november 2014 Algemene Doopsgezinde Sociëteit

11

foto Johan Tempelaar

2014

november 2014 | Algemene Doopsgezinde Sociëteit

uitgelicht

vooraf vrije jongens ‘Laten we optimistisch zijn. Laten we zeggen: Nederland kan het weer. Die voc-mentaliteit, over grenzen heen kijken, dynamiek.’

Cordula Rooijendijk, Vrije jongens, uitgeverij Atlas Contact, € 21,99

Deze uitspraak van toenmalig premier Jan Peter Balkenende baarde nogal wat opzien. De Verenigde OostIndische Compagnie koloniseerde immers delen van de wereld met geweld – niet iets om trots op te zijn. Cordula Rooijendijk, gepromoveerd geografe, besloot daarop de geschiedenis van de handel en wandel van Nederlandse kooplieden aan een nader onderzoek te onderwerpen. In haar onlangs verschenen boek Vrije Jongens vertelt ze over het voc-bestuur, de Heren xvii, dat er geen been in zag ondeugdelijke

schepen de oceanen op te sturen. Ze vertelt over de slavenhandel van de West-Indische Compagnie, over Anthony van Hoboken die in slavenjongens bleef handelen toen dat allang verboden was. Dat vormde overigens geen beletsel om hem in 1842 te bevorderen tot Commandeur in de Orde van de Nederlandse Leeuw. Het laatste hoofdstuk gaat over het Handelshuis Van Eeghen (1662 tot heden). De familie Van Eeghen was en is doopsgezind. Voor Jacob van Eeghen, geboren in 1631, waren – net als voor zijn nazaten – doperse principes heilig. Hij was pacifist, handelde dus niet in wapens, leefde sober en was er van overtuigd dat op aarde een door God geschapen evenwicht bestond dat niet mocht worden verstoord. Derhalve mochten er geen

grote welvaartsverschillen zijn. Van Eeghen handelde dan ook niet in slaven. Integendeel, hij kocht zelfs een slaaf vrij, wat in die tijd heel bijzonder was.

inhoud

Als we nu eens afspreken dat we allemaal mensen zijn …

Aan het slot staat een interview met Willem van Eeghen: ‘We handelen in natuurlijke producten die helpen de gezondheid van mensen te bevorderen. Ik zou bijvoorbeeld niet graag handelen in alcohol als consumptief product.’ Het is een waardig einde van een boeiend en onthullend boek. Vroeger ging het vooral om het maken van winst, ongeacht de gevolgen voor de rest van de wereld. Daar is helaas nog maar weinig aan veranderd. De Van Eeghens vormen, zo schrijft Rooijendijk, een uitzondering. door Bart Smits

advertentie

5

10

12

16

Verlangen naar eenvoud

5

Vermarkt (met) eenvoud

bij hoort, zoals ruimtes voor kinderopvang,

Dingen in beweging zetten

10

doopvonten, kanselbijbels en orgels. Donatus

De bijbel in gewone taal

12

Als een kind

16

Donatus ver zekert vert ro uwd

Interview Leo Fijen

Donatus verzekert kerkgebouwen en wat daar

is een betrokken specialist. Klein genoeg om

‘De woorden zijn nieuw, de gedachten niet’

u persoonlijk van dienst te zijn. Groot genoeg om uw verzekeringsbelangen aan toe te vertrouwen. Samen met u zorgen we ervoor dat

Jezus is gewoon gebleven

wat waardevol is, behouden blijft voor onze kinderen en hun kinderen en hun kinderen…

en verder…

Johan Tempelaar coördinator communicatie [email protected]

w w w .donat us.nl t el. 073 - 5221700

uitgelicht 2 vrije jongens ingekomen 4 monnikenwerk 9 eenvoudig leven WereldWerk 14 illusie van bombarderen boeken & bladen 18

uit de kast 20 Elianne de Busschere column 22 Marion Bruggen kort 23 historie 24 paint it black…

ingekomen

interview

Inspiratie 2015

Vierjaarlijkse vrijzinnige beraadsdag Ontmoeting en inspiratie, herkenning en verrassing over de grenzen van de eigen organisaties heen: dat zijn de vaste ingrediënten van de vierjaarlijkse vrijzinnige beraadsdag. Organisatoren zijn de Vrijzinnigen Nederland, de vvp (Vereniging van Vrijzinnig Protestanten), de Doopsgezinde Broederschap, de Remonstrantse Broederschap en voor het eerst ook het Apostolisch Genootschap. De dag krijgt een nieuwe naam: ‘Inspiratie 2015’. Het thema van Inspiratie 2015 is: Connected. Waaraan verbind je je verhaal? Met in het ochtendprogramma cabaretière Sara Kroos en emeritus hoogleraar sociologie Christine Brinkgreve. ’s Middags zijn er workshops. Mensen maken verhalen. Verhalen maken mensen. Verhalen geven ons identiteit en oriëntatie: ze helpen ons onszelf beter te begrijpen, geven ons context en verbinden ons met anderen. Over deze en andere kanten van verhalen publiceerde Christine Brinkgreve dit jaar het boek Vertel. De kracht van verhalen. Sara Kroos is een cabaretière van formaat. Zij vertelt en zingt over wat zich in haar leven afspeelt/de. Ze groeide op bij een ongelovige vader en een zeer gelovige moeder. Sindsdien zoekt zij haar eigen weg, maar het (on)geloof heeft haar nooit helemaal losgelaten. U bent van harte uitgenodigd voor Inspiratie 2015 op zaterdag 18 april 2015 in de Jacobikerk in Utrecht. Zie voor de meest actuele informatie: www.inspiratie2015.nl

debijbel.nl online Het Nederlands Bijbelgenootschap heeft de nieuwe bijbelwebsite debijbel.nl gelanceerd. Op deze site zijn diverse bijbelvertalingen te lezen en met elkaar te vergelijken. Ook is uitleg over allerlei onderwerpen uit de tijd en cultuur van de bijbel te vinden, geschreven door bijbelwetenschappers en theologen. Daarnaast biedt debijbel.nl veel archeologische illustraties, een tijdlijn, foto’s en video’s. Ook alle studie-aantekeningen uit de nbv Studiebijbel staan op de innovatieve website. Diverse informatie is er op een gebruiksvriendelijke manier met elkaar verbonden. Het nieuwe debijbel.nl vervangt het

bekende biblija.net, en is speciaal gemaakt om op een tablet of smartphone te kunnen gebruiken. Op debijbel.nl zijn enkele bijbelvertalingen voor iedereen gratis beschikbaar, zoals de Nieuwe Bijbelvertaling en de nbg 1951. Andere vertalingen, waaronder Bijbel in Gewone Taal en de Herziene Statenvertaling, zijn samen met nog meer extra’s beschikbaar voor leden van het Nederlands Bijbelgenootschap. Een proeftijd van dertig dagen geeft iedereen die voor het eerst inlogt op debijbel.nl de kans om kennis te maken met alle functionaliteiten van de nieuwe website.

Menno Simons Preek Prijs Een preek is een preek. Hij inspireert je, boeit je, geeft je nieuwe ideeën, of je kunt je gedachten er niet bijhouden… Maar soms is er een preek die eruit springt, een preek die je bijblijft. Als voorganger merk je dan dat hij mensen heeft aangesproken. Voor zo’n preek is de Menno Simons Preek Prijs bestemd: een vernieuwend, inspirerend, bijbels getuigenis in de doperse traditie dat vrede en gerechtigheid aan de orde stelt. Deze jaarlijkse prijs is ingesteld door dr. H.C. Annelie Kümpers-Greve, lid van de doopsgezinde gemeente te Hamburg-Altona. Hij bestaat uit € 1000,– voor de predikant en € 1000,– voor de gemeente bij wie hij of zij in dienst is, plus een uitnodiging om de preek (in het Duits) in de doopsgezinde gemeente Hamburg-Altona te houden als de prijs samen met het juryrapport wordt uitgereikt. Preken kunnen – bij voorkeur in het Duits, maar Nederlands kan ook – tot 1 december worden gestuurd aan juryvoorzitter prof. dr. Fernando Enns, [email protected]

Eenvoud raakt aan alles. Het betekent meer in verbinding met jezelf leven, je niet laten afleiden door alles wat op je afkomt, leven met minder impulsen. Dat is de kern van het verhaal van Leo Fijen.

4

>> 5

foto Piroschka van der Wouw

interview

H

Verlangen naar eenvoud

Klein durven voelen

tekst Tea G. Rienksma – foto’s Rogier Veldman & Piroschka van der Wouw Het klinkt eenvoudig, maar dat is het niet. Zo is een afspraak met Fijen maken betrekkelijk eenvoudig. Maar het gebouw waar hij werkt binnenkomen is dat niet. Nadat ik mij gemeld heb bij de receptioniste – ze grapt: ‘ik noem het hier wel Fort Knox’ – word ik opgehaald en moet ik door een elektronisch afgesloten poortje. Sinds de moord op Pim Fortuyn is men voorzichtig in medialand. Niemand kan hier zomaar naar binnen. De wereld is niet meer eenvoudig. Leo Fijen verwelkomt mij in zijn werkkamer. Hij heeft zich omringd met getuigenissen van het rijke Roomse leven. Dit is de wereld van de man van prachtige kloosterseries en spirituele boeken als De reis van je hoofd naar je hart en Ik wil dat je leeft. 1 Ik merk dat hij gewend is vanuit zijn persoonlijke ervaringen te spreken en te schrijven. Geen theoretische verhandelingen, ook geen opsommingen van bijbelteksten. ‘Ik kan niet anders’, zegt hij. ‘Ik heb me ook niet voorbereid op dit gesprek. Ik probeer in alle eerlijkheid en openheid te luisteren naar wat er in me opkomt.’ Hij vertelt over het gezin waar hij is opgegroeid: vader stukadoor, moeder een boerendochter. Een eenvoudig gezin. ‘Maar een puur en vitaal bestaan’, zegt hij, ‘gericht op het gezinsleven en de kerk. Wij waren vooral met elkaar. Je was dankbaar was voor wat er was. Ik verdiende als zestienjarige schooljongen met een vakantiebaantje

