01. december 2014 & januari 2015 Algemene Doopsgezinde Sociëteit

2014/15

12/01

foto Johan Tempelaar

december 2014 & januari 2015 | Algemene Doopsgezinde Sociëteit

Kerst en Oud&Nieuw op Dopersduin Schoorl

FREDESHIEM

vier Oud Nieuw V A&K A Nop T Fredeshiem IES

Kerst en Oud&Nieuw, op Dopersduin zijn dat weken vol warmte en licht in een donkere wereld. Winterse wandeltochten, ouderwetse spelletjes, opgekruld met een boek en een beker warme chocolademelk...goed gezelschap, inspirerende vieringen, heerlijk eten (oliebollen!)...échte kerstbomen, zo uit het bos. Vuurwerk kijken op het Klimduin en daarna het nieuwe jaar spetterend beginnen met de nieuwjaarsduik in de Noordzee! Wees welkom! 22 t/m 27 dec ‘14 | 27 dec 2014 t/m 2 jan ‘15

Minimale prijzen volpension € 66,- (leeftijd 4 t/m 12 jaar) € 90,75 (leeftijd 13-16 jaar) € 165,- (vanaf 17 jaar)

Neem contact op via e-mail [email protected] of per telefoon 072-5091274

week Buitengoed Fredeshiem: BBeleef e l e een e f sfeervolle uw SE N I op OR E N VA K ANTIE > bezoek aan IJsbeelden en Bakkerijmuseum op Buitengoed Fredeshiem: - > VZondagMatinee e r b l i j f o pmet v Luna e r n Uzul ieuwde kamers > incl. avondprogramma’s - Gastheer/-vrouw aanwezig > gastenleiding aanwezig - Met of zonder programma - VErozijn l onog f enkele H a l fkamers p e nvrij sion - Goed verzorgd, goed geregeld!

vraag het uitgebreide programma aan!

VRAAG DE BROCHURE AAN! Buitengoed Fredeshiem (nabij Steenwijk) Buitengoed Fredeshiem 0521 53 51 00 | info@ fredeshiem.nl nabij Steenwijk (0521) 535 100 [email protected]

Donatus ver zekert vert ro uwd

Donatus verzekert kerkgebouwen en wat daar

vooraf ‘Met dit nummer sluit ik mijn hoofdredakteurschap van het Algemeen Doopsgezind Weekblad af.’ Dat waren de openingswoorden van het ‘adw’, de voorloper van dit blad, in december 1984. Ik was toen drie. Van doopsgezinden wist ik niks, laat staan van adw, ads en andere stammen in het doperse afkortingenwoud. De geciteerde woorden zijn afkomstig van een van mijn voorgangsters, J. Woudstra-Gorter. In haar sluitstuk blikt ze terug op haar tijd als hoofdredacteur. Een functie die ze zo ongeveer verkreeg doordat iedereen op de vergadering naar haar keek, nadat de functie vacant was geworden. Verder schrijft zuster Woudstra-Gorter over het plezier om het blad te maken in goede samenwerking met haar redactieteam. En ook over de moeite die het soms kost. Over boze brieven, nijdige telefoontjes, waarderende opmerkingen en aanmoedigingen. De diskussies over het blad op broederschapsvergaderingen en elders in den lande. Te links, te rechts, te veel op de maatschappij betrokken of juist veel te weinig. Dan weer te gezellig, dan weer te onrustig. Te simpel of te moeilijk. Niets nieuws onder de doopsgezinde zon (en destijds ook nog lam). Dat blijkt wel uit het doorbladeren van de hele jaargang 1984. Waar men zich zoal druk om maakte? Het teruglopend ledenaantal, de beperkte aantrekkingskracht op jongeren, het hierdoor sombere toekomstperspectief en niet te vergeten het vraagstuk of de doopsgezinden nu vredeskerk zijn of niet. Klimaatproblematiek, komt af en toe ook even langs. Net als de bijzondere noden in de wereld. Mag ik u Prediker aanbevelen?

bij hoort, zoals catechese-lokalen, doopvonten, kanselbijbels en orgels. Donatus is een betrokken specialist. Klein genoeg om u persoonlijk van dienst te zijn. Groot genoeg om uw verzekeringsbelangen aan toe te vertrouwen. Samen met u zorgen we ervoor dat wat waardevol is, behouden blijft voor onze kinderen en hun kinderen en hun kinderen…

Al bladerend zoek ik onder het stof naar bekende namen (verrassend veel) en artikelen die me aanspreken (verrassend weinig). Ik weet, het adw roept bij een deel van onze lezers nog altijd nostalgische gevoelens op. En ik vind het heerlijk om de pagina’s verleden door mijn vingers te laten glijden. Maar ik moet ook glimlachen als ik me probeer voor te stellen dat we het blad nog zo zouden maken. Net zoals de Emma’s, Melle’s en Menno’s (altijd Menno’s) van 2044 waarschijnlijk moeten glimlachen als de doos met Doopsgezind NL jaargang 2014 van zolder komt. ‘Op papíer, verpakt in plastic. En kijk nou: foto’s! Ze konden toen toch al swipen?’. Mijn dochter deed dat inderdaad al voordat ze kon bladeren. Ik wens u een hele goede decembermaand en het allerbeste voor 2015. Dat het maar net zo’n mooi jaar mag worden als 1985. Of als 2045 natuurlijk.

w w w .donat us.nl t el. 073 - 5221700

inhoud

Johan Tempelaar Coördinator communicatie ads [email protected]

5

14

19

28

Back to the sixties

5

In gesprek met Douwe Draaisma

De digitale werkelijkheid

14

In het licht

19

Doopsgezind in 2044

28

Het gelijk van Orwell?

Twee voorvechtsters voor vrede

Drie voorgangers stappen in de tijdmachine

en verder… van dag tot dag 9 kalenders & dagboeken alles verandert 10 interview Gabe Hoekema WereldWerk 12 alle mensen, vrede! eeuwigheidswaarde 16 retro in de bijbel boeken & bladen 22

uit de kast 24 Sanne Weijers vreemdzaam vechten 27 terugblik Menno Simons-lezing 2014 kribtogram 30 kort 31 ik geef om jou 32 expositie over naastenliefde

ingekomen

interview

Weg van de Tora Weg van de Tora is een serie van vijf bundels over de Tora. Daarin staan artikelen van Dodo van Uden, die eerder in het Algemeen Doopsgezind Weekblad verschenen zijn. De artikelen zijn bewerkt voor gebruik in groepen, of om individueel mee aan de slag te gaan. De publicatie is een initiatief van de ads-Commissie inzake de verhouding Joden-Christenen. De eerste bundel is inmiddels gepubliceerd. Tijdens de november-bv werd het eerste exemplaar uitgereikt aan de voorzitter van de ads. De artikelen in de bundels zijn toelichtingen op teksten uit de Tora, de eerste vijf boeken van de bijbel. De Tora is in de christelijke traditie vaak gezien als ‘wet’. Men verloor de betekenis van deze boeken als ‘onderwijzing, lering’ uit het oog: men was ‘weg’ van de Tora gegaan. In de bundels wordt geprobeerd om met behulp van joods-rabbijnse uitleggingen bij te dragen aan het terugvinden van de weg naar de oorspronkelijke betekenis van de Tora: een wegwijzer voor het leven. Weg van de Tora is verkrijgbaar als e-book of in geprinte vorm (print on demand) en kost € 7,– per deel. Een abonnement op de vijf delen kost € 30,–. Bestellen kan bij de ads: 020 6230 914 | [email protected]

columns Lidy Laurense op internet

Rond 1990 schreef zr. Lidy Laurense-van der Meulen voor (toen nog) het Algemeen Doopsgezind Weekblad een serie onderhoudende columns over haar leven als doopsgezinde predikantsvrouw. Over hoe zij in 1950 ineens ‘mevrouw dominee’ werd en deze baan veertig jaar met veel verve wist in te vullen, in Staveren, Meppel, Bolsward, Delft, Sappemeer, Zutphen en op Fredeshiem. De boekjes met haar belevenissen waren steeds snel uitverkocht, maar sinds kort zijn de stukjes in wekelijkse afleveringen opnieuw te volgen op internet. www.predikantsvrouw.marijkelaurense.nl

Doperse Theologie 2015/17 Nieuwe cursus

Dit najaar gaat voor de zestiende keer de tweejarige cursus Doperse Theologie van start. Al bijna 500 mensen hebben meegedaan. Begrijpelijk, want het is de kans

om nu eens echt uit te zoeken waar je staat in de bonte wereld van de doperse traditie. De cursus gaat uit van het Doopsgezind Seminarium, omvat zes cursusetmalen per jaar, en wordt gehouden in Mennorode (Elspeet). De cursus Doperse Theologie is bedoeld voor leden, vrienden en belangstellenden in en rond de gemeenten. Er wordt lesgegeven door een ervaren team van enthousiaste docenten. Het cursusgeld bedraagt € 150,– exclusief de kosten voor het verblijf op Mennorode. Opgave en meer informatie: 020 623 09 14 | [email protected] www.seminarium.doopsgezind.nl

proponenten

in gesprek met

Douwe Draaisma Tijdens de in november gehouden najaarsvergadering van de doopsgezinde geloofsgemeenschap, zijn Yvette Krol en Truus de Boer aangenomen als proponenten. Een proponent is een aan het doopsgezind seminarium afgestudeerd predikant of voorganger die door de Broederschapsvergadering als zodanig is benoemd, waarmee hij of zij kan worden aangesteld door een gemeente. Yvette Krol is werkzaam als jeugdwerker voor de Groningse en Drentse Doopsgezinde Sociëteit en voor de doopsgezinde gemeente Noordoost Nederland. Truus de Boer was tot voor kort werkzaam als voorganger in de doopsgezinde gemeente Krommenie.

Leeftocht 2015 Even stilstaan in de drukte van alledag. Nieuwe paden op oude wegen. Ook in het nieuwe jaar biedt Leeftocht een buitengewoon aanbod aan activiteiten. Zoals een weekend stembevrijding Zing je eigen wijze weg, een etmaal Vrijzinnige Spiritualiteit met Gerke van Hiele of een cursus over het bijbelboek Jona. Kijk op de website voor het volledige aanbod en geef u op voor de maandelijkse nieuwsbrief: www.leeftocht.nl

Back to the sixties?

4

5 foto Rienk van der Star

interview

Regelmatig fiets ik langs een winkel met een bijzondere collectie ‘retro’-lampen. Een bonte verzameling waarbij de kleuren geel en paars domineren.

I

Douwe Draaisma (1953) is psycholoog en filosoof. Hij is hoogleraar in de geschiedenis van de psychologie en bezet sinds 2010 de Heymans Leerstoel van de Faculteit der Gedrags- en Maatschappijwetenschappen van de Rijksuniversiteit Groningen.

tekst Tea G. Rienksma – foto’s Rienk van der Star Ik vind ze lelijk. Ze roepen herinneringen op aan mijn eigen interieur in de jaren 70. Ik ben blij ervan verlost te zijn, maar er is een nieuwe generatie die er dol op is. Retro is de trend. Retro-winkels rijzen als paddenstoelen uit de grond. Ook de muziek en de kleding uit de jaren 50, 60, 70 en 80 zijn weer in trek. Waar heeft deze revival van de tweede helft van de vorige eeuw mee te maken? Ik ga te rade bij Douwe Draaisma, hoogleraar in de geschiedenis van de psychologie, zetelend in een 'retro' gebouw uit de jaren 70.

Reminiscentie Douwe Draaisma: ‘De huidige belangstelling voor die periode is goed te verklaren. Uit psychologisch onderzoek is gebleken dat bij oudere mensen vooral herinneringen terugkomen uit de periode tussen hun vijftiende en pakweg vijfentwintigste levensjaar. We noemen dit de reminiscentiehobbel. In mijn boek Waarom het leven sneller gaat als je ouder wordt heb ik daar uitvoerig over geschreven.1 Het is de periode in je leven waarin je van alles voor het eerst meemaakt. En die ervaringen blijven in het geheugen bewaard. Voor de mensen die nu ouder zijn dan zestig waren de jaren 50 en 60 beeldbepalend. Zij worden steeds vaker overvallen door herinneringen uit die periode. Tegelijkertijd vormen zij de generatie die het voor een deel te zeggen heeft in de samenleving en min of meer cultuurbepalend is. De media spelen hier op in en zo wordt een trend geboren. Denk aan omroep Max. Daar

6

weten ze prima commercieel in te spelen op dit verschijnsel, vandaar de vele programma's over vroeger of over mensen die dertig tot veertig jaar geleden bekend waren.’

