 5 Juli 2012
WOORD VOORAF Algemeen Van vrijdag 11 mei 2012 tot en met donderdag 21 juni 2012 hebben de ontwerpbesluiten voor het project ‘GASWINNING AMELAND’ gezamenlijk ter inzage gelegen. Eenieder kon naar aanleiding van deze ontwerpbesluiten een zienwijze inbrengen. Achtergrond De gaswinning Ameland betreft de gasvelden Ameland‐Oost, Ameland‐Westgat en Ameland‐N07FA, gelegen in de gemeente Ameland en in de Noordzeekustzone. Ten behoeve van de gaswinning is uitbreiding van een mijnbouwwerk nodig. De gasvelden liggen deels onder gebied dat op grond van artikel 10a van de Natuurbeschermingswet 1998 is aangewezen als Natura 2000‐gebied. Met deze gaswinning wordt bijgedragen aan de energievoorzieningszekerheid in Nederland. Nederlandse Aardolie Maatschappij B.V. (NAM) verzoekt om instemming met het gewijzigde winningsplan Ameland. Doel van het gewijzigde winningsplan is te komen tot een beter planmatig en doelmatig beheer van de gaswinning op de locaties. De voornaamste wijzigingen betreffen aanpassing van de productieprofielen en aanpassing van de bodemdalingprognoses op basis van geactualiseerde modellering. NAM verzoekt tevens om een vergunning op grond van de Natuurbeschermingswet 1998 (Nb‐wet 1998) voor de wijziging van de gaswinning Ameland. Twee besluiten die voor het project nodig zijn, worden in één procedure voorbereid, onder coördinatie van de Minister van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie (EL&I). Deze procedure heet de rijkscoördinatieregeling. Voor de aanleg en exploitatie van het project ‘GASWINNING AMELAND’ zijn diverse besluiten nodig.De Minister van EL&I heeft de ontwerpen van de volgende besluiten ter inzage gelegd: Besluit ex art. 34, derde lid, van de Mijnbouwwet (‘instemmingsbesluit winningsplan’) en Besluit ex art. 19d juncto artikel 19ia, van de Natuurbeschermingswet 1998 (‘Nb‐wetvergunning’). Op de ontwerpbesluiten ‘GASWINNING AMELAND’ zijn binnen de inspraaktermijn in totaal 6 zienswijzen binnengekomen. Deze zienswijzen zijn intergraal opgenomen in de bundel. U kunt de inspraakbundel downloaden van www.bureau‐energieprojecten.nl. Registratie en verwerking De ontvangen zienswijzen zijn geregistreerd. Aan de insprekers is een ontvangstbevestiging met daarin een registratienummer toegezonden. Met de opzoektabel op pagina 3 kan bij het ontvangen registratienummer het bijbehorende zienswijzenummer worden opgezocht. Vanaf 1 maart 2012 wordt de inspraak volledig geanonimiseerd opgenomen in de inspraakbundels van Bureau Energieprojecten.1 Verdere procedure Alle zienswijzen worden beoordeeld en betrokken bij de definitieve besluitvorming. De definitieve besluiten zullen naar verwachting direct na de zomer worden genomen en ter inzage worden gelegd. Bij de besluiten wordt dan aangegeven hoe met de zienswijzen rekening is gehouden. De besluiten zullen ter inzage worden gelegd op dezelfde plaatsen als waar nu de ontwerpbesluiten ter inzage liggen. Een belanghebbende die op het ontwerp van een besluit een zienswijze heeft ingebracht, kan later tegen dat besluit beroep instellen bij de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State. Het moment waarop de terinzagelegging plaatsvindt wordt te zijner tijd aangekondigd in onder andere lokale huis‐aan‐ huisbladen en op www.bureau‐energieprojecten.nl.
1
Conform de Wet Bescherming Persoonsgegevens.
1
Kennisgeving ontwerpbesluiten Gaswinning Ameland
Met ingang van 11 mei tot en met 21 juni 2012 liggen de ontwerpbesluiten voor het project Gaswinning Ameland gezamenlijk ter inzage. Achtergrond De gaswinning Ameland betreft de gasvelden Ameland-Oost, Ameland-Westgat en Ameland-N07FA, gelegen in de gemeente Ameland en in de Noordzeekustzone. Ten behoeve van de gaswinning is uitbreiding van een mijnbouwwerk nodig. De gasvelden liggen deels onder gebied dat op grond van artikel 10a van de Natuurbeschermingswet 1998 is aangewezen als Natura 2000-gebied. Met deze gaswinning wordt bijgedragen aan de energievoorzieningszekerheid in Nederland. Nederlandse Aardolie Maatschappij B.V. (NAM) verzoekt om instemming met het gewijzigde winningsplan Ameland. Doel van het gewijzigde winningsplan is te komen tot een beter planmatig en doelmatig beheer van de gaswinning op de locaties. De voornaamste wijzigingen betreffen aanpassing van de productieprofielen en aanpassing van de bodemdalingprognoses op basis van geactualiseerde modellering. NAM verzoekt tevens om een vergunning op grond van de Natuurbeschermingswet 1998 (Nb-wet 1998) voor de wijziging van de gaswinning Ameland. Twee besluiten die voor het project nodig zijn, worden in één procedure voorbereid, onder coördinatie van de Minister van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie (EL&I). Deze procedure heet de rijkscoördinatieregeling. Ontwerpbesluiten Op 11 mei 2012 worden de ontwerpbesluiten voor het project Gaswinning Ameland ter inzage gelegd. Voor de aanleg en exploitatie van het project Gaswinning Ameland zijn diverse besluiten nodig. De Minister van EL&I legt de ontwerpen van de volgende besluiten ter inzage: Minister van EL&I Besluit ex art. 34, derde lid, van de Mijnbouwwet (‘instemmingsbesluit winningsplan’) Besluit ex art. 19d juncto artikel 19ia, van de Natuurbeschermingswet 1998 (‘Nb-wetvergunning’) Waar kunt u de ontwerpbesluiten inzien? De ontwerpbesluiten, de ingediende aanvragen en de overige daarop betrekking hebbende stukken liggen (met uitzondering van de vertrouwelijke bedrijfs- en fabricagegegevens en gegevens die betrekking hebben op de persoonlijke levenssfeer) met ingang van 11 mei tot en met 21 juni 2012, tijdens reguliere openingstijden, ter inzage bij: - Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie, Informatiecentrum, Bezuidenhoutseweg 30 te Den Haag, T (070) 379 89 11; - Gemeente Ameland, Jelmeraweg 1 te Ballum, T (0519) 55 55 55. Alle stukken zijn ook beschikbaar via www.bureau-energieprojecten.nl.
Hoe kunt u uw zienswijze kenbaar maken? Tot en met 21 juni 2012 kan eenieder schriftelijk zienswijzen ten aanzien van de ontwerpbesluiten kenbaar maken bij: Bureau Energieprojecten Inspraakpunt Gaswinning Ameland Postbus 223 2250 AE Voorschoten U wordt verzocht duidelijk te vermelden op welk(e) ontwerpbesluit(en) uw zienswijze betrekking heeft. Zienswijzen per e-mail worden in deze procedure niet geaccepteerd. U kunt mondeling inspreken op werkdagen van 9.00 uur tot 12.00 uur door te bellen met Bureau Energieprojecten, T (070) 379 89 79. Bureau Energieprojecten zorgt ervoor dat alle zienswijzen worden doorgestuurd naar het bevoegde bestuursorgaan. Informatieavonden Heeft u belangstelling voor nadere informatie over dit project, maakt u dit dan uiterlijk 1 juni 2012 kenbaar via het telefoonnummer T (070) 379 89 79, van Bureau Energieprojecten. Bij voldoende belangstelling worden informatieavonden georganiseerd om een toelichting te geven op het project. Deze informatieavonden vinden dan plaats op - 13 juni 2012 van 18.30 uur tot 20.00 uur te Hollum – Ameland en - 14 juni 2012 van 19.00 uur tot 20.30 uur te Dokkum. Indien de informatieavonden plaatsvinden, worden diegenen die zich hiervoor hebben aangemeld circa een week van tevoren persoonlijk uitgenodigd, onder vermelding van de exacte locaties. Wat gebeurt er met uw reactie? Alle zienswijzen worden beoordeeld en betrokken bij de definitieve besluitvorming. De definitieve besluiten zullen naar verwachting direct na de zomer worden genomen en ter inzage worden gelegd. Bij de besluiten wordt dan aangegeven hoe met de zienswijzen rekening is gehouden. De besluiten zullen ter inzage worden gelegd op dezelfde plaatsen als waar nu de ontwerpbesluiten ter inzage liggen. Een belanghebbende die op het ontwerp van een besluit een zienswijze heeft ingebracht, kan later tegen dat besluit beroep instellen bij de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State. Nadere informatie Voor nadere informatie kunt u contact opnemen met Bureau Energieprojecten, T (070) 379 89 79.
2
Opzoektabel: In onderstaande tabel kunt u met het registratienummer het zienswijze nummer opzoeken. De zienswijzen zijn vanaf pagina 5 opgenomen. Registratienummer Num.
6B‐OB‐0001 6B‐OB‐0002 6B‐OB‐0003 6B‐OB‐0004 6B‐OB‐0005 6B‐OB‐0006
0001 0002 0003 0004 0005 0006
3
3
MONDELINGE, SCHRIFTELIJKE EN DIGITALE ZIENSWIJZEN
ALFABETISCH OVERZICHT ORGANISATIES Nr. 2 5 3
Naam Actiecomité Waakvlam, NES Ameland Stichting Nateuropa, VRIES Waddenvereniging, HARLINGEN
4
0001
Aan:
Ministerie van EL&I u Energieprojecten Inspraakpunt Gaswinning Ameland Postbus 223 2250 AE Voorschoten Bu rea
Datum: 19 juni zALz Onderwerp: Zienswijze gaswinningsplannen NAM Ameland
îr. A,E. Kuhlmann Hazeldonklaan I
6573 BJ'Beek - Ubbergen ter, o24
-
684346,3
e-ma' íI: a :kuhlma n n @pH net.n I
0ruruA&rGtrfu 2
0 JUff
20ît
Geachte dames en heren,
Als lid van het ComiEé Waahrrlam, frequent bezmker van Ameland én als eigenaar van twee zomerwoningen op dit eiland wil ik mijn zienswijze kenbaar maken over de uitbreidingsplannen voor gaswinning bij Ameland. Ik was nieù in de gelgenheid om aanwezig te zijn tijdens een door u georganiseerde informatieavond. Wel heb ik studie gemaaK van de stukken hierover, via internet verkrijgbaar. In mijn zienswijze geef ik enige zaken aan die ik mis in de concepfuergunning maar ook zaken, waarvan ik denk dat de concepWergunning die verkeerd ziet. Ik maak deel uit van een actie@mité, dat zich met steun van de Amelander bevolking, toeristen én eigenaren van vakantiewoningen heeft opgerictrt in 2O09, ten tÍjde van de plannen van de NAM om midden op het eiland zélf een nieuwe winninglocatie op te richten. Vanaf dat moment volg ik de plannen van de NAM op en rond Ameland kritisch, wetende dat we op de steun van onze achterban kunnen rekenen. Mijn zienswijze luidt als volgt: 1.
.
'
Uit de stapel ter inzage gelegde stukken, waarvan een groot deel voor ons niet goed leesbaar was vanwege doorhalingen in de tekst dan wef in zeer tecfinische faal gebrmufeed. hebben wij r_sÉ-dt----F=--.--_ oeconcl$d.ggF4at IulI F_gn9:Èa$:de=Kr4-an-OuerreJhi-erna:JJAlSpnnErp.d-g5!.gpge=n$nenJ "'-->-J:€ .'r in deúitbr€idirigsvergùiihin'1i.,:Ditprincipe is vùelgekoppeld aan.de véÈguhhing'yobr l=dùweisoog'"' Vierhuizen-Moddergat. Het lijkt erop alsof bodemdaling alS gevolg van de gaswirining op de ene locatie invloed heeft op de gaswinning de andere locatie, maar dat dit omgekeerd niet geldt. Naar mijn mening is dit niet terechQ is ook nog eens sprake van een samerrhang met winningsactiviteiten in de andere gasvelden bij en boven Ameland. Voor zo ver ik heb kunnen begrijpen is de bodemdaling als gevolg van gaswinning bU Ameland op het eiland zélf meer dan aanvankelijk gedacht én sneller dan gedacht Ook is er nog sprake van nazakking in latere jaren. Voorspellingen bleken op het eiland zelf altijd ongunstiger uit te komen. Alle aanleiding om in een kwetsbaar en kritiek gebied als boven.Ameland voortaan óók het HAK-principe te hanteren en niet voort te borduren op oudere uitgangspunten. Voor zover ik weet is er sprake van cumulatieve effecten van alle winninglocaties op elkaar en op de omringende natuurgebiden en indien dan slechts in één vergunning het l-lAK-principe is opgenomen, fijkt ons dat niet vofdoende. De aardgEswinning op de locaties op de Noordzee vindt plaats in een intemationaal beschermd natuurgebied dan wel grenst eraan. Op grond daarvan heeft het te voldoen aan de zogenaamde exteme werkingeis. Ook als de bodemdaling sneller gaat dan gedacht op de locaties, genoemd in de conaeptvergunning, dient naar onze mening het HAKprincipe te worden toegepast. Vooral nu de zeespiegelstijging een grotere rol gaat spelen in de berekeningsmodellen en in de vergunningperíode, fíjkt ons dít vanzeffsprekend. Door te venruijzen naar de vergunning voor de locatie lauwersoog-Merhuizen-Moddergat kent u indirect de werking van het HAK-principe toe aan de voorliggende conceptvergunning, maar wordt.niet aangetoond hoe die indirecte werking optreedt. Het lijK ons overigerìs een gezocht argument. Het komt ons voor dat vandaag de dag het HAK-princip standaard in een winningvergunning voor een intemationaal (kwetsbaar) natuurgebied in een zogenaamde soft-shore opgenomen moet worden. Het opvallende op Ameland Oost is dat de natuur tot nu toe eigenlijk wel positief heeft gereageerd op de bodemverlaging, waardoor het HAK-princpe tot nog toe een dode letter is gebleven. Er is lokaal zelfs meer verscheidenheid gekomen. Een aantal bijzondere plantensoorten heeft het juist goed gedaan. Maar de balans is bijrcnder kritftsch. Als fiet net niet goed gaat, ben.ie alles kwijt. En dit effect kan ook al bereiK worden door een combinatie van factoren die voorheen niet schadelijk was. Wij missen dan ook een zgn. multi effat analyse. Alle risico's worden daarbij met elkaar in relatie gebracht. Het komt ons voor dat zo'n analyse dit vandaag de dag in kwetsbare natuurgebieden (ook) standaard aan de vergunningverlening moet zijn gekoppelcl.
0001
2.
Fîet het bovenstaande wil ik een tweede onderdeel van mijn zienswijze duidelijk maken: de monitoring en evaluatie. Op dit moment gebeurt dat door een onafirankelijke cornrnissie die volop de ruimte krijgt om op zijn eigen wijze de bodemdaling en cle effecten eryan te monitoren. ,Deze commissie hééft aangeto-ond daar zeer zorgvuldig me om te gaan en heeft daardoor vertrouwen van zelfs de meest grote tegenpartij (en ons comité bescftouwt zich zelf als een zeer kritisctt volger van de NAM-activiteiten). In de vergunning mis ik een dergelijke monitoringsopzet en ik pleit daarom voor voortzetting ervan, juist vanwege,de onafrrankelijkheid en gedegenheid van zowel de opzet van het onderzoek als de samenstelling van de commissie. De commissie is als het ware het onaftankelijke, wetenschappelijke geweten en kan juist hierdoor een belangrijke rol spelen in de toch wel heikele processen van bodemdaling. Juist nu lijK mij cqnHnuering van.deze commissie van belang, omdat door verlenging van de winningactiviteiten de bodemdaling doorzet en in tijd wellicht grilliger kan worden door o.a. de invloed van de zeespiegelstijging. Mocht u daarvoor voelen dan ben ik van mening dat, niettegenstaande de ligging van de nieuwe winninglocaties, in de monitoringsverplichting ook aandadrt besteed moet worden aan duidelijke criteria voor valleien en kwelders op oost-Ameland, zijnde bijzonder kwetsbare gebieden in relatie tot bodemdaling. 3.
Mijn derde opmerking gaat over de veiligheid van de installaties op het Oerd en voor de kust. Dit veiligheidsaspect is in geen onderzoek aan de orde gekomen. Deze installaties zijn gebouwd met een levensduur tot 2018. Daarbij hebben in de jaren '80 (veiligheids-)normen gegolden die ongetwijfeld str€nger zijn geworden in de loop der jaren. Nu wordt er zeventien jaar aangeplakt, tot 2035. Er is zelfs sprake dat deze einddatum botenacht zal blijken te zijn. De NAM blijkt een kampioen te zijn om \elkens weer wat nieuws te vragen". Daarmee wordt de duur van de huidige installaties verlengd rnet zeventienjaar, met materiaal en constructies waarvan de economische levensduur al in het 2018 is gehaald. Een langere winningsduur met bestaande instalfaties feidt - aSezien van exh bodemdaling - ook tot extra veiligheidsrisico's naar onze mening. Ik wijs u nog op drie incidenten: de BP-ramp in de Golf van Mexico, het recente aardgaslek bij een platfiorm in de Noordzee en de gevaarlijke situatie die zich in augustus 2009 onverwachts voordeed voor de kust van Ameland, op het platbrm bij km-paal 19. De gevolgen van een ongeluk blijken '
enqwn-tg#ijî=Als.ggyp$-hre
d5stpngpr,'#ier=bij+irnetan{-E---=
wóÈdt bchtei gebruiK gemaakt'van voorzieningen en winningsmethoden die dateren van vóór'dézè
ervaringen. Daarom IUK het mij gerechtvaadigd dat in de winningvergunning aanvullende voorwaarden worden gesteld opdat in uiterlijk 2018 alle installaties, voorzieningen, zowel op het eiland als in de zee, voldoen aan de op dat moment geldendè veiligheidseisen.
Ik vertrouw erop u hiermee mijn zienswijze voldoende te hebben toegelicht en zie uw reactie met belangstelling tegemoet.
lmann, Lid van hetComité Waakvlam,
--
0002
Actiecomité Woakvlam p.a. S.M.A. Twickler
oNrw,fvGfrM
Kardinaol de Jongweg 21
2
0
"/(/N
9763 HZ Nes-Ameland
?0r2
TeL.0624998872 Email : s.twickle
r@a
ma
i l.
co
m
,
Ministerie van EL&l Bureau Energieprojecten
Inspraakpunt Ga5winning Ameland Postbu s 223
225OAE Voorschoten
Amelatrd, 17 juni zALz Onderwerp: indiening zienswfize
Geachte dames en heren, Op 13 junijl. hebben w'rj de voorlichtingsbijeenkomst bijgewoond, die namens u w.as-g99rg€gisSelQ;5 over dg uitbreisingsplannen voor gasrinning bij Ameland, Daar hebben wij vragen ki.rrinèn"stellèir ovei de ter inzage gelegde conceptvergunning voor de uitbreiding van de gaswinning ten
noordoosten van Ameland. Zowel de stukken als de informatieavond geven ons aanleiding tot het indienen van deze ziensw'rjze. In deze zienswijze geven wij een aantal zaken aan die wij missen in de conceptvergunning maar ook zaken, waarvan we denken dat de conceptvergunning die verkeerd ziet.
Wij zijn een actiecomité, dat zich met steun van de Amelander bevolking heeft opgericht in 2009, ten tijde van de plannen van de NAM om op het eiland een nieuwe winninglocatie op te richten. Vanaf dat moment volgen w'lj de plannen van de NAM op en rond Ameland kritisch, wetende dat we op de steun van de Amelander bevolking kunnen rekenen. Wij hebben (nog) geen rechtspersoonlijkheid. Onze zienswijze luidt als volgt: 1.
Uit de stapel ter inzage gelegde stukken, waarvan een groot deel voor ons niet goed leesbaar was vanwege doorhalingen in de tekst dan wel in zeer technische taal geformuleerd, hebben w'lj geconcludeerd dat het Hand-aan-de-kraan-principe (hierna: HAK-principe) niet opgenomen wordt in de uitbreidingsvergunning. Op de voorlichtingsb'rjeenkomst werd aangegeven dat de reden ervan is, dat dit principe is gekoppeld aan de vergunningvoor Lauwersoog-Vierhuizen-Moddergat en dat dit voor de beÌnvloeding van de vergunning voor de winninglocatie Ameland voldoende is. Althans zo hebben wij dit antwoord geinterpreteerd.
-
i.+
0002
Dit antwoord stelt ons niet gerust. We hebben ge'Ínformeerd naar de cumulatieve effecten van alle winninglocaties op elkaar en op de omringende natuurgebieden en indien dan slechts in één vergunning het HAK-principe is opgenomen, lijkt ons dat niet voldoende. De aardgaswinning op de locaties op de Noordzee vindt plaats in een internationaal beschermd natuurgebied dan welgrenst eraan en heeft te voldoen aan de zogenaamde externe werkingeis. Ook indien de bodemdaling sneller gaat dan gedacht op de locaties, genoemd in de concepwergunning dient naar onze mening
het HAK-principe te worden toegepast. Vooral nu de zeespiegelstijging een grotere rolgaat spelen in de berekeningsmodellen en in de vergunningperiode, lijkt ons dit vanzelfsprekend. Door te venrijzen naar de vergunning voor de locatie Lauwersoog-Vierhuizen_Moddergat kent u indirect de werking
van het HAK-principe toe aan de voorliggende conceptvergunning, maar wordt niet aangetoond hoe die indirecte werking optreedt. Het lijkt ons overigens een gezocht argument. Het komt ons voor dat vandaag de dag het HAK-principe standaard in een winningvergunning voor een internationaal
(kwetsbaar) natuurgebied in een zogenaamde soft-shore opgenomen moet worden, Het opvallende op Ameland Oost is dat de natuur tot nu toe eigenlijk
wel positief heeft gereageerd
op de bodemverlaging waardoor het HAK-princpe tot nog toe een dode letter is gebleven. Er is lokaal zelfs meer verscheidenheid gekomen. Een aantal bijzondere plantensoorten heeft het juist goed gedaan. Maar de balans is bijzonder kritisch. Als,het net niet goed gaal ben je alles kwijt. En dit effect kan ook al bereikt worden door een combinatie van factoren die voorheen niet schadelijk was. Wij missen dan ook een zgn. multi effect analyse. Alle risico's worden daarbij r.net elkaar in relatie gebracht. Het komt onsvoor dat dit vandaag de dag in kwetsbare natuurgebieden (ook) standaard aan de vergunninryerlening moet zijn gekoppeld.
