God of Mammon? foto Johan Tempelaar Het Nederlands Stripmuseum Groningen maart 2014 Algemene Doopsgezinde Sociëteit

03

2014

God of Mammon? foto Johan Tempelaar – Het Nederlands Stripmuseum Groningen

maart 2014 | Algemene Doopsgezinde Sociëteit

uitgelicht

Mennonite World Conference Assemblee: 21-26 juli 2015 Global Youth Summit: 17-19 juli 2015 Meer informatie via www.mwc-cmm.org en www.doopsgezind.nl

Doopsgezind Wereldcongres In juli 2015 komt de wereldwijde geloofsfamilie van doopsgezinden, Mennonites, Brethren in Christ en verwante geloofsgemeenschappen bij elkaar in Harrisburg, Penssylvania, Verenigde Staten. Daar vinden de Assemblee en de Jongerenbijeenkomst (Global Youth Summit) plaats van het Doopsgezind Wereldcongres (Mennonite World Conference, mwc). Tijdens een wereldconferentie gaat het vooral om ontmoeten en vieren. We hopen verhalen te delen, elkaar te inspireren en van elkaar te leren. Elke dag heeft een eigen thema binnen het hoofdthema. Het thema van dit 15e Wereldcongres is: Walking with God, in het Nederlands vertaald: Gaan met God. De Algemene Doopsgezinde Sociëteit biedt diverse opties aan voor diegenen die de Assemblee willen bezoeken.

vooraf

> Een rondreis door Mennonite

Amerika en Canada, in samenwerking met Mennonite Heritage Tours, voorafgaand aan de Assemblee. Deze rondreis staat in het teken van cultuur en ontmoeting, met onder meer Noord-Amerikaanse doopsgezinde gemeenten, doopsgezinde organisaties, en de Amish en hun cultuur. Heenvlucht 5 of 6 juli, terugvlucht 26 of 27 juli. > Bemiddeling bij diverse (reis) mogelijkheden, inschrijving Assemblee, vlucht, busvervoer naar en van de Assemblee, en accommodatie. Bij voldoende belangstelling wordt gezorgd voor een gezamenlijke reisinvulling gedurende een aantal dagen voor de Assemblee, en aansluitend het bijwonen van de Assemblee. Ook is het mogelijk daarna op eigen gelegenheid door te reizen. Vertrek vanuit Nederland

13-15 juli. Invulling van deze reis is afhankelijk van de door mwc aangeboden mogelijkheden rondom Harrisburg en van de wensen van de deelnemers. > Jongerenreis (18-30 jaar), met onder meer een bezoek aan New York en Philadelphia, gevolgd door deelname aan de Global Youth Summit en de Assemblee. Heenvlucht 5 of 6 juli, terugvlucht 26 of 27 juli. Op zondag 30 maart 2014 (van 14.00 tot 16.00 uur) vindt in Bussum een informatiebijeenkomst plaats over de Assemblee én over de diverse reisopties. Er zal informatie worden gegeven over onder meer het programma, de inhoud en de kosten. Aanmelden is gewenst via [email protected] | 020 623 09 14. Locatie: doopsgezinde kerk Bussum, Wladimirlaan 10, op loopafstand van station Naarden-Bussum.

advertentie

Donatus ver zekert vert ro uwd Donatus verzekert kerkgebouwen en wat daar bij hoort, zoals catechese-lokalen, doopvonten, kanselbijbels en orgels. Donatus is een betrokken specialist. Klein genoeg om u persoonlijk van dienst te zijn. Groot genoeg om uw verzekeringsbelangen aan toe te vertrouwen. Samen met u zorgen we ervoor dat wat waardevol is, behouden blijft voor onze kinderen en hun kinderen en hun kinderen…

Een slordige driehonderd dertig miljard. Dat is wat u en ik, Nederlandse spaarders, op onze gezamenlijke rekening hebben staan. Het mag crisis zijn, ons pakhuis is ondertussen goed gevuld en we nemen een ontspannende duik in de knisperende biljetten en blinkende munten. Daar waar geld ooit een handig registratie- en ruilmiddel was, is het een spaar- en bewaarmiddel geworden. Dagobert Duck heeft ook zo’n goed gevuld geldpakhuis. Dat is geen reden voor de rijkste eend ter wereld om kwistig met geld te strooien. Integendeel. Hij deinst er niet voor terug om zijn eigen familie in te huren tegen het schamele loon van 30 cent per uur. Het overige personeel komt er niet veel beter vanaf. Koffie is gratis, maar de koek kost vijf euro. De tekenaar laat doorgaans een vliegje boven de koek cirkelen om de totale muffigheid te benadrukken. En in de schoonmaakkast hangen huurprijzen voor bezem en stoffer en blik. De absurde werkomstandigheden worden gebruikt om de karakters van Duck en de zijnen invulling te geven. Een metafoor voor hoe je rijk wordt en – vooral – rijk blijft? Leuk gevonden. Vooral omdat het zo onrealistisch is. Hoewel… Helaas is het nodig dat er organisaties bestaan zoals Fairwork, dat strijdt tegen moderne slavernij.1 Niet in Bangladesh, India, Brazilië of Marokko, maar in Nederland(!). Zestien uur per dag werken voor vijfentwintig euro. Betalen om het toilet te mogen gebruiken. Dubieuze inhoudingen op het salaris zoals boetes van vijftig euro vanwege foutparkeren of voor het niet opruimen van koffiekopjes. Spullen die nodig zijn om überhaupt te kunnen werken, moeten bij de werkgever worden gehuurd. De fictie van Duck is realiteit geworden. In deze maand wordt de Week van het geld georganiseerd, een projectweek voor het (basis)onderwijs, bedoeld om kinderen te leren omgaan met geld en zo op jonge leeftijd de basis te leggen voor financiële zelfredzaamheid.2 De deelnemende partners zijn vooral banken, verzekeraars en financiële instellingen. Zonder commercieel doel, haasten ze zich er bij te zeggen. Daar moeten we dan maar op vertrouwen. Het Donald Duck Weekblad is overigens ook partner. Nu maar hopen dat het niet Dagobert is die de gastlessen komt verzorgen… Johan Tempelaar Coördinator communicatie ads [email protected]

w w w .donat us.nl t el. 073 - 5221700

inhoud

1 Fairwork vertelde er onder meer over in ons maartnummer van vorig jaar, op de conferentie van Doopsgezind WereldWerk en onlangs nog bij het DopersCafé in Amsterdam, www.fairwork.nu 2 10 t/m 14 maart 2014, www.weekvanhetgeld.nl

5 10

12 16 Meer dan materie

5

Interview met Matthias Smalbrugge

Rijkdom, zegen of afgod?

10

Economische crisis geloofscrisis?

12

Dopers commercieel

16

Niemand kan twee heren dienen…

Geloven in de financiële wereld

Idealen, waarden en commerciële positie

en verder… ingekomen Menno Fund collectiviteit als kracht WereldWerk schoolbanken voor Malanje boeken en bladen uit de kast Laura Hoogcarspel

4 8 14 18 20

doperse komma column Gerke van Hiele kort historie

22 23 24

ingekomen

interview

teleurgesteld

staan in relaties

Wat een teleurstelling was het voor mij om te lezen hoe in Doopsgezind NL -februari geschreven werd over BewustZijn Magazine (pag. 18, red.). Dat is toch geen christelijke manier van met elkaar omgaan? Het draait allemaal om liefdevol met elkaar omgaan – uiteindelijk bidden we allemaal tot dezelfde God. Alleen noemen we het anders. Het team van BewustZijn Magazine staat bij mij bekend als een groep zeer liefdevolle mensen die ontzettend veel geven, geven en nog eens geven. Waar Doopsgezind NL een ander blad afkraakt, is dat betreffende blad niet anders bezig dan liefdevol met iedereen omgaan. Dit valt mij tegen van Doopsgezind NL helaas. Ik ben erg teleurgesteld. Martha Alberda

 Doopsgezind

 400 jaar

 R emonstrant verkering

Jongeren spelen op 22 maart met relaties tijdens de jongerenmiddag van Arminius, de jongerenorganisatie van de remonstrantse broederschap. De middag wordt gehouden in het kader van Remonstranten en Doopsgezinden, 400 jaar verkering. Met creatieve en interactieve werkvormen, theatersport en workshops gaan we aan de slag met het thema relaties. Hoe is je verhouding met je ouders? Met je vrienden, medestudenten, collega’s? Heb je een geliefde? Wat maakt een relatie tot een succes, wat zijn de lastige kanten? Er is onder meer improvisatietheater onder leiding van Thomas Platzer (www.theatersportworkshops.nl).

Het basisprincipe van improvisatie is lef: L Laat de ander schitteren: meer gericht op het eco (wij) dan het ego (ik) E ‘En’-denken in plaats van ‘maar’-denken: denken in mogelijkheden in plaats van beperkingen F Faalplezier: buiten je comfortzone treden en initiatiefrijk durven zijn De middag is voor jongeren vanaf 18 jaar. Durf jezelf te laten zien en speel mee! Datum: zaterdag 22 maart 2014 Tijdstip en duur: 14.00-17.00 uur, borrel na afloop Locatie: Lokhorstkerk, Pieterskerkstraat 1, Leiden Toegang: € 5,– Opgave en informatie: [email protected]

advertentie

te huur De Roosebrink te Wageningen

De Timanshof te Bennekom

Seniorenappartementen met een vrijzinnig religieuze uitstraling In de complexen heerst een tolerante, vrijzinnig religieuze sfeer; iedereen is er welkom. Alle drie de gebouwen zijn op loopafstand gelegen van het stads-, respectievelijk dorpscentrum. De gebouwen liggen tevens gunstig ten opzichte van het openbaar vervoer. Voorzieningen De appartementen zijn aangesloten op een alarmsysteem. Hierdoor kan er 24 uur per dag in geval van nood snel eerste hulp geboden worden. Tevens beschikken de gebouwen over twee liften, een wasserette, fietsenstalling, logeerkamers, recreatieruimte, hobbykamer en een bibliotheek | vergaderruimte. De bewoners worden vertegenwoordigd door enthousiaste bewonerscommissies. Huurprijs De huurprijs varieert van € 459,– tot € 779,–. De servicekosten variëren van € 73,– tot € 194,–.