Selectief geheugen Dus het gaat niet om een verlangen naar vroeger toen alles nog rustiger en eenvoudiger was? Hoewel in mijn herinnering de jaren 50 vooral saai en eentonig waren. Draaisma: ‘We hebben de neiging ons vooral de mooie en leuke dingen uit onze jonge jaren te herinneren. Dat maakt dat ons geheugen ons ouderen vooral een mooi beeld van de tweede helft van de vorige eeuw voorschotelt. In haar onlangs verschenen boek Gouden jaren, beschrijft Annegreet van Bergen de jaren 50 zoals zij die als kind heeft meegemaakt.2 Ze wil aan de hand van de levensverhalen van mensen uit die tijd laten zien hoe het leven er toen uitzag. De prachtige zwart-wit foto's in het boek zijn typische jaren 50-plaatjes. We zijn vergeten hoe ingewikkeld het leven toen was. Hoeveel tijd het huishouden in beslag nam, hoeveel moeizamer de communicatie was. Ons geheugen is dus selectief.’ Reminiscentie is op zich een neutraal begrip. Het brengt positieve en mooie herinneringen aan onze jeugdjaren naar boven, maar evengoed nare, aldus Draaisma. Wellicht verklaart dit dat de verhalen over seksueel misbruik in de katholieke kerk pas bij het ouder worden van de slachtoffers verteld kunnen worden. Ook verschij-

nen nog steeds veel herinneringsverhalen van mensen die als kind de Tweede Wereldoorlog hebben meegemaakt.

Autobiografie Professor Draaisma wijst op een boek van Steffie van den Oord.3 Zij interviewde een aantal eeuwelingen. Deze mensen konden zich de periode tot hun dertigste goed herinneren. Daarna werden de herinneringen spaarzamer, terwijl ze nog zeventig jaren verder leefden. Een van de geïnterviewde vrouwen vertelde over een overstroming die ze als kind had meegemaakt. Dat was niet de watersnoodramp van 1953, maar een overstroming uit 1916. En uit een onderzoek in Denemarken bleek dat tachtigjarigen vooral herinneringen hadden aan de Tweede Wereldoorlog, terwijl honderdjarigen hier nauwelijks over konden vertellen. Zij waren jong geweest in een eerdere periode. Draaisma: ‘In mijn boek De heimweefabriek citeer ik Aristoteles, die al opmerkte dat ouderen meer bij herinnering leven dan bij hoop, want wat hun nog van het leven rest is kort, en dat wat voorbij is lang – en hoop heeft betrekking op wat komen gaat, herinnering op wat geweest is.4 Dat mensen op latere leeftijd hun autobiografie gaan schrijven heeft evenzo te maken met het naar boven komen van herinneringen uit hun jeugd. In mijn boek beschrijf ik de situatie van de Engelse neuroloog Oliver Sacks, die rond zijn zestigste levensjaar spontaan herinneringen kreeg aan gebeurtenissen en mensen uit zijn jonge jaren die hij ogenschijnlijk vergeten was. Dat

bracht hem er uiteindelijk toe zijn ervaringen en herinneringen op schrift te stellen. Terwijl hij er rond zijn vijftigste geen moment aan gedacht had een autobiografie te schrijven.’

Rotanstoeltje Kortom, we kunnen dus gevoeglijk aannemen dat de retro-trend op een gegeven moment weer voorbij is. De rustige jaren 50, de rebelse jaren 60, de hippe jaren 70 en de verloren generatie van de jaren 80 zullen langzaam plaatsmaken voor de periode rond de eeuwwisseling. Hoe zal de generatie die in deze periode geboren is zich over veertig à vijftig jaar – rond 2050 - hun jeugd herinneren? Wij menen dat de ontwikkelingen in onze tijd razendsnel gaan, en denken dat het steeds sneller zal gaan. ‘Maar dat is een fabeltje’, zegt Draaisma. ‘Iedere generatie ervaart haar eigen tijd als een periode waarin de ontwikkelingen niet zijn bij te benen. Ook Charles Dickens klaagde in ‘zijn’ 19e eeuw over de razendsnelle technologische ontwikkelingen.’

1 Douwe Draaisma, Waarom het leven sneller gaat als je ouder wordt, Historische Uitgeverij, 2001. 2 Annegreet van Bergen, Gouden jaren. Hoe ons dagelijks leven in een halve eeuw onvoorstelbaar is veranderd, Uitgeverij Atlas Contact, 2014. 3 Steffie van den Oord, Eeuwelingen. Levensverhalen van honderdjarigen in Nederland, Uitgeverij Contact, 2005. 4 Douwe Draaisma, De heimweefabriek. Geheugen, tijd & ouderdom, Historische Uitgeverij, 2008.

Voorlopig kunnen we nog overal zogenaamd retrobehang met dessins uit de vorige eeuw op onze muren plakken, en brengt het populairste woonwarenhuis mijn oude, akelig zittende rotanstoeltje uit de 60-er jaren weer op de markt. Misschien ga ik dan toch maar in die jurk uit de 80-er jaren naar het kerstdiner, mits ik er nog in kan… <<

7

kalenders & dagboeken

reisgenoot of hulpmiddel

Van dag tot dag 18-daagse 18-daagse doopsgezinde doopsgezinde rondreis rondreis naar denaar de 18-daagse doopsgezinde rondreis naar Mennonite Mennonite World Conference World Conference 2015 in2015 Pennsylvania, in de Pennsylvania, USA USA

Mennonite World Conference 2015met in de Pennsylvania,  georganiseerd  georganiseerd in samenwerking in samenwerking ADS met de ADS USA • • • • •

10-27 juli10-27 2015; juli Prijs: 2015; €2500 Prijs: - €2500 €2750 reisbeschrijving - €2750 georganiseerdin samenwerking met de ads De uitgebreide vindt u 10-27 juli 2015, prijs: € 2500 tot € 2750 op www.doopsgezind.nl of  directe  vlucht directeSchiphol vlucht Schiphol - Philadelphia - Philadelphia directe vlucht Schiphol-Philadelphia op www.mennoniteheritagetours.eu/tour3  pervertrekgarantie per groep pervan groep 8 deelnemers van 8 deelnemers vertrekgarantie groepvanvertrekgarantie 8 deelnemers New York, Philadelphia, Amish, Reisleiding: AyoldMennonites, Fanoy,  NewOhio, York, New Philadelphia, York, Philadelphia, Ohio, Amish, Ohio, Amish, Mennonites, Bruderhof Bruderhof Mennonites, Bruderhof doopsgezind theoloog | 023 528 60 36

De uitgebreide De uitgebreide reisbeschrijving reisbeschrijving vindt u op vindt www.doopsgezind.nl u op www.doopsgezind.nl of op www.mennoniteheritagetours.eu/tour3 of op www.mennoniteheritagetours.eu/tour3 Reisleiding: Reisleiding: Ayold Fanoy, Ayolddoopsgezind Fanoy, doopsgezind theoloog, theoloog, tel. 023-5286036 tel. 023-5286036

‘Meet the Mennonites’ Kras organiseert van 18 t/m 30 juli 2015 een groepsreis naar de Mennonite World Conference (van 21-26 juli) in Harrisburg, Pennsylvania, USA. Daarnaast bezoeken we ook Washington DC, New York, Philadelphia en ‘Amish country’. Op de conferentiedagen zijn ook nog excursies in de omgeving van Harrisburg, door het prachtige landschap van ‘AMISH country’, inbegrepen. Hier bezoekt u o.a. Doopsgezinde (Mennonite) gemeenten en organisaties, waardoor u een prima beeld krijgt van de broeders en zusters in Amerika.

Inclusief: vliegreis naar USA • vervoer per touringcar • verblijf in centraal gelegen 3- en 4-sterren hotels • ontbijt • meerdere excursies in New York en Washington incl. entrees • 4 excursies tijdens het congres. De reis wordt begeleid door Nico Munk, werkzaam op de afdeling Groups & Incentives en verbonden aan de Doopsgezinde Gemeente in Zeist. Bent u geïnteresseerd in deze reis, stuur dan een e-mail naar: [email protected] U ontvangt dan uitgebreide informatie. Daarnaast de gegevens om u te registeren voor de Conferentie.

Mennonite World Conference Harrisburg/USA 21 t/m 26 juli 2015

tekst Martin Maassen

Ze zijn er weer in allerlei soorten en maten: de kalenders en (bijbelse) dagboeken voor 2015. Van ‘reisgenoot’ en ‘kracht voor elke dag’, tot ‘hulpmiddel om teksten te verstaan, te overwegen en te bewaren in uw hart’. Uiteraard ontbreekt ook komend jaar de relativerende knipoog niet. Ochtendzon Gereformeerde kost Het Bijbels Dagboek van uitgeverij Vuurbaak is vooral geschikt voor mensen die van stevig gestampte, gereformeerde kost houden. Een bijbeltekst wordt gevolgd door een exegese en een liedsuggestie in de vorm van een psalm of een gezang uit het Gereformeerd Kerkboek. Bij de exegese wordt soms wel verwezen naar de actualiteit. Zo wordt 1 Korintiërs 13 gekoppeld aan het programma Extreme Makeover, waarin mensen een totaal nieuw huis krijgen. Bij de meeste teksten staat de vermaning aan het einde. ‘Weet je: dat kan alleen doordat zijn eigen Zoon de weg naar het kruis is gegaan. Hij betaalde voor onze zonde. Hij effende de weg tussen God en ons. Dank, dank nu allen God.’

Hulpmiddel De Bijbelse Dagkalender van uitgeverij Boekencentrum volgt het leesrooster van het Nederlands Bijbelgenootschap. De makers van de kalender, protestantse dominees, willen ons een hulpmiddel aanreiken. Tekst, uitleg en een liedsuggestie uit het

Nieuwe Liedboek. Af en toe gelardeerd met een gedicht of stukjes tekst die op zichzelf staan. In 2015 is er veel aandacht voor Jesaja, de Psalmen, Handelingen en het Marcusevangelie. ‘De climax van de heilsgeschiedenis ligt voor ons.’

Frisdenker Ronduit verrassend zijn de teksten die de spraakmakende auteur Monique Samuel ons in Uitgesproken! (uitgeverij Ark Media) voorschotelt. Teksten ‘voor iedereen die even stil wil zijn, of juist niet langer wil zwijgen’. Meditaties, gedichten en korte verhalen. Soms poëtisch en soms als aanklacht tegen de huidige maatschappij: ‘God schiep alle kleuren, maar de mens ziet slechts zwart en wit’. De zin van de drukke opmaak van de teksten, met vaak dikke, zwarte woorden, ontgaat mij. Maar de ontwapende manier van schrijven vergoedt veel. De schrijfster ontpopt zich als een tegendraads frisdenker die niet schroomt haar eigen twijfels en hulpeloosheid te etaleren. Soms pamflettistisch, soms inderdaad onmachtig, maar vrijwel altijd origineel.

Tekenaar Peter van Straaten mag dan her en der zijn medewerking aan kranten en tijschriften staken, Peter’s Zeurkalender 2015 (uitgeverij de Harmonie) ligt gelukkig gewoon weer in de boekhandel. Op tweede kerstdag zien we een ogenschijnlijk troosteloze vrouw. Naast zich een bijna leeg glas wijn, op tafel een kerstboompje in miniformaat, de gordijnen iets opengeschoven: ‘Jakkes, het is kerstmis… was ik nou toch maar naar Henk en Ingrid gegaan’. Een prima ochtendzonnetje in mening huishouden, ter relativering en vermaak.

Gedichten Poëzie kruidt het leven. Daar moet je dus iedere dag iets van meekrijgen. Vandaar dat de Poëziekalender (uitgeverij Van Oorschot) ons 365 gedichten van 219 verschillende dichters voorschotelt. Bij vijfenzestig gedichten staat een qr-code waarmee je een fragment van een voorlezende dichter tevoorschijn kan toveren. Op de achterkant van het gedicht staat de herkomst ervan. Het ware leuk en informatief geweest wanneer er ook wat over de schrijver zelf had gestaan. <<

9

toekomst

Toen, nu en in de toekomst

Zolang er mensen zijn, zijn er kansen ‘Alles verandert, en ik ben ik de loop der jaren radicaal geworden. Het hart van de gemeente is niet meer de dienst op zondag. Het hart is daar waar mensen zich gemeenschap voelen.’ tekst Kalle Brüsewitz

We zijn nu dertig jaar verder. Hoe staat het er voor? ‘Zoals ik al aangaf is er op het punt van vrede zeker vooruitgang geboekt. Op de vraag of de doopsgezinden een vredeskerk vormen, is het unanieme standpunt nu: ja, dat zijn we. Dat is de afgelopen dertig jaar gegroeid. In de jaren 90 heeft zich een sterkere theologische onderbouwing van het vredesaspect ontwikkeld, wèg van het politieke polarisatiemodel van de jaren 70 en 80. Het was één van belangrijkste pijlers van de Vredesgroep toen ik daar begin jaren 90 in zat (tegenwoordig onderdeel van WereldWerk). De houding die toen ontstaan is, was dat de Vredesgroep geen losse activistische club moest zijn, maar een duidelijk onderdeel van de gemeente.’

Gabe Hoekema in 2014 en in 1984

10

Aldus emeritus doopsgezind predikant, voormalig én toekomstig lid van de Broederschapsraad Gabe Hoekema, in zijn beschouwing van doopsgezind Nederland. Hoe staat onze gemeenschap er voor, dertig jaar na het doopsgezind wereldcongres in Straatsburg in 1984? Wat is er over van de vraagstukken van toen? Hoekema: ‘Theoloog Ron Sider nam het belangrijkste onderwerp van 1984 voor zijn rekening. Tijdens het wereldcongres gaf Sider duidelijk aan dat pacifisme niet alleen een leuke houding was, maar ook wat kostte. Hij vroeg heel concreet of we bereid waren de lasten te dragen die het pacifisme met zich meebracht. We moesten ons realiseren dat pacifisme maatschappelijk gezien geen populaire houding was. Tot aan het congres was vrede een hobby van een aantal leden van de broederschap. Maar erna is de vredesgedachte algemeen aangenomen als wezenlijk voor de gemeente.’

