9
Voorwoord voor optimisten en nieuwsgierige mensen Dit boek kan je gelukkig maken. Het past in geen enkel hokje. Daar hoort het ook niet. Het kan op de salontafel liggen, zodat je er af en toe in kunt bladeren en je kunt laten inspireren. Het kan ook naast het bed liggen, zodat je elkaar de grappen en geluksmomenten kunt voorlezen. En het kan op je bureau liggen, want dit boek is ook een werkboek met oefeningen en suggesties voor je dagelijks leven. Het is nog maar half af en is pas helemaal af als jij het afmaakt, als je er iets mee doet en op je gemak de knutselpagina’s uitknipt. Het is zeker geen literatuur. Ingewikkelde uitleg staat er niet in, want wat heb je aan de geschiedenis van de filosofie als je wilt weten hoe je in je dagelijks leven uit het tranendal kunt klimmen? Het leven is veel te belangrijk om serieus te nemen. Jij weet gelukkig wel beter. Anders was je immers geen optimist en was je niet nieuwsgierig naar toepasbaar geluksonderzoek. Je zult meer vinden dan je voor jezelf nodig hebt – geef je geluk dus door aan anderen. En het boek ook. Veel plezier met alles wat ik bij elkaar gebracht heb. En als er slechts één positieve boodschap voor jou bij zit, is het allemaal de moeite waard geweest, nietwaar?
10
G eluk komt ...
Voorwoord voor pessimisten en kritische mensen Dit boek kan je teleurstellen. Het past in geen enkel hokje. Het berust weliswaar op wetenschappelijk onderzoek, maar is veel te luchtig en te persoonlijk geschreven. En dan ook nog al die citaten, grappen en geluksmomenten, in plaats van een doorlopende tekst met voetnoten. Dat is geen literatuur, dat is vis noch vlees. Je zult merken dat de geschiedenis van de filosofie en de sociologie onvoldoende aan bod komt en dat dit boek niet theoretisch genoeg is. En ik doe de hele tijd alsof dat iets met jouw of mijn leven te maken heeft. En alsof de wereld geen tranendal is. Terwijl jij wel beter weet. Anders was je immers geen pessimist geworden. Het thema geluk is veel te serieus om er zo flauw over te doen. Het spijt me, ik kan niet anders. Je zult niet vinden wat je zoekt. Maar houd dat niet voor je, vertel rustig aan anderen hoe slecht dit boek is. Anders treft het nog iemand anders die dit onderwerp niet kritisch genoeg benadert. En wie weet heeft diegene er nog plezier in ook. En stel dat je aan het eind van de tunnel toch nog een lichtpuntje ontwaart, dan is het waarschijnlijk een aanstormende trein. Ik had graag een positieve boodschap voor je gehad – maar misschien neem je ook twee negatieve aan?
... nooit alleen
11
Gebruiksaanwijzing: Geluk komt nooit alleen Wat je begrijpt, pas je op jezelf toe. Wat je niet begrijpt, geef je als advies door aan anderen. – Oude trainerswijsheid Stel je voor dat je zelf het geluk bent. Zou je dan graag bij jezelf langskomen? Het is verrassend om het perspectief om te draaien. Automatisch bedenken we allerlei dingen die we kunnen doen om het geluk een plezier te doen, zodat het eerder bij ons komt. En bedenken we in welke hoekjes van ons leven we maar beter wat kunnen opruimen, voor het geval het geluk een nachtje wil blijven. Eigenlijk weten we al veel over geluk. Tegelijkertijd spreken de resultaten van geluksonderzoekers onze intuïtieve opvattingen vaak tegen: schoonheid maakt verdrietig en ruime openingstijden maken ontevreden. Veel oude vrienden maken gelukkiger dan een gezin met kinderen. En de jeugd is niet de mooiste tijd. Het beste wat dit boek kan bereiken is dat je helemaal niets verandert in je leven, maar je prettiger voelt met je leven. Maar dat wil ik niet beloven. Misschien heb je goede redenen om precies te zijn zoals je bent. Wie dat precies is, daar hebben wij beiden geen idee van. Met gelukstips is het net als met dieetadviezen. Als iets echt zou werken, zou de markt er niet mee overspoeld worden! Geluk komt nooit alleen. En wie gelukkig is, blijft zelden alleen. Hoewel ook alleen-zijn ons heel gelukkig kan maken.
12
G eluk komt ...