Matthias Smalbrugge Volgens de evangelist Lucas staan we als mens voor de keuze tussen God en mammon, de god van de geldzucht. Als je om je heen kijkt ontkom je haast niet aan de conclusie dat die laatste de strijd gewonnen heeft. >>

Bent u geïnteresseerd en 50 jaar of ouder? Maak geheel vrijblijvend een afspraak met mw. L. Kik of mw. C. Besselink voor meer informatie en/of een bezichtging. De Aleidahof te Bennekom

Seniorenhuisvesting Zuid-Veluwe | Hof van Sint Pieter 27 | 6721 tn Bennekom 0318 43 11 34 | www.vrssh-zuidveluwe.nl | [email protected]

5 foto: Anke van der Meer

interview

van zijn heer, dat hij het talent begraven heeft uit angst het te verliezen en daarvoor gestraft te worden. Zijn ene talent wordt vervolgens aan de eerste knecht gegeven, die zijn talenten wist te verdubbelen.

‘Empathie is een sleutel voor een gezonde gemeenschap’

Meer dan materie

tekst Marret Kramer & Johan de Kleuver – foto Anke van der Meer

Heeft de economische crisis theologische wortels? Matthias Smalbrugge is protestants predikant in Aerdenhout en bijzonder hoogleraar Europese cultuur en christendom aan de vu. Hij verkent in zijn boek Een godvergeten crisis de theologische wortels van de huidige economische crisis. Hij betoogt dat we vergeten zijn hoe die wortels gegroeid zijn en legt uit hoe we daar nu de wrange vruchten van plukken. Het boek voert de lezer door de geschiedenis van cultuur, theologie en wijsbegeerte. Smalbrugge betreurt het dat de theologie zich dikwijls heeft vereenzelvigd met een buitenperspectief, een gezichtspunt van buiten de cultuur. ‘Alsof het mogelijk

6

is dat theologie onafhankelijk is van de omringende cultuur, en daarop vanuit een zuiver perspectief kritiek zou kunnen uiten. Elke tijd krijgt op grond van criteria die op dát moment waardevol worden geacht, zijn eigen vorm van christendom.’ Bijbelverhalen en cultuur Smalbrugges boek prikkelt tot het lezen van de bijbel met nieuwe ogen. Zo overheerst in ons denken de haast vanzelfsprekende tegenstelling tussen God en mammon, want die twee hebben toch niets met elkaar te maken? God kiest immers voor de arme? ‘Toch zou een bankier in de

Londense City de bijbeltekst “want wie heeft zal nog meer krijgen, en wel in overvloed, maar wie niets heeft, hem zal zelfs wat hij heeft nog worden ontnomen” aan zijn kantoormuur kunnen hangen. Want is dat geen stevig bijbels fundament voor het kapitalisme?’ “Greed is good. Greed works” (hebzucht is goed, hebzucht werkt) is een vaak geciteerde uitroep uit de film Wall Street. Zo bezien legt de bijbel misschien wel de basis voor de dienst aan mammon. Smalbrugge: ‘We lezen de bijbelverhalen natuurlijk per definitie met onze cultuurgebonden ogen. En zo kan niet alleen de net genoemde tekst, maar ook de gelijkenis van de talenten verstaan worden als een oproep tot ondernemerschap naar kapitalistische snit.’ In deze gelijkenis meldt de derde knecht bij terugkomst

Kwetsbaarheid Volgens Smalbrugge kun je ook heel anders naar het verhaal kijken. Hij vermoedt dat in de laatste knecht de persoon van Jezus valt te ontwaren. ‘Iemand die niét meedoet in de ratrace, niét steeds meer rendement nastreeft. Maar iemand die de teruggekeerde heer een spiegel voorhoudt waarin een streng oordelende man te zien is, een man die oogst waar hij niet voor gewerkt heeft. De heer spreekt dat beeld vervolgens niet tegen, maar bevestigt het – wat tot de vraag zou kunnen leiden: als die heer staat voor ons beeld van God, willen we die dan wel dienen?’ Smalbrugge voelt duidelijk sympathie voor de laatste knecht. ‘Hij geeft toe bang te zijn en toont zijn kwetsbaarheid. Het is overigens het laatste verhaal van Jezus voordat de lijdensgeschiedenis aanvangt, waarbij Jezus als kwetsbaar mens uiteindelijk het onderspit zal delven tegen de machthebbers. Ook wij voelen ons kwetsbaar. We leven in een angstige maatschappij: we zijn angstig over onze banen, onze huizen, over Europa, China. Op zoek naar veiligheid offeren we allemaal aan mammon – waarbij begeerte, hebzucht, voor méér staat dan uitsluitend materie. Op zoek naar levensmoed vinden we tijdelijke oplossingen in de vorm van geld, met medicatie, of door ons af te sluiten voor de wereld.’ Wat kan de kerk betekenen? Kan de kerk ons helpen bij het vinden van levensmoed? Smalbrugge vindt het kwalijk dat de kerk vooral de eisende en veroordelende God heeft benadrukt.

‘Ons beeld van een God die perfectionisme eist is net zo destructief als het dienen van de mammon’ ‘De liturgie begint met het belijden van schuld als tekortschietende mensen, in plaats van dat we worden uitgenodigd en bemoedigd. Ons beeld van een God die perfectionisme eist, onder wiens blik we altijd tekortschieten, is net zo destructief als het dienen van de mammon. De mammon wordt er zelfs door tot leven gewekt, want het is immers nooit goed genoeg. Hoe zou het daarentegen zijn als we in de kerk het leven vieren, in dankbaarheid dat we daar samen met anderen mogen zijn, blij dat de zon straalt?’ Genadige gemeenschap Gemeenschap dus als antwoord op onze angsten en onze behoefte aan veiligheid. Smalbrugge: ‘Gemeenschap ontbreekt ons in hoge mate. Een gemeenschap met een ‘langelijns-verbinding’ met de oude verhalen die met ons meereizen. Een gemeenschap met geborgenheid, waarin we ons het lot van de ander aantrekken. Een gemeenschap waarin we langere tijd met elkaar optrekken en die ons voedt om verder te gaan. Dan krijgen we de moed om een andere ruimte te ontdekken dan de materie. Namelijk de onbekende ruimte in onszelf: niet alleen transcendentie en spiritualiteit, maar ook onze capaciteiten en kwaliteiten, compassie en empathie.’ Overigens kan gemeenschap ook destructief zijn, benadrukt Smalbrugge: veroordelend, beklemmend, normerend. ‘Daarom is het essentieel om je te kunnen verplaatsen in elkaar. Empathie is een sleutel voor een gezonde gemeenschap: elkaar zien zonder oordelende blik. Zo ontstaat een genadige gemeenschap.’

De kerk als gamechanger? Gevraagd naar zijn hoopvolle fantasie voor de kerk zegt Smalbrugge: ‘Naast het bieden van gemeenschap heeft de kerk ook iets te zeggen over goed en kwaad. Maar dan op een andere manier dan de bekende moraliserende, met geheven vinger. De kerk zou het debat in de samenleving over wat we werkelijk van belang vinden kunnen helpen voeren. Denk aan de angst waar veel pvv-stemmers door gedreven worden. Als je deze mensen met hun angsten eerst werkelijk ziét, kun je het vervolgens met hen hebben over een toekomstvisioen. Van daar uit kun je een ander inhoudelijk gesprek voeren. Ander voorbeeld: de banken. De kerk zou het gesprek over wat de mensen daar drijft kunnen initiëren. Hoe ontstaat die enorme ontsporing? Waar gokt zo’n bankbedrijf op? Wanneer is iets voldoende of niet? Met een dergelijk gesprek had de Rabobank er wellicht van weerhouden kunnen worden om na de Libor-affaire het statement “Dit zal nooit meer vóórkomen” te maken. Dan zou men wellicht gezegd hebben: “We gaan er alles aan doen om dit zo min mogelijk voor te laten komen”.’ De vraag of de kerk in de huidige maatschappelijke dynamiek als ‘zoutend zout’ een gamechanger zou kunnen zijn en zo een nieuwe rol kan krijgen, is een uitdagende. De noodzaak ervan, het waarom, lijkt helder. Naar antwoorden op het ‘hoe’ en ‘wat’ wordt gezocht, en zijn wij als medezoekers nodig. <<

Marret Kramer en Johan de Kleuver zijn partners bij veranderkundig bureau Innova (www.innova.nl). Ook zijn zij mede-initiatiefnemers van de woongroep Lavendelstraat Haarlem die dit jaar 25 jaar bestaat (woongroep-haarlem.nl). Kramer was in 2011 winnaar van Het Groot Dictee der Nederlandse taal.

7

Menno Fund

do the right thing now

Interim-predikant Webcare Services

5%

Een appeltje voor de dorst

FOR AB WOR ET TER LD

Het ideale flesje voor kraanwater Duurzaam gemakkelijk afwassen, eindeloos gebruiken

met kleinere vermogens de mogelijkheid om effectief en duurzaam te beleggen. Bovendien is het financiële risico gespreid, dus lager. Of denk aan de geregeld voorkomende situatie waarbij slechts één persoon in de organisatie op de hoogte is van de beleggingen. Je moet er niet aan denken dat zo iemand, om wat voor reden dan ook, wegvalt. Ook dat risico is afgedekt door als collectief te opereren.’

Collectiviteit als kracht In 2001 werd de Stichting Menno Fund opgericht. Deze stichting beheert en belegt vermogen voor doopsgezinde gemeenten en organisaties, op financieel én ethisch verantwoorde wijze. tekst & foto Johan Tempelaar

Bestuur Menno Fund. staand: Ernst Gulcher & Janny de Weijs zittend: Ineke Voncken & Anne S. de Jong

8

Ineke Voncken is voorzitter van het bestuur van het Menno Fund. ‘Er zijn doopsgezinde gemeenten en organisaties die beschikking hebben, of krijgen, over vermogen’, vertelt zij. ‘Bijvoorbeeld wanneer er een legaat binnenkomt of er opbrengsten buiten de exploitatie zijn, zoals door de verkoop van een kerkgebouw of ander onroerend goed. De opbrengst wordt nogal eens gezien als appeltje voor de dorst. Maar voor diverse organisaties in onze geloofsgemeenschap geldt dat ze nú ‘dorst’ hebben. Daarom is het Menno Fund opgericht: vanuit de gedachte dat het rendement enerzijds kan bijdragen aan het verwezenlijken van extra inspanningen zoals gemeentevernieuwing en -opbouw, maar anderzijds ook tekorten op de exploitatierekening kan helpen terugdringen, zodat het vermogen pas zo laat mogelijk hoeft te worden aangesproken.’ ‘Het Menno Fund is ook opgericht vanuit de behoefte om financieel samen sterker te staan. Dat verhoogt de continuïteit, maakt het beheer efficiënter en verlaagt de totale kosten. Eendracht maakt macht. Door gezamenlijk op te trekken zijn we een grotere partij en kunnen we beter gebruik maken van de expertise bij de banken. Als collectief staan we sterker en bieden we ook partijen

