01. eind. aan alles komt een. december 2013 & januari 2014 Algemene Doopsgezinde Sociëteit

2013/14

12/01

aan alles komt een foto Johan Tempelaar

eind

december 2013 & januari 2014 | Algemene Doopsgezinde Sociëteit

uitgelicht

vooraf

25 jaar Inloophuis De Ruimte

Rectificatie In het Vooraf aan ‘remonstrantse zijde’ van het novembernummer werd de tekstregel veel te laat heb ik je lief gekregen toegeschreven aan Huub Oosterhuis. De tekst is echter van kerkvader Augustinus, Huub Oosterhuis is ‘slechts’ de vertaler.

Eind december is het 25 jaar geleden dat Inloophuis De Ruimte in Almere haar deuren opende. De Ruimte was en is een huiskamer voor de buurt, waar iedereen zomaar kan binnenlopen. Die buurt is de Stedenwijk in Almere Stad. Inmiddels komen de bezoekers uit heel Almere. Uit de ‘open inloop’ zijn allerlei activiteiten gegroeid, zoals een maaltijdproject, een ‘geven-en-nemen kast,’ een interculturele leesgroep, een kleding-weggeef-winkeltje, een oecumenische zondagochtendviering, en zang- en gebedsavonden.

De meeste activiteiten zijn ontstaan vanuit de talenten en behoeften van bezoekers en medewerkers. De Ruimte werkt nauw samen met de doopsgezinde gemeente Almere, onder meer bij de Inloophuisvieringen, een stilte- en gebedsgroep en bij de basiscursus geweldloos communiceren, bedoeld voor inwoners van Almere. In de loop der jaren is De Ruimte uitgegroeid tot een zeer pluriforme gemeenschap van mensen die zich met elkaar verbonden voelen. Op zaterdag 28 december 2013 wordt het jubileumjaar ingeluid met een

bescheiden oudejaarsreceptie met oliebollen, omdat De Ruimte op oudjaarsdag 1988 is begonnen met het uitdelen van oliebollen in de buurt. In 2014 worden een aantal kleinere lokale bijeenkomsten en een landelijke conferentie georganiseerd. Deze conferentie staat open voor alle geïnteresseerden en is in het bijzonder bedoeld voor diegenen die zich op de een of andere manier met het Inloophuis en haar werk verbonden voelen. Meer informatie en een overzicht van de geplande activiteiten zullen verschijnen op www.inloophuisderuimte.nl

advertenties

inhoud

In hoog tempo been ik de zoldertrap op. Ik sta op het punt te vertrekken naar de reünie van mijn akc-zomerkamp 1 en bedenk me, zoals gewoonlijk op het laatste moment, dat ik iets vergeten ben in te pakken. Iets dat op dat moment onmisbaar lijkt en op datzelfde moment ook altijd onvindbaar is. Plaksnorren, een blauwe jurk, honderd gekleurde stuiterballen, dat soort zaken. Op de gok trek ik een kastje open.

5 10

Dan zie ik ze opeens liggen. Mijn oude knuffels. Hun glazige ogen staren me aan. Ze lijken me te verwijten dat ik ze zo lang heb laten verstoffen. Ik staar terug en voel opeens het verlangen om ze allemaal weer in bed te nemen, dicht tegen ze aan te kruipen. En ik herinner me de dag waarop ik besloot dat dat niet meer kon. Mijn knuffels moesten plaats maken, één voor één. Niet omdat ik ze niet meer wilde, integendeel, maar omdat ik aanvoelde dat ik er toch echt te oud voor was geworden. Ik moest afscheid nemen van de geborgenheid van mijn stoffen speelkameraadjes. Al mijmerend op zolder dwalen mijn gedachten af naar het doopsgezind jongerenwerk. Met een vriend sprak ik ooit heel stoer af dat we kampen zouden blijven leiden, tot onze kinderen samen op hun eerste kamp zouden gaan. Inmiddels hebben we geaccepteerd dat we dat niet gaan halen. Te oud. Een enkeling in ons leidingteam moest nog geboren worden toen ik besloot mijn knuffels de deur te wijzen. Maar vooralsnog wil ik niet van stoppen weten en kruip ik nog even dicht tegen ze aan.

14 22 Met de rug naar de toekomst Denker des Vaderlands René Gude

Soms komt de dood te laat

10

Het einde der dingen

14

Einde en begin in de bijbel

22

Els Maeckelberghe over de ethiek van de zorg

RECLAME EN ONTWERP • Uw partner voor al uw reclame uitingen • Eigen ontwerpers voor logo’s, huisstijlen en concepten

DE J I T ALHERPN! S C IJZE PR

DRUKKEN EN PRINTEN • Offset of digitaal, kleine en grote oplages • Van opmaak tot en met de afwerking, alles in eigen huis WEBSITES • Ontwerpen, bouwen en hosten • Ontwikkelen van webshops en apps

g i d j i z l e e v , k j i r r u e Kl en aangenaam!

SIGN • Voor al uw reclame binnen en buiten • Beurswanden, grootformaat posters, roll-up banners

Op naar de reünie dus. Ik neem een van de knuffels mee naar beneden en leg die in het dan nog lege wiegje. Een nieuw leven begint.

Waar we liever vandaag nog vanaf willen Johan Tempelaar Coördinator communicatie ads [email protected]

Ooit is het begonnen… Het lege wiegje is inmiddels gevuld, de knuffels kunnen weer in gebruik worden genomen. Op dinsdag 19 november zijn Johan en zijn vrouw Fieneke de trotse ouders geworden van Annabelle Marjanke. Op de cover Janneke Timmerman knipoogt ons toe zoals Wiske dat doet aan het einde van elk avontuur in de stripalbums Suske en Wiske. Janneke is lid van de doopsgezinde jongerenorganisatie Werkgroep Midden-Nederland en belangstellende van de Doopsgezind-Remonstrantse Gemeente Leiden. 1 Algemene Kamp Commissie voor doopsgezinde kampen, zie www.akc.doopsgezind.nl

GBU grafici Het Spijk 4, 8321 WT URK Tel. 0527-689168 E-mail [email protected] Website www.gbu.nl

5

en verder… kort 4 leeswerk 8 oecumenisch leesrooster einde aan de twijfel 9 Harmen Brethouwer WereldWerk 12 vrede dichtbij bijbelse dagboeken 16 dag in, dag uit… voortdurend bidden 17 Holkje van der Veer

boeken en bladen 18 uit de kast 20 Nienke van den End-Niermeijer kribtogram 24 ‘ars moriendi’ 26 column Tjalling Kindt kort 27 historie 28 einde van de mvs

advertenties

interview

‘Overvloed geeft een soort illusie dat de mogelijkheden onbeperkt zijn en het leven oneindig is’ » 14-daagse doopsgezinde reis

naar de voormalige mennonietenkolonies 14-Daagse doopsgezinde reis naar de in Oekraïne 31 augustus t/m 13 september 2014 voormalige mennonietenkolonies in We bezoeken de prachtige hoofdstad Kiev, de voormalige Oekraïne mennonietenkolonies Chortitza en Molotschna en het schiereiland de Krim. t/m 13 september 2014 31 augustus Kijk voor de uitgebreide reisbeschrijving op: We bezoeken de prachtige hoofdstad Kiev, de www.mennoniteheritagetours.eu onder tour 6 voormalige mennonietenkolonies Chortitza en of neem contact op met Ayold Fanoy 023 528 60 36 Molotschna en het schiereiland de Krim. Kijk voor de uitgebreide reisbeschrijving op: www.mennoniteheritagetours.eu onder tour 6 of neem contact op met Ayold Fanoy 023-5286036

te huur De Roosebrink te Wageningen

De Timanshof te Bennekom

Seniorenappartementen met een vrijzinnig religieuze uitstraling In de complexen heerst een tolerante, vrijzinnig religieuze sfeer; iedereen is er welkom. Alle drie de gebouwen zijn op loopafstand gelegen van het stads-, respectievelijk dorpscentrum. De gebouwen liggen tevens gunstig ten opzichte van het openbaar vervoer. Voorzieningen De appartementen zijn aangesloten op een alarmsysteem. Hierdoor kan er 24 uur per dag in geval van nood snel eerste hulp geboden worden. Tevens beschikken de gebouwen over twee liften, een wasserette, fietsenstalling, logeerkamers, recreatieruimte, hobbykamer en een bibliotheek | vergaderruimte. De bewoners worden vertegenwoordigd door enthousiaste bewonerscommissies. Huurprijs De huurprijs varieert van A 441,– tot A 747,–. De servicekosten variëren van A 73,– tot A 194,–.

René Gude Denker des Vaderlands

Bent u geïnteresseerd en 50 jaar of ouder? Maak geheel vrijblijvend een afspraak met mw. L. Kik of mw. C. Besselink voor meer informatie en/of een bezichtging. De Aleidahof te Bennekom

Seniorenhuisvesting Zuid-Veluwe | Hof van Sint Pieter 27 | 6721 tn Bennekom 0318 43 11 34 | www.vrssh-zuidveluwe.nl | [email protected]

5 foto: Sarah Wong

interview

Met de rug naar de toekomst

tekst Jan Willem Stenvers & Kalle Brüsewitz foto Paul Scheulderman

Denker des Vaderlands René Gude heeft maar één advies: neem de tijd om rustig gedane zaken te overdenken. Zijn woonboot op het IJ knikt goedkeurend op de golven van roeiboten en speedboten. De filosoof is genadeloos relaties hebben met hoeveel, wat en positief en ongekend kwetsbaar. ‘ Als mensen naar het beeld van God geschapen zijn, zie je dat aan de wil’ (Descartes) ‘Mensen, maar ook andere zaken, hebben bestaansrecht door eindigheid. Als er geen begin en einde is, zouden we opgaan in het grote geheel en niet individualiseren. Toch hebben wij een soort wil, die er van uitgaat dat datgene wat we doen, blijft, en dat het leven dat we leiden voor eeuwig is. We hebben een soort onmatige begeerte.

6

Descartes zei: Als mensen naar het beeld van God geschapen zijn, zie je dat aan de wil. Want de wil bij mensen is oneindig, terwijl het verstand, het leven en het voorstellingsvermogen, beperkt zijn.’ ‘ Tijden van schaarste laten goed zien dat het leven eindig is’ ‘In deze wereld kun je de mafste dingen willen en die krijg je dan nog ook! Van parasail-vakanties in Thailand tot yaks melken in Tibet. Je kunt

wie je maar wilt. Het is allemaal mogelijk! Als onze rijkdom doorgroeit, zoals die de afgelopen vierhonderd jaar heeft gedaan, komen er alleen maar meer mogelijkheden bij. Kan je in een tijd met zo’n grote overvloed je begeerte wel beperken? Het is onmogelijk om alle ambities na te jagen, er moet een selectie gemaakt worden. Het is makkelijker de begeerte te beheersen als die overvloed er niet is. Dan is het leven tamelijk overzichtelijk: als er geen eten voor vandaag en morgen is, is dat het einde. Tijden van schaarste

laten goed zien dat het leven eindig is. Overvloed geeft een soort illusie dat de mogelijkheden onbeperkt zijn en het leven oneindig is.’ ‘ Ik moet nu dus op een of andere manier tevreden zijn met datgene wat ik bereikt heb’ ‘Ik ben nu zesenvijftig jaar en ernstig ziek. In je gezonde leven leef je voor het oneindige. Als je vandaag een tegenslag hebt, kan die morgen weer worden rechtgetrokken. Dat eindigt als je hoort dat alles binnen afzienbare tijd afgelopen is. Ineens was ik arbeidsongeschikt en ernstig ziek. Ik moet nu dus op een of andere manier tevreden zijn met datgene wat ik bereikt heb. Ik kan mijzelf namelijk niet meer de illusie voortoveren dat alles morgen, overmorgen, of over twintig jaar goedkomt. Ik ben daarom al een paar jaar bezig mijzelf af te leren in het oneindige te leven. Af en toe heb ik namelijk nog wel begeerten en wil ik allemaal fantastische dingen doen, maar dat kan echt niet meer. De methode die ik daarvoor gebruik, is dat ik niet meer vooruitkijk naar gebeurtenissen die nog kunnen komen, maar me omdraai en kijk naar datgene wat ik gerealiseerd heb, en dat als het ware evalueer. Ik ga met m’n rug naar de toekomst staan en met mijn blik naar het verleden.’ ‘ Op een gegeven moment moet je overstappen in een roeiboot’ ‘Met de ongebreidelde wil zit je eigenlijk in een soort speedboot die de hele tijd keihard doorvaart. Ondertussen ontwijk je klippen en heb je af en toe motorpech. Toch blijf je varen naar de horizon, terwijl je niet weet wat daar achter ligt. Je werpt golven op waarmee je anderen lastigvalt, en als je te hard gaat maak je hele oevers kapot.