Heeleenvoudig: een fictief voorbeeld, inaàrter illustratié van het probleem. Normaliter ko,n-dg vegetatie gp.de Hon er best tegen als het drie maanden hard vriest. Maar dbor dé bodemdalingvan de laatste jaren kan de vegetatie er niet meer tegen en blijkt in'het voorjaar erna alles afgestorven, en na twee jaar een kale zandvlakte. Ligt het nu aan die koude winter? Of aan die bodemdaling?
voorbeeld: de bodemdaling op het.wad schijnt mee te vallen vanwege zandaanvoer vanuit de zandsuppletie op het Noordzeestrand. Er komt aan de zuidkant van Ameland een opvulling die heel anders is samengesteld dan voorheen. Ondezoek laat zien dat de waddenbenthos nagenoegverdwenen is. Er is nauwelijks of helemaalgeen bodemleven. Een ander
En wellicht zelfs: zeenrnaterspiegel stijgt en bodem daalt. Die combinatie zou best eens negatief
kunnen uiwallen voor drinkwaterwinning op Ameland. De zoetwaterbel zou op Ameland wel eens behoorlijk kunnen afnemen tenrvijl daarvan bijvoorbeeld op Terschelling geen sprake is. Al deze effecten kunnen in een Multi effec,t analyse aan de orde komen en kunnen door monitoring en wetenscha ppelijk ondenoek. begeleid worden. 2.
Met het bovenstaande willen we een tweede onderdeelvan onze zienswijze centraal stellen: de monitoring en evaluatie. Op dit moment gebeurt dat door een onafhankelijke commissie die volop de ruimte krijgt om op zijn eigen wijze de bodemdaling en de effecten ervan te monitoren. Deze commissie heeft aangetoond daar zeer contentieus mee om te gaan en heeft daardoor vertrouwen van zelfs de meest grote tegenpartij (en wij beschouwen onszelf als een zeer kritisch volgervan de NAM-activiteiten): In de vergunning missen wij een dergelijke monitoringsopzet en we willen pleiten
0002
voor voortzetting ervan, juist vanwege de onafhankelijkheid en gedegenheid van zowel de opzet van het onderzoek als de samenstelling van de commissie. De commissie is als het ware het onafhankelijke, wetenschappelijke geweten en kan juist hierdoor een belangrijke rol spelen in de toch wel heikele processen van bodemdaling. Juist nu lijkt ons continuering van deze commissie van
belang omdat door verlenging van de winningactiviteiten de boderndaling doonet en in tijd wellicht grilliger kan worden door o.a. de invloed van de zeespiegelstrjging. Mocht u daarvoor voelen dan zijn wij met andere bezoekers van de voorlichtingsbijeenkomst het eens dat, niettegenstaande de ligging van de nieuwe winninglocaties, in de monitoringwerplichting ook aandacht besteed moet worden aan duidelijke criteria voorvalleien en kwelders op oost-Ameland, zijnde bijzonder kwetsbare gebieden in relatie tot bodemdaling.
3. Onze derde opmerking gaat over de veiligheid van de installaties op het Oerd en voor de kust. Dit
veiligheidsaspect is in geen onderzoek aan de orde gekomen. Deze installaties zijn gebouwd met een levensduur tot 2018. Daarbij hebben in de jaren '80 (veil'lgheids-)normen gegolden die ongetwijfeld strenger zijn geworden in de loop der jaren. Nu wordt er 17 iaar aangeplakt, tot 2035, zijnde een datum die boterzacht is hetgeen ook werd bevestigd op de informatieavond van 13 juni jl. Daarmee wordt de duur van de huidige installaties verlengd met 17 jaar, met materiaal en constructies waarvan de economische levensduur al in het 2018 is gehaald. Een langere winningsduur met bestaande installaties leidt - aftezien van extra bodemdaling - ook tot extra veiligheidsrisico's naar onze mening. Daarom lijh het ons gerechtvaardigd dat in de
- winnih$vèriunfiing aanvullende voory41g-de! ltprdqqg.g$l{qndalj3litpl$I?Q_r!Sl_!e,!ge]b!ies en voorzieningen, zowel op het eiland als in de zee, voldoen aan de op dat moment geldende veiligheidseisen. 4.
Tenslotte willen wij u bedanken voor het open karakter van de voorlichtingsbijeenkomst. Wij hebben deze avond benadrukt dat de NAM zich altijd correct naar de Amelander bevolking toe heeft gedragen en ook altijd goed heeftgecommuniceerd tot drie jaar geleden. Toen was het ineens afgelopen met de goede communicatie en vanaf dat moment hebben wij een heelandere NAM ontmoet. Dat betreuren wij nog steeds. Gelukkig konden wij dit op 13 junijl. duidelijk maken en kregen wij de indruk dat u open stond voor onze kritiek. Natuurlijk weten wij dat de belangen van de NAM zodanig groot zijn, dat alles ervoor moet wijken, helemaal bij een nagenoeg lege schatkisf maar dat hoeft naar onze mening niet te betekenen dat over de Amelander bevolking heen gelopen
moet worden. Dat accepteren wij nimmer en dat heeft u drie jaargeleden dan ook kunnen merken, toen Ameland in opstand kwam tegen de vrij arrogant gepresenteerde plannen voor een winninglocatie op Ameland. Met de afgelopen voorlichtingsbijeenkomst krijgen wij de indruk dat u begrip toont voor deze feiten en dat ook u en de NAM een optimale communicatie wensen met de Amelanders. Wij kunnen die intentie alleen maar van harte onderschrijven. Hoggaòrhtend,
Coryité Waakvlam
nf4.tr$Ii's' ''\\-t"v,
Beleef de wadden. Beleef de bijzondere natuur, de rust en het open landschap.
0003
Help ons dit ruige natuurgebied te beschermen.
^-.
-
-U
Bureau Energieprojecten I nspraakpunt Gaswinning Ameland Postbus 223 2250 AE Voorschoten
Waddenveren iging
0flryAÀJGFIv
*J JUfÚ TM Datum: Harlingen 19 juni 2A12,
Kenmerr:
EG/ 12167
Betreft : Gecombineerde Zienswijze Aardgaswinning ontwerp-
Natuurbeschermingswetvergunning 1998 Ameland2 april 2012( uw kenmerk 226892)l passende beoordeling wijziging gaswinning Ameland 22iuli 2011, ontwerp-besluit instemming gewijzigd winningsplan Ameland (uw kenmerk DGETM-EM | 12043O2O)l Ontwerp-besluit Instemming gewijzigd winningsplan Moddergat, Lauwersoog en Vierhuizen (uw kenmerk ETM/EM /1 1 181749 ) Ontwerp-besluit omgevingsvergunning voor de inrichting Moddergat (uw kenmerk: DGETM-EM | 12041270) Geachte heer/mevrouw,
Atgemeen It Fryske Gea, Natuurmonumenten, Vogelbescherming Nederland, Staatsbosbeheer en de Waddenvereniging volgen de vele ontwikkelingen binnen het waddengebied met grote zorg. De afgelopen jaren ontwikkelen zich steeds meer initiatieven op het gebied van delfstoffenwinning. Deze initiatieven op het gebied van delfstoffenwinning leggen gezamenlijk met andere activiteiten een steeds grotere claim op het natuurgebied. Zo ziin er, wat delfstoffenwinning betreft, plannen voor gaswinning onder de westelijke Waddenzee, in de kustzone bijTerschelling en Schiermonnikoog. Ook zijn er plannen voor zoutwinning onder het Wad. Zoutwinning is een activiteit die op vele andere locaties in West-Europa plaats kan vinden en waarvan het maatschappelijk belang niet in verhouding staat met het risico op onherstelbare gevolgen voor Nederlands enige natuurlijk Werelderfgoed. Zoutwinning is dan ook een onwenselijke activiteit in een werelderfgoed dat nota bene aangewezen is vanwege zijn ongestoorde dynamische processen Naast activiteiten op het gebied van delfstoffenwinning vinden er nog vele andere activiteiten plaats in en aan de randen van het gebied. Zo speelt onder andere visserij een wisselénde rol, wordt er veel gebaggerd en zijn er plannen voor dijkverhogingen en havenuitbreidingen. Bovendien speelt, naast de onzekerheid over de gevolgen van de veelheid van activiteiten, de grote onzekerheid over de ontwikkelingen in het zeespiegelniveau en van ons klimaat. Hoewel in het Waddengebied een versnelling van de zeespiegelstijging op basis van een gemiddeld niveau op dit moment niet meetbaar is, is er wel sprake van een toename van het getij gedurende de laatste 2O iaar met een toename van het gemiddelde hoogwaterniveau.
0003
,L
Waddep.vgreniging
-.._..,_^!
Al met alvindt er een cumulatie van menselijke ingrepen in het Waddengebied plaat5. Ingrepen waarvan per activiteit niet altijd helder is wat de gevolgen voor het gebied en de natuurwaarden zijn. Er is vaak grote gnduidelijkheid over de gevolgen van bepaalde activiteiten op zichzelf en in samenhang met andere activiteiten. Complicerende factor hierbij is ook nog eens de onvoorspelbaarheid van natuurlijke veranderingen en de constante dynamiek van het systeem. Om bovenstaande redenen moet in de belangenafweging het belang van elke activiteit in het gebied worden gewogen ten opzichte van het natuurbelang. Het behoud en de verbetering van het Waddengebied is van groot maatschappelijk belang en elke activiteit dient te worden gewogen ten opzichte van het risico op onherstelbare gevolgen voor Nederlands enige natuurlijk Werelderfgoed. Ten aanzien van de gaswinning dienen dan ook zluare eisen te worden gesteld aan de controle (monitoring), grenswaarden, de maatschappelijke veranturoording en aansturing. De afgelopen jaren zijn goede ervaringen opgedaan met de samenwerking met de NAM en de monitoring van de huidige gaswinning. Onafhankellf ke peer revtew modellen Wat gaswinning betreft is het zaak om meer dan zekerte zijn over de gevolgen. Of en in welke mate er gevolgen optreden door gaswinning hangt onlosmakelijk samen met de bodemdalingsnelheid en de hoeveelheid bodemdaling die er veroorzaakt wordt. En hier zit nu precies het probleem, De modellering hiervan blijkt een onzekere fiactor in het geheel.l De
modellen die gebruikt werden voor de winningsplannen van 2003 voldeden nief, de NAM krijgt opdracht om nader onderzoek te doen. Het is uit de aanvraag en de conceptbeschikking vervolgens niet helder hoe het leerproces de afgelopen jaren is verlopen. Wat is de exacte situatie op het moment van de aanvraag, wat waren de oorspronkelijke voorspellingen voor datzelfde moment, wat is er precies aangepast (drukken, meer velden of blokken, compressie, overige modelparameters)? Wat is het te vennrachten verloop vanaf heden en welke potentiéle velden ( op basis van nieuwe winningsplannen ten noorden van Nes) liggen nog in het verschiet? Wat zijn de morfologische en ecologische gevolgen van gaswinning vanaf de start van de winning? Wat ons namelijk opvalt is dat, ondanks het feit dat het oude modelal na 8 jaar niet meer bevredigend bleek, er van het nieuwe geomechanisch modelwelvenracht wordt dat het vrijwel exacte voorspellingen kan doen voor het jaar 2035. Het valt daarbij op dat de productievoorspelling gedurende de laatste 15 jaar dermate laag is dat de vraag zich voordoet of daar 3 installaties mee draaiende gehouden kunnen worden, of dat er plannnen zijn voor extra velden. Uit de tekst leiden wijverder af dat het nieuwe model onder andere gecreéerd is om de gemodelleerde bodemdaling in overeenstemming te brengen met de vanaf 1986 gemeten bodemdaling. Boven de in 2007 begonnen gaswinning uit de Waddenvelden is tot op heden nog weinig bodemdaling gemeten. Maar de onzekerheid in de voorspellingen is volgens ons
t
t
A. Hortenbos, z}LL.Bodemdating Waddenzee tg77-2011. p. 1. A.nuraag aardgaswinningsplan Ameland-oost zfJlt, [OLL.p. 13,
2
-
0003
---_J
J-
ts
-->
Waddenveren iging dermate groot, dat niet geconcludeerd mag worden dat de bodemdaling ook in de nabije toekomst onder de verwachting zal blijven. De natuurbeschermingswet vereist dat wetenschappelijk onomstotelijk vast staat dat significante gevolgen uitblijven. In de wetenschap bestaat echter geen consensus over de zeespiegelstijging, de venrachtte bodemdaling(snelheid) en de wipe waarop de bodemdaling in ruimte en tijd zal plaatsvinden. Aangezien de bodemdaling(snelheid), sedimentatiesnelheid en de zeespiegelstijging de pilaren zijn waarop het gehele bouwwerk steunt verzoeken wij u een onafhankelijk onderzoek naar de bodemdaling(snelheid) modellen te laten verrichten en te (laten) faciliteren. Het onderzoek dient om nader te onderbouwen waarom,het door NAM gehanteerde bodemdaling(snelheid)model een reèle worst-case situatie is. Bijdit onderzoek moeten alle stakeholders worden betrokken en onafhankelijke experts, zoals die van het SODM, worden ingezet. De onderzoeken waartoe de NAM in de diverse ontwerp-besluiten, die nu ter inzage liggen, verplicht wordt dienen ook in deze context plaats te vinden. Op basis van de uitkomst van het onderzoek naar de bodemdaling(snelheid) modellering dient een.(nieuwe) (integrale) passende beoordeling van deze wijzigingen van de activiteiten in combinatie met andere activiteiten gemaakt te worden. Deze dient dan alvorens de vergunning definitief te verlenen via de gebruikelijke procedure ter inzage komen te liggen.
Zeesplegel rijzi ngscenario Ook het zeespiegelrijzingscenario dient telkens aangepast te worden aan de meest recente IPCC en KNMI scenario's. Hierbij dient, gezien het voorzorgsbeginsel, met het scenario worden gerekend dat de meeste zeespiegelstijging voorspeld. Daarnaast kan wellicht extra zekerheid worden ingebouwd door een zekere marge binnen de gebruiksruimte niet te vullen met activiteiten. Het gebruik van het worst-case zeespiegelrljzingscenario dient in de vergunningsvoorschriften verplichtend te worden opgelegd.
Hand aan de kraan Op p. 4 van de ontwerp-Nbwetverguhning Ameland wordt aangegeven dat op basis van het voorzorgsbeginselde winning, afhankelijk van de aard en de ernst van deze schadelijke gevolgen, dient te worden getemporiseerd dan wel gestopt opdat schadelijke gevolgen worden voorkomen dan welweggenomen. Wegnemen van schadeliike gevolgen is niet in overeenstemming met het voorzorgsbeginsel. Het is vreemd dat in het winningsplan gesteld wordt dat het hand aan de kraan principe onvoldoende effectief is, terwijl het in de ontwerp-Nbwetvergunning als uitvoering van het voorzorgsbeginsel wordt omschreven. f n het ontwerp-besluit wijziging winningsplan wordt aangegeven dat: 'Een eventuele ingreep via "Hand aan de Kraan" is het meest effectief voor velden nabij de komfurgingsgebieden en voor velden in het begin van hun productiegeschiedenis. Ameland, een in de nadagen van haar productie bevindend veld, heeft een kleinere, constante tot licht afnemende dalingssnelheid door een vertraging van de bodemdaling ten opzichte van de productie én door het nog in druk dalen van de aquifer. De belasting op de gebruiksruimte door de gaswinning van het Ameland veld is daardoor relatief beperkt en lange tijd min of meer
3
0003
Waddenvereniging
anstant. Daardoor is het remeffect van het "Hand aan de Kraan" instrument b'tj stopzetting van deze prductie zodanig beperkt dat invoering daaruan voor het Amelandveld niet zinvol
,b.'
Uit het citaat uit de ontwerp-Nbwetvergunning blijkt dat het hand aan de kraan principe beperkingen kent ten aanzien van de effectiviteit. Hoe groot zijn de beperkingen in effectiviteit van het hand aan'de kraan principe? Hoe zeker is het dat de gaswinning nu en in de toekomst binnen de gebruiksruimte blijft? Houtenbos stelt dat niet gegarandeerd kan worden dat de bodemdaling stopt als de aardgaswinning gestaakt wordt, want zelfs bijvelden waar de gaswinning gestopt is, daalt de bodem nog altijd.'De venlrachting was dat bij het grotendeels terugdraaien/stopzetten van de gaswinning de bodemdaling sterk zou afnemen of helemaalzou stoppen. Houtenbos wijst erop dat ondanks decimering van de winning uit de gasvelden Ameland en Anjum de snelheid van de bodemdaling niet meer dan met de helft terugliep. Daarom is volgens Houtenbos de beheersbaarheid van bodemdaling door gaswinning via'productie met de hand aan de kraan' dan ook eeh eenduidig door alle metingen weerlegde utopie.4 Vraag is of het bevoegd gezag voor de vergunningverlening nog steeds van oordeel is dat het hand aan de kraan principe voldoende effectief is om de bodemdalingsnelheid te beheersen voor zowel de Ameland als de Waddenzeevelden? En zo ja, op welke wetenschappelijke onderbouwing is dit gebaseerd? In de ontwerp-vergunning winningsplan Moddergat, Lauwersoog, Vierhuizen wordt het advies van TNO en het SODM overgenomen om een nadere studie uit te voeren naar de fysische achtergronden van de waargenomen tiidsafhankelijke effecten in het bodemdalinggedrag en mogelijke gevolgen daarvan voor de bodemdaling op langere termijn. Breed gedragen ondezoek naar de doorzetting van de bodemdaling, ook als de drukdaling nagenoeg gestopt is lijkt ons essentieelom de gevolgen van voortgaande gaswinningen te kunnen bepalen. Uitkomst van het onderzoek dient, zoals boven eerder vermeld is, een heroverwegingsmoment te zijn voor de vergunningverlening en ook op die wijze te worden omschreven in de vergunningsvoorwaarden zodat geborgd is dat voordat er een vergunning voor langere tijd verleend wordt er voldoende zekerheid is over de effecten van de activiteit.
Ongegtoorde referentlepunten Op verschillende plaatsen in de PB (passende beoordeling) staat dat bodemdaling niet tot schadelijk-e effecten heeft geleid, maar dat onbekend is wat er zonder bodemdaling zouztln gebeurd.o Het lijkt alsof er uitvoerig onderzoek is verricht naar de plekken waar bodemdaling optrad, maar er niet of onvoldoende gekeken naar plaatsen waar geèn bodemdaling heeft plaatsgevonden.
t o
t
A. Houtenbos, zOLl'. Bodemdaling Waddenzee Lg77-2011. p. 31. A. Hortenbos, z[L!.Bodemdaling Waddenzee tg77-2011. p. 31. Zie onder andere p.Tgvan de Passende beoordeling.
4
leq UPA Oul;eplooeq aleqe6 azep )epuo7 'dn-do1op str.{cels letu ue ueplo/rl ol ppepJooaq puessed pefod epqe6 leq ue^ uepo#e ep ìoo uauerp 't6Fírn peford ereqpopuo uo eleqeb leq UBA buBntuo ep bee.nuee6uruun6ren epue66;poo^ nu ep uezaOusd'ppeptoooq 6u;Qz[m ep toop Ou;pptuepoq BtXo ep up uepe#e ep pìue lpro/n gd op u; .6uguun6ten ep uE^ 6u;QzJpn uoe UEA uelodse6 lpJo/u\ buluunblenlemqp-dremluo ep u;
peford 'lrupure6;prols uee toopJolq plepul Oul;eprooeq epuessed eC .le!u pp6ele6 ueddog ue;elOeled epuee6roon lo uelpqq reeu ue6ugzffúro1 'leJoo^ Ourlteudo 6ou 6ul;ep.rooeq apu€rssed ep do uBe6 al u! npe rullelep do lfippnoqu!roo1 p!orlJBBqseel
:puPlaruv 'ue6uruun6len-dlea4uo/uepe;qe6 eJepue ap Joo pueppO sp uepJo^ e1ueze1e61oo peqe6 ppedeq uee rool ueOury.reurdo op ueuerp Oulssedeol uen JBPM'ueae6eb buluun6ren rcd ue pe;qab red ezfrmsualzazuo fyn ueqqeq JopuoletH
:pelqo6 red ueou!ìraudo 'uepJo/'A el pleeureo reequedo (e1ep earrn.r ,sefpeel ,ue1ager6) ueurro^ osJo^lp u! ue pus sueo;oruen uouelp uelellnseJ e6 'u[;z el pJeìeze^ luetp upruerq 6ue6yoon eploolso6uo eq 'lPlnlpe ep ue loeprcpuo loe4uesse uee s! Ouuolruoul eg 'ue6earue oJorl al ppLl$lclplundpeu ep uef;ped ualloJleq laur Oapeno u! ruo Joo^ loo upp uellets lnn'ppqtttclppndleeru eplnf ap to^o elssncstp ue6uu1 e{pddeqcsuole/n u! sllJ
uoJolluout uo ualefl 'ue6loqrcean el uapaqa6erlue.re;er ep up puBlsaol ep.roolseOuo ep uo uagerl el ue;e6a4epu uo roo loo uep uelpls lnn'uftz uepun el uepoqeo-oooz pJnlpN uel{oJleq ep u! ,ueslee;d eploolse6uo,;o 6BBn ep Jppru 6ou Pneq.reqn }eq slluoruoru _ llp dg 'uepu;nspeld uepe#e a1flppeqcs eJopup uee6 loo.tople rcer,n reeu 'pu;ns1ee1d buluunnseOp.ree uee6 lee/$ uelund uee;;e loru eaurrorq uepopaq fr1y1 'Opou uelunàqiueie;er eptooFe6uo Je uftz,el1enils euouolne, op 1eru uelfl;ebren uouunì ol utg
p'.arozre ue ur,z er poloqeo ueue,p r"*frtl"ufiilJ;iÎ31Îj=Jffi"ÎJrf"î":i1í lftjelreanpeep ualloll^llce e1flppeqcs oJepue ree uaslee;d e.repue ep do.le slp uz Oluprn Ueeq $uptfl;ebren ^ ozop JpEyI 'lpJo ,\ ueuuorneO sBb uee6 JpB/'^ uesleÉ;d uen puelsool op lau uop1o/6 uele;e6len uepelqe6 ezap uBA puepool ep 1eoru ruelpplsp^ ueuunl elOuluuunse$pree
op UBA epeqcs epnue^o ep uO 'uepJol uel ueìep6ren,etlen1s oruouolnp, ep leu ezap qe ileil^tlcB uoe ue^ p;eq1flppeqcs ep rcno ue66ez s1e; sed ue1 ouuolluoyl
tugEruara
^uappDll
--
0003
el uass€cod elfiUnnpu ep uen elqczdo uel 1eilrulcp ep lep uollols pp 'u[z sneJlsesop 1seq ueuunl ue6;oneb oO 'ile1^llcp e1fipsueru ep uB ue6;one6 ep Jo o s1elu 6ou pez gg .u[z ,uloq lellEeJ, ;ean OulpnoqJe u! uel uee$s 1f;pnnpu uee ut deer6ugelft;esueu ue3 ' uossecord eppeo6u.leq uosueu Joop uo uessecold elfrpnnleu uossnl
llr.lcsJon 1eq upe uBB6eb flqroon 1pJo
el eeurrBpp-ue elfrirnnpu ep upp s!roulall uapu ale ^ fnretq ìoO 'uazouee lelupuÍp .uepro rr ^re^ euo4snleazprooN ep Joo^ Oulppuepoq ep 1ep pppe6 lpro/r^ gd op uB^ 62 'd dO e1ue1e1e6 reeu sneues luelp relq loo 'eo11flpooqeq uespep ebru.rr,uos do oclsl.r llp luoau 6u;uuyuse6 ep looq 'uepeu uen ocrsrJs6urruorlsreno uee selpcol eppedeq roo Je s! el1en1s elfr;lnnpu peqe6 uee ul 's;e6on do bullìer1eq leu ppaqtoo .tepuB uee 6op .ueqqaq sagelndod ep do po#e 1oo16 uee repulru efpeq uleg uee ueì olsrpeqcs ue^ uepl11 ut1slnî 'uelsru el ue uele6ercol el uo s;e6on Joo^ Jeeqìlqcseq peetepe;d rclrueddo JeuFH uoa suee 6ou 6uluuynse6 op.toop 's; ;eeerc1eqd rypeddo ;eprututru uea ìelueultp e1[;pnnleu ep Joop s;e 'p;eeqloon[;q rc st oZ 'ue aJqcseq 1pioi gd op u! uep Ueaq peonut Jaoul 1[p6ep p,ì,r ue st uoeuouel lfr;.rnn1eu uee leru 6uruuunsB6 pp ueebeD f;qtoon ueera pJo,t ftqplp 'sl upll rcez 6uluuurlsB6 uB^ pool^ut lopuo bu;ppuepoq ep uepe.rldo pe;qa6 leq u! alp ue6ugepuelen
ept6 ep ue elqc;zdo uel lpp pppe6lpro/r^ gd op uB^ tg
.d dO
'uoìJeuual
palqo6 teq elp uesseco.td elfl;lnnleu e6r;eqcslool6 ue6el pze61e lpJo,v\ loH 'pree$llelBbBqe6 6;1eu;e6et pe;qe6leq do 6u;uu;rnse6 ep ue^ 1cBdrut ap lpror'^ gd op ul
pe;qa6
pq do ileil^llcB ep uE^ pool^ul 'UApIO/IA
ueleou puepreO wc ZV uen Ou;ppurepoq uao lout ìoo uep petl gd ep ul .luc t ulut 1o snp buruun6le4erns6urureqcseqJnnleN 1n;seqdlerquo 1eq ul
urc Bg uBn uBB6e6iln 1pJo
A
Eu;repeuaq esBc lsJol^ 'uftz peford leq uP sesel ercqpIeqcsuo 6u;.roq ue 6uruu;an ep uezeOuep gd ezep ut ppeptoooq uepro/r^ rco^ uftz $plezpoou etp ua6u;roq pJXo ueuep ìoO
elDuruu.lrn ep
uB
6u;6;z[;an ezep
ep ,o^o uapro/r^ ueepao leerdsln eHaJ uee ue1 ueorzfrn ueuunr noz peu,e1" r"ì3#13 len\ sr Jappq sp spd 's; ue;;ene6 a6llsun6uo lsoeu ep ut ploqcssOu;ppruepoq ep uen bu;O6ll ep aoq ue lpJol penluo^e eurn;ons6urppurepoq pq.rapr6 loe^aoq '(oueuecs esec-lsJo,t\ pq sueOlon po) ue4eztooJe pe6 ilp Eur;epuepoq eJUa lae eoq 'ueploan peb ueuuorne$ Jooru ro se6 ;eeneoq ppuro lflpplnp fr* uez 6ee.rg 'le^uo ]ceford leq ue^ 6u;62[yn ep uen buenruo op selcaJd nu 1em uoJo^ JBpu Jappq ue 1[;ep;np lelu lulol ueììnp ap iln 'ueuouebeeut lotu (e1u;nrs1rruqe6 ep u; e4eqeq) puepuv [q 6u;uu;rnse6 e6lplnq ?p ue^ uo1cege ep uepro,r,\ lnpplooqe[qnunc leLl ul .ìnpp]ooqellplnulnc latl u! ,yeeue6peo6, leru 1oo sueD;orue^ 1prorn bulleptooeq ep u! uoruoueD.oeru ufg ptu 6uluun6rcn e6;p;nq ep repuo 6u;uu;rn ep uB^ uepe#o ep lBp Du;ruopolot eO 'uepeqe6 -0002 ernlpN ep ueuulq uaplep/n uezernebuee ep upl uepopOurpnoqpuplsutep do uape#o suel op,te^o ueuol ueuunl el popJoo ueo lol ruo stseq ep Dpo.tquo pe[od eluecr;lu61s do
tultluar a^uappoltA -l-------
-
0003
-puppuv do qe'orpean pruBe req
spuls lsoo-puelewy do qe60tpen
L
,J^t;l;:Sliifii"t-ilU,:ffi:"":,#l#ff; [:,3"X'fi::
'V 'd
J,tl spuls lsoo-puelewy do qe60npem pyee
pq
p.l
puee pu
uea
'ttOZ'g psp 'puu;euty bu;ppurepoq uopelo
6upo1;uoyq
.