Deelnemende organisaties kunnen tweemaal per jaar instappen in het Menno Fund, per 1 januari en per 1 juli. Op diezelfde momenten kan desgewenst vermogen aan het Fund onttrokken worden, bijvoorbeeld wanneer in de gemeente een verbouwing plaatsvindt, of er om een andere reden direct geld nodig is. Voncken: ‘Momenteel participeren zestien deelnemers. Als bestuur zijn we niet ontevreden over de ontwikkeling van het Menno Fund. De gewenste opzet blijkt namelijk prima te werken: financieel verantwoord en ‘dopers ethisch’ beleid met een goed rendement. Met uitzondering van twee dips, in 2002 en 2008, toen er wereldwijd een economische crisis woedde.’ Het bestuur van het Menno Fund bestaat uit vier personen. Twee van deze bestuursleden worden benoemd door de landelijke Broederschapsvergadering van de ads, twee door de deelnemende partijen. Het bestuur belegt niet zelf, maar heeft het praktische vermogensbeheer uitbesteed aan Triodos-MeesPierson. Voncken: ‘Beleggen is een vak apart. Dat kunnen we niet zelf en dat willen we ook helemaal niet. Daarom laten wij het vermogen beheren door een betrouwbare en ervaren partij, een professionele beleggingsinstelling met veel expertise. Als bestuur houden wij er toezicht op dat het beleggen gebeurt op een wijze die past bij ons beleid en onze doelstellingen. Het beleggingsbeleid wordt bepaald in overleg met de deelnemers. Dat betekent dat we niet participeren in fondsen die betrokken zijn bij wapenhandel, mensenhandel, kinderarbeid, milieuvervuilende industrie, grond- en zee-exploitatie en dergelijke. Voor ons is dat, vanuit onze doopsgezinde achtergrond, vanzelfsprekend. Overigens blijkt al jaren dat duurzame fondsen beter renderen dan ‘gewone’ fondsen. Dat is gezien de aard van onze stichting natuurlijk een hele aardige bijkomstigheid.’ << Meer informatie Ineke Voncken | [email protected]

Handig

flesje en glas ineen

Mooi

strak design van Rinke van Remortel

Goed doel de opbrengst gaat naar drinkwaterprojecten van Simavi Goedkoop kraanwater is tot wel duizend keer goedkoper dan gebotteld water Mobiel

met de Dopper applicatie vind je locaties om je Dopper te vullen

Info

www.dopper.com

Like de Dopper op facebook.com/dopperbottle Follow de Dopper op twitter.com/De_Dopper

meerwaarde voor religieuze instellingen

Uw instelling kent een maatschappelijke meerwaarde die zich niet in cijfers laat uitdrukken. Van uw bank verwacht u dat ze dat feilloos aanvoelt. Het gaat om duidelijke afspraken maken. En vanuit die stevige basis samen op te trekken om uw maatschappelijke ambities te realiseren. Interesse in de dienstverlening van Instituten & Charitas? Maak dan een afspraak voor een nadere kennismaking via Mark van Keeken, directeur religieuze instellingen 06 - 124 686 64. Kijk voor meer informatie op abnamromeespierson.nl/instituten

rijkdom in de bijbel

Rijkdom zegen of afgod? tekst Christiane Karrer-Grube – illustratie Dokus

Wie denkt bij het thema ‘God en mammon’ niet aan de befaamde uitspraak van Jezus: Niemand kan twee heren dienen… Jullie kunnen niet God dienen én de mammon (Matteüs 6:24)? Jezus lijkt rijkdom als concurrentie te beschouwen voor God. ‘Wat is het moeilijk voor rijken om het koninkrijk van God binnen te gaan’, zei Jezus na het gesprek met de rijke man die somber werd en het niet kon opbrengen zijn bezittingen aan armen te schenken (Marcus 10:23). Toch geldt rijkdom in de bijbel als zegen van God. Een goed voorbeeld is Job. Over hem wordt verteld: ‘De Eeuwige zegende Job in zijn latere leven nog meer dan in zijn vroegere, en zo kreeg Job veertienduizend schapen en geiten, zesduizend kamelen, duizend span runderen en duizend ezelinnen’ (Job 42:12). Hoe zou het anders kunnen zijn? De grote theologische verhalen in het Oude Testament vertellen in vele facetten hoe God het land aan Israël schenkt. Land en oogst, vee, wijn en olijven zijn gaven van zegen. God is de schepper en dat betekent dat alle goederen die mensen en dieren laten leven, uit zijn hand komen. Zijn gaven zijn een zegen voor al wat leeft.

Christiane Karrer-Grube is docent bijbelse theologie aan het doopsgezind seminarium.

10

Het boek Deuteronomium legt hier alle nadruk op. Israël wordt toegesproken: ‘Gezegend is de vrucht van uw schoot, de vrucht van uw land en de vrucht van uw vee… Gezegend is de oogst die u binnenhaalt en het deeg dat u kneedt… De Eeuwige zal zijn zegen laten rusten op uw voorraadschuren en op alle arbeid die u verricht. Hij zal u zegenen in het land dat hij u geeft’ (Deuteronomium 28:4-8). Deze zegen is echter onlosmakelijk verbonden met een leven volgens de geboden die Mozes heeft verkondigd. Dat betekent dat de rijkdom voor héél de gemeenschap van Israël een goed leven moet waarborgen en tot zegen zijn. De geboden in Deuteronomium zijn bedoeld voor de vrije burgers in Israël die zelf land bezitten en een groot aantal heeft betrekking op de sociale samenleving. De landbezitters moeten hun verantwoording nemen en voor ondersteuning van de andere, armere bevolkingsgroepen zorgen. Zij moeten bijvoorbeeld om de drie jaar een tiende deel van hun

opbrengst afstaan aan degenen die geen grond bezitten (14:28-29). De wetten rondom de kwijtschelding van schulden laten het beste zien hoezeer rijkdom ten dienste moet staan van alle mensen in de gemeenschap. In een samenleving die gebaseerd is op landbouw en veeteelt is lenen vaak noodzakelijk. Bij ziekte, noodweer, droogte enzovoort, zijn de voorraden gauw op. Als de schuldenlast van delen van de bevolking echter te hoog wordt, dreigt de maatschappij te ontwrichten. Mensen worden afhankelijk en schuldslavernij dreigt. De weinige rijken krijgen te veel macht en invloed. Volgens Deuteronomium 15 dienen elk zevende jaar alle schulden kwijtgescholden te worden. Ook slaven moeten worden vrijgelaten. En de rijken worden verplicht te lenen aan wie dat dringend nodig heeft. Bij alle sociale geboden wordt herhaald: ‘De Eeuwige, uw God, zal u erom zegenen in alles wat u onderneemt’. Rijkdom is een zegen van God. Maar alleen als de rijken bereid zijn delen van hun bezit ‘los te laten’ (het Hebreeuwse schamat – loslaten – is een centraal begrip), zal de zegen blijven. Schulden kwijtschelden betekent voor de rijken bezit verliezen, en toch zal juist daardoor ook voor hen de zegen toenemen. Overigens moet niet alleen met het oog op sociale belangen bezit ‘losgelaten’ worden. In twee van iedere drie jaren wordt het tiende deel van de totale opbrengst gebruikt om op pelgrimage naar Jeruzalem te gaan, en daar met de hele familie uitbundig feest te vieren (14:22-27).

macht en invloed en maken slachtoffers. Ook daarover gaan teksten in het Oude Testament. Zo stellen de profeten misbruik aan de kaak: ‘wee degenen die zich huis na huis toe-eigenen, die akker na akker samenvoegen’ (Jesaja 5:8, Amos 5 en 6). Er zijn verhalen over verleiding: de koning die niet tegen het ‘nee’ van Nabot kon, toen hij zijn diens wijngaard wilde kopen. Hij pleegde een moord om zich het bezit toe te eigenen (1 Koningen 21). Of de befaamde ziener Bileam die eerst hoorde hoe God ‘nee’ zei tegen een opdracht die hij zou krijgen. Toen echter de beloofde beloning hoger werd en de gezanten meer aanzien hadden, hoorde hij ineens ‘ja’. Toeval? Volgens het verhaal gaat de bode van God drie keer in de weg staan, terwijl de ‘grote ziener’ hem niet ziet (in tegenstelling tot een ezelin…). Ziet hij de beloning en de roem al? Het kost heel wat moeite voordat hij God weer ziet en begrijpt wat het betekent dat hij alleen mag zeggen wat God hem opdraagt (Numeri 22).

radicaal vertrouwen in God. Hij leeft slechts van wat hem iedere dag gegeven wordt. In zijn verkondiging staat centraal: laat los waar je recht op denkt te hebben, ten dienste van de gemeenschap. Aanvaard dat je soms inteert om een nieuw begin mogelijk te maken. God schenkt zo ruimhartig van zijn ‘bezit’ aan ons mensen, dat hij onze fairness-regels op hun kop zet (de arbeiders in de wijnberg, Matteüs 2:1-16; de barmhartige vader, Lucas 15:11-32; de oneerlijke rentmeester, Lucas 16:1-9). De zegen die God je schenkt is zo groot dat je zelf ook ruimhartig kunt schenken. Dit geldt letterlijk en figuurlijk. Het is dan ook geen toeval dat de betekenis van vergeving wordt uitgelegd met een gelijkenis over de kwijtschelding van schulden (Matteus 18:21-35). <<

Jezus legt veel nadruk op het gevaar van rijkdom. Als het najagen van bezit teveel van je aandacht en energie vraagt, wordt dat inderdaad een soort afgod die je dient. Er is daarnaast dan geen ruimte voor vertrouwen in God. De toetssteen is ‘loslaten’ – daarover struikelt de man die zijn rijkdom niet kan weggeven aan de armen. Jezus, die voor de verleidende kracht van rijkdom waarschuwt, laat zelf bezit op een radicale manier los. Hij belichaamt een

Rijkdom betekent echter ook gevaar, want mensen worden gemakkelijk verleid om alleen voor zichzelf rijkdom na te streven. Vaak gaat dat ten koste van de gemeenschap en de armen. Rijkdom kan mensen in haar greep krijgen. Die richten dan al hun aandacht en energie op het vergaren van rijkdom, misbruiken daarvoor hun

11

crisis

de stelling:

‘De economische crisis is een geloofscrisis’ Hebzuchtige bankiers, overheden die teveel geld uitgeven, burgers die te weinig geld uitgeven en losgeslagen individualisme. Er zijn wel duizend redenen te verzinnen voor de huidige financiële ‘Aan de secularisatie van de afgelopen crisis. tekst Jan Willem Stenvers Nu Nederland nog steeds niet uit de recessie is, doemt de vraag op in hoeverre wij nog vertrouwen op en geloven in de financiële wereld en de overheden. Of is de leegloop van de kerken de schuld van alle problemen? Drie experts geven antwoord op de vraag: Is de economische crisis een geloofscrisis? Henk Leegte Henk Leegte is predikant in de doopsgezinde gemeente in Amsterdam.