‘In de roeiboot is het juist zaak om iets zachter voor jezelf te zijn’ Als het eind van je leven nadert, is het goed om over te stappen in een roeiboot. In een roeiboot zit je andersom en vaar je dus met je rug naar je einddoel toe. Ondertussen zie je iedereen langsflitsen, terwijl je zelf terugkijkt en rustig doordobbert. Dat is een aardig beeld, dat heel concreet zegt: als je jong en ambitieus bent leef je voor de oneindigheid en dat is heel goed. Dan wil je namelijk alles wat je doet nog beter doen. Naarmate je ouder wordt is het goed om te beseffen dat alles eindig is, om eens terug te kijken, en de verworvenheden die je hebt opgebouwd te koesteren. Dan kun je jezelf afvragen wat je allemaal bereikt hebt in je leven. Met welke mensen je te maken hebt gehad, en of je goede of slechte relaties met hen had. Of je ziet dat je alles anders had moeten doen. Op dat laatste hoop je natuurlijk niet.’ ‘ We leven niet langer, we sterven langer’ ‘Wij leven in de merkwaardige situatie dat de medische wetenschap ons langer laat leven. Wat uiteindelijk betekent dat wij niet per se langer leven, maar eerder langer sterven. Want iedereen krijgt rond zijn vijfenzestigste of zeventigste allerlei mankementen, maar kan met medische hulp nog even door. Of je krijgt op jongere leeftijd kanker, zoals ik. Tussen het moment dat de levenskracht van iemand afneemt en dat het echt klaar is, zit vaak wel tien jaar. De medische wetenschap geeft ons dus al die tijd om over te stappen in een

roeiboot. Dat is echt een voorrecht. Noem het ziektewinst: als je niet gezond meer bent, heb je nog een hele tijd om gericht na te denken over eindigheid.’ ‘ Wellicht kom je er na een lange reis achter dat je heel blij bent met wat je doet in je leven’ ‘Als je jonger bent en je beseft dat je in de speedboot zit, is het best aan te raden om af en toe al even in een roeiboot te gaan zitten. Je leven overdenken. Dat kun je een quarterlife-crisis of een midlife-crisis noemen. Je kan het ook zien als een soort overgangsperiode. Is het niet heel goed om bijvoorbeeld na je studie te bedenken: wat voor scholier en student was ik? Ben ik blij met wat ik bereikt heb? Kan ik hier mee verder? En deze vragen kun je jezelf na tien jaar, als je een huis, vaste partner en kinderen hebt, opnieuw stellen. Je kunt hiervoor een vakantie van zes maanden, een weekend, een middag, of twee jaar uittrekken, dat maakt niet uit. Wellicht kom je er na een lange reis achter dat je heel blij bent met wat je doet in je leven, en dat is alleen maar goed. In de speedboot ga je altijd net te hard, en ben je ook altijd net te hard voor jezelf. Als je ergens aankomt, ben je nooit tevreden en wil je verder en méér. In de roeiboot is het juist zaak om iets zachter voor jezelf te zijn.’ <<

René Gude (1957) is sociaal geograaf en filosoof. Hij was tot het voorjaar van 2013 verbonden aan de Internationale School voor Wijsbegeerte. Sinds mei 2013 is Gude de officiële Denker des Vaderlands. Zijn werk richt zich voornamelijk op de popularisering van de filosofie, en positivisme. Gude publiceert met regelmaat in Trouw, De Groene Amsterdammer en NRC Handelsblad.

7

leesrooster

zoektocht

Leeswerk Het Oecumenisch Leesrooster loopt op 1 december in de huidige versie op zijn eind. Dan begint het nieuwe kerkelijk jaar en gaat het Oecumenisch Leesrooster 2013-2022 in, maar liefst voor een periode van negen jaar. Daar zit een gedachte achter. tekst Fenneken Veldkamp

Elk kerkgenootschap heeft zijn eigen omgang met de bijbel, vertaald in leesroosters, dienstboeken, dagteksten, motto’s, thema’s, psalmen en liederen. Het Oecumenisch Leesrooster, gemaakt in opdracht van de Raad van Kerken, vormt een aanvulling daarop: een gezamenlijke leesorde waarin de verschillende kerkelijke tradities samenkomen, eenzijdigheden worden gecorrigeerd en leemtes gevuld. De opzet is zodanig dat gebruikers kunnen variëren en eigen keuzes kunnen maken. De werkgroep Oecumenisch Leesrooster heeft nu voor het eerst een rooster gemaakt voor negen jaar. In die negen jaar komt drie keer de cyclus van het bekende driejarig rooster volgens de abc -indeling voorbij: A staat voor evangelist Matteüs, B voor Marcus, C voor Lucas. In dat driejarige rooster heeft het Oude Testament geen grote functie. ‘Daarom worden er in het Oecumenisch Leesrooster alternatieven geboden die de eigen stem van het OT wel aan bod laat komen’, licht Klaas Touwen, voorzitter van de werkgroep Oecumenisch Leesrooster, toe. ‘Door bovendien voor negen jaar te kiezen, kom je tot veel evenwichtiger keuzes. En komen elementaire bijbellezingen aan bod: lezingen die representatief zijn voor de afzonderlijke

8

bijbelboeken, of die onmisbaar zijn in de loop van het kerkelijk jaar, of waar in de praktijk van het vieren het meeste plezier aan te beleven valt. Met dit rooster kun je er ook voor zorgen dat een kind in zijn kinderkerktijd het belangrijkste uit de bijbel meekrijgt, en dat er bovendien geen doublures in die negen jaar zitten.’ Wat staat er op het rooster? In 2014 wordt al op Aswoensdag over Jezus’ intocht in Jeruzalem gelezen, en daaropvolgend wordt de Passie gelezen volgens Matteüs, in combinatie met de oudtestamentische lezingen die Matteüs aanhaalt. De indeling van de tijd voor Pasen richt zich naar de spiritualiteit van het gereformeerde protestantisme: dat legt het accent op het stap voor stap afleggen van de Via Dolorosa (Lijdensweg). Al deze zondagen zijn ditmaal dus gedacht als ‘lijdenszondagen’. In de zomer van 2014 wordt de Romeinenbrief gelezen tegen de achtergrond van de deuterocanonieke boeken. ‘De Brieven in het Nieuwe Testament worden niet zoveel meer gelezen’, stelt Touwen, zelf predikant in de Lutherse Gemeente in Arnhem. ‘De pkn heeft ze op de ‘groene’ (ofwel gewone) zondagen overboord gegooid. Maar dan mis je iets belangrijks. Zeker de Romeinenbrief is monumentaal.’

In 2017 wordt, ter gelegenheid van vijf eeuwen Reformatie, het eenjarige lutherse rooster een jaar lang gebruikt. ‘Deze lees- en zingorde heeft de samenhangen van het klassieke kerkelijk jaar van ver voor de Reformatie bewaard’, legt Touwen uit. ‘Daarnaast vormt het een goede grondslag om het nieuwe Liedboek beter te leren kennen.’ Maar ook Job komt aan de orde – in 2018 – met het zwartste hoofdstuk uit de hele bijbel: Job 10. ‘Dat is pastoraal van groot gewicht. Mensen herkennen zich daarin, en de bijbel is niet alleen van theologen maar van de mensen, dus ook dat moet aan bod komen.’ Terwijl Matteüs, Marcus en Lucas ieder een ‘eigen’ jaar hebben in het driejarig rooster, wordt Johannes altijd verdeeld over de drie jaren. Nu heeft de Raad van Kerken als opdracht meegegeven: doe een Johannes-jaar! Dat staat tegen het einde van het rooster op de agenda: van Trinitatis 2021 tot halverwege de paastijd van 2022. Volgens Touwen hechten doopsgezinden steeds meer belang aan het Oecumenisch Leesrooster. ‘Doopsgezinden waren geneigd zich te verengen tot ‘bij ons in de gemeente doen we het zó’, los van een rooster in wereldwijde samenhang. Maar ik heb de indruk dat doopsgezinden minder een eilandje vormen en meer de interkerkelijke contacten opzoeken. Daarbij komen ze het Oecumenisch Leesrooster tegen.’ << Het Oecumenisch Leesrooster 2013-2022, uitgeverij Boekencentrum, www.boekencentrum.nl, € 14,90

Einde aan de twijfel Toen hij hardop tegen zichzelf zei: ‘Ik geloof niet meer in God’, voelde Harmen Brethouwer (33) opluchting. Na een christelijke opvoeding en lidmaatschap van een christelijke studentenvereniging was hij er zeven jaar geleden uit. Hij keerde het geloof de rug toe. Het leek het einde van een zoektocht. tekst & foto Jan Willem Stenvers ‘Als kind ging ik met mijn familie in de Achterhoek naar de Vergadering van Gelovigen. Een nogal eigenzinnige evangelische stroming, die weigert zichzelf kerk te noemen en geen voorgangers of predikanten kent. Er is een strenge en een vrijzinnige tak. Bij die laatste zat ik. Desondanks vond ik de theologie er nogal zwaar, want die legde veel nadruk op onze verloren staat, en op de gebrokenheid en eindigheid van deze wereld. Ik ging niet met veel plezier naar de samenkomsten.’ ‘Toen ik in Amsterdam ging wonen werd ik lid van een christelijke studentenvereniging, omdat ik stiekem bang was mijn geloof in de grote stad te verliezen. Gedurende mijn studietijd werd ik steeds kritischer en sloeg de twijfel toe. Tijdens de bijbelstudiekringen van de vereniging merkte ik dat ik steeds minder bij te dragen had en me amper kon inleven in de ervaringen van anderen. Ik realiseerde me dat dat wat ik zei te geloven en dat wat ik daadwerkelijk geloofde, niet overeenkwam. Dat schuurde.’ ‘Ik vroeg me al een tijd af waar de hand van God te zien was in de wereld. Ik zag alleen mensen en de natuur aan het werk. Ik besefte ook dat de wereld lang niet zo zwart-wit is als religieuze dogma's doen voorkomen. Die opgelegde dualiteit van goed en kwaad, wij en zij, goddelijk en menselijk, hem en haar, staat aan de basis van heel veel menselijke ellende, maar vormt toch de essentie van het christendom. Op een gegeven moment was de maat vol en zei ik hardop tegen mezelf: ‘Ik geloof niet meer in God’. Dat luchtte op. Ik leed niet onder het geloof, maar de interne strijd was verdwenen. Tijdens mijn afscheidsspeech bij de studentenvereniging

bedankte ik iedereen voor de hulp bij het vinden van mijn eigen weg. Iemand vertelde later tegen me dat je een speld kon horen vallen in de zaal.’