U gaat opnieuw de Broederschapsraad in. Heeft u weer nieuwe doelen? ‘Ik vond zelf dat ik wel klaar was in de broederschap. Vorig jaar is Andries Bakker* in de Broederschapsraad gekomen, en nu ik weer. Beide mensen van de oude garde. Maar ik denk dat ik toch nog een bijdrage kan leveren. In de kern wil ik wel graag nadenken over de toekomst van de broederschap. Zeker nu we in een tijd leven waarin ik me afvraag hoe het er over nog eens dertig jaar zal voorstaan.’

Hoe werd dertig jaar geleden gedacht over de toekomst van de broederschap? ‘Daar waren niet echt ideeën over. We zagen wel dat de broederschap krimpende was, maar dat werd gezien als

* Andries Bakker is predikant van de dg DrachtenUreterp en was al eerder lid van de Broederschapsraad.

een onheil dat over ons heen kwam, waar we geen enkel verweer tegen hadden. We waren nog niet in staat out of the box te denken. Er werd gedacht vanuit de structuur van de traditionele gemeente. Wel werd nagedacht over wat voor soort gemeente je kon zijn, maar altijd uitgaande van de klassieke gemeente. Inmiddels ben ik er wel achter dat alles verandert, en dat die traditionele gemeente niet meer is waar het om moet gaan.’

U bent dus van gedachten veranderd. Wat was de reden daarvoor? ‘Voornamelijk het stuklopen op de realiteit. De wereld is gewoon heel erg veranderd. De digitale wereld zorgt voor een hele andere manier van samenleven. Je kunt je als oudjes wel afvragen wat het allemaal nog voorstelt, maar uiteindelijk gaat het om de manier waarop mensen zich aan elkaar vasthouden. Ook al zien ze elkaar niet. Over dat soort dingen dachten we helemaal niet na, dertig jaar geleden.’

Er zitten op zondag steeds minder mensen in de kerk. Hoe ziet u dat? ‘Ik vind die zondagse diensten onzin. Ik mag het graag doen hoor, maar het is niet meer het hart van de gemeente. Daarin ben ik van gedachten veranderd. Indertijd wist ik zeker dat het hart van de gemeente de zondagse bijeenkomst was. Maar inmiddels heb ik geleerd dat de gemeente dáár is waar ze samenkomt, en dat is zeker niet meer per se de zondagmorgendienst. Kijk naar het fenomeen zusterkring. Daar zijn ook zusters bij die zondags nooit in de kerk zitten. En dat zijn niet alleen de jongeren - overigens zaten er ook toen al geen jongeren in de kerk.’

Hoe zal dat in de toekomst gaan? ‘Het zal zo blijven. Overal worden gebouwen afgestoten. Misschien gaan we toe naar huisgemeenten, terug naar het allereerste begin. Maar we moeten er niet negatief

‘Je hebt bindende figuren nodig die hun netwerk kunnen enthousiasmeren en activeren’ van worden, het biedt ook een hoop kansen. In een aantal gemeenten zijn ouderenpastors aangenomen. Ook daarin zijn we simpelweg een afspiegeling van de maatschappij. Ik vind dat een interessante ontwikkeling: je moet inspelen op wat er gebeurt. Ook al kun je daar beleidsmatig niet zoveel mee. Wat je nodig hebt zijn bindende figuren, zowel in de gemeente als binnen jongerenclubjes. Je hebt mensen nodig die hun netwerk kunnen enthousiasmeren en activeren. Zolang die mensen er zijn, zijn er kansen.’

Hoe ziet u dan de krimpende broederschap? ‘Dat vind ik totaal niet relevant. Het belangrijkste is dat mensen meedoen en zich thuis voelen. Ik ben radicaler geworden de laatste jaren. Het lidmaatschap van een gemeente is voor mij niet meer het eerste punt. Het belangrijkste is dat iemand meedoet, dat heb ik in de loop der jaren wel geleerd. En of ze dan belangstellend zijn, zijn komen aanwaaien, of lid zijn en netjes belijdenis hebben gedaan, zal me werkelijk worst zijn. Ik weet dat dit vloeken in de doopsgezinde kerk is, maar zo denk ik erover. Er wordt altijd met verbazing gekeken naar de omvang van onze organisatiestructuur. Maar die zie ik als iets positiefs. De betrokkenheid van doopsgezinden bij hun eigen geloof en het belijden daarvan, is gewoon enorm. Blijkbaar gaan wij zo met ons geloof om, en dat is iets prachtigs. Toen, nu, en in de toekomst.’ << Gabe Hoekema (1943) is emeritus predikant en al decennialang actief in de doopsgezinde broederschap. Hij was vanaf de jaren 70 betrokken bij de Broederschapsraad, de Algemene Nederlandse Doopsgezinde Predikanten Vereniging, de Commissie (later Adviesraad) voor Geestelijke Zaken, en de Commissie ‘Pu & Pu’ (publiciteit). Tevens was hij lid van de redactie van het Algemeen Doopsgezind Weekblad (voorloper van Doopsgezind NL).

11

najaarsconferentie 18 & 19 oktober

Alle mensen vrede!

tekst Cocky de Graaf foto Jan Willem Stenvers

De najaarsconferentie van Doopsgezind WereldWerk begon met een inleiding door de man die aan de wieg stond van MasterPeace, Ilco van der Linde. Janneke Stegeman: ‘Geweldloze’ lezing van teksten over geweld

Stegeman behandelde een gedeelte uit het bijbelboek Jeremia, geschreven in oorlogstijd. Zij behandelde deze tekst ook met een groep Palestijnse christenen en Israëlische joden. Duidelijk merkbaar was hoeveel ergernis de tekst opriep. Dit wilde zij ons duidelijk maken.

Fieneke Tempelaar-Bakker: Vrede! Alle mensen?

De doopsgezinde jongerenorganisaties zetten zich een jaar lang in voor MasterPeace. Op de conferentie werd het resultaat bekendgemaakt en werd de bijbehorende cheque aan Ilco van der Linde overhandigd.

Zo konden we MasterPeace in Concert van 21 september weer meebeleven, ook door het bekijken van filmpjes van het evenement. Een half miljoen mensen heeft tijdens de vredesconcerten van MasterPeace de vrede gevierd, honderd jaar na het begin van de Grote Oorlog (wo i). Dat deden zij in tweeënveertig landen, tijdens maar liefst vijfenvijftig concerten. Door de inspirerende inleiding deden we veel enthousiasme op om het werk waartoe we geroepen zijn voort te zetten. In de aansluitende workshops verdiepten de meer dan zestig deelnemers zich in soms moeilijke onderwerpen. Een overzicht.

Greco Idema: Polarisatie in de samenleving vanwege interreligieuze conflicten Wie vreedzaam wil samenleven zal deze polarisatie moeten accepteren. Het hanteren ervan is een hele uitdaging. Die uitdaging moeten we aangaan door niet te oordelen maar de dialoog aan te gaan, waarbij we onze eigen religie vooral niet op een voetstuk moeten zetten. Er werd een quiz gespeeld met tien vragen, waarmee boeken te winnen waren.

12

waren zeer verrassend, mede door de grote leeftijdsverschillen tussen de deelnemers. We eindigden met het bidden van het Onze Vader. Hierna ging de bar open en werd het gezellig en laat…

Zondagmorgen De ochtend begon met een wandeling langs de zwerfstenen ‘koe en kalf ’, waarbij we genoten van de prachtige omgeving van Fredeshiem. Daarna werd in het kerkje de ochtendviering gehouden onder leiding van Johan Tempelaar. Gelezen werd Jesaja 2:1-5 over de zwaarden die omgesmeed moeten worden tot ploegscharen, en Mattheus 5:43-48 waarin Jezus ons oproept onze vijanden lief te hebben. Dit is een grote opdracht waar we moeilijk aan kunnen voldoen, maar we kunnen er wel naar streven door niet te snel te oordelen en met elkaar in gesprek

Musicians without Borders

Tijdens deze workshop ‘reisden’ we door de wereld en deelden onderling onze ervaringen met andere culturen. Hoe realistisch moet je zijn met de wens van vrede voor iedereen, en hoe bewaar je je idealisme?

Musicians without Borders zet muziek in voor verzoening, traumaverwerking en een cultuur van geweldloosheid.

Arie de Bruijn: Songs of Peace

In Palestina werkt Musicians without Borders (Muzikanten zonder Grenzen) samen met Holy Land Trust, dat streeft naar gerechtigheid en vrede in het Midden-Oosten, geïnspireerd door Gandhi en Martin Luther King. Ook wordt samengewerkt met Sounds of Palestine, dat structureel muziekactiviteiten in vluchtelingenkampen organiseert. De principes van geweldloosheid worden verbonden met de creatieve vreugde van muziek maken, in een breed programma voor kwetsbare kinderen, jongeren, en hun begeleiders op de Westelijke Jordaanoever. En dat kan mede dankzij de steun van de doopsgezinden in Nederland.

De vierde workshop was lichter van toon. Wij zongen liederen uit het Nieuwe Liedboek en kregen veel informatie over de teksten, de componisten, en over de oorsprong van de liederen. Een aantal liederen wordt ook gebruikt in andere landen.

jdvg: Het Grote Culturenspel Wij werden in twee groepen ingedeeld. Iedere groep moest een cultuur ‘verzinnen’ en die zonder te spreken uitbeelden. Drie mensen uit de andere groep kwamen vervolgens kijken, en probeerden er achter te komen welke normen en waarden in die cultuur gehanteerd werden. Zonder enig woord van welkom of uitleg werden de bezoekers geacht te doen wat er van ze verwacht werd. Bij dit alles mocht beslist niet gelachen worden. Dat leverde hilarische taferelen op, ook al omdat de ene groep zeer strak geleid werd, terwijl de andere groep veel regels had maar een anarchistische indruk maakte. Interessant was dat in de strenge groep de nieuwkomers veel sneller het verlangde gedrag gingen vertonen.

Avondsluiting De stoelen stonden in groepjes bijeen, en vijf of zes mensen spraken over: ‘Hoe zag je leven er tien jaar geleden uit, en hoe ben je sindsdien veranderd?’ De uitkomsten

Projectleidster Fabienne van Eck vertelt: ‘War divides, music connects – dat is de slogan van Musicians without Borders. Gedurende zeven jaar wonen en werken in het MiddenOosten heb ik veel voorbeelden gezien van de eerste frase: oorlog

te gaan. We luisterden naar John Lennons lied Imagine, en zongen dat zachtjes mee. Bij de uitgang werd gecollecteerd voor het Digger-project: de opruiming van landmijnen in Bosnië en Herzegovina. Daar is jaren na de oorlog een grote overstroming geweest, waardoor modder is gaan schuiven en er weer mijnen aan de oppervlakte zijn gekomen. Er is nu een op afstand bestuurbare graafmachine ontworpen, ‘Digger’ genaamd, waarmee de mijnen onschadelijk gemaakt kunnen worden, zodat de grond weer bewerkt kan worden. Voor dit project zamelen WereldWerk en zusterorganisaties in Duitsland, Zwitserland en Frankrijk geld in. De collecte-opbrengst was € 200,–. <<

tekst & foto Laura Hassler

verdeelt. Maar gelukkig ben ik ook regelmatig getuige van de tweede frase: muziek verbindt. Als muziekcoördinator van Musicians without Borders in Palestina, zie ik regelmatig hoe de kracht van muziek mensen verbindt, zelfs bij kleine dagelijkse conflicten. Twee keer per week organiseren wij instrumentale lessen voor zeventig kinderen van de Aida- en al-Azzehvluchtelingenkampen. De kinderen krijgen muziekles in verschillende groepen, met twee tot dertig kinderen per groep. Zo krijgen Ruba en Majd*, zeven jaar oud, samen celloles. Ruba heeft een moeilijke thuissituatie en moet vaak huilen tijdens de les. Majd heeft een vertraagde ontwikkeling, kan de andere kinderen niet goed bijhouden, maar houdt ontzettend veel van cellospelen. Als Majd een van de twee cello’s oppakt begint Ruba te schreeuwen dat dit haar cello is. Ik probeer haar gerust te stellen, maar Ruba huilt nog harder en weigert op de andere cello te spelen. Ik besluit de les gewoon te starten. Gelukkig pakt Ruba de andere cello en begint te spelen.