'?t'd '9002 ',gtg6l u!6quurysc6 ep uea u16eq 6upepuael'Foo-puepw do qe60npe6, ,ueHsy .y{ ; ?l.d .gO0Z ,,gg6L u!6uluuntse6 ep wa u1fuq '$@-puepwy do qe60npe111, ,Lelsrej .y1n
uen 6upepuerc1
reez Joo^ Jneìroo^ ueo ueqqaq (lnnu ue dlnM'Jodolueols ,.leneldleqluog) uoruoueole ufiz elp ueiloos eO 'uopoqpp/úi ep uB^ Oullplsuoues op u! ue6uuepup.pn lou ue6u"q el ueups lpJoo^ loouE>{ ap ue redolpuellg eluog 'tena;dpnog 'pueeoleg 'pueeJap!=l nnH ,dlnM 'Jedolueals 'Jo!^eldìoquog ep uen egool6e[qndod op ue^ Ouuepuercn ep qfrl uepey sue6lofi 'lueeule Jeerrrt Uoos oJepue uee uen rcBu 'ilueeueol Uoos uee uen qppdod ep lEp ueplel ool Je uEì ruopoqpp/l^ ep uen oug;;elsueulps ap ue^ ouuepuerel
.
,drî5;Í:Jo1"#Î:u]ooil1]3Í ;eanfun [qrerq ueru'qressou ap uen ueurranpro^ ,"q ueoq qcol lcaJlpu! peiÀ leq uen Dulpueztan ezop pnoq uelsJe) sue6;on .uepe;e6 eluuocep eplue uep repultu Op.rooanua6el pE do uelsJe)l sue6;on 1[4;1s s!lsBeuJeBO ;een 1eq fiUern lot{ ^ 6ou re uareÀ e'flluem leq do uolueqpssotu op ue^ leprell uE^ ueìel uee6 speels t tOZ ul z'ueppPq p6;lsene6 qctz uelueqpssoru e/nnoru uee6 ;ennfl.n 6ou rc f;pem Jepueleuv leq UEA ueFoo uel ua do euBu leu lBp ìeeK 'gooz iln uelsjey up^ ìeozropuo iln o'letu FaM-puelauy do 'uepuoneospep ou;ppuepoq 996t spuls uooq lsoo-puploruv do isoo -pupleurv do uep Holsreq rcleq ue taprce lseM-puepuy do uelsra) sueolon qc|z uoqqoq 'ueuampren u[z eezueppeM oloqao ep 1n [;ress;rue;pd;aqcs ep up e61one6 uel 066t puoJ elp 'ueìupqpssoul eo 'ueìueqpssou ue^ plsJeq pq do ueìJe^ upl puejeuueleq Du;ppuepoq lep pJo/t prcanursu.re6 uueBan loozJepuo slJJ 'ueJo .reeu epueoplo1uo Ourppuepoq up^ uelce#e elcerlpu! |euep uee ueurol bugueu ezuo rpeN Eu;ppuepoq uo1ca#a etcarlpul 'seuozs6urruJoqcseq e;eoeds opuolltrlcsJe^ op ueuutq seqelndod e1fpepleqcsJepuo ep do q pedtug epnluecord ue enerlel!]uBrr^l ep pan'lftppnp lelu s! uepoos;e6o^ JooA 'ueperqeO 0002-prnlep e1fluep;eqcsropuo op ut st uedr{tiBtiqer.l eluB^opr esre^tp ep ue^ se11elrueddo ep pir^ s; uedfpelqell ueJlaq leM 'pn pe;qe6 oooz-eJnteN l|e/n uouuq uepo#e ep up 1[;ep;npuo laap llo/r^ suros s;1f1pp;nprlg:pà;qeii -0002 ernleN rceu 1s1;dse6iln luenbesuoc pfrle loru uolcege op uep.ro^ gd ep ul
uepe#e op DuluurnsB6 UBA uepo#e ap ueruep/n sseq do peulnbre
turtluera
UBA
oul|oprooeg
'uepJo/r^ ueuunì ppeptooeq uee6loo upp sr ,s uezopeerruen
AuappDltA
U
\---
f=\
0003
uen urtaq laq spuls
:ìu!'l 'arle^ouul
ua
I rnnoqpuel 'uaìez aqsslurouof,:l ue^ ellelslulw laq
ue
aseqelepuauoos ap elz
'9I 'd '5002',986tr
II
u! tuguu;rnset ap
lsoo-puepuy do s;atonpem leluee lai{ uen Supapue.ral '$oo-puelauv do sptonpel& 'ua$Ja) .!{
or
uel lelpsl^ ep ua mnoeupluBy\l eutoll op 'Jeneldleqluog ep'nnly ep'uJels espJooN ap spoz'sle6o peoJq ep JooA'burpnoqpuelsu! uel leels elllcels uoe 1euJ lpluee uae uerupel 'ueuoosp6o^ osje^lp JooA uozorneouee ufiz uepelqeo-oooz BJnlpN uoììorloq oo sFoo^poorq a6Fe^O 'uooErpfn uel , uEeJetq ou;uuynseoplpB ep Joop UeEzrooro ou;ppruepoq ap olBru ello/t ut ue ueuorlsJo o llnpp^ ep ue^ uepe;qeopeorq op lep s!rBB e6leq loor6 eoq ur lpro,\ ltlcozrepuo lpp ruolpep uellyr flry1'epro ep upE epueoplo uo gd op u!suo sueolo lu.lol rEe^e6 epguelod 1g 'ueqqaq ua6lo^o6 e1oJO snp ueì 6ul6oqJe euleg uea :6ur6oqJel erye uc Ot lol0t Jeene6uo ue^ 6u!6oqJe plxe uoe reeu Jolqce Jelq lee6 leH 'pleodse66ean ufz rooprcep uelseu I ap ue^ Z rcBf 6uo lep uelelqeo q eeg elsrtl il uE uooulurauJEprr^ iln 'uopods.rele^ eez Jepuo (punnuep.roou put flt6uUds roop pleezroolen) Du;boqrcrualerneaz erya flq Jeplo n>l ep uel ueozaspeorq leq ut 'uoH ap reple^q ep pop loor6 uee too st pueloruv do ;;nppl ap ue^ el1pcolpoorq eo 'ueluupro^ uellnz suelrnì reeu 1fr;e6ou Je roopJee'ì 'ueureueol eltuenbetlsoutruojlsteno op upl Ou;ppuepoq JooO 'pe;qe6peoJq ue^ uozeg lell ul^ no.tl rooz st Inpp1 oO 'p/ì,\noqcseq uepJo/n,1ueqgu6p, qe loo uep 6unseluee eJopJe eJepet leotu 'pege6lee11eq uBA ileilp ^l ap up^ sp Ouenuo ep pfl\oz.roon p;e6 OullpppoprepqJe uae llnpla1 ep roo^ Je leprug ,,'Oulpnoqpuelsur uB lpep olqcels Jeez uae u!UeeUeA llnpp1 eG 'finpp1 op JepuoteB A 's;e6onpeolq apuelllqcslol uozerneDuee loon uflz uepeqeO-OOOZBTn1eN uelìoJpq eC
t!np|a^ uepa;qabpEonpao.rg ou;uorpralrg 'ueyooqeOon puoouPqueues uB ueuoìJoo oeulEep ue oullplsueupsluorulpos ep do oujppruepoq leLl up^ pool u; ep loor6 eoq e[oz ue lo uolze6 p Jepeu [;m uappeq 6ee.rg ^noqropuo o,'lseM-puepruv do uep ueuoueo;e FìJols lee lsoo -pupleuv do 1ftleureu u[;z ualroós ezeq '6ur;epuepoq leur ueOuequoups erp uebuuepupte^ ]oru pnoq pueqJe ìoo nny ue dln6'redo;uee1g 'lene;dleqluog uB^ eupule ep eutpu 1eru lep uap;se61n uap.to/n pueqroo^ do 1e;u uepro) sue6;on uBì r..lcol 'uepp^l1s epteeoossee6 eou.rcep ep ue uolupqpssou ap uen ueu[pnpJal leq uE? piealp;e.re6 ;eroon uelfr; t00Z-0002 uo 986I-ZZOI uessnl lsoo-puploruy do sellelndodlebonpem ep ul ue6urrepuprc eg 'uepflnr p;nJplqeq adll1 ilp (pou4l ue redo;pupr]S eluog 'le4e;dpnog ,pueebleg 'pueerep!3) ueuoueOeol uflz otp uepoos il!^ op up ro!^ lff'^Jol'uelueq;essoru lo pern 1[rqr;s
tultluar
a^uappDAA
3-
-o
i----=-
-
0003
6
'€ pap IT0Z 'taqoqo'pue;atly tu;lepuapoq alssguurorstulp;aptaq €uguuynset reef €Z eu allenle^e '1so6-puegaury do tu;lepurepoq ue^ uapaJJa tupolluour uoddeg o, 'rnnJDN apuaaalag',s;atonpaolqlapla/u\ì ua s,of,tsl.rstugruo.rlsralo aptooq.raa
€u!.rapueranleeut!l),'e'e,"a
'L9'o'J'SOltOt-J ìeez'glleil 'sn atssltuu,toJ asadorn3 .ZOOZ laquades
OZ
-t;l;tÍilt:
,a!il$nt ue^loH $aJJV
zr
'leze6do s! 1slnf bugoluotu ep uepepe^ lor{ u! Jooruep/n uollnl al do se}uoelsluual uo UtnJqeO 1etu Duuo1uou alp iln suo^o6eb ep sueO;orua^ ef sp uollcyJen uelq el leozrepuo ue uorolluout ol s! lo^ulz 6;up|r loq lpp ftq uo>t rBBo ipraespqoo s!dpqcsuop,tr ap up puBls e6;gnq ep ue slspq do elp 'l/\lvN op Joop pre^epouEp ueprorr^ el gd uee le ^ ep ue puels o6!p!nll ep us^ sr eAeOJee luelp uopJoM ueì pun6re^ io leploo^ 'deqcsuepan e6;pelpn ueo lolu slpBcJV up^ gd ep lep uopJorrÀ pleopnlcuoco6 srcpup lelu uel loozJapuo^ JPPqllqcsaq Ppquado ue lup^epJ ue^ uoìBtu e1lrruqao uee6 JooO 'lpJo,t plppqoo ilnJapuo pelol slp€clv upl,luoue6pn[pedxe, ap ulreep lflr'nret'Ulnrqa6 telu s!1ee6 gd ep ut rotLl 1eq JeAoIeB^ ellEcolep do outuunnsB6 roop oulppurepoq Joop seccnqooo^peotq do uelce;;e ep Jo^o pplseodo s; f{VN ep uen lqce.rpdo u! lpp UoddBt leH,l'}und ilp do laozJapuo lup eloJ UBA uelPu el llnjqeo uo eu $pEctv lpPl uerpua oE 's! ue$pqcs el ut 6;pele1eule1ln s;e6on JooA selluonbe4soultuojlsJe^o ue^ oulpuool uae lBp ue 'er1ep6en ap ut st lppqlqclz paJlp lolu Oulppurepoq lep Uol 1eq uee Íqloon eOesssed epleoilco6 uo oq ulleBO slpectv loq roo^ ropel epuelredeq e1[;rouepq uae 'reprepqcs ep spoz 'uareol u'rflÉ??ÎlìL3tfi; unq etp uepoos too^ ploon s! 19 'ppnÀ leq do pspeo^ 1eq Jppu ue66ege uepuelEp e.re1ot6 uaFou 'uepeorq uePO lepp ap do le6oq e;p qe6on'uepeoJq uee6 Jepp/t ì op do Je6oLl ^l ue1 ppfirnleq rooprep/n ufrz Olzernuee uepeqDlpuplsruo 1fipryampeep spbonpeorq lo ueprc/n Je lPpuo Joeuel Uloll llo 'lueeuool elluenbe4sourtuorlsJe^o ep qB ueplseu uellnz rc6oq proepuelp6e6 fiea{Un) ueyoos;eOon op ue^ preqropJeeut elot6teno uae lpp ue66ez ueuunl pleqJelez leu nu or ueppoqroonlfrged ue elolcuoc eìp uen puol6 do leru Jelqce lBels gd ap ul 'ueppeqtoonl[;yetd ue leozJepuo loeJcuoc do u[;z ^ueleou p.reeseqeo solsnlcuoc ue ueouuelqsuoc euppeo gd uoe u!ep lep lueloleq ilo zl'ueels ueouuelelsuoc er|eulutt;eld uae6 g4 uae utrelqce re ueDour erluepruds;rn[eéedornf ue^ puor6 dg 'p.reaseqe6
pJon
Ouqqcem.ren uee do Ou;lqcennrel uee lpJo/rl e6Bssed ols1eel ap flg
elprylsepueeeneflepe'*ur*",Éi:ff;:"ffi
^'îgiTi:'i:;",i^';;i:;i:'3:;7,i
al neilWpeolq unLl u1 ueduyepueten ep Jeeuuei ,qaùonpeotq ep pp ùupqceruen ep do pteeseqeî epew ùuryqcenten ezeg 'e1pp6ea ep ue 6u11e441ryuo et1[lpnnpu ep nop ueeped tplor plu et dulppwepoq ap uet 6u1612[ya ep Joop srepp^ rt ep ue^ 6u16epetr ep ue wlle pq pp s16u11qceruen e6t, :ue6e1e6essed epue6;on ep el uauer'/rì gd ep ue 'd dO ',,uaplseu uee6 e1rc6oq Joop uesseduee qcz uellnz s;e6on Jepul 'uotuoueol 69 uel Jepprr^ì e;luenber;ellBpunul,, :uepeqeopeorq;eoon uen elpenbeJ;soulruojprcno epbooqren ap up rceneO 1eq rc^o ue6el uz epue6;on ap (.n.e OZ .d) Ed ep ulet'A ueuPrrAì s;eOonpeotq oJepue f;g 'uflz utee;qord uee 6uruupnse6.roop Ou;ppruepoq
t
tultluar a^uappD/tA _-
:-o
F._
0003
'JnnlDN epue aT
0t '8,Zf-EZt'dd ae',s;atonpaolq;appirrì ua s,ollspstulruoJp.rano aptooqlaa €uuepuela leeu!l), .e.a lod Jap ue .n sr
uezoleo Dur;aprooeq epuessed ep u! ep ue^ s1epld ur uezoìoo uapron oru"p""rtjiJ33l ", -lsto/r^ uee oouslp snp luolp E 'uapp ue6e|a6 Je6oq Jepu ueztnqJe lotu polqaooulppuepoq leq uouulq sp6o^peoJq ep sp sl neo^tuelplndod do lcage leLllerr^ uep.to A el pueìeJeq snp lualp,lf 'etluonbells6ultroJple o op uB or,uBueol uee uep uessedupp qctz qe6o lep uEe6e6 uepJorú\ ilnue^ lelu Je 6eu deqcsuep/r^ ap iln ueouzfynuee op ue|zoe '6utuunnse6 roop Ou;ppuepoq ue^ s!lceJto ( enenepuervq) leq le,r Ueeuo6lftp1qc;zq lalu s! uepoos;e6on erepup roo^ slp .repìeloqcs op Joo leAoz '(poo-puepure poddel g6'd) .'uercpueJet wnlJotr.JJel uet Jeeuoz plu ueuunx ue nno4a6speld nez ulv sre$lepqcs , 'uetleozdo ueuuDl uepp ete^oq ep wnuoturet ue61e pq ueuuq u€eile srep>lepqcs ep6nse^e6 wwuee pp s! weelqod et1rl , 's1[1peow etya ocls| uewouadeot Pq uee ùupseduee u,oz lleew u!12 queyneqeî ewetye eiuewo\tooa ueppz uee ueawwotlsJe o pp ilal pH ,'pee4do ourssedupe ezep pp 1flleuauuee lolu letl sl JEtsqllqcseq ìeozjepuo lup^epJ pt'^ lE Je uPruEe/n;e6on e6rue ep uetqcsstru 'lep1e;oqcs ap loon 'uftz el lselìuoq 6.re ueufrqcs uauoos e6luluos 'uelaoz se[Bcol eropuE lean e;1e1e6e^ oprcpuplen [q s;e6on;o s; 6eer1 'st ep]pzep speep 6ou er1e1e6en op lppruo uoueulpe^ lelu our;epurepoq ap uouunl sp6o^'ueeq uepeqopuelsuo e;eu[do op teorrr lelu lp 1[1ue6;e pp pe;qe6 ut ueets uflq OuBlellele6en lpp ueìelqeO s! Ourroluou 1;1 $pn bu;ppuepoq ep rreoun erlele6eruepprr^ì ep;o 6eern ep ìoo s! loH s,'uemnoq 1sou unLlspeld eplpzep pexo do s;a6on Oulutorlsreno uee eu lep uolz Jalqca s,octsttsoultuoJlsJe^o uee e4eldepp JeAo setpnls a6;ulaan ep 'p'e lod Jop uel sue6;on uelellsppuJeeg 'ua$eqcs ol u11flpotu rcez s;e6on.too^ s,oclsps$u;qrorpeno u[;z 'e'e lod rcp uel sue6;o1as; >1ftpueuuee lep;o 6een ep /elqco il pU .ueppeu uee6 tep;erll ap do.re6oq s;e6onpeo.rq lep pro/n plalsrepuore1'ppolso6 Ourannoqrepuo e6lue do st10 'uosseduBe p tlctz s;e6on pp pppe6lptorrrr gd ep ul lelu 'pueìeleqoeu sueo pru 6ou u[;z 1el!^;pe ^ ep uB 6u;6;z[;rrn ep roo^ 1ee61n uB^ gd op lpe^ utc g elua eg '6u;lepuopoq uc ze ue^ eflpnilspu|e uoe uB lBeoun lsoo-puppruv Out;epuepoq podder laq u! uebu;ueleraq ep lep uop,to\,\ oI6ou lualp UlorueOOg uopro/vr;ez 6uruuunse6 e6;p;nq ep
Eew
uB
"opÎJÀ"1$il3":rlTr'írbìi,,"Jfftiil",:ji:î,H'"t""n
'ue1ep arcooq uenelqatuano ep do
u"r"nuor*'H:y;:r?r',f";y;":,:;'í3:;l::J
1ez p60aeluolol uee u! uoos apyorrret uee ue^ pu Jejfjre,c/qcs ep lep ilaeweuuee pt[n pu 'dwppwapoq ue 6u16lnqe6e1dseez uen Elotreî qe le$xepws ep roo pà1qe6paog sp tprott^ ylqcseauo ppH spuewneN pq do petqaùerpn\s teq ue pep ilu^uepq uee pp en uelpdstooa eluesÉe u1 'rc4a2 pn[yn \oo uep uh nau spuep^nalN pelqeùelpnp pq u!Jepryolows ep uet eweuleagelndod uae, :pptuJen glon s|e p.lo/r^ 69 .d dO .E>loz p ppu spuernnerN perqeDa;pnls uep ur roFìeloqcs loo ep uen uftt oueuleqrelnobo loq ^fut 'Ouruuynse6 ep ue^ a6;one6 uel pee.rldo Our;epuepoq uuep^ pene6 ue3 leq u! uaoo;|je6oq loe^ 0902-6002 epoued ep loon s,oclsus6uttuoJlsle^o ep lep pJoapnlcuoce6 prorrn uuelH 'peelldo Ou;;epruepoq lol,\ upepi ue uea6 uuee/úr a[enils uee rceu uelep$ fplorra ilOJ reqouo ue^ tsoo-puppruv do ourppruepoq us^ uelco#e ouuolruotu uoddBl loq ul
turtruara AuappDtlA
-^----
U
0003
il.