‘Het is veelzeggend dat het eerste woord dat kinderen leren schrijven ik is’ ‘Het is te simpel om te zeggen dat de huidige crisis een geloofscrisis is. Het is een economische crisis die te maken heeft met hele grote mondiale problemen. Maar het zou zomaar kunnen dat de problemen wel deels voortkomen uit een sterk geseculariseerde samenleving.

12

decennia zitten zowel heilzame als heilloze kanten. Het is goed dat de kerken niet meer zoveel macht hebben over mensen. Maar in die kerken is wel eeuwenlang verteld dat het leven niet gaat om het individu, dat er als je deelt genoeg moet zijn voor iedereen, en dat we onze hebzucht een beetje in toom moeten houden. Dus eeuwenlang zijn die gedachten in de kerken middels bijbelse verhalen aan mensen overgedragen.

‘Door de leegloop van de kerken is de voortgang van die verhaaltraditie nu zo goed als gestopt. De vraag is wat er gebeurt met een samenleving als bijna niemand het verhaal van bijvoorbeeld de barmhartige Samaritaan nog kent. We zijn nu op dat punt beland. ‘Het individualisme is doorgeslagen en er wordt geen moreel appèl meer gedaan op mensen, ook niet in de kerk. Als je iemand vraagt om een avondje met iets te helpen en die persoon zegt: “Nee, het kan nu niet, ik heb het te druk, dus kies voor mezelf ”, vindt men dat fantastisch.

Het is ook veelzeggend dat het eerste woord dat kinderen leren schrijven ‘ik’ is. ‘Mensen denken nog wel na over levensvragen, maar niet meer in religieus of institutioneel verband. Als ze op zoek zijn naar zo’n verband en bijvoorbeeld naar de kerk gaan, kennen ze de gebruiken en traditie niet en is de zondagochtend niet altijd even inspirerend. Veel mensen die binnenkomen zijn op zoek naar antwoorden, maar die hebben we niet pasklaar. Dus ik zie veel mensen naar de kerk komen die ook weer snel weg zijn. Gelukkig zijn er genoeg die wel betrokken blijven. Mensen hebben nog wel vleugels, maar ze zijn de wortels kwijt.’ Tim van der Vliet Tim van der Vliet is oud-beurshandelaar en houdt zich tegenwoordig bezig met bezig met ‘laag-bij-de-vloerse spiritualiteit’. Die is deels gebaseerd op de lessen die hij op de beursvloer leerde. Hij schreef er onder andere het boekje Open je ogen – Spiritueel ontwaken the easy way over. ‘Er is zeker sprake van een geloofsof vertrouwenscrisis. Mensen geloven niet meer in de huidige financiële instellingen en ook niet meer in regeringen of in sommige religieuze instituten. Maar dat is helemaal niet erg, het is een kans. ‘De huidige crisis heeft te maken met egoïsme. Mensen in de financiële wereld zijn teveel bezig geweest met zichzelf. Een gemiddelde zakenbankbankier kan het niets schelen wat er gebeurt in de wereld, als hij maar geld verdient. Ik zeg niet dat het slecht is, maar het is wel gedrag gebaseerd op de privé-agenda.

‘In de negentiger jaren gebeurden daardoor de meest rare dingen op de beurs. Beurshandelaren bedachten hele vreemde constructies om maar geld te verdienen. Banken en hun medewerkers verdienden wel als ze het spaargeld van klanten goed belegden, maar betaalden niet mee als het misging. De vraag is dan: heeft de bankmedewerker als hoogste doel geld verdienen voor de klant of voor zichzelf? ‘Momenteel komt steeds meer aan het licht dat dit al jaren gebeurt. Het is heel terecht dat we daar verbolgen over zijn. De gemiddelde burger gaat er vanzelfsprekend niet mee akkoord dat banken ongevraagd risico nemen met het spaargeld van klanten. Maar het is mooi dat de crisis, omdat we nu zien wat er daadwerkelijk gebeurt, een kans biedt om dat te veranderen. ‘Dit alles geldt niet alleen voor de financiële wereld. In sommige kerkelijke instituten zijn eeuwenlang dingen gebeurd die niets te maken hebben met het idealistische gedachtegoed waarmee ze ooit zijn opgericht. Ook politici zijn de afgelopen decennia vaak met hun eigen belangen bezig geweest, en met het regelen van een goede baan voor ná hun politieke carrière. ‘Eigenlijk bestaat voor mij het woord crisis niet. Ik zie het als een mogelijkheid voor iets nieuws. Die les heb ik op de beurs geleerd; daar zien de meesten het zo. Een crisis is een kans om de rotte appels uit de boom te schudden en te vernieuwen. En dat is ook nu het geval. ‘Nu mensen steeds minder geloven in de ouderwetse instituten, moeten banken, overheden, religies en bur-

‘Een crisis is een kans om de rotte appels uit de boom te schudden en te vernieuwen’ gers op zoek naar nieuwe manieren van werken. Zo heeft de bankenwereld nu de kans om zich meer te richten op faciliterende dienstverlening, in plaats van op het verdienen van geld.’ Henk Willem Smits Henk Willem Smits is journalist voor Quote en schrijver van onder andere Het Belastingparadijs. Daarin legt hij uit hoe grote mondiale bedrijven Nederland gebruiken als belastingparadijs. ‘De huidige crisis is een schuldencrisis. En die schulden moeten betaald worden. Ik vind het lastig daar een religieuze of zingevingscomponent aan vast te plakken; het moet op een financiële manier opgelost worden. ‘Wel is het zo dat mensen niet meer in de banken geloven. Het consumentenvertrouwen is daardoor erg laag, dus houden mensen de hand op de knip. Terwijl het juist belangrijk is dat mensen geld uitgeven. Als dat niet gebeurt, stokt alles in de economie en kom je in een nare neerwaartse spiraal terecht. ‘De vraag is hoe de banken het vertrouwen gaan terugwinnen. Zelfs het toezicht op de banken is tekortgeschoten, zoals te zien was bij sns Reaal. Hoe zit het met de betrouwbaarheid van de banken als het toezicht erop al niet deugt?

‘Je zou kunnen zeggen dat de huidige crisis is veroorzaakt door een protestants-christelijke manier van handelen. Met de Reformatie kwam het huidige (gecorrigeerde) kapitalistische systeem op zoals we dat nu kennen. Daarin is het maken van schulden geen taboe – anders dan bij bijvoorbeeld moslims, die geen rente mogen vragen op geleend geld. In het Westen is het idee altijd geweest dat je winst kunt maken door eerst een schuld aan te gaan: de hefboom. Maar die hefboom kan ook de verkeerde kant opschieten, zoals nu het geval is.

‘Bidden helpt niet’ ‘Momenteel is het ons allemaal goed ingepeperd dat we zo niet door kunnen gaan. Maar over dertig jaar zijn we dat weer vergeten, dan is het weer hetzelfde liedje. En dan is het uiteindelijk weer crisis. Het gaat al duizend jaar zo.

links Henk Leegte boven Tim van der Vliet onder Henk Willem Smits

‘We moeten alles wel een beetje relativeren. West-Europa en de Verenigde Staten zitten in een vervelende crisis, maar we hebben het nog steeds goed. Voor de mensen die hun baan verliezen is het natuurlijk naar, maar de rest van de mensen kan goed genoeg leven. Het is ook nog altijd beter dan in de jaren ’40 en ’50. We moeten er vooral financieel uit zien te komen. Bidden helpt niet.’ <<

13

bestuurstafel De doopsgezinde kerk in Shirati, Tanzania, heeft het plan opgevat om samen met verschillende partners een technische school te bouwen. Het is een vijfjarenplan dat stap voor stap gerealiseerd gaat worden. Bij de zomercollecte in 2013 brachten we dit project onder uw aandacht en mede dankzij uw gulle gaven kan nu met de bouw worden begonnen. De noodzakelijke toestemming van de overheid is binnen, het leerplan is ontwikkeld en op 29 maart zal door een minister de eerste steen gelegd worden. Wij blijven dit project op de voet volgen en zullen er periodiek over rapporteren in Doopsgezind NL .

Schoolbanken voor Malanje

een onderwijsproject onder ruim 500 Koptische vrouwen en kinderen in de provincie Minya. Het belangrijkste doel is de geletterdheid van deze vrouwen en kinderen te verhogen, zodat zij toegang krijgen tot hoger onderwijs. Zij vallen namelijk over het algemeen buiten de boot van het reguliere onderwijs. Kerk en Vrede verenigt mensen die zich inzetten voor ontwapening en geweldloosheid. Kerk en Vrede gelooft dat het niet terecht en onverantwoord is om te vertrouwen op geweld, aldus de tekst op haar website. Dat het werk van Kerk en Vrede veel raakvlakken heeft met Doopsgezind WereldWerk moge duidelijk zijn. Als de landelijke of regionale pers bericht over zaken van vrede, heelheid van de schepping, of gewapend ingrijpen in conflictsituaties, hebben zowel Kerk en Vrede als WereldWerk vaak de behoefte een reactie te geven, een zogenaamde quick response. Dat kan zijn in de vorm van een ingezonden brief in

de krant, of een opinie-artikel. Wij zoeken mensen die naar aanleiding van een artikel in hun krant behoefte voelen om te reageren en daar een platform voor zoeken. Volgt u artikelen of bent u een schrijver van ingezonden brieven: laat het weten aan [email protected]. door Bert Duhoux, voorzitter

reactie Op het artikel ‘Bijbelse reflectie’ van februari ontvingen we van een lezeres een reactie naar aanleiding van het gebruik van het woord ‘racisme’. Zij schreef onder meer: “Noch de betrokkenen, noch wijzelf zijn daar bij gebaat, omdat een keuze vóór de ene kant altijd een keuze tégen de andere betekent. ‘Heilzame verwarring’ is, hoe gek het ook klinkt, het meest geëigend in deze situatie.” Verschil in perceptie zal altijd wel blijven, als mensen maar respectvol met elkaar blijven praten, en luisteren.