Maar Ruba blijft verdrietig kijken en Majd is ongeconcentreerd en speelt amper een noot. Ik besluit de les af te ronden met een vrolijk liedje dat we oefenen voor het orkest. Omdat dat nog te moeilijk is voor Majd, vraag ik hem alleen het ritme te spelen op de A-snaar, terwijl Ruba de melodie speelt. Ruba is zichtbaar verrast hoe mooi de twee stemmen samen klinken, er komt een lachje op haar gezicht. En Majd speelt voor het eerst tijdens deze les echt geconcentreerd. Als het liedje klaar is zeg ik dat het tijd is om de cello’s in te pakken en naar huis te gaan. Maar ze zijn niet te stoppen. Zonder mijn inmenging spelen ze, en nog een keer, en nog een keer. Pas wanneer het busje komt dat ze naar huis brengt, kan ik ze overhalen om te stoppen.’ Jonge kinderen die in een Palestijns vluchtelingenkamp opgroeien, ontsnappen zo regelmatig uit de ellende van het dagelijks leven, leren samenwerken, en ervaren hoe muziek opeens alles kan veranderen. Inderdaad, muziek verbindt! * dit zijn niet de echte namen

Musicians without Borders Meer weten? Wij komen graag een keer langs bij uw dienst, vergadering of conferentie met een presentatie, een filmpje, en muziek. Bel of mail voor meer informatie: 020 330 50 12 info@musicianswithout borders.org www.musicianswithout borders.org Giften zijn welkom op: nl 11 ingb 000 811 48 42

13

30 jaar later

De bescherming van onze privacy is in deze eeuw van online kapitalisme geen overbodige luxe -

1984 & de digitale werkelijkheid tekst Gerke van Hiele achtergrondfoto Depositphoto’s

Vlak na de Tweede Wereldoorlog schreef George Orwell (1903-1950) zijn bijtende allegorie Animal Farm over de degeneratie van de Russische revolutie. Dit boek hoorde jarenlang tot de verplichte stof in het middelbaar onderwijs. In het boek wordt in een gemeenschap van intelligente boerderijdieren het basisbeginsel ‘alle dieren zijn gelijk’ veranderd in ‘alle dieren zijn gelijk, maar sommige zijn gelijker dan andere’. Tegen het eind van het boek is de commune een dictatuur geworden. Het succes van het boek betekende George Orwells definitieve doorbraak als schrijver. Aan het eind van zijn turbulente leven trok Orwell zich terug op het Schotse eiland Jura in de Hebriden, en schreef daar in de wildernis zijn beroemdste boek: 1984.

Omgekeerde utopie Orwell schetst in deze zogeheten distopie, een omgekeerde utopie, een somber beeld van de mensheid vijfendertig jaar later: een totalitaire maatschappij onder de controle van het alziend oog van Big Brother, waarin de menselijke vrijheid geheel aan banden gelegd wordt. Het boek moest de wereld waarschuwen voor het gevaar van het totalitarisme. Het gedrag van de personages is volledig voorgeprogrammeerd, en dat wordt geïllustreerd door een paar partijslogans: oorlog is vrede (war is peace), vrijheid is slavernij (freedom is slavery), onwetendheid is kracht (ignorance is strength). Uit dit boek is het gevleugelde woord afkomstig: Big Brother Is Watching You.

Deze dieren waren in Animal Farm een beetje gelijker dan andere.

14

Maar hoe zit het eigenlijk met ons, anno nu? Denk aan het verlies van privacy en de noodzaak van beveiliging in de digitale wereld van vandaag. Hoe staan we er dertig jaar na 1984, met al onze beveiligingscamera’s

en het internet, voor? Is 1984 werkelijkheid geworden? Een expert op dit terrein wordt aan de tand gevoeld: prof. dr. Bart Jacobs, hoogleraar Software Security and Correctness aan de Radboud Universiteit te Nijmegen.

Het gelijk van Orwell? We kunnen volgens Jacobs niet zomaar stellen dat Orwell gelijk heeft gekregen met zijn grimmige toekomstvisie. Daarvoor zouden we eerder moeten denken aan de atmosfeer in de voormalige ddr – zo herkenbaar verfilmd in Das Leben der Anderen – of aan de situatie in Noord-Korea, waar iedereen blij lijkt te zijn met de onderdrukking en de verheerlijking van de leider. In die zin is 1984 in de Westerse democratieën geen werkelijkheid geworden. Bij ons speelt vooral beïnvloeding door de commercie, met name door grote internetbedrijven als Google. Zij kijken steeds meer naar onze persoonlijke leefwereld en interesses. Hun bemoeienis wordt als vanzelfsprekend verkocht als ‘dienstverlening’, maar is tegelijkertijd een verdienmodel waarbij de consument een zo uitgekiend mogelijk aanbod krijgt. Zo krijgt prof. Jacobs echt andere zoekresultaten op zijn scherm dan zijn bescheiden interviewer. Mogelijk krijgt hij zelfs ook andere prijzen te zien - op zijn laatste model laptop van een Amerikaans topmerk. Deze beïnvloeding gaat veel verder dan de meeste mensen denken.

Verlies van objectiviteit Wat wij op ons beeldscherm te zien krijgen wordt gepersonaliseerd, d.w.z. aangepast aan onze vermeende behoeften, wensen en online zoekgedrag. Google bepaalt zo mede onze visie op de wereld, en sluit ons daar als het ware in op. Wanneer zoekgegevens op internet worden bijgehouden, kan na verloop van tijd in kaart gebracht worden wat iemands interesses zijn.

En vervolgens kan voorspeld worden wat de betreffende persoon waarschijnlijk wel of niet zoekt. Men spreekt dan van een filter bubble. Via dit filter wordt gekleurde informatie aangeleverd, waardoor beslist niet alle objectieve zoekresultaten te zien zijn. Een voorbeeld: iemand die online nooit interesse in de situatie in Syrië heeft getoond, krijgt die informatie ook nooit onder ogen. Op die manier komt iedereen in een eigen leefwereld terecht. Daarin wordt weliswaar inhoud op maat voorgeschoteld die waarschijnlijk prima aansluit bij ieders wensen, behoeften en/of interesses. Maar een meer objectieve verhouding tot de werkelijkheid gaat verloren. Er is sprake van fragmentatie in kleine, persoonlijke leefwerelden.

het leven. Maar mediawijsheid kan prima verworven worden, evenals kennis van de mogelijkheden om onze privacy zoveel mogelijk te beschermen. Dat is in deze eeuw van online kapitalisme geen overbodige luxe.

Cyberoorlog Voor aanhangers van een historische vredeskerk is het interessant te weten dat computers steeds meer worden ingezet als nieuwe vorm van oorlogsvoering. Of dat tot nog meer bezuinigingen op Defensie gaat leiden kunnen we ons afvragen, maar het lijkt erop dat we in de toekomst meer aan een leger nerds zullen hebben, dan aan een dozijn tanks. Zowaar nog een voorbeeld van vreedzaam vechten… << Gerke van Hiele is verbonden aan de Student Platform & Chaplaincy (oecumenisch studentenpastoraat) van de Wageningen Universiteit

Te weinig oog Volgens Jacobs zijn we als samenleving in onze nopjes met veel van de nieuwe digitale mogelijkheden. Wie kan er nog zonder pin- of ov-pas, of zonder skypen met een (klein)kind in het buitenland? Maar als samenleving hebben wij te weinig oog voor de risico’s van de digitale wereld, alsook voor de mogelijkheden die we als burgers wel degelijk hebben om grenzen te stellen. Soms lijkt het net alsof de razendsnelle ontwikkelingen over ons heen rollen, en we daar niets aan kunnen doen. Niets is echter minder waar. Het is geen noodlot, maar een keuze van zowel nationale overheden als de Europese Unie om regulerend op te treden. Zo heeft ‘onze’ recentelijk afgezwaaide Eurocommissaris Neelie Kroes daadwerkelijk een krachtige rol gespeeld, door met heldere regelgeving en hoge boetes te komen. Jacobs geeft aan dat we ook zelf kunnen werken aan een bewuste omgang met de digitale werkelijkheid van de 21e eeuw. Naïviteit en argeloosheid zullen ons hierbij niet helpen, net zomin als op andere terreinen van

prof. dr. Bart Jacobs Bart Jacobs (1963) studeerde wiskunde en filosofie in Nijmegen. In 1991 promoveerde hij op het gebied van de theoretische informatica. Sindsdien heeft hij meerdere invloedrijke onderzoeken gepubliceerd over privacy en cybersecurity (internetveiligheid). Zijn onderzoeken gaan over maatschappelijk relevante thema’s als de beveiliging van de ov-chipkaart en het elektronisch stemmen. Ook legde hij de zwaktes van de meest gebruikte computerchips ter wereld bloot. Hij is een graag geziene gast in de media en ontving meerdere prijzen voor de impact van zijn onderzoeken op het maatschappelijk debat. Behalve hoogleraar is Jacobs lid van de Cyber Security Raad van het Ministerie van Veiligheid en Justitie. Hij werkt met zijn team onder meer aan de eerste toepassingen op het gebied van computerbeveiliging, met name aan een betere manier om gegevens te versleutelen en te beveiligen (cryptografie).

15

retro in de bijbel

Eeuwigheidswaarde

De kracht van het oorspronkelijke, en dan met de tijd mee

Retro. Een bijbelse term bij uitstek, want zei Prediker niet al: ‘Er is niets nieuws onder de zon?’ tekst Wieteke van der Molen – illustratie Feiko Wouda 1

Precies. Retro betekent immers niets anders dan dat er bij een nieuw ontwerp wordt teruggegrepen op (succesvolle) ontwerpen uit het verleden. Dat nieuwe ontwerp is overigens niet zomaar een kopie van het oude ontwerp, integendeel. Het is er weliswaar door geïnspireerd en verwijst er naar terug, maar een retroontwerp past het oude ontwerp aan aan de eisen van de huidige tijd. En juist daar, daar is de bijbel een magnifiek voorbeeld van. Het is als oude wijn in jonge zakken... 2 Door de hele bijbel heen vinden we dit hergebruik van oude wijs- en waarheid in een nieuw hip jasje. Mozes bijvoorbeeld, was een absolute retro-meester. Op de berg Nebo, het lange ijzingwekkende verleden met alle eerdere missers achter zich en het Beloofde Land voor zich, het jonge volk Israël trappelend van ongeduld om zich heen, houdt de oude Leider ze nog één keer de waarheid uit (vooral) Exodus voor.3 Het hele boek Deutronomium lang. Op de drempel van het Beloofde Land pakt hij alle geboden uit de woestijn en voorziet ze van een dreigend, waarschuwend nieuw laagje: als je niet trouw bent aan God, dan verlies je het land. En met dat land het leven

16

zelf. Retro-geboden, het goede van het oude aangepast aan de nieuwe situatie: het leven in het Land, met alle gevaren en consequenties vandien. Zoals dat vaker gaat met grote leiders, vond Mozes’ voorbeeld brede navolging door de hele bijbel heen. Zijn retro-meesterwerk (het boek Deuteronomium) vormde de basis voor het hele Deuteronomistisch Geschiedwerk (Deuteronomium tot 2 Koningen). Daarin vormen de geboden zoals verwoord in Deuteronomium de kern van de geschiedenis die verteld wordt. De waarschuwende toon van Mozes gaat echter een heel eigen leven leiden. In talloze (letterlijk) bloedstollende verhalen wordt door de eeuwen heen duidelijk gemaakt wat er gebeurt als je je niet aan die geboden houdt. Verovering na verovering, rechter na rechter, koning na koning vormen ongewild de achtergrond voor de retro-boodschap. Een kwestie van leven en dood, maar dan stylish aangepast aan de behoeften van de toenmalige moderne tijd. Strakker, sneller, heftiger, dodelijker. Tot aan de ballingschap, dat grote eindpunt, toe. Want dan is het kwaad geschied. Het land is verloren, daar helpt geen retro-lievemoedertje aan.

