vr ij d i foto Depositphotos mei 2015 Algemene Doopsgezinde Sociëteit

05

2015

b

e

vr ij

d

foto Depositphotos

i

n

g

mei 2015 | Algemene Doopsgezinde Sociëteit

uitgelicht samenleving elkaar nauwelijks nog tegen. Rijk en arm, allochtoon en autochtoon, hoog- en laagopgeleiden, oud en jong – ze leven ieder in hun eigen ‘laag’ van de sandwich die de Nederlandse samenleving vormt. Het cp spreekt van een ‘urgent en opkomend cohesieprobleem’. De Compassieprijs 2015 is daarom toegekend aan een organisatie die verbinding legt tussen groepen in de samenleving die niet (meer) vanzelfsprekend met elkaar in contact komen. Omalief is een initiatief van de Turksislamitische stichting Fatih in Leiden. De jury heeft het project Omalief uitgekozen, omdat het verschillende verbindingen legt en negatieve beeldvorming rond jongeren van allochtone afkomst weerspreekt. Ook noemt de jury het ‘een eenvoudig initiatief dat zich, hoewel het nog geen jaar geleden van start is gegaan, nu al uitbreidt naar meerdere jongeren én naar andere steden’.

Omalief Leiden Compassieprijs 2015

De Compassieprijs 2015 is toegekend aan het jongerenteam Omalief in Leiden. Vanaf mei 2014 brengen Turkse jongeren wekelijks een bezoek aan een bewoner van het Leidse verzorgingshuis Haagwijk. Volgens een recent onderzoek van het Sociaal Cultureel Planbureau (scp) komen verschillende groepen in onze

De Compassieprijs wordt jaarlijks uitgereikt aan iemand die harten verzacht en mensen verbindt en bestaat uit een compassielamp en een bedrag van duizend euro. De prijs is een initiatief van de Doopsgezinden, Remonstranten, Vrijzinnigen Nederland, Vereniging van Vrijzinnig Protestanten en Het Apostolisch Genootschap.

Together in Peace

Zo zei mgr. André-Joseph Léonard, aartsbisschop van Mechelen-Brussel: ‘Ik ben christen, ik ben jood, ik ben moslim’. Grootrabbijn Albert Guigui sprak zijn ontroering uit ‘bij het zien van zulk een divers publiek, dat op straat kwam voor vrede’.

De tocht eindigde bij het Paleis van Justitie met slotwoorden van minister van justitie Koen Geens en van voorzitter Hilde Kieboom van Sant’Egidio in België, initiatiefnemer van de manifestatie.

inhoud

‘Op je profiel zag ik dat je een religieuze achtergrond hebt.’ Café Het Hemeltje wordt verlicht door kaarsjes. We drinken water, ik heb mijn blocnote in de aanslag. Nee, ik ben niet aan het daten, maar heb een interviewafspraak. Er blijkt een stroomstoring te zijn, dus de verlichting doet het niet, net zo min als de koffiemachine. Vandaar de kaarsjes. En het water. De man aan de andere kant van de tafel vertelt over zijn vrouw. Ze was onderwijzeres. Na de zomervakantie kon ze opeens de weg naar school niet meer vinden. Een bevestiging van een bang vermoeden dat al langzaam gegroeid was: Alzheimer. De man vertelt openhartig over het ziekteverloop bij zijn vrouw, die al snel zijn vrouw niet meer was. Over haar gedragsverandering, de angst en de onzekerheid, over de gevolgen voor zijn werk, over de verdwenen intimiteit, over zorgloketten, pgb’s en eindeloze formulieren. Over hoe hij haar een keer moest slaan om haar aanval af te weren, over de schok die volgde, zowel voor hen beiden als voor de kinderen. Over hoe gedwongen opname dichterbij komt, en wat een enorme stap dat is. Hoewel hij het haast vertelt alsof het over een ander gaat, voel ik in alles de zwaarte die op hem drukt, als een te zware mantel. Dan begint hij over het onderwerp dat al een tijdje rondzweeft. Euthanasie. Hij wil niet van haar af, maar vraagt zich hardop af waarom ze al dat lijden moet doorstaan. En ik heb toch een religieuze achtergrond? Ik ben er maar verlegen mee. Moet ik nu een standpunt over euthanasie innemen? Een religieus geïnspireerd licht laten schijnen op lijden en dood? Een troostend woord stamelen? Ja, soms, soms komt de dood als een bevrijding. Lang niet altijd natuurlijk – als de dood plotseling komt, door natuurrampen, door mensenhanden, door een te vol bootje op de Middellandse Zee. Of dichterbij ons eigen leven: voor die moeder in de kracht van haar leven of voor de jongen van 21, nauwelijks een man nog. En steeds de grote waarom-vraag waarop maar geen antwoord komt.

Manifestatie in Brussel

Vijfduizend mensen van allerlei culturen, religies, nationaliteiten, jong en oud, trokken zondag 15 maart door de straten van Brussel. De manifestatie Together in Peace – vrijheid en respect was opgezet als antwoord op het klimaat van angst en polarisatie na de terroristische aanslagen in Parijs en Kopenhagen en de terreurdreiging in België. Onderweg werd haltgehouden bij de moskee Al Jadid, de orthodoxe kathedraal van de H. Aartsengelen Michaël en Gabriël, het Huis van de Vrijzinnigheid in Brussel, de OnzeLieve-Vrouw ten Zavelkerk en de Grote Synagoge van Brussel. Daar spraken vertegenwoordigers van de islamitische, orthodoxe, humanistische, protestantse, evangelische, rooms-katholieke en joodse gemeenschappen zich uit tegen het geweld en voor vrede en dialoog.

vooraf

Hooguit troost de gedachte een beetje dat na het lijden altijd de bevrijding komt. Na het herdenken het vieren. Ook al gaat het leven nog zo hard en onverbiddelijk verder, er zal weer worden gelachen en er zal weer worden gedanst. Dat haalt bar weinig uit tegen lijden of dood, maar helpt, misschien, wel een klein beetje om verder te gaan. Doorleven. Wat een bevrijding. Johan Tempelaar Coördinator communicatie ads [email protected]

5 10

16 24 Houd van me!

Harry Brandsma, gevangenispredikant in de Bijlmer

5

Oorlogsverleden 10 Doopsgezinden, de Tweede Wereldoorlog en de bevrijding

Dieper dan woorden

16

Over wegen

24

Stembevrijding met Jan Kortie

Vermaningspad in waterrijke hart Friesland

en verder… ingekomen 4 verAmsterdomd 9 internationaal onderzoeksproject berichten uit de frontlinie 13 WereldWerk 14 samen praten boeken & bladen 18

uit de kast 20 Jannette Wijk-Eendhuizen dag van bevrijding 22 column Gerke van Hiele kort 23

ingekomen

interview

scorende regio’s Noord-Afrika en het Midden-Oosten is sprake van zogenoemde ‘zwarte gaten’: gebieden waar onafhankelijke informatie simpelweg niet bestaat. Reporters Without Borders noemt het werk van journalisten en fotografen in het Midden-Oosten, Syrië, Irak en Oekraïne ‘een heldendaad’. Journalisten worden er gedwongen propaganda te maken, en worden soms zelfs ontvoerd of vermoord. De onthoofding van de Amerikaanse persfotograaf James Foley, als vergelding voor bombardementen in Noord-Irak, is daar een gruwelijk voorbeeld van. Groeperingen als Islamitische Staat en Boko Haram ‘gedragen zich als de nieuwe despoten’, zegt het hoofd van de organisatie. In China, Syrië, Turkmenistan, Noord-Korea en Eritrea is het het slechtst gesteld met de persvrijheid. De Scandinavische landen staan zoals gebruikelijk hoog genoteerd. Finland, Noorwegen en Denemarken voeren de lijst aan, Zweden staat op de vijfde plaats. Daartussenin staat Nederland, dat daarmee twee plaatsen is gedaald.

een heldendaad De persvrijheid neemt wereldwijd af. Dat blijkt uit de jaarlijkse ranglijst van Reporters Without Borders. Op alle vijf continenten is een verslechtering te zien, terwijl de inzet van propaganda toeneemt.

Reporters Without Borders is een onafhankelijke non profitorganisatie die wereldwijd onderzoek doet naar persvrijheid en die wil bevorderen. Zie: www.rsf.org

De afname wordt veroorzaakt door oorlogen, terreurdreiging en door de economische crisis. In de slecht

doopsgezinde liturgie Aan het seminarium vinden twee onderzoeken plaats naar de liturgie van de doopsgezinde dienst. Iris Speckmann zal voor haar promotieonderzoek onder meer nagaan hoe doopsgezinde diensten met Avondmaal door de deelnemers worden beleefd. Wat betekent het Avondmaal voor u en voor uw geloof? Deelname aan dit onderzoek kan een interessante ingang zijn om binnen de gemeente het gesprek over geloofsbeleving op gang te brengen. Wanneer u niet wilt afwachten of Iris Speckmann uw gemeente benadert,

4

kunt u contact opnemen via: [email protected] Kijk voor meer informatie op: wccdutchmennonite.com > PHD-onderzoek

Louise Pondman doet in het kader van haar masterscriptie onderzoek naar de opbouw van reguliere zondagse diensten in doopsgezinde gemeenten. Zij verzoekt alle doopsgezinde gemeenten en hun voorgangers een orde van dienst en/of de brief die gestuurd wordt naar gastvoorgangers, op te sturen naar: [email protected]

interview

Houd van me! Wie niet in de gevangenis zit, leeft in vrijheid; diegene die vastzit niet. Juridisch gezien is daar niks tegenin te brengen. Maar met echte vrijheid en bevrijding heeft het niets te maken, aldus gevangenispredikant Harry Brandsma.