Sinds enkele jaren heeft Doopsgezind WereldWerk haar werkgebied in Afrika uitgebreid. Naast de al bestaande contacten in Tanzania is er inmiddels een goede band met broeder Ambeke van de Mennonite Church in Malanje in Angola. broeders en zusters vatten daarom varend aan de slag gegaan. Van het in

Eerder meldden wij dat enkele nieuwe bestuursleden de gelederen hebben versterkt. Dat houdt ons fris en het leidt tot nieuwe initiatieven en nieuwe contacten. Zo kwamen wij kort geleden in contact met Mennonite Central Committee in Cairo, Egypte. mcc is actief betrokken bij

tekst & foto’s Ans Goezinne-Oud

cpt steunt Pensioenfonds Zorg & Welzijn

De contacten in Angola zijn tot stand gekomen na een bezoek een paar jaar geleden van Nelleke Schiere en Martin Vegter aan de Mennonieten aldaar. Na dat bezoek is het e-mail contact gebleven en zijn de banden verstevigd. Zo kwam WereldWerk te weten dat er een nijpend probleem was: er waren geen schoolbanken voor de nieuwe school. WereldWerk heeft toen besloten ondersteuning te bieden – een nieuw project was geboren. Project Vila Matilde is een nieuwe voorstad van Malanje, waar de armste mensen opeengehoopt leven. In deze buurt komen steeds meer mensen wonen, voornamelijk gezinnen met kinderen zonder enige sociale achtergrond. Een katholieke zusterorde heeft één school gebouwd, maar dat is bij lange na niet voldoende om al deze kinderen op te vangen. Onze doopsgezinde

14

het idee op ook een school te bouwen. De school is er inmiddels en bestaat uit zes klassen, maar er zijn geen banken waar de kinderen op kunnen zitten. Noodgedwongen zitten de leerlingen op meegebrachte blikken en tuinstoelen, wat de leerprestaties niet bevordert. Voor het aanschaffen van banken was niet genoeg geld, en voor het maken ervan was een bedrag nodig van 2000 euro. Broeder Beto, lid van de mennonieten-kerk, is een goed timmerman en wilde de stoelen samen met een assistent maken. Tegelijkertijd wilden zij vier broeders de gelegenheid geven het vak van timmerman te leren. Alle materialen zouden ter plaatse worden aangeschaft. Uitvoering Nadat WereldWerk aan broeder Ambeke had laten weten dat zijn project gesteund zou worden, zijn de timmerlieden uit Malanje voort-

Angola gekochte materiaal konden zij vijftig schoolbanken maken. De prijs van één schoolbank bleek 40 euro te zijn. Daar waren ze erg trots op: wanneer zij de banken bij een Chinese winkel hadden moeten kopen, zouden ze 100 euro per stuk kwijt zijn geweest. De banken gemaakt door het katholieke timmermansbedrijf waren zelfs nog duurder. Jammer genoeg zijn de vijftig banken maar voldoende voor twee klaslokalen.

In een brief van broeder Ambeke wordt WereldWerk oprecht bedankt voor de geboden hulp. Op deze plaats willen wij ook de dg Aalsmeer bedanken. Zij heeft uit de opbrengst van haar bazar dit project ondersteund. Mogelijk zijn er doopsgezinde gemeenten die een vervolgproject willen steunen: de schoolbanken zijn een investering voor goed onderwijs. WereldWerk wil u hier graag bij helpen. <<

Rectificatie In het vorige nummer van Doopsgezind NL zijn enkele fouten in de tekst van het artikel ‘Bijbelse reflectie’ geslopen. Op pagina 13, 1e kolom, moet ‘systematisch geweld’ zijn: ‘systemisch geweld’. En in de laatste alinea moet ‘bedoeïenleven in de bezette gebieden’ zijn: ‘bedoeïnenleven in de Negev’.

tekst & foto Maarten van der Werf Christian Peacemaker Teams Nederland heeft Pensioenfonds Zorg en Welzijn (pfzw) een bericht gestuurd om haar steun en waardering uit te drukken voor de stap om zich terug te trekken uit beleggingen bij enkele Israëlische banken. Het pfzw heeft de richtlijn voor verantwoorde investeringen van de Verenigde Naties ondertekend: United Nations Principles for Responsible Investment. Als actief aandeelhouder heeft het pfzw langdurig de dialoog gezocht met de betreffende banken, die de bouw van Israëlische nederzettingen in de Westbank financieren. Na een vruchteloze dialoog hierover besloot de pfzw haar geld terug te trekken uit de banken. cpt benadrukt, evenals pfzw, dat het terugtrekken van gelden geen politieke betekenis heeft voor wat betreft het bestaansrecht van Israël. Het gaat om de bouw van de nederzettingen, die wegens onrechtmatigheid door de vn en het Internationaal Gerechtshof is veroordeeld. Het stopzetten van samenwerking met de banken is een geweldloze manier om, na vruchteloze gesprekken, te laten weten

Bethlehem, op de voorgrond het vluchtelingenkamp Deheishe, op de achtergrond een joodse nederzetting.

dat hiervoor geen verantwoordelijkheid meer wordt genomen en dat een werkelijk gelijkwaardige dialoog wenselijk is. Het stakingsrecht in democratieën is gebaseerd op dezelfde geweldloze manier van het zoeken van dialoog. << Maarten van der Werf is coördinator van cpt-nl | www.cpt-nl.org

15

broederschapshuizen

Dopers

commercieel De directeuren van de drie (voormalige) broederschapshuizen Mennorode, Buitengoed Fredeshiem en Dopersduin zijn het erover eens dat de doopsgezinde idealen en waarden de commerciële positie van hun Fredeshiem instellingen versterken. tekst Dirk Visser – foto Dopersduin ‘De doopsgezinde identiteit staat ons niet in de weg’, aldus een hunner. Een ander zegt: ‘Winst is een voorwaarde voor continuïteit’. Wel hebben ze te maken met een teruglopend aantal doopsgezinde bezoekers. In Mennorode en Fredeshiem vormen doopsgezinden tussen de tien en vijftien procent van de gasten. In Dopersduin is dat aandeel de laatste jaren redelijk stabiel gebleven, op ongeveer een derde van het totaal. Mennorode ‘De doopsgezindheid, breed gedefinieerd, is absoluut van belang, ook voor de zakelijke kant van ons bedrijf ’, zegt Gert Eigenbrood, directeur van Mennorode. ‘De afgelopen tien jaar zijn we van de nood een deugd gaan maken. Wij proberen doopsgezinde waarden te verwoorden en in de praktijk te brengen. Daarbij baseren we ons op moderne uitgangspunten, zoals duurzaamheid en maatschappelijk verantwoord ondernemen. Wij willen verantwoord met mens en milieu omgaan. De overheid heeft drie jaar geleden besloten geen geld meer voor conferenties beschikbaar te stellen.

16

Dat heeft niet geleid tot een drama, maar het is wel wat minder geworden. De topsectoren waar Mennorode zich nu op richt, zijn onderwijs, gezondheidszorg, de milieumarkt en werknemersparticipatie. De groepen komen hier met een eigen programma, maar wij vertellen graag over onze duurzame bedrijfsvoering. Het hoogtepunt van duurzaamheid op het terrein van Mennorode is De Luwte, een bijzonder duurzaam gebouw dat van hergebruikte materialen is vervaardigd.’ Er komen relatief veel religieuze en/ of spirituele groepen naar Mennorode, waar per jaar twintig tot vijfentwintig kerkdiensten gehouden worden. Mennorode heeft jaarlijks ongeveer 40.000 gasten, en er staan tachtig mensen op de loonlijst. ‘De bestuursleden moeten doopsgezind zijn, maar dat geldt niet voor het personeel. Mennorode is eigendom van de Stichting Broederschapshuiscommissie Elspeet.’ Eigenbrood spreekt met veel waardering over het bestuur, onder voorzitterschap van ds. Gabe Hoekema.

‘Via commerciële bedrijfsvoering willen we onze identiteit behouden’, zegt directeur Alex de Ruiter van Buitengoed Fredeshiem bij Steenwijk. ‘Voorwaarde is natuurlijk dat er voldoende gasten komen, anders kunnen we de zaak niet in stand houden. We gaan daarbij uit van onze eigenheid want dat is onze kracht, en die onderscheidt ons van bijvoorbeeld bedrijven die aangesloten zijn bij een keten.’ In de broederschapshuizen, inclusief Fredeshiem, komen al tientallen jaren niet alleen doopsgezinde gasten. ‘Wij zijn van oorsprong vooral een oecumenisch huis, met een doopsgezinde sfeer en identiteit. Er is persoonlijke aandacht, een gevoel van ‘welkom zijn’, van ontmoeting. Dat uit zich ook in onderling respect en een ongedwongen, informele sfeer. Veel mensen voelen zich daar bijzonder prettig bij.’ Buitengoed Fredeshiem heeft als lijfspreuk een citaat van de joodse bijbelgeleerde Martin Buber: Al het werkelijke leven is ontmoeting. ‘Dat is de eerste spreuk op ons Inspiratiepad. We stimuleren dan ook graag ontmoeting’, zegt Alex de Ruiter.

‘Bijvoorbeeld via onze ZondagMatinees, maar ook in het groepshotel zelf. Bij de laatste verbouwing hebben we een soort dorpspleinachtige foyer gecreëerd, waar mensen van verschillende groepen met elkaar in contact kunnen komen. We willen dat de gasten hier door ontmoeting van betekenis voor elkaar zijn, dat ze even geraakt worden. Je herinnert je dingen als je die samen beleeft of samen doet. Soms zijn dat inspirerende momenten. Ook organiseren we samen met doopsgezinde gemeenten of ringen midweekvakanties, onder meer rondom levensverhalen. Dat werkt positief voor de deelnemers en opbouwend in een gemeente of ring. ‘Een andere activiteit is ‘Leeftocht’, een samenwerkingsverband met Dopersduin en de ads. Die is van groot belang voor onze identiteit. Broederschapshuizenpredikant Marion Bruggen is voor Fredeshiem verantwoordelijk voor de inhoud. Leeftocht biedt cursussen op religieus en spiritueel gebied.’ Sinds kort heeft Fredeshiem een nieuw bestuur, onder leiding van Grytsje Anema. In plaats van tien bestuursleden zijn er nu vijf, van wie er twee doopsgezind zijn. ‘De lijnen zijn korter waardoor er sneller besluiten genomen worden. Daar vraagt deze tijd ook om. Het bestuur heeft het aangedurfd om in 2012 te investeren, terwijl het economisch gezien een moeilijke tijd was. Daar kunnen we nu de vruchten van plukken’, zegt Alex de Ruiter. Dopersduin ‘In de bedrijfsvoering van Dopersduin in Schoorl speelt het doopsgezinde element een grote rol’, zeggen Martijn Maring en Wieteke van der

Molen, die er de leiding hebben. ‘Dopersduin heeft er heel bewust voor gekozen geen hotelkamers te bieden. Onze kamers in de slaaphuizen zijn heel eenvoudig, bijvoorbeeld zonder televisie. Wij vinden het belangrijk dat de mensen elkaar ontmoeten in het hoofdgebouw. Het gemeenschapsgevoel komt voort uit het doopsgezinde. Zo is het een goed gebruik dat groepen zich bij de warme maaltijd zoveel mogelijk aan elkaar voorstellen, zodat iedereen weet wie er nog meer in huis is. Tijdens de maaltijd, het afwassen of ’s avonds in de serre, raken mensen met elkaar in gesprek. We horen van gasten dat ze hier komen voor de ongedwongen sfeer, de openheid en vriendelijkheid. ‘Met 12.000 overnachtingen per jaar zijn we kleiner dan de andere broederschapshuizen. We streven niet naar winst, maar proberen wel in de zwarte cijfers te blijven. Er moet voldoende reserve voor onderhoud zijn. Een paar jaar geleden is de naam ‘Doopsgezind Broederschapshuis Schoorl’ veranderd in ‘Dopersduin’. De nieuwe naam is korter, bekt makkelijker en is laagdrempeliger. Maar er is heel bewust voor gekozen om het doperse in de naam te houden.’