6

Voor mij staat dit huisje symbool voor de innerlijke, heilige ruimte in mijzelf. Om daar contact mee te maken en dat vast te houden, is veel discipline nodig. Monniken kunnen ons daarbij helpen. Achter hun gedachten en leefregels zitten eeuwen van wijsheid. Zij helpen mij te ontdekken wat werkelijk waarde heeft in mijn leven. Eens bezocht ik een kluizenaar, een boom van een vent. Het plafond van zijn kluis was twintig centimeter lager dan hijzelf, hij moest dus voortdurend bukken. Hij vertelde me dat het niet zo erg is om af en toe je hoofd te stoten, want dan weet je weer hoe je je moet gedragen. Bovendien zei hij: ‘als ik me buk kan ik mensen pas werkelijk ontmoeten’. Ook nederigheid is dus een weg naar eenvoud. Het doet me denken aan de periode dat ik met een gebroken arm in het ziekenhuis lag. Ik was volledig afhankelijk geworden van de hulp van anderen en dat kostte me aanvankelijk moeite. Totdat ik me kon overgeven, toen werd het allemaal heel eenvoudig.’

zesendertig gulden en voelde me rijk. Jong getrouwd kozen wij er voor meteen kinderen te krijgen. Ik studeerde nog, maar moest ook de kost verdienen. We waren gelukkig met weinig. Tegenwoordig is het leven niet meer zo eenvoudig. Er is zoveel afleiding, iedere dag worden we blootgesteld aan een enorme hoeveelheid prikkels en impulsen. We moeten voortdurend keuzes maken.’

Simpel huisje In zijn boek De reis van je hoofd naar je hart uit 2004 schrijft hij dat hij trager en anders wil leven en meer in contact wil komen met de diepste stem van zijn hart. In het boek doet hij verslag van zijn gesprekken met abten en abdissen van kloosters in binnen- en buitenland. Hoe gaat het nu, tien jaar later? Fijen: ‘Trager leven is moeilijk momenteel, met deze drukke baan en een vol bestaan. Maar ik heb inderdaad behoefte aan momenten waarin het leven simpel en eenvoudig is.’ Hij vertelt over het kleine, eenvoudige zomerhuisje waar hij met zijn vrouw een paar weken verbleef. Alsof hij even terug was in de wereld van zijn jeugd. Hoor ik heimwee, een verlangen naar hoe het ooit was? ‘Nee’, zegt Fijen, ‘daar gaat het niet om, we leven in het hier en nu. Waar het wel om gaat is dat ieder van ons behoefte heeft aan een klein, eenvoudig huisje waarin je je geborgen weet.

Is een leven in eenvoud synoniem met een leven zonder bezittingen? Ik denk aan de groeiende beweging van mensen die bezig zijn met ‘consuminderen’. Ook zij zoeken naar een eenvoudiger leven. Bijvoorbeeld Teunie, moeder van tien kinderen en full time gezinsmanager, die in een blog vertelt over haar eenvoudige levensstijl. Van aanvankelijk pure noodzaak naar een bewuste keuze om spullen de deur uit te doen en tevreden te zijn met weinig. In plaats van naar een duur pretpark gaan simpelweg pannenkoeken bakken voor een kinderfeestje. Eenvoudig leven is haar levensstijl geworden. In een boek over de Franciscaanse spiritualiteit lees ik over afstand doen van bezit als voorwaarde voor een leven in eenvoud.2 Moet ik – net als de monniken – afstand doen van alles? Kan ik niet gewoon met wat er nu is streven naar een leven in eenvoud? Leo Fijen: ‘Die innerlijke eenvoud kun je in iedere situatie zoeken en vinden. Maar wanneer ik teveel wordt afgeleid door zaken die er niet echt toe doen, is het moeilijk om bij de eenvoud te komen. Ik heb het nodig zo nu en dan de stilte op te zoeken, afstand te nemen van de waan van de dag, en te leren van het ritme van de schepping. Zoals op het strand, wanneer ik in de lege ruimte sta van zand, lucht en zee. Zo moet ik mij bijvoorbeeld beperken bij het lezen van e-mails, bij de toevloed van prikkels via internet en de media. Durven toelaten dat ik me klein en nederig voel. Zoals aan het sterfbed van mijn vader, toen ik alleen nog maar een glaasje water voor hem kon halen of een

Leo Fijen met de doperse dominicaanse zuster Holkje van der Veer, schrijfster van het boek Verlangen als antwoord. Mijn weg met de dominicaanse traditie, uitgeverij Ten Have, € 16,95

‘Eerst komt de barmhartigheid, dan de gerechtigheid’ gebakken visje met hem kon eten. Eenvoudig met hem samen zijn.’

Barmhartigheid Tegen het eind van ons gesprek rest mij nog één vraag. Het lijkt alsof een leven in eenvoud een doel op zich is. Maar is dat niet te weinig? Wij zijn toch geroepen om gerechtigheid te doen? ‘Het een kan niet zonder het ander’, zegt Fijen. ‘Maar eerst komt de barmhartigheid, dan de gerechtigheid. Door te leven van de barmhartigheid van de ander aan mij, kan ik vrij zijn, mag ik er zijn, kan ik het goede doen. Van tijd tot tijd moet ik in mijn hart kijken en de spinnenwebben verwijderen die de eenvoud van mijn hart versluieren. Wanneer ik mijzelf kan aanvaarden in al mijn kleinheid en zwakheid, pas dan kan ik recht doen.’ <<

1 Leo Fijen, De reis van je hoofd naar je hart. Leefregels voor het bestaan van alledag, uitgeverij Ten Have, € 17,99 Leo Fijen, Ik wil dat je leeft. Tien wegen naar de bron van je leven, uitgeverij Ten Have, € 14,50 2 Eenvoudig verbonden. Bijdragen aan franciscaanse milieuspiritualiteit, red. Chris Elzinga, Koos Leemker en Hans Sevenhoven, uitgeverij Valkhof Pers, € 17,50

Leo Fijen (Halfweg, 1955) studeerde geschiedenis in Leiden en werkte enige jaren in het onderwijs. Via de journalistiek kwam hij terecht bij de omroep rkk. Naast hoofd van de rkk is hij presentator van verschillende rkk-programma’s als Geloofsgesprek op zondagmorgen, Het Eilandgevoel van Schiermonnikoog en de rkk Kloosterserie. Daarnaast studeert hij theologie. Zijn wens is om als geestelijk verzorger te werken met dementerende ouderen.

7

eenvoudig leven Even stilstaan in de drukte van alledag. Om dan geïnspireerd, verrijkt weer verder te gaan. Nieuwe paden vinden op oude wegen. Andere, bredere gezichtspunten opdoen in een inspirerende omgeving en binnen een ongedwongen sfeer. Dat

tocht

is wat Leeftocht u wil bieden, met een buitengewoon aanbod van activiteiten, lezingen en cursussen op het gebied van religie en spiritualiteit.

Uitgelicht

Uitgelicht

Programma

Kom in je kracht!

28 t/m 30 nov 2014 Dopersduin, Schoorl

Kleurrijke Resonanties van een nieuwe tijd

In de winter komt alles in de natuur tot rust. In samenwerking met Caroline Hogewoning organiseert Dopersduin een weekend waarin ook jij tot rust kunt komen. Net als de natuur neem je

Maak kennis met het kleurrijke verhaal van de Russische schilder Wassily Kandinsky en zijn Duitse collega Franz Marc in hun meeslepende poging om

Geheimen van het Oude Testament 14 t/m 15 nov 2014 Fredeshiem Pasen in november 17 t/m 21 nov 2014 Dopersduin Levensweg: werken met mergel

tijd voor jezelf en keer je naar binnen. Zo kun je onderzoeken hoe het staat met jouw energie en jouw kracht. Waar krijg je energie van? Wat heb je nodig om in je kracht te staan? Kun je je kracht voelen? Prijs: vanaf €120,- p.p.

21 en 22 nov 2014 Fredeshiem, Steenwijk

de komst van een nieuwe tijd aan te kondigen met het oprichten van ‘Der Blaue Reiter’. Ruud Bartlema vertelt over deze beweging waarbinnen een gelijkwaardige behandeling van abstracte schilderkunst en het realisme

21 t/m 23 nov 2014 Dopersduin Weg van de Tora 28 t/m 29 nov 2014 Fredeshiem Zing je eigen wijze weg 16 t/m 18 jan 2015 Dopersduin Beginnen met stilte 29 jan t/m 2 feb 2015 Dopersduin

werd voorgestaan. Prijs: vanaf €124,- p.p.

Monnikenwerk Wie een krat Westvleteren-bier in huis wil halen moet de Sint-Sixtusabdij bellen. Als de lijn niet overbezet is en iemand opneemt, mag je de code van je nummerbord doorgeven en een krat komen afhalen. Pas een half jaar later mag je bellen merken. Daardoor zijn ze goedkoper en makkelijker te voor een volgende lading. tekst Jan Willem Stenvers verkrijgen dan Westvleteren.

Kijk voor meer informatie & prijzen op www.leeftocht.nl

advertenties

Veel bierkenners zijn het erover eens: het lekkerste bier wordt gebrouwen door de monniken uit de Sint-Sixtusabdij, een klooster in de bossen van West-Vlaanderen. Op de flesjes staat geen etiket, en de monniken leveren niet aan horecazaken en slijterijen, alleen aan particulieren en het eetcafé naast hun abdij. De drank wordt namelijk uitsluitend gemaakt om het simpele leven in het klooster te kunnen voortzetten.

Ontwerp & tekst Print & druk

Alle grafische diensten onder één dak perfect voor u uitgevoerd!