ep spoz uepeqoo-oooz ernlpN olor6 roo |ez leH 'lpu! slepld otlPlnunc eo;palJon ueo.to s;e p6loqleeme6 ueplorn leìuo ueì ilO 'Ueeq po#e luect;ruOrs uea6 uepleem opureqcsoq op uen ueoullseluep up lBplol leq lep ueotoqleean el uto sJeuut st poo 'ufu1qc;rplqeH ap ue prnsourruleqcsoqtnnlEN op taru pfuts u!ìoo uBp st e[elnunc uBA ez!2nezag.gremeo pueq ep ut uappB^,\rnnleu ep ue^ a;1epet6ep e1[pp;ep6 uoa ]pro/n uaperqeo-gooz BrnlBN ap ue ueprBp/r^ apuJeqcsoq ep do uedfr.rouBB atp uopeqao-oooz BJnpN e1flluep;eqcsjopuo op ul ueilellllpe elp letu uelolnunc ol lelu roog 'do leeereleep up serFel ueo loo uenpqsuas ep u! sepJlueceloleue op loo^ uelElilnJalp Apoì ep uen 6e;uee ep roop Je lpao'|l oZ 'pEerp 1eq do ued[p6u;orp uelreil4pp ercpue ìoo re uîtz'uî12 p.reep;e.re6 Eu;ppruepoq uee elp u€,tcoge ezep lseeN 'ueueule ;eeerelee;d laq pz Ouluunnlnoz epueldeb ep p;eeqroonfrq roop loo 'le ry;ruaddo leq lueeu nvN ep roop 6uluurnse6 op roop ueelp lerN 'eezuoppeM
pa;qe6-gggz BrnlBN leq ul ualep epue;;en6oolp ep p;eeqroonflq ueoN .uepelqeO gggT -ernlPN ep uP^ ue;eops6ulpnoqpuepu;ep do Uaeq pe#a p11e6eu pecl;luDrs uee uo1eil tlce eJepuE ellputquoc ut ueelp fileil^llce ezep lo uopto/n leou ppoptooeg .pu;nsleep leu lo a[Plnunc ep Joorupe uBB ueÈ6e6 frq.roon 1pJo JoopJolH 'uepuone6 stppld ]olu 1etl leop ^ uB^ pop gd ep u!ueeq ellplnunc ap llc 'uorolnunc uolcoile ^e6;poos1[;e6uo 1oo lpp uepJo/t 6Bu ueleore lelN ',uellel el do, leeìp [q uapege e6;pooslfrle6 uro qcsOolprpereun s! leH 'pJeelnu.lnce6 b;pellonuo lpJol atlelnunc uen ezfrn ezep looq 'ue etqcsuto Du;ppruepoq slB llp lpron gd ep ul 'ueqqoq uepego e6;poos1[;1e6 elp uelre]r^r]cB leru prealnunceO etp eBBlnulnc ue^ azflrn eg
pluo lpro^ 13 '6;pepnuo s!gd ep ut lpro^ preelueqeo
allElnunc ellBlnunc uel ez!;41 'ueppjooeq uelpl el deqcsuele/n ep ue^ puels e6;p;nq ep rcBu ue 6;peplon'perJoc 6u;uuynse0roop sp6on do uape;;e ep n lep ìoo uep n flrn ueleozren '1fl;ueuBze6 6uruumsB6 ep uEA 6u;p;erq1n ue e6;p;nq.roop Ourppuepoq ep ue^ 61one6 s;e ufrz lez poos;ebon rcd eueulpellepdoci epioo$ e_oq uepJo/t ol p luorp flqqH '(6uruunblen ep uB^ 6ur6;z[yn ep toop ueueuaol pz 6ou rc1ez ilp ue)^noqJopuo $ pueloreq pe$e rceqsfrmuee ilpplnp ueo |e 6uiuularrseb e6;gnq ep roop Our;epuepoq ap roop lgp uo uolelsau uee6 ue;;nz uelap ue6ep6 re6oq do lelu srelsleloqcs lep slyeeueOllr;etueuuee 1ftpddeqcsuolo,ì 1er{ lep ilet 1eq uezee .puepp6oÀ ap dP uoqqell pBdtuletp uaileu^lpe arcpue leu uepJo^ el plaalnunce6 po sueb;oruen luetp npeNuerlqndod do pege leq ue^ ue;edeq leq eN 'ue6u;lpppops6ulpnoqpuelsu! ep do 1e1;n;pe ep uel ue61ona6 ep rcAo ueepe6 uepJo/t ue11ee.rdsiln uea lBploo 1[;ppzpoou s! ueyoos;a6on epuollr.lcsJe op Joo^ Ueloleq seccnspeoJq p1eputu1e^ ilp te/n uen 6upeo$ue/nì e4[pp;ng 'seccnspeorq pJeputrule ue epuenbe.rp$ugruorlslano UBA Orupueol '6upuynse6.roop ou;ppurepoq uessnl sl p6ep6 puBqJa^ 1[pp;np reez uae deqcsuele^ op ul nu 'ue6furyol ol uope#e eluecpuOrs uen uenfr;q1n 1eq Je^o ppqreloz olslole^ ep gC ep up^ Ounnnoqrepuo e6r11e.rqe6 rcez ezep uB^ slseq do 1fip6our pru loo uep s!leH 's;e6on UBA seccnspeoJq pq do 6uruunnsB6 roop Ou;lepuapoq ue^ uepelJe op up Oupeogluemì elp ueerqluo gd op ul 'uoilnls al iln pueqroon do pe;qa66u;ppurepóq leq uauulq uepoolq elp uopoos;ebor osronrp roon ueOullppleopsOutpnoqpuplsul ep do pe#a;egp6eu peoyuDrs uae uo y[;p6oruuo lorl s! leozJepuo rcpBu ,epuoz
rc
tultluar a^uappDly1
Ì-=-
0003
zl
't8'd 'LV'Ju'50/v0B-l ìeez '?llell
'tug;aplooaq epuessed
'sA alsstruruo] asado.lnS'LAOZ,;;rde 6T
elssluuroceEupolguout
e1ft
'g-V elsnlluo3
zr
,,
plueqlBuo pnoqeg
ueuoos uen dugpnoqpuelsu! ep up^ lpep ep Joo^ ueqqeq ue6lone6 loo uouunì uolce#e e6luoos.repuv'uolelab ueprom uepour p€rl ueuoos esJe lp ep Joo uolco#e enotlqnutnc opleeu pglceds ìoo ta pp 6em lelu Jelqce lueeu ilO zr'eezueppe1y1 ap ul eunlo^s6ur6requol leq upn 6u4ol6ren ue stopp/y\ì lo ueurnp ep ul ue0uwnqcsJensileilprr ì ue jepeJe ,but6epenuapoq pl ueplelelp uepepd 1o ueuue;d JBpu sr ueple6 Je lpp y[;g bu;pprooog epuessed ep un 'ue]ca#e e6;poos1[1e6 do geeq Du;plerleq leozrepuoorlelnunc leq tep lgels Ouruun6renleanqN-drernluo ep_[q gJ ep ul e;e;ceds qp parqe' uae roorue'm ueuoos 3btl""1r1ìHr?flXt"ìit:Hl::ffi: ueo olp 'plooplooaq ue ue^elqcseq uep,to^ ue6;one6 ep uoleou gd uee ul
uouoos op rBBu ue1e1e6
plpeds
1elu s! epElnutnc op
ltg
'gd ep u! uepJo,ì uelooru ueuoua6eeul ìoo uep ueppeq Outuurnse6 e6;p;nq ep uB^ ue6;one6 eq 'Ouruun6ten e$tgnq ep uen 6u;6;z[an ep ue^ 61one6 qp ueporl uellnz do e1p uolce#o op up^ ueprorn ue1 uep;eqcse6 lalu ue ueperldo leou 6ou Duluun6len e6;p;nq op uE uolce#e ap uB^;eap 1oot6 uea lpp fn uuo>l rpeo 'ilp^ buruunoran ep ue^ 6ur6;z[m ep rapuo;o 'buguunOran eep;nq ep.repuo seb Jepu aleqnl olle ue;edaq e1s; lfrleDouuo leq f;qreerrn'pafoJd Jppqpopuo 1 sl 6uluunnse6 ^ eo 'ppeptoooq uepto^ el6uluunnse6 e6;p;nq ep up uelce#e ep loo ueuelp lpJorr^ p6;z[ane6 6uruunnse6 e6;p;nq ep uezeoue\y''ppeprooeq uepJon el ue^eoqeq lalu ue6lone6 ep lpp Ueeqdulilp lep ue 1ln.rqe6 pupelseq qe pyeue6upp uopro,v\ ue1 6uruupnse6 epunOrcn F ep uen;eeqe6 lor.llo ueplfynleq [16'uepege ap up^ esÍpue ap flq ueuoueoeeut s!lolu 6u;uuyrn epueEFeq ep up e610na6 ue1our;eptuopoq ap lpp leels gd ap ue^ Ll eu16ed dg '11ruqe6 pueelseq qe uezeb lpro/n 6uruunnsB6 eQp;nq op lppruo ueruoueOeeru ufz p;u 6uruuynse6 e6;p1nq ep uB ue]ce#o ep lep leep gd op up^ g eu;6ed d6 Fu;pprooaq apuessBd ep u; uouauoeu Fuguuprse6 e6ppg 'uelaops6urpnoqpuelsur ep do pplol 1er{ up^ 61one6 pq rceu sueO;orue ue uepo#a e6;poos1[;1e6 leru ep rppu 1oo p;n!reeu uo1ca#e e6;yooslfrp6 ap JBeu uoìfll plue lelN 'ue/eonltn uo]elel orlqnurnc e6;palpn uoo ìoo upp n uoleozJe flry1'ueoroqrpp el1[;plrernpepp uaprep/n elerun ep uE^ pnoqeq loq uo 6ern e6;ue ^ ep p/r^ sl Jpetu 'uoulol ol arlelnunc epln[uee lol ruo uftz 6u;6ep1n uea Jeìez 6u;pe1e6 ltp uopulnsleeld u! uailel!^llce elen reelit 'euozlsnleazpJooN ap ue eezueppeg esJe^lp
ue
tutttuar a^uappDlIA l^r-f_-
:-o
F.__
0003
8r
'lflpplnpuo U[n uopueellnp roo^ peqJeeqìtqcseqpspao ep do Ueeq lce#e 6u;;eqeolpo^ apuoruoueol lo budelprcn egpbou lO .ìfipHnpuo s! s;e6on eppedeo roon peqebree6erco; sp .reple/nì e6oq peere uen eupulp ap ìoO '6ur;epruepoq ep flq fl;1qrc1qce a[BueuJtpos ep sp uoqqeq 6u;11;qcseq rol reputrrJ sJolosoqlueq ;eeelelee;d pa^eoq loo s! lltpgnpuo :lfrpplnpuo fl;g peerepoorq teq ue^ euBulB ezeperd ep rcO '(ga Og 'd e;z) 6u;pqeotya^ ep lau pueqJe^ u! re1e lol.l u!Ueulpes UEA Orupueol
^ u! ,too^ op Jpeu ue>;e1e6lelu tpJo/t^ s;e6on epueleoercol Jele/ú loq
sp6on 'eo11!;p6ap prn pe[ord 1eq uen pfttdool eleqe6 op re o lelnedecepnpo.rd ep ilueeu uelecnpold el Jooul rc6ue;JooG 'lpJo/r,\ pJeolulFpe6 plcedecelpnpold eoq uen 1fr;elueqlp sl lpp reEur 'lureeueolleru lelcedece;pnpord op lep p1e1se6 pJo,ì J=| 'yfrleprnpuo
gflg ua6pne6 e;anpana ep lerrrt ue sr ueruerq ìpezJoo op lp6'tonooJool ep u! s! 6u;6enneq ul luotutpes pa^ te lep uene6a6uBB lpJo/r^ pM'ieeqeqpnì qcqueuÍp ue serle;ddns ep leuJ deeleez ep up 6u;p11;nnpo ep to^o s;1!;pp;npuo po^ 6ou te 1ep uene6e6uee lpjorn gd ep uB^ zg'd do 'ppepjooeq uepjorn uepou lueulpes uen oulleprarueq ap ue selle;ddnspuEz ep ue^ uepo#e ep 1ep 6u;ueru uBn ufrz [6'ppqcssou;ppuepoq ep loo uep peqe6 repl6 qcrz Burpptuepoq uerr 6pne6 qe uà6u;.repue.ren ueo Je^o lae^ Ueeus1n .uepeeìlrqcsrerunoluoc ep do pe1qa6 puoìra ep lpp lprorn Ed ep ue^ Og'd dO loo uoììelp 6uluumse6 ep uE^ uepe$o oO 'uepìuollnpsJerunoluoc ep ue^ p;ap6p s! (Zt 'd e;z) bur;eprooaq epuessed ep roo pe;qe6e;pnls leH lol.l upp iln tepJe^ qclz
g4 ue6u;1laudo azfpe6slun6 're1o.r6 uaileltrulce roop eppqcs ue6el Je#nq
ep sl
's leep epeo6 uoa ultnnleu ep sV'uepJon ueuunl ue6uenebdo uepeqe6Jnn1eu ep ueuuq
ue6ul;eplralruo ue setlenlcn[ opuelequo ue oJaìezuo eaulee/v\ uaJ?eJc el4eduee uee ruo 1fr;esuem slo leq ufllleH 'rnntpu op upp opeqcs elueueurcd pl uepel uellnz lelu uellol!^llcp elftleph ezep lep ue6loz roo^ re o/n uapou ruo.rcpp ue lflpplttleerrl IeeA sl ueileil^[cp ezep ue uepouarqdo eo 'ue ugg rcpu rc s seopJpB ue^ ueuuuúr 1eq ,pue;de6 pe/V\1aq ut uoileil^[ce e1ft;epeqcs pet]uelod pflilB 6ou rc uapro/r^ ue lnJp Jepuo uelsuoc pene6 prl
loo tpBls qcol 's! Oueleq lpetpuoru up^ lep pa;qe6rnnpu uoo sr parqe6ueppe1111 1eH
6u;uraqcsegJnnlpN 'uepnolleq el peonu!opuetnp Jpetlluolp etsstluruoc eg .1oo16 ue 1ceJlp peq elssltuuloc ozep Joop s! ploquollorpq e1flpddeqcs1eeut eg '6u;uu;llse6 6u;Qz[rn ep pu uegezuoon ue{g pue;euy upl a6;p;nq uflz Ou;ppruepog etsslruruoc ap 1Bp lpro/1,\ lep} ueberpe6 6tozloorue uoJeep ueleozJen e^ ue peó6 lep e;sslturuog il;clJe^ Uaoq Ua ^ ozop uepuh Our;epuepog otsstuuoc/puepruv lBp Ou;ppurepoq [6'puepuy 6u;ro1;uoru elssltLltuocs6ulpe;e0eg ep ptee uee uepuozebeol ueploi se6eUodder ep 1o q 1[;leppipug '6eze6 pOeoneq loq uee uepuoze6eol uopJo/n sebelrodde.r ep 1ep leep OuruunOreaerrnqfu -drcrnpo ap [q sl gceqebuee e lep pueleuv euuBt6o.rds6uuolguoru 1eq ul
tugtruera AuappolA
--
rt
0003
vl
epuellrqcsra ep uauuq ueuoulp lo -eol (esec tsorrn) slellqeq apua#eJpqsop ep uB pe^eoq ue 1ee6 ilp seyerueddo e1;arn uro q yflpplnpug .prce1epuoceO 6u;6epen uee VggglH ue ggletH 'VOtgtH uedfgBlrqBq ep roo^ lpto/r^ gd ep ul
slop|ar^) 'e6usunbuo uoe eJepue roon uo ueqqeq 6u;1rern1;n e6llsunb uee ueUoos eppedeq Joo upl Oul;ppueueslueulrpes ur Duuepuerc ue;1 '1ptorn lfpìlls Jeputru ue rc6lpuw1ot6 p;eeqroonflq leq JoopJBeM prapuBren pefod ilp.loop Out;;alsueupsluorttlpes op lo s!1flppmpug 'mnoqdolueulpes ep uB^ uelzuee uel ueOern rc ufiz 1og èeezueppBM ep u! 'cp'OuuepueJe slBeutq ruelrailAncele66eq'ue6ulple41nue Bq 'uolllute1 loop 6uluu;mse6 epuB;de6 'E;sUJ roop 6uruu!^ lnoz epue;de6 'p/t\p!nz Ou;uuynseb opueelseq 'ueneqsuef sepJlueceloleue /nnoq ) ueilallnlpe eJopup leu ollelnunc ur lufrnpren lo PtsorPlBep puapnOoorp pe ooq le suo flrur ue6e.rn ìoO 'ìfipHnp lelu sr 6uluunnse6 ap uen butperq1n ue apuepFeq.roop (esec+s.roan) lulf'npren;eeetepqd pue;;en6oolp lotl ue^ Je ofiplrueddo leeneoH 'clo 'plepueren epnlpueeplRab ep 'lueeueol ploqleusuooJls ep e6eluected lla^ leul pprueOleru 1prorn 13 è'c1e 'epn1;dtueepfrp6'uepeqleusuooJls e.re6oq '6ur;eqeolpen reeu ue Otl LH ue 0t t tH uB^ ileilp/uq ep do peol^ut ep sl IBM egtt lH ue^ euBulp ep uep s! loo.16 00q ue 'eueueolellepeddo ozep st 10016 eo;1 èol t tH rypeddo pq do ileeq lceJle ptlsod uee Ouluuurnse6 pp pppe6 pJo/n sueO;oruen'uelelpd;eqcs uen 6ul6nse ep ue uele;d op up^ Ourpnoqreqrp-puez- ep do elppeutpes epueu.teueol ep uo burppuepoq uB s!pege laq nu pan 1f;pplnp 1elu lpro/t gd ep iln .ue^erqcseq eleldpuBz ua uolupqpuez JooA sue1eilco#e ep uepJo/r^ gd ep up gg 'd dO
uelep ue uaìuBqpuez 's! 60u 'sr ppedeq uepeuo,/\ leq ul etp qeoz 'pleq;eusellpueutpes ep;o ue1e1a6 lslnlpn lolu lplo/1,\ loo 'uep!o; pz DuuepueJe eleqlJeu lo aleqlaeu letu uae ulo 1p lo ueppl elle lolu ìoo uep s! gd ep iln 's! ounlo lueulpes ilp uen Duenuo op lB^ preec;gcedseO lelu s!suaO;oruen'Oeenluaurlpes ap ur ueperldo;ez Ou;repupron.uee,6ul6rzfnn, ezop loop pp uene6e6uee p.rorn sue6;orue1 'aqcsrle.roeql uee ue uepnoq el ue ueOl{ lelu el6ue0 do seco.rd 1eq uo ufz potu beenlueurlpos o19er uoe te uezebuBe tqnluo lìO UfÍ 'eurnlo^uaulpos uE^ st oueulp ell|opfll eqcs[eroot+ uee plapeo gd rc leu ep ue^ 1ep lplo .plorute ^ OL 'd dO éq 1flppflt,{tppftt, eoq ppure^ loru lplo/n ryO uep lolu lplo pe6;arn pq ouenuro JooA ruo JBeu 'slrceqsoouee lp^^ leq lep pplseo |elue lpJo/t^ nN .€d ap ul uepleuJe^ al'Btl u! 1epeJp1eeld 1eq uel eupule^lo^ ep uo lseerne6 se A Je11ou lolu loq;o 6ee.n ep 6ou ltuol lseeurpeq aue^oqcsebdo 6ou flluean leq s! ue uepatqo6s6ul6reqruol apilezap ut eunp epfie4eq leu 6ou sploqcs ep ue66;'1 ;ueuoue6aeu qaloqcsOut;epurepoq ep up uJo eJopuB ep uo Ouluurn uen OutrcpueJe^ ep sr eoH a,ue6u;lpdgroon6ul;epuepoq op up etp spoz uopro el s; pedeoupe ìoo 6uue;;epour ozep lpp lr{cllpM'uepunspqd leu luetp;o ^ uo reeu Jo nu uepJo/r^ ueleou uepnoz uezJeq plu podder leeb 6uluu;rnsB6.re6ue; ilp Un ueOulueleloq ep p s; 6ee.r1 '6utuurnsB6.roop Eu;ppruepoq ep up st pool^utep lprr^ pueletoq utrep/n 6uery1uen podder uee JeBu uozar,\Jen lpto/r^ gd ep uen /g 'd do
^sr turtruara AuappolLA
oltBluetu!pas
0003
9t
IBBoJE loq ue ueueuool6urpqeo.rpa^ ep 1ez'aol uepeqpusruoo,tp ueueu Duderpren ap toop 'uftz 6;pou Uodtuluerutpes teeu ;u 6u;ppu.repoq JooO 'uep.to/rn pOlleluren ua eluapoq ue ueperldo Ou;pqeoruan Jeou )a lez serlelddns tooq 'pedul ufrz 6u;;epulopoq rco uaeq uedfgepeq ezep dO 'Oll lH uo Ot t tH ue^ ileltlue/u\ì uo ila1p/r^ì ep do ueqqeq peonur uouunì senqddnspueT '6uueuepe.r eplnfuo uoa q 19 '6u;ppuepoq uBp uoaq ue6lone6 eqcsOo;oce elceJlp ercpue ezep lepulo serppdnspuez leu uepro/n ol gooq plee;ntunce$ lelu lep plalse6 lplo/n ?8 'd dO 'uop,ro peb preepdnseD ilail^llcp ezep roon 6ou ueref epueuoì ep )o puez loo^eoq gd ep u! ueJo^^ teeu tep;aq lelu lruol ìoO 'ueJesueduoc ol6uluunnse6 ep uo s! ppopaq upruorq laa^eoq s;1fl;ap;npug 'uene6ebteenn uercf uedqe6;e ep ur ufrz preepdnseO erp puez seunlon ep uop.ro^ ru 'd do g pqel ul 'uopJo/n el ppeprooeq gd ezap utloo uerueep uelcoge ep uoualp ufz 1flplezpoou sotlolddnspuez te sV 'ufiz>qfie>lezpoou setlelddnspuez ryo 6u;6;zf;m ozap roon Je lo st >1[pp;npug
seBelddnspue7 ur edrseilqeq reìue uee6 rueau sueo;oruen .rpro/n rúJjfl"j^"l3"t:H'tffHfjffî$: uee uedAile1qpq pppp uee roo^ re lpp uene6ebuee 1pro/n gd op uen54g2.d do g pqe1ul osre tp uepls lLtOL.d do g pqe1ul
'ue6u;11er161one6 eprnnoqJepuo (tepeu) 1elu
uat|oqBl
,
ès! ;eerulunu 1e;ueuÍp elflpnnleu roop |P peaJe loq tpp sepoped elp pnlut 6uluunnse6 roop pee.releeld ippqìtqcseq rcputru 6ou uB pa#e leq sllBM èpeolepe;d pua;;en6oo.rp ppruturru loq ue^ elqczdo ue1;eenluecord ue 'Eq ul peoJplPeld |eq uB eueule ereqsoolJep/r^Je^ ezep s 1oo.16 eo;1 'ueelsfs leq ue^ 1e|lueufp e1fipnn1eu ep uB^ elqczdo uel ue^orqcsuto upll JppqsooHee/uel sle lplorn ilO 'luaeup peereleep leq lpp plelse6 pror (Og.d) gd op ul