‘De soberheid hier in huis is tijdens de economische crisis van de laatste jaren eerder een voordeel geweest dan een nadeel. Wereldlijke gemeenten en instellingen kunnen zich niet veel luxe meer veroorloven. Zij kiezen nu eerder voor een gemoedelijke sfeer in een mooie omgeving, dan voor een luxe hotel. ‘Twaalf weken per jaar zijn er ‘eigen’ weken. Dat zijn vakantieweken voor individuele gasten die we als één groep (een gemeenschap) beschouwen. De hele huishouding wordt dan overgenomen door vrijwilligers. Die spelen een grote rol bij Dopersduin. De zes zomerweken lopen erg goed, met vorig jaar een bezetting van 85 procent. Tijdens de herfst- en Oud en Nieuwweek waren er ruim honderd gasten en kon er niemand meer bij. Ook jongeren kunnen hier als vrijwilliger verblijven. Zo kunnen ze zelfstandig op vakantie, doen ze bovendien iets nuttigs en is het voor de ouders toch vertrouwd. Onze gastenleiding verzorgt in die weken een (vrijblijvend) programma met in ieder geval ’s ochtends en ’s avonds een viering’, aldus Martijn Maring en Wieteke van der Molen van Dopersduin. <<

17

boeken & bladen

Tenzij anders vermeld, zijn de bijdragen op deze pagina’s van de hand van Martin Maassen, [email protected]

Homo zijn

Er wordt vrijwel nergens meer geworsteld met het thema homoseksualiteit dan in reformatorische kring. Vele boeken, brochures en conferenties zijn er aan gewijd. Strak in het pak zittende mannenbroeders komen zwetend en zwoegend telkens tot hetzelfde standpunt: je mag het zijn maar niet doen. Alleen al daarom is het een verademing dat er nu ook eens boek verschijnt van een reformatorische ‘ervaringsdeskundige’. Herman van Wijngaarden is staflid van de hervormd-gereformeerde jeugdbond (hgjb) en homoseksueel, hoewel die laatste aanduiding misleidend is. Tot voor kort werden mensen als Van Wijngaarden in reformatorische kring principieel homofiel genoemd. Immers, je mag het wel zijn, maar niet praktiseren. Van Wijngaarden schreef een “welkome handreiking voor jongeren die weten – of te weten komen – dat zij homo zijn”. Hij schreef zijn boek “door de bril van God” en die is blijkbaar onverbiddelijk: “homoseksualiteit is niet zoals God seksualiteit oorspron-

18

Oké, ik ben dus homo, Herman van Wijngaarden, € 8,90, uitgeverij Jes! (samenwerking uitgeverij Boekencentrum en hgbj) Oratio_DeBoer+Groot_TweedeDruk2014_Omslag_7mm.indd 1

echo

Joodse geschiedenis Simon Schama, Brits historicus van Joodse afkomst, heeft met zijn De geschiedenis van de Joden een verhaal willen schrijven over lijden en veerkracht, over vastberadenheid en creativiteit, zoals hij het zelf uitdrukt. In 1973 was hem door een uitgever al eens gevraagd zo’n geschiedenis te schrijven. Het was er nog niet van gekomen. Vijf jaar geleden kreeg Schama dezelfde vraag voorgelegd: een geschiedwerk, in combinatie met een documentaire-reeks voor de bbc. Het is een indrukwekkende, monumentale studie geworden, waarvan

het eerste deel de tijdsspanne van 1000 voor Christus tot 1492 na Christus beslaat. De speelse, vlotte, lichtvoetige verteltrant zorgt ervoor dat je niet terugdeinst dit vuistdikke boek, meer dan 500 bladzijden, uit te lezen. Prachtige zinsneden als “Jona’s weekendje in de buik van de walvis” en: “De geest is uit de fles. Maar eigenlijk dwaalde die allang vrij rond voordat de Bijbel hem bottelde”, dwingen je als het ware verder te lezen. De geschiedenis van de Joden gaat over cultuur, religie, Wat moeten we vandaag de dag aan met God en het hardnekkige verschijnsel ‘godsdienst’? politiek, taal, rituelen, maar Valt er nu nogis ietsbovenal redelijks te zeggen over transcendentie, het hart van de religie? een verhaal van mensen over de hele Theo de Boer en Ger Groot — ooit leermeester en student — gaan hierover een gesprek aan vanuit wereld. Het is een verhaal dat duizeneen verschillende achtergrond (protestant en katholiek). De god van de rationele, natuurlijke den jaren beslaat entheologie dat de continenis gestorven, aldus De Boer, maar dat was maar één gestalte waarin mensen diens ten omspant: van India totkunnen Andalusië, mysterie ondergaan. God is voor de religie helemaal niet zo belangrijk, voert Groot aan. van de bazaar in CaïroHettot levende krijgtstraten allereerst betekenis door de ervaring van het ritueel. van Oxford. Degene die de bijbel als ‘waar gebeurd van kaft tot kaft’ meent te moeten lezen, kan het boek beter onaangeroerd laten. Voor Schama is de bijbel een belangrijke bron, maar meestal niet meer dan “een echo van een bepaalde realiteit”. “Er zou geen spoor van bewijs opduiken dat de 9 789491 1 10054 Israëlieten ooit uit Egypte waren vertrokken en veertig jaar door de Sinaï-woestijn hadden gedwaald.”

Dit is inderdaad de studie geworden die Schama altijd al wilde schrijven: “De geschiedenis van de wereld kun je niet begrijpen zonder de geschiedenis van de Joden”. door Jehannes Regnerus De geschiedenis van de Joden. Deel 1: De woorden vinden. 1000 v.C.-1492, Simon Schama, uitgeverij Atlas Contact, € 34,95 7 mm

theo de boer & ger groot religie zonder god

niet doen

kelijk bij de schepping bedoeld heeft”. En Paulus deed er nog flink wat schepjes bovenop. Daar doen David en Jonathan niets aan af. Hoewel David van Jonathan zegt dat zijn liefde hem “wonderlijker was dan de liefde van vrouwen”, weet Van Wijngaarden dat er tussen hen geen sprake was van seksualiteit. Het waren “soulfriends” en dat mag, volgens Van Wijngaarden. Die laatste stellingname leverde hem in refokringen de nodige kritiek op. Van Wijngaarden ziet homo’s wel samenwonen, al kent hij de nodige aarzelingen. Ook als je “níet de slaapkamer met elkaar deelt” kan de kat toch op het spek gebonden worden. Misschien is daarom een leefgemeenschap een meer “heilzame samenlevingsvorm”. “Ons hele menszijn is door de zondeval beschadigd”, met de homoseksueel als ultieme zondebok. Homoseksualiteit en refo’s, het blijft een onmogelijke combinatie.

theo de boer & ger groot

Religie zonder God Een dialoog

theo de boer is emeritus hoogleraar filosofie aan de Vrije Universiteit en de Universiteit van Amsterdam. ger groot is bijzonder hoogleraar filosofie en literatuur aan de Radboud Universiteit Nijmegen en universitair hoofddocent filosofische antropologie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam.

www.uitgeverijsjibbolet.nl

geen God Wel religie

Oh nee, weer zo’n secularisatiegeschrift, dacht ik bij mijzelf. Zelden heb ik een boek met zoveel tegenzin ter hand genomen. Zelden ben ik zo rechtgezet, op de eerste bladzijde al. Religie zonder God gaat niet over de vraag “of godsdienst voor een samenleving nodig is, of juist schadelijk – en of hij zou moeten worden uitgevonden als hij er niet was geweest, dan wel met alle mogelijke middelen in stand moet worden gehouden”. Het boekje is veel dunner dan ik verwachtte en bevat een oprecht onderzoeken van dat merkwaardige gegeven dat het moderne denken

allang met God en godsdienst heeft afgerekend, en dat religie toch eenvoudigweg blijft bestaan. Waar Theo de Boer heil ziet in de hermeneutische benadering van de bijbelse theologie, beargumenteert Ger Groot dat religie overeind blijft, zelfs zonder God, door de rituelen. Gebaar en daad blijven betekenis houden en geven. Religie zonder God is geen wedstrijdje, het gaat niet om het eigen gelijk dat met verve verdedigd wordt, het is echt een dialoog. Een oprecht zoeken, waarderen en pareren van elkaars vorsing. In die zin is het een elegante serie opstellen, over waarheid, werkelijkheid, gebaar, daad, zijn, God of niet, en hoe dan. Theo de Boer schrijft helder, fris en opwekkend als knerpend verse sneeuw, met een scherpzinnig gevoel voor humor. Ger Groot is beeldender en breedsprakiger, en gebruikt meer voorbeelden ‘uit het leven’. Het is een kwestie van smaak, ook voor wat betreft de uitkomst van hun dialoog. Die bijt elkaar nergens, maar wordt gelukkig ook geen moment saai. Religie zonder God is geen eenvoudig boek. Maar het is zonder meer het spannendste boek dat ik de afgelopen tijd gelezen heb. Dus, als u me wilt verontschuldigen… dan ga ik het nu meteen nóg een keer lezen. is de essay-reeks van Uitgeverij Sjibbolet. Prominente denkers werpen licht op vraagstukken op het gebied van religie, cultuur en filosofie. In deze reeks verscheen ook :

etty mulder, De Sirenen zwegen — Psychoanalyse, mythe & kunst gerrit glas, Twijfel, bewijs & overgave — Over christelijke filosofie ferry de jong, Straf, schuld & vrijheid — Pijlers van ons strafrecht renée van riessen, De ziel opnieuw — Over innerlijkheid, inspiratie & onderwijs

20-01-14 13:53

door Wieteke van der Molen Religie zonder God. Een dialoog, Theo de Boer en Ger Groot, uitgeverij Boekencentrum, € 17,95

lichter leven met Volzin

Volzin, magazine voor religie en samenleving, is vernieuwd. Vanaf dit jaar verschijnt het blad maandelijks, niet meer tweewekelijks. Hoofdredacteur Eduard van Holst Pellekaan ruimde na tweeënhalf jaar het veld.