‘Ik houd de mogelijkheid open dat ik me ooit aansluit bij een vrijzinnigchristelijk genootschap’ ‘Eén van de redenen dat ik het christendom vaarwel zei, was mijn behoefte aan nuance en een wijdere blik. Daarmee doe je mensen en de wereld meer recht, vind ik. Maar nu zie ik diezelfde houding bij gelovige vrienden. De manier waarop zij hun geloof handen en voeten geven, inspireert me. Zo zetten ze zich met veel energie in voor duurzaamheid en sociale gelijkheid. Ik houd de mogelijkheid open dat ik me ooit aansluit bij een vrijzinnig-christelijk genootschap. Ik heb net als ieder ander behoefte aan zingeving. Die zoek ik nu in boeken, films, familiebanden en de liefde. Maar ik mis de sfeer van gemeenschap en saamhorigheid die ik onder gelovigen ervoer. Die is toch wel uniek. Al kan een politieke partij of ideële club dat misschien ook bieden.’ ‘Hoewel ik me niet kan voorstellen dat een persoonlijke god weer een grote rol gaat spelen in mijn leven, zie ik wel in dat ik dankzij mijn opvoeding en omgeving in feite een ‘christelijk atheïst’ ben. Ik wil het kind niet met het badwater weggooien!’ <<

9

‘Het is goed als patiënten zelf tijdig met hun arts in gesprek gaan over hun wensen’

ethiek van de zorg

Soms komt de dood te laat De discussie over het recht op vrijwillige levensbeëindiging en de wetgeving rond euthanasie laaide onlangs weer hoog op, naar aanleiding van twee gevallen van levensbeëindigend handelen. In het ene geval kwam de rechter er aan te pas, in het andere maakte de betrokken huisarts een einde aan zijn leven. tekst Tea G. Rienksma foto’s Rienk van der Star

Els Maeckelberghe is universitair docent medische ethiek aan het Universitair Medisch Centrum in Groningen. Daarnaast is zij lid van de Toetsingscommissie Euthanasie van het Ministerie van vws, en van de regionale Toetsingscommissie Euthanasie van Groningen, Drenthe en Friesland.

10

Wettelijk kader Artsen die ingaan op een verzoek van een patiënt tot vrijwillige levensbeëindiging, dienen zich te houden aan de wet. De Wet Toetsing levensbeëindiging op verzoek en hulp bij zelfdoding (wtl) uit 2002 bepaalt dat euthanasie en hulp bij zelfdoding is toegestaan onder bepaalde voorwaarden. Dat betekent dat de handelend arts moet kunnen aantonen dat er sprake is van ondraaglijk en uitzichtloos lijden. In het Arrest Brongersma is dit gepreciseerd als: binnen het kader van een medisch classificeerbare aandoening. Groepen in de samenleving vinden dat de wet het zelfbeschikkingsrecht van mensen met betrekking tot hun levenseinde beperkt. Maar waar liggen de grenzen? Hoe moet de samenleving omgaan met de toenemende wens van mensen zelf hun eigen levenseinde te bepalen, en de spanning die dit oproept met de bestaande wetgevingspraktijk? Vragen stellen We leggen deze vragen voor aan dr. Els Maeckelberghe, theologe met hoofdrichting ethiek. Zij geeft onder meer les aan medisch studenten en arts-assistenten in opleiding. Maeckelberghe: ‘Ik zie het niet als mijn taak morele grenzen aan te geven in zaken van leven en dood. Mijn taak is het om vragen te stellen, onze morele intuïties te onderzoeken. De toenemende medisch-technische

mogelijkheden waardoor mensen langer kunnen leven, hebben een positieve en een negatieve kant. Soms komt de dood te laat. Juist hier dragen wij een grote verantwoordelijkheid. We hebben elkaar nodig om te onderzoeken wat we wel en niet acceptabel vinden. Breed genomen kun je zeggen dat we in ieder geval een ander geen schade mogen toedienen en geen dwang mogen uitoefenen. In de wtl wordt, behalve de vrijwilligheid en weloverwogenheid – geen dwang – en de zorgvuldige uitvoering – geen schade – méér gevraagd. De arts moet zich kunnen verantwoorden door aan te tonen dat er sprake is van ondraaglijk en uitzichtloos lijden. Hij of zij moet voorlichting geven aan de patiënt over diens situatie en mogelijke alternatieven goed hebben overwogen. En hij mag niet op eigen houtje handelen: hij moet een tweede arts geraadpleegd hebben. Uit het jaarverslag van de regionale toetsingscommissies euthanasie blijkt dat in 2012 circa 4000 keer zorgvuldig euthanasie is verleend. De commissies toetsen achteraf. Het gaat dus meestal goed, hoewel we natuurlijk niet alles weten. Er worden ook zaken niet gemeld.’ Autonomie Het aantonen van op medische gronden te benoemen ondraaglijk en uitzichtloos lijden, is in het geval van bijvoorbeeld een terminale kankerpatiënt niet zo moeilijk. Lastiger wordt het wanneer iemand vooral groot

psychisch lijden ervaart, of op een bepaalde leeftijd aangeeft klaar te zijn met zijn of haar leven. Maeckelberghe: ‘Ik denk aan een geval waarin iemand met een zeer gecompliceerde psychische en psychiatrische voorgeschiedenis om euthanasie verzocht. Het levensverhaal van deze persoon was zeer indrukwekkend. Ook de wijze waarop de hulpverleners met de euthanasievraag zijn omgegaan blijft me bij: met grote aandacht voor déze persoon en uiterst zorgvuldig ten aanzien van hun eigen handelen. Het geeft aan dat iemands individuele verhaal maakt of de vraag naar beëindiging van het leven te verantwoorden is. Maar autonomie wil niet zeggen: ik bepaal, dus jij voert het uit. De arts heeft zich te houden aan de wet en draagt een grote verantwoordelijkheid. De zorgverlener kan wel een grote bijdrage leveren aan het tot autonomie komen van de patiënt. Als een arts niet de moeite neemt om te vragen: ‘wat vindt u belangrijk in uw leven, wat is voor u kwaliteit van leven’, zal de patiënt vaak niet verder komen dan ingaan op het aanbod van de arts. Tegelijk is het ook goed wanneer patiënten zélf tijdig met hun arts in gesprek gaan over hun wensen. Er is een diepe menselijke waarde in ons om het leven te behouden. Een arts wordt opgeleid om mensen te genezen. En als dat niet mogelijk is, dan in ieder geval om het leven zo goed mogelijk te laten verlopen. Uit onderzoek dat we bij artsen hebben gedaan, kwam naar voren dat het voor hen zwaar is om mee te werken aan vrijwillige levensbeëindiging. Artsen behoeven daarbij onze zorg en steun.’

voor een Vrijwillig Levenseinde (voorheen Nederlandse Vereniging voor Vrijwillige Euthanasie) de Levenseindekliniek opgericht. Deze kliniek is bedoeld voor mensen die bij hun behandelend arts geen gehoor vinden voor hun verzoek tot levensbeëindiging. Nieuwsuur bracht afgelopen voorjaar een programma over deze kliniek en meldde dat 714 mensen tot dan toe een verzoek tot levensbeëindiging hadden ingediend. Van hen waren 104 mensen geholpen een einde aan hun leven te maken. Maeckelberghe zegt daarover: ‘De praktijk wijst uit dat het niet enkel gaat om mensen die bij hun eigen arts geen gehoor vinden, maar ook om artsen die zelf geen euthanasie kunnen of willen uitvoeren en hun patiënten doorverwijzen. De Levenseindekliniek voert de euthanasieprocedure uit zoals de wet dat eist.’ Een paar jaar geleden heeft een aantal bekende en minder bekende Nederlanders het Burgerinitiatief Voltooid Leven in het leven geroepen. De bedoeling van dit initiatief is om stervenshulp aan ouderen die hun leven als voltooid ervaren, te legaliseren. Het zelfbeschikkingsrecht staat hierbij centraal. Een ander initiatief is Stichting De Einder, opgericht in 1995 en onderdeel uitmakend van de Humanistische Alliantie. Deze stichting gaat verder en is pleitbezorgster van het recht op zelfeuthanasie.* << * Zie het recent verschenen boek van Ton Vink: Zelfeuthanasie. Een zelfbezorgde goede dood onder eigen regie. Uitgeverij Damon, 2013, € 18,90

De veelgeprezen Frans/ Oostenrijkse speelfilm Amour geeft een beeld van wat er gebeuren kan wanneer er geen wetgeving voorhanden is en mensen hun lot in eigen hand nemen. Een ouder echtpaar wordt geconfronteerd met de toenemende aftakeling van de vrouw, die zelf aangeeft dat ze zo niet verder wil leven. Haar echtgenoot verlost haar uit haar lijden door een kussen op haar gezicht te drukken. Het einde van de film doet vermoeden dat de man vervolgens een einde aan zijn eigen leven maakt. Was het een moedige daad? Een wanhoopsdaad? Moord? De film maakte grote indruk op velen en was het onderwerp van heftig debat onder vrienden en familie.

Initiatieven In 2012 is op initiatief van de Nederlandse Vereniging

11

Vrede dichtbij

advertentie

De najaarsconferentie van Doopsgezind WereldWerk werd op 12 en 13 oktober gehouden in Dopersduin te Schoorl. Zestig mensen, jong en oud, spraken over het thema ‘Vrede dichtbij’. Er was een apart programma op vrijdagavond 11 oktober en op zaterdagochtend voor de ‘rond-de-30 groep’. Het contact met de volwassen deelnemers leverde leuke gesprekken op, zowel voor de jongere als de oudere deelnemers. Aansluitend, na de lunch, hield Fernando Enns een inleiding. Hij is professor vredestheologie aan het doopsgezind seminarie en de Vrije Universiteit. Al meer dan tien jaar snijdt hij het onderwerp vrede en geweldloosheid aan en zet dat op de agenda van de Wereldraad van Kerken. Hij benadrukt dat doopsgezind-zijn vanuit de traditie en de bijbel inhoudt dat we vredesgemeente zijn of willen zijn, en niet anders kunnen. Conflicten, stelt hij, zullen altijd geweldloos aangepakt dienen te worden: in de gemeente, in de economie, in de schepping en tussen de volkeren. Het is een weg om te gaan, en vrede ontvangen is het begin.

tekst Saskia en Jelle de Groot

Jelle en Saskia: ‘We voelden ons meteen thuis, we hadden een heerlijk Een derde werkgroep ging over de weekend!’ Werkgroepen Datzelfde kwam aan de orde in de werkgroep over interreligieuze dialoog, met Corry Nicolay uit Heerenveen. Ze gaf hele diepe voorbeelden, eigen ervaringen uit haar werk, over gesprekken tussen moslims, christenen en hindoes. Prachtig om te horen! In de werkgroep moderne slavernijfair work van Romaike Zuidema waren ook veel voorbeelden uit de praktijk van haar werk. Die waren indrukwekkend, maar vaak ook zeer pijnlijk.