Reclame & sign Online media

Het Spijk 4 Postbus 29 8320 AA URK 0527-689168 [email protected] @gbugrafisch

www.gbu.nl GBU_adv Doopsgezind NL_195x131.indd 1

18-03-14 08:48

Al vanaf het ontstaan van het klooster in Vlaanderen wordt er bier gebrouwen. In 1831 wilde een groep monniken zich afzonderen in een nieuw te bouwen abdij. In die tijd hadden bouwvakkers wettelijk recht op twee glazen bier per dag. Om tijdens de bouw kosten te sparen besloten de monniken de drank zelf te brouwen. Na de bouw gingen ze daarmee door en begonnen ze het zogeheten ‘trappistenbier’ te verkopen. Trappistenbieren worden alleen in de nabijheid van een abdij en onder toezicht van monniken van de orde der Cisterciënzers gemaakt. De inkomsten uit de verkoop van het bier mogen alleen worden gebruikt voor de instandhouding van het kloosterleven. Geld dat overblijft gaat naar goede doelen. Wie het exclusieve biertje een keer wil proeven hoeft overigens niet naar België te rijden. Er zijn in Nederland cafés die het bier weten te bemachtigen via boeren uit de omgeving van de abdij. Voor minimaal € 10,– schenken zij het u. Dat is wel een stuk duurder dan bekende trappistenmerken als Westmalle en La Trappe, die voor de productie en exploitatie samenwerken met commerciële

Ook de drank uit de Sint Sixtus-abdij was begin 20e eeuw op weg om een mooi, exclusief en bekend merk te worden. Dat zou de bekendheid en het voortbestaan van het klooster ten goede komen. Een succesverhaal was dus in de maak, maar ja, dat was helemaal niet de bedoeling! De leden van de orde der Cisterciënzers in Westvleteren wilden juist afzondering, en een simpel gelovig leven in hun klooster. In 1945 besloot de abt daarom dat het bierbrouwen niet ten koste mocht gaan van het religieuze leven. Het commercieel brouwen van Westvleteren werd tot 1992 toevertrouwd aan brouwerij Sint-Bernardus. Hiermee verloor het bier op den duur zijn ‘trappisten’status. De monniken in de Sint-Sixtusabdij bleven echter zelf ook nog brouwen voor een kleine afzetmarkt in de omgeving. Precies genoeg voor hun eigen levensonderhoud. Toen de samenwerking met Sint-Bernardus werd beëindigd, bleef dus opnieuw alleen de exclusieve trappisten-variant uit het klooster over die wij vandaag de dag kennen als Westvleteren-bier. Ook nu ze steeds ouder worden en de gemeenschap steeds kleiner wordt, blijven de monniken vasthouden aan de regel dat het brouwen van bier het kloosterleven moet ondersteunen. Ook als daarmee op den duur het voortbestaan van de abdij, en dus ook het bier, bedreigd wordt. Wel maakten ze de afgelopen jaren een paar keer een ‘commercieel’ uitstapje door geringe hoeveelheden bier aan supermarktketens te leveren. De opbrengst daarvan werd gebruikt om de verbouwing van het klooster te bekostigen. <<

9

eenvoud in communicatie

advertentie

Wonen in een mooie omgeving, zorg van hoge kwaliteit

Jennifer Delano (31) is kerkenraadslid van de doopsgezinde gemeente te Zaandam. Naast haar werk voor de gemeente runt ze een pr | communicatiebureau en kan ze als spreekster geboekt worden. Ook zet ze zich in voor het platform Pesten Is Niet Leuk: www.pestenisnietleuk.nl

Vermarkt (met) eenvoud! Simpelweg jezelf als gemeente vermarkten, dingen in beweging zetten. Dat klinkt als een utopie, maar het is echt mogelijk. tekst Jennifer Delano – foto Stockfotografie Dagelijks spreek ik werknemers en ondernemers die op zoek zijn naar meer zichtbaarheid. Hun doelen zijn bijvoorbeeld de zaal vullen, een boek verkopen, of een visie verspreiden. Voor het vermarkten van jezelf of jouw gemeente geldt eigenlijk hetzelfde. Het is zonde om de kansen hiervoor onbenut te laten. Als gemeente hebben we meer te bieden dan we denken. Om te beginnen zijn er prima mogelijkheden om nieuws naar buiten te brengen en te delen. Denk bijvoorbeeld aan een eigen website en een nieuwsblad, of misschien een maandelijkse nieuwsbrief. Dat zijn drie goede manieren

10

om mensen in de gemeente, maar ook daarbuiten, te bereiken. Het belangrijkste als je jezelf wilt laten zien is weten wat je doel is. Binnenkort zit ik met een christelijk netwerk om tafel, dat naar eigen zeggen veel promotie nodig heeft. Na wat doorvragen blijkt dat ze het eigenlijk al prima doen, maar er graag een paar nieuwe mensen bij willen hebben. Ze hebben al een site, een nieuwsbrief, een magazine en een aantal dagen waarop de leden van het netwerk elkaar kunnen ontmoeten. Eigenlijk hoef ik alleen nog maar een paar leuke ideeën aan te dragen voor een actie om nieuwe

mensen te vinden. Dat zou bijvoorbeeld een ‘neem-iemand-mee' actie kunnen worden. Of het organiseren van een speciale introductie-avond. Of het opzetten van een bijzondere activiteit samen met een ander netwerk. Kortom, ik hoef alleen nog maar de puntjes op de i te zetten. Dat is een heel ander verhaal! Ook wij doopsgezinden hebben als groep veel meer in huis dan we op het eerste gezicht zouden denken. Begin eens bij jezelf. Een heel eenvoudige methode om meer mensen te bereiken is: praat met de mensen om je heen. Dat zou zomaar de buurman kunnen zijn die van alles van je weet, behalve dat je christen bent. Of die collega die ooit een keer iets zei over geloof, waar je toen niet verder op in bent gegaan. Praat niet zomaar met wat mensen, maar gebruik jouw geloof en gemeente als actief gespreksonderwerp. Je kent genoeg mensen, en van hen staan er

daar vast wel een paar voor open. Nodig die mensen gerust uit om een leuke activiteit of dienst mee te maken.

iemand anders die nieuwsgierig is en een keer met je mee wil. Of die al een keer mee is gegaan en nog een keer langs wil komen.

Ook de gemeente kan aan de slag. Een groep kan met een simpele actie ver komen. Wanneer de uitvoering goed lukt, kan de groep zelfs in omvang verdubbelen. Spreek bijvoorbeeld eens met elkaar af dat iedereen de volgende keer iemand meeneemt. Je hebt vast wel een vriend, vriendin, buurman, buurvrouw, hobbymaatje of

Natuurlijk zijn er ook mensen die er echt voor willen gaan. Gevorderde zichtbaarheid kun je verkrijgen door blogs en activiteiten vanaf de website van de gemeente te delen op de sociale media. De enige manier om van een droom werkelijkheid te maken en dichterbij het doel te komen is: doen! <<

zes tips voor gratis publiciteit 1 zet al het nieuws op de website 2 mail het nieuws door naar de plaatselijke krantjes en bladen 3 mail het nieuws door naar de e-maillijst van de gemeente 4 vraag iedereen in de kerk die een eigen website heeft om het nieuws ook daar te publiceren 5 zet het nieuws in het kerkblad 6 één of meerdere foto’s verhogen de kans op gratis publiciteit: mail die foto’s direct mee met het nieuws en zet erbij dat ze gratis gebruikt kunnen worden!

Zorggroep Oldael beheert twee bijzondere woonzorgcentra in Den Haag: Aelbrecht van Beijeren (Benoordenhout) en Oldeslo (Duttendel). Beide centra liggen in goede wijken, bieden ruime appartementen, een eigen keuken en begeleiding, zorg en verpleging op maat. Gunstige tarieven U kunt bij ons terecht met én zonder indicatie. De tarieven voor wonen, zorg en service zijn gunstig. Kennis maken? Graag. U kunt ons bellen op 070 - 530 05 08 (cliëntadviseur) of 070 - 530 05 30 (bedrijfsbureau). U vindt ook uitgebreide informatie op www.oldael.nl.

11

eenvoud in de taal

‘De woorden zijn nieuw, de gedachten niet’

Krachtige taal

tekst Kalle Brüsewitz foto’s Nederlands Bijbelgenootschap

‘Zelf het ik het gevoel dat de tekst van de bijbel veel dichterbij komt.’ Bijbelwetenschapper dr. Matthijs de Jong werd tijdens het project Bijbel in Gewone Taal gegrepen door de kracht van gewone taal. Al sinds 2006 is De Jong als coördinator Nieuwe Testament en vertaler van het Nederlandse Bijbelgenootschap samen met anderen bezig met het project. Afgelopen maand verscheen de Nieuwe Bijbelvertaling. Binnen een paar dagen was de eerste druk uitverkocht. De Jong: ‘Al heel lang weten we dat eerdere bijbelvertalingen door veel mensen als erg moeilijk worden ervaren en als steeds verder van hen afstaand. We zijn dan ook al acht jaar geleden begonnen met het ontwikkelen van deze nieuwe vertaling. Heldere taal is voor iedereen te begrijpen. Als wij vinden dat de bijbel voor iedereen is, moeten we die ook voor iedereen beschikbaar maken.’ Dat merkte De Jong tijdens de workshops die hij de afgelopen jaren gaf. Hij kreeg veel reacties van mensen die opgelucht waren dat ze de bijbel eindelijk konden lezen zonder over woorden te struikelen, of naar betekenissen te vragen. ‘Het was een enorme klus om met zo weinig en zulke eenvoudige woorden de sterke teksten te behouden. Maar als dat lukt heb je ook echt iets heel moois’, stelt De Jong. Toch ging het niet zonder slag of stoot. De Bijbel in Gewone Taal maakt gebruik van slechts vierduizend woorden – de Nieuwe Bijbelvertaling

12

uit 2004 telt er twaalfduizend. De meeste ingewikkelde woorden waren volgens De Jong goed te vertalen op een meer eenvoudige manier. Zo werd ‘gelijkenissen’ in de nieuwe vertaling ‘voorbeelden’. En een term als ‘gerechtigheid’ werd weergegeven op een manier die past bij de context. ‘In Mattheus 3 vers 15 werd ‘gerechtigheid’ vertaald als: ‘alles wat God van ons vraagt’ en in Romeinen 1 vers 17 als: ‘de redding die God wil geven’. Het moeilijkst te vertalen waren de bijbelse begrippen waar een hele denkwereld achter schuilgaat. Neem een term als ‘het koninkrijk van God’. Het is duidelijk dat het hier niet gaat om een koninkrijk in de gebruikelijke zin van het woord. Het is ook duidelijk dat de vertaling van het Griekse woord basileia met ‘koninkrijk’ maar heel beperkt overbrengt wat dit belangrijke bijbelse begrip in wezen wil zeggen. Voor de Bijbel in Gewone Taal hebben we daarom voor een nieuwe aanpak gekozen. We zijn allereerst teruggegaan naar wat dit bijbelse begrip in de kern wil overbrengen. Het gaat om Gods allesomvattende heerschappij die zal dóórbreken. Deze heerschappij maakt een eind aan de bestaande situatie, en brengt een nieuwe tijd. Vervolgens hebben we de essentie van het begrip ‘koninkrijk van God’ helder proberen te vatten in gewone taal. Het is ‘Gods nieuwe wereld’ geworden.’