uepuoqeez èuop.to leottt pleepJooeq luecllru6rs s;e leru 'enebdoJo1eqre^ leu edf$Bilqeq Jteuroud s;e 'ueulnp ^ezfttg ep do uftz peqnut ue^ olp ue]ro14lcp olopup lou eqeulquoc u! '6uruumsB6 ep Joop uBezrooro^ aurEulp ptxe ezop lo snp fl.;g 6eerl 'et1z'o leu ueuoule )o(02 uo 0t0Z uessnl ueulnp ezfiig ep pe;qe6elpnp 1eq u!lep UIH gd ep uE^ gZ:d dO
uaulno óepJeei suer6 ep repuo 6ou uep 6u;pp op ue st po^eoH 'spep bu;ppuepoq apueebl.roon ufllq 1fr;ueuezeb ilp pe$a uee6 bul;epulopoq 6ou Jo reeu 'ueperldo utc 1_oo_1put^ tez a Joop lep lp.ro/n pplseg 'uene6ebuee uc gl- uB^ epJee/nsuel6 uoa gd ap uel 49 'd do lpJo VOlgtH roo1 ^
Luîlz
uollnls e11n serolftF pq do uepege leplse loq lppls 'e$e;pJe1ern e;eulndo ep uepeueq uepp ueuunì (OZglU) eqep6enselblflp pur sropla q ap ìoO .ueperqeOuftpqcpplqeq
tultluar a^uappDAA
f-------
-
0003
9r
up dlnlloq 1euJ lftluor.llue6 uo laze6do pJo/r^ pelpt] ue6elpo6 peeJq uea Ja lep ue;z [;an uepnoz 6eerg 'lsBde6eol 1pto/u\ Eug;aplooeq ap up u;6eq 1eq ul ;e Ouuepeuaq ospc -lsro/n op lEp plelozlo^ uepror,/r ueì uollopout etepJeeu UBA ueleu e11lruqe6loo6 'loJ ueo uuerq ua;eds butuurn ep ue eselputo ep qe u;6eq op le^ oz u! ueple^ opnpnpulep up Oerpeo 1eq .te o uapeqJelezuo oo 'ue;;ads.roon ue1 6llne4rnnpu ue lcarJoc ourppuepoq ep uen doouo^ laq lpp uoruoì al ppou uee lol tuo uepge6 6;pelepule1n stloH 'looplo^;eer.urldo Jeeu letu Llcol nu pJe plelsobloon ^ 1eq ]pp reeqlraluo ue ls;n[sp ue 'prem ue6etpe6 poaJq 6ou 9OOZ ul1ep ,;apou 1el uoo s! }eH 'p[] uo ailtttnr ur Out;eputepoq ep uen doopen leq ue peqpe^oor{ op leru uoues mneu Éueq uepleet\Jnnleu ap roon ufrz 6uruuunse6 op ue ueOloneb ep 1oo.16 eog EESiSuoC-
'6utuun6rc4e/nqN oni\neru uao ìoo lsloJel prepueto^ ufg ue.rnoluocs6ur;epruepoq ep 'B'o flqreeln ue;ds6uluu!,\ 1er.l uen 6u;6;z[fn uef .uebue4 el Upeì u! ue]ce[e aJepup olonlueAe uo st 6tpou deqcsuepal ep uE^ pupls e6pnq ap JBpu Our;eplooeq epuessed e/nnetu uoe letu ìoo Je lo ;e suo fun ue6Bn uqdsOuluunn p6;zftaleb uee te nN
uo6u!ìreudo aueureDly
:uezlnqJon ue ooosramnel,leoreppoyg f
r oo' ue p u oqr e^ rt, qcs., oo^ e ì ue r""u *o?lTlffilt?[5il3ffi :] f,$,'Ht :i3j:il se6per uea6;esul6oq ulJe lBp ppula sue^al Zl .d do plo/n ueldsbuluulrn leq ul |
errcluoud ep roo^ ufz e1]uorp lqcppu'e eJepuozflq [;qreenn'uepreerrunnr"ul"J,lÎl;Íli? ep do st uerupep poJJe leq lelrlr ue rcef red ueproar ue1o1se61ln uepeqpa^eoq eìp/t ul ua uegols allo^ uep s!6eet1 'uere;n6er el loolsiln ep uo pbep6do uebunqcrldlen uee6 >goo 'ppure^ lelu s! ueuolfln flqrcep uollols eìpM'[pro/n U]nrqJa^.ree[.red se6 gurp uoprot'^ ulul Oe 1truqe6 uebp JooA to lep ppurlo^ lplo/n pueleuJv ue;dsbuluu!/n leq ul 'ueuoì fun ;erur uep Je ua#ols eìp,ì 6BBn op p sue61oruen slleq rcpu uflz p;n[loiì ueì ]eg 'lolsllls up .d ^ uee6 buluurnse6 op eqsodep eqcsuepou1e ue^ s! uoJq tep plelse6 lpJo/úr gg dO
lf
uofJols epueuolfgn 'ue>1e;e6ren OuBnulo ullelu uo uepJo/n el ueuetp p.toolnunceO uepege 'ueoq uelcolJo e6l;epeu uee6 uerc;ddns 7 g1 ep tpp llol leq uee uBe6e6 lpto/n [;qroon flqrclH -9 erXe uae lpp pletse6 lpJo/r^ 6utuunDrcnprns6uruueqcseqrnn1eu -dteaquo ep ue^ 'd dO 'ufg uederbur ueuoos epuellrrlcsro^ z leq lep sluepuo uedfgelqeqopilezap do pedu; uee epleq ueqqell 6uluur'rsB6 toop oul;epruepoq ue serle;ddnspuBz 'ueulalue^ 0tl tH
/t
tultluara^
uappDltA
-tr=-
0003
{i:" '
'
-
LI
j4
/'n
-l' nf
.
,.t'
'
'sueqJae gusS
t'
'6u16;uarcnueppeM ep ue Jooqeqsoqqpels
'puepepep Oululeqcseqp6on'ueluetunuouJnnleN,eeg elsfiJ il sueurpN 'puelqce6oo;1
'uoro1lpE e1 'ueprorn el ueuetp uoììorleq sreploqelep elp [;qleeal ,peBr1. 1[;p6rep uee n uoloozrel lt1n'ufZ 1ft;esuern 966l eezueppe1y1 arpnp6ur;epuepoq ept6epl o/nnelu uee euozlsnleezpJooN ue oezuoppeM op u! uailel!^[ce epuepool^u.teqlueuilpes .too^ ueuue;d o Anotu ele ep uage6 'noz lstuollln op uB^ slspq dg .ue$req el ue6erpe6 pee4 Ou;rellepous6ugppulepoq ep JooA orJeuecs esec lslol al?el lorl oz rug 'uoppJooeq ol ua uessBd el ool uebuuq;epou epuolllqcsrel ep qredxe e1ft;elueqpuo
t u ;tluar a^uappolyl
:-o
F._
0003
0004
'Ooo>1luuotuJalLlcs
Cl
gg L6
'gt leoJlse6uel
'BUIoìoBI OìJBV
'ueleo.r6 ol[llopueun lary
'olraou ueulau al ap.roon {rlepBq peqJoon ltq n ìr ìuep
'ua6g;1ynur 1un
lsozJan
ufir.r.r
n lBp dooq ep ul
'ueDrgeruren 'ue/v\noqcseq el azfrrnsuez aptcglo uftu sle UeJlaq [u lem n lunl a6pon eO us ueuol ue1el al speld op ur eJepJeo ap Joo^ 'pJeebproce6 uep JBBuJ 'ezfunsuelz uepuozeOeol sleBtl6ou n 'ezep ulo lsozen 1fi;epuau^ ueo n fiqle;q ìl eop uJoJBeC
'e6 4rern el seoard fun ueplnls eplclgo flq Froon ue uelo.rdse6 ;eeu.rou ì! lepuJo 'Or11erduo flur.roon ileo^ leq JBBI l 'plnnyse66e/$ slJaUq op eeuJee/h lsBer.l ep ue ufrz ueuro>1e6 uftutels6u;ynp sp uB lnlpspfl1ep Joop 1eq lBz lLlollpg 'ytz rnnoqdosurz epJeoìJal uea ìBe^ uuee/n ue leleq ualno1eBl pen ;e6ou g 'uepfizpelq slreeldurexe uee l"p tauJ 'azftmsuez ezsp tBp lìepluo ll qeq sBBleH
'puBleurv [rq Ouruu;rtrsee ueilnlseqdrerquo o/nrìeru ep do ueOuenluo azflrnsue;z uae fiur uB^ uepele6poì 'sl peo6 leq sle 'lqeq n 'Joequluu /nnoJ^eu elqsBec
'ualoqcsJoo^ 3v ogze 'tzz snqlsod 'puBlauv ouluuunsBg tundlBBJdsul ' ueloe[odarfueu3 nBeJn g
'
z roz unl zz 6ci0ì uuotuJetqcs I
I
0004
'il{ooJs}uo JBBUI'teututep's! pJeeclunutuloce6 uapusqqeqOueleq Jeeu epueoplo^uo JeBu 'souuBlsulsploqJe o JBBU opueoplon lqczdo lBp ulJo tBp lflppnp s! leH 'pueoue6 ùuyeùerclleuptgocs>1îu pJo/rt\ elnpeco.td ezeg èflq peOuBB lell elp sJouo/noq ep Wo Jeìaz qcol uoJol.lJBBO 'uo$e4eq uauueld uauoue6too ap elp uaflued eil? laul uepnoq uollnz el 6u;ue1er ile1s plepq unq ut uepelodetfueu3 nBsJng JBBp llp flu Uepuorue^ Jeou eI 16!l ueppnse6 epuflz e;pnpo.td ut uo eflqeu le]uee uee uel lnoluocs6utlepuapoq uo JoeJspeollur op u! lep 'puelte llp UBA sJeuo/rt\oq opueqqoq6ue;aq op re^oueOel ppq6lp;nn6.nz uB letu É!nle6IBG 'ueelse6 ueqqeq 6oolluuotr.relqcs elueeuteO ep uB^ ,,epoqsdlo6 eO,, pelq ìflpspeld 1aq u!lalu ue66ll aOezugJel nu ap ueilnlsoq uauoueO.pon ep UBA ua6u4a6sluual epp alle lep lleJ laq e6ernue uoput^ al peJJoc leg laq uele/n n ìt le?l sleep olsJeo ep ul 'Fulpplul 'OoolluuouJJalqJs do leq Ueeq pp^pueleuv lot{ uo puepulv do peo;nur Jee/h Ueeq pp4efueppq l leH 'OeepeduBgnoz peqe6s6u;ùequo1 leq do Ooostarnnel ue unfuy [q Furuurrn ep ue le6sìuld petqe6s6ut6requol lerl do peonur e^oqelnunc puelouty f;q 6u;uuyu ep plooqJoo^flq Ueeq oz luBM 'uollB^uIo peqe6 loq ueuJes uelnlsaq ellg UBA 6u;4tem ap lBptuo 'ue1tn;seqdle/n1uo apue66;1 e6ezur Jol oa/uq eJepuB ep flq sle ezftmsuetz epuepnpfrleO raenabuo uee loo n 1;1ee6 'ez ;eeqe6 u?g slB puBleuv ue saN '1e6reppoy1 '6oosremnB'I 'JaautsJo/hne'l leq 'JenÀBp1at\l ';fzeurnz3 'urn[uy frq puelseu+pJooN uJ 6utuuunse6 ap l! lepulo
'uoìBur al ìfl1e6our 6upuuynse6.ra6ueg ue Joeu uo ue61z[rn e1 Otuapoz pueleuy ueps6uluuun leLl uo usilnlseq ueuroueDroo^ ep UBA uelzuee ual erlceeJ ufttu n Fuenluo ltqretU uauelpu! eeJc
'uele luryt lelu pp6 e[ pp uelleseq uelqcsslw eM ueilnz uep ueaile ufiz ueptoned yenz u?eaz ep JeeuueA ueuepe eJ wo s, pInNeA el ucq ap lepwo uaile^ Ucry ep iln sJa6on ep Joouuell ue6uene6 ufiz uessln eile ue lde>leî s! wooq elsleel ep JeanueA 'Jeeq/hnoJ^olri olqcee9
'866t lerns6uru.rlaqcsoqJnnpN ep UBA B6l, lellpe opunf p6l'UB 'xa ilnFoqdlemluo 'puBleuv uepsbu uu gm p6g[nrre6 6u;uruelsut la/wnnoqufly{ op uB^ pll epJep 'tg'Ue'xe ilnlseq puBlauv Outuuunsee ilnFeqdlearluo 1
ezfrrnsuerT :Ue4eq
'ueloqcsJoo^ 3v o9zz, 'gzz snqlsod 'puelotuv Ouluurnseg lundleerdsu; ' uelceforder 6reu3 nBeJn g 'Z1OZ
:,
,'tl 'l;\
i ._-/
Iun[ OZ 0ooltuuourJatLlcs
0004
'uoz sp ua nof uossnl urJoJtBld lBp plilv 'epJBB/hs0ul^apq ezuo uBe ìneJcge leop eez u! pìBlsqo 1ftpfuep uea 6ue; peq Jooì uea 6op 'ue1e>le6uee ee/$l eJepue alp ueOal6eoue6 6ue1 ;e uoqqaq f;1y1'plu sle0olguuotuJottlcs s;e frm uolllrv\ Ueeq 6;pou roon 6utuun6ler larilgN ep n Jee euo4snìsazpJooN ^ ep ur se6 Jearu ua puBleuv flq uannd uen uesseduee Jo ueJepueJe^ leH
'ue6el JBB/nzaq loo.t6 ll qaq JeBO 'OoolluuouJatqcs JooA lgg 'uepsqJaìozuo Jeeu JoopJBBp uo uopuerls ep uen 6un;elJe ue uelsnì ep uen atsoJe Jeeu ua Jelleus loo snp ue Ou;lepuepoq aJallous lueleleq 6uluuynse6 rcey1 'sJeuo/v\oq slB suo Joo pleqJeìezuo ldeqcs IBC 'eleu eìle/n ut UBB ptu flqleep yee6 JeBu 'OuruurrnpuEeulv ap ue^ uapuoruepuo Uootl peonu! speeJ Ooolluuouualqcs lBp uene6e6eol Ueeq LOOZ uel Jes/hJen reeqTuftz ur Jelslulu ep F/neoq 'ue66;1 slutl Jea 'F!l ftqlqctp oz puBleuv lft,wel 'puteoueo pJo/n^ LAOZ ur sle leu 'suo lBBl IIVN ac slfl;ernneu uepodder ep u; Ooo1luuourJalqcs lBp 'ueJelBlsusJ lt leou utoJepeg 'c
'apal ufrz ur iln tggl, u! olUBsS ppoqreddo
leds ,,ueiltzeq lqcnl ep af un1 ooH, 'uapJBern ue ueuuou ue01e uflz 1eu ìJedph elepoeJ uelo;se6;e ge;u 6ue1 6ou leq u! puoJ spaels 6ou Ueem lpillelueurCg1 eO 'JBBln Jepultt't sl slolN 'ufrz e1 ,,uoìot,, purJsqcsoq puepopaN ul lueld uo Jorp 'suau.r Joo^ stellqeq e1flpnn]eu JoopJBB/h ueJe/v\ Ueeue6 edorn3 u! uo puelueilnq teq u! setlue^uoc do sp6el e6qqce.td ellnz rc ;flrrue1 lBp u:l '6!lsure sl lBp u3
'ìoo laq lae elp '1fr;rnnpu nlVN ap ue uele/u\ 'puBpepeN u; e6lua sle 'lotl uBì [Ll uo UoolBlsuoo ^soquenoH 'V'6u; s;eoz UesuollcunJ lep edout.tdyyH leLl sp lBJooA 's; do puelJepeN pJooN ul se6 laq sle ufp pz uepe;qe6 opuoo/noq ep uo d.eqcspuel laq Joo^ lsurontn eìflppuleiln ep le/n lae/n pueuatu luBM
pregoe6do pJorv\ UBBJBBp uo apJBB/r eJepulu UBA slB lpJort uelze6 Jnnleu ep fiqleem'uopequee 1pJorn plaeqspo63e uerlqns sle lepouìuep qcsru/ouoce lsrl uoolle 'bue6ynroo op UBA lqcll teq ul lep ruedpfU uoo ut a/n uallyt\ le/n JBBIN lsern 6ern ezollleLl uee llp lep uoJepnpuoc ueloouJ lBz lsuoleol sp ur ua ,,uJnloJ ou,, UBA ue6e;se0ulUoaq 6en uee uspuepepoN Jop 1f;quluoy 1eq ìoo JeBu 'lBBlS ep uealp laru 'euFnpu;se6 ep uB Ouunlsuee Jepuo lep [uJ tìfllleH 'Z 'Io,lÀgN op u9 s;e6e.r esadoJn3 uB^ ep uen 6u1;aopeq ep lelu Jslqce slllp JBeu{ 'se/n Dulpopeq sp lB pfUe >l[ttuftqcsJeB 1p lep uaìleJlluo lrupu! ep UBB lelu flut uB),1
ll
'p;eerpe6uedo ueprom pzuercÍ uen elOuel u! ue leeueleq uee.l1 ep puBLl epilezelp leu nu lep epuBlsJa^ ualp leu 'lpJo/n uslepe^ ;esut6aqyvH laq uadlernluo e Ànelu ap loul lep do rc 1eq yfll nu 'p:eoae6ul s; edpupdyvH elqcepeq leq us st uolepen ;esu6eq6lozlool leLl LOOZ, u! sleoz 'pJeecnpoJlule6 ed;cupd-ueBJì-ap-ueB-puBq epJeen4suoce6 lsLl s! speld ap u!JooruBBp ue uele;e6sol edpu;.rd6.tozJoo laq s! fqreeg 'Ueeue6 sp6er ozep ue^ arplsJdrap; ue6;a uaa st uep;Íqqo; ue uedeorEnel;;ut lBluBB uee 'sladdeqcs -ugle/h epuslllqcsJen 'sJeleusplepq 'aulsnpurseO ep 'seuelsrurut epuslrqcsJsl lgur Ou;4lernueurBs ul leulqB4 eOg;euueol lor.lJoog 'pJseseqa6 uflz uepuo.t6 elftlueOteuo do ueln;seqd.re4uo sp ìoo apueopoz lep 6u;uau uB^ X uoq 'pltezuto uftz spbe.t jqlqeH asedorn3 ep ppuJo 'prnele6peo6 s1 uepuol6 e1fllue6puo do 6u16;nuo^o ufrur rceu eozuoppep ep Jepuo uel arp lBJooA uep uo Ouluuynse6 ep uetza6uey 'g ^
:uo6ulluopeq spus6;on op
"-O
ll geq ueltnlsoqdJe^quo ep [!g
0004
'(,,uereon el iln sellepdns eJUo 6rpou leq s! uauroì el leoure6el rcEuoqpuez eJUa ap uee wO,,:Zt'Z 'o'r) segelddnspuez BJlxs uercsrueOro el puBleuv uen uepJoou uol suau op Joop UBB puaìa6aoy s;ualqeq pueqJe^ ilp u! s! elBls uB peeg op ue^ leedsltn op u!
+
'('e'e le6ezun;1 UoABH sueuBu ue sqooBf uB^ tWZ lrn ue6uunnoqcsoq ep 'Fn) Ou;pepuepoq BaloJBS ap ue eunlo^ lerl slB lueulpes sJalau eìelqnì pleqpe^eoq epJlez uaa uel pe/h leq JeAo OuupzJe e6qeurlfip6 ue euoz;snlaazpJoou ep llnuBn JeoAueB uee lol pq 6u;uuynse6 rcop Ou;lepuapoq ep lBp euBuuBB ap Joo^ Ueerqpo durmnoqtepuo atlfipddeqcsuepw el,lplr;p 1qce4e6 ueJo^:eeu Und1elluì sle st Jo * 'JuJ
'Jr
:ufrz puelluo lelu JBBur 'ueùuotpten ,6upoq lnJqs!/n, uB ruJo^ ueo uB^ dlnq pu a1els uB^ pBBU ap Joop spllssp alp ualpl ep1ftr6uepq pnd ilp do ep ìl peqraq epro epeob ap roo1 'pleqralezuo eppruc ueo UBA ,uqlnqJal, Jeeqleeleoluo uao uen elerds popJoo ufu rceu slJl 'p
'ueOgseneq Uoulpas BJlxe uen Ourpez;B Joop Ou;lepuepoq uel plsJeq uel euoeql eJelezuo ep elp ue6ulleur uae6 u[2.r3 'UolJa uo sluuoì ur oluJool ap lBBFoq ue utz epp]sJepuoJe^ /0OZ u! elels UBA peBU ep Joop ep u! ,pleedeq JepBu, sleru 6ou Jelqce Ja srJelel leef$1 'c ',,p1eedaq
uepJou ual Jepeu leq uepaqweeqJafiielplddns ep JooA ùulueltenùupundten -966,' MqN ap ue^ rpal ptl ul p,eqpe^aoq ozep lep uopped yey s! 'puez paqlee^eoq apdpoueq ep Je^o lee1seq HeqJolezuo ue^ elew ppefuue Jenoz JooA,
:leerdslrn uîguenTg'4 6ug6erueno uB^ ulzlols use ur 'pJa/n ldolsrar 6am ren uepsOu;uuvn e6uol leq JeAo elets uB pBBU ep UBA leedslrn ep u! erp sluuel u! elueel uef 'sluueì u! etuJeel uae uB^ s;e1eds lund alfl6uEeq llp do Je lep uepep6 uercflB epJoelepuoo USl l lol{ 'peesueduoo sler,u epuaoplon ur ue sp[illcl pe/u\ ter1 uB^ ruepoq ep uel Dulgep epueleJeq ep (Oulllelsueues elsrnf uee leuJ lueulpes uel pe/n leLlJBBu uele6eez ep ilnue^ JooAueB e4xa) apoeql epuerylp looul ep sue6pn 1ep ue6our.rsnraoJ0saur uee 'pe/v\ leq uB^ ,ueEourerueorEeeur, epureeueOoz leLlJeAo pleqJeìezuo eJBqpJeB ueBuo sppplruu! uao uoìJa^uo loo lBBlseq lsBBuJBBp Jeeul 'q 'lsuelp uB^ leels epuelìe rùlnJpu! uee leu yedxedol 'soquenoH 'JlJoop tqceJqe6 pJorìÀ uoJo Jeeu pJsonrlotue6 Dpeonyn uae0leq JBBU ì! sftrruen ooueBo 'se6 uen Ouguuun BJlxa uaurouaOroo ep uen e6;ona6 ual pe/u\ lor{ ue^ ugpoq ep uB 6u;1ep epueleJeq ep UaJteq leq JBeln peryalazuo Je leelsoq lsJeeJely'e 'uape4do uellnz pB/n laq uB uorueuruaì e4frpnnpu ap Joo^ uolcollo e>1[1lepeqcs uee6 ilnpeq leq uen a6;ore6 uey Jo lBp s. Jopz lep 'lsre ufillqcp sp sleoz '1fr;aueu s; puoola6uee lelN 'uflRqcUlel!qeH
ap uB^ g ;allpe pu 6;p[r4s ì! lqre (6u;leleez el;eul;.rd uee loo sue6uano
pe/n leq Japuo seO uen Ouruuvn ep
S)
ue)
uB uereondo leLl lol Inlsaq ueuroue6lool laH'?