Of... of toch? Want retro laat zich niet voor één gat vangen. Van iedere periode, iedere stijl, is in de toekomst wel weer wat te maken. Er is bijbels gezien immers nooit iets nieuws onder de zon. Met grote inventiviteit pikt de bijbel direct na de ballingschap de retro-modus weer op. Inventief, want niet de inhoud van de geboden staat centraal. Nee, ditmaal is het de vorm die belangrijk is. De torah van Mozes. (Op)geschreven wet van een groot leider uit een ver verleden. Authentiek. Dan wordt luisteren (letterlijk) naar de geboden belangrijk. Boekrollen komen in de mode, en preken, uitleg.4 De nieuwe tempel vormt de achtergrond voor deze retro-godsvrucht, en vanuit dat perspectief wordt de hele geschiedenis herschreven. In de periode na de ballingschap grijpt men in de bijbel opnieuw terug op een ontwerp uit het verleden en past het, geïnspireerd, aan aan de eigen huidige tijd. De hele geschiedenis van 1 & 2 Samuel en 1 & 2 Koningen wordt grandioos herschreven. De toch al grote koning David die in de boeken 1 & 2 Samuel vooral menselijk is, met vlekjes en trekjes en schelmenstreken, verwordt in 1 & 2 Kronieken tot het prototype Grote Koning. Braver, vromer, meer op de juiste vorm van

eredienst gericht. Helaas kan retro ook dat doen: iedere speelsheid uit het oorspronkelijke ontwerp verwijderen en alle lijnen straktrekken.5 Maar Jezus zelf – Jezus is toch wel nieuw, fris, fruitig? Nee. Retro. Sorry. Jezus verandert geen tittel of jota aan de wet of de profeten, dat zegt hij zelf ook.6 Maar al mag de basis van het ontwerp dan vaststaan, Jezus giet het wel in een nieuw jasje, toegespitst op zijn eigen tijd. En wat te denken van de manier waarop hij het grote gebod uit Deuteronomium 6 (‘heb de heere uw God lief ’ etc.) een eigen draai geeft door het te combineren met Leviticus 19:18 (‘en uw naaste als

uzelf ’)? 7 Daar is de retro-versie naar mijn overtuiging gewoon beter dan het oorspronkelijke ontwerp! Bij Jezus is niet alleen de inhoud, ook een groot deel van de vorm retro. Met name Mattheus vormt hem aan de hand van oudtestamentische beelden en dromen. Zoals de oude gewoonte om door middel van een genealogie een brug te slaan tussen verleden en heden,8 oude veelbelovende beelden over de Messias bij Jesaja, en het tragische van psalm 22, de tekst die de blauwdruk vormt voor de kruisiging.9 De lezers van Mattheus kenden die psalm, en herkenden zo wat er volgens Mattheus tijdens die kruisi-

ging gebeurde. Want ook dat is retro: door herkenning meer diepte geven aan de huidige situatie. Zo is retro een spel, een kunstvorm, een instrument. Jezus is nieuw en vernieuwend, met het vertrouwde van het heel oude. Dat maakt dat nieuwe herkenbaar. En aanvaardbaar. Overtuigend. Dat is dan ook de werkelijke kracht van retro: het goede van het oude vertrouwde bewaren en dat tegelijkertijd meenemen, overdragen, naar de nieuwe tijd. De kracht van het oorspronkelijke, en dan met de tijd mee. Ergens heeft dat eeuwigheidswaarde. Net als die goeie ouwe bijbel. Nu. <<

1 Prediker 1:9. 2 In een omkering van Mattheus 9:17, Marcus 2:22 en Lucas 5:38. 3 Het volk verbleef niet voor niets veertig jaar in de woestijn... 4 Zie bijvoorbeeld Nehemia 8. 5 Vergelijk de oorspronkelijke Fiat 500 met de retro-variant en u begrijpt onmiddellijk wat ik bedoel. Maar dan in de bijbel. 6 Mattheus 5:18, Lucas 16:17. 7 Bijvoorbeeld Mattheus 22:37-39, Marcus 12:30-31 en Lucas 10:27. 8 Waarbij Mattheus er een prachtige draai aan geeft door vier vrouwen van bepaald niet onbesproken gedrag in zijn genealogie op te nemen (Mattheus 1). 9 Lees psalm 22 en vergelijk met Mattheus 27.

17

briefwisseling

te huur De Roosebrink te Wageningen

De Timanshof te Bennekom

Seniorenappartementen met een vrijzinnig religieuze uitstraling In de complexen heerst een tolerante, vrijzinnig religieuze sfeer; iedereen is er welkom. Alle drie de gebouwen zijn op loopafstand gelegen van het stads-, respectievelijk dorpscentrum. De gebouwen liggen tevens gunstig ten opzichte van het openbaar vervoer. Voorzieningen De appartementen zijn aangesloten op een alarmsysteem. Hierdoor kan er 24 uur per dag in geval van nood snel eerste hulp geboden worden. Tevens beschikken de gebouwen over twee liften, een wasserette, fietsenstalling, logeerkamers, recreatieruimte, hobbykamer en een bibliotheek | vergaderruimte. De bewoners worden vertegenwoordigd door enthousiaste bewonerscommissies. Huurprijs De huurprijs varieert van € 459,– tot € 779,–. De servicekosten variëren van € 73,– tot € 194,–.

In het licht Twee voorvechtsters voor vrede en tegen onrecht in de wereld. Beiden jong. Beiden actief in de doopsgezinde wereld vanuit hun eigen overtuigingen. tekst Kalle Brüsewitz Joke – in 1984 halverwege de twintig. Irene – in 2014 halverwege de twintig. Wat leren ze van elkaar? Een gesprek in brieven over vroeger en nu. En over de toekomst, dat ook.

links Joke (tweede van links) rechts Irene (midden)

Bent u geïnteresseerd en 50 jaar of ouder? Maak geheel vrijblijvend een afspraak met mw. L. Kik of mw. C. Besselink voor meer informatie en/of een bezichtging. De Aleidahof te Bennekom

Seniorenhuisvesting Zuid-Veluwe | Hof van Sint Pieter 27 | 6721 tn Bennekom 0318 43 11 34 | www.vrssh-zuidveluwe.nl | [email protected]

do the right thing now 5%

FOR AB WOR ET TER LD

Kerst en Oud & Nieuw Vier de feestdagen in het sfeervolle Mennorode Prachtige ligging, te midden van bos en hei. Gastenpastor aanwezig. Geen vuurwerk 31 december.

Het ideale flesje voor kraanwater Duurzaam gemakkelijk afwassen, eindeloos gebruiken Handig

flesje en glas ineen

Mooi

strak design van Rinke van Remortel

Goed doel de opbrengst gaat naar drinkwaterprojecten van Simavi Goedkoop kraanwater is tot wel duizend keer goedkoper dan gebotteld water Mobiel

met de Dopper applicatie vind je locaties om je Dopper te vullen

Info

www.dopper.com

Informeer naar de mogelijkheden.

18

Toen ik eind jaren 70 en begin jaren 80 actief was, speelde er van alles: kernenergie, (kern)bewapening, de dictaturen in Zuid-Amerika, de apartheid in Zuid-Afrika, en altijd het Midden-Oosten met oorlog en conflicten. Ik ben een kind van de Koude Oorlog. Ik droomde soms heel realistisch van een atoomaanval. De angst daarvoor speelde bij veel mensen een rol, en maakte dat je óf voor meer bewapening was, óf daar juist heel erg tegen. Het was zwart-wit in die tijd en hard tegen hard. In gezinnen, in kerken, op scholen; het speelde overal en het ging er verhit aan toe. In die verharding ging ik volledig mee; ik verafschuwde iedereen die anders dacht dan ik, en een echt gesprek voeren was er dan ook niet bij. Toen in 1983 bekend werd dat er Amerikaanse kruisraketten zouden komen op Vliegbasis Woensdrecht, was het een makkelijk te nemen stap: de huur opzeggen en in een caravan in het VredesAktieKamp bij de basis gaan wonen, dag en nacht. Ik had voor mijzelf allang uitgemaakt dat actievoeren geweldloos moest zijn naar mensen toe, maar

Tot 15% korting op onze arrangementen!

Reserveren via [email protected] of 0577 498 111 Apeldoornseweg 185, Elspeet | www.mennorode.nl

Beste Irene,

dat het kapotmaken en bekladden van materieel dat diende ter voorbereiding op een oorlog, geen probleem was. De grenzen daarvan werden per actie altijd afgewogen en besproken. Ik ben een paar keer opgepakt en in de cel beland. Daar is niks romantisch aan, ik vond het altijd heel vervelend en eng! Ik kan nog uren vertellen over die tijd (oma vertelt...), maar eerst rest mij een vraag: hoe ver ga jij bij het actievoeren? Hoe burgerlijk ongehoorzaam ben je? Ben je bereid gearresteerd te worden? Zou je materieel vernielen? Jij hebt een duidelijke keus gemaakt: je richt je op de situatie van de Palestijnen en bent bereid daar veel energie en tijd in te steken. Waarom heb je die keus gemaakt? Waarom een conflict zo ver weg? Hoe raakt dat aan onze samenleving? Loop je gevaar? Of vermijd je dat? Heb je daar wel eens over nagedacht tijdens je trips naar die regionen? Ik hoor graag van je! Groeten, Joke

>> Like de Dopper op facebook.com/dopperbottle Follow de Dopper op twitter.com/De_Dopper

19

briefwisseling

Beste Irene,

Beste Joke, Het eerste dat bij me opkomt bij het lezen van je brief is dat de tijden veranderd zijn, maar de wereld weinig. We behoren duidelijk tot andere generaties: ik besteed veel van mijn tijd aan het overtuigen van mensen dat er zaken zijn om actie voor te voeren, niet alleen door een ‘like’ te geven op facebook, of een digitale petitie te ondertekenen, maar ook door daadwerkelijk de straat op te gaan en je ergens voor uit te spreken. De keuze voor de Palestijnen die ik heb gemaakt, komt voort uit een reis naar Israël en Palestina met de mvs*. We bezochten Bethlehem waar we een festival mede-organiseerden, en Hebron waar we het team van Christian Peacemaker Teams ontmoet hebben. Ik vond het er verschrikkelijk. De realiteit van het leven in een stad in bezet gebied was zo he�ig, dat het een tijdje duurde voordat ik enigszins kon bevatten wat ik gezien had. De gescheiden wegen voor Israëli’s en Palestijnen, de wegen dwars door de stad in gebied waar Palestijnen niet meer mogen komen, de muur die in de moskee was gebouwd om, na een aantal schietpartijen over en weer, moskee en synagoge van elkaar te scheiden. Overal scheidingen en muren en mensen die elkaar niet meer kunnen, willen of durven zien.

Is het er gevaarlijk? Ja en nee. Als de kogels om je oren vliegen ben je op de verkeerde plaats. Er moet wel ruimte zijn voor een begin, om iets op te bouwen, de ruimte voor vrede te vergroten. Waarom zo ver weg, vraag je. Maar is dat wel zo? Ik ben in totaal vier weken in Israël en Palestina geweest, maar ik houd me hier al zo’n drie jaar actief bezig met vredeswerk. Veel van dat werk bestaat uit het dichterbij brengen van het conflict. Door politiek onvoorwaardelijk achter het beleid van Israël te staan, maar ook door je niet uit te spreken over zaken als nederzettingenbouw en schending van mensenrechten, blijft de huidige status quo gehandhaafd. Zoals Desmond Tutu ooit zei: ‘To be neutral in situations of injustice is to take the side of the oppressor.’ (Neutraal blijven in situaties van onrecht is aan de kant van de onderdrukker staan, red.). Die realiteit wil ik hier in Nederland door laten dringen. Wanneer de politiek ervoor kiest samen te werken met een bepaald land kun je je daar als burger tegen verzetten, maar dan moet je wel goed geïnformeerd zijn. Zo koop ik geen producten meer die in Israël gefabriceerd zijn, maar de herkomst van die producten is niet gemakkelijk te traceren. We zouden echter wél die keuze moeten hebben, daarom voer ik hier actie voor duidelijke labeling betreffende de herkomst van producten.

* Mennonite Voluntary Service is een jongerenorganisatie voor vrijwillige werkvakanties in binnen- en buitenland.

20

Want wanneer de bezetting van Palestina financieel niet meer uit kan, zal Israël beëindiging daarvan overwegen. En daar kan ieder individu aan meewerken. Mijn visie op burgerlijke ongehoorzaamheid? Die is een beetje dubbel. Ik heb rechten gestudeerd, en voor beroepen in die richting wordt nogal eens om een Verklaring Omtrent het Gedrag gevraagd. Dat maakt het lastig om met name in Nederland al te ernstige wetsovertredingen te begaan. Maar ik vind het ook de plicht van een bevolking om de eigen regering te wijzen op onjuiste wet- en regelgeving. Tegelijkertijd ben ik tegen alle geweld. Door geweld te bestrijden met geweld verlaag je je naar mijn mening tot het niveau van degene die je wilt bestrijden. Ik ben erg benieuwd naar jouw huidige visie op burgerlijke ongehoorzaamheid. Is die erg veranderd sinds je actietijd, of zou je het – als je juiste zaak zich voordoet – zo weer doen? Hoe is het gekomen dat je op een gegeven moment een brave burger bent geworden? Is dat onomkeerbaar en onverenigbaar met actievoeren? Groeten, Irene

Dank voor je reactie. Wat ik mooi vind is dat een persoonlijke ervaring ten grondslag ligt aan je activisme. Je realiseert je daardoor hoe vrij je in Nederland bent én je laat zien dat de Nederlandse politiek deel van het probleem is – en dus ook deel van de oplossing kan zijn. Ik herinner me nog de schokken die ik ondervond toen ik steeds meer zicht kreeg op ‘de wereld’ en hoe alles met elkaar in verband staat; hoe machten en krachten de oorzaak zijn van veel ellende, en hoe belangen daarin meespelen. Dat heeft me weleens lamgeslagen – en soms nog steeds. Toen en nu is het een zoeken naar de zachte tegenkrachten, die overigens muren kunnen doen omvallen en dictators van hun troon stoten. Dat klinkt bijna als de dromen van Jesaja. Mijn ouders hebben me de bijbelverhalen doorgegeven en waren zeer in politiek geïnteresseerd. Dat heeft mij gevormd. Ik realiseer me overigens hoe doodeng het kan zijn om je geloof en politiek met elkaar te koppelen, maar voor mij is dat toch onlosmakelijk met elkaar verweven.