>> Iris Speckmann Louise Pondman

5

interview

‘We onderschatten gedetineerden vaak, terwijl we ze serieus moeten nemen, welke daden ze ook begaan hebben’ tekst Jan Willem Stenvers – foto’s Johan Tempelaar

iemand een oetlul vind en daarmee doe ik diegene recht. Het benoemen van iets dat niet goed is kan opluchtend werken.

‘ 6

‘Bevrijd zijn mensen die op enige afstand kunnen kijken naar wat hen overkomt en daar met een creatieve manier mee omgaan. Je kan vanuit ongenoegen leven, maar het is veel mooier om te leven vanuit genoegen. Hoe kan je thuiskomen met datgene wat op je pad komt? Hoe kan je weerstand bieden aan mensen die heel veel op aarde beloven wat er niet is? Hoe ben je in staat dat soort machten te weerstaan?

Zwarte kant

‘In de gevangenis kom ik veel mensen tegen die geen hechting met familie hebben gekend. De wereld van chaos is voor hen vertrouwd. Ze denken: ‘Ik heb niet gekregen wat ik wilde of mocht hebben, en wat ik heel veel mensen toewens. Nu wil ik het wél krijgen.’ Als je in die modus zit zie je niet wat voor slachtoffers je maakt. Stel je voor: je komt bij een groep terecht waar je wat voorstelt als je meehelpt met stelen en het gebruik van geweld. Je denkt dat je hechting vindt, maar je hebt niet door wat voor gevolgen je daden hebben in onze samenleving.

‘Boeven zitten niet op ‘de dominee’ te wachten, maar ze weten dat er bij een geestelijk verzorger een ‘vrijplek’ is. Ze kunnen met mij praten over persoonlijke dingen en over hun daden, zonder dat dat juridische gevolgen heeft. In gesprekken ben ik niet neutraal. Ik zeg gerust dat ik

‘Het is heel mooi om te zien als iemand zichzelf in de gevangenis herneemt, terwijl hij uit de kringloop van het dagelijks leven is getrokken. Een voorbeeld. Een jongen zei tegen mij: ‘God heeft mij vergeven’. Ik antwoordde:

‘Hoe komt het dat ik je hier tegenkom en niet op het terras met een biertje?’ Dat is de eerste vraag die Harry stelt aan nieuwe gedetineerden in de Bijlmergevangenis. Lastige zaken gaat hij niet uit de weg en hij praat niks goed. Accepteren doet hij wel. Hij neemt elke gevangene serieus en houdt die een spiegel voor. Op de momenten dat iemand zijn gebreken inziet of zich serieus genomen voelt, ziet Harry vrijheid en geloof tot leven komen.

‘Dan weet je zelfs meer dan God zelf. Heeft de mens bij wie je een pistool tegen het hoofd zette je ook vergeven?’ Vervolgens komt de jongen tot de conclusie dat het slim is om met zijn slachtoffer te gaan praten. Dat is heel ontroerend. ‘Bevrijding is je eigen zwarte kant onder ogen zien. Dan zak je niet door de grond. Je krijgt grond. Dat is een paradox voor gedetineerden, want ze willen zich groot houden.’

Leren lezen ‘We onderschatten gedetineerden vaak, terwijl we ze serieus moeten nemen, welke daden ze ook begaan hebben. Een boef zei laatst tegen mij: ‘Ik ben een boek, maar men leest mij niet goed’. Wij zijn boeken, maar we vergeten steeds meer te lezen, en we begrijpen metaforen niet. ‘Daarom lees ik graag de bijbel samen met gevangenen. Want dat boek wringt en spreekt zichzelf aan alle kanten tegen. Op het ene moment verheerlijkt het geweld en het andere moment verbiedt dat het. Het lijkt op het leven. Gedetineerden willen vaak een antwoord uit de bijbel halen over het leven. Er is geen antwoord. Tenminste, het antwoord is: blijven zoeken, en dat moet je samen doen. ‘Het gaat bij de bijbel om interpretatie. En zo is het ook bij gevangenen. Ik probeer ze zichzelf te laten lezen en zich af te laten vragen: hoe komt het dat ik hier zit? Aan de andere kant moeten wij de nuances zien. Het feit dat iemand een moord heeft gepleegd, maakt diegene niet minder menselijk. Juist niet. Wij mensen zijn tot alles in staat.’

meer dan de ergste straf toe. En natuurlijk moeten slachtoffers gehoord worden, maar hoe meer zij gehoord worden, hoe moeilijker het is om juridisch objectief te oordelen. Steeds meer wordt vergeten dat de opdracht na de wraak is om mensen weer op een normale manier terug te laten keren in de samenleving. ‘Ik geniet mateloos van een boef die mij toeroept op straat. De eerste die mij dit jaar een goed nieuwjaar heeft gewenst is iemand die ik ken uit de gevangenis, een dakloze man die ik nog vaak zie in het park met z’n biertje. Ik kwam hem tegen op 1 januari bij een zebrapad, we stonden tegenover elkaar en hij riep: ‘Hé dominee, beste wensen he!’ De rollen zijn op zo’n moment volstrekt helder: ik de gevangenispredikant en hij de boef, en dat overstijgt de ruimte. Ik zie dan dat stukje God, Allah, Zion, Jezus, Hemel of hoe je het ook maar wilt noemen, doorschijnen.

‘Het feit dat iemand een moord heeft gepleegd, maakt diegene niet minder menselijk.

Juist niet. Wij mensen zijn tot alles in staat.’

In vrijheid ‘Ik roep vaak tegen iemand die bijna vrij is: zorg ervoor dat ik je buiten op het terras met een biertje tegenkom en niet hier. Vaak weet je al dat ze wel terugkomen. Maar het gebeurt ook weleens dat ik een biertje met ze ga drinken. ‘Formeel heeft iedereen het recht om uit detentie in vrijheid terug te keren. Alleen kun je als ex-gevangene nauwelijks aan een baan komen, dus word je voor je gevoel opnieuw genaaid. Je kan iets voor zichzelf beginnen, maar ook dat is niet makkelijk. Ook ex-gevangenen willen voor hun familie zorgen, geld verdienen en iets te doen hebben. Het gevolg is dat ze vaak maar weer terugkeren naar de hun bekende criminaliteit. ‘In de samenleving en de politiek is steeds meer nadruk gekomen op wraak en de kant van het slachtoffer. Er is geen perceptie meer van wat een straf inhoudt. Als iemand jouw kind vermoordt, wens je die natuurlijk

‘Natuurlijk ben ik triest over het leven van deze man, dat ook na zijn detentie niet beter is geworden. Net zoals ik triest ben over het leven van heel veel andere boeven. Maar het feit dat hij mij herkent in mijn functie vind ik prachtig. Wat ik tegen hem zeg maakt niet uit. Wél dat ik hem zie. De gedachte van een gevangene is vaak: ja, ik ben een oetlul, maar houd van me.’ <<

Harry Brandsma is 59 jaar en werkt als predikant in de gevangenis in de Bijlmer te Amsterdam. In het verleden werkte hij daarnaast een paar uur per week als geestelijk verzorger in een Exodushuis in Amsterdam, waar ex-gedetineerden worden voorbereid op terugkeer in de maatschappij. Tevens is hij theatermaker en werkte hij ooit als jongerenwerker bij de doopsgezinde gemeente in Amsterdam.

7

onderzoek

te huur

Seniorenappartementen met een vrijzinnig religieuze uitstraling De Roosebrink te Wageningen

De Timanshof te Bennekom

In de complexen heerst een tolerante, vrijzinnig religieuze sfeer; iedereen is er welkom. Alle drie de gebouwen zijn op loopafstand gelegen van het stads-, respectievelijk dorpscentrum. De gebouwen liggen tevens gunstig ten opzichte van het openbaar vervoer. Voorzieningen De appartementen zijn aangesloten op een alarmsysteem. Hierdoor kan er 24 uur per dag in geval van nood snel eerste hulp geboden worden. Tevens beschikken de gebouwen over twee liften, een wasserette, fietsenstalling, logeerkamers, recreatieruimte, hobbykamer en een bibliotheek | vergaderruimte. De bewoners worden vertegenwoordigd door enthousiaste bewonerscommissies. Huurprijs De huurprijs varieert van € 477,– tot € 799,–. De servicekosten variëren van € 76,– tot € 175,–. Bent u geïnteresseerd en 50 jaar of ouder? Maak geheel vrijblijvend een afspraak met mw. L. Kik voor meer informatie en/of een bezichtiging.

De Aleidahof te Bennekom

Seniorenhuisvesting Zuid-Veluwe | Hof van Sint Pieter 27 | 6721 tn Bennekom 0318 43 11 34 | www.vrssh-zuidveluwe.nl | [email protected]

In juni 2015 verschijnt bij uitgeverij Gegarandeerd Onregelmatig de wandelgids Een’ kloeken dagmarsch. Voor deze gids treedt Flip van Doorn elf keer in de voetsporen van zijn verre oudoom Jacobus Craandijk. Net als Craandijk biedt hij de lezers de gelegenheid vooraf in te tekenen op zijn boek. En net als Craandijk neemt hij een Naamlijst van Inteekenaren in de uitgave op.

Niets nieuws? Op voorhand lezers interesseren voor een uitgave die nog moet verschijnen. Tegenwoordig zouden we het crowdfunding noemen. Dat klinkt heel hip en hedendaags, maar feitelijk is er niets nieuws onder de zon. Ook Jacobus Craandijk en zijn uitgever gingen eerst met de pet rond, alvorens aan het eerste deel van de Wandelingen door Nederland met pen en potlood te beginnen. In het vijfde deel staat de lange lijst van ‘inteekenaren.’ afgedrukt, met fier bovenaan koning Willem III. Op gegarandeerdonregelmatig.nl kunt u ‘inteekenen’ op Een’ kloeken dagmarsch.