0004
'p6eene6 popJoo uee uo JoAoJeBp pssrug sp0er ap uxoJuoo ue 6ue;aq reequedo pol6 uee epuflz sp p6peprel ue pJeoluesaJde6 pem 1aq Jepuo 0ugugmse6 ep ueu peq ppedse6 ueppeq UBBì usdo nHN ep uo Z;1 slv 'll.lceJ leq Joo^ pedser ue^ epueeOln uepron ueleou peq pbprra6 alp ueOpon al snoJ ep uo pulnzJe sr ue $ep6 sleelap UBB ufi[qc;4elpBH ep eezuoppeg op Jepuo Oupuynse6 uBn Jessop 1ar.l u! puBpapoN Joop sr LOOZ u! lV 'lBBls qcrz do leru rcppda6ynpeH ep puoJ uoìBz uen 6ue6 ep lep rceu do Ja 1roì esÀleue ufl1ll'g
'uepJo/r^
el ueJoqaq pulaouaq ìoo pueleJdsgezuerr urooJlscls op ue^ uepeJJe ep ua Duge4e -lueurpas uo 1ee6 pueleldsgezuel leq nu pJaelnurJoJe6 pexe geedaq lelu sl Jeo^uBeluonrlpos Joloul eplqnl eJXe uoe lol p;e; Ou;gepulepoq JeleuJ eìolqnì eìle, lBp eureuuee uelo.rdseq pBBU ep Joop L'Lg'Z'o'J ur oO 'Urup1n Uaeq Drplnn6lozuo pnd {u6uepquo loru JepuB uee do 1oo dlemlopuo ilp leu pueqJe^ u! rlclz e1ets uB^ pBBU ep spfrtsep lep s! ue>1a1qe01ep Oou lulol lollpl elslueuepunJ ezep ftg 1 'eppFrepuore^ 6ou e00Z ur alels ue^ pBBU ep sleoz >lftppfg slqcep letu us Jeglu[ep ue peJnlcn4s {puuel q sluuel u! eluaolaO 'pllezuro ezfrrn e1fipe6;auo do peploo ufir.u reeu psut6eqfuozJoon epOe;eO;sBA lr.peJ esedoln3laq u!leq lpJo/u\ uloJeeg
'puooleOuee sr ezflrn splue ueeO do uepeq do tol ( uur g beepedueìnoz ep Joo^ ue leef rcd uu g ue^ pteqlsusotleluoturpes ueuoue6uee 1e6eryr6 leq Joo^ ep) ua6ouuenreol6eeuJ leLl JeAo euoeql epprue poìJa uo Oulruonlnlsaq apqa6 ep loon ep lBp lsruluoJe^ leH 'o
,,uapJo/h ueleouJ pp1se6[q pueqJapeu ue6ulptn Joop sasouOo.rd ezep 1ep tpJo/rr\ uelope01n lelN 'pueìeJeq euaoqeqellelddns BJlxo ep se11el -nu,tlslopotu uB^ puBr.l ap UBB allelnclecJoo Joop sr eueuuee szep uen puo.r6 dg 'JaonuBelusrrllpes Jeleur elelqnl BJlxe uee lol 1plel 6ullepuepoq Joleu epgnì elp 1ep ueuroue6uee sp 'tueals{s yeq uen ìeru.reufp elfrpnnleu op eOemuen ufrz uoleu el lelu uazelpa puBz sp ue Oue6lrruolqcelsnl ep lBprto,,:uepnoqe6 plorn tuJB ep uo 6ep aìulg uae lBp lB ilflp puez uepsqloo^eoq uarc;ddns el BJXo ap UBA Ou;ue>;ercq ep uel ueleu leq JaAo ,'rc'Z 6u16erueno aJepJae JBeq
iln
+
',eezueppBM sp ua ellgpJoo ep JooA leop uoa u€r Jo^@Joo sp UBA 6ur6oqdo JooA sr 6;pou puezellepdns leq uB^ pap ueo lBp sr Jelez '6utlepurepoq eyeezJooJen 6uruuunse6.roop ue^ eu;np^ loq ue aunlone;1elddns leq uessnl pplseOpe^ eqeleJ a1[pp;np uae6 s!rl ']snì ep s6uep Uodsue4puez e1ftprnn1eu leLl Uollaq sluusl ul e1ueel uo3,, g'[g'Z 'o'J) ]snl ep s6uel podsuelpuez eìflpnn1eu laq JoAo sluueì u! lBelseq eluaal use Jo lBp pueìJe s! elBls uB^ pBeu ep Jooc
+
0004
Ooo4luuotrlJolr.lcs C'l gg t6 'gg laaJlsa6uel
'eueìeel
?*ir Kl!
('"'1t'"'
'puelqce6oYp "4':
'uaop eeu leq n leou JBBp ue ezfrnsuelz uflu
sllO
'uapJo/v\ uepoqJa^ leouJ ue lams6ulruJoqcssqJnnleN ue s;e6ar esedorn3 ep uJoJuoc lolu sl IBO 'ufrz uerz.rsno el ue uepBr.lcs ol u! lalu laeqa6 1aq u! ua6;one6 ep flqreentr JBBuJ '6uenuro elol6 sueeuo^a UBA sr lcsloJd 6;leqcs1oo.r6 ues 6uruurnse0 azep pp lfipprnp s! epuelzJeno sely 'ualfll Jeulep lqcllprv\ JaruBur a;p do uepefold ap lepoz uolapueqoq al lfrpepuoztrte ue uepr€Llcs e1 ue06e; e6ezur Jel teq frq ue6uruunilendrernluo ep uo leru Uaap loH
'pqeldsccBuo rxoJBBp s! ue pleqìflpilerr ap uee laop lrlcsJ uaa6 erp uoJe^ol UBA JeruBur uee sr truoìIn peo6 af taq sleoz ueddop sra;flc ep lep uasseduee oz>leez aC 'pJoorvquBJeluo ue uene6 ueìBz uen 6u1lp1sJool elspnfuo uoe srilO 1eleeu lBeurellB laq lBp dooq sp u! 6gaq 1n1e6 pao6 do e[uaq uep 'Uoalelsuoo ,,11OZ-LL6I oozuapperyl 6u;lepulepog,, podder ufrz ur soquelnoH 'V '6ul leapoeO slBoz 'ueìeJqluo ualundleeu aluB^sleJ 'B'o sssouOod uen ueìBul laq flq Ja slB leJoo^ 'ue;leds.rool al loru sr uoqqsq Jeelle leu ueues uapplsB0 epu[rz ancnpo.rd ur ezep lB elp uolcoJJa o^ellelnurnc op luBM leru pp 6eur uaelry ,,ipuepepeN /e/a^o 1eq 6eur uep '6eur Jeep 1elrl slv,,:Joplaq U[l do:eep pJoo/r^lue ]oH 'ufrz uenerteuJelp eJapue rc lfi*uel nerltur ]eq 1eu ueuouaO uapJo/v\ s,oorsu lsa^oz puBpepeN ur uopalqe6OOOZ -eJnlBN epuJeqcseq oz ezep u; 1s1nt nu Je UoJBB/n 1fipepuorual 1eq s! JopJeA
'edorn3
UBA
'ueìuap al gea6log seado.rnf laLl uo olels uB pBBU ep uee6loslqoaJ elsbooq eleuollBu suo uessnl leelseq e11e1e.tdre1ur ur lrrlcsJel Ue4eq lep lerr Je 1eO 'uereOlem pefold leq JooA Ouguuapaol ilelpotne ep6eoneq ap laou 'ueOarryen uapJo/n ueì ploqeyez e6rpel;orr uee6 uelpul 'ufilqculeyqeH ep UBA g'g'Ue lsleJe leq q uelolsecl 16ll lep ';esu6eqs6.rczoon laq uB^ puo.rOlelqce ep uo6el ueze6 uepJo/n;o;.1 esedo.rn:l leq UBA erlBleJdretu! ep leou 'peeldecce s,ocrsrJ uo uspor{Jeìazuo 'sruue>1 ur ualtuoel letuBe Aoa6) uee e}B}S UEA pBBU op JeBM uepJo/r,\ uelaou pleeledlelule6 ufr pqc u e6on -le1qeH us op oorl ueelseq rcno ;e{rrn1 uee6 Je loH esadorn3 }aq }Bel 'elpls uB^ pBBU ep uB OurppJv ap uel loepJoo 1er.l ua leedsln e0neqlepuo ap ur uep sJepuv ',,nerllru leq ue JnnlBu op ue^ uoJe/h popJoo^ leq ulalp Jog esado.rnl leq UBA uauoleOuaOel ueledsl;n apuslllrlcsJo ì! ueq frqree6 '
I
'illceJnerlry\l lol.l ul uedagpren uee6 flu ua plaqJee/n ep Jeeu Ue1se6 ìeozepuo uoa ìr uaq 'puorpa6u! peq us6el deorcq uee lr JBB/n 'uazrnryor1 ue OoosJsmnel 'ge6reppot\l JBup^ oozuappeM op u! Ou;uu;rnsee WezpJooH ep ul L1Ae snlsn6ne ul elels ue^ peeu op uB ìeedsyn elflleìleudo ep BN'elsnpug 'g
('"9;
-
0005
!, :, .. ,'. StiOlating,tNateuf6pa ,
r.,,.. :i
',
,
"..J
Stichting ter bevordering van de naleving van de Europese natuurwetgeving in Nederland voorzitter: W.L, Jonker ' i t' r1' 'tr; r. o* in
\
'i o I !'- '"-'",' - ' Aan: Bureau;Energieprojècton ,
'
"
letO;'Vegnweg - ' ter \. . ' i
2,
i
'TJ
Viies
9481 t
'r+
ì Inspraakpùnt Gaswinhing,.itineland"' r',,.""', ' Postbvszzgi',r 2250 AE'Voors'chotdn'
,
I
'
I Vries,à}juni 2A72'
"
Oiraenwbrb:;ziehswijzc Úetrèffehd" dè vei'gunning Nb-wet gaswinning Aineland : ':
:'tl _'
,"'t-,'-
Geachte,rnevnouwg'"inene&r j.' 'tt : ' 1. B.odemdaline
i-'j
wiikt
; '' ' i'
l'
)-
-
--,"
,-'-1,
.'
",
".
:
:'
steeds af van de.modellen
j*,"l
'
i
' '
tt
vijfaarlij$9,ve-rglpen vaq de monitoringscommissie lg dat de gemeten bodemdaling afiveek van de saswinnins :i 3 Ameland,Oost e ,r, i \ rr:;r;i, tt- steeds selezen Wij hebben dg,t',gglpqr1
de
,
_J,
prognoseq. Een uitvoerige behandeling van het probleem van ontogrqiken+erprgtrouwlgaarheld
van de bodemdalingsprognoses vindt u in de zienswijze van ir. A.P.E.M. Houtenbos over het instemmingsbesluit Gaswinning Ameland, Nes, Modde.rgptr'Lagwersosrg,eni-$ièrh-trize-n:,Dit stuk'is hierbrj:ingesloten enwij vbrzogken udirshik te'beschouwen als onderdee,l,vanonze a
''
aa
zlenswlJze,;-' i.
"
,.
overeenksmst is een te reklaar-beg{ip 2. Een redelijke r ì.'
In -------tE het'i4Sf,+flqf advies wijziqlne qqtttrpsplan Anqlan! Z0l f i vsn het Staatstoe.zichtop,9e, i{ij pS, n" yflg 29, m4ar.t ZAl2 bzer, ye op blz. 2: o'Er is een 1e$e.lijkp.oyerqepkgmp! tussen de gemetep en de berekende Ppdp+é*l,i{tgkota pp basis van de huidige druk- en bodemdalingbereke-nlnggo" , . j. 'oOok voor de in 2011 gemeten bodemdaling, welke overigens niet door de NAM is gebruikt bij de ontwikkeling van de nieuwe modellen, geldt dat deze redelijkro;i'ergen komt metdp:"
9n
.
!
*
.r
,$ i' berekendebodemdaling". Het begrip;rredelijk'ois:volgens:ons.;zodanig;rekbaar dat het wiliwetr betekqnisloos.is. I{iennee wordt niet voldaan aan de eisen van de Europese'Habitatrichtlijn.'
"
Voondei r,.''.1
:.
r
r
'
" 3. Bodemdatinq yglgf toegafne van , , ,',, -,.. . Er wordt z4rrd ggsgpplggrd gm de kustfijn op de.afgesprgkgn plaats te hogd-e.+ Qasryinning.. betekent een toename van zanósuppleties . Deze suppleties vinden.pla4tq.vogr.de kust el hgt" zand koml,og&tg99rrl9.,e:p-e.îIr?ngnj svgrstroom$e zandbanke.n, H4bilatrichtlijn type 1110.,,,
,zqndsuepleti,e
.'
j
' "' 4. Bodeiiiiihling van zand'b'flrlkeileh'bchelpdièretèndelduikeende De zandbanken H 1110 zijn essentieel voor schelll'dieretendé'duikèèifiléh'.1'Bo'it'emdhl'iii[j'rlérfii,''
'
1
zienswijze Nateu ropa Nbwet vegOhhíng gaswinning.Ameland .l
0005
óeze znndbanken is schadelijk vooL dpi.kep-rtdp,n pfndatidiepgr'iluiken ongunstig is voor hun energiebalans. (Zie ook par. 5.5. van de Passende Beoordeling).
5. Suppletiezand is schadelijk voor schelpdieren Als op deze perrhanent niéizoutwai#òveisàoomde biuiken'iupiifetiezinA terecht komt is dit schadelijk voor de schelpdieren, aangezien de meeste schelpdieren overlijden wanneer zij fnpt laagie zand bedekt raken. Sommige soorten verdragen ten hoogste I cafugpeftlilng B. 1j. .!, schade aan schelpdieren loopt de voedselvooraad van duikggg{en geyaar,lq,tegeqgteliqg tgt wadpieren zijn de meeste schelpdieren niet bestand tegen bedekking met zand. Het voedselaanbod voorschelpSieretende vogels neemt hierdoor af.
Dit leidt tot'schade aan
vogelsoorten waarvoor H 110 is aangewezen. Aangezien de het waddengebied nog niet in een goede staat van instandhouding verkeert, is iedere toename van schade,,{yr.gok toename yaR zandsupplglip qng,eyenlt el in rye{ de
:qijd
eisen van de Habitatrichtlijn. 6. Klimaatverandering leidt tot onzekerheid over hoeveelheid te suppleren zand
Het rekenmodel voor zandsuppleties t.b.v. handhaven kustfundament:vian'Deltares'2010.gmt uit van het lage KNMI scenario van20 cm per eeuw. In 2013 zalhet vrjftle Assessment Report van het Intergovernmental Panel on CliniaterChange'woidèirigèpubliceerd. Dat jàar is
:'
ook Èen herziening van'db set KNMI Himaatséeirarió''s;voor Nèóeîiand'voorzièn. De verwachting is datmef e,eh ifoterèzeéspiegelrdzing rekening ge'irouàèi,i zal'moeten wòiden, en du1 ook riiet riìèer
zàndsuppleties.
',
,,
'
1
.
6..'De'Passende Beoordeling is ontoereikend
De Fassende Beoordeling,heeftalleenóetrekking op"de'gevolgen van boderndalingdodr.de,, wijziging van de gaswinning (Zie ook 6.l.Effectbepaling blz.67). De Habitatrichtlijnvergt
,
expliciet onderzoek van cumulatie van effecten. De cumulatieve effecten van de suppletie voor behoud vàn de kistlijn, dè suppletie'ter compensatie vdn de bodemdaling door gas';vinnirig, en de suppletie teh g-evolge vàn een hogere zeespiegelrijzingdienen onderzocht te worden'dnùiiaèlijk te zijn voordat een besluit voor hbt'Verie'nen van eeri Nafúurbésóherniiiigswetvèrgunning voor'toéname van b'e .ii i' ,'; gaswinning bij Ameland verstrekt ka$ w.orlèfi i i.r.Ì .-,.. " ; t
".
: :
.
7
i'î T.Ruirnerecornpensatie,is,vereist ' f ,.i' ét t'J, r' ,. i Het waddensysteem staat onder grote druk. Een aantal voorbeeldeni r -'Klirnaatverandering.leidt tot problemen: negatieve gevolgen,van een"hdgere temperatuui vàri het zeewater voor het broed vantschelpdiefèn; - Zeespiegelrijzing en veranderende luchtdruksystemen - stonnen - bedreigen legsels v;Ílrlop,/ de kwelders broedende vogels. '-,' '' ' - Baggerwerkzaamheden vertroebelen het water en'leideir tot'sterfte vàn benthoSl - ì i" - Indusfriéle activiteitèn-'vtiilv'erbitrnding,liblencentiales: vergrótétrldèdsicb'!'op venruiling van water en lucht. 'in Om ae tbètomst de edsentieÎe'functib van-hèt Nedeilandse ìúatiderigebiea iooî'ae internationale vogelstand te behog{gn ip.hetn_oljggom ruimere compggsatie.te planngn, bijvoorbeeld door ontpoldering van landb-oùwfronó.,. , ,..,.
2 zienswijze
Nateurqpa Nbwet vegunning gaswinning Ameland
J
.
"-
0005
Bij het verlenen van een Nb-wet vergunning dienen dergelijke compensatie-afspraken vooraf vastgelegd te worden. 8. Conclusie
Volgens de Stichting Nateuropa kan pas een natuurbeschermingswet vergunning verleend worden wanneer zekerheid is verkregen dat de natuurlijke kenmerken van het waddengebied niet worden aangetast. De onzekerheden over de betrouwbaarheid van de bodemdalingsprognoses en over de gevolgen van de onbekend toenernende hoeveelheden zandstuppletie staan het verlenen van
eenNbwet vergunning ons inziens in de weg. l.{amens het bestuur,
hoogachtend,
Jonker-ter Veld, voorzitter
Hier ingelast: Zienstwjze Ontwerp Instemmingbesluit WinningsplannenNes, Ameland, Moddergat,, Lauwersoog en Vierhuizen en Anjum, ir. A.P.E.M. Houtenbos,20-06-2012
3 zienswijze
Nateuropa Nbwet vegiunning gaswinning Ameland
ì
0005
Van: I
r. |.P.E.$qî. Houte,nbos
De Esstukfen 78, 9751, HB Harep (GN) *"
:
Aan:
í
Burea u Energieprojecten
Inspraalp,g3te1 Ga.swinniqg,Ameland, Nes, Moddglg?I, Lau,wer5oog en Vierhuizen
Postbu.s22J
.
2250AEYqq,"f.gchqten !-i. , , :
. ' Betreft: ,';
:
*,.
.i
..
.."..
i-
ì
.Ì.,,.,:
,
, ,
,;
Zienswijze:Ontwerrp lrnsternmingbesluit",.,
.;
,rl-,"1, ".,,
i
W i n n i ngs p I a n ne n ;N es,:, Aril e I a o d, M od d e [gat, , .Lauwersoog:en"Vierhuizen-en
Anjum'
r,
.
Haren, 20-06-2412
Inleiding Beheersing van de milieueffecten van gaswinning valt of staat met een betrogwbare bodemdalingsprognose. Voor de Waddenzee is bovendien een betrouwb'are sedimentatibpqognose van belang. De winningsplannen dienen schade zoveel mogÈti;kieygoilcomen. Dat geldtvoci?i economische schade
door bijvoorbeeld verzllting op he! vaste land éúerizeer als voor milieuschade,op de Waddenzee.
Winningsplannen De nieuwe wínningsplannèh voldoen gp een aanta,l punten niet aan de wettblijke minímum eisen. De
in artikel 24 lid 1.b van het
kel24lid l.n is
mijnbrl{Qe;luit gevraagde onzeker:heidsanalyses ontbreken. Het in artir.nate. van bodemdaling in de tijd
gevraagde overzicht met het.vqrloop van de verwac_htg
voor Ameland (in WP Fig C:8) en Anjum (in WP'Fig C.8) wel, maar voor de Waddenvelden niet ge-
specificeerd. Hierdoorqisreen.ivan.de'prognoseiaf,w"ijkende,ontwikkeling,,niet'meertijdigvoorbelanghebbende derden te controleren. I,.-
"'È
*1*3
Betrouwbaasheid.,
; ,*l
"ì
voriig winniàgsplannen zjjn ook.vo'or al langer producgrenae vetfièn veél te optimistiSch:gèb'leken.,De"uit;Nes wintiare"hoeree$eîtl gas is 3:5 maal zo groot als oorspÈonkelijk De onzekerheden in de
geraarriUi:Dèílómpà,ctie coeffjglè-nten Van-de Anjgm qn Waddenyelden. z.ijn-.respectievefrj! 46%"en 74Yo verhoogd en de reservoi'r.dikte 47% en 52o/o verlaagd. be onzekerheid in,.de uiteindelijke bo-
demdaling blijkt in de piaktijk,dichtei bij 100%.te lilgen dan,bij de eerder-fehantéerde3}o/o.
Í' Zienswijze AML, Wad, ANJ
*Y
lr. A.P.E.M. Houtenbos, 20-06-2QLz
Blz.
f/A
0005
Bodemdalingsprognose
i
t'
De bodemdalingsprognoses gaat uit van de veronderstelling dat de compactie vdn het gasrèservbii
iii
evenredig is met de drukafname en dat de elementaire komvorm gegeven is door vergelijkióg ) (Geertsma & van Opstal, 1973). Beide veronderstellingen worden door de metingeh stelsélmatigi
,
tegengesproken. De bodemdaling verloopt veel meer proportioneel met tijd dan met drukdepletie (Figuur 1) en de elementaire komvorm is veel nauwer dan beschreven door Geertsma en van Opstal
2).