Assemblee van De Wereldraad van Kerken in Zuid-Korea. Iris Speckmann zou hier naartoe gaan namens de Nederlandse doopsgezinden (inmiddels is de Assemblee geweest). Tijdens de najaarsconferentie van WereldWerk heeft ze er levendig over verteld en gevraagd om onze steun. Ze zet zich in voor rechtvaardige vrede en bevrijding, en wilde gaan luisteren naar mensen die geen stem krijgen. Bijvoorbeeld de Indianen in Suriname van wie het grondgebied wordt ingenomen omdat er goud te vinden is. De vierde werkgroep, met Christien Duhoux-Rueb, ging over vredes-

noodhulp Filippijnen Doopsgezind WereldWerk stelt haar bankrekening open voor giften voor de slachtoffers van de tyfoon Haiyan. De ontvangen bijdragen worden gestuurd naar Mennonite Central Committee (mcc), dat een eerste bedrag van € 50.000,– ter beschikking zal stellen aan Church World Service dat samenwerkt met de 'Philippine Disaster Risk Reduction Network’. Er zal gezorgd worden voor voedsel en hulpgoederen. De hulp concentreert zich op Surigao del Norte, een regio in het Zuid-Oosten en de regio Visayas, een eilandengroep in het centrale deel van de Filippijnen. Zie voor meer informatie: www.mcc.org. Rekeningnummer: nl27 trio 0786 8803 33 t.n.v. Doopsgezind WereldWerk te Deventer, onder vermelding van ‘noodhulp Filippijnen’.

12

opvoeding thuis. Er kwamen concrete voorbeelden aan de orde van irritaties door het gedrag van een ander en hoe dat op te lossen. Dan blijken er in de praktijk meer oplossingen te zijn dan we denken! Dit onderwerp werd ’s avonds in een forumdiscussie luchthartig opgepakt, waarna er vredesduiven werden gevouwen. De dag werd besloten met een fijne avonddienst geleid door twee jongeren.

Doopsgezind WereldWerk zoekt voor het imo-adoptieprogramma een

Lichaamswerk De zondag begon met ‘body percussion’, door Musicians without Borders: muzikanten die wereldwijd optreden om mensen in conflictgebieden bij elkaar te brengen. Ze kiezen politiek gezien geen partij, en trainen leiders om hetzelfde werk te doen in Palestijns gebied, Rwanda en andere conflictgebieden. Dat zijn vaak gebieden waarvan ze de taal niet spreken en waar de mensen geen muziekinstrumenten hebben. Maar we hebben wel ons lichaam! Dus leerden we klappen, en met de voeten stampen in nieuwe ritmes en in verschillende tempo’s, in groepjes en samen tegelijkertijd. Daarbij kon je vroeg of laat ook nog je eigen geluid laten horen. Het gaf heel snel een gevoel van verbondenheid. Prachtig! Na deze indrukwekkende samenkomst hadden we een hele mooie dienst, en daarna ging het huiswaarts.

Voor de internationale coördinatie van het adoptieprogramma zoekt imo een geïnteresseerd en betrokken persoon, die vanaf mei 2014 op vrijwillige basis (zonder salaris, maar met een onkostenvergoeding) de volgende taken op zich neemt: > Contact met partnerorganisaties in Afrika en Zuid-Amerika; > Samenwerking met de nationale coördinatoren; > Contact met het kantoor van imo; > Overzichten maken van aantallen en verdeling van adopties (bijhouden van de lijsten); > Bewerken en verwerken van informatie van de partners in Afrika en Zuid-Amerika voor de nationale coördinatoren in Nederland, Duitsland en Zwitserland, die de informatie vervolgens doorgeven aan de adoptieouders; > Twee keer per jaar verslag uitbrengen op de imo-ledenvergadering; > Overzichten maken van de financiën en opstellen van een jaarlijkse totaal afrekening; > Programmatische begeleiding van het programma.

Het was een geweldig weekend, waarin gelukkig ook tijd was om elkaar te ontmoeten en door te praten. We raden u aan de voorjaarsconferentie in Fredeshiem komend jaar te bezoeken! <<

internationaal coördinator Het adoptieprogramma van imo (Internationale Mennonitische Organisation) ondersteunt meer dan 650 kinderen in Afrika en Zuid-Amerika, door hun de mogelijkheid te geven naar een kinderdagverblijf of een school te gaan. ‘Adoptieouders’ (particulieren, gemeenten, zusterkringen, zondagscholen) uit Nederland, Duitsland en Zwitserland dragen daaraan jaarlijks € 200,– of een veelvoud daarvan bij. Om deze bijdrage volledig ten goede te laten komen aan de kinderen wordt het werk van het adoptieprogramma in Nederland door vrijwilligers van Doopsgezind WereldWerk uitgevoerd.

Wij vragen van deze vrijwilliger het volgende: > Redelijke parate kennis van Duits, Engels en eventueel Spaans; > Communicatieve vaardigheid en in staat om in een team te functioneren; > Beheersing van de computerprogramma’s Word en Excel en eventueel Access; > Beschikbare tijd van ongeveer 60-80 uur per jaar, met pieken in februari/ maart, juni/juli en november/december. Vrijwilligerswerk voor het imo-adoptieprogramma betekent zich betrokken voelen bij kinderen die anders geen kansen hebben, actieve binding met de wereldwijde doopsgezinde gemeenschap en gevoel voor grensoverschrijdende contacten. Als u ons team wilt versterken, stuur dan voor 28 februari 2014 een e-mail waarin u uw motivatie voor deze boeiende vrijwilligersbaan toelicht. Nederlands coördinator imo -adoptieprogramma | Sjoukje Wethmar Westvest 263 | 2611 bx Delft | 015 213 57 52 | [email protected]

Bestuurstafel Enige tijd geleden smaakte ik het genoegen een symposium bij te wonen over ‘de multiplier van geld’ van onze huisbankier, de Triodos bank. De deelnemers waren bestuursleden en directies van fondsen en ‘goede doelen-organisaties’. Het gemiddelde vermogen van de aanwezige organisaties werd geschat op ruim 10 miljoen euro, met een enkele uitschieter naar zelfs tweehonderd miljoen. WereldWerk was, met een reserve waarmee we de aangegane verplichtingen kunnen nakomen, in dit gezelschap een uiterst bescheiden speler. Een van de sprekers had het over ‘mission related investments’ en vroeg of ieders beleggingen in lijn waren met de doelstelling van de organisatie. Hij vroeg ook of ieder de dialoog met zijn donateurs aandurfde over de aard van de beleggingen. WereldWerk durft die dialoog zeker aan, alhoewel ik niet goed weet hoe we die moeten vormgeven. Onze reserves zijn via de Triodos bank belegd in groene en duurzame fondsen die in lijn zijn met onze doelstellingen. Bert Duhoux

13

het einde der dingen

Nog vóór de eerste knal, voor de eerste oliebol en voor de eerste champagne is ontkurkt – nog daarvoor is er al zoveel waar een einde aan komt. Want aan alles komt een end. tekst Kalle Brüsewitz – illustraties Feiko Wouda

De eindigheid der dingen dringt tot je door als jaaroverzichten en goede voornemens in de media en in elke hersenpan om de voorrang strijden. En als het jaar dan ten einde loopt en de gelijkwaardige medemens – die toevallig zwart is – en Sinterklaas het land verlaten hebben, en lichtjes en nepsneeuw Nederland beheersen, is het tijd om de balans op te maken. Alles is eindig. Maar er is ook zoveel waarbij de eindigheid te lang op zich laat wachten. Waar we nog liever vandaag dan morgen van af willen…

De misstanden in Nederland, dichter bij huis: haalbaar… of toch niet?

‘Ik zou heel graag een einde willen maken aan te lage uitkeringen. Hele gezinnen die moeten rondkomen van zo weinig geld. Dat vind ik erg.’ Rink (78), Rottevalle

‘Ik zou een einde willen maken aan onnodig licht. We moeten zuinig omgaan met onze aarde, en al die lichtvervuiling is slecht. Al die lantaarnpalen en verlichte reclameborden zijn niet goed voor alles wat duisternis nodig heeft. Je ziet het aan de sterrenhemel in de stad en op het platteland – wat een verschil.’ Bodil (16), Zeist

‘Ik zou graag een einde willen maken aan de noodzaak van voedselbanken. In zo´n rijk land! We moeten ons schamen.’ Irene (57), Brummen

De allergrootste dingen, de utopische vergezichten die onmogelijk lijken, maar ook de dingen waarvoor we de hoop nooit mogen opgeven. Alles is eindig tenslotte…

‘Er moet aan zoveel een einde komen. Aan honger en dorst in de wereld, aan racisme en ook aan mensenhaat.’ Marjolein (27), Haarlem

‘Het zou zo mooi zijn als er een einde kwam aan vooroordelen. Dat mensen nooit meer zouden oordelen voor ze iemand echt kennen.’ Sietske (31), Gorredijk

‘Ik zou graag een einde maken aan kinderverkrachting en ondraaglijk lijden. Als dat toch eens zou kunnen.’

En de persoonlijke frustraties. Misschien wel het meest urgent, het dichtst bij. Maar een betere wereld begint niet per se ver weg, juist dichtbij.

‘Ik ga stappen om een leuke avond te hebben, en je zou toch zeggen dat dat voor iedereen geldt. Waarom dan toch zoveel geweld tijdens het uitgaan? Daar moet echt een einde aan komen. Als je nou niet gelijk boos wordt als er iemand op je tenen gaat staan, zou het een stuk gezelliger worden.’ Anneloes (21), Amsterdam

‘Aan stom speelgoed: een oplaadbare skelter, lelijke monster-high-poppen en nog veel ergere meuk. En bovenal de kleurgecodeerde foldertjes waar die rotzooi allemaal instaat.’ Geerte

Henk (83), Brummen

‘Het gejammer van katten als je nu eindelijk eens wilt slapen!’ Johan (32), Haarlem

‘Ik zou willen dat er nooit meer gepest zou worden. Dat vind ik echt vreselijk.’ Nienke (10), Heiloo

14

‘Overigens mag alle reclame sowieso afgeschaft worden!’ Bodil (16), Zeist

Het einde der dingen is allesomvattend. Jong en oud, iedereen is bezig met eindigheid. En dat is meer dan alleen het einde van het leven en het begin van de dood. Het einde der dingen is dat wat zin geeft aan het leven. Aan alles komt een end. Alles is eindig, echt alles. De grootste veldslagen en moordpartijen hadden een einde. Elke pestkop toont ooit berouw. Elke natte sok in de badkamer droogt weer op. Elke kat wordt een keer schor. Elk kind gooit op een dag z’n hypermoderne speelgoed aan de kant en gaat buiten een hut bouwen. Elke voedselbank zal op een dag overbodig zijn. Laten we het hopen… Lang leve de eindigheid der dingen!