De nieuwe vertaling schept voor de niet zo bijbelvaste doopsgezinden vele nieuwe mogelijkheden. ‘De drempel om in de bijbel te lezen is veel lager geworden. De taal is herkenbaar, direct en begrijpelijk en nodigt uit tot lezen – een prachtige kans’, aldus De Jong. Als voorbeeld nemen we de Bergrede, een gewaardeerde tekst onder doopsgezinden. De Jong zegt erover: ‘De Bergrede is te zien als Jezus’ uitleg van Gods nieuwe wereld. We hebben dat belangrijke begrip dan ook op een heel duidelijke manier weergegeven. Ook hebben we er voor gezorgd dat de Bergrede als geheel herkenbaar blijft, door de hoofdkop in de tekst: Toespraak van Jezus op de berg. De tekst zelf is onderverdeeld in korte stukjes, steeds met tussenkopjes erboven die een samenvatting van de tekst geven. De beginwoorden van Jezus’ toespraak staan bekend als de zaligsprekingen. Jezus spreekt hier over het geluk. Maar het gaat niet om aards geluk. Het gaat om gelukkig zijn in het licht van Gods nieuwe wereld. Om het bijzondere van deze uitspraken goed over te brengen, kiest de Bijbel in Gewone Taal voor ‘het echte geluk’. De zaligsprekingen beginnen dus steeds met de woorden: ‘Het echte geluk is voor…’’ Eigenlijk is het heel eenvoudig volgens De Jong: ‘De woorden zijn nieuw, de gedachten niet.’ <<

Nieuwe Bijbelvertaling (2004) Bijbel in Gewone Taal (2014) Bergrede

Toespraak van Jezus op de berg Jezus vertelt over het echte geluk

1 Toen hij de mensenmassa zag, ging hij de berg op. Daar ging hij zitten met zijn leerlingen om zich heen. 2 Hij nam het woord en onderrichtte hen: 3 ‘Gelukkig wie nederig van hart zijn, want voor hen is het koninkrijk van de hemel. 4 Gelukkig de treurenden, want zij zullen getroost worden. 5 Gelukkig de zachtmoedigen, want zij zullen het land bezitten. 6 Gelukkig wie hongeren en dorsten naar gerechtigheid, want zij zullen verzadigd worden. 7 Gelukkig de barmhartigen, want zij zullen barmhartigheid ondervinden. 8 Gelukkig wie zuiver van hart zijn, want zij zullen God zien. 9 Gelukkig de vredestichters, want zij zullen kinderen van God genoemd worden. 10 Gelukkig wie vanwege de gerechtigheid vervolgd worden, want voor hen is het koninkrijk van de hemel. 11 Gelukkig zijn jullie wanneer ze je omwille van mij uitschelden, vervolgen en van allerlei kwaad betichten. 12 Verheug je en juich, want je zult rijkelijk worden beloond in de hemel; zo immers vervolgden ze vóór jullie de profeten.’

1 Toen Jezus al die mensen zag, ging hij een berg op. Daar ging hij zitten. Zijn leerlingen kwamen bij hem. 2 Jezus begon zijn leerlingen uitleg te geven over de nieuwe wereld. Hij zei: 3 ‘Het echte geluk is voor mensen die weten dat ze God nodig hebben. Want voor hen is Gods nieuwe wereld. 4 Het echte geluk is voor mensen die verdriet hebben. Want God zal hen troosten. 5 Het echte geluk is voor mensen die vriendelijk zijn. Want aan hen zal God de aarde geven. 6 Het echte geluk is voor mensen die doen wat God wil, en die dat het allerbelangrijkste vinden. Want God zal hun moeite belonen. 7 Het echte geluk is voor mensen die goed zijn voor anderen. Want God zal goed zijn voor hen. 8 Het echte geluk is voor mensen die eerlijk zijn. Want zij zullen God zien. 9 Het echte geluk is voor mensen die vrede sluiten. Want zij zullen kinderen van God genoemd worden. 10 Het echte geluk is voor mensen die lijden omdat ze doen wat God wil. Want voor hen is Gods nieuwe wereld. 11 Het echte geluk is voor jullie. Jullie zullen het moeilijk hebben omdat je bij mij hoort. Misschien schelden de mensen je uit, of willen ze je gevangennemen. Misschien vertellen ze allerlei leugens over je. 12 Als dat gebeurt, moet je blij zijn en vrolijk. Want jullie krijgen een grote beloning in de hemel. De profeten van vroeger werden net zo slecht behandeld als jullie nu.’

Nieuwe Bijbelvertaling © 2004-2007 Nederlands Bijbelgenootschap

Bijbel in gewone Taal is verkrijgbaar bij de betere boekhandel of via www.bijbelingewonetaal.nl isbn 978 90 8912 041 0 € 28,50

Bijbel In Gewone Taal © 2014 Nederlands Bijbelgenootschap

13

Wegbombarderen van IS: illusie

tekst Bram Grandia & Greetje Witte-Rang

In september vond in het dagblad Trouw een discussie plaats over pacifisme. Mient Jan Faber stelde dat pacifisme geen optie is als het gaat om de strijd tegen IS. In een reactie wezen wij erop dat pacifisme in het veiligheidsbeleid van de overheid De komst van extremisten uit landen als Turkije naar Syrië nooit een optie is geweest…

Greetje Witte-Rang & Bram Grandia zijn lid van de Theologische Werkgroep van Kerk en Vrede. Voor meer informatie over deze discussie, zie: www.kerkenvrede.nl

14

was allang gaande, maar omdat zij tegen Assad vochten werd dat genegeerd. De ingreep waar men nu – door het negeren – toe heeft besloten, is veel drastischer. Gekozen is voor het wegbombarderen van IS. Dat klinkt efficiënt, net als dertien jaar geleden het wegbombarderen van de Taliban in Afghanistan, en tien jaar geleden het wegbombarderen van het Saddam-regime in Irak. Iedereen wil graag geloven dat het mogelijk is – maar het is wensdenken. Zoiets als het ‘efficiënt wegbombarderen van het kwaad’ bestaat niet, zoals de geschiedenis leert. Op dit moment is Irak daarvan het gruwelijke voorbeeld. De te beschermen burgers worden slachtoffer, vijandschap en chaos nemen toe, terroristen worden gesterkt in hun overtuiging, zogenaamde martelaren trekken nieuwe strijders aan. Kortom, vrede is verder weg dan ooit, om Andere aanpak Niet de vrede wordt namelijk ingestudeerd en voorbereid, nog maar te zwijgen over wat geweld doet met de maar de oorlog. Het huidige veiligheidsbeleid kenmerkt mensen die het gebruiken. Over Afghanistan valt hetzich door twee uitgangspunten: de vijand van mijn vijand zelfde verhaal te vertellen. De doelen voor deze oorlog zijn niet gehaald, de situatie is alleen maar verslechterd. is mijn vriend en: onbeperkte toegang tot olie. Zelfs als Maar het vreemde is dat het geloof in geweld niet afdeze uitgangspunten met elkaar strijden wordt dat niet neemt, eerder toeneemt. De navo wint aan populariteit. als problematisch ervaren, zo blijkt bijvoorbeeld uit de positie van Saoedi-Arabië: Saoedi-Arabië en Qatar zijn be- De volgende missie staat voor de deur. Geen time out, langrijke financiers van IS en tegelijkertijd trouwe bond- maar doorgaan is het motto. genoten van de VS. Werkelijk veiligheidsbeleid vraagt om een heel andere aanpak, zo betoogden wij. Het artikel van Geen passivisme Faber en de reacties die wij kregen maakten duidelijk dat Pacifisme wordt in de publiciteit gelijkgesteld aan nietsin het huidige veiligheidsbeleid noch teruggekeken of doen. Maar pacifisme is geen passivisme. Integendeel, geëvalueerd wordt, noch vooruitgekeken. Men reageert wie vrede wil moet de vrede voorbereiden, en dat is hard louter op wat zich voordoet. Per definitie ben je dan te laat werken. Voor zulk werkelijk vredesbeleid is het hoog tijd. – zoals een arts die alle symptomen van suikerziekte Nodig is een radicale bezinning op hoe de wereld van negeert en pas in actie komt als er geamputeerd moet vandaag in elkaar zit. Geen eenvoudige wereld van good worden. Zo’n arts wordt berispt of ontslagen. guys en bad guys, maar een multipolaire werkelijkheid

Gaza, hoog tijd voor echte vrede ‘Het menselijk drama in Gaza is onverantwoord en onacceptabel. 1,8 miljoen mensen zijn permanent opgesloten op een klein en overvol grondgebied. Ze hebben geen vrijheid van beweging, er vindt geen opbouw en ontwikkeling plaats, er is toenemende armoede en voortdurend geweld.’ Hiermee begint het manifest van Vrienden van Sabeel Nederland en Kairos Palestina NL, in navolging van een groot aantal christelijke organisaties in Israël en de Palestijnse gebieden. Het conflict tussen Israël en de Palestijnen dient allereerst bezien te worden vanuit het oogpunt van de slachtoffers: Palestijnse en Israëlische burgers. De internationale gemeenschap, inclusief de Nederlandse regering, wordt opgeroepen de nodige diplomatieke stappen te zetten, en economische, juridische en politieke sancties op te leggen.