Zomerse weken op Dopersduin Schoorl

Toetjes met aardbeien, je tenen krullend van plezier in het zand. Een duik in de golven, schelpen zoeken, garnalen vangen...of rustig een boek lezen in de koele schaduw van de bomen. Lange avonden in goed gezelschap, ontspannen, bezinnen, opnieuw tot leven komen. Genieten. Gewoon, zomer op Dopersduin. Wees welkom! 3 juli t/m 14 augustus 2015 Minimale prijzen volpension € 82,- (leeftijd 4 t/m 12 jaar) € 112,75 (leeftijd 13-16 jaar) € 210,- (vanaf 17 jaar)

Neem contact op via e-mail [email protected] of per telefoon 072-5091274

Er komt een nieuw internationaal onderzoeksproject naar het dissenterse klimaat in Engeland en de Lage Landen van de 16e en 17e eeuw. tekst Piet Visser

VerAmsterdomd sommigen – met name tal van doopsgezinden – al vroeg het fysieke bestaan van de duivel ontkennen, wat typerend zou worden voor het Verlichtingsdenken.

In 1641 klaagde een Engelse puritein, toen leken met zelf aangemeten gezag godsdienstige kwesties gingen bespreken, dat zijn land ‘verAmsterdomd’ werd. Het in Engeland groeiende publieke debat over religie en filosofie werd in sterke mate beïnvloed door de vele onrechtzinnige groeperingen die al decennialang hun gang konden gaan in Amsterdam en elders in de Republiek der Nederlanden. Dit discours aan de vooravond van de Verlichting zou de bestaande geloofstradities irriteren maar ook vernieuwen. Onder aanvoering van gewone burgers waren er groeperingen bij betrokken als, deels naar Nederland uitgeweken, Engelse baptisten, quakers, (Poolse) socinianen, spiritualisten van het Huys der Liefde, remonstranten en doopsgezinden.

Het is van groot belang greep te krijgen op het ‘verAmsterdomde’ vrijdenken. Dat denken leidde onder meer tot de publicatie van de werken van Spinoza. Daarin had zijn rationele kritiek op het openbaringsgeloof gestalte gekregen, mede dankzij het unieke Amsterdamse klimaat van de godsdienstige verscheidenheid, haar interactie en debat. Zodra Spinoza in 1656 de joodse gemeente moest verlaten, zocht hij steun bij collegiantische en doopsgezinde non-conformisten. Zij stimuleerden zijn opvattingen over tolerantie en individuele vrijheid.

In de Republiek kwam men elkaar vooral tegen in de vrijspreekcolleges, de bijeenkomsten van de collegianten. Tegelijkertijd bestonden er ook verbindingen met de joodse immigranten in de hoofdstad. Dit amalgaam van vrijgeesten stond open voor vernieuwingen, vooral dankzij hun vaak spiritualistische kijk op het godsdienstige leven. Daarin oversteeg de persoonlijke inspiratie door de Heilige Geest het slaafs volgen van de letter van de Schrift. Zo zouden

Het nieuwe project zal onderzoeken hoe de onorthodoxe ideeën van Spinoza en andere Verlichtingsdenkers in wezen reeds aanwezig waren binnen deze radicaal religieuze kringen. Het is daarom nodig zowel de Nederlandse als de Engelse publicaties van de dissenters te analyseren. Ook moet in kaart worden gebracht hoe die drukwerken onderling samenhangen, welk publiek men bediende en van welke uitgeversnetwerken gebruik werd gemaakt.

Bijeenkomst der collegianten Zo was Spinoza’s geheime uitgever, in d’Oranje-Appel te Amsterdam Jan Rieuwertsz, lid van de doopsgezinde gemeente. Het onderzoek zal (1739) de veranderende receptie van al die dissidente geschriften gedetailleerd in beeld brengen, en laten zien hoe het oude wereldbeeld, geïmpregneerd met het voorzienigheidsdenken, gaandeweg verschrompelde. <<

Twee bekende Canadese historici, dr. Michael Driedger (Brock University, St. Catharines, Ont.) en prof. dr. Gary K. Waite (University of New Brunswick, Fredericton, NB), hebben een Canadese subsidie gekregen van omgerekend ruim € 100.000,– voor het onderzoeksprogramma Amsterdamnified! Religious Dissenters, Anti-Providential Ideas and Urban Associationalism in the Emergence of the Early Enlightenment and the Low Countries, 1540-1700. In het Nederlands: VerAmsterdomd! Godsdienstige dissenters, het anti-voorzienigheids-denken en het stedelijk genootschapswezen in de opkomst van de vroege Verlichting in Engeland en de Lage Landen, 1540-1700. Dit onderzoeksproject zal vijf jaar in beslag nemen en is zeer belangwekkend voor de geschiedschrijving van de Nederlandse doopsgezinden. Ook andere wetenschappers zullen eraan bijdragen, zoals dr. Ruben Buys (Universiteit Utrecht), prof. dr. Mirjam van Veen (VU Amsterdam), dr. Hans de Waardt (VU Amsterdam) en prof. dr. David Wootton (University of York, GB). Meer informatie amsterdamnified.dutchdissenters.net

9

geschiedenis

Doopsgezinden, de Tweede Wereldoorlog en de bevrijding tekst Jelle Bosma – foto’s Wikipedia Commons

Oorlogsverleden Wie kent niet de foto’s of filmbeelden van geallieerde troepen die Nederland binnentrokken en bevrijdden? Vaak zie je dolblije, feestvierende mensen en soldaten zonder stress op de voertuigen zitten.

H

Het was dan ook een memorabel moment, dus die blijdschap is goed te begrijpen. Tegenwoordig is vrijwel iedereen op de hoogte van de Tweede Wereldoorlog en wat die voor Nederland betekende. Toch is er relatief weinig bekend over doopsgezinden ten tijde van de oorlog. Vandaar dat het nieuwe nummer (41) van de Doopsgezinde Bijdragen*, dat in mei zal verschijnen, geheel in het teken zal staan van dit thema. Hoe verging het de doopsgezinde gemeenten, bijvoorbeeld Haarlem, Alkmaar, Den Haag, Wageningen en Dantumawoude? En wat voor invloed had de oorlog op hun leden en voorgangers? Oorlogspreken komen aan bod, het doopsgezind seminarium, Fredeshiem, de opkomst van de doopsgezinde vredesbeweging en enkele korte levensbeschrijvingen van doopsgezinden die een bijzondere rol speelden tijdens de bezetting. Vaak komt ook de bevrijding aan de orde. Vanwege de diversiteit aan onderwerpen en de geografische reikwijdte van de artikelen, spelen steeds andere zaken een rol. Natuurlijk was bevrijd worden een vreugdemoment, een emotionele ontlading van de tot dan

10

toe opgelopen spanning. Toch ging er ook nogal eens wat mis, en werden er bijvoorbeeld achterhoedegevechten gevoerd. Zo was opmerkelijk dat de overgave van de Duitse troepen pas plaatsvond na de inname van Berlijn, eind april 1945. Ook in Friesland vond een achterhoedegevecht vol emotie plaats: Als dieven in de nacht van 12 op 13 april was het gros van de Duitse soldaten op gevorderde boerenwagens vertrokken. Op 14 april werd de bevrijding geproclameerd. En zondagmiddag 15 april, de kerken zaten vol, trok nog een laatste wagen met munitie door Akkerwoude en Murmerwoude. Zenuwachtige leden van de Nederlandse Binnenlandse Strijdkrachten (hierna: BS), die in de consistoriekamer van de gereformeerde kerk zaten, legden aan en vuurden, waarbij de wagen ontplofte en vier Duitsers omkwamen. Anderen ontsnapten, handgranaten vlogen in het rond. Later die dag sneuvelden twee 23-jarige jongens van de bs die ondergedoken hadden gezeten en lid waren van de verzetsgroep Dantumadeel in een vuurgevecht bij Akkerwoude: Jan Kaper en Harmen Brouwer. Pas toen een Canadese tank de boerderij aan flarden

schoot, waar een andere Duitser naartoe was gevlucht, kwam aan het dwaze treffen een einde. Dit absurde dominoincident, één dag ná het einde van vijf jaar bezetting, was wel het bloedigste krijgsgebeuren in het werkgebied van dominee Gaaikema. Deze passage is overgenomen uit een artikel van Piet Visser en Annie Rekker over dominee Gaaikema, en toont aan dat de bevrijding vaak emotioneel en spannend was, waardoor er nogal eens wat misging. Gaaikema was een voorganger die zich tijdens de oorlog steeds duidelijk zelfstandig had opgesteld, maar die zich ook na de bevrijding roerde. Hij stelde namelijk kritische vragen bij de juridische stappen die volgden: de veroordeling van collaborateurs en oorlogsmisdadigers; met name vanwege de nogal doorzichtige organisatie daarvan waar hij zich tegen keerde.

Keerpunt Zo zijn we bij een tweede punt aangeland. Het vertrek van de Duitse militairen betekende een keerpunt, maar dit gold ook voor de bestraffing van delen van de bevolking wier houding tijdens de oorlog werd

afgekeurd. In verscheidene artikelen in de Doopsgezinde Bijdragen komen deze zaken aan de orde. Daartussen zitten enkele schokkende voorbeelden. Zo hadden enkele doopsgezinde voorgangers zich als sympathisant van het inmiddels verslagen regime opgesteld. Sommigen hadden dat gedaan om carrière te maken, doorgaans zonder bloed aan hun handen, maar toch… Er waren er ook die uit puur idealisme achter het inmiddels verdreven regime hadden gestaan, zonder dat ze doorhadden wat er allemaal gebeurde. Dat dergelijke personen het echt niet inzagen of begrepen, blijkt uit hun houding na de bevrijding: soms wilden zij zonder boetedoening of wat dan ook nog even door-discussiëren over de kwestie. Enkele van deze personen kregen een tijdelijke celstraf opgelegd, waarna ze terugkeerden in de samenleving. De bevrijding maakte ook pijnlijk duidelijk wie de oorlog niet overleefd had. Sommige doopsgezinden, zoals voorganger André du Croix, waren gearresteerd, in een kamp opgesloten en niet meer teruggekeerd. Vaak

waren ze opgepakt vanwege verzetsactiviteiten, met afschuwelijke afloop. De manier waarop zij herdacht werden komt ook aan bod in db 41. Enkelen, onder wie Frits Kuiper, overleefden hun verzetsactiviteiten wel en werden na de bevrijding aangesteld als tijdelijke woordvoerders en bestuurders van het nieuwe regime. En dan was er het treurige lot van een dochter uit een familie die verscheurd was geweest door de oorlogsperiode. Enkele broers kozen de ene kant: het front in Rusland, en een andere broer de tegengestelde richting: het verzet. De zus werd tijdens de bevrijding opgepakt en mishandeld, hoewel ze niets te maken had gehad met wat er was gebeurd. Zij zou later zelfmoord plegen.