{Figuur
.u..*i ;r,
ook de voorliggende proghb$es;lryden a'an^'ilit euivét 'Als de'aànriamès Ét'statisti3eh tijn gètóétst,"'is dit niet op een wetenschappelijk verantwoorde wijze gebeurd. Toetsing van de prognosemddelìè'ri ' tegen de metingen zou - zelfs bij de veel te ruim bemeten meetruis - tot verwerping leiddn'(ò'.a.';''' figuur 5-6 van (TNO, 2012)). De consequentie daarvan is echter stelselmatig genegeerd. Het elastische prognosemodel is niet slechts 'niet bewezen', maar in wetenschappelijke verantwoorde statistische toetsing ondubbelzinnig onjuist bevonden. Het gebruikte prognosemodel blijkt met narne de. toekomstige bodemdalingsnelheid niet juist te kunnen schatteh:.De,beheersb'aarheid-vàrí"bodèmdaling door gaswinning,viiii(prodtrctie,rnet'de.hand"aan.de kraan' is een eenduidigdcior de'rnetingen' weerlegde utopie. Ameland prognoses en metingen
.1 ;!.J
! P,"'..1o
;a!
'g i
:Ì
",È.
i!
f
i'i
2A 50
E
E -1 F:. o I
-l
(o -2 'go
-"I
,
o) ..8, "ct
o
:8000
-6000,
,r.'r
-4000 ìr .: 2000
0
2000., :, i;40001''
f'
Afstand langg 00p42$,Q2-kgrncentrurn-0q2D005? v,.?n?{,korycgntrum.[grl,
,
-t.._
')í
-
FIGU U R 2: VOORBEELD STElSELJvlATlG E OVE RSCHATTI NG KOM BRE EDTE
,Zieinsviiijze AML, Wad, ANJ
ir,i-
h-P ; E';Mi Hdút"è
ri
bss3 20-06*20
L
2
,' -!
3f
-'i
;r,Bl2: 2'/8
.t._
,,-,
0005
i\' .,
Veri.fircatie:'-
r' ,i
i
Wèteóschàppélijk zi.iiriere.Vèiificatie van dE pr'ÒghoSemodellen vèr"gtèèh'riiitfviKèufiger.,beschrijving v6n:dsr'rìui5ir Gernetch'dubbèleihobgteverrsèhilldnj.iri'r'uimte en in, tijd; zijn' nietiiositiefiecorrèleerd: Meet- en puntruls"manife'stereniiich :als hOtlgfrequènté.sóhbúrnelinjleh 'r:ónd,dé,trenU'in-i uirnte en
trend. qi! 9: figuren.Figuur 3 en Figuui 4 blijkt dat de.hóogfrequente.qchommeliqrgel loqd.de trend nog maaieeÀ fractie van de ruis vooi ueiúffenirc irin. oà tanffiige afw1ki;Ée; uàn-o" e"reten trend iopèi ii.rr"ptejen op tit
tijd,,mode]fou1"e.1ats,]q1eggl"'.,r,: afw'rjkingen van de gem-e.te,l
-
zo'nro'màira-eiiànaaà,:oaàuiatióni*ilr";;s. -, f. ;l
'' '' ''o'''
'-''-
:
, ,,:i
',.",
.
"t-trl'",t"';.
Bewegingsnelheid 2011 modellen en metingen trf
:
ti
,
fl
-i
tt
t.
,: t, a"l
'î
)-t
2or$ !
"t,
"c
C
2'oz5
.:
i, t
rED
Progn.Hoog
TGÈ
CIS Extrapolatatie
i
\ai
E
.:E
-c,i èt0
*
o = .C .v,
"brO: a-
tr
o. o"
, '..,
191000
L87000
193000
19s000
met RD-Y = 608500
'!r-. r
i. '
1;
.l.r.iij'-*L
r
Meting
2AAg (ns
Prognose200g
rrbÚun c: afusutND DArifueStie'nscúii i:ò.V; res6 .,
Zí,ens;w-ijze AML, Wad, ANJ
pER
KnoidffÈh=
.rt,:
{i
t'
*
r-"
rr.
I
fr, A.PlE|M. Hqutenbos; 20-06.2aL2
Blz. '3'/8
0005
Kalibratie van het voorspellingsmodel voor de bodemdaling door gaswinning op Amela:nd;nietià!leehi'
tqgel.de
ry!.qle v?an .d3.g9-!Tgten:bgderr-n.da.linBi
maafrogk'Iegen de Snelheidrdgqrvaq 6qqqltgg(3i-nre.en.,
ver,wachte bo$epd-aling3vqn,5-6 c;n in 20.50. Vanaf 2915 zal d€rrs-nglhejd.Van,bpdem$aling bpvpnd,ien,
tweempalzo"[o.pg
z.!jn,-a19
!n.de'peest r.ecpqte.N{M;v9o[spellingdHoutgnbos;.2OtrLa]."
,
'': .. ;ì ,". ,l
ook het gemodelteeroe veríooriy:" de u*l,o,ulle.I*u",i;i"*t,*:tEf?,ig.g.Tati"1e9.i;{e::,, zíen_vanhetgemankeerdedataiiunt,2093{zie(Hgute1},o;,f.,,2,:\!l ligggJlde,melllgS-lo.?,îîîI"fh, 'oe mgtiiigòn gliuiot"iiiiÉ"."9S eg1pàelleerde lraee te lijn in figuui c8 vin het winríínesptaó nnilm. start en snelheidsafname niet. Gevreesd moet wordàn,'dat anjùm - iàt àrtnh'erihii (Èiguur r) meermalen bijgesteld zal moeten worden.
rvoiÍ;ù.ii'd]i tenstotte ook daarvan "l een verdubbeling,van de voorspelde bodemdalíngsnelheid worcien verwachti'Grdsso modo zal de Door verdubbeting u"n oÈ'À.r,Ji;iinn
rìt àà';;j["À r'r",
belasting, die Ameland, Anjurh;lModdergat en Nes samen leggen op het konibergingsgebied Pinkegat, verdubbelen en het bestaande'gbbiui[sruiihteeriteriunl vdn maximaà|,6 min pèr jaar ver overschr'rjden
(Houtenbos,21LLal.
'b".^.
.
i;'
t:
ook theoretisch is het Geertsma/van opstai lnbirer ibt,sno*rtreden. nrrbèwet i'" úèrrr*ine van het gesteente onder het reservoir door het wegiemeeva.n g'à3f.f.rjet noe*entfr"ardig afn-eemt, voorspelt Geertsma toch een stijging van de bodem van het gasrede';8ii,g1iiif agri"'-boZ" van'iJelreservoircompactie voor kleinere gasreservoirs. Van Opstal corrigeert ddt.ntipliiwg,gr:ililiar doet ditdoor de fysisch irreéle aanname dat het gesteente vlak ohdei het gasreServoir abio!úil't-ohsarnendr,úkbaar is. ln de voorliggende prognoses zijn t{uee nieuwe mechanismen ingebracht, diffusie en zoutkruip. De
beide mechanismen leiden onder de ganname vanlelasticiteit qptgrmijn tot een"ruimtelijke herverdeling van eerder gerealiseerde.ondergrondse vqlume,at?qe, niet tot q-"g"lqn,toename daarvan (o.a.
(Houtenbos,2007a)).
fS
..
.'.
ì:..i,
Door de wínning van een iiuÈiiei(e meter gas zal Ue Urirk in'Oe onmiddellijke omgevjng van de put dalen en het gesteente ineen
ygldînSggrukt.
Daarna zal door toestroom van gas uit de wat verde-
reomgevinghetdruku"rr.hiì-làhÉiaa*'ifuor'oèf iilàÍia;#'O[érúÉai.rri'dil abprtstijgtenhetgesteente zet weer uit. De druk ver-d.qr y^p-l 9g put d-aalt g.n g.gsl?9nte daar: zal i4een worden gedrukt. onder aanname van strikte ei"aitièitditve'r;i'Ùe.tiei"tbi.îb i,5iù-rÉàîiianìd'aicHter niet. Het is onduidelijk waar het drukversbhil, nodig oni de zoutkruip in gang te zètteh; Vandaan komt. Het gewicht van het bovenliggende g_eqteerrte veroorzaakt inimeis de compactíe..eódemdaling volgt niet op compactie, maar lo+lt.daaimee sy'iigÈrone. Het model voor de zoutkruip is oritle.end aan {TNO, Breunese, van Eijs, de Meer, Kroon , t0òî). Dit model heeft zijn geloofwàardighÉib riprloren door het uitblijven van de voorspelde 20 cm bodemstijgin'g na staking van de zoutwinning bijiSarradeel.
ge.stlen$ op' gaswinning. Deze hypothese is voor winningen met eeÍr.breed spéh.r:um aan verschillente liàia&eristieken statistisch verantwoord getoetst tegen de metingen en categbiisEfr:,onjúi& ge6làkd'ri: ò" prornor", De bodemdalingproghoses veronderstellén . een ela.stische reactiè. van hé!
zijn daarom niet bruikbaar voor àe beoofdeling en beheersing vaq ggvolgqî.yari,Easwinning.
Alternatieve
modellen .; ì,
_L
..
j
NAM en TNO hebben een groot.aantal scenariols-de revue-laten passeren.-Deze gaah echter allen uit van de onjuist gebleken poro-elastische aanngrnq beschreven in,(G.ee$,p.11a,,L9731en (Opstal, 1973).
Zienswijze AML, Wad, ANJ
ii{/'
.. ,.?1:*ir " i*:.ì*
,
,
j.
.BlZ:.i
4,/8
0005
Degemgten,kp.rTttrj.qqdjn;ste_ile_r,daqygorspel{.en_bijgaswinninglis
de,bodemdaling,niet,proportio,-
neel met de winningir($qoka, Tejd.us,,&Prqugse,tQl_l)r"besCh4ijven.alter:nalieve fnqdellen,. !1et lloope sand' model van Knothe blfikt de bíj winning van kolen, zout of gas gemeten komvorm veel beter te
benaderen daqheJlpodel"rv.-4,$,eq.r:tsma en van
Opstal.
Daling t:8.,!{-. 1,ml.vofuÍireafname op 3000 rn diepte, Poissotî = 0.25
{#
0.00
iic
4
-o.o2
o
.9 -o.oa -E
S
-o.oe
/
r!
lCt
E -0.08
o
-0.10
Dalingsvolume binnen gegeven,afstand
I
E
eogl
È € 8
Bo%
€ g
so%
3
3a%
TaYo
6ayo
E
/
t
C
40%
zo%
E:r,%
*tf
-0.12
O
!
tOAi/o
/
€*' o
!r:
r
-
H
n
'_.1090
\-
a% .
rt
?pOOi-
_
qOqO I ;.r{O,QO-o {*.. ,"
15000;
6OOO
orizontale afstand tot plaats volumeafname I mete rsl
--li";;i6ma"
".ú-'vdnopstalasobm'
a3l,gn5the45.,
,+ii
ì{
,
p
, H
i
1q00i.'
orizontale
'
20OQ"5p i30p0;i*.r, 4,0Q0;,
af stand
' rfrg"run'à --iianoblbi
tot
pl aats vol ume
,.,-li5000
6000
afname I mete rsJ
ggooiir r "I-iÀotnl 4!. r.
-*-p;sp1!
'*f'.,i*rrBGutR5:ttnislruc[EuqKoMvoRM,-REc]tîsyotuMEBINNEN.GEGgVENsTRAAt-.",.'.-1,'.,,,;
."
Jt
'l
Figuur 5 toont de komvorm verodrzàalh uoor e'dn t:uriieta mótei vóldrheJinàii{eii;tie óriiferg}dhdt volgens Geertsrnq, va,T{ppstEfie,n"Kf'p!he. p9 rpOdgllqn.voorspellep.lepne{iev-eJU$lp,{91pOf1en.{Y3.-
...
van het'b,gdgp.Calinesvolyryle qp lqizgntalg.af5ta,4gl*en g5ote1,,{an,de,$iep!e. Eij-q-a,(radgel wg;dlgp grote,$iep$e,4gqlgg;yvqlnqn,,ui!,g,en:gepie,.d p,ejueen-,zeer kleine s!4g.al. , Dqzeisilualie lagt.3ich $pg.q-..,
door p1im4. befghrilv,pndgof,Sel qpkgle.îuql,e,u9;,P.e,,bjj,QeltiqdeF] ggqe.I,,e.!.,\p^Envo51p'.is:i1 oylqrgen- r, stemming met het modelvan Knothe en in strijd met de modellen Geertsma en van.qpsta{",.Ogk,vpor het Groningen gasveld heeft het Knothe modelzich bewezen: (Hejmanowski, 1995). Een soortgelijk kommodel (Eickemeier, 2008) is door SodM kennelijk geaccepteerd voor de modellering van bo-;;"; n=i d; "*u', * nur. ; i,' dembeweging in verband met de gasopslag bij Zuidwending. .." .",." iHet [.pmrlrg93l.V-"l.rqgth,e js vieîl sgsqns;entrj.esr$e;,dan, ogl{en rQgglsg.e.gî I?l.9,g,9trl;:Egl,tg,, byeefl !,e,e,11pp,a/vap Qgstaiflornm,o{91 ,o"n yq{\htgrr_Wea.r:ep.kali!r:qtig,vgp.!:.:,t,tgp;"gdql rqflJ*,, . teert in ,îgnro.nW1?':9,c.hijnljj( s-lprfq*cpn.gentratie,y€{l.gpqllnaaie;,n.lt.eJ.f.rya#.,9q1?!y?nrf'el_sj:y-.o$L rende sesteente {figuur 5-8 in (TNo, -?0+?|Ji,fv9r,Lc,ne.tJlp r/?jî, d.e_bo_qFg.getirlprPlrlten;de "s1s,qzeg. van het gasveld, onderschatting daarbinnen en een onwaaischijnlijke gebrek aan depletiè van het direct met het gas in drukverbinding staande bodemwater.
Zienswijze AML, Wad, ANJ
f.r.
A.P.E,,M. Houtenbos, 20 -.A6..2A12
Blz,
5/8
0005
minderbehèer.sbare bÒdemdalinisnelheid ih*hbu'rleri'dah';ih'rie.ptognosevet'óhddÉstéld:'Béhéersing
.'
van de bodenidàlihg'via pr'òdtrctie.met-de:'hand'aàn de'kradn"is'daarrrdoorèè'n:illu$iè. *i
Compaction rate 0.0E+00 L
-5.0E-03
fn E
cr }U
t.{
-
-1.0E-02.
q, .H (u
-1.58-02
.g
-2.0E-O2
L g
t
tp
a
j
;r,'.';,ì
t\.4
-
-4 .1 7
\\
\ -/ \,-
dt E ol ul
-2.0E-01'J
o
-4.0E,01""'
Fl
i
E
:':
o c
j
"6.0È:ot -8.0E-O1
.9
t
(u
-:..orioo
a.
E
Io
" ..
bdîiîìpibtioiit/olriilte
0.0E+00
\
-2.5E-02
:".
r'
E
o (t rJ
-3.0E-02
1970
E
E o
1980 #Gas
-Total
.r
1990 ,2000 bearing d=Water ,
2010
-1.2E+00
1970
.2020
2000
1990
2010
2020 !'
bearing
bearing
bearing
-Total
t.
FIGUUR 6: KARAKTERFnETE
1980
oNrwlKGtlNG coMPAcrtE-
EN
:
-Water
-Gds
BoD-IVIEDAU-fy":Yy:""oR.DRUKDEPLEnE
Laboratotiury!, te.sts"tonen aan $at compa.ctie niet simpelweg"proportioneel rpet_de dr:uk yer:loopt, zoals verondersteld in het elastische model. Hoe langzamer de drukverlaging verloopt, hoe groter de
samendrukbaarheid,van:hetgesteente:-rate,typereompaction'[Waal,'1986)'lOok:dit
mechanisme kan
een {9"9l,uap,g".gi:prtnogi.o--qliteit tusssn.dryt1,el _dalins.vel\La.r:ep. . ,..,, De'nietinSen.{acimbattie,trniatèipas'sirig, bP's; sediiiiaiíîatie[ anàhiés 6roútanU'oÈ I2g;iTl,1'' "niÈflif;een'à ta ólr'riÉ:Íirenu: iÉràtjn's'ldcÉis. {Houtènbos; zg1tàlren-níotiélleff{Kncithd;'db wàlal} tweè-'optiés:"'bèwijzeÉ'dat
iii in'stiijd zijiÍifrer ùetehsèhÈbiiélijk
begiirsèleri-stiijdigfièid: met a'an'na-
mes 'is iiièt Éèiioe'Èli' of:aCteptèteit d|tl6à'6éúirìdingéntot dè'rèélé mogelijlih'éden béhbren.lNegd'
reri is''gieen optièi ìi t'
i'r1' . "' ", ,.'i
r"
Sedimentatie
De sedimentatiemetingen (Houtenbos, 201la) suggereren erosie
onder en sedimentatie boven ' géli'iHien 0.4s-m bnder'NÀÉ."éà Èroiiù'Vàri de retàtie tilssen trbogtèiíàeiù An Urobià/seoi?nehtitièr' mag vboi rret';iéd5i'dr?oÈ$srfeiriaà'Éta'iÉrin het'Éiàtgtàt rrialiiùiaal r.i itîù p'dr ja'ai opitibbinf wó]1', den ùeÉivadiit. oit is 7'òti'i*ÈÉr'oÉh'iieifèitlarCdd maiirffadt e '*rm Éei
cetiiiríkLiù'imteiiiteriúrh'Van ''
jaar eh laat{een lúirfrtè vd'iiiìb-b'ú'emdaiiàd'do'óÉ"à€iù3ion"iàniÈg.' '
'
t..
'
J
;'
'Oa'beiastind vàn iÈL
-
.':tt-,
ttt
.
ie
waddenúeiden op het w-àd'vol.
t+ r-
I
.l
r.
,
í.
i
het ve'id'$Ém'dtètr bo"démú'alihb."Dele- di'Càrépàhtiei'staan ai'zci'ò 15 jaaf,vàst. Desóndariks'zijn'dè'a'aiiifaiiiés"riouir"foriiiea'cip'è'b'n wetèîschàppélij'k'àianvaardbà're'riianier'statistisch ge: verifieeid:"eia'à'rs Íh'ètsrlÈèèsjtéÈÈéb'à3td; meei plausibèltiiàiietinaiieve mirdéllen zíjn nietgeèvàluér'ae aÍ3'de ìh
d"brd.'
^
ll5
ZienSrrùijze AML, Wad, ANJ
i r+
-n:
P:. E.
M* Hóúténb63j 20=06=2012
Jt
.
i
0005
M.i. kan pas met de winningsplannen worden ingestemd als: De boderydatih'it*fectbh'ùiÀ"ànÈ anèriiratietriimodelen iniiÈtitèri;ú tiiÀ eÈriiài:írt
,5'?{.yi.,tglfgstiik gqlrst-".,n.pr.ggngpsrpodst".wetenqcfappelij( vgr.antryoe,r{e sJatistische !qet-
in ruimte eq,tijd kan '!9o19t91n ,
tjîF.l;.ei9F,?:$9,F,-Ep"len hgeste,v.g-rs,chilten De ontbrekende onzekerheidsanalyses zijn
toegevoegd
..
,
.
:.
,, .,
\
i,
Een grafiek met het verwachte verloop van de bodemdaling boven de Nes/Moddergat,
,La,urfuersoogrenì'Vierhuii'envglden'isrtoégev'oegd'
.,r:r,.;.'
jS'lÈtlnzièhtelijkiisgerldàlitthob'denaluurgrens'van:6'mm:in,hetPinkegatren,5,m'rR.inde;Zout-,".
-
kamperlaag te rijmen zijn met de'ieitimentatieanalrise.in',,.(Houtehbp-s1,201t1a):"
6.
I.,
Het aantal meetpunten op het Wad boven en nabij de Nes/Moddergat,,Lauwgrggog en Vier-
."'t
-
"'"'1"'r:'iù'1'"'"'"-" rriiizèrt.v,3iireír^'ii'iritbeoieiu":, zi-'Úei"íìièier3ttènV;n"hetuireihdèri.1kgekòlenproghoseisóti'étooo'ianaàrè'ueia,idh'Étb-Tdn'-' den acceptabel zijn bevonden t,,,
t\
;-.,3-
'*, -i *-lr1.''-'1"- 1 i": 'ì , *''f
I
Hoogachtend, -ti'*
lr. A.P,;E:M. il|lb-utenboS,
j
I
-f
r.J :,
r-
r.
A
Ziensyv-ijze AML, Wad, ANJ
Hq ute.n bos, 20-06.2AT2
Blz. 7./8
0005
R.eferenties Eickemeier, R1(2008). senttu?g:qr.o,gltosen,fyTdp4 Geerismà;
i, (rg?il. n
'b'aîie
tn'é}ry cifsaosíaàiàE
Epass?q!g0gf.z!!ypll*x.9*,i !,iii.ri.i,-,, .,, ;
a
.{
èToLreseniaiira,itr;attiiln'ii,idtiùff1b?èîiórt'èot".
Verhandelingen van'het roninttift< wedàrlariiis leólogi3éh ir.hij'frUoui,vtijàilig'6€?iódt's'3'h%ii,iD'6'el 28, pp. 43-62. Geertsma, J., & van Opstal, G. (1973). A numeqlcal',teshniqúe-fói::prediétióg.Stibsirlendetabove
compacting réservoirs;ibased,orf thei nucleus'iof:strain:conceptrl.,Verhoitdèlinge4vah;ihe,t'Koninklijk Nederlands geologisah mijnbauwktlndig Qènootsehap^,'6t;78.'?Ìr
lrr I
,,ijL{:.j\-,
Hejmanoúski,
i.:1
i
a
.l .
',.i'-1.r1r.'"i,"t;
,
.,*'',
"-r{uI
:...
pji,r.'
.,
..ît.ri.",
,'
i
R. (1995).'Prediction of surface subsidence due to qtl- qrFgi,$"ld dqyglgpm-e.1rJ.
Procg.,-e,!,tpop.?! tne
fi{tl, inÍe1fa|iglql"yfptasiyqt gn,lond subsidefe,.(pp*,??.,1..-,3801,.r9*,fteqy"{
Netherlands
r _,tu. -.,, j,, :
,,5 .
i
,;.:: i i.,ri
Houtenbos, A. {2011a}. Appendix bij Bodemdaling Waddenzee 7977-2077.
www.waddenzee.nl/fileadmin/content/Dossiers/Energie/pdf/Appendix_rapportbodemd_dec2011.p df. Houtenbos, A. (2011). Bodemdaling Waddenzee 7977-2077.
www.waddenzee.nUfileadmin/content/Dossiers/Energie/pdf/Bodemd_Houtenbosgdec2Ol:îrpdf..,.
. .,
Houtenbos, A. (20O7a|. Subsidence ond gas production: an empiricol relation. www. novatv. nl/uploaded/F I LES/Bij lage%20Ra pport%20Houten bos.doc. Opstal, G. v. (1973) . The elfect of base-rock rigidity on subsidence due to reseryoir compoctian. Denver: Proceedings Third Congress of the International Society of Rock Mechanics. Sroka, A., Tajdus, K., & Preusse, A. (2011). Calculation of Subsidence for Room and Pillar and Longwall Panels. 77th Underground Cool Operators'Conference, (pp.83-90). Wollongong, Australia.