Palestijnse en Israëlische vredes- en mensenrechtenactivisten moeten ondersteund worden in hun geweldloos streven naar een vreedzame, rechtvaardige en veilige oplossing voor beide volken. Tijdens een Inspiratiedag van de Vrienden van Sabeel Nederland, op 27 september in Utrecht, werd aan de situatie in Israël en Palestina op indringende wijze aandacht besteed. Vooral de kerken zouden zich hier meer mee bezig moeten houden, zodat een brede beweging in onze

waarin een Koude Oorlog-benadering niet werkt. Nodig is bezinning, ook bijvoorbeeld op wat de negatieve invloed van de rollback-politiek* is geweest op de Russische houding van vandaag, en hoe we die Russische houding wél positief kunnen beïnvloeden. Waarom geen kritischhistorische analyse van de doorwerking van honderd jaar imperiale Midden-Oosten-politiek, waarbij alle kaarten steeds weer op foute vrienden werden gezet? Aan het succes van IS hebben we op die manier zelf bijgedragen, net zoals we door de huidige wapenleveranties en het militair ingrijpen volgende conflicten en nieuwe slachtoffers zullen creëren. Afrika werd overspoeld met wapens om Khaddafi te verdrijven, en zonder twijfel duiken die – samen met de wapens die nu aan bijvoorbeeld de Koerden geleverd worden – straks op in de volgende brandhaard. De lachende derde is de wapenindustrie.

samenleving zich actief gaat inzetten voor vrede in Gaza, de West Bank en heel Israël.

tekst & foto Henk Blom

Kritiek op Israël is niet hetzelfde als antisemitisme. Toch moeten we niet blind zijn voor het groeiend antisemitisme, en oog hebben voor de dreiging die joodse medeburgers ervaren. Onvoldoende kennis van zaken is in veel gevallen de oorzaak van een veroordelende opstelling. Laten ook wij ons zo goed mogelijk informeren!

Die doet goede zaken en kan in reclames aangeven dat de wapens daadwerkelijk in oorlog getest zijn, zoals de bloeiende Israëlische wapenproducenten inderdaad doen.

Dieper nadenken Pacifisten zijn geen naïevelingen. Het waren theologen en ethici als Buskes, De Graaf, Heering en Strijd, die in eigen land lieten zien hoe geweld altijd weer nieuw geweld baart. Pacifisten pleiten ervoor dieper na te denken over de oorzaken en gevolgen van geweld. Dat is precies wat er nu níet gebeurt. In deze tijd, waarin militarisme en de bereidheid te vechten voor het eigenbelang 'de oplossing' aanreiken voor politieke frustraties en rancune, zoeken wij mensen die daar niet aan toe willen geven. Pacifist of niet. <<

* rollback-politiek: poging om tijdens de Koude Oorlog het communisme terug te dringen

15

eenvoud in de bijbel

Als een kind

D

‘Wij doopsgezinden zijn van de eenvoud’ Die middag waren de predikanten, priesters en andere voorgangers van Zeist bij elkaar om nader kennis te maken en ervaringen uit te wisselen. Wij waren dit keer gastheer. Bij koffie en thee had ik een opgewekte poging gedaan iets te vertellen over de doopsgezinde geschiedenis en ons gedachtegoed. Aan het eind van het samenzijn liet iemand uit het gezelschap weten ‘nu wel trek’ te hebben in ‘bitterballen en een glas wijn’. Daarop gaf ik bovenstaande reactie – stoer, maar niet zonder ironie. Een gereformeerde collega met kerkhistorisch inzicht mompelde vervolgens: ‘ja, doopsgezinden zijn sobere mensen’. Zo bevestigden we tussen neus en lippen door weer eens het vertrouwde beeld van de eenvoudige, sobere levensstijl van de doopsgezinden. Een beeld dat vanuit historisch en sociologisch oogpunt overigens wel wat valt te nuanceren. Want hoe zit het met de vermogende doopsgezinden in hun ‘mennistenhemels’? En schreef Piet Visser niet over ‘eenvoudige deftigheid’ in de 19e eeuw? Doopsgezinden leken een patent te hebben op beschaafde, deugdzame, deftige eenvoud.1 Intussen vermelden we ook in 2014 in boeken en op websites dat eenvoud kenmerkend is voor doopsgezinden. In de regel gebeurt dat met instemming, en niet zelden met een zekere trots: ‘wij zijn eenvoudig gebleven’. Het hoort bij onze identiteit: onopvallende kerkgebouwen, een platte organisatie, ingetogen liturgie. Maar eenvoud blijkt een verraderlijk begrip te zijn. Wellicht valt er een helder licht op te werpen vanuit de bijbel, onze bron tenslotte. Opgewekt ga ik dan ook op zoek, om al gauw te ontdekken dat ook dit geen sinecure is. In de Nieuwe Bijbelvertaling komt het woord ‘eenvoud’ twee keer voor. In Spreuken staat: “Beter in eenvoud leven met de armen dan de buit verdelen met hoogmoedigen.”2 En in Handelingen lezen we: “Elke dag kwamen ze trouw en eensgezind samen in de tempel, braken het brood bij elkaar thuis en gebruikten hun maaltijden in een geest van eenvoud en vol vreugde.”3

16

tekst Yko van der Goot illustratie Feiko Wouda

Mooie teksten, daar niet van, maar pak je er een paar oudere vertalingen bij, dan ontdek je al gauw dat verschillende woorden uit het Hebreeuws en het Grieks vertaald worden met ‘eenvoud(ig)’, en dat vertalers in heden en verleden er vervolgens een gevarieerd potje van hebben gemaakt. ‘Eenvoudige’ mensen zijn soms omgedoopt tot ‘gewone’ mensen,4 of heten nu bescheiden, nederig, oprecht, waar ze vroeger deemoedig of ootmoedig heetten. En zo spat ‘eenvoud’ in de bijbel naar alle kanten uiteen qua betekenis en interpretatie. Misschien helpt het om onderscheid te maken tussen de geestelijke gesteldheid van de mens enerzijds en zijn maatschappelijke positie anderzijds. De ‘eenvoudige’ is geestelijk te typeren als een mens die – als een kind – de nodige kennis, ervaring, inzicht en rijpheid mist. Het Hebreeuwse woord ervoor houdt geen waardeoordeel in, maar geeft aan dat er iets ontbreekt. Van een klein kind

Jezus is ‘gewoon’ gebleven, de eenvoud zelf kun je zeggen dat het nog onmondig, onschuldig, onervaren, onwetend is. Zeg maar onnozel, dat natuurlijk ook de klank heeft van naïef of dom.5 Om wijs en verstandig te worden heeft een kind hulp nodig, opdat het kan leren en zich laten corrigeren. Een kind staat daar voor open als het goed is. Maar ook voor een volwassene is zo’n open instelling aan te bevelen, anders ben je al gauw een beetje dom of kortzichtig, om niet te zeggen: dwaas. Zo’n instelling vraagt een bepaalde geestesgesteldheid die terug te vinden is in de woorden van Jezus: “Ik loof u, Vader, Heer van hemel en aarde, omdat u deze dingen voor wijzen en verstandigen verborgen hebt gehouden, maar ze aan eenvoudige mensen hebt onthuld.”6 Eenvoudige mensen, in oudere vertalingen nog ‘kinderkens’, ‘kleinen’ of ‘onmondigen’ genoemd. Jezus zet wel vaker dingen op zijn kop en dit is een haast ironische hint: wijs en verstandig zijn is prachtig, maar het komt er vervolgens wel op aan niet door te schieten in dwaasheid, grootdoenerij en waanwijsheid, want dan gaan de wezenlijke dingen aan je voorbij. Dus erken je eigen onvolkomenheid en blijf vooral kijken met een ‘eenvoudig

oog’.7 Kijk open en onbevooroordeeld, als een kind: dan kom je tot inzicht. Maatschappelijk gezien is ‘de eenvoudige’ te typeren als de onderliggende, onbeduidende mens. Sjofel, armoedig, gering. In de bijbel zien we daarbij herders en vissers voorbijkomen. Ook de leerlingen van Jezus zijn geen heren van het pluche. En wat te denken van Jezus zelf? Hij is opgegroeid tussen spaanders en houtkrullen. In hem krijgt eenvoud een gezicht. Jezus is ‘gewoon’ gebleven, de eenvoud zelf. Hij zal zeggen: “Neem mijn juk op en kom bij mij in de leer, omdat ik zachtmoedig ben en eenvoudig van hart, en u zult rust vinden voor uw ziel.”8 Dat moet hij van zijn vader gehad hebben, en van zijn moeder, want die zong als meisje al in allerlei toonaarden over eenvoudigen en geringen in de samenleving.9 Jezus heeft niet gestreefd naar macht en rijkdom. Zo is hij onder ons geweest. Een mens zonder opsmuk, zonder dubbelzinnigheden of bijbedoelingen, zonder cynisme of zelfingenomenheid. Hij gaat in tegen de eigenwijsheid en opgeblazenheid van hen die het allemaal wel gezien hebben. Tegelijk bekommert hij zich om hen die het maatschappelijk moeilijk hebben. Zo hebben met name arme, kleine, verachte mensen hem herkend als een van hen. De machteloze, stemloze, stille in den lande zag in hem een lotgenoot en bondgenoot. Eenvoud in de bijbel is onbevangen als een kind in het leven staan, bereid om te leren en je te laten corrigeren, om je te ontwikkelen tot een wijs en verstandig mens, iemand met een scherp oog voor de menselijke maat en voor de juiste proporties in kerk en wereld. Eensgezindheid, trouw en solidariteit gaan heel goed samen met voornaamheid in levensstijl, met een deftige eenvoud die hart heeft voor mensen en die weet heeft van de samenhang der dingen. Bijbelse eenvoud vraagt niet om benepenheid of krenterigheid. Geniet dus gerust van een borrel en bitterballen als je daar blij van wordt. Maar blijf vooral leerling en vergeet de vreugde niet:

1 Doopsgezinde Bijdragen, nr. 38 (2012), pp. 61-97 2 Spreuken 16:19 3 Handelingen 2:46 4 Handelingen 4:13 nbv 5 Spreuken 1:22 en 32 nbv 6 Matteüs 11:25; Lucas 10:21 nbv 7 Matteüs 6:22; Lucas 11:34 Statenvertaling 8 Matteüs 11:29 Willibrord vertaling 1995 9 Lucas 1:46-52 10 nlb 246b:5; LvdK 391:5

‘Doe ons de eenvoud vinden, en, God, voor U als kinderen op aarde vroom en vrolijk zijn.’ 10 <<

17

boeken & bladen

Tenzij anders vermeld, zijn de bijdragen op deze pagina’s van de hand van Martin Maassen, [email protected]

doodgewoon Levensverhalen

waar ik af en toe over struikelde. Of Girards mimetische begeerte, d.w.z. begeerte opgewekt door nabootsing van anderen, onderliggend nu zo overheersend is als Achterhuis en Koning stellen, vraag ik mij af. Toch is de toepassing van Achterhuis en Koning interessant. Hun visie levert zonder meer inzichten op die lange tijd doorwerken. De kunst van het vreedzaam vechten eindigt met wijze raad en drie helder geformuleerde aanbevelingen om het samengaan van vrijheid (in moderne samenlevingen) en de angst voor vrijheid (in traditionele samenlevingen), hoe wankel ook, mogelijk te maken. Tot slot blijkt dat je vooral je gezonde verstand moet gebruiken. Of, zoals de auteurs in de vorm van een vierde aanbeveling Obama citeren: ‘Don’t do stupid shit.’ En zo is dat. door Wieteke van der Molen Hans Achterhuis en Nico Koning, De kunst van het vreedzaam vechten, uitgeverij Lemniscaat, € 34,95

troost In filosofie

OMSLAG.RG.WB 10-09-14 14:55 Pagina 1

René Gude is Denker des Vaderlands, oud-directeur van de ISVW en voormalig hoofdredacteur van Filosofie Magazine. Over hem publiceerde Wilma de Rek eerder het boek Stand-up filosoof, de antwoorden van René Gude.

‘Sterven is doodeenvoudig. Iedereen kan het.’

kunst apart

ISVW UITGEVERS WIM BRANDS

WWW.ISVW.NL

De opbrengst van dit boek komt ten goede aan de Internationale School voor Wijsbegeerte

Er zijn honderden gedichten geschreven over de dood van een mens. Allemaal proberen zij, onbestemd en onmachtig, te raken aan de gevoelens van verdriet. ‘Woorden schieten tekort’ is een vaak gebezigde reactie op de dood van een dierbare. Apart en gedurfd dus dat juist Denker des Vaderlands (en oud-hoofdredacteur van Filosofie Magazine) René Gude, in gesprek met Wim Brands woorden probeert te vinden voor het sterven. Gude kreeg in 2011 te horen dat hij nog tien procent kans had om twee jaar te leven. Inmiddels is het 2014 en lijkt het afscheid nabij. Troost wordt gezocht in de filosofie. Hij heeft afgeleerd zichzelf ‘verkeerde verstandelijke voorstellingen voor te toveren’. Filosofie zorgt ervoor ‘dat je met je verstand de goede dingen doet’. Dus houdt Gude met de filosofie zijn ‘verstand in de touwen’. Overigens ziet hij ook een rol voor religie weggelegd: ‘Het organiseren van vreugde en verdriet zijn traditioneel kerkelijke aangelegenheden.’ Alleen zullen er nieuwe inhouden voor oude vormen gevonden moeten worden. Sterven is doodeenvoudig. Iedereen kan het, Wim Brands in gesprek met René Gude, uitgeverij isvw (Internationale School voor Wijsbegeerte), € 8,50

voelen

In alles de liefde

WIM BRANDS IN GESPREK MET RENÉ GUDE

‘Sterven is doodeenvoudig. Iedereen kan het.’ Denker des Vaderlands

Wim Brands maakt het tv-programma VPRO Boeken, verzorgt uitzendingen over filosofie voor Human en is dichter.

ISVW UITGEVERS

18

beheerst, klein en toch helder, werkt daar aan mee. En belezen, dat voel je je ook. Want Achterhuis en Koning leiden je met vanzelfsprekend gemak langs bekende en minder bekende denkers, citeren literatuur waar je nog nooit van hebt gehoord (mijn Sinterklaaslijstje is inmiddels zeker een kantje lang), en analyseren links en rechts mythes, boeken en bijbelteksten. Maar nergens wordt het écht moeilijk, vandaar het goede gevoel over de eigen intellectuele capaciteiten. Prettig. Het onderwerp is fascinerend. In tegenstelling tot wat de berichtgeving door Jehannes Regnerus in alle media doet vermoeden, wordt De Denker des Vaderlands, René Gude, is stervende. Voor tegenwoordig bij conflicten minder Vasili Grossman, Een klein leven – korte Human sprak Wim Brands met hem over wat er werkelijk doet in het leven, over humeurmanagement en over bloed vergoten dan toe ooit. Niet dat er verhalen en essays, uit het Russisch de troost van de filosofie. Juist nu de dood voor de deur staat, blijken filosofische vaardigheden handig om de maar het vertaald door Froukje Slofstra, uitgeverij minder conflicten zijn, gemoedsrust te bewaren. Als je goed over de inrichting van je leven hebt nagedacht, hoef je op het eind niet nog bijkomend geweld wordt meer eneen beetje nadenkt hoeft Balans, € 24,95 van alles goed te maken. Wie zich ook niet te verliezen in bozige theorietjes over het meer beteugeld. Webittere vechten lot dat je treft.nog Natuurlijk dat soort sombere emoties zijn er wel, maar je kunt leren om ze niet kunstmatig, doordoor verkeerd gebruik van je verstand, te verlengen. altijd, maar steeds meer middel En wat het sterven zelf betreft: dat moet toch tamelijk eenvoudig zijn.orde, Tot nu toe issport het iedereen gelukt. van rechtspraak, inspraak, en spel. Kortom, we vechten vreedConflictstof tot nadenken zaam. Ruim zeshonderd bladzijden De kunst van het vreedzaam vechten is nemen Achterhuis en Koning de een boek waar je van groeit. De bijna ruimte om dit gegeven uit te werken vloeibare zinnen, het heldere betoog, en te achterhalen welke machinaties de flair waarmee ‘moeilijke’ woorden daarachter zitten. En dat doen ze met verve. Eigenlijk is de onbetwiste voorgebruikt worden – je leest het en je liefde van beide auteurs voor de voelt je er gaandeweg erudiet van hypotheses van René Girard het enige worden… Zelfs het lettertype: FOTO BERT NIENHUIS

De Russisch-Joodse schrijver Vasili Grossman (1905-1964) schreef over aardige, vriendelijke, doodgewone mensen. Deze alleraardigste mensen leefden echter ten tijde van Stalins regime, en later onder de nazi-bezetting. Zij konden het ene moment worden geprezen, een dag later worden gearresteerd en voor jaren verdwijnen in de Goelag Archipel, of simpelweg worden geëxecuteerd. Grossman schreef vele brieven, verhalen en essays. In Een klein leven is een aantal van die verhalen bijeengebracht, van Grossmans debuut In de stad Berditsjev tot zijn beroemde verslag uit concentratiekamp Treblinka. Hij kwam daar als journalist kort na de bevrijding door het Rode Leger, en was de eerste die de verschrikkingen van een woiivernietigingskamp voor de buitenwereld beschreef. Ook twee hartverscheurende brieven die Grossman aan zijn moeder schreef, jaren nadat ze door de nazi’s was vermoord, zijn in Een klein leven opgenomen. De verhalen zijn niet alleen maar informatief. Grossman laat de lezer

voelen wat Stalins terreur en die van de nazi-bezetters met gewone mensen doet. ‘Mijn vader had een opmerkelijk talent om te luisteren en in slechts enkele zinnen het unieke karakter van een mensenleven op te roepen’, aldus dochter Jekaterina. Lezend in Een klein leven heb ik Geloof en Traditie beproefd, uit de Global Mennonite History-reeks, geraadpleegd. Onder de Sovjetburgers die slachtoffer werden van de Stalinterreur, waren tienduizenden mennonieten. Het vasthouden aan hun christelijk geloofsgetuigenis maakte hun tot vijanden van het regime. Naar schatting dertigduizend mennonieten zijn in het interbellum op onnatuurlijke, gewelddadige wijze omgekomen. Nog eens vele tienduizenden werd land en eigendom ontnomen, of zij werden slachtoffer van gedwongen verhuizingen en kunstmatig veroorzaakte hongersnood. Terug naar Grossman. Ondanks alle ellende om hem heen laat hij een ex-onderwijzer in het verhaal De oude onderwijzer zeggen: ‘Ik verlang er naar het wonder van de menselijke goedheid te begrijpen…’. Het hadden Grossmans woorden kunnen zijn.