Zijn positie is overgenomen door good old Jan van Hooydonk. Het formaat werd wat groter en is een beetje onhandig. En vanaf nu is de uitgever bdumedia uit Barneveld. De vernieuwing van het blad ging bepaald niet ten koste van de inhoud. Het eerste nummer bevat interviews met filosofe en dichteres Reneé van Riessen: “geloof is voor mij onderhoud van de ziel”, historicus James Kennedy: “Nederland kent een hoge mate van vertrouwen”, en dichter F. Starik, die het aftakelingsproces van zijn dementerende moeder beschreef. Daarnaast is er een kritisch artikel over de voedselbanken – “steeds meer een gunst in plaats van een recht” – en zijn er columns van Willem van der Meiden, Mohammed Benzakour en de onvermijdelijke Annemiek Schrijver. Professor Frits de Lange bespreekt het adembenemende Laatste Gedicht van Hans Andreus. Het abstract geformuleerde thema ‘de toekomst van ons verleden’, is er wat met de haren bijgesleept. Maar dat neem je de makers, na lezing van het inhoudelijk zo sterke eerste, nieuwe nummer, niet kwalijk. Volzin wil bijdragen aan ‘lichter leven’. Daar zijn Van Hooydonk en zijn crew aardig in geslaagd. Volzin, los nummer € 7,–, www.volzin.nu

De zonnetjes bij de besproken boeken & bladen geven de waardering van de recensent weer. Die kan uiteenlopen van één zonnetje (niet best) tot vijf (mag op uw nachtkastje niet ontbreken).

19

uit de kast Over doopsgezinden wordt gezegd dat zij ‘stillen in den lande’ zijn. In deze rubriek dagen we hen uit om uit de kast te komen, zichzelf te laten zien en hun geloof onder woorden te brengen.

Laura Hoogcarspel tekst Jan Willem Stenvers – foto Johan Tempelaar

Laura Hoogcarspel (25) is onlangs gedoopt in de doopsgezinde gemeente Groningen en zit in het bestuur van de akc. Ze werkt voor Nanny Service Nederland en doet onderzoek voor de ns. Wat betekent het woord ‘doopsgezind’ voor u? ‘Een vrije geloofsgemeenschap waarin vrede en volwassenendoop belangrijke aspecten zijn. Iedereen is welkom, iedereen mag zijn mening laten weerklinken.’ Welke bijbelse figuur zou u een dag willen zijn? ‘Jozef. Hoe cool is het als je dromen kunt uitleggen! De betekenis ervan fascineert me namelijk altijd. Ik denk dat dromen wel iets zeggen over dingen waar je iets mee moet, waar je mee bezig bent of waar je bang voor bent. Alleen zijn ze soms zo onlogisch dat ik er niks van snap. Maar toen ik aan de rest van het verhaal van Jozef dacht, wist ik niet zeker of ik hem echt wilde zijn. Die put en het als slaaf verkocht worden vind ik toch wat minder.’ Welke niet-bijbelse persoon is voor u een profeet? ‘Eigenlijk weet ik geen profeet. Ik kan nu wel Gandhi of Nelson Mandela zeggen, maar dat vind ik zo’n standaard

20

antwoord, en zij staan als persoon zo ver van me af. Iedereen in mijn omgeving kan een profeet voor mij zijn. Van iedereen die ik ken kan ik wat leren. En als ik dan de één als profeet zou aanwijzen, zou ik de ander tekort doen.’ Waarover werd u voor het laatst echt kwaad? ‘Toen mijn fiets gestolen was op station Amsterdam Sloterdijk. Ik wilde een fiets in Amsterdam hebben, omdat mijn vriend daar woont. Ik heb toen twee weken nagedacht of ik hem in Groningen zou kopen of in Amsterdam. Het werd Groningen, omdat het daar goedkoper is. Ik had die fiets dus tweeënhalf uur in de trein meegenomen en op Sloterdijk neergezet. Het ging drie weken goed, maar toen kwam ik uit de trein en vond ik alleen m’n slot terug. Had ik al die moeite voor niks gedaan!’

Wat zou er veranderen in Nederland als u ministerpresident werd? ‘Mensen die in de zorg werken zou ik een hoger salaris geven. Ik heb zelf in de zorg gewerkt en weet hoe het is om mensen om half zeven ’s ochtends onder de douche te zetten. In de zorg is het hard en handmatig werken en dat moet beter beloond worden dan nu het geval is. Ook zou ik jongeren meer kansen geven om werkervaring op te doen. Heel veel bedrijven willen jongeren aannemen omdat dat is goedkoop is, maar die jongeren moeten dan wel al werkervaring hebben. Terwijl bedrijven dus nietwerkzoekenden de kans geven om die ervaring op te doen. Dit is ook mijn eigen frustratie, omdat ik merk hoe moeilijk het is om aan een baan te komen.’

‘Iedereen in mijn omgeving kan een profeet voor mij zijn’ Van welk lied krijgt u kippenvel? ‘Mag ik dan bij jou van Claudia de Breij, het liedje dat door een vriendin op mijn doop gezongen is. Dit lied is kenmerkend voor hoe ik omga met mijn vrienden. Dat ik er altijd voor hen ben en dat ik altijd bij iemand terecht kan als het nodig is. Die wederkerigheid zie ik terug in dit liedje.’

Waar bidt u voor? ‘Ik bid niet heel vaak, maar als ik het wel doe, dan is het voor mensen om me heen die het moeilijk hebben. In de hoop dat ze weer de kracht of de energie krijgen om er bovenop te komen. Of ik bid voor mezelf als ik lastige keuzes moet maken. Dan hoop ik dat er iets is dat mij helpt om de beste keuze te maken.’

Welk boek ligt er op uw nachtkastje? ‘Er ligt een hele stapel boeken, omdat ik er nooit een uitlees. Het laatste dat ik wel uit heb gekregen heet: Omdenken is stom. Dat gaat over hoe kinderen een probleem vaak helemaal niet als een probleem zien en hoe wij daarvan kunnen leren. Het staat vol met uitspraken als: “Mam, weet Sinterklaas eigenlijk wel dat wij niet meer in hem geloven?” en: “Nee, ik ben het niet kwijt, ik heb gewoon nog niet gekeken waar het ligt”. Ik heb nog nooit zo hard gelachen voordat ik ging slapen!’

Hoe ziet de hemel er uit? ‘Het is een plek waar alle (geloofs-)overtuigingen naast elkaar kunnen bestaan. En het leven moet er niet te ingewikkeld zijn. Je moet er lekker ‘je ding’ kunnen doen, zonder dat dat gedoe oplevert. En er moet ook een hele grote doos met verkleedkleren zijn, want daar ben ik gek op!’

Waarvoor mogen we u om drie uur ’s nachts wakker maken? ‘Als de nood aan de man is bij de akc. Of voor een lekker stuk appelcrumble. Ik vind het wel gevaarlijk om dit soort dingen te vertellen, want voor je het weet staat er echt iemand om drie uur ’s nachts met appelcrumble naast je bed.’ <<

advertentie

Voorjaarsarrangement bij Mennorode 21 maart t/m 20 juni 2014 Met het voorjaarsarrangement kunt u voordelig en in lentesferen genieten van wat de Veluwe u te bieden heeft! Slechts € 99,- p.p. inclusief 2 overnachtingen, ontbijt, 1x diner en een biologisch welkomstdrankje. Kijk voor meer info en voorwaarden op www.mennorode.nl.

www.mennorode.nl | [email protected] | Apeldoornseweg 185, Elspeet | 0577 498 111

21

column

kort

Huisje Valé is weer te huur Epse, Renbaan 7, 7214 pm

tekst Gerke van Hiele – fotografie Johan Tempelaar

Doperse komma Afgelopen najaar had ik contact met David Augsburger uit Californië over het contourenkerkje van Witmarsum. Hij schrijft over spiritualiteit en discipelschap en hij vindt het kerkje een modern icoon, een ‘Breath of God church’. Terloops vertelde hij mij over de doperse komma in de Apostolische Geloofsbelijdenis. U weet wel, die tekst die begint met: Ik geloof in God de Vader, de Almachtige, Schepper van Hemel en Aarde. Dat wekte mijn nieuwsgierigheid. Het ging Augsburger om de beruchte komma tussen: ‘geboren uit de maagd Maria’ en: ‘die geleden heeft onder Pontius Pilatus’. Deze klassieke belijdenis springt in één zin van Jezus’ geboorte naar zijn lijden en dood. “Er staat alleen een komma, maar wát voor een komma!” zei ooit de Amerikaanse oudtestamenticus Walter Brueggeman. In de klassieke belijdenis wordt niets gezegd over Jezus’ leven, zijn dienst, zijn inzet, zijn mededogen en onvoorwaardelijke liefde. Het lijkt net alsof zijn leven geen betekenis had. In doperse kringen en daarbuiten is dit een terugkerend punt van kritiek op het Apostolicum. Augsburger, hoogleraar op Fuller Theological Seminary en voorganger in de Peace Mennonite Church, heeft er iets origineels op gevonden. Met elkaar zijn de leden de ‘komma’ gaan invullen. Na het ‘geboren uit de maagd Maria’ wordt ingevoegd: * Verwelkomd door herders begroet door Wijzen, vervolgd door Herodes, gevlucht naar Egypte, opgevoed door Maria, onderwezen door Jozef, gedoopt door Johannes, geroepen door de Vader, gezalfd met de Geest, beproefd door de duivel, verworpen in Nazareth, gevolgd door zijn leerlingen beluisterd door menigten, verstaan door de eenvoudigen,

22

veracht door de geestelijkheid, geprezen door melaatsen, aangeraakt door de zieken, opgemerkt door de blinden, onderdak bij uitgestotenen, afgewezen door verwanten gehoorzaamd door zielszieken, de les gelezen door Martha, omarmd door Maria, gezalfd door een prostituee, toegejuicht door de menigte geliefd door Johannes, verloochend door Petrus door allen verlaten en gehaat door de machten.