TNO. (2012). Toetsing van de belosting op de gebruiksruimte in de kombergingsgebieden Pinkegot en
Zoutkamperlaog door bodemdaling ten gevolge van gaswinning onder de Waddenzee. TNO, Breunese, van
E'rjs,
de Meer, Kroon . (2003). Observation and prediction of the relation between
solt creep ond lond subsidence in solution mining. The Barradeel Case. Richmond, Texas, USA:
Solution Mining Research lnstitute. Waal, J. d. (1986). On the rate type compaction behaviour of sandstone reservoir rock.
Ziènsti'ijze
AMI
Wad,
ANJ
iriA.p:É:tvu Horítenbo-s;
iA\66=ZO1r2
ì':
ì'
;. ".' ",",B12f8y'8
0006
Van: lr. A.P.E.M. Houtenbos
De Esstukken 78 9751H8 Horen (GN)
Aan: Bureau Energieprojecten
lnspraakpunten Gaswinning Ameland, Nes, Moddergat, Lauwersoog en Vierhuízen Postbus 223 2250 AE Voorschoten
Betreft: Ziensw'rjze Ontwerp I nstemmingbesl uit
Winningsplannen Nes, Ameland, Moddergat, , Lauwersoog en Vierhuizen en Anjum
Haren, 2O-O6-2OL2
Inleiding Beheersing van de milieueffecten van gaswinning valt of staat met een betrouwbare bodemdalingsprognose. Voor de Waddenzee is bovendien een betrouwbare sedimentatieprognose van belang. De
winningsplannen dienen schade zoveel mogelijk te voorkomen. Dat geldt voor economische schade door bijvoorbeeld verzilting op het vaste land evenzeer als voor milieuschade op de Waddenzee.
Winningsplannen De nieuwe winningsplannen voldoen op een aantal punten niet aan de wettelijke minimum eisen. De
in artikel 24\id L.b van het mijnbouwbesluit gevraagde onzekerheídsanalyses ontbreken. Het in artikel 24 lid l.n gevraagde overzicht met het verloop van de verwachte mate van bodemdaling in de tijd is voor Ameland (in WP Fig C.8) en Anjum (in WP Fig C.8) wel, maar voor de Waddenvelden niet ge-
specificeerd. Hierdoor is een van de prognose afwijkende ontwikkeling niet meer tijdig voor belanghebbende derden te controleren.
Betrouwbaarheid De onzekerheden in de vorige winningsplannen zijn ook voor al langer producerende velden
veelte
optimistisch gebleken. De uit Nes wínbare hoeveelheid gas is 3.5 maal zo groot als oorspronkelijk geraamd. De compactie coéfficiénten van de Anjum en Waddenvelden zijn respectíevelijk 46% en 74c%verhoogd en de reservoir dikte 47% en52o/o verlaagd. De onzekerheid in de uiteindel'tjke bodemdaf ing blijkt in de praktijk dichter bU tÙO% te liggen dan bij de eerder gehanteerde 3O%.
Zienswijze AML, Wad,
ANJ
lr. A.P.E.M. Houtenbos, 20-05-2012
Bfz.
I/8
0006
Bodemdalingsprognose De bodemdalingsprognoses gaat uit van de veronderstelling dat de compactie van het gmreservoir
evenredig is met de drukafname en dat de elemsrtaire kornvornr gegeven is door vergel'liking 2 in (Geertsma'& van Opstal, t9731. Beide veronderstellingen worden door de metingen stelselmatig tegengesproken. De bodemdaling verloopt veel meer proportioneel met tijd dan met drukdepletie (Figuur 1) en de elementaire komvorm is veel nauwer dan beschreven door Geertsma en van Opstal (Figuur 2). Ook de voorliggende prognoses lijden aan dit euvel. Als de aannames al statistisch zíjn
getoetst,
is
dit niet op een wetenschappel'rjk verantwoorde wíjze gebeurd. Toetsing van de prognosemodellen tegen de metingen zou - zelfs bij de veel te ruim bemeten meetruís - tot verwerping leiden (o.a. figuur 5-6 van (TNO, 2012)). De consequentie daarvan is echter stelselmatig genegeerd. Het elastische prognosemodel is niet slechts 'niet bewezen', maar in wetenschappel'ljke verantwoorde statistische toetsing ondubbelzinnig onjuist bevonden. Het gebruikte prognosemodel bJfkt met name de toekomstige bodemdalingsnelheid niet juist te kunnen schatten. De beheersbaarheid van bodemdaling door gaswinning via 'productie met de hand aan de kraan' is een eenduidig door de metingen
weerlegde utopie. Ameland prognoses en metingen
E -E
u c
ìo q,
Ie,
-o E
o o o
!
-a -g ,h, -g
:' E
5 fJ
" " '.
Prognosg 1991 Waterpassing
--- -
Prognose GPS
1998 '-,
Prognosez0ll
Extrapolatatie
FIGt,t,R 1: VOORBEETD STEISELMATIGE ONDERSCHATTING TOEKOMSTIGE BODEMDAuNG
Legenda
E
E,Ir-.r N
o -t
- -
|
Schone meting
.ì
(o -z
-Y
go
o)
.E -3
6 o
-4
Prognose
-8000 ruuu -6000 -4000 -2000 -2000 0
Peilmerk'zakkef
o
Peilmerk'stabiel'
a
Peilmerk'stijgef
2000
4000 Afstand fangs 000A2592-komcentrum-002D0052 vanaf komcentrum [m] FIGUUR 2: VOORBEELD STEISELMATIGE OVERSCHATTING KOMBREEDTE
Zienswijze AML, Wad, ANJ
f
r. A.P.E.M. Houtenbos, 20-06-2OLz
Blz.2/S
0006
Verificatie Wetenschappelijk zuivere verifrcatie,van de prognosemodellen vergt een nauwkeuriger beschrijving, van de ruls. :Gerreten dubbele hoogteverschillen,'in ruimte en in'tijd, z'rjn niet positief gecorreleerd. Meet- en puntruis manifesteren zich als hoogfrequente schornmelingen rond de trend in ruirnte en ''' tijd, modelfoùten als langgolvige afwijkingen van de gemeten trend. Uit de fíguren Figuur 3 en Fí- ' guur 4 blijkt dat de hoogfrequente schommelingen rond de trend nog maar een fractie van de ruis voor vereffening zijn. De langgolvige afilrrijkingen van de gemeten fiend lopen daarentegen op tot zo'n 10 maalde standaarddeviatie na vereffening.
Bewegingsnelheid
z0llmodellen en metingen
FI L
tU
\,|! .q
-5
ir EE llil'l p H
lar
l( o -10 iJ € i( o lfitt c ttl tlt u0 !t c if .- -15 u ir i( o 1r It o i( ll= iJ ilI( Eq, -20 l1 ît i( o
I ll I
l-
TA
iú
is o
I
-25
;
I I
1985
i
2005
1995
2015
2425
I
i
m
i
t I
Progn.Laag
Progn.Basis
WP + 2sd
GPS
i
I I
-
I
'- - Progn.Hoog - - GPS Extrapolatatie
I
i I
i 9
"--.-":_J
FIGUUR 3: SNELHEID AMEIAND DIEPSTE PUNT T.O.V. REFERENTIE PER JAAR
Ameland: Gemeten versus voorspelde helling 100 80 FI
E
60
E E
40
J -t H
u0
c
--so a-
ttl
e0
E
-o
IE
2A 0
-20 -40 -60 -80
185000
187000 189000 191000 193000 Rt)-X langs
'im
Meting
195000
liin met RI)-Y = 608500
2009
Prognose2009
I
-
i"____-_"___**-
FIGUUR 4: AMELAND DALINGSVERSCHIL T.O.V. 1986 PER KIIOMETER
Zienswijze AML, Wad, ANJ
f
r. A.P.E.M. Houtenbos, 20-05-20L2
Bfz.
3/8
0006
Kalibratie van het voorspellíngsmodel voor de bodemdaling door gaswinning op Ameland niet alleen tegen de mate van de gemeten bodemdaling, maar ook tegen de snelheíd daarvan resulteert in een
verwachte bodemdaling van 56 cm in 2050. Vanaf 2Ot5 zal de snelheid van bodemdaling bovendien tweemaal zo hoog zijn als in de meest recente NAM voorspelling (Houtenbos, 20tLal. Ook het gemodelleerde verloop van de bodemdalíng boven Anjum past niet bij de metingen. Afgezien van het gemankeerde datapunt 2003 (zie (Houtenbos A. ,àOLL\ liggen de metingen op een rech-
te lijn in figuur C8 van het winningsplan Anjum. De metingen ondersteunen de gemodelleerde trage start en snelheidsafname niet. Gevreesd moet worden, dat Anjum - net als Ameland (Figuur 1) meermalen bijgesteld zal moeten worden. Door verdubbeling van de gaswinning uit de velden Nes en Moddergat moet tenslotte ook daaruan een verdubbeling van de voorspelde bodemdalíngsnelheid worden verwacht. Grosso modo zal de belasting, die Ameland, Anjum, Moddergat en Nes samen leggen op het kombergingsgebied Pínkegat, verdubbelen en het bestaande gebruiksruimtecriterium van maximaal 6 mm per jaar ver over-
schrijden (Houtenbos, 2OLLal. Ook theoretisch is het Geertsma/van Opstal model niet onomstreden. Alhoewel de belastíng van het
gesteente onder het reservoir door het wegnemen van gas niet noemenswaardig afneemt, voorspelt Geertsma toch een stíjgíng van de bodem van het gasreservoir gel'rjk aan 50% van de reservoircompactie voor kleinere gasreservoírs, Van Opstal corrigeert dat weliswaar, maar doet dit door de fusisch irreéle aanname dat het gesteente vlak onder het gasreservoir absoluut onsamendrukbaar is. In de voorliggende prognoses zijn twee níeuwe rnechanismen ingebracht, diffusie en zoutkruíp. De
beíde mechanismen leiden onder de aanname van elasticiteit op termijn tot een ruimtelijke herverdeling van eerder gerealiseerde ondergrondse volumeafname, niet tot de gemeten toename daarva n (o.a.
(
Houtenbos,
2OO7
a)),
Door de winning van een kubieke meter gas zal de druk in de onmiddellfke omgeving van de put dalen en het gesteente ineen worden gedrukt. Daarna zal door toestroom van gas uit de wat verdere omgeving het druk verschil langzaam worden vereffend. De druk dichtbij de put st'rjgt en het gesteente zet weer uit. De druk verder van de put daalt en gesteente daar zal ineen worden gedrukt. Onder aanname van strikte elasticiteit verandert de totale volumeafname echter niet. Het ís onduídelijk waar het drukverschil, nodig om de zoutkruip in gang te zetten, vandaan komt. Het
gewicht van het bovenliggende gesteente veroorzaakt ímmers de compactie. Bodemdaling volgt niet op compactie, maar loopt daarmee synchrone. Het model voor de zoutkruip is ontleend aan (TNO, Breunese, van E'ljs, de Meer, Kroon ,2OO3r. Dit model heeft zijn geloofwaardigheid verloren door het uitblijven van de voorspelde 20 cm bodemstijging na staking van de zoutwinning b'rj Barradeel. De bodemdalingprognoses veronderstellen een elastische reactíe van het gesteente op gaswinning. Deze hypothese is voor winningen met een breed spectrum aan verschillende karakteristieken statistísch verantwoord getoetst tegen de metingen en categorisch onjuist gebleken. De prognoses
zijn daarom niet bruikbaar voor de beoordeling en beheersing van gevolgen van gaswinning.
Alternatieve modellen NAM en TNO hebben een groot aantal scenario's de revue laten passeren. Deze gaan echter allen uit van de onjuist gebleken poro-elastische aanname beschreven in (Geertsma,L973l en (Opstal, L9731.
Zienswijze AML, Wad, ANJ
f
r. A.P.E.M. Houtenbos, 20-06-2012
Blz.
4/8
0006
De gemeten kommen zijn steiler dan voorspeld en bij gaswinning is de bodemdaling niet proportio-
neel met de winning. (Sroka, Tajdus, & Preusse, 2011) beschr'tjven alternatíeve modellen. Het'loose
sand' model van Knothe blijkt de bij winning van kolen, zout of gas gemeten komvorm veel beter te benaderen dan het model van Geertsma en van Opstal. Dalingsvolume binnen gegeven afstand
Daling t.g.v. 1 m3 volumeafname op 3000 m diepte, Poisson = 0.25
LOO%
o E
= o
6 -0.02
g
o -E -o.oc
IJ IE
g
o E g
.g
fr! -o.os
o}
E
E E -0.08 o E Eo -0.10
= o
90%
80% TAoA
50% 50% 40% SQYa
ttl
-0.12
ào
E
ZAYo
r! cl
LA%
a%
0
1000 2000 H
ori zonta le af stand
tot
3000 4000 pl aats vol
5000
umeaf name I mete rsl
*Geertsma *vanOpstal35OOm
Knothe45"
6000
o
1000 2000 3000 4000 H
ori zontal e afstand
tot plaats
5000
volu meaf narne I mete
*Geertsma *vanOpstal350Om
Knothe45"
5000
n]
'i-Diepte
FIGUUR 5: LINKS NUCIEUS KOMVORM, RECI{TS VOTUME BINNEN GEGEVEN STRAAL
Figuur 5 toont de komvorm veroorzaakt door een kubieke meter volumeafname in de ondergrond volgens Geertsma, van Opstal en Knothe. De modellen voorspellen respectievelijk56%,3O% en 4%
van het bodemdalíngsvolume op horizontale afstanden groter dan de diepte. Bij Barradeel wordt op grote diepte zout gewonnen uit een gebied met een zeer kleine straal. Deze situatie laat zich daardoor prima beschríjven door een enkele nucleus. De b'rj Barradeel gemeten komvorm is in overeenstemming met het model van Knothe en in strijd met de modellen Geertsma en van Opstal . Ook voor het Groningen gasveld heeft het Knothe modelzich bewezen: (Hejmanowski, 1995). Een soortgel'rjk
kommodel (Eickemeier, 2008) is door SodM kennel'rjk geaccepteerd voor de modellering van bodembeweging in verband met de gasopslag b'rj Zuidwending. Het kommodel van Knothe is veel geconcentreerder dan dat van Geertsma en van Opstal. Een te breed Geertsma/van Opstal kommodel kan verklaren waarom kalibratie van het kommodel resul-
teert in een onwaarsch'tjnlijk sterke concentratie van compactie in het zwaartepunt van het gasvoerende gesteente (figuur 5-8 in (TNO, z0Lzll, overschatting van de bodemdaling buiten de grenzen van het gasveld, onderschatting daarbinnen en een onwaarschijnlijke gebrek aan depletie van het direct met het gas in drukverbinding staande bodemwater.
Het Upper Slochteren, waarín het gas gevonden wordt, is over het hele gebied van Anjum tot Ameland ongeveer 105 m dik. In de nieuwe prognoses is de depleterende reservoirdikte voor het Amelandveld , de Anjumvelden en de Waddenvelden respectievel'rjk met IO%,47% enS2%verlaagd t.o.v. de vorige prognose. Minder naarmate het veld langer in productie ís en meer van het watervoerende pakket onder het gas gedepleteerd kan z'rjn. Door de lage verticale permeabiliteit en de relatief hoge
viscositeit van water zal de drukdepletie in het bodemwater onder het gas pas later langzaam op gang komen (Figuur 6). De bijdrage aan de bodemdaling van het watervoerende gesteente onder het gas zal pas na verloop van tijd te onderscheiden zijn van dat van het gasvoerende gesteente. De druk in het bodemwater van de Wadden- en Anjum velden zal nog nauwelijks gedaald is. Waarsch'rjnlijk zal de depleterende díkte zich net als in Ameland langzaam naar onder toe uitbreiden en uiteindelijk het hele Upper Slochteren omvatten. Dít zal ook voor deze velden een minder snel teruglopende en
Zienswijze AML, Wad, ANJ
f
r. A.P.E.M. Houtenbos, 2A-06-2OL}
Blz.5/8
0006
minder beheersbare bodemdalingsnelheid in houden dan in de prognose verondersteld. Beheersing van de bodemdaling via productie met de hand aan de kraan is daardoor een illusie.
Compaction volume
Compaction rate 0.0E+00 rú E gl ul Fl
(,
.P
t!
g
.9
E (!
ÍL
0.0E+00
1F 1
6fl
E oì
-s.0E-03
ul
-1,0E-02
Fl U o
-1.5E-02
!o
:
-2-OE-O2
-:
q,
-2.5E-O2
:
E
0
-3.0E-02
-6.0E-01
tr .9
-8.0E-01
fL
-1.0E+00
È |o
E
E
I
-4.0E{1
E
.(J
i
L970
2000 *Water Gas bearing
1.980 L990
.r;i-É.ryTotal
2010 bearing
2A2A
o t
-1.2E+00
L97A .:f!:i:ar:.r!
Total
1980 Gas
FIGUUR 6: KARAI(TERISTIEKE ONTWIKXELING COMPACTIE- EN BODMEDALINGVOLUME
1990
2000
20Lo
2420
bearing e@ water bearing
DOOR DRUKDEPLETIE
Laboratorium tests tonen aan dat compactie niet simpelweg proportioneel met de druk verloopt, zoals verondersteld in het elastische model. Hoe langzamer de drukverlaging verloopt, hoe groter de samendrukbaarheid van het gesteente: rate type compactíon (Waal, 1986). Ook dít mechanisme kan een deel van de disproportionaliteit tussen druk en daling verklaren. De metingen (compactie, waterpassing, GPS, sedimentatie), analyses (Houtenbos,àOLL\,
(Houtenbos,20í-1.al en modellen (Knothe, de Waal)vormen geen à la carte menu. Er zijn slechts twee opties: bewijzen dat ze in strijd zijn met wetenschappelijk beginselen - strijdigheíd met aannames is niet genoeg- of accepteren dat de bevindingen tot de reéle mogelíjkheden behoren. Negeren is geen optíe.
Sedimentatie De sedimentatiemetingen (Houtenbos, 201l.a) suggereren erosie
onder en sedimentatie boven
0.45 m onder NAP. Op grond van de gemeten relatie tussen hoogteligging en erosie/sedimentatie mag voor het areaal droogvallende platen in het Pinkegat maximaal 1.7 mm per jaar opslibbing worden verwacht. Dit isTO% lager dan het bestaande gebruiksruimtecriterium van maximaal 6 mm per jaar en laat geen ruimte voor bodemdaling door delfstofwinning.
Monitoring De meetpuntdichtheid op het Wad is te laag om de belasting van de Waddenvelden op het Wad vol-
doende nauwkeurig te kunnen volgen.
Conclusie Het elastische prognosemodel is in strijd met zowel het in het laboratorium gemeten compactiegedrag als de in het veld gemeten bodemdaling. Deze díscrepantíes staan al zo'n 15 jaar vast. Desondanks zijn de aannames nooit formeel op een wetenschappelijk aanvaardbare manier statístisch ge-
verifieerd. Elders met succes toegepaste, meer plausibele alternatieve modelfen zijn niet geévalueerd.
Zienswijze AML, Wad, ANJ
lr. A.P.E.M. Houtenbos, 20-06-2OLz
Blz.6/8
0006
Referenties Eickemeier, R. (2008). Senkungsprognosen fur den Erdgosspeicher Zuidwending. Geertsma, J. (1973). A bosic theory of subsidence due to reservoir compaction: the homogenous cose.
Verhandelingen van het Koninkl'rjk Nederlands geologisch mijnbouwkundig Genootschap, Deel 28,
pp.43-62. Geertsma, J., & van Opstal, G. (1973). A numericaltechnique for predicting subsidende above
compacting reservoirs, based on the nucleus of straín concept . Verhandelingen vdn het Koninklijk Nederlo nds geologisch mij nbouwkundig Ge nootscha p, 63-7 8.
Hejmanowskí, R. (1995). Predíction of surface subsidence due to oil- or gasfield development. Proceedings of the
fifth internationol symposium on land subsidence, (pp. 291-300). The Hague/
Netherlands. Houtenbos, A. (201l.a). Appendix bij Bodemdaling Waddenzee 7977-2077.
www.waddenzee.nl/fileadmin/contentlDossíers/Energie/pdf/Appendix_rapportbodemd_dec2011.p df. Houtenbos, A. (2011). Bodemdaling Woddenzee 1977-2017.
www.waddenzee.nlfileadmin/content/DossierslEnergie/pdf lBodemd_Houtenbos_dec2011.pdf. Houtenbos, A. (2007a). Subsidence and gas production: an empiricolrelotion. www. novatv.
n
lluploaded/Fl LES/Bijlage%20
Ra
pport%20Houten bos.doc.
Opstal, G. v. (1973). The effea of base-rock rigidity on subsidence due to reservoir compactipn. Denver: Proceedings Third Congress of the International Society of Rock Mechanics. Sroka, A., Tajdus, K., & Preusse, A. (2011). Calculatíon of Subsidence for Room and Pillar and Longwall Panels. 77th Underground Coal Operators'Conference, (pp. 83-90). Wollongong, Australia.
TNO. (2012) . Toetsing von de belosting op de gebruiksruimte in de kombergingsgebieden Pinkegat en Zoutkamperlaag door bodemdaling ten gevolge von goswinning onder de Woddenzee. TNO, Breunese, van Eijs, de Meer, Kroon . (2003). Observation and prediction of the relotion between salt creep and land subsidence in solution mining. The Borradeel Cose. Richmond, Texas, USA:
Solution Mining Research Institute. Waal, J. d. (1986). On the rate type compaction behaviour of sandstone reservoir rock.
Zienswijze AML, Wad,
ANJ
lr. A.P.E.M. Houtenbos, 20-0G-ZAL?
Blz. 8/8
0006
M.i. kan pas met de winningsplannen worden ingestemd als:
t.
De bodemdalingeffecten van alle alternatieve modellen inzichtelijk zijn gemaakt
Z.
Het uiteindelijk gekozen pro-gnosemodel wetenschappelijk verantwoorde statistische toetsing tegeó àe gemeien hoogteverschillen in ruimte en
3. 4. 5. 6.
tijd kaí doorstaan
'
'
De ontbrekende onzekerheldsanalyses zijn toegevoegd
venrachte verloop van de bodemdaling boven de Nes/Moddergat, Lauwersoog en Vierhuizen velden is toegevoegd Inzichtel'rjk is gemaakt hoe de natuurgrens van 6 mm in het Pinkegat en 5 mm in de Zoutkamperlaag te r'rjmen zijn met de sedimentatieanalyse in (Houtenbos, 2011a) Het aantal meetpunten op het Wad boven en nabij de Nes/Moddergat, Lauwersoog en Vier-
Een grafiek met het
huizen velden is uitgebreid
7.
De milieueffecten van het uiteindel'rjk gekozen prognosemodel door andere belanghebben-
den acceptabel zijn bevonden
Hoogachtend,
lr. A.P.E.M. Houtenbos
Zienswijze AML, Wad, ANJ
I
r. A. P. E. M. Houtenbos, 20 -06-2012
Bfz.7/8