Hoe meer wij het geluk najagen, hoe verder verwijderd het lijkt te zijn. Even serieus: hoe moet het geluk jou vinden als jij het voortdurend achterna rent? Dit boek is ook paradoxaal. Het is het resultaat van mijn jarenlange onderzoek en mijn dagelijkse falen. Het bevat een hele hoop wetenschappelijke studies en net zo veel persoonlijke verhalen. De meeste tips die ik bruikbaar vond heb ik op mezelf uitgeprobeerd. En ik blijf erbij – alle recepten die het snelle geluk beloven moet je heel snel vergeten. Als er al een geluksformule bestaat, dan is dat de formule dat geluk niet in een formule uitgedrukt kan worden. Er bestaan al heel veel overtuigende boeken over geluk – en daarom heb ik een boek geschreven dat geen hout snijdt. Want soms zijn we zo nauwgezet bezig en willen we alles zo goed doen, dat we vergeten om over de tegenstrijdigheden van het leven te lachen. Wie zojuist op straat een muntje gevonden heeft, zal op de vraag: ‘Hoe gelukkig bent u met uw leven?’ een duidelijk positiever antwoord geven. Gelukkige mensen zijn gezonder. Een van de meest effectieve maatregelen om veel mensen gezonder te maken, zou dus zijn om een deel van de zorgverzekeringspremies letterlijk op straat te gooien. Het lastige is dat zodra wij eraan wennen om elke dag een muntje te vinden, het verblijdende effect snel afneemt. Wij leven in een van de welvarendste landen ter wereld, maar zijn wat geluk betreft nooit boven de middelmaat uitgestegen. Ik heb veel boeken gelezen over geluk, waarschijnlijk te veel. En voor veel van die boeken geldt dat ik me erdoorheen heb moeten worstelen. Vaak dacht ik: waarom moet het uitgerekend zo moeilijk zijn om je bezig te houden met blije gevoelens? De wetenschappers hebben in de laatste jaren inderdaad veel spannende dingen ontdekt – en op een directe manier of tussen de regels door zul je de grote stromingen van het geluksonderzoek in dit boek in allerlei korte verhalen terugvinden of leren kennen. Maar veel van die verhalen spreken elkaar tegen. Juist die tegenstrijdigheid, dat paradoxale, dat onbegrijpelijke vind ik het boeiendst aan geluk. En misschien vind jij dat ook wel. Ons verstand wil het liefst
... nooit alleen
13
dat alles volkomen duidelijk is, dat alles netjes geordend is. De meest elegante oplossing om niet wanhopig te worden van tegenstrijdigheden, is erover te lachen! Dit boek kan je tegelijkertijd amuseren en ontnuchteren. Geluk is verwachtingsmanagement. En de weg daar naartoe is een teleurstelling over al die dwaalsporen waarop we het niet zullen vinden. Kun je maar beter helemaal geen vragen stellen over geluk? Zijn alleen de onwetenden, de kinderen, degenen die simpel van geest zijn gelukkig? Gelukkig is dat ook onzin. Maar alles op zijn tijd. We hebben immers nog een paar pagina’s te gaan. Echter, alleen als je wilt. Wat je ook van deze verzameling verhalen en ideeën vindt, niet alles ervan klopt. Tenminste, niet voor jou. Als je het met alles wat ik heb geschreven eens zou zijn, dan was dit boek immers niet nodig geweest. Je hoeft het niet van voor naar achteren te lezen. Je hoeft het helemaal niet te lezen; je kunt je ook alleen met de grappen amuseren. Dit boek is bedoeld om uit te proberen. Het bevat allemaal geluksexperimentjes. Het is een feelgoodleesboek, wat niet automatisch een goed humeur belooft, maar je veel schijnbaar gerechtvaardigde redenen voor een slecht humeur ontneemt. En als je iets tegenkomt wat niet bij jou past, kijk dan eens rond in je omgeving, misschien past het bij iemand anders. Bij anderen zien wij veel gemakkelijker wat er nog werkelijk ontbreekt voor hun geluk. Ik ben podiumkunstenaar en ben op het podium meer in mijn element dan in een stil kamertje. Dat zeg ik alleen zodat je niet verbaasd bent wanneer ik je direct met ‘jou’ aanspreek, alsof je voor mij in het theater zit. En als ik soms uit de hoogte klink als ik met je spreek – dat komt alleen maar door het podium. We zien elkaar na de voorstelling in de foyer – op ooghoogte. En als het boek je in deze vorm soms te persoonlijk wordt, dan heb ik het niet over jou – maar over je buurman. Of over mezelf. Oké? Sommige mensen zullen zichzelf werkelijk in dit boek herkennen. De toeschouwers van mijn avondvullende pro-
14
G eluk komt ...