15

bijbelse dagboeken

verlangen als antwoord

Op zoek

Voortdurend bidden

naar een trouwe huisvriend Bijbelse en spirituele dagboeken en kalenders zijn er in vele soorten en maten. Doopsgezind NL maakt een rondgang langs een aantal uiteenlopende exemplaren voor 2014. Van ‘trouwe huisvriend’ tot ‘een liefdevolle confrontatie met je eigen een vast ritueel. We staan stil bij het bestaan’. Stroomnet tekst Martin Maassen

Dag in dag uit (uitgeverij Ark Media in samenwerking met het Leger des Heils) is samengesteld door auteurs uit diverse kerkelijke richtingen. Daardoor is het boekje geschikt voor een breder publiek. Elke dag wordt een korte meditatie gekoppeld aan een stukje tekst uit de bijbel. Er is geen link met het leesrooster van het Nederlands Bijbelgenootschap (nbg). Bij Efeziërs 5: 9-14 lezen we: ‘Als je met Christus verbonden bent, komt je leven er heel anders uit te zien. Je kunt het vergelijken met een lamp die in een fitting wordt gedraaid. Die lamp op zich doet niets, maar aangesloten op het stroomnet geeft hij licht.’ De meditaties blijven verder dicht bij de bron. Slow reading Ronduit origineel is het Stiltedagboek (uitgeverij Boekencentrum) van Mirjam van der Vegt. Zij kiest, in de lijn van de oude kloostertraditie, voor slow reading van de bijbel als ‘tegenwicht in een wereld die alleen maar om snelle communicatie vraagt’. Iedere dag verloopt volgens

16

licht en bij het hart: ‘vertel God eerlijk hoe het met je gaat’. We staan stil bij Gods woord en rusten bij God. Daarna worden gedachten gedeeld. Tot slot gaan we vanuit de stilte de wereld in. Naast het lijvige, leesbare dagboek (‘een liefdevolle confrontatie met je eigen bestaan’) is er een cd met muziek en stiltewoorden. De cd ‘brengt verstilling en verfrissing voor je ziel’. Handen en voeten Traditiegetrouw gaat ook de Bijbelse Dagkalender (Uitgeverij Boekencentrum) door mijn handen. De editie 2014 volgt traditioneel het leesrooster van het nbg. ‘De Bijbel is een boek om mee te leven, erdoor geraakt te worden in je hart en ertoe aangezet te worden om het Woord handen en voeten te geven.’ Dat klinkt toch al aardig doopsgezind. Elke dag is er een bijbeltekst en een suggestie voor een lied (om in je eentje te gaan zingen?). Er zijn gebeden, gedichten en korte meditaties. Hapklaar en inspirerend.

Gestampte pot Voor gelovigen die van de oude, gestampte pot houden, is er Voor hart en huis (uitgeverij Groen). Vier orthodoxe predikanten verzorgden de keuze van de tekst, de meditatie en de suggestie voor het bijpassende lied (alleen Psalmen). Geput wordt uit de Statenvertaling. Als voorbeeld nemen we 19 juni: ‘En niemand zal derzelve uit Mijn hand rukken’ (Johannes 10, vers 28). De verklarende tekst begint met ‘Als u een schaap van de Heere Jezus bent, zult u niet verloren gaan in eeuwigheid. En niemand zal u uit Zijn hand kunnen rukken. Dat wordt natuurlijk wel geprobeerd. Maar die hand heeft u gegrepen. (…) Wat is het oneindig heerlijk een schaap van Hem te zijn. Zoek het toch bij Hem!’ Slow-art ‘Ik kan het geheim niet langer voor mij houden. Waarom zou ik ook, het is geen schande: mijn jongste dochter breit.’ De vrijzinnig theoloog en communicatiewetenschapper Anne van der Meiden pakt het in Dagenraad – dagboek voor ochtend- en avondmensen (uitgeverij Meinema) radicaal anders aan. Van der Meiden verzamelde herinneringen die leiden tot vaak verrassende verhalen. Van ‘heilige huisjes’ tot ‘ontsokkeling’ en van ‘slow-art’ (de breiende dochter) tot ‘sociale media-stress’. Veel anekdotes, weinig God. Of spreekt God juist via anekdotes? <<

Over zuster Holkje had ik al vaak gehoord. Dat ze uit een actieve doopsgezinde familie komt. En dat ze later katholiek en zelfs kloosterzuster werd. Over die overgang schreef ze onlangs een boek. Daar is ze dan, met haar guitige blik. Dat is het eerste wat me opvalt aan Holkje van der Veer (Amsterdam, 1960). We praten over haar boek. Het schrijven daarvan was niet haar initiatief, maar de wens van de uitgever. Ze vertelt wat haar keuze van een kleine twintig jaar geleden voor haar betekent, namelijk om te gaan leven in overeenstemming met de achthonderd jaar oude geloofstraditie van de dominicanen. De Rooms-katholieke kloosterorde die zulke toptheologen als Thomas van Aquino (1225-1274) en Edward Schillebeeckx (1914-2009) heeft voortgebracht. Geestelijk thuiskomen Onder protestanten hadden de dominicanen geruime tijd een heel slechte naam omdat zij een fanatieke hoofdrol speelden bij de vervolging (inquisitie) van andersgelovigen. Maar tegenwoordig behoort de dominicaner orde tot de wat minder conservatieve vleugel van de katholieke kerk. Zuster Holkje is daar heel gelukkig mee, vooral omdat haar overgang voor haar een geestelijk thuiskomen betekende. Daarnaar, naar geborgenheid, is altijd haar verlangen uitgegaan. Tegenwoordig is zij begeleider van bezinningsen stiltebijeenkomsten van het

dominicanenklooster in Huissen bij Nijmegen. In haar boek schrijft Holkje over haar voortdurende, eindeloze zoeken naar God, over haar niet te stoppen verlangen om deel aan Zijn waarheid te krijgen. ‘Ik ben een onverbeterlijk religieus mens’, zegt ze. ‘Ook al is de wereld om me heen volkomen geseculariseerd en helemaal van God los, toch ben ik mij er van jongs af aan van bewust geweest dat ik een onlosmakelijk onderdeel ben van Zijn schepping. Zo ben ik bepaald, zo is mijn dna, zo voel ik mij gedragen. Nog steeds, want ik ben altijd mijn eigen weg gegaan. Wat ik zocht, waar ik naar verlangde, dat heb ik gevonden in die zeer gevarieerde geestelijke wereld waar ik nu deel van uitmaak. Eigenlijk ben ik in de loop van mijn leven niet minder doopsgezind, maar méér katholiek geworden.’ Hoop en verlangen Als non, als kloosterzuster, leidt Holkje van der Veer een ‘biddend bestaan’, een leven van hoop en verlangen. ‘In deze door ellende getekende wereld’, zegt ze, ‘moet er toch hoop worden opgebouwd en blijven bestaan? En is voortdurend bidden dan niet de beste manier om daar uitdrukking aan te geven?’ Want, aldus een gedicht van Henk

Jongerius op de titelpagina van haar boek: Als harten brandend naar geluk verlangen, worden zij vervuld. Spreek, Hart dat luistert, ons van liefde fluistert en vervuld met hoop. Kom, Hand die zegent, ons verbond bezegelt: en verlaat ons nooit.

tekst Frits Groeneveld foto William Moore

‘Ik werd niet minder doopsgezind, maar wel steeds méér katholiek’ Holkje heeft van jongs af aan een ernstige zieke, en daarom – zoals ze dat uitdrukt – een ‘bijzonder lichaam’. Haar lijf werkt en reageert anders dan dat van anderen en is niet zomaar te vertrouwen. Een heel andere, met haar ziekte verbonden, kant van Holkje is dat ze naar eigen zeggen een doorzetter, een echte doordouwer is. ‘Zo zijn we allemaal: mijn ouders, mijn zus Rimke en mijn beide broers. Allemaal heel eigenwijs en emotioneel van karakter. Echte Friezen, ‘diepvries’ zal ik maar zeggen.’ << Verlangen als antwoord. Mijn weg met de dominicaanse traditie, Holkje van der Veer, Uitgeverij Ten Have, € 16,95

17

boeken & bladen

Tenzij anders vermeld, zijn de bijdragen op deze pagina’s van de hand van Martin Maassen, [email protected]

bindmiddel

Nationale Synode brengt Dordt

erf. Voor Willem Schoonen van dagblad Trouw is Dordrecht ‘de verkeerde plek voor uw Nationale Synode. Want de associatie met die vermaarde synode van vier eeuwen geleden is precies wat we in deze tijd niet moeten hebben; de associatie met een synode die overeenkwam wat dé waarheid was, en naar welke regels gelovigen zich te schikken hadden.’ Schoonen pleit ervoor om van de aanbodzijde: ‘dit is wat de kerk te bieden heeft, dit is wat uw geloof moet zijn’ over te steken naar de vraagzijde: ‘wat is uw geloof, en welke kerk heeft u daarbij nodig?’ De glossy Dordt is voor € 5,95 verkrijgbaar in de betere boekhandel

‘Misschien moeten we eerst wel eens met elkaar naar de Efteling. Soms kan er al verbroedering ontstaan als je gewoon met elkaar optrekt. Kerkmensen zijn zo snel geneigd teveel te praten.’ Het is de ontboezeming van de remonstrantse voorman Tom Mikkers tegen gereformeerde-bonder Jan Hoek in de glossy Dordt. Dordt verscheen naar aanleiding van de Nationale Synode 2013 in Dordrecht. Het fraai vormgegeven magazine bevat veel hartenkreten van mensen, vooral theologen, die willen verbinden. Zo is er de Duitse theologe Margot Kässmann die kerkelijke verdeeldheid ‘een fataal signaal’ vindt. ‘Het is in de seculiere samenleving van vandaag al heel wat om überhaupt te zeggen: ik ben christen. Daarin staan we als christenen heel dicht bij elkaar.’ pkn-er Gerrit de Fijter, initiatiefnemer van de Synode, pleit ervoor kerkmuren af te breken en elkaar de hand te geven. Volgens onderzoek onder vierduizend christenen van allerlei richtingen schaamt 90% van de Nederlandse christenheid zich voor de verdeeldheid op het Nederlandse kerkelijke

18

stof afblazen Weinig vernieuwend

Ad van Nieuwpoort en Marco Visser zijn beiden verbonden aan de Nieuwe Bijbelschool. Dit initiatief signaleert een roep om inhoud in kerk, theologieopleiding en samenleving. Die inhoud vinden we door terug te gaan naar de bijbelse bronnen, nadat daar fiks stof van afgeblazen is. De Nieuwe Bijbelschool organiseert onder meer ‘onbevangen bijbelklassen’, en levert een poule van sprekers voor talloze cursussen. Daarnaast probeert de Nieuwe Bijbelschool het bijbelse verhaal opnieuw vruchtbaar te maken voor het publieke debat in samenleving en bedrijfsleven. Daar komt onder andere het boekje De bijbel op de Zuidas uit voort, en nu ook de nieuwe bundel Tegengif. Een sympathiek initiatief, die Nieuwe Bijbelschool. Ik wil wel! Maar eerlijk gezegd viel het boekje mij na die ronkende achtergrond nogal tegen. Tegengif is niet veel meer dan een dunne verzameling nogal vrome preken. Door de vele binnenbijbelse aannames en verwijzingen

kerstverhaal te vinden. Beschikbare kerstverhalen bleken ‘te kinderachtig of te sprookjesachtig, of te ongegrond’. En ‘dus’ stelde Bodar een eigen bundel met kerstverhalen samen. Van Tsjechov tot Böll en van Bertus Aafjes tot Godfried Bomans. Een mooi en bruikbaar naslagwerk voor gemeenten die worstelen met de vraag welk verhaal zij de kinderen dit jaar zullen vertellen. Kerstverhalen, gekozen door Antoine Bodar, uitgeverij Meinema, € 18,90