Dag Joke, Dan zijn we elkaar bijna tegengekomen! Ik stond buiten te demonstreren bij het cda-congres waar uiteindelijk is besloten deel te nemen aan de coalitie met de pvv. Eigenlijk moet ik me schamen. Ik ben net twee jaar afgestudeerd en wil kinderen die ik kan laten studeren – en toch sta ik op dit moment niet op het Malieveld tegen het leenstelsel te demonstreren. Je kunt ook niet overal aan meedoen. Of zou ik ook een brave burger worden? Nee toch? Over het algemeen heb ik het gevoel meer kracht dan tijd te hebben om dit te doen. Grote dromen die met kleine acties beginnen inspireren mij zeer. Hoewel ik een groot voorstander ben van nadenken voordat je iets zegt of doet, realiseer ik me ook dat de gevolgen van je daden en woorden bijna nooit te voorspellen zijn. Maar één ding weet ik zeker; de enige voorspelbare uitkomst is, dat wanneer je niets

En ja, natuurlijk ben ik een kind van de Verlichting! En ja, ik ben een brave burger; dat gebeurde toen er kinderen kwamen en er gewerkt moest worden, en ik het kraakpand inruilde voor een huurhuis. Smoesjes natuurlijk. Misschien was ik ook wel een beetje moe van al dat actievoeren. Hoe is dat met jou? Van waaruit word jij gevoed? Waar krijg jij de kracht van om dit alles te doen? Af en toe smeult in mij het actievoerdersvuurtje trouwens nog. Zo ging ik een paar jaar geleden ’s ochtends spontaan naar het Binnenhof, omdat daar op dat moment het cda bij elkaar kwam om te beslissen over samenwerking met de pvv. Er waren een paar andere actievoerders. Een van hen kwam naar mij toe en zei dat ze het zo fijn vond dat er ook oudere mensen meededen. Ik keek eens om mij heen op zoek naar grijsaards – en realiseerde me plots dat ze het over mij had! Het vuurtje smeult, wakker het aan Irene! Groeten, Joke

doet, er ook niets zal veranderen. In die zin denk ik dat het belangrijk is dat activisme met haar tijd meegaat. Het is in deze tijd niet zo hip om op een plein te staan demonstreren. Mensen uiten hun frustraties nu via facebook en petities, en zijn er dan klaar mee. Ik vraag me af of je mensen dat zogenaamde ‘kliktivisme’ kwalijk kan nemen. Wanneer je je actief inzet voor een doel, maar tegelijkertijd ook andere doelen belangrijk vindt, kun je op die manier in ieder geval nog iets doen, omdat het weinig tijd en moeite kost je uit te spreken. Ook daar geldt: bewust actie ondernemen, of bewust een keuze maken, is belangrijker dan de exacte vorm waarin dat gebeurt. Eigenlijk ben ik niet zo hip. Zo mogelijk is, naast direct actievoeren, geloven nog meer ‘uit’ – en de combinatie al helemaal. De meeste actievoerders die ik ken hebben niet echt iets met geloof, en de gelovigen in mijn omgeving zijn niet zo van het actievoeren.

Dat is soms lastig: de ene groep wil wel op een plein staan, maar niet voor ‘iets met God’, en de andere groep wil wel inhoudelijk over het betreffende onderwerp en over de rol van geloof praten, maar niet op een plein staan. Gelukkig hoeft, zoals ik al zei, niet iedereen alles te doen. Een demonstratie op een plein geeft doorgaans een sterk signaal af. Dat kan ten koste gaan van de genuanceerde discussie. Als die discussie echter op een andere manier een platform krijgt, doen deze twee niets aan elkaar af, maar versterken zij elkaar. Dus, beste Joke, zullen we samen ons licht laten schijnen, zeer bewust maar niet wetend waar het uiteindelijk toe leidt, over de onderwerpen die ons aan het hart gaan? Laten we ze in het licht zetten!

Joke van der Heide (1960) is jongerenwerker voor de ads en de doopsgezinde gemeente in Amsterdam, waar ze ook woont. Irene van Setten (1988) studeerde rechten in Nijmegen en is zeer actief voor Christian Peacemaker Teams en in (doopsgezind) vredeswerk. Ze werkt in Nijmegen en woont in Arnhem.

Groeten, Irene

21

boeken & bladen

Tenzij anders vermeld, zijn de bijdragen op deze pagina’s van de hand van Martin Maassen, [email protected]

aardverschuiving Feest van herkenning

‘Bij ons thuis hingen er vroeger stroperige, spiraalvormige lokstrips aan het plafond. Op die geelbruine slingers krioelde het van de vliegen die een langzame marteldood stierven. Ook hadden mijn ouders een soort slappe schoenzool aan een steel: de vliegenmepper. Als het je lukte daarmee een vlieg dood te slaan, spatte die in een vieze brij uiteen.’ O ja, nu herinner ik me het weer: het was in de jaren zestig, en we woonden naast een weiland met grazende koeien. Annegreet van Bergen vertelt in Gouden jaren. Hoe ons dagelijks leven in een halve eeuw onvoorstelbaar is veranderd het verhaal van de ongekende naoorlogse groei die ons leven op alle fronten heeft beïnvloed. De wekelijkse teil werd een dagelijkse douche, het papieren loonzakje een digitale bankrekening. ‘In 1952 deelde ik een stofzuiger met mijn schoonmoeder.’ ‘In 1965 moesten we naar de buren om te bellen.’ Gouden jaren staat vol herkenbare anekdotes, onderbouwd met harde cijfers en historische feiten. Van Bergen is er uitstekend in geslaagd te laten zien hoe we tegenwoordig in gemak en

22

weelde leven. Ze verslikt zich echter in de veelheid aan feiten en weetjes. Omdat ze alle facetten van het dagelijks leven wil beschrijven vervalt Van Bergen regelmatig in columnachtige hoofdstukjes die beter passen in een vaste wekelijkse rubriek à la Flair of Viva. Aan religieuze en spirituele aspecten – nog altijd belangrijk voor een groot deel van de Nederlandse bevolking – schenkt Van Bergen geen aandacht. Jammer, want ook hier heeft zich de laatste halve eeuw een aardverschuiving voorgedaan.

poëzie die haaks stond op tijdgeest van de jaren vijftig en zestig. Soms plechtstatig en hoogdravend, maar vaker betrokken, vormvast en kernachtig intens. Wie herinnert zich niet De gestorvene:

door Jehannes Regnerus

Zeven maal over de zeeën te gaan, schraal in de kleren, wat zou het mij deren, kon uit de dood ik die éne doen keren. Zeven maal over de zeeën te gaan – Zeven maal, om met zijn tweeën te staan.

Annegreet van Bergen, Gouden jaren. Hoe ons dagelijks leven in een halve eeuw onvoorstelbaar is veranderd, uitgeverij Atlas Contact, € 19,99

dwars

Groot dichteres

Gerrit Komrij stelde ooit een bloemlezing samen: De Nederlandse poëzie van de 19de en 20ste eeuw in 1000 en enige gedichten. Om in de ‘dikke Komrij’ te komen moest je als dichter wat in je mars hebben. Ida Gerhardt (1905-1997) wist de bloemlezing maar liefst tien keer te halen. Een eerbetoon aan een groot dichteres van

Zeven maal om de aarde te gaan, als het zou moeten op handen en voeten; zeven maal, om die éne te groeten die daar lachend te wachten zou staan. Zeven maal om de aarde te gaan.

Van de hand van Mieke Koenen is er nu een boeiende en zeer leesbare biografie van Ida Gerhardt. Via gesprekken met betrokkenen, briefwisselingen en Gerhardts gedichten, wordt het leven van de dichteres en (psalmen)vertaalster geschetst. Daarbij spaart de biografe de door haar bewonderde dichteres bepaald niet. Ida Gerhardt komt naar voren als een koppige, achterdochtige en rancuneuze vrouw die haar overgevoeligheid vaak op anderen projecteert. Koenen wijdt deze overgevoeligheid aan een jeugd vol affectieve verwaarlozing. Interessant is de religieuze weg die Ida Gerhardt ging. Zo was zij ondermeer betrokken bij de Remonstranten en de Arbeidersgemeenschap der Woordbrokers, om uiteindelijk te kiezen voor de (Vrijzinnig) Hervormde Kerk. In de oorlog raakte Gerhardt bevriend met de Kampense doopsgezinde dominee Guus van Dijk. Passend bij haar karakter en haar behoefte aan afzondering, deed Gerhardt haar belijdenis in 1967 niet in het openbaar. Als de trouwe

levensgezellin van Ida Gerhardt, Marie van der Zeyde, in 1990 sterft, gaat het ook met haarzelf steil bergafwaarts. In een brief uit 1991 vat de dichteres haar levensgevoel samen: ‘Eigenlijk heb ik, al heb ik me behoorlijk kunnen redden, al van kind af niet geweten wat ik in die zonderlinge en boze wereld moest doen.’ Mieke Koenen, Dwars tegen de keer. Leven en werk van Ida Gerhardt, uitgeverij Athenaeum–Polak & Van Gennep, € 39,99, e-book € 13,99

afbrokkeling Christelijke politiek

De christelijke politiek in Nederland is de laatste decennia onmiskenbaar macht en invloed kwijtgeraakt. Vijftig jaar geleden hadden de politieke partijen die politiek bedreven op een christelijk grondslag, meer dan de helft van de zetels in de Tweede Kamer. Het cda zat jarenlang in de comfortabele positie dat het niet naar links of naar rechts hoefde te buigen. Het liefst werd er geregeerd met de vvd, maar als dat niet kon, werd – zij het niet altijd even makkelijk – met de Partij van de Arbeid en andere partijen samengewerkt. Tegenwoordig hebben de christelijke partijen (cda, ChristenUnie, sgp) nog maar 21 van de 150 zetels. De ChristenUnie en de sgp zorgen er weliswaar samen met d66 voor dat het huidige kabinet ‘Rutte ii’ (‘Paars met de bijbel’) kan regeren, maar de laatste stukjes invloed kunnen na de Statenverkiezingen van maart 2015 en de vorming van een nieuwe Eerste Kamer wel eens tot nul zijn gereduceerd. De christelijke politiek lijkt op sterven na dood. Is dat erg? De historici Ewout Klei en Remco van Mulligen schreven er een vlot leesbaar en mooi gedocumenteerd boek over. Volgens Van Mulligen (Rooms-katholiek en inmiddels lid van de ChristenUnie) kunnen christenen zich onderschei-

den door ‘een alternatief voor de onverschilligheid’ te bieden. Klei (gereformeerd vrijgemaakt opgevoed, nu d66) vindt dat ‘vooruitstrevende christelijke politiek (...), niet gebonden aan een christelijke partij’ nog steeds een toekomst verdient. Ewout Klein en Remco van Mulligen, Van God los, uitgeverij Nieuw Amsterdam, € 21,95 | e-book € 15,99

Hij, een romanschrijver, mag haar biograaf worden, maar er is een voorwaarde. ‘Ik wil er wel iets voor terug. Voor wat, hoort wat. Ik wil dood. Jij een verhaal, ik een pil.’ Ik kom terug, de nieuwe roman van Adriaan van Dis, is eigenlijk geen roman. Het is meer een afrekening waarin de schrijver zich rekenschap geeft van een deel van zijn leven. Niet alleen zijn moeder, ook de schrijver zelf heeft verderfelijke trekken. ‘Mijn hoofd bokte in haar buik en daar ging ze, krakend door het glas in lood.’ Van Dis’ nieuwste is ook een zoektocht van een zoon naar liefde en erkenning. Een kritische noot is te plaatsen bij het eenzijdige perspectief: alleen het zijne. Daarentegen boeit Van Dis’ afrekening met moeder – en zichzelf – tot en met de laatste bladzijde, met name ook door zijn soms verbluffend mooie taalgebruik: ‘…alsof het verhaal jaren in de vouwen van haar geheugen had liggen woelen…’ door Jehannes Regnerus Adriaan van Dis, Ik kom terug, uitgeverij Atlas Contact, € 19,99

kraken

Harde noten Zijn moeder ‘wilde nooit over het kamp of over haar leven vóór mijn vader praten. Nee, Indië zat in een kist, die verdomde kraakkist vol papieren en geheimen.’ Als zestienjarige probeert de ik-persoon de sleutel van de kist te pakken te krijgen. ‘Daar blijf je helemaal met je tengels af.’ Het wordt een gevecht, moeder wint. Na een lang leven van zwijgen en buitensluiten – ‘jij hebt me besmet, met je afwezigheid’ – begint moeder op haar zevenennegentigste opeens de verzwegen verhalen aan haar zoon te vertellen: ‘Nu was het alsof haar geheugen overliep’. Het zijn ontboezemingen over grensoverschrijdende liefde, verraad en drie oorlogen.

De zonnetjes bij de besproken boeken en bladen geven de waardering van de recensent weer. Die kan uiteenlopen van één zonnetje (niet best) tot vijf (mag op uw nachtkastje niet ontbreken).

23

uit de kast Wat zou er in Nederland veranderen als u minister-president werd?

Over doopsgezinden wordt gezegd dat zij ‘stillen in den lande’ zijn. In deze rubriek dagen we hen uit om uit de kast te komen, zichzelf te laten zien en hun geloof onder woorden te brengen.