gramma schrijven in de pauze namelijk altijd veel ansichtkaarten en beantwoorden daarop de vraag: ‘Ik ben echt gelukkig als…’ De citaten in de tekstballonnen zijn allemaal echt. Ik had geen betere kunnen bedenken. Het zijn onopgesmukte gedachten uit meer dan 500.000 hoofden en harten. Om over te glimlachen, om over na te denken, om na te doen. Hartelijk dank aan alle mensen die op deze manier persoonlijke geluksmomenten met ons delen. Geluk komt nooit alleen. Maar het komt zeker niet als we met een schuin oog loeren naar het geluk van anderen. Het is onzin om HET geluk te zoeken – HET geluk bestaat niet. Maar als jij achter de sluwe streken van JOUW geluk komt, is dat misschien wel beter dan het klinkt. En wie weet heb je één sleutel daartoe al in je hand. Let op, dit is geen zelfhulpboek. Een zelfhulpboek helpt ook zonder dat je het leest – vanzelf. Dit boek is eerder een hulp tegen zelfhulp. Een welwillende vriendin gaf mij ooit het boek: Weg met de warboel – Ontdek de kracht van een opgeruimd leven, dat gebaseerd was op feng shui. Ik heb het in een hoek gelegd en gekeken of het vanzelf hielp. Vervolgens heb ik er kort in gebladerd en toen begreep ik het: voor het boek is het energetisch beter als het in een andere hoek ligt. Maar ook dat had geen effect. Later heb ik nog twee andere boeken gekocht, met de titels: Gewoon opruimen en Nooit meer zoeken. Eerlijk gezegd zou ik momenteel van geen van de drie boeken kunnen zeggen waar ze zich precies bevinden. Natuurlijk moet er iets veranderen, maar wie begint daarmee: ik of de wereld? Hiertoe een van mijn favoriete moppen: Een radiogesprek tussen een Amerikaans marinevaartuig en Canadese autoriteiten voor de kust van Newfoundland. Amerikaan: ‘Wijzig uw koers s.v.p. vijftien graden naar het noorden, om een botsing te vermijden.’ Canadees: ‘Ik raad u aan om UW koers vijftien graden naar het zuiden te wijzigen, om een botsing te vermijden.’ Amerikaan: ‘Dit is de kapitein van een schip van de US-
... nooit alleen
15
Marine. Ik zeg nogmaals: Wijzigt u uw koers’. Canadees: ‘Nee. Ik zeg u nogmaals: U wijzigt UW koers.’ Amerikaan: ‘Dit is het vliegdekschip “USS Lincoln”, het op één na grootste schip van de Atlantische vloot van de Verenigde Staten. Ik eis dat u uw koers vijftien graden naar het noorden wijzigt, of wij zullen overgaan tot tegenmaatregelen om de veiligheid van dit schip te garanderen.’ Canadees: ‘WIJ zijn een vuurtoren.’
16
G eluk komt ...
Het gelukskompas door het boek en door het struikgewas van het geluk
Geluk is eigenlijk een tamelijk ongelukkig begrip. Het is verwarrend omdat niet duidelijk is wat er precies mee wordt bedoeld. In het Engels heb je luck en happiness. Zo heb ik ook geprobeerd om de verschillende soorten geluk enigszins uit elkaar te houden. Het zijn er nu vijf geworden: Het geluk van het toeval, van het genot en van de zelfoverwinning. Daarbij komen de vreugde van het samenzijn en dat wat ik wauw-geluk noem, de verheven momenten. Verder is er nog een hoofdstuk met de grondbeginselen. Het klinkt misschien ingewikkeld, maar maakt het begrip een stuk gemakkelijker hanteerbaar. Vertrouw me, ik ben arts. Alles op zijn tijd, het is de dosis die bepaalt of iets giftig is en te veel geluk is ook niet goed. Het kompas dient ter grove oriëntatie, zodat wij niet al te gauw verdwalen. Op het kompas zijn de soorten geluk even groot, wat in het werkelijke leven niet per se het geval hoeft te zijn. Het landschap is ook iets anders dan een landkaart. En ik ken jouw maatstaven niet! In welke richting je in eerste instantie gaat, zal het kompas niet uitmaken. Geluk is er in elke richting, van binnen en van buiten. Rechts en links. Boven en onder. In dit boek begin ik met de simpele vreugde van het samenzijn en eindig ik met het verheven genoegen van het alleen-zijn. 1. Geluk van het samenzijn. Alles wat met liefde, vriend- schap en familie te maken heeft. Voor de meesten is dit het hoofdbestanddeel van geluk en het grootste stuk van de taart. De belangrijkste bron van geluk – en van ongeluk. 2. Geluk van het toeval. Een toevallig gelukje is in engere zin geen duurzame bron, want met loterijwinnaars gaat het na twee jaar niet beter dan voordat ze wonnen. En iedereen die niets wint is na het spelen nog armer. De in
HIRSCHHAUSENS KNUTSELBLAD GELUKSKOMPAS Geluk is er in elke richting!