lijkt het vooral geschreven voor een binnenkerkelijk protestants publiek, dat redelijk thuis is in de bijbel en nog beter thuis is in de protestantse theologie van de laatste eeuw. Het gezwollen taalgebruik en de expres niet-vloeiende vertalingen van het Amstelpreekteam helpen ook niet. Niet-kerkelijken of anders-kerkelijken zullen zo niet makkelijk tot de schoonheid van het Boek achter dit boek doordringen. De auteurs zitten zo vast in hun eigen wereld en manier van lezen, dat ze voorlopig het stof niet van die oude bronnen afblazen. Jammer. Wie doet het dan wel? door Wieteke van der Molen Tegengif. Profetische berichten uit 1 & 2 Koningen, Ad van Nieuwpoort en Marco Visser, uitgeverij Skandalon, € 14,50

kerstverhalen Met kerstmis 2012 was Antoine Bodar één van de Nederlanders die door het Museum Catharijneconvent werden uitgenodigd kerstverhalen voor te lezen. Bodar deed dat op eerste kerstdag 2012. Het bleek hem onverwacht moeilijk een goed

dat hoort niet Recht voor zijn raap

‘Een volk heeft een ander volk verdreven. Dat hoort niet!’ Zó, dat statement staat! Het zijn woorden van de Franse filosoof en publicist Régis Debray die terugblikt op de proclamatie van de staat Israël in 1948. In Brief aan een Israëlische vriend richt Debray zich tot zijn vriend de Israëlische historicus Elie Barnavi, met vragen over en kritiek op de Israëlische politiek aangaande het Israëlisch-Palestijnse conflict. Hij is woedend over ‘zoveel leugens en bedrog’, en daarom spaart hij vriend

noch vijand. Hij spaart ook Barnavi niet. ‘Door op eieren te lopen, durven wij geen voet voor de andere te zetten. Dus kies ik er voor om je alles ronduit voor de voeten te gooien.’ Debray confronteert zijn vriend met sterke en historisch onderbouwde argumenten, doorspekt met cynisme en humor. Hij doet dit zo stellig en overtuigend dat Barnavi in het laatste hoofdstuk, als een antwoord, verzucht: ‘Ik had je brief zelf kunnen ondertekenen’. Toch heeft Barnavi wel degelijk kritiek, hij verwijt zijn Franse vriend gebrek aan nuance en beticht hem van een teveel aan sacraliteit en een gebrek aan inzicht in Realpolitik. Een punt van kritiek mijnerzijds is het moeilijke taalgebruik. Zinsneden als ‘de kwadratuur van de cirkel van de goj, een te realiseren krachttoer voor de uitverkorene’ deden mij regelmatig afhaken. Een boek voor een breed lezerspubliek? Nou, nee dus! En blijven Debray en Barnavi vrienden? Laatstgenoemde besluit met: ‘Wij hebben hoognodig behoefte aan stemmen zoals die van jou, ongeduldig, scherp, mopperig, soms buitensporig, maar altijd humaan en, per slot van rekening, liefdevol. Waren alle critici van Israël maar zoals jij… Getekend: je trouwe vriend Elie Barnavi. door Jehannes Regnerus Brief aan een Israëlische vriend, Régis Debray, uitgeverij Van Gennep Amsterdam, € 14,95

verbeelding Gedichten zijn de allerindividueelste expressie van de allerindividueelste emotie. Een gedicht spreekt je aan of niet. Dat is heel persoonlijk, en onder meer afhankelijk van de thematiek, de woordkeuze, het rijm, de cadans van het geheel en het appèl dat op je verbeelding wordt gedaan. Als een

dichter gaat uitleggen wat hij of zij bedoelt schiet de beeldspraak blijkbaar tekort. Dichter Kees Blokland, onder andere bekend van de Doperscafés in Amsterdam, heeft de neiging tot duiding, zowel in zijn gedichten als in zijn nawoord. In het nawoord legt hij uit dat de gedichten zijn ‘gemodelleerd rond vier begrippen’. (...) ‘De gedichten geven gestalte aan hedendaagse menselijke emoties en overwegingen.’ Ook in de gedichten zelf wordt het nodige geduid. Mijn advies aan de dichter: show, don’t tell. Laat ruimte voor je lezer om zich geprikkeld te voelen. De tekeningen van Famke Hajonides zijn fraaie weergaven van meesterwerken door de eeuwen heen. Het boekje is mooi gestileerd opgemaakt en de woordkeus van Kees Blokland is weloverwogen. En toch had ik graag gezien dat de verbeelding meer aan de macht was gekomen. << Van alle tijden, Kees Blokland (gedichten) en Famke Hajonides (tekeningen), uitgeverij Cees Duine, Giethoorn, € 15,–

De zonnetjes bij de besproken boeken & bladen geven de waardering van de recensent weer. Die kan uiteenlopen van één zonnetje (niet best) tot vijf (mag op uw nachtkastje niet ontbreken).

19

uit de kast Over doopsgezinden wordt gezegd dat zij ‘stillen in den lande’ zijn. In deze rubriek dagen we hen uit om uit de kast te komen, zichzelf te laten zien en hun geloof onder woorden te brengen.

overleefde. Zij kwam in haar land op voor het recht op onderwijs voor meisjes. Ik vind het indrukwekkend dat jonge mensen ergens zo vol voor kunnen gaan, dat ze zich niet drukmaken over de gevolgen die dat voor henzelf zou kunnen hebben.’ Waarover werd u voor het laatst echt kwaad? ‘Ik word niet zo snel kwaad, maar erger me wel regelmatig. Een terugkerende bron van ergernis is asociaal weggedrag. Auto’s of fietsers die absoluut geen rekening houden met een ander, maar alleen maar aan zichzelf denken.’ Wat zou er veranderen in Nederland als u ministerpresident werd? ‘Ik zou extra geld besteden aan onderwijs en gezondheidszorg. Ook zou ik willen proberen minder mensen in armoede te laten leven, zowel in ons eigen land als op andere plekken in de wereld.’

‘Als ik op een mooie plek in de natuur ben, heb ik regelmatig het gevoel dat God daar aanwezig is’ tekst Jan Willem Stenvers – foto Janneke Leerink

Nienke van den End-Niermeijer Nienke van den End-Niermeijer (40) is lid van de doopsgezinde gemeente in Utrecht. Ze werkt op het Servicepunt De Ronde Venen, waar informatie en advies wordt gegeven over wonen, welzijn en zorg. Ze is leidster van de kinderdienst in Utrecht en redacteur van MennoSticht, het doopsgezinde gemeenteblad. Wat betekent het woord ‘doopsgezind’ voor u? ‘Een eigen keuze kunnen maken. Een eigen keuze om gedoopt te worden, maar ook een eigen keuze hoe je in het leven wilt staan en wat belangrijk voor je is. Ook staat ‘doopsgezind’ voor het omkijken naar elkaar, zowel binnen als buiten de gemeente.’ Welk bijbelse figuur zou u een dag willen zijn? ‘Ik zou wel Ruth willen zijn. Zij is enorm trouw aan haar schoonmoeder. Ze laat alle voor haar bekende dingen

20

achter om met haar schoonmoeder in een nieuw land een nieuwe, onbekende toekomst op te bouwen. Dit is iets waar ik ook over droom, maar wat ik niet zo snel zou doen, omdat ik toch wel bang ben om familie, vrienden en de zekerheid van een huis en werk achter te laten.’ Welke niet-bijbelse persoon is voor u een profeet? Toen ik deze vraag aan mijn zoon Sander (9) stelde, antwoordde hij zonder aarzelen: ‘Malala’. Malala is het meisje dat in Pakistan een aanslag van de Taliban

Waar bidt u voor? ‘Ik heb moeite met het traditionele bidden van je handen vouwen en je ogen sluiten. Bidden heeft voor mij meer te maken met tot rust en tot mijzelf komen, en stilstaan bij wat belangrijk voor mij is. Bidden hoeft wat mij betreft dan ook niet per se in de kerk plaats te vinden. Als ik op een mooie plek in de natuur ben, heb ik regelmatig het gevoel dat God daar aanwezig is. Dat is voor mij dan een vorm van bidden.’ Hoe ziet de hemel er uit? ‘Als een plek met erg mooie natuur. Het is volgens mij een plek waar iedereen gelijkwaardig is. Verschillen worden geaccepteerd en niemand is eenzaam.’

Van welk lied krijgt u kippenvel? ‘Het lied: ‘Laten wij samen…’ . Het zijn nieuwe woorden op de melodie van: ‘U zij de glorie…’. Dit lied werd gezongen op onze bruiloft. Dat was voor mij een heel bijzondere dag, omdat ik me omringd voelde door heel veel lieve mensen die veel voor mij betekenen.’ Welk boek ligt er op uw nachtkastje? ‘Het kinderboek Afke’s tiental van Nienke van Hichtum. Af en toe heb ik periodes waarin ik het leuk vind mijn kinderboeken weer eens te lezen. Afke’s tiental is een heel oud boek dat zich afspeelt in Friesland aan het einde van de negentiende eeuw. Ik proef in de boeken van Nienke van Hichtum de geschiedenis van mijn moederskant van de familie. Ik heb nooit meegemaakt dat zij in Friesland woonden, maar op de één of andere manier is het wel een plek waar ik me erg prettig voel.’ Waar mogen we u om drie uur ’s nachts voor wakker maken? ‘Bij voorkeur word ik dan niet gewekt! Als het dan toch moet, dan wil ik wel wakker gemaakt worden voor een vakantie. Ik ben dol op vakantie en kan erg genieten van de voorbereiding ervan. Maar ook het ‘op vakantie zijn’, het genieten van mooie natuur of een mooie stad, en het samenzijn met mijn gezin, vind ik heel waardevol.’ Wat is uw favoriete vakantiebestemming? ‘Zwitserland. We proberen er met ons gezin elk jaar in de zomer heen te gaan. We genieten van het landschap, de natuur, het wandelen en de chocola.’ <<

advertentie

Kerst en Oud & Nieuw Vier de feestdagen in het sfeervolle Mennorode Prachtige ligging, te midden van bos en hei. Gastenpastor aanwezig. Geen vuurwerk 31 december. Tot 15% korting op onze arrangementen! Informeer naar de mogelijkheden. Reserveren: neem contact met ons op via [email protected] of 0577 498 111!

www.mennorode.nl | [email protected] | Apeldoornseweg 185, Elspeet | 0577 498 111

21

opnieuw beginnen

einde en begin in de bijbel tekst Wieteke van der Molen – illustratie Feiko Wouda

Aan alles komt een eind Ooit is het begonnen. En dat was meteen het begin van het einde. Al sinds Gods eerste scheppingsdaad begon het einde te knagen. Met het scheppen van orde in de chaos werd een begin gemaakt met het einde van de dingen. Eigenlijk is dat inherent aan de schepping zelf. Je begint met verschil aan te brengen tussen het ene en het ander, je bakent af. Op het moment dat het ene begint (ik noem maar wat: ‘licht’ bijvoorbeeld) eindigt het ook: precies daar waar het andere begint (niet-licht, of donker). Ieder begin is het einde van iets anders. En vice versa. Einde en begin, onlosmakelijk met elkaar verbonden. En vanaf het prille begin heerst dus in de bijbel ook het thema van het einde. Aan alles komt een eind. Aan de scheppingsdaad zelf kwam een einde: God zag dat het goed was en een nam een welverdiende dag vrij. Direct daarop kwam een einde aan de onschuld van de mens (want zo begon het). En daarmee had ook een mens een begin en een eind: mensen werden niet langer geschapen maar geboren, en de dood deed zijn intrede. Het eerstvolgende verhaal is dat van Abel, die jammerlijk aan zijn einde kwam door de hand van zijn eigen broer. En dat is pas echt het begin van het einde. Het geweld is begonnen. De mens barst los. Sinds die tijd is er in de bijbel een verlangen naar opnieuw beginnen. Een verlangen naar het einde van dit langdurige en zich steeds herhalende einde. En met dat verlangen begint een andere beleving van het heden. Een nieuw begin, ditmaal van het geweten. Van wroeging en schuld, van het besef van goed en kwaad… het besef dat deze wereld niet is zoals ze bedoeld is. De gebrokenheid ervan. Het einde van de onschuld was het begin van bewust verdriet en pijn en lijden. Maar ook van medeleven en medelijden, van jezelf verplaatsen in een ander.