Beschadigd In andere artikelen komen vergelijkbaar schrijnende gevallen voor, van mensen die na de bevrijding ongebroken maar wel zwaar beschadigd terugkeerden uit de kampen. En dan hebben we het nog niet gehad over andere weerbarstige feiten. Denk aan de hongerperiode die vanaf het najaar van 1944 duurde in delen van Neder-

land – terwijl een ander deel van het land reeds driekwart jaar eerder was bevrijd – en de soms enorme ravage, vooral op plaatsen waar slag was geleverd. Verschillende doopsgezinde vermaningen waren gebombardeerd of kapotgeschoten, vaak omdat ze in de frontlinie lagen. De bevrijding betekende het einde van een heel tragische en hectische periode. Ja, het was feest, maar wat er allemaal was gebeurd liet zijn sporen na. Niet alleen op het landschap dat soms zwaar verminkt was, maar vooral ook op de levens van mensen, die veranderd waren door alles wat ze hadden meegemaakt. Soms hadden zij zich meer op de achtergrond gehouden, maar soms ook hadden zij ervoor gekozen een duidelijke rol te spelen en een eigen standpunt uit te dragen. Na de bevrijding was er opnieuw ruimte om te kiezen voor het een of het ander, herstel te plegen aan vernietigde gebouwen, en het leven opnieuw vorm te geven. Zonder een ongewenst regime! << * Doopsgezinde Bijdragen wordt uitgegeven door De Doopsgezinde Historische Kring. Meer info: www.dhkonline.nl

11

frontlinie

Ontwerp & tekst Print & druk

Alle grafische diensten onder één dak perfect voor u uitgevoerd!

Reclame & sign Online media

Het Spijk 4 Postbus 29 8320 AA URK 0527-689168 [email protected] @gbugrafisch

www.gbu.nl GBU_adv Doopsgezind NL_195x131.indd 1

Even stilstaan in de drukte van alledag. Om dan geïnspireerd, verrijkt weer verder te gaan. Nieuwe paden vinden op oude wegen. Andere, bredere gezichtspunten opdoen in een inspirerende omgeving en binnen een ongedwongen sfeer. Dat is wat Leeftocht u wil bieden, met een buitengewoon aanbod van activiteiten, lezingen en cursussen op het gebied van religie en spiritualiteit.

tocht

Dichter bij de natuur kun je niet komen

18-03-14 08:48

Programma Innerlijk Pelgrimeren 12 t/m 13 juni Fredeshiem Tegenbeweging in avant-garde kunst 19 t/m 21 juni Fredeshiem Het bijbelboek Jona 17 t/m 18 oktober Fredeshiem Weg van de Tora 28 t/m 29 november Fredeshiem

Uitgelicht De tegenbeweging in de avant-garde kunst 19 t/m 21 juni Fredeshiem • Steenwijk Al 10 jaar verzorgt dr. John van Schaik twee keer per jaar een Leeftochtweekend. Dit keer is het een weekend kunstbeschouwing. Van Schaik wil aandacht vragen voor de esoterische traditie in de (kunst)geschiedenis. ‘De huidige cultuur wordt vooral gedomineerd door de exoterische traditie en zo wordt ook de geschiedenis door de historici door een exoterische bril geschreven. Dat is geschiedvervalsing. Ik zoek het evenwicht en vraag daarom aandacht voor die esoterische traditie’. Prijs: vanaf € 195,- p.p.

Kom kamperen midden in de natuur! Er zijn 132 Natuurkampeerterreinen in Nederland, waar u geniet van rust, ruimte en vrijheid. Ook leuk voor kinderen! Met de Natuurkampeerkaart (in Het Groene Boekje) kunt u op alle terreinen terecht. Kijk voor meer informatie op www.natuurkampeerterreinen.nl, of download de gratis Kamperen app.

een matras en een lamp Tijdens de Tweede Wereldoorlog vonden onderduikers een schuilplaats in de pastorie naast de doopsgezinde kerk van Sappemeer. Onlangs werd bij de restauratie van het dak een ruimte ontdekt. Daarin liggen nog steeds een matras en een lamp. Een zekere mevrouw Leopold vertelde er jaren geleden over aan een van de gemeenteleden, vlak voor haar overlijden. In de oorlog werkte mevrouw Leopold als verpleegster in het Academisch Ziekenhuis (het tegenwoordige umcg) in Groningen. Ze hielp verzetsstrijders en andere door de Duitsers gezochte mensen aan een plek als ‘patiënt’ in het ziekenhuis. Zij hoopten op die manier

verzet in de kerk Op 9 april is Predikanten in de frontlinie. De gevolgen van deelname aan het (kerkelijk) verzet in Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog van Jan Ridderbos gepresenteerd. Het boek gaat over alle Nederlandse predikanten die tijdens de Tweede Wereldoorlog gevangen werden gezet vanwege hun deelname aan het verzet. Dat verzet had allerlei vormen, van een gesprek op huisbezoek en hulp aan joden, tot aan gewapend verzet. Anders dan andere gevangenen legden predikanten in gevangenis en kamp veelal hun bijzondere positie

veilig te zijn voor de bezetter. Lange tijd ging dat goed, maar toen bleek dat er verraad in het spel was moesten enkele verpleegsters, waaronder mevrouw Leopold, op zoek naar een schuiladres. Het onderduikadres in Sappemeer was bij haar klaarblijkelijk bekend, want ze is er – zo vertelde ze – met enkele collega’s uit eigener beweging heen gegaan. De verpleegsters werden door dominee De Zeeuw gastvrij in de pastorie ontvangen. Hoe lang ze daar hebben gezeten is niet bekend. Maar aangenomen mag worden dat verschillende mensen er tijdens de oorlog een veilig heenkomen hebben gevonden.

Dominee De Zeeuw begon zijn werkzaamheden in Sappemeer op 9 maart 1941, midden in de oorlog. Op 22 juni 1947 trad hij in dienst van de ads als algemeen predikant. Het gemeenteleven ging tijdens de oorlogsjaren gewoon door. Zo werden in 1943 tien jonge leden gedoopt. Maar van de schuilplaats hebben de bewoners van de pastorie die er na de oorlog hebben gewoond, nooit geweten. Die was dus heel goed verborgen, met een matras en een lamp als stille getuigen. Bart Smits

niet af. Ook daar bleven zij zielzorger, en vaak – zij het clandestien – ook voorganger. In totaal zijn bijna veertig predikanten in Duitse hechtenis omgebracht. In dit boek worden de consequenties van het verzet voor elk van hen beschreven. De uitgave van het boek is een initiatief van het Archief- en Documentatiecentrum Kampen, het Historisch Documentatiecentrum voor het Nederlands Protestantisme van de VU, en de Keizersgrachtkerkgemeente in Amsterdam. Predikanten in de frontlinie, Jan Ridderbos, Uitgeverij Vuurbaak, € 22,50

Kijk voor meer informatie & prijzen op www.leeftocht.nl

13

Samen praten

tekst Henk Blom – foto Gaby van der Hoek

‘Hoe vreedzaam is de islam?’ Deze vraag leg ik voor aan Mohamed Ajouaou, docent Islam aan de Vrije Universiteit. Volgens hem moet een expliciete vredesbeweging in de islam nog ontwikkeld worden.

Bij boeddhisme denkt iedereen aan vrede, maar bij islam eerder aan geweld. Dat is in deze tijd heel begrijpelijk. Toch neemt vrede binnen de islam als religie een belangrijke plaats in. Wel gaat het dan vooral om spiritualiteit, vertaald in vrede met jezelf en met je omgeving. Wereldwijd is de islam onder te verdelen in verschillende gebieden. Zo zijn moslims in Oost-Azië (Indonesië, Maleisië, Filipijnen) over het algemeen erg vreedzaam, zoals ook in Afrika ten zuiden van de Sahara. Steun voor oorlogsgroepen daar komt van buiten hun leefgebieden. Ook in de Verenigde Staten zetten moslims zich duidelijk in voor vrede, al zijn ze daar zeker

14

niet minder conservatief. Alleen in het Midden-Oosten vormen sektarische moslims een bron van geweld. Geld, vooral van de oliewinning, speelt daarbij een belangrijke rol.

Moslims in Nederland De eerste generatie islamitische immigranten in Nederland was behoorlijk geïntegreerd, ook al moest men zich vaak met handen en voeten verstaanbaar maken. De indoctrinatie door fanatieke moslims uit het Midden-Oosten heeft pas bij latere generaties plaatsgevonden. En dat terwijl het leven voor moslims in Nederland erg goed te noemen is. Zij hebben – vergeleken met het

buitenland – hier veel rechten op allerlei gebied: onderwijs, kleding, geestelijke verzorging in ziekenhuizen en justitiële inrichtingen, enzovoort. Tijdens het gesprek met Ajouaou verwijs ik naar het geweld dat in de loop van de geschiedenis uit naam van religies is gepleegd, bijvoorbeeld tijdens de kruistochten van christenen tegen moslims. Ajouaou reageert echter wat afwijzend ten aanzien van geschiedenis. Liever kijkt hij naar heden en toekomst. Wel denkt hij dat de kerken van het verleden geleerd kunnen hebben, waardoor de kerkelijke vredesbeweging zich heeft kunnen ontwikkelen. In het verleden moesten ook moslims hun eigen positie verdedigen en ook bij hen heeft zich in de loop van de tijd een ontwikkeling voorgedaan. Maar ook nu betekent de negatieve beeldvorming binnen onze samenleving dat moslims zich steeds meer terugtrekken binnen de eigen kring. Daarom is het van belang om aan deze beeldvorming te werken.