‘Ik wil nooit minister-president zijn, maar als het dan toch moet, dan zorg ik er in ieder geval voor dat politici niet op onmenselijke uren hoeven te werken. Als ik op het journaal zie dat ze tot midden in de nacht debatteren, en ’s ochtends vroeg alweer verder moeten, dan denk ik aan al die arme gezinnen. Geen wonder dat relatief weinig vrouwen hogerop in de politiek willen, als dat betekent dat je zo weinig thuis kunt zijn. Daarnaast zou ik proberen meer beleid voor de langere termijn uit te zetten. De uitwerking van wet- en regelgeving wordt nu bepaald door incidenten, en door stokpaardjes van ministers en staatssecretarissen. Ik zou ontwikkelingen de tijd geven om te landen in de praktijk.’

Waar bidt u voor? ‘Sinds ik zelf moeder ben, bid ik voor alle zwangere vrouwen, kinderen en hun moeders, die vastzitten in oorlogsgebieden. Ik vind het hartverscheurend om op het journaal te zien hoe moeders met kinderen van soms maar een paar dagen of weken oud, op de vlucht zijn.’

Van welk lied krijgt u kippenvel? ‘Alles is lucht van Stef Bos, van de cd In een ander licht. Dat lied is gebaseerd op Prediker. Het gaat over de verschillende kanten van het leven – “voor alles wat er gebeurt, is er een tijd in het leven”. Het lied helpt me te relativeren.’

Sanne Weijers

Welk boek ligt er op uw nachtkastje?

Sanne Weijers is geboren in 1984 en lid van de doopsgezinde gemeente Utrecht. Ze is projectleider bij een onderzoeks- en adviesbureau voor het onderwijs, en voorzitter van de Schoorlse Vrienden*. tekst Jan Willem Stenvers – foto Lotte Weijers heb ik het boek 15 lessen over leven, liefde en leiderschap van Wat betekent het woord ‘doopsgezind’ voor u? ‘Bewust gedoopt worden, waarbij aan de doop een eigen, zelf geformuleerde geloofsbelijdenis ten grondslag ligt.’

Welke bijbelse figuur zou u een dag willen zijn? ‘Jezus. Hij is immers degene die we proberen te volgen en van wie we proberen te leren. Hoe handig zou het dan zijn om voor één dag Jezus te zijn, en zo een beter inzicht te krijgen in zijn denken en handelen.’

Welke niet-bijbelse persoon is voor u een profeet? ‘Nelson Mandela, misschien een beetje cliché. Vorig jaar

24

Mandela gelezen. Door dat boekje werd me nogmaals duidelijk hoeveel hij heeft betekend voor de strijd tegen de ongelijkheid in Zuid-Afrika, en voor de wereld in zijn algemeen. Hoe hij ondanks – of misschien dankzij – wat hij heeft meegemaakt nog zo sterk geloofde dat het anders kon, en anders moest. Hij voorzag een andere wereld, een wereld zonder apartheid.’

‘Ik heb geen nachtkastje en ik lees zelden een boek. Als ik een boek lees ben ik daar ongeveer een jaar mee bezig. Ergens in mijn huis ligt Het spel van de engel van Carlos Ruiz Zafón, waarin ik halverwege ben blijven steken.

‘Ik bid voor alle zwangere vrouwen, kinderen en hun moeders, die vastzitten in oorlogsgebieden’ Op zich is het een intrigerend boek over een jonge schrijver in Barcelona, die voor een mysterieuze uitgever een boek moet schrijven zoals nog nooit geschreven is, en dat de wereld zal veranderen. Dat boek lees ik echt nog wel eens uit hoor. Het is niet zo dat het me niet aanspreekt, of dat ik het saai vind. Maar ik neem er pas de tijd voor als ik alle rust heb, bijvoorbeeld op vakantie. Ik lees wel elke dag, lekker ouderwets, de papieren versie van de Volkskrant. Bij het ontbijt probeer ik de belangrijkste stukken te lezen.’

Waar mogen we u om drie uur ’s nachts voor wakker maken? ‘De laatste maanden word ik elke nacht wakker gemaakt door mijn dochter van vier maanden, die ’s nachts wil drinken. Ik zou graag weer eens een nacht doorslapen, dus behalve door haar, wil door niemand anders wakker gemaakt worden!’

Wat is uw favoriete vakantiebestemming? ‘Alle wintersportgebieden. De vrijheid, de uitzichten, de lichaamsbeweging, de frisse lucht en de gezelligheid in de hutten. Zeven dagen achter elkaar doe je precies hetzelfde. Opstaan, ski-kleren aan, ontbijten, met de lift naar boven, skiën, tussendoor wat eten en drinken, nog meer skiën, rond vijf uur vermoeid terug naar het hotel of huisje, eten en naar bed. Het heeft haast een soort reinigende werking. Na een week ben je geestelijk volledig uitgerust en fysiek een stuk beter in conditie.’ <<

* Vriendengroep/donateurs van vakantie- en groepsaccommodatie Dopersduin

advertentie

Winterarrangement bij Mennorode 15 december 2014 t/m 15 maart 2015 Met het winterarrangement kunt u voordelig en in winterse sferen genieten van het prachtige natuurschoon van de Veluwe! Slechts € 99,- p.p. inclusief 2 overnachtingen, ontbijt, 1x diner en een warm welkomstdrankje. Kijk voor meer info en voorwaarden op www.mennorode.nl

Waarover werd u voor het laatst echt kwaad? ‘Toen een fietser zonder licht door rood reed, terwijl het hard regende. Ik, als automobilist, kon hem door het slechte weer, en vanwege het feit dat hij geen licht had, niet zien. Ik reed hem bijna van zijn sokken toen ik optrok bij mijn groene verkeerslicht.’

www.mennorode.nl

|

[email protected]

|

Apeldoornseweg 185, Elspeet

|

0577 498 111

25

Menno Simons-lezing

De kunst van het vreedzaam vechten

tekst Johan Tempelaar foto Jan Willem Stenvers

De derde editie van de Menno Simons-lezing, op 1 november in de Leeuwarder vermaning, werd verzorgd door filosoof en voormalig Denker des Vaderlands Hans Achterhuis. lijke rechtspraak, een regering die In de lezing ging Hans Achterhuis in op het eigentijdse religieuze fenomeen van de Islamitische Staat, en op de noodzaak van instituties teneinde vreedzaam te kunnen vechten. Achterhuis beoordeelde de IS aan de hand van twee vergelijkbare fenomenen in het eigen Europese verleden: het gewelddadige Münster van de Wederdopers in 1534 en 1535, en het enthousiasme en de onlusten rond Sjabbatai Tswi, de veronderstelde joodse Messias in 1666. Achterhuis trok parallellen tussen de drie messianistische bewegingen, niet om te komen tot een oplossing of strategie voor het heden, maar om het fenomeen te kunnen duiden en begrijpen.

In het tweede deel van zijn lezing, die met zo’n honderdzeventig deelnemers uitstekend werd bezocht, ging Achterhuis in op het belang van instituties. Strijd en conflicten zijn onvermijdelijk, zo stelde Achterhuis, maar in een moderne samenleving zijn idealiter geen vijanden meer die men fysiek uit moet schakelen. Wel zijn er tegenstanders met wie men, al dan niet via compromissen, vreedzaam verder moet. Vreedzaam leven is, hoe verdienstelijk ook, niet meer genoeg: er moet vreedzaam gevochten worden. Dat dit mogelijk is, danken wij aan onze moderne instituties. Achterhuis: ‘Dat zijn niet alleen de verkiezingen in een parlementaire democratie, maar ook een onafhanke-

bereid is verantwoording af te leggen en een markt waar in principe iedereen toegang toe heeft.’ ‘Niet alleen binnen dit soort instituties, maar ook op sportvelden, in de vrije media en in de wetenschap is sprake van de kunst van het vreedzaam vechten. Het gaat om een kostbare verworvenheid, waarvan het belang te weinig wordt onderkend. Al deze instituties hebben namelijk onderhoud nodig, anders brokkelen ze af en ontsporen ze, zoals met de markt en de financiële sector nu al het geval lijkt te zijn. Er moet daarom niet alleen binnen deze instituties vreedzaam worden gevochten, maar ook ten behoeve ervan.’ <<

Zie www.doopsgezind.nl > nieuws voor een videoopname, de uitgeschreven lezing, een uitgebreider verslag en foto’s.

27

toekomstmuziek

De loop der geschiedenis is onvoorspelbaar, maar dromen mag. Drie doopsgezinde voorgangers stappen in de tijdmachine, spreken hoop, raad en verwachting uit en vertellen ons hoe de broederschap er in 2044 uit kan zien. Yvette Krol (39 jaar) voorganger in Noordoost Nederland en jeugdwerker gds Als ik op zondagochtend een rondje loop met de hond, kom ik zelden iemand tegen. De wereld is nog in diepe rust. Ik noem dit, omdat ik mij soms afvraag waarom we met de kerk zo hangen aan die tien uur op zondagochtend. Met de kern van ons geloof heeft het, voor mijn gevoel, niet zoveel te maken, en het maakt de drempel voor buitenstaanders er niet lager op. Ook andere zaken die ons dierbaar zijn staan het kerk-zijn in deze tijd misschien eerder in de weg dan dat ze er iets aan bijdragen. Als we vandaag voor het eerst een kerk zouden beginnen, zouden we dingen anders doen. Bijvoorbeeld een heleboel liedjes uit het Nieuwe Liedboek nooit verzinnen en geen groot orgel laten bouwen. We zouden een goede internetverbinding en beamer onmisbaar vinden, en een goede website laten maken waarop duidelijk naar voren komt wie we zijn. Als we vandaag voor het eerst een kerk zouden beginnen, dan zouden we er vol van zijn. We zouden er steeds met mensen over willen praten en vertellen hoe belangrijk die plek voor ons is, en hen uitnodigen mee te bouwen. We zouden ons geroepen voelen handen en voeten te geven aan wat we geloven. Vergaderingen zouden dan niet alleen gaan over de staat van het gebouw en hoe we de volgende maand halen, maar vooral over wat onze missie is, en waarom we bij elkaar komen. Als we vandaag een kerk zouden beginnen, dan zouden we heel hard ons best doen om een brug te slaan tussen wat we te bieden hebben en de wereld om ons heen.

28

Een kerk die dat zou doen, heeft grote kans er over dertig jaar nog te zijn. Sommige kerken zullen in 2044 heel erg ‘2014’ zijn, met een beamer en het Nieuwe Liedboek. Die kerken hebben dan waarschijnlijk moeite buitenstaanders te enthousiasmeren. Maar er zullen ook kerken zijn die aansluiting blijven zoeken bij de wereld waarin ze staan, en die het lukt het evangelie te vertalen naar hun eigen tijd. Zingevingsvragen en behoefte aan spiritualiteit en verbondenheid met anderen zijn van alle tijden, maar moeten steeds opnieuw vorm worden gegeven. Aan ons de taak daar ruimte voor te scheppen.’

Herman Heijn (59 jaar) voorganger in Haarlem In 1984 was ik in wat toen Oost-Berlijn was. Met een kerkelijke delegatie waren we uitgenodigd op de burelen van de socialistische partij. Deze wilde ons inpeperen dat we moesten stoppen met het vanuit Nederland aanzwengelen van de discussie over kernwapens. Ik vroeg hoe zij het vonden dat de katholieke bisdommen nog steeds dwars door Oost- en West-Duitsland liepen. De aanwezige partijhistoricus zei: ‘de kerk heeft niet het eeuwige leven, wij wel’. Niemand in die kamer dacht dat in ’89 de Muur zou vallen… Alles wat we zeggen over de toekomst staat tussen aanhalingstekens, maar kerken zijn ontzettend taai. Dat zijn twee dingen die je moet beseffen. En dat heb ik wel geleerd na die ontmoeting in Oost-Duitsland. De traditionele kerken in Nederland, waar de doopsgezinden ook onder vallen, vergrijzen heel snel en verliezen hun grip op de samenleving. Ze slagen er maar heel incidenteel en lokaal in om aan de teloorgang te ontsnappen. Kijk naar de MH17-ramp. Zonder kerk is een ritueel

georganiseerd om de stoffelijke overschotten letterlijk en figuurlijk te laten landen. Mensen slagen er uitstekend in om zonder kerk zin te geven aan hun leven. Om barmhartigheid te beoefenen en afscheid te nemen van hun dierbaren. Het antwoord op de vraag waar wij in 2044 staan, is volstrekt onduidelijk. Als je het statistisch bekijkt, zal de laatste generatie doopsgezinden elkaar af en toe ontmoeten in een soort reünie-achtige sfeer. Een noemenswaardige kerk of gemeente hebben we dan niet meer. Maar! Er zijn twee factoren waarvan wij niet weten wat ze zullen brengen: de loop van de geschiedenis – die kent soms rare wendingen – en dan is er nog de Heilige Geest.

Is het belangrijk dat de doopsgezinden blijven bestaan? In de geschiedenis van het christendom doen wij pas een kwart van de tijd mee, dus hoe belangrijk zijn wij nou? Wel is het belangrijk dat het woord van God gestalte krijgt in de samenleving en in mensen. Dat is wat Jezus probeerde te bewerkstelligen. Hij was niet kerken aan het stichten. Doopsgezinden moeten vooral niet bezig zijn met het voortbestaan van doopsgezinden. Maar wel dát doen waar ze voor bestemd zijn: het verkondigen van het Woord met woorden en daden. Moet je eens kijken in 2044, als ze dat blijven doen… Dan kan de Heilige Geest best eens een stevige bries in de zeilen van het scheepje blazen.

foto Raymond Rutting

Doopsgezind in 2044?