Het huisje is rustig gelegen, aan de bosrand en een privé-weg, met prachtig vrij uitzicht, in een mooi fiets- en wandelgebied. Fietsen zijn te huur in het dorp, daar is ook een buitenzwembad met diep-, ondiep- en kleuterbad, en grote zonneweide.

Pas daarna gaat het verder met: ‘die geleden heeft onder Pontius Pilatus’ enzovoort (zie onderaan, red.). Ik weet wel dat wij deze tekst tijdens de zondagse viering zo niet gebruiken, maar ik werk er wel mee op de doperse cursus. Zo gaan we samen op zoek naar de diepte en betekenis van deze oude beelden van het christelijk geloof. Het is een doeltreffende manier om met elkaar tot de kern te komen en ook, inderdaad, om eigen woorden te vinden. Al met al is het een fascinerende ontdekkingstocht door de schatkamers van de christelijke geloofstraditie. De ‘komma’-tekst wordt op verschillende manieren in de Peace Mennonite Church gebruikt, en her en der vindt dat weerklank in Amerikaanse en Canadese gemeenten. Soms leest de gemeente de klassieke belijdenis, waarbij slechts één stem buiten de kring het ‘komma’-gedeelte over Jezus’ leven leest. Soms wordt dat gedeelte juist meditatief in stilte gelezen, of ‘heen en weer’, beurtelings door mannen en vrouwen. Wellicht zou een dergelijke tekst ook mooi op muziek gezet kunnen worden? Mij bepaalt de tekst in deze Veertigdagentijd in ieder geval sterk bij de dramatiek en diepte van Jezus’ leven, die drie wonderbare jaren... En bij waar het voor ons op aankomt tussen geboren worden en sterven. Daar kunnen we niet genoeg aan herinnerd worden. << Apostolische Geloofsbelijdenis Ik geloof in God de Vader, de Almachtige, Schepper van hemel en aarde; en in Jezus Christus, zijn eniggeboren Zoon, onze Heer, die ontvangen is van de Heilige Geest, geboren uit de maagd Maria, * ‘komma’-tekst die geleden heeft onder Pontius Pilatus, is gekruisigd, gestorven, en begraven, is nedergedaald ter helle, op de derde dag opgestaan van de doden, opgevaren naar de hemel, en zit aan de rechterhand van God, de almachtige Vader, vanwaar Hij zal komen om te oordelen de levenden en de doden; Ik geloof in de Heilige Geest, ik geloof de heilige, katholieke kerk, de gemeenschap der heiligen, de vergeving van zonden, de wederopstanding des vlezes, en het eeuwige leven. Amen.

Dankzij hulp van trouwe huurders is het authentieke houten huisje van Tob de Bordes opgeknapt: er is geboend, de ramen zijn gezeemd, er zijn nieuwe bedden (met nieuwe dekens) geplaatst, enz. Het is vanaf 2014 te huur voor € 350 per week (vrijdag 15.00 uur tot vrijdag 12.00 uur). Beneden: hal, badkamer, wc, trap naar boven, huiskamer met tv en piano, terras, keuken, slaapkamer met twee bedden. Boven: twee slaapkamers met ieder twee bedden, en zolder. Mogelijkheid tot plaatsen van logeerbed op zolder. De bedden zijn opgemaakt als u aankomt. Ook zijn er handdoeken in de badkamer en theedoeken in de keuken. Kinderstoel, kinderwagen, kinderzitje voor op de fiets, kinderbedje en box te leen. Huisdieren welkom. [email protected] (eventueel per telefoon: 030 692 05 71 of 0575 49 41 91).

Op 25 december 2013 is overleden mijn lieve man, onze lieve vader, schoonvader, grootvader en overgrootvader, oom en broer

Cornelis Suffridus Vis

* Amsterdam 30 december 1917

† Zutphen 25 december 2013



Officier in de Orde van Oranje Nassau Echtgenoot van Heleen Vis-Schuursma Weduwnaar van Trijntje Vis-Koorn

Heleen Vis-Schuursma Nelleke en Roel Mooij-Vis Frouke en Durk Veenstra-Vis Joke Vis Jan Willem en Monique Vis-Vaes Fridus Vis en Roswitha Robijn Nelleke Vis en Pepijn Geurts Joan Vis Fridus Vis en Marcel Gladdines Clarien Veltkamp en Ineke van Vlimmeren Kleinkinderen en achterkleinkinderen, neven en nichten, achterneven en achternichten

volgende nummer

De afscheidsdienst is gehouden op donderdag 2 januari 2014 in de doopsgezinde kerk te Zutphen. De begrafenis heeft vervolgens plaatsgevonden te Middelburg op de Algemene Begraafplaats.

> FEEST! > Pasen > passie > de zondagse viering

Correspondentieadres Princehof 11, 7211 nd Eefde

> het 200-jarige Nederlandse

Bijbelgenootschap en nog veel meer…

via de aangegeven contactgegevens in dit colofon. U kunt uw bijdrage overmaken op Doopsgezind NL is een uitgave van de rekeningnummer 24.34.93.886 t.n.v. Algemene Doopsgezinde Sociëteit Algemene Doopsgezinde Sociëteit (ads) en verschijnt tien keer per jaar. onder vermelding van ‘dnl 2014’. Het blad wordt tegen een vrijwillige Hoofdredactie Johan Tempelaar bijdrage toegezonden aan alle leden (coördinator communicatie) van doopsgezinde gemeenten. Eindredactie Marijke van Duin Vrienden en belangstellenden die Redactie Kalle Brüsewitz, Martin het blad willen ontvangen, betalen Maassen, Wieteke van der Molen, € 35,– per jaar. U kunt zich opgeven Tea Rienksma, Jan Willem Stenvers

colofon

Ontwerp & opmaak Susan de Loor, Kantoordeloor, Haarlem Druk gbu Grafici, Urk Advertenties Saskia Meerts Oplage 7.500 Papier G-Print Proost & Brandt, fsc-gecertificeerd Contact redactie & advertenties Singel 454 | 1017 aw Amsterdam t 020 623 09 14 | [email protected] www.doopsgezind.nl

Abonnement Groot letter cbb 0341 56 54 99 of [email protected] Het volgende nummer van Doopsgezind NL verschijnt begin april. Reacties voor ‘ingekomen’ uiterlijk 12 maart 2014 aanleveren. Brieven dienen kort en zaakgericht te zijn. De redactie behoudt zich het recht voor om bijdragen in te korten of niet op te nemen. © ads 2014

23

historie

Beleggen in barmhartigheid

Zou Menno Simons ooit gedroomd hebben van een 4wheeldrive, een koets met vier paarden, of een pronkerig praalpaleis bij Pingjum? tekst Piet Visser beeld doopsgezind documentatiecentrum

De familie David van Mollem (1670-1746), zijdefabrikant en bewoner van het landhuis Zijdebalen aan de Vecht bij Utrecht.

24

Menno met mate Wie weet, maar hij zal dat zeker als een nachtmerrie, als een verzoeking van de duivel hebben beschouwd. Geld maakt niet gelukkig, wist hij als geen ander. Barmhartigheid en naastenliefde, daaraan kent men de echte christen, aldus Menno in zijn Fundamentboek van 1539. ‘Die gantsche schrift spreeckt van barmhertigheyt ende liefde, ende [dat] is dat eenige teken, by welcken men eenen rechten Christen kennen sal… Al die uyt Godt geboren sijn… ende in een Lijf der liefden in Christo Jesu geroepen zijn … die staen door die liefde bereyt, om haren naesten te dienen, niet alleen met gelt en goet, maer oock… Euangelischer wijse. …Sy bewijsen Barmhertigheydt ende liefde, soo veel als in haer is. Sy laten geenen Bedelaer onder haer zyn.’ Beschouwde Menno Simons het zakendoen ‘in haer selven niet onrecht’, toch was het in zijn ogen een ‘seer periculoose [gevaarlijke] neeringe’, omdat het kon

leiden tot verrijking en winstbejag als doel op zich. De met guldens geplaveide Gouden Eeuw Toch kon Menno niet verhinderen dat gaandeweg vele doopsgezinden fortuin maakten in handel en industrie. Zo werden er kapitalen verdiend in de textiel. Amsterdamse doopsgezinden, en later ook in Twente, bezetten in de Gouden Eeuw sleutelposities in de internationale productie en handel van linnen, laken en zijde. De Zaanstreek was rijk aan mennisten in de voedingsindustrie, de hout- en scheepsbouw; vrijwel de hele Rijper haringvisserij was een doopsgezinde aangelegenheid. De Amsterdamse armenkas was zelfs zo rijkelijk gevuld, dat jonge ondernemers er kortlopende leningen uit verkregen voor nieuwe investeringen. Gaandeweg deed het ooit sobere en eenvoudige volk zich tegoed aan de deftige trends van de tijd – bescheiden pronkte men

met kunstcollecties in hun ‘menniste hemels’. Toch bleef het steeds rijker wordende doperdom met knagend geweten trouw aan het principe de verdrukten en have-nots bij te staan. Communisme of zedelijk gemak In de poëzie uit die tijd wordt opgeroepen geen slaaf van geldzucht te worden. Cornelis Laackhuysen, een geloofsbroeder van Vondel, riep in enkele liederen op om terug te keren naar de oer-doperse eenvoud. Hij schreef zelfs de rijkste broeders in het hele land aan om hun kapitaal af te staan, en gemeenschap van goederen in te voeren. Een andere broeder, Pieter Cornelisz Plockhoy uit Zierikzee, stichtte in 1663 met 41 Hollanders een communistische nederzetting aan de Delawere in New England, Amerika, die echter een jaar later al teloor ging! Dat was natuurlijk vloeken in de kerk van Vondel die veel gematigder was: ‘Worpt alle u Kroonen wech, u purp’ren sluyers scheurt, En met een droef ghemoedt om uwe zonden treurt. Uwe ooren open sluyt voor ’t luydt gheschrey der armen, En treckt goedtwilligh aen een hertelijck ontfarmen.’ De oplossing voor alle gewetensnood bood de Amsterdamse leraar Galenus Abrahamsz. Het ‘fundament’ van alle deugden is, zo stelde hij, de matigheid: zowel met betrekking tot spijs en drank, als ‘in opzigt van kleeding, woning, huisgeraad &c.’ Om dat goed te hanteren, kan ‘zedelyk gemak’ de uitkomst bieden. Want dankzij het praktiseren van deze ‘Christelyke matigheid’ kan men het leven zodanig ‘gemakkelyk, veilig, en onbeslommert maken’, dat men zich niet meer om alledaagse futiliteiten hoeft te bekommeren. Wie zelf meer dan genoeg heeft, kan ‘zyn naasten in zyn nooden te beter te hulpe komen’. <<