Interreligieuze dialoog Ajouaou is erg positief over de vele initiatieven tot interreligieuze samenwerking. Kerken nemen daarbij wel meer initiatief dan moslims. Een langere-termijnvisie zal de behoefte aan dialoog en samenwerking bij moslims doen toenemen. Maar vaak ontbreekt het aan tijd om daar in de moskee aandacht aan te besteden.

Men heeft gewoon moeite het hoofd boven water te houden. Dat herken ik bij de Turkse Ulu-moskee in Zwolle. Die heeft veel energie moeten stoppen in het zoeken naar nieuwe huisvesting, en vervolgens veel mankracht moeten inzetten om een voormalig schoolgebouw tot gebedsruimte om te bouwen. In die periode had het moskeebestuur geen tijd om deel te nemen aan overleg. Ajouaou veronderstelt bovendien dat leden van verschillende kerken van relatief gelijkgestemde signatuur zijn. Terwijl de moskee een zeer gedifferentieerd ledenbestand kent van zowel vrijzinnige als orthodoxe moslims, met meer of minder opleiding. Interreligieuze dialoog is daardoor een zaak van lange adem. Niettemin vindt Ajouaou die van groot belang. Elke dialoog heeft effect, zij het niet altijd onmiddellijk. Vaak is het effect pas merkbaar op de langere termijn, en is allereerst symbolisch. De dialoog is zowel institutioneel – voor de leiding van kerken, moskeeën en synagogen, als informeel – voor de achterban, belangrijk. Eigenlijk zou in elke stad een vorm van interreligieuze dialoog opgezet moeten worden.

Beeldvorming In zijn boek Wie is moslim? (2014)* haalt Ajouaou voorbeelden aan van justitiële inrichtingen en instellingen voor gezondheidszorg, waar beleid ontwikkeld moet worden met het oog op faciliteiten voor moslims. Het ontbreekt daar vaak aan voldoende kennis van de islam, met als gevolg een vertekende beeldvorming en gebrek aan adequate behandeling van in die instellingen verblijvende moslims. Beleidsmakers vroegen Ajouaou daarom om advies, wat de aanleiding is geweest tot het schrijven van het boek. Ajouaou schrijft daarin over de religiositeit van moslims in

Mohamed Ajouaou: ‘Dialoog is zaak van lange adem’ hun dagelijks leven, en over de secularisatie binnen de islam. Volgens hem is die anders dan in het christendom. Vanwege de specifieke informatie over de islam als religie, is het boek voor de gewone lezer niet zulke gemakkelijke lectuur. Maar door de vele praktische voorbeelden wordt er ook veel boeiende informatie gegeven, die tot nadenken stemt en naar mijn mening bijdraagt aan een betere beeldvorming. <<

Mohamed Ajouaou is universitair docent Islam aan de Vrije Universiteit, hoofd van het Centrum voor Islamitische Theologie, en hoofd islamitische geestelijke verzorging bij de Dienst Justitiële Inrichtingen.

* Mohamed Ajouaou, Wie is moslim? Geloof en secularisatie onder westerse moslims, uitgeverij Meinema, € 22,50

WereldWerkdag 2015 30 mei Amersfoort

Van de Eeuwige is de aarde en alles wat daar leeft, de wereld en wie haar bewonen (Psalm 24:1) Kom naar WereldWerkdag op 30 mei! Er is een uitgebreid programma, informatiestands, films, workshops en een voordracht over het werk en de projecten van de organisaties die in Doopsgezind WereldWerk samenwerken. Dat zijn o.a. Christian Peacemaker Teams; Mennonites in Europe in Joint Venture for De-mining in Bosnia (samenwerking van doopsgezinden in Europa om de mijnen in Bosnië op te ruimen); Relief Work for Middle East Refugees (hulpwerk voor vluchtelingen uit het Midden-Oosten); Anne Zernike Fund; Tanzania-projecten; Menno’s Pleats, en Sam’s tweedehands-kledingactie. U kunt deze dag allerlei mensen ontmoeten en naar hen luisteren. Onder meer Bert Duhoux, voorzitter Wereldwerk; prof. dr. Fernando Enns (voordracht); Maarten van der Werf van CPT; Christien Duhoux-Rueb en Coot Winkler Prins van het Anne Zernike Fund; Els de Quant, betrokken bij projecten in Tanzania; Winny Keser van Sam’s Kleding, en vele anderen. De volgorde van de workshops kunt u zelf bepalen. Ook is het mogelijk eventueel slechts een halve dag bij te wonen. Er wordt gezorgd voor koffie, thee, water, broodjes en soep. Voor deelname aan de dag wordt een eigen bijdrage verwacht, ook in financiële zin. Zie www.dgwereldwerk.nl/wereldwerkdag2015 voor meer informatie, het programma, workshops en aanmelding, reisgegevens voor trein en auto en parkeergelegenheid. WereldWerkdag 2015 | zaterdag 30 mei | Johanneskerk Westsingel 30 | Amersfoort Inloop vanaf 9.30 uur, inschrijven om 10.00 uur.

15

stembevrijding

advertentie

Dieper dan woorden

Wonen in een mooie omgeving, zorg van hoge kwaliteit

tekst Kalle Brüsewitz – foto Hapé Smeele

Het is de warmste dag van het jaar tot nu toe. Ik ben in een buurthuis annex theater in de Amsterdamse Nieuwmarktbuurt. Workshopleider Jan Kortie laat mensen zingen en zoeken naar hun eigen toon. Loskomen

‘ 16

‘Iedereen kan zingen, niets is eenvoudiger dan dat’, zo begint hij de middag. ‘Misschien kan niet iedereen zuiver zingen, maar iedereen kan wel vol overgave zingen. En daar luister ik veel liever naar.’ Het gaat Kortie om het zoeken naar de toon die op dit moment bij je past, niet naar de toon waarmee je aan verwachtingen van buitenaf voldoet. De grondlegger van de stembevrijding ontwaart twee werelden waarin we leven. Een wereld van het diepste wezen: de essentie. We zijn eigenlijk overvloedige, harmonische trilling. ‘We zijn muziek’, zo stelt hij. ‘Maar we leven in een wereld van beperking. De beperking van ons eigen lichaam, maar ook die van de omgeving. De vorm is beperkt, altijd.’ Volgens Kortie moeten we daar mee leren leven. Stembevrijding kan geen beperkingen wegnemen; stembevrijding is de kunst van het blijmoedig tekortschieten.

Hij heeft vrijwilligers nodig. Drie vrouwen stappen naar voren en moeten geluiden maken. De groep maakt dezelfde geluiden. Het volgt elkaar allemaal snel op. Dan wordt gevraagd: ‘Hoe voelt dat? Voelt het lekkerder als je toon hoger is, of juist lager?’ De groep is heel gemêleerd. Het zijn voornamelijk vrouwen, maar wel van alle leeftijden en met verschillende achtergronden. Sommigen zingen al jaren (semi-)professioneel terwijl anderen aangeven nog nooit iets met zang gedaan te hebben. Kortie daagt de groep uit om niet te voorzichtig te zijn. Een nieuwe vrijwilliger dient zich aan. Ze moet het woord ‘ja’ zeggen en langzaam overgaan naar zang. Kortie ontdekt iets: ‘Je zegt ‘ja’ vol overgave, maar zodra je gaat zingen word je voorzichtig. Zang is alleen maar het verlengen van je klank, probeer het maar.’ Haar toon wordt steeds luider en overtuigender. ‘Het bijzondere van zingen is dat klank veel dieper gaat dan woorden. Al voor een kind kan praten kan het klanken produceren en reproduceren. De stem kan veel meer tot uiting brengen dan alleen woorden.’ Als je loskomt van het ‘goed’ willen kunnen zingen, kun je pas echt dicht bij je kern komen’, zo stelt Kortie.

Eigen toon Hij ontwikkelde stembevrijding zo’n dertig jaar geleden. Van jongs af aan voelde hij dat zingen bevrijdend kon werken. Het gebruik van de stem om los te komen en losser te worden, bleek zoveel meer effect te hebben dan alleen op de stem zelf. Niet alleen kan het therapeutisch werken, het is tevens goed als teambuildingsactiviteit. Ook draagt het heel veel spiritualiteit in zich. ‘Zingen is verdieping, het is uiting geven aan de essentie van jezelf en van het leven. Het is een ervaring waarin je niet bezig bent met toekomst of verleden, maar alleen maar met het nu. Het is de kunst om je niet te laten leiden door wat de

omgeving of de harmonieën lijken te eisen, maar je te richten op jezelf en je eigen toon.’