Simon van der Linden (28 jaar) voorganger in Joure, Sneek en Bolsward Het was nog maar een paar jaar geleden, dat jubileum in 2036. Vijf eeuwen nadat Menno uit de Roomskatholieke kerk was gestapt, waren er nog maar een paar kleine doopsgezinde gemeenten over. Toch was men al in 2035 samengekomen om te bedenken hoe het jubileum gevierd kon worden. Tijdens deze bijeenkomst waren mooie plannen bedacht: een musical over Menno in Amsterdam, een expositie waar hedendaagse kunstenaars hun visie op Menno zouden uitbeelden in Haarlem, en een historische tentoonstelling in Witmarsum. Tijdens de rondvraag stond een zuster op. Ze had tijdens de vergadering niets gezegd, maar nu: ‘Wat willen we nou eigenlijk? Allemaal leuk en aardig wat we gaan doen, maar heeft het nog wel zin?’ Ze ging weer zitten. Het bleef even stil. Sommigen keken haar verwijtend aan: hoe kon ze?! Maar anderen wisten dat ze gelijk had. Binnenkort zou er geen enkele gemeente meer over zijn.

Toen bukte een broeder, rommelde wat in zijn versleten leren tas en haalde er een oud boek uit. Men staarde hem aan en zei niks, een enkeling keek ongeduldig op zijn horloge. Met zijn vinger gleed de broeder langs de regels, tot hij vond waar hij naar op zoek was. Hij las voor: “Want niemand kan een ander fundament leggen dan er al ligt – Jezus Christus zelf.” Hij keek op van de tekst en zei: ‘Laten we het eens hebben over Menno’s boodschap. Hij liet alles los om de gemeente helemaal opnieuw op te bouwen, op dit fundament. Wat gebeurt er als wij nu, net als hij, helemaal opnieuw beginnen met alleen dit fundament voor ogen?’ Na enige stilte ontstond een gesprek. Het ging over de bijbel, Jezus, God en geloof. Ja, waarom niet juist in 2036 gewoon helemaal opnieuw beginnen? Geen tentoonstellingen en musicals, maar samen de bijbel lezen en bespreken. Dat zou pas een echt ‘Mennojaar’ worden.

Men liet alle dakgoten en kerkgebouwen, alle vergaderingen en overleggen even voor wat ze waren, en kwam alleen samen om de bijbel te lezen. Men las gebeden, liederen en psalmen, en verhalen over de man uit Nazareth die zijn leerlingen de voeten waste. En het enthousiasme keerde terug. Met vallen en opstaan leerde iedereen opnieuw wat het betekende om leerling van Jezus te zijn. Er werd weer gebeden voor elkaar en er werd hartstochtelijk gezongen. Ook vreemdelingen waren verrast over de nieuwe levenswijze van de doopsgezinden. Enkelen besloten zelfs eens een kijkje te gaan nemen. En zo verspreidde zich het nieuws dat er iets met die doopsgezinden aan de hand was. Steeds meer mensen wilden dat met eigen ogen zien. Een paar werden zelfs zo geraakt, dat ze zusters en broeders werden in Jezus Christus. <<

29

puzzelen

doe mee & win!

kribtogram 2014 puzzel Menno Meihuizen

Horizontaal 2 Die code lijkt op geknoei (5) 4 Dorstlesser (5) 10 Dat blaasinstrument ontbreekt weer (9) 11 Zij zingt het hoogste lied (7) 12 Waterweg van klinkers? (2) 13 De arbeid van vissers (7) 15 Wiskundige groente (6) 16 Arbeidsdeskundige (8) 17 Asbak? (3) 18 Bij de chirurg is het in orde (2) 19 De storm die je in de rug hebt (10) 21 Paul de Leeuw junior (4) 22 Katholiek vogeltje? (4) 23 Familie van het stekelbaarsje? (7) 25 Die jongen is buiten westen (2) 26 Naast links en rechts (6) 27 Pijnlijke opbergruimte (4) 28 Land van granen en spaanplaat (8) 29 Reisorganisatie voor dieren? (4) 30 Dat dier is (enorm) grappig (8) 31 De houding van pudding en vla (8)

Verticaal 1 Haar moeder is ouder (3) 3 Wordt aangelegd door minstens twee verpleegkundigen (20) 5 Wie het eerste doctor is! (16) 6 Pakje met o.m pleisters en een mitella (14) 7 In die periode leefde een schilder (8) 8 Auto met vloerbedekking (10) 9 Daarvan wordt een harnas gebreid (8) 11 Schijnt reclame te zijn (6) 14 Met koek het water opgaan (9) 20 Overdragen aan het verlaten kippenverblijf (9) 24 Kostbare atletiektraining (8) 25 Die jongen heeft geen haar (9)

30

Los het kribtogram op en maak kans op een van de volgende prijzen > 1 x bed-and-breakfast arrangement voor 2 personen t.w.v. € 177,– Schilderachtig mooi ligt Dopersduin, verscholen onder de Schoorlse duinrand. Al sinds de jaren ’30 staat het open voor mensen, individueel of in groeps verband. Gasten vanuit de hele wereld verblijven in Dopersduin voor bijvoorbeeld een vakantie, vergadering, retraite of seminar. Aan één van de goede inzenders van de puzzel biedt Dopersduin het volgende arrangement aan: 3 dagen (2 nachten) weekendverblijf obv logies-ontbijt, incl. 1 dag huurfietsen. Reserveren op basis van beschik baarheid, tussen november en mei, tot eind 2015. > 2 x Dopper Steel t.w.v. € 27,50 De Dopper Steel is een waterfles met een stoer, robuust design en een inhoud vna 800 ml (de Dopper Original is 500 ml). Dopper is een initiatief ter promotie van kraanwater en het terugdringen van de berg plastic afval. De Dopper is een Nederlands ontwerp en wordt klimaatneutraal geproduceerd, is vrij van bpa en draagt bij aan drinkwaterprojecten in Nepal. ‘Dopper. The message is the bottle’ | www.dopper.nl

in memoriam Frits Groeneveld Op zondag 26 oktober is Frits Ph. Groeneveld overleden. Groeneveld was jarenlang werkzaam voor NRC Handelsblad, onder meer als redacteur geestelijk leven. Op 58-jarige leeftijd werd Groeneveld na een studie theologie doopsgezind voorganger. Groeneveld diende achtereenvolgens de gemeenten Baarn-Soest, Zeist en Amsterdam. Na zijn emeritaat werd hij pastoraal consulent van de doopsgezinde gemeente Koog en Zaandijk en Westzaan. Ook bleef hij zijn kwaliteiten als redacteur en tekstschrijver inzetten binnen de doopsgezinde wereld, onder meer als redactielid van het Amsterdamse gemeenteblad In dit Amsterdam en met incidentele bijdragen voor Doopsgezind NL. Frits Groeneveld werd 75 jaar. Dat zijn leven en werken niet vergeten worden en zijn nagedachtenis velen tot inspiratie en zegen mogen zijn.

volgende nummer: vriend of vreemde?

> 3 x boekenbon t.w.v. € 10,–

> merkwaardige culturen en hokjesmensen > hoe en waarom van de ads-Commissie inzake de verhouding

U kunt uw volledig ingevulde oplossing tot uiterlijk 12 januari 2015 inzenden naar [email protected], of per post sturen aan Doopsgezind NL (zie de gegevens in het colofon hieronder).

Joden-Christenen > Exodus: Gods and Kings en nog veel meer...

colofon

via de aangegeven contactgegevens

Tea Rienksma, Marjon Slotboom, Jan

Abonnement Groot letter

in dit colofon.

Willem Stenvers

cbb 0341 56 54 99 of [email protected]

Doopsgezind NL is een uitgave van de

U kunt uw bijdrage overmaken op

Druk gbu Grafici, Urk

Het volgende nummer van Doops-

Algemene Doopsgezinde Sociëteit

iban nl19 abna 0243 4938 86 t.n.v.

Advertenties Saskia Meerts

gezind NL verschijnt medio februari

(ads) en verschijnt tien keer per jaar.

Algemene Doopsgezinde Sociëteit

Oplage 7.500

2015. Reacties voor ‘ingekomen’

Het blad wordt tegen een vrijwillige

onder vermelding van ‘dnl 2014’.

Papier G-Print Proost & Brandt,

uiterlijk 12 januari 2015 aanleveren.

bijdrage toegezonden aan alle leden

Hoofdredactie Johan Tempelaar

fsc-gecertificeerd

Brieven dienen kort en zaakgericht

van doopsgezinde gemeenten.

(coördinator communicatie)

Contact redactie & advertenties

te zijn. De redactie behoudt zich het

Vrienden en belangstellenden die

Eindredactie Marijke van Duin

Singel 454 | 1017 aw Amsterdam

recht voor om bijdragen in te korten

het blad willen ontvangen, betalen

Redactie Kalle Brüsewitz, Martin

t 020 623 09 14 | [email protected]

of niet op te nemen.

€ 40,– per jaar. U kunt zich opgeven

Maassen, Wieteke van der Molen,

www.doopsgezind.nl

© ads 2014

31

tentoonstelling

Het Catharijneconvent in Utrecht brengt momenteel de tentoonstelling ‘Ik geef om jou! Naastenliefde door de eeuwen heen.’

Heb uw naaste lief De zeven werken van barmhartigheid Noord-Hollandse school (Haarlem), 1580 | eigendom van Museum Boijmans Van Beuningen, Rotterdam

Er is aardig wat loos, daar op dat Haarlemse schilderij uit 1580. Een rijke heer geeft een munt aan een bedelaar en de vrouw naast hem draagt kleren over haar arm. Een ander krijgt brood toegestopt en drinken in zijn nap. Meer op de achtergrond worden een zieke verzorgd en een gevangene bezocht. Een reiziger krijgt onderdak. Zulke schilderijen met werken van barmhartigheid kon je in die dagen vinden in kerken, in openbare gebouwen, en bij mensen thuis. Jezus heeft het over barmhartigheid, vlak voor zijn arrestatie. Met zijn leerlingen benoemt hij wie barmhartig is en wie niet, aan de hand van voorbeelden die helder in beeld zijn te brengen. En de schilderkunst geeft er altijd eentje meer dan de tekst van Mattheus 25 – zoek het zevende! Het schilderij diende om het grootste gebod onder de aandacht van de kijkers te brengen: goed voorbeeld doet goed volgen, was het idee. Naastenliefde – caritas in het Latijn – werd heel concreet weergegeven, en voor iedereen die een beetje oplet, is het in menige voorstelling op straat te vinden. Caritas wordt bijvoorbeeld tot leven gebracht in de persoon van een gulle dame die ronddeelt van de overvloed die zij toevallig wel heeft. Zo wordt naastenliefde herkenbaar bij de heilige Elisabeth van Thüringen, een adellijke dame uit de 13e eeuw, om wie inspirerende verhalen zijn geweven. Het Catharijneconvent toont ons een mooi beeld van armoede en gebrek, ziekte en ouderdom, en hoe Nederlanders daarmee omgingen. Er zijn genoeg bijbelse inspiratiebronnen, en die hebben door de eeuwen heen velen ertoe aangezet een deel van hun rijkdom af te staan ten behoeve van hen die het niet getroffen hebben.

32

tekst Nelleke Kan-van Dishoeck beeld Museum Catharijneconvent Ziekenhuizen en zorgcentra komen voort uit de maatschappelijke betrokkenheid van gelovigen die zich lieten aansporen door bijbelverhalen. Bijvoorbeeld de vraag van de rijke jongeling hoe hij in de hemel komt, de verhalen van de barmhartige Samaritaan, of het verhaal van de rijke man en de arme Lazarus. Zo kunnen wij in onze binnensteden overal sporen vinden: hofjes, weeshuizen, oude mannen- en vrouwenhuizen, gasthuizen. De meesten hebben hun oorspronkelijke functie niet meer, maar hun decoratie verhaalt nog altijd van naastenliefde in vroeger eeuwen. Wie is mijn naaste – is dat een vraag van lang geleden? Nou nee, ook vandaag de dag is zorg nodig voor drugsverslaafden, zieken, vluchtelingen, ouderen, gehandicapten, werklozen, of kinderen voor wie niet goed gezorgd wordt. In onze maatschappij discussiëren we daar zo ongeveer dagelijks over. Wat zijn de grenzen, wat mogen we wel en niet eisen, wat moeten we in ons land als zijnde normaal aanbieden, en wat houdt de participatiemaatschappij eigenlijk in? Bij de tentoonstelling zijn iedere dag mensen aanwezig die in uiteenlopende projecten op hun eigen manier invulling geven aan het begrip naastenliefde. Zorgen voor een ander. Iedereen kent het diep van binnen, en het is een vaste waarde in alle godsdiensten. Moge het tot leven komen als wij het feest vieren dat God de wereld zó lief had dat hij zijn enige zoon gaf. De tentoonstelling loopt tot 1 maart 2015. Meer informatie is te vinden op www.catharijneconvent.nl