22

Het begin van ‘elkaar naar het leven staan’ was ook het begin van samenleven, gemeenschapsvorming en ethiek. En bovenal het begin van zelfreflectie: wat was mijn rol in dit drama? En zo zie je ook hier dat het einde van het ene het begin van het andere in zich draagt. Het meest prangende bijbelse voorbeeld van ‘aan alles komt een einde’ is natuurlijk de ‘Dag des Heeren’.1 Een prachtig staaltje van bijbels doemdenken. In eerste instantie bedoeld als waarschuwing voor het eigen volk. Profeten die hun tijdgenoten waarschuwden: dit gaat helemaal mis! De manier waarop jullie/wij ons gedragen tegenover God en de medemens… dat kán niet goed blijven gaan. Gods geduld met de mens houdt een keer op, daar komt een einde aan. En áls er rechtvaardigheid is in deze schepping, dan zal dat geen vriendelijk einde zijn. De Dag des Heeren is een einde dat uitvergroot wordt naarmate het dichterbij komt: het verlies van het land, de ballingschap, het wordt gezien als een straf voor het eigen wangedrag. Zie, God maakt een einde aan dat wat scheef zit. Ten koste van degenen die zich hebben misdragen. Alles is verloren, eigen schuld, dikke bult. Wonderbaarlijk genoeg ontstaat er te midden van dit wanhopige einde opnieuw een begin. In de verstrooiing ontstaat het vertrouwen dat ook aan dit wanhopige einde een einde komt: God zal opnieuw beginnen, God zal het volk (of althans de getrouwen, de bekeerden) terugbrengen. Een nieuwe kans. Een nieuw begin. Dat nieuwe begin komt, en toch ook niet. Het volk komt deels terug naar het land en Jeruzalem, maar het leven daar wordt nooit meer zoals daarvoor. Politieke zelfstandigheid ontbreekt. Sterker en sterker wordt de identiteit van het volk bepaald door de trouw aan God. En in hun steeds onwankelbaarder vertrouwen op God wordt ook hun verlangen naar het einde van de huidige situatie groter. Dat einde zelf wordt ook steeds groter en groter, de Dag des Heeren groeit uit tot de Dag des Oordeels en

het einde van de wereld zoals die nu is. Het einde van de mens zoals die nu is. Waarschuwing aan de ene kant (voor de nog niet bekeerden), een heftig verlangen aan de andere kant (van de rechtvaardigen). Prachtige beelden, afschuwwekkende verschrikkingen. Je kunt proberen je te bekeren, maar tegenhouden zal niet lukken. Dat einde komt. Het einde nadert!!! En daarna, oh zaligheid, een nieuwe hemel en een nieuwe aarde. Een nieuw begin. Want zo gaat dat. Einde en begin, onlosmakelijk verbonden. Jezus was vervuld van datzelfde verlangen naar dat einde, het einde van de gebrokenheid om hem heen. Hij leefde en verkondigde zijn vertrouwen in het nieuwe begin dat zou komen: het Koninkrijk van God. Zijn leven én dood was misschien wel de samenballing van dat oeroude verlangen naar het einde. En het vormde de kiem van het nieuwe. Tot op de dag van vandaag. Want wij dragen datzelfde verlangen naar het einde in ons mee. En dat allemaal door de bijbel.

Van Adam tot nieuwe Adam, in de bijbel wordt verhaal na verhaal het besef gekweekt dat er ergens iets niet goed zit. Die verhalen bouwen een ervaring op in ons geheugen, geweten, bewustzijn. Een oeroud verlangen naar het einde wordt zo deel van ons. En dus, als je om je heen kijkt, zie je een wereld die (hoe mooi ook) ten diepste stuk is, gebroken. Een wereld die niet is zoals die bedoeld is. Je kijkt om je heen en lijdt en leeft mee met de mensen, met de wereld. Je bent je bewust van je eigen fouten en je eigen onmacht en ook dat is lijden. Maar tegen het ervaren van die gebroken wereld in, zingt zachtjes een vertrouwen dat uit dezelfde (lees-)ervaring voortkomt: ook hier komt een einde aan.

1 Ik kies expres voor de oude uitdrukking, die heeft dat lekkere

En dat is wat ons nog steeds vormt en drijft en beweegt: een oeroud verlangen naar het einde. Aan alles komt een einde. En dan: een nieuw begin! <<

plechtstatig angstaanjagende… Je voelt tot in je botten: ‘nu is het de Heere ernst!’

23

kribtogram

doe mee & win!

advertenties

kribtogram 2013 puzzel Menno Meihuizen

Los het kribtogram op en maak kans op een van de volgende prijzen: > 3-daags seizoensarrangement op Mennorode voor 2 personen (1 x) Ontvangst met thee of koffie en een Veluwse lekkernij, 2 x overnachting, 2 x ontbijtbuffet, 1 x 3-gangen dinerbuffet (op de aankomstdag), 1 x tasje met fietsen wandelroutes, www.mennorode.nl > Dopper Steel (2 x) ‘Dopper’ is een initiatief ter promotie van kraanwater en het terugdringen van de plastic afvalberg. In november werd de stoere Dopper Steel geïntroduceerd, met een inhoud van 800 ml en gemaakt van sterk en duurzaam staal, www.dopper.com > boekenbon ter waarde van € 10,– (3 x) U kunt uw volledig ingevulde oplossing tot uiterlijk 12 januari 2014 inzenden naar [email protected], of per post sturen aan Doopsgezind NL (zie de gegevens in het colofon op p. 27).

Horizontaal 3 Veel geld op een vlot (12) 7 Ik dacht al dat het deze kleur zou zijn (11) 10 Onaangepaste Franse sportorganisatie (3) 11 Eenjarige toets? (5) 12 Is die som gemaakt door een zwaluw? (12) 15 Prijzenswaardig deksel (6) 16 Culinaire opticien (12) 18 Ging Jezus daarmee het water op? (13) 22 Meerpersoonsbrancard (8) 23 Hij verkoopt zichzelf (4) 24 Kaartspel met Suske en Wiske (10) 25 Speelplek voor hele belangrijke babies (6) 27 Kasteel, burcht, fort, etc (11) 29 Doet een graafmachinechauffeur (9) Verticaal 1 Hels geel drankje (8,3,2,6) 2 Geestige automobilist (10) 4 Die mop wordt steeds vlotter verteld (15) 5 Briljant legeronderdeel (5) 6 Dat dier is dakloos… (9) 8 Verloren voorwerp (5) 9 Zacht en vet op zijn Italiaans (5) 13 Zal ik wel in bad, zal ik niet in bad? (6) 14 Grappig riviertje (4) 16 Pakket met oude televisies? (10) 17 Dat meubelstuk is nog niet afbetaald (11) 19 Dat dier wordt níet geslacht (11) 20 Ontplooiingsmiddel (5) 21 Geen doener (5) 26 Fondue-eter (5) 28 Als je nog wel meedoet met het spel (4)

24

De Geloofsgemeenschap Het Penninckshuis in Deventer, een samenwerking van Doopsgezinden, Remonstranten en Vrienden van het Penninckshuis, zoekt in verband met pensionering van de huidige predikant per 1 september 2014: Een betrokken, enthousiaste en inspirerende

predikant (m/v) (0,7 fte) Wij zijn op zoek naar Een predikant van ondogmatische, vrijzinnig protestantse huize, bij voorkeur doopsgezind of remonstrants en denken aan iemand die: > een universitaire theologische opleiding heeft afgerond > voeling heeft met en respect voor de achtergronden van de verschil lende geledingen van onze geloofsgemeenschap en leiding geeft aan verschillende gespreksgroepen > gemiddeld twee keer per maand voorgaat in de kerkdienst > de vieringen leidt en pastorale zorg verleent > innovatief en creatief is en nieuwe wegen durft in te slaan

> de geloofsgemeenschap op het snijvlak van geloof en samenleving kan begeleiden > in principe bereid is te wonen in Deventer of directe omgeving

Wij zijn een geloofsgemeenschap van 180 leden en vrienden, waarbinnen een enthousiaste groep vrijwilligers zich graag wil inzetten om aan een eigentijdse en uitdagende gemeente vorm te geven. Het Penninckshuis, ons monumentale kerkgebouw, ligt aan de Brink in het hart van Deventer. Bij de salariëring zal worden uitgegaan van de richtlijnen van de Algemene Doopsgezinde Sociëteit of de Remonstrantse Broederschap. Het dienstverband zal worden aangegaan voor tenminste 3 jaar. Uw sollicitatie met curriculum vitae kunt u tot 1 februari 2014 sturen naar: [email protected] of schriftelijk naar: Annemieke Rubingh-de Graaf | Mercurius 28 | 7391 rl Twello Voor meer informatie kunt u bellen met: Annemieke Rubingh-de Graaf, 0571 27 59 27 of Evert-Jan Stokking, 0570 62 48 32 Zie ook onze website: www.hetpenninckshuis.nl

Don atu s verzekert vertro uwd Donatus verzekert kerkgebouwen en wat daar bij hoort, zoals ruimtes voor kinderopvang, doopvonten, kanselbijbels en orgels. Donatus is een betrokken specialist. Klein genoeg om u persoonlijk van dienst te zijn. Groot genoeg om uw verzekeringsbelangen aan toe te vertrouwen. Samen met u zorgen we ervoor dat wat waardevol is, behouden blijft voor onze kinderen en hun kinderen en hun kinderen…

www.d onatus.nl tel. 073 - 5221700

25

column

kort

‘Onze handen vouwen zich en bouwen in vast vertrouwen aan dingen

die zingen van de Dood als Eén Groot Leven’

De Doopsgezinde Gemeente Zeerijp–Zijldijk is per 1 september 2014 op zoek naar een

predikant/pastoraal werker (m/v) voor maximaal 16 uur per week.