‘Die vrijheid die je voelt! Ik kreeg er kippenvel van’ ‘Leg je hand op je hart en denk aan iemand waar je van houdt.’ Iedereen zoekt een plek in de ruimte en sluit de ogen. Om me heen hoor ik mensen een eerste toon fluisteren. Het geluid zwelt aan. Kortie speelt op de piano en sommigen gaan mee in de mantra die de klanken en de muziek samen lijken te vormen. Anderen kiezen, bewust zo blijkt later, voor nauwelijks hoorbare tonen. Sommige heffen hun handen naar de hemel en zingen keihard de liefde tegemoet. Weer anderen zitten ineengedoken te snikken. Tien minuten lang is iedereen compleet in zichzelf gekeerd en vormt samen toch een eenheid. De stemmen en de piano verstommen. Stilte. ‘Dat is liefde en dat is bevrijding.’ << Jan Kortie (1953) is stembevrijder. Als afgestudeerd econoom stond hij een aantal jaren voor de klas, tot hij ontdekte dat zijn ware passie zingen was en is. Of preciezer: het verleiden tot zingen. Hij volgde de stem van zijn hart en bekwaamde zich in die richting. Op de school waar hij lesgaf richtte hij een schoolkoor op en organiseerde hij zijn eerste workshops. Een paar jaar later besloot hij zijn baan op te zeggen, waarna hij ging werken als dirigent, zangleraar, workshopleider, trainer en stemtherapeut. Inmiddels heeft hij een erkend opleidingsinstituut voor stembevrijding. Meer informatie: www.jankortie.nl

Zorggroep Oldael beheert twee bijzondere woonzorgcentra in Den Haag: Aelbrecht van Beijeren (Benoordenhout) en Oldeslo (Duttendel). Beide centra liggen in goede wijken, bieden ruime appartementen, een eigen keuken en begeleiding, zorg en verpleging op maat. Gunstige tarieven U kunt bij ons terecht met én zonder indicatie. De tarieven voor wonen, zorg en service zijn gunstig. Kennis maken? Graag. U kunt ons bellen op 070 - 530 05 08 (cliëntadviseur) of 070 - 530 05 30 (bedrijfsbureau). U vindt ook uitgebreide informatie op www.oldael.nl.

17

boeken & bladen

Liefde, verraad en mensenhandel

18

door Christiaan van den Berg Vluchtcode Vlinder, Margriet Brandsma, uitgeverij Conserve, € 17,99

in vredesnaam… Verband religie en geweld?

Doopsgezinden mogen dan bekend staan om hun interesse in vrede, ik ben al jaren de vreemde eend in de bijt. Geweld is ‘zeg maar echt mijn ding’. Vooral de combinatie geweld en religie, met de nadruk op geweld en de bijbel. Misschien wel juist omdat ik vrede zo serieus neem. Omdat ik om me heen merk dat doopsgezinden, hoe goedbedoelend en vredelievend ook, eigenlijk nauwelijks antwoord hebben op vragen over geweld, of beschuldigingen van geweld, bijvoorbeeld in de bijbelse teksten. Men is er vooral verlegen mee. En dat is jammer, juist omdat

het dan zo makkelijk wordt hun verhaal over vrede te negeren. Dus zou wat mij betreft iedere zichzelf respecterende doopsgezinde lezer een plaatsje in zijn of haar boekenkast moeten inruimen voor In naam van God. Het boek is lang niet zo lijvig als het er uit ziet en leest vlot weg, zoals we dat van Armstrong gewend zijn. Het biedt een redelijk heldere weergave van de geschiedenis van religie en geweld. Wat dat betreft is de Nederlandse titel ietwat misleidend. Het Engelse Fields of Blood. Religion and the History of Violence geeft de inhoud en de reikwijdte van het boek veel beter weer. Het boek beschrijft de geschiedenis van geweld en hoe religie daarin werkt, tegenwerkt en wordt ingezet. En dat dan gelukkig breder dan alleen het christendom, of alleen de monotheïstische religies. Armstrong geeft geen pasklare antwoorden, gelukkig niet, maar al beschrijvend weet ze de horizon van de geinteresseerde leek op het gebied van religie en geweld (en vrede!) snel en doelmatig te verbreden. Ze legt verbanden die buiten dit specifieke vakgebied al snel over het hoofd worden gezien, verbanden die ruimte scheppen. Zo had ik, in al die jaren theologie en godsdienstwetenschap nog niet eerder het verband gelegd tussen de bevrijdingstheologie in Zuid-Amerika en de opstand van ayatollah Khomeini tegen de Shah van Perzië. Toch zeker iets om eens op te kauwen. Natuurlijk valt er op ieder boek wel wat af te dingen. Zo vind ik de wijze waarop Armstrong de ‘agrarische samenleving’ neerzet als de bakermat van alle geweld wat al te kort door de bocht. En in haar behandeling van bijbelteksten kun je duidelijk merken dat ze een veel diepgravender kennis heeft van die teksten en de geschiedenis ervan dan van andere religieuze teksten. Maar dat doet aan de waarde van het boek absoluut niets af. Hooguit zou je kunnen wensen dat ze ook zo door

en door vertrouwd is met die andere teksten, zodat het boek (nog) dikker zou zijn. Maar gelukkig zit er een prima bibliografie bij. Voor de echte fanatici. Fijn hoor! door Wieteke van der Molen In naam van God. Religie en geweld, Karen Armstrong, vert. Albert Witteveen, uitgeverij De Bezige Bij, € 29,90 e-book € 19,99

aan de tijd.’ Of, zoals een van de oudHonderdvijfentwintig dichters uit meer gedienden het uitdrukt: ‘We moeten dan vijftig landen. van de mensen uitgaan, niet van het Onder hen zijn Nobelprijswinnaars, gebouw. (...) Het kan niet zo zijn dat literaire sterren en vervolgde schrijvers. je het gebouw boven de mensen zet.’ Een bloemlezing van poëzie die berichten Destuurt mensen van de Mennokapel aan de ander. schrijven geschiedenis met hun verhalen. ga kijken op het strand of de voetsporen achter de vliegers

een brief geschreven hebben De jeMennokapel, huis vol verhalen, red. Johan Tempelaar e.a., uitgeverij Vereenigde Doopsgezinde Gemeente te Haarlem, verkrijgbaar tegen porto- en verzendkosten via [email protected] 023 532 18 83

bevrijding

Stemmen uit de duisternis

AmnestyDichtbundel_LICHT_2014_Omslag(extraRand).indd 1

Gevangenis

geschiedenis In woord en beeld

De Mennokapel in Haarlem-Noord bestaat zestig jaar. Een mooie gelegenheid om verhalen over al die jaren doopsgezind geloven in HaarlemNoord te bundelen in een boekje. Die bundeling levert een fraaie doorkijk op van de mensen die de geloofsgemeenschap van de Mennokapel mede vormgeven en hebben gegeven. Korte persoonlijke verhalen, gelardeerd met mooie foto’s. Waar voor de een ‘de verbondenheid in de geest van vroeger is verdrongen door de geest van de tijd’, overheerst voor de meesten nog steeds de kenmerkende sfeer van: ‘Klein en intiem. Een beetje een huiskamergevoel.’ Of zoals de vaste organiste het uitdrukt: ‘Je voelt het contact met de mensen.’ Ook doopsgezinde nuchterheid en realisme is in ruime mate aanwezig. De voorzitter van de Haarlemse doopsgezinden citeert met instemming lied 280: ‘Dit huis slijt met ons

125 DICHTERS UIT MEER DAN VIJFTIG LANDEN

Tenzij anders vermeld, zijn de bijdragen op deze pagina’s van de hand van Martin Maassen, martin. [email protected]

LICHT

Eind vorig jaar werd het groots gevierd: het 25-jarig jubileum van de val van de Berlijnse Muur, symbool voor de strakke scheiding tussen Oost en West gedurende de Koude Oorlog. Hoeveel er sinds 1989 ook opgehelderd is over deze intrigerende periode, de omstreden Freikauf (vrijkoop) van gevangenen in de ddr blijft tot op de dag van vandaag een mysterieus fenomeen. Juist dit thema staat centraal in Vluchtcode Vlinder, geschreven door Margriet Brandsma, voormalig nos-correspondent in Berlijn. Aan de hand van het persoonlijke, waargebeurde levensverhaal van de Oost-Duitse Michael Ogertschnig en de Nederlandse Rina Zijlstra beschrijft ze een belangrijk element van de Duitse geschiedenis. In 1973 schakelt Rina een mensensmokkelorganisatie in om voor Michael, haar verloofde, een vlucht uit de ddr te organiseren. De vluchtpoging wordt verraden en Michael komt in de gevangenis terecht. Ruim twee jaar later wordt hij plotseling vrijgelaten – niet in de ddr, maar in West-Duitsland! ‘Humanitaire’ vrijkoop van gevangenen vormde vanaf eind 1962 een belangrijke inkomstenbron voor de financieel noodlijdende ddr. Door ruim 33.000 gevangenen af te staan aan West-Duitsland stroomden miljarden d-mark de Oost-Duitse staatskas in. Hoewel de verhaallijn relatief voorspelbaar is, is het boek allesbehalve saai. Tegen beter weten in hoop je als lezer alsmaar op een goede afloop van de vluchtpoging, wat in een spannende reis door Duitsland resulteert. Brandsma putte voor dit boek niet alleen uit de ervaringen van de hoofdpersonen, maar ook uit de eindeloze archieven van de Stasi en de bvd/ aivd. Hierdoor ontstaat een boeiende afwisseling van verhaal, achtergrond-

informatie, foto’s van locaties en originele documenten. Soms lijkt het alsof de Oost-Westkwestie alleen bij onze oosterburen een rol speelde, maar deze foto’s doen de geschiedenis een stuk dichterbij komen. Niet geheel ten onrechte – per slot van rekening was de Stasi ook jarenlang in Nederland actief…

HET MUSEUM VAN DE POËZIE

vrijkoop

Een gevangenis is een dubbele muur een van leem de andere een groot aantal lagen prikkeldraad beide afschrikwekkend. De buitenste muur wordt bewaakt vanaf wachttorens. De andere is de gevangenis aan de binnenkant, waar ze je zullen timmeren tot een replica van zichzelf, wie ze ook zijn. De Filippijnse dichter Mila Aguilar zat vanwege haar communistische overtuiging lange tijd in de gevangenis. In het bovenstaande gedicht probeert zij in woorden te vangen wat de opsluiting met haar deed. Uit situaties van onderdrukking kan de mooiste poëzie ontstaan. Dat moet ook Amnesty International hebben gedacht toen het gedichten van honderdvijfentwintig poëten uit vijftig landen bundelde in Licht – het museum van de poëzie. Onder de dichters zijn

HET MUSEUM VAN DE POËZIE

LI CHT Nobelprijswinnaars als Tomas Tranströmer en Harold Pinter. Maar ook Iosif Brodsky, die werd opgesloten vanwege zijn poëzie, en Breyten Breytenbach. En schrijvers die werk maakten voor mensenrechten zoals Hans Magnus Enzensberger en Maya Angelou. Ook Hans Andreus ontbreekt niet. Hij raakte in Duitse dienst gewond, deserteerde en ging in het verzet. Andreus was de dichter die het licht probeerde te vangen: Ik denk de echte dood is zo licht als een veertje dat je wegblaast in een licht bol van zon en dat schommelend verdwijnt in het licht dat schijnt alsof er in de verste verte nooit een eind aan komt…

21-10-14 16:40

De bundel is bij uitstek een bont palet van licht en donker, van onmacht en bevrijding. Een pleidooi voor de schone kunsten in plaats van onderdrukking.