Actueler kan de aanleiding voor een boek bijna niet zijn. Tijdens de uitslagenavond van de gemeenteraadsverkiezingen in 2014 scandeerden aanhangers van Geert Wilders in een Haags café keurig georkestreerd minder, minder, minder, als antwoord op Wilders’ vraag of men meer of minder Marokkanen in Nederland wilde. Voor dat feit wordt Wilders nu als verdachte gehoord door het Openbaar Ministerie, hetgeen

mogelijk zal leiden tot vervolging wegens haat zaaien tegen de Marokkaanse bevolkingsgroep. Vrijwel op hetzelfde moment verschijnt van Tom Mikkers, algemeen secretaris van de Remonstrantse Broederschap, Het voelt echt goed, een boekje over de ‘spiritualiteit van de verdraagzaamheid’. Mikkers wil ‘geen jubel over de rijkdom van verschillen’. Hij wil ‘het gesprek over verdraagzaamheid een impuls geven’. Daarbij kan geloof behulpzaam zijn. Na het benoemen van de nodige beren op de weg naar verdraagzaamheid, pleit Mikkers er in navolging van Jan Terlouw voor om ‘broederschap meer krediet te geven dan we nu doen’. Hij haalt daarbij een geliefde tekst van de remonstranten aan: ‘eenheid in het nodige, vrijheid in het niet-nodige en in alles de liefde’. We moeten ‘de verbinding aangaan’, ‘zien waar we gelijk in zijn’ en ‘de vervreemding toelaten’. Met taalvondsten als: ‘Jezus bepleitte nabijheid zonder voorwaarden, geen ingeblikte relihap’ en: ‘populisten gebruiken de middelvinger om hun woorden kracht bij te zetten, Gutmenschen de wijsvinger’, houdt Tom Mikkers een aanstekelijk pleidooi voor een geestelijke vorm van verdraagzaamheid. Uiteindelijk gaat het er om ‘dat we elk mens zien als iemand die een omhelzing waard is’. Een ode aan de liefde voor degenen die je eigenlijk niet liefhebt. Tom Mikkers, Het voelt echt goed. Spiritualiteit van de verdraagzaamheid, uitgeverij Meinema, € 8,95 (e-book € 3,99) De zonnetjes bij de besproken boeken en bladen geven de waardering van de recensent weer. Die kan uiteenlopen van één zonnetje (niet best) tot vijf (mag op uw nachtkastje niet ontbreken).

19

uit de kast ‘Ik vraag me vaak af wat Johannes precies gehoord en gezien heeft’

Over doopsgezinden wordt gezegd dat zij ‘stillen in den lande’ zijn. In deze rubriek dagen we hen uit om uit de kast te komen, zichzelf te laten zien en hun geloof onder woorden te brengen.

Waar bid je voor? ‘Ik bid altijd voor het eten, voor het slapen gaan enzovoort. En speciaal voor vrienden die het moeilijk hebben. De laatste tijd bid ik ook vanwege dingen die in de wereld gebeuren, bijvoorbeeld voor de christenen die zo wreed worden behandeld door de IS.’

Hoe ziet de hemel er uit? ‘Over die vraag denk ik best vaak na. Ik had er pas een gesprek over met een vriendin. Wij gaan elk jaar naar een christelijke conferentie in de zomervakantie, de reveilweek. Het voelt daar echt als een stukje hemel op aarde. Er gebeuren zoveel bijzondere dingen, en de sfeer is zo veilig en vertrouwd. Mijn vriendin zei: “als de hemel ook maar een klein beetje op de reveilweek lijkt” – maar in het echt zal het vast veel mooier zijn – “dan is het al goed”. Daar sluit ik me bij aan.’

Van welk lied krijg je kippenvel?

Elianne de Busschere

‘Er zijn zoveel liederen die me raken, maar wat echt een gift blijft is Our God van Chris Tomlin. Dat lied herinnert mij eraan dat God groter is dan alles om mij heen. Zelfs groter dan alle omstandigheden, gebeurtenissen of alle moeilijkheden waar je in zit.’

Elianne de Busschere (14 jaar) is lid van de doopsgezinde gemeente in Ouddorp en zingt daar in het gospelkoor. Ze hoopt over een paar jaar in Afrika vrijwilligerswerk te gaan doen, later misschien als arts. tekst Jan Willem Stenvers – foto Alex van Oostenbrugge

‘Later hoop ik kinderarts te worden en het lijkt me ook een uitdaging om in Engeland te gaan studeren. Ik ben dus wel iemand met veel dromen en iemand die de wereld wil ontdekken.’

Wat betekent het woord ‘doopsgezind’ voor jou? ‘Als één gemeente het geloof met elkaar delen. Als een team, als één familie er voor elkaar zijn. En natuurlijk elkaars getuigen zijn van het feit dat je een keuze voor God hebt gemaakt, dus je laat dopen.’

Welke bijbelse figuur zou jij een dag willen zijn? ‘Er zijn natuurlijk veel bijbelse figuren van wie je het karakter wel zou willen hebben. Maar ik denk dat ik wel een dag lang net als Johannes een kijkje in de toekomst zou willen nemen. Hoe de hemel eruit ziet, hoe de

20

wederkomst zal gaan en dat soort dingen. Ik vraag me namelijk vaak af wat Johannes precies gehoord en gezien heeft.’

Welke niet-bijbelse persoon is voor jou een profeet? ‘Er is een man in onze gemeente die voor mij een profeet is. Ik ben nog nooit zo’n liefhebbende man tegengekomen. Toen ik werd gedoopt heb ik van hem een boekje met een aantal van zijn getuigenissen gekregen. Ik vind die getuigenissen zo mooi en inspirerend. In alles wat hij doet zie ik Jezus door hem heen.’

Welk boek ligt er op jouw nachtkastje? ‘Op mijn nachtkastje is geen ruimte voor boeken, maar onder mijn bed liggen onder anderen De Profeet van Frank E. Peretti, mijn jongerenbijbel en mijn Engelse bijbel.’

Waar mogen we jou om drie uur ’s nachts voor wakker maken? ‘Ik denk dat het geweldig is om een keer ’s nachts uit bed te gaan en bij een heldere lucht lekker in het gras sterren te kijken. Dat lijkt me adembenemend!’

Als ik niet doopsgezind was, dan… ‘Had ik een aantal goede vriendinnen uit mijn kerk aan wie ik veel heb, nooit leren kennen.’

doop

Wanneer ben je er klaar voor? Doopsgezinden staan er om bekend dat ze volwassenen dopen. Een beter woord voor ‘volwassenendoop’ – en een woord dat ook ècht duidelijk maakt waar het om gaat – is ‘gelovigendoop’. Voor doopsgezinden is de doop geen automatisme, geen ritueel dat op een bepaalde leeftijd wordt voltrokken, maar een bewuste en weldoordachte keuze. Daarom is het nodig dat we ernstig luisteren naar de beweegredenen van elke persoon, jong en oud, die kenbaar maakt gedoopt te willen worden. Soms is het goed om volwassenen te adviseren nog enige tijd te wachten alvorens zich te laten dopen. En soms zijn jongeren al zo ver dat ze heel goed begrijpen dat de doop gegeven moet worden aan al diegenen, aan wie de boete en verandering des levens is onderwezen en die waarachtig geloven, dat hun zonden door Christus zijn weggenomen, zoals in 1527 werd opgetekend door de dopers in Schleitheim. door Edwin de Jong, predikant van de DG Ouddorp

advertentie

Herfstarrangement bij Mennorode 1 oktober t/m 17 december 2014 Met het herfstarrangement kunt u voordelig en in herfstsferen genieten van het prachtige natuurschoon op de Veluwe! Slechts € 99,- p.p. inclusief 2 overnachtingen, ontbijt, 1x diner en een warm welkomstdrankje. Kijk voor meer info en voorwaarden op www.mennorode.nl

Waarover werd jij voor het laatst echt kwaad? ‘Pasgeleden zag ik op Facebook een filmpje van een leraar die kleine kinderen omstebeurt keihard sloeg en ze daarna letterlijk een meter ver wegschopte, waarna die kinderen half kreupel wegrenden. Het was verschrikkelijk om te zien!’

www.mennorode.nl

|

[email protected]

|

Apeldoornseweg 185, Elspeet

|

0577 498 111

21

column

kort

Federatie Doopsgezind-Gereformeerd Ameland Wij zijn op zoek naar een:

predikant(e)

uitgangspunt is een aanstelling voor 0,8 fte Wij

Eenvoudig? tekst Marion Bruggen foto’s Johan Tempelaar

‘Neemt Heit een verrekijker voor me mee?’ Heit, mijn opa, had net een oproep gekregen voor de mobilisatie in 1939. Mijn vader was een jongetje van acht en nog nooit buiten Friesland geweest. Een verrekijker als souvenir leek hem geweldig. Zou die verre spannende wereld daardoor niet dichterbij komen? Die verrekijker is er niet gekomen. Mijn vader heeft later, na de Tweede Wereldoorlog, zelf het avontuur gezocht. Hij ging in de vijftiger jaren met een vakbond mee op verzoeningskamp naar Duitsland en ontmoette daar mijn moeder. Eenmaal terug in Nederland duurde het even voordat ook anderen zijn liefde voor een meisje van de voormalige vijand konden waarderen. De wereld bleek complexer dan gedacht. Ik heb mezelf afgevraagd wat voor souvenir ik mij vandaag de dag zou wensen. Voor een verrekijker zou ik bedanken. De wereld komt immers via allerlei kanalen al genoeg binnen. Een knappe kop die er nog wijs uit wordt. Na de zomer heb ik al verscheidene mensen horen verzuchten: ‘We staan misschien op het randje van oorlog met al die conflicten rond etnisch en religieus geweld, maar doorgronden doe ik het niet. Ik zou niet kunnen navertellen waar en hoe het begon. Het geeft me een verward en machteloos gevoel.’ Ik herken dat en betrap mezelf erop dat ik verlang naar een omgekeerde verrekijker. Eentje die de wereld klein maakt en ver weg.

Marion Bruggen is Broederschapshuizenpredikant voor de doopsgezinde vakantiehuizen en conferentieoorden.