Ars Moriendi een oude kunst. Of nog preciezer: de kunst te moéten doodgaan, de ars moriendi. Een kunst die van de omgang met de onvermijdelijke dood een levenskunst maakt. Als je leven zich aftekent tegen de dood leer je slechts tellen wat van waarde is – en alles wat van waarde is, is kwetsbaar, dichtte iemand ooit. De leermomenten dienen zich aan op het moment dat je je ‘identiteit’ veilig wilt stellen. Namelijk dat je gisteren en vandaag en morgen en in ‘alder eeuwigheid’ dezelfde, dus ‘identiek’ zult blijven. Of dat nu je persoonlijke identiteit is of je sociale identiteit, je gezin, je werk of je doopsgezinde gemeente. tekst Tjalling Kindt ‘Aan alles komt een eind’ is een foto Herman Westerdijk berustende uitspraak, een tranquilizer, die voorkómt dat je uit pure wanhoop het behang van de muren trekt, op hoge toon nog een laatste chemokuur eist, of je ex-geliefde het leven zuur maakt. Het is een spreuk van mensen die het goed gehad hebben in hun leven, een leven zonder alteveel drama’s en hoogtepunten. Nu het einde nadert, slaan ze tijdig de opstand van hun ziel neer met de mantra ‘aan alles komt een eind’. ‘Vader legt zich erbij neer’, krijgt het bezoek bij de deur toegefluisterd. ‘Heb het dus maar nergens over. Dat maakt het alleen nog maar moeilijker, voor iedereen, en zéker voor hem.’ En zo zitten ze daar, onuitgesproken het gesprek niet te voeren waar nooit een begin mee gemaakt werd. Jammer, want de dood tegemoet treden, en de stervensmomenten die daaraan vooraf gaan, is een kunst,

26

Heftige reacties als woede, angst, verdriet, wanhoop, in alle gradaties van gering tot mateloos, laten je ervaren wat jij van waarde vindt. Zaak is dan bij de les te blijven. En niet met de kreet ‘het leven gaat door’ de draad weer op te pakken. Je kunt ook je verlieservaring het zwijgen opleggen: ‘je mag niet boos, woedend, angstig wanhopig zijn’. Je kunt ook in een relativering, waarmee je je levenslust tekort doet, zuchten: ‘aan alles komt een einde’. Ik merk dan dat Leven zich aandient dat groter is dan mijzelf, en dat zich tegelijkertijd aan mij heeft toevertrouwd. Dat is een onverwacht moment, alsof er een gat opentrekt in een wolkendek, ik vervuld word met een wonderlijke lichtheid, het vertrouwde landschap zich ontvouwt en ik ervaar: dit is loslaten, op één of andere manier kan ik het. Of beter: wordt het me mogelijk gemaakt. In

plaats van ‘identiek’ te zijn en uit gemakzucht, angst of loyaliteit me vast te houden aan de herhalingsoefening van alledag, dient zich de oefening aan van ‘authentiek’ zijn. De kunst van de ars moriendi, is dan mij, door de angst heen, toe te vertrouwen aan de metamorfose, vanuit mijn meest eigen bron. Vanouds werd die bron, de zogenaamde psychè, aan ieder mens toegeschreven als met het leven meegegeven. De mens die zich oefende in het prijsgeven van zijn identiteit, zou, naar men zei, ‘de dood niet smaken’. ‘Reeds in dit leven’ verwijlden zij meer en meer bij wat ze echt belangrijk vonden. Alsof het moment suprême altijd bij ze was. Mij begint het over het algemeen traag te dagen als er weer eens een leermoment is aangebroken. Tot ik aan een diepe energieloosheid, een onnaspeurbaar verdriet of redeloze woede ontdek dat ik mijn ‘authentieke stem’ te lang heb genegeerd en dat er echt een einde is gekomen aan ‘alles’. In zwakte ontdek ik mijn kracht, door iemand ooit een ‘innerlijke burcht’ genoemd. De ars moriendi is zondermeer een levenskunst. << Op 1 oktober 2013 ging Tjalling Kindt met emeritaat. Hij nam daarmee afscheid als predikant van de Doopsgezinde Gemeente van Koog en Zaandijk en Westzaan.

Op 100- jarige leeftijd is rustig overleden onze moeder, oma en overgrootmoeder

Marie (Miek) Ringrose-Milatz

* 3 juli 1913



Iet en Andrea Renske Jaap en Greetje Klein- en achterkleinkinderen

† 16 november 2013

Correspondentieadres Renske Ringrose | De Grevinkhof 1 app. 3 | 7573 dd Oldenzaal [email protected]

Aanvulling DoRe-kaart Op de overzichtskaart met doopsgezinde en remonstrantse gemeenten, afgedrukt in de speciale ‘DoRe’-novembereditie van dit blad, ontbrak abusievelijk de Vrijzinnig Christelijke Geloofsgemeenschap Zoetermeer, kortweg Adventskerkgemeente. Deze gemeente wordt gevormd door de samenwerkende gemeenschappen van doopsgezinden, remonstranten en vrijzinnig protestanten. De verkering – of het huwelijk – tussen deze groepen bestaat sinds 1970. Daarnaast is de in kader 5 genoemde Nijmeegse predikant Els de Clerq niet remonstrants, maar doopsgezind.

volgende nummer > Wat imperfectie sexy maakt > De gemeente zonder vlek of rimpel, imperfectie in het

Oude Testament, de Miss-verkiezing... en nog veel meer…

via de aangegeven contactgegevens in dit colofon. U kunt uw bijdrage overmaken op Doopsgezind NL is een uitgave van de rekeningnummer 24.34.93.886 t.n.v. Algemene Doopsgezinde Sociëteit Algemene Doopsgezinde Sociëteit (ads) en verschijnt tien keer per jaar. onder vermelding van ‘dnl 2013’. Het blad wordt tegen een vrijwillige Hoofdredactie Johan Tempelaar bijdrage toegezonden aan alle leden (coördinator communicatie) van doopsgezinde gemeenten. Eindredactie Marijke van Duin Vrienden en belangstellenden die Redactie Kalle Brüsewitz, Martin het blad willen ontvangen, betalen Maassen, Wieteke van der Molen, € 35,– per jaar. U kunt zich opgeven Tea Rienksma, Jan Willem Stenvers

colofon

Wij zoeken Een enthousiaste predikant of pastoraal werker (m/v) met een doperse achtergrond. Wij komen graag in contact met iemand, die inspirerend leiding kan geven aan zuster- en bijbelkringen en ook ervaring heeft met jeugd/jongeren. Tevens is het belangrijk dat degene die wij zoeken affiniteit heeft met het platteland. Onze gemeente ligt in een landelijk regio, daarom is het bezit van een auto belangrijk. De salariëring is volgens de idgp-normen. Wij bieden Onze gemeente bestaat uit ca. 30 leden en 35 belangstellenden. Wij hebben twee bijbelkringen, een zusterkring en een kinderkring. Zowel in de bijbelkring als in de zusterkring houden wij ons bezig met bijbelse vraagstukken en hoe die van invloed kunnen zijn op ons dagelijks leven. Dit alles vanuit onze eigen achtergrond. De leden en belangstellenden zijn zeer betrokken, dat maakt dat wij een hechte gemeenschap vormen. Meer informatie Specifieke informatie over onze gemeente is te vinden op onze website: www.dgzeerijp-zijldijk.doopsgezind.nl Voor nadere informatie kunt u contact opnemen met de voorzitter van de beroepingscommissie zr. Dieneke Luursema, 0596 68 28 26. Uw schriftelijke sollicitatie en cv kunt u vóór 1 maart 2014 sturen naar de secretaris van de beroepingscommissie: zr. Dia Friso | Rootveld 12 | 9903 cb Appingedam of [email protected]

Gevraagd: vaste organist De doopsgezinde gemeenten in Gorredijk en De Knipe zoeken met ingang van 2014 een vaste organist voor de begeleiding van de diensten, afwisselend in De Knipe en Gorredijk. Meer informatie: br. Jan Velde, 0513 46 33 26 of [email protected]

Ontwerp & opmaak Susan de Loor, Kantoordeloor, Haarlem Druk gbu Grafici, Urk Advertenties Saskia Meerts Oplage 7.500 Papier G-Print Proost & Brandt, fsc-gecertificeerd Contact redactie & advertenties Singel 454 | 1017 aw Amsterdam t 020 623 09 14 | [email protected] www.doopsgezind.nl

Abonnement Groot letter cbb 0341 56 54 99 of [email protected] Het volgende nummer van Doopsgezind NL verschijnt begin februari. Reacties voor ‘ingekomen’ uiterlijk 12 januari 2014 aanleveren. Brieven dienen kort en zaakgericht te zijn. De redactie behoudt zich het recht voor om bijdragen in te korten of niet op te nemen. © ads 2013

27

historie

het einde van de mvs

Daden gingen woorden te boven deelnemer aan de mvs-kampen in Polen en België.

tekst Kalle Brüsewitz foto’s deelnemers mvs

28

Ik keek voldaan rond. Links hing iemand in een boom met een kettingzaag. Rechts hoorde ik een ingehouden vloek van iemand die de zoveelste schram van een bramentak moest incasseren. De lucht van verf hing tussen de terrasstoelen. De jongeren in het huis wisten wanneer ze moesten komen: zomerweek 3, de mvs-week. Dan gebeurde het, dan was het feest. Ze waren zelf te jong, maar hielpen graag mee met alle klussen die Dopersduin voor ze in petto had. Al sinds 1977 kwam de mvs (Mennonite Voluntary Service) met tussenpozen één zomerweek per jaar in Dopersduin om klussen te doen. Voor een klein bedrag kregen de soms wel vijftien jongeren eten en drinken en sliepen ze in een zaal achter de kerk. In ruil daarvoor werd elke dag van negen tot drie uur gewerkt. Daarna was er tijd voor

spelletjes, serieuze gesprekken en veel, vaak nachtelijke, gezelligheid. Dit is slechts een situatieschets van één van de vele kampen die de mvs organiseerde. Er waren ook buitenlandse reizen: een boerderij opknappen in België, een begraafplaats schoonmaken in Polen. En intercontinentale reizen naar Oeganda, Paraguay en Honduras. Allemaal vanuit de doopsgezinde gedachte daden gaan woorden te boven. De mvs had een grote vaste kern van deelnemers en een bestuur dat vaak wel vier werkreizen per seizoen organiseerde. Plus altijd weer andere klussen en locaties door heel Europa en over de hele wereld. En Dopersduin, dat was er elk jaar. ‘Het heeft iets magisch om met elkaar op een ongedwongen manier te werken aan iets moois’, stelt Vesna Jonges,

En toen viel het doek. In 2011 werden het tegenvallende deelnemersaantal en gebrek aan nieuwe aanwas aan bestuursleden de mvs fataal. De deelnemers aan mvs-kamp Schoorl bleken op één hand te tellen, en de reizen naar onder meer Roemenië kregen niet genoeg aanmeldingen. De magie was op. Voormalig bestuurslid en deelneemster Francien Yntema stelt dat de werkvakanties misschien niet spannend genoeg waren. ‘Het is niet alleen het gebrek aan behoefte bij jongeren om de handen uit de mouwen te steken, er zijn er tenslotte genoeg die naar Afrika of Azië vertrekken om daar vrijwilligerswerk te doen. Maar het was misschien niet exotisch genoeg, niet sexy genoeg.’ ‘De groep veranderde, de communicatie tussen bestuursleden en deelnemers verliep stroef. We konden onszelf niet meer zo goed verkopen’, vertelt Hedzer Durksz, ook voormalig deelnemer en bestuurslid. ‘Maar het heeft vooral te maken met flow. Soms zijn dingen gewoon uitgewerkt.’ Dat is het geval bij veel doopsgezinde jongerenclubjes. De zeven magere en de zeven vette jaren zijn heel bijbels én heel toepasselijk. Het is de kunst om de magere jaren te overleven en daarna weer vol te gaan bloeien. Of, soms, te constateren dat iets niet meer gaat. Aan alles komt een eind. Misschien voorgoed, misschien komt het nog terug. Ooit, als er een nieuwe generatie is die weer daden wil en niet alleen woorden. <<