De zonnetjes bij de besproken boeken en bladen geven de waardering van de recensent weer. Die kan uiteenlopen van één zonnetje (niet best) tot

Licht – het museum van de poëzie, iniatief Amnesty International, samenstelling Daan Brokhorst, uitgeverij Bekking & Blitz, € 9,95

vijf (mag op uw nachtkastje niet ontbreken).

19

uit de kast Over doopsgezinden wordt gezegd dat zij ‘stillen in den lande’ zijn. In deze rubriek dagen we hen uit om uit de kast te komen, zichzelf te laten zien en hun geloof onder woorden te brengen.

blijven bij door de vele gesprekken over die droevige periode. Ja, dat is een jeugdherinnering die indruk heeft gemaakt: de Tweede Wereldoorlog. De dodenherdenking op 4 mei vind ik altijd een belangrijke plechtigheid. Die wordt bij ons in Uithuizen altijd door de plaatselijke oecumene voorbereid en verzorgd. De jongeren van de scholen werken mee aan de dienst. Je staat versteld van de mooie gedichten die door de schoolkinderen worden geschreven.’

Waarover werd u voor het laatst echt kwaad?

Jannette Wijk-Eendhuizen

tekst Jan Willem Stenvers foto Rienk van der Star

Wat zou er veranderen als u minister-president was?

Jannette Wijk-Eendhuizen (75 jaar) woont in Uithuizermeeden en is lid van de doopsgezinde gemeente te Uithuizen. Na enkele jaren voor de klas is ze met veel plezier boerin geworden. Wat is uw meest ‘doopsgezinde’ eigenschap?

Welke niet-bijbelse persoon is voor u een profeet?

‘Het geloof heb ik meegekregen van onze moeder. Ze was vroeg weduwe en had veel steun van lieve zusters in de doopsgezinde gemeente. Het geloof mocht je vrij beleven en bij ons thuis was er na de kerkdienst altijd een gedachtenwisseling over de preek. Dat is voor mij vooral een doopsgezinde gewoonte.’

‘Dag Hammerskjöld, een belangrijk VN-diplomaat en mysticus. Hij was een bijzonder mens die nu nog velen inspireert. Dat is het kenmerk van een ziener. Zijn roeping was dienstbaar zijn aan anderen. Hij was een door en door integer man, maar slechts weinig mensen kenden hem echt. Meer lees je over hem in zijn dagboek Merkstenen, genoemd naar de stenen die in de bergen de wandelpaden markeren.’

Welke bijbelse figuur zou u een dag willen zijn? ‘Een schrijver van psalmen. Dat vind ik prachtig mooie teksten. Opschrijven, wikken en wegen en alle menselijke emoties voorbij laten komen. Onze taal is zo belangrijk: hoe verwoord je een tekst opdat je geloof zo goed mogelijk naar voren komt? Dat is ook de kunst voor de dominee.’

20

‘Misschien vermijd ik onbewust kwaadheid; oorzaak en aanleiding blijken meestal anders te zijn dan ik denk. Hoewel kwaadheid vanzelf weer over gaat, heb ik mij wel zeer gestoord aan het eenmalige magazine menno uit 2011. Een gemiste kans. Wat daar allemaal is bijgesleept… Uit alles bleek dat niemand zich heeft verdiept in wat Menno Simons werkelijk heeft geschreven. We zijn gelovigen met een slag om de arm geworden. Menno Simons komt in zijn geschriften naar voren als een uiterst gelovig mens, die ook zijn eigen zwakheden durft te benoemen. Kom daar nog maar eens om in deze tijd.’

Wat is uw meest indrukwekkende jeugdherinnering? ‘Als je ouder wordt blijven de mooie herinneringen van je jeugd over. Alle rafels en randjes verdwijnen naar de achtergrond. De schaduwen van de Tweede Wereldoorlog

‘Ik zou voorzichtiger omgaan met de mantelzorg. Wij mogen onze kostbare vrijwilligers niet uitleveren aan de wegbezuinigde zorg. De ziektekostenverzekeringen krijgen iedere maand geld genoeg om goed opgeleide zorgverleners te betalen. Waar een rijk land als het onze zo armzalig in is geworden…’

‘Wij zijn gelovigen met een slag om de arm geworden’ Hoe ziet de hemel er uit? ‘Volgens Menno Simons moet je alles in ons geloof geestelijk opvatten. Zo lezen wij in de meditatie op de 25ste Psalm van Menno: “Ben ick verlaten, so zijt ghy mijnen troost, ben ick in den doot / so zijt ghy mijn leven”. De hemel is voor mij een vorm van geestelijke spiritualiteit.’

Van welk lied krijgt u kippenvel? ‘Lied 854: De zon op mijn gezicht uit het nieuwe Liedboek vind ik mooi. Het nieuwe Liedboek is een groot succes. Er wordt in onze gemeente iedere zondag uit gezongen. Het geeft mij een goed gevoel van oecumene.’

Als ik niet doopsgezind was, dan... ‘De periode dat ik ooit bij de padvindsters zat, was een van mijn mooiste. Samen naar je clubhuis gaan, vol idealen. Eerbied voor de natuur en ontzag voor de schepper. Het sociale aspect, het ‘samen van alles ondernemen’, werd je bijgebracht. Misschien was ik wel leidster geworden bij de padvinderij, maar de doopsgezinden hebben het toch gewonnen.’ <<

colofon

via de aangegeven contactgegevens

Marjon Slotboom, Jan Willem Stenvers Abonnement Groot letter

in dit colofon.

Doopsgezind NL is een uitgave van de

U kunt uw bijdrage overmaken op

Algemene Doopsgezinde Sociëteit

iban nl19 abna 0243 4938 86 t.n.v.

(ads) en verschijnt tien keer per jaar.

Algemene Doopsgezinde Sociëteit

Het blad wordt tegen een vrijwillige

onder vermelding van ‘dnl 2015?’.

bijdrage toegezonden aan alle leden

Hoofdredactie Johan Tempelaar

van doopsgezinde gemeenten.

(coördinator communicatie)

Vrienden en belangstellenden die

Eindredactie Marijke van Duin

het blad willen ontvangen, betalen

Redactie Kalle Brüsewitz, Yko van

€ 40,– per jaar. U kunt zich opgeven

der Goot, Martin Maassen, Wieteke

Ontwerp & opmaak Susan de Loor, Kantoordeloor, Haarlem Druk gbu Grafici, Urk Advertenties Saskia Meerts Oplage 7.500 Papier G-Print Proost & Brandt, fsc-gecertificeerd Contact redactie & advertenties Singel 454 | 1017 aw Amsterdam t 020 623 09 14 | [email protected] www.doopsgezind.nl

van der Molen, Tea Rienksma,

cbb 0341 56 54 99 of [email protected] Het volgende nummer van Doopsgezind NL verschijnt begin juni 2015. Reacties voor ‘ingekomen’ uiterlijk 7 mei 2015 aanleveren. Brieven dienen kort en zaakgericht te zijn. De redactie behoudt zich het recht voor om bijdragen in te korten of niet op te nemen. © ads 2015

21

column

kort

Een échte Dag van Bevrijding

tekst Gerke van Hiele foto Johan Tempelaar

‘

Gerke van Hiele is predikant in de Arboretumkerk te Wageningen en docent en coördinator van de cursus Doperse Theologie.

22

‘Ik ben van de reflectie’, hoor ik mezelf weleens hardop zeggen. Ik koester die momenten in de week en in het jaar. Waarschijnlijk zit deze hang naar gedenken in mijn karakter, maar dat is wel mede gevormd door onze geloofstraditie. Ook de bijbel staat er vol van. Bij het aanbieden van de eerstelingen van de oogst in de tempel, werd mensen op het hart gedrukt dat zij het verhaal van hun volk zouden vertellen als hun eigen verhaal. ‘Een zwervende Arameeër was mijn vader; hij trok met weinige mannen naar Egypte, we werden slaaf en werden bevrijd en hier sta ik nu voor uw aangezicht om mijn dank te betuigen met deze gaven van het land’ (Deut 26:5). Het is een oproep om in het heden telkens even stil staan bij het verleden, dit met het oog op de toekomst. Ik draag in mijn geestelijke bagage ook een aantal rabbijnse spreuken met mij mee: ‘Proberen te vergeten verlengt slechts de ballingschap; het geheim van de verlossing ligt in de herinnering.’ ‘Wie zijn verleden vergeet, is gedoemd het te herhalen.’ En: ‘Herinneringen zijn de wortels van het leven’, zag ik pas nog op een joodse begraafplaats.