22

De laatste tijd kom ik regelmatig op Schiermonnikoog en ik moet zeggen dat die omgekeerde verrekijker daar uitstekend werkt. De wereld vervaagt en het leven lijkt simpeler. Of word ik er zelf een ander mens? Bij de enige supermarkt op het eiland is het altijd druk, maar het geduld is er vele malen groter dan thuis. Bij de bakker en de visboer sta ik altijd in de rij, maar ik heb geen haast. Alle paadjes op het eiland heb ik al tig keer gefietst en

bewandeld. Niets moet. In de tweedehandsboekwinkel, in de woonkamer van een particulier, ga ik lekker zitten lezen en vergeet alles om me heen. Het leven is verrukkelijk eenvoudig. Verderop in de dorpsstraat zit een vader met zijn volwassen zoon en kleinkind naar de mensen te kijken. Ik hoor hem zeggen: ‘Wat is hier een weldadige vreedzaamheid.’ Ik kan het alleen maar beamen. Maar tegelijkertijd besef ik dat in deze kleine gemeenschap ook heel wat gekonkeld en gestreden wordt. Al was het maar over een nieuw te bouwen bezoekerscentrum. Als toerist kun je je voor dat gekonkelfoes heel goed afsluiten, maar hoe lang houd je thuis die wereldmijding vol? Dat verschuilen in een versimpeling van de werkelijkheid blijkt lastig met iedere ochtend de krant door de bus en ’s avonds het acht uur journaal. Er doemen dan vanzelf vragen op die je niet uit de weg wilt gaan: hoe ga ik als gelovige om met mijn verantwoordelijkheid voor een rechtvaardige wereld? Wat wordt er van mij gevraagd in het kader van goed burgerschap? Ben ik voor of tegen de deelname van Nederland aan de strijd tegen IS? Ik ben lid van een vredesgemeente, maar wat betekent dat in vredesnaam? Ik besef dat ik toch niet zonder die verrekijker kan die de wereld dichterbij haalt en mij confronteert met de complexiteit van het bestaan. Ik ontkom er niet aan, ook al bezorgt het me hoofdbrekens en gevoelens van machteloosheid. Maar ik heb ook die andere kant nodig. Een eiland van vreedzaamheid en rust temidden van de chaos. De eenvoud van ‘dichtbij’. En wat dichtbij te vinden is of te ervaren valt, mag daar in het groot niet op gehoopt worden? De uitdaging ligt in het accepteren van de spanning die het scherpstellen naar beide kanten met zich meebrengt. Niet kiezen voor een goedkope vrede of een gemakkelijke strijd, maar het uithouden in die wereld met zijn onmogelijke mogelijkheden. In die weerbarstigheid blijven verlangen naar hoe het anders kan.

> zijn een gemeente die voortgekomen is uit twee verschillende tradities. Per 1 januari 2010 zijn de Doopsgezinde Gemeente Ameland en de Gereformeerde Kerk Ameland een federatie aangegaan. Dit maakt ons tot een unieke gemeente in kerkelijk Nederland; > willen een gemeente zijn die laagdrempelig is voor de Amelander gemeenschap; > zijn een gemeente met 140 belijdende- en 70 doopleden, en daarnaast 50 belangstellenden; > vinden de gemeente in zijn totaliteit het belangrijkste orgaan; > hebben een samenwerkingsverband met een partnergemeente in Roemenië.

> het een uitdaging vindt om in deze bijzondere gemeente voor te gaan; > een afgeronde studie heeft doorlopen; > werkervaring heeft in één, maar liefst twee gemeenten; > oog heeft voor de verschillende geloofstradities waaruit onze gemeente is ontstaan; > onze uitgangspunten, verwoord in ons beleidsplan, kan onder schrijven; > bindt en verbindt; > de ontmoeting centraal stelt; > jong & oud weet aan te spreken; > met een groot inlevingsvermogen pastorale zorg verleent; > maatschappelijk betrokken is. Wilt u meer weten over deze vacature, neem dan contact op met de voorzitter van onze kerkenraad/beroepingscommissie Gerrit de Boer: 0519 55 45 93 | 06 21 28 50 17 | [email protected] Uw sollicitatiebrief met CV en persoonlijke informatie kunt u richten aan: Nanne van der Meulen | Herenweg 7 | 9161 am Hollum-Ameland

Wij vragen iemand die > woonachtig wil zijn op het eiland; > midden in de eilandgemeenschap wil staan;

U kunt uw sollicitatiebrief tot 15 december 2014 opsturen.

volgende nummer: 1984

Zuiderho�e

> interview Douwe Draaisma over (collectief ) geheugen > generatiegesprek over vredeswerk > retro in de bijbel > is 1984 werkelijkheid geworden?

In het Zuiderhof, gelegen in het centrum van Haarlem, is een huisje vrijgekomen voor een dame boven de 60 jaar die nog geheel zelfstandig kan wonen.

en nog veel meer…

Nadere inlichtingen zijn verkrijgbaar bij mw. De Ruig: 023 524 30 14.

via de aangegeven contactgegevens in dit colofon. U kunt uw bijdrage overmaken op Doopsgezind NL is een uitgave van de iban nl19 abna 0243 4938 86 t.n.v. Algemene Doopsgezinde Sociëteit Algemene Doopsgezinde Sociëteit (ads) en verschijnt tien keer per jaar. onder vermelding van ‘dnl 2014’. Het blad wordt tegen een vrijwillige Hoofdredactie Johan Tempelaar bijdrage toegezonden aan alle leden Eindredactie Marijke van Duin van doopsgezinde gemeenten. Redactie Kalle Brüsewitz, Martin Vrienden en belangstellenden die Maassen, Wieteke van der Molen, het blad willen ontvangen, betalen Tea Rienksma, Marjon Slotboom, € 40,– per jaar. U kunt zich opgeven Jan Willem Stenvers

colofon

Ontwerp & opmaak Susan de Loor, Kantoordeloor, Haarlem Druk gbu grafisch compleet www.gbu.nl Advertenties Saskia Meerts Oplage 7.500 Papier G-Print Proost & Brandt, fsc-gecertificeerd Contact redactie & advertenties Singel 454 | 1017 aw Amsterdam t 020 623 09 14 | [email protected] www.doopsgezind.nl

Abonnement Groot letter cbb 0341 56 54 99 of [email protected] Het volgende nummer van Doopsgezind NL verschijnt medio december. Reacties voor ‘ingekomen’ uiterlijk 13 november 2014 aanleveren. Brieven dienen kort en zaakgericht te zijn. De redactie behoudt zich het recht voor om bijdragen in te korten of niet op te nemen. © ads 2014

Ik vind het leven op dit moment verre van eenvoudig. <<

23

historie

Paint it black… tekst Johan Tempelaar – beeld Museum het Rembrandthuis

Het was een opmerkelijk bericht, eind vorig jaar in Trouw: ‘Röntgen ontmaskert een doopsgezinde rebel’. Een verhaal over een doopsgezinde broeder die zijn outfit op een door Govert Flinck geschilderde beeltenis liet vereenvoudigen. Al te hippe outfit vakkundig weggekwast Govert Flinck (1615-1660) staat te boek als een van de beroemdste leerlingen van Rembrandt van Rijn. Flinck trad in 1633 in dienst bij de doopsgezinde kunsthandelaar Hendrick van Uylenburgh, bij wiens atelier Rembrandt aan het hoofd stond. Naar verluid lagen de kwaliteit en uitvoering van het werk van Flinck zo dicht bij die van zijn leermeester, dat verschillende van zijn werken als Rembrandts zijn verkocht. Toen in 1935 een einde kwam aan de samenwerking tussen Rembrandt en Uylenburgh, werd Flinck er zelf chef d’atelier. Voordat Flinck in Amsterdam terechtkwam had hij zijn schilders- en tekentalent in Leeuwarden ontwikkeld, onder de hoede van de doopsgezinde preker en schilder Lambert Jacobszoon. Die had de ouders van Flinck er bij een gastpreekbeurt in Kleef van overtuigd dat hun zoon schilder kon worden, gelyk zy ook met hem over een kwamen, dat hy haren Zoon met hem mede naar Leeuwarden, in zyn huis en onder zyn opzicht, de Konst zoude leeren.

24

In Amsterdam liet Dirck Jacobszoon Leeuw (1614-1652), een aldaar woonachtige neef van Flinck, zich door Flinck portretteren. Het schilderij wordt gedateerd in 1636 en staat bekend als het eerste gedateerde en gesigneerde werk van Flinck. Het is eigendom van de doopsgezinde gemeente in Amsterdam, en momenteel in bruikleen bij Het Rembrandthuis. Uit onderzoek door Margriet van Eikema Hommes, senior onderzoeker bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en universitair hoofddocent aan de TU Delft, kwam een wel heel opmerkelijk gegeven naar voren. Op het portret van Jacobszoon Leeuw waren diverse nieuwe lagen verf aangebracht. Met behulp van de nieuwste technieken op het gebied van röntgenonderzoek werden de lagen achter de zwarte verf opgelicht en geanalyseerd. Onder de bij doopsgezinden passende, sobere kleding kwam een veel opvallender en uitbundiger outfit tevoorschijn met rode kousen, een hoed met brede rand, manchetten en een opvallende

kraag. Zoveel uiterlijk vertoon was echter geen usance bij doopsgezinden en het lijkt er dan ook op dat Dirk Jacobszoon Leeuw het portret om die reden liet overschilderen. Van Eikema Hommes ontdekte dat hij op het moment dat hij zich liet afbeelden nog niet gedoopt was, en dat in 1636 – het jaar waarin het schilderij werd aangepast – diverse van zijn broers en zussen zich lieten dopen. Onduidelijk blijft of Dirck Jacobszoon Leeuw het schilderij liet aanpassen vanwege sociale druk uit de gemeente en zijn doopsgezinde omgeving, of dat hij zelf tot de overtuiging was gekomen dat zo’n hippe outfit niet erg dopers was. Zeker is wel dat de meer sobere en bescheiden uitstraling beter paste bij de heersende opvattingen onder zeventiende-eeuwse doopsgezinden. Voor Jacobszoon Leeuw zelf gold dat kennelijk niet. Drie jaar na de versobering van zijn schilderij sloot hij zich aan bij de remonstranten… << www.rembrandthuis.nl