Natuurlijk heb ik ook kinderherinneringen. Mijn broer maakte thuis jaarlijks een kleine tentoonstelling met bonkaarten en de drie vervalste persoonsbewijzen van mijn vader, elk met een andere naam en geboortejaar. Dat was belangrijk toen, het maakte net het verschil voor hem en dus voor ons. Ik had al vroeg het besef dat ik er ook niet had kunnen zijn. Vier mei was een plechtige dag en ik weet niet beter dan dat ik ieder jaar met mijn vader meeliep in de stille tocht. Ik weet van later jaren hoe hij zich door het dagboek van Etty Hillesum heen worstelde, met op zijn netvlies nog de joodse kinderen uit zijn klas die hij nooit meer had teruggezien. Altijd was er weer die oorlog, een leven lang. Er was een groot gat geslagen, een peilloos verdriet waarvoor geen woorden waren. Het was als heilige grond, je mocht, je kon die niet betreden. Ik was ook te jong, ik kon dat niet begrijpen, en nu eigenlijk nog niet. In Wageningen leeft de oorlog en de bevrijding. De capitulatie van de Duitse troepen in Nederland op 5 mei 1945 vond plaats in Hotel De Wereld. De stad lag tweemaal midden in de linies, werd tweemaal geëvacueerd en ook tweemaal gedeeltelijk in puin gelegd. Wageningen staat daardoor op de droevige lijst van Nederlandse plaatsen met desastreuze oorlogsschade, zij het dat bij genoemde evacuaties vrijwel geen burgerslachtoffers vielen. In de komende Doopsgezinde Bijdragen over woii en de doopsgezinden valt ook over Wageningen het een en ander te lezen.

Ooit stonden hier op het walletje het doopsgezinde kerkje en de synagoge broederlijk naast elkaar. Het eerste is in 1951 herbouwd, de laatste niet. Wel is er later een monument opgericht ter nagedachtenis aan de joodse slachtoffers van de oorlog. Van wie over waren van de joodse gemeenschap hebben we als doopsgezinde gemeente bij de ingebruikneming van de nieuwe kerk de twee koperen sabbatskandelaars gekregen. Die staan nog steeds op onze Avondmaalstafel, in het midden. Iedere zondag worden ze aangestoken en verbeelden ze de hoop en het vertrouwen dat het laatste woord zal zijn aan het Licht. Het Nationaal Comité 4 en 5 mei heeft haar toekomstvisie Kom vanavond met verhalen gepresenteerd. Naar de mening van het Nationaal Comité moet 5 mei een vrije dag voor iedereen zijn, opdat deze dag nog meer betekenis kan krijgen. Mij lijkt zo’n echte Dag van Bevrijding een zinvolle mogelijkheid om als samenleving onze vrijheid te vieren en verhalen met elkaar te delen. In de niet al te verre toekomst zal er toch geschoven worden met christelijke feestdagen als Hemelvaart of Tweede Pinksterdag. Aan Jezus hebben we nu eenmaal veel vrije dagen te danken, maar daar is niet iedereen zich meer zo bewust van. De recente glossy Jezus zet ze niet voor niets nog even op een rijtje! Nu gun ik een ieder zijn vrije dagen, maar als we niet meer weten waarom we vrij hebben en waartoe we vrij zijn, gaat er iets weerloos en van waarde (Lucebert) verloren. <<



U moet uzelf niet aanpassen aan deze wereld, maar veranderen door uw gezindheid te vernieuwen, om zo te ontdekken wat God van u wil en wat goed, volmaakt en hem welgevallig is. Dooptekst: Romeinen 12:2

Na een kortstondig ziekbed is onze lieve zus, schoonzus en tante vredig ingeslapen

Marie Keijser Riet

emerita doopsgezind predikante Den Burg



* Den Burg 14 mei 1928

† Den Burg 22 maart 2015

Wat zullen we haar missen! Den Burg: Jacob en Marga Keijser-Dros Den Haag: Imme Keijser Den Haag: Grady van der Sprong neven en nichten Verpleeghuis Hollewal Hollewal 2 | Den Burg De begrafenis heeft plaatsgevonden op vrijdag 27 maart 2015. Correspondentie-adres Familie J.S. Keijser | Hallerweg 33b | 1791 LR Den Burg

volgende nummer Gaan met God > Voorbeschouwing op het Doopsgezind Wereldcongres > Wandelaars met God? en nog veel meer…

Pinkstercollecte 2015 De jaarlijkse Pinkstercollecte van de Doopsgezinde Zending is dit jaar bestemd voor een project in Tanzania. De doopsgezinde partner daar, bisschop Christopher Ndege, zet zich in voor scholing en opleiding. In oecumenisch verband runt hij de onmisbare trainingen voor mensen die in de kerk aan de slag willen. Gemotiveerde studenten en vacatures in gemeenten zijn er genoeg, faciliteiten en docenten echter niet. Doopsgezinde Zending werkt, samen met de doopsgezinde gemeente in Ouddorp, de komende jaren mee aan het beschikbaar maken van lokalen en leraren. Zr. Annabel de Jong, taakgroep-leider Zending van de gemeente Ouddorp: ‘Onze gemeente ondersteunt dit zendings-project omdat we het grote belang zien van een goede opleiding voor de leiders in een groeiende geloofsgemeenschap. De zegen die we daarbij mogen ervaren is wederzijds: in Tanzania door de steun die men ontvangt, en hier in Nederland omdat we deel mogen uitmaken van Gods werk in de wereld.’ Bijdragen voor de Pinkstercollecte zijn welkom op iban-rekening nl 64 abna 0545 4249 76 t.n.v. Doopsgezinde Zending. Zie: www.doopsgezindezending.nl

schrijf mee! In het seizoen 2015/2016 is het jaarthema van de doopsgezinden: Geroepen om te leven. Een thema dat direct aan het begin van de bijbel al naar voren komt - het scheppingsverhaal is ook een verhaal van de roeping van de mens. De hele bijbel door lijkt het thema ‘roeping’ zich, als ware het een refrein, te herhalen. In hoeverre raakt dit aan ons eigen leven? En wanneer en waartoe weten wij ons geroepen? Doopsgezind NL wil lezers uitdagen om in pen of toetsenbord te klimmen en een persoonlijk stuk te schrijven over dit thema. Daarbij wordt specifiek gevraagd naar een ieders persoonlijke voeding, inspiratie, drijfveren en ervaringen in het leven. Waar komt uw (levens) kracht vandaan? Op basis van welke (geloofs)overtuigingen doet u wat u doet? Waar haalt u uw inspiratie vandaan en uit welke bron/ bronnen put u daarbij? Het meest aansprekende verhaal wordt gepubliceerd in Doopsgezind NL. Daarnaast kunnen de bijdragen worden gebruikt voor het materiaal dat rondom het jaarthema wordt gepubliceerd. Bijdragen mogen maximaal 500 woorden bedragen. Inzenden voor 1 juni 2015 naar [email protected]

23

historie

‘We willen dit jaar wat meer bieden dan alleen de fysieke tocht. We willen de mensen iets te overwegen meegeven’, zo stelt Cor Nijkamp. Hij is dit jaar, samen met Marjan Huisman en Simon van der Linden, organisator van het Vermaningspad.

Over wegen

tekst Kalle Brüsewitz – beeld Sjouke Visser

De route slingert dit jaar via Sneek, IJlst en Joure om het prachtige Sneekermeer heen en doet ook ‘Kameleon’dorp Terherne aan. Het is een goede kennismaking met het uitgestrekte, waterrijke hart van Friesland. Weilanden en water, afgewisseld met pittoreske dorpjes, vormen het decor van het Vermaningspad 2015.

Cor Nijkamp (1958) is predikant van de doopsgezinde gemeente te IJlst en docent godsdienst in het voortgezet onderwijs.

24

Dit jaar hebben de drie gemeenten gekozen voor iets meer dan alleen een tocht. ‘We hebben gekozen voor het thema Over wegen. Snap je de dubbele betekenis? Je fietst over wegen, maar tegelijkertijd kun je je bezighouden met een overweging bij verschillende uitspraken of korte citaten.’ De deelnemers mogen overigens zelf bepalen of ze daar aan meedoen. Je kunt ook gewoon de route fietsen of rijden en genieten van de mooie omgeving. Elke gemeente op de route biedt een programma aan. IJlst besteedt aandacht aan de doperse geschiedenis, Joure aan verhalen uit het Oude Testament en Sneek aan verhalen uit het Nieuwe Testament. ‘We gebruiken film en foto’s om de verhalen kracht bij te zetten’, zegt Nijkamp. Ter afsluiting van de dag is er een vesper in Sneek. Nijkamp vindt het Vermaningspad een uitstekende kans om geloof en de omgeving met elkaar te verbinden. ‘Het is niet alleen een religieus, maar ook een cultureel evenement. We hebben er bewust voor gekozen de poster

voor het evenement ook te verspreiden via onder andere de openbare bibliotheken in de regio. Tegelijkertijd zullen de citaten die de deelnemers meekrijgen niet alleen over geloof gaan. We willen het veel breder maken en uiteindelijk een duidelijke verbinding leggen tussen de prachtige vermaningen, het doopsgezinde geloof, de natuur en cultuur van dit deel van Friesland.’ Nijkamp: ‘We hopen op mooi weer en we hopen op mooie ontmoetingen. Voor ons is Vermaningspad 2015 geslaagd als de mensen aan het einde van de dag geïnspireerd weer naar huis gaan.’ << Al enkele decennia wordt jaarlijks op Hemelvaartsdag het Vermaningspad georganiseerd. Deze traditie startte rond 1980 in Noord-Holland, met de organisatie van fietstochten langs een aantal doopsgezinde kerkgebouwen (vermaningen) op Hemelvaartsdag. Later zijn ook de doopsgezinde gemeenten in Friesland en Groningen mee gaan doen, en inmiddels is het Vermaningspad een landelijke activiteit. De fietstocht is allereerst bedoeld als ontspanning, terwijl het tegelijkertijd een kennismaking is met de deelnemende doopsgezinde gemeenten op de route. De tocht kan eventueel ook per auto worden afgelegd. Kijk voor meer informatie, het precieze programma van dit jaar en de kosten op: www.doopsgezind.nl > nieuws