ppin auw van g, sp de n iritu atuu Stilte e l r, de e erva onde ringe rgaa belev n, n n. en, d ingen atuur zoal s ze z laten ijn.
en
JF
ET VOLM EngH .: AA geluk bliss of b K . Sch e oonh auty. He TE sche tw eid
UK
G IN N IN
De VE p RW Jez ingu e ï l f u nh in itdag aalt he je e t u d n, j z i w em iepe e ins t het d me spr pa nn al. n, in g roe gen, en, ien .
DE ZE LFO
N HIRSCHHA A RT V O USE
N
1. Kompas uitknippen. 2. In het midden van een leeg doosje een gaatje maken. 3. Met een splitpennetje vastmaken. 4. Vind je geluk – in elke richting!
LUK
GEBRUIKSAANWIJZING:
GE
JF
EL
EN
VI
G
VIJF SOOR T
K
N
EVAL
ELU NG
TE
HE T
RT E
OR
y. T TO HE of serendipit heden, en : luck ige geleg nden Eng. nst gevo d, gu gen, op spoe oetin untje Voor ontm et m pige n. H en, grap erpe grijp w voor at. Zien, stra ijn. blij z
NU
en
O SO
SO
Liefde, relatie, vriendschappen, familie, kinderen, je lievelingen. Dat wat uiteindelijk het allerbelangrijkste is. Waarderen, verzorgen, voortplanten.
ECK
VI
SAMENZIJN HET
HIER
O
RT
EN
GE
, T ot sage EN. Gen , mas Meer OM sure cola ier. M .: plea n: cho slok b tisch g e a En uig rste om , t t e en au zin e e de id, d niet nem en. e s or d t vo erh ni Tij nie a ted erv eter. n, ge b ele vo
SO
VIJF K LU
18
G eluk komt ...
vloed van uiterlijke leefomstandigheden wordt mateloos overschat. 3. Geluk van het moment. Het genot. Wie niet geniet, wordt ongenietbaar. Maar als iets goed is, is meer daarvan niet per se beter. Genot wordt verhoogd door intensiteit, niet door hoeveelheid. Een glas rode wijn in de avond is heerlijk, drie flessen overdag niet. Genieten van een stukje chocola is fijner dan een hele taart verslinden. Een wellness-weekend is beter dan drie weken alleen maar massage. Niets tegen seks, maar 24 uur per dag? 4. Geluk van de zelfoverwinning. Aanhoudende tevredenheid ervaar je niet alleen op het moment zelf maar achteraf, bijvoorbeeld nadat je iets geconcentreerd hebt gedaan: de flow. Vervulde in plaats van gedode tijd. Je hebt jezelf overwonnen, daar ben je trots op. Een kopje snert smaakt buiten bij de koek-en-zopie beter dan thuis aan de keukentafel! 5. Geluk van het volmaakte. De overweldigende dingen van het leven, die je moeilijk kunt beschrijven, maar die het leven pas compleet maken. Stilte, natuur, muziek. Gelukzaligheid en kippenvel. Natuurlijk overlappen de categorieën van het kompas elkaar in complexe gevallen. Een voorbeeld, wat het niet eenvoudiger maakt, maar speelser: het liefdesspel kan geluk van het samenzijn opwekken of verstoren als er een toevallige kennis langskomt. Het kan genotvol zijn of zelfoverwinning betekenen. Vaak ben je ondertussen heel gelukkig, maar in het gelukkigste geval ben je dat ook nog achteraf. En wie stopt met roken, mag na de seks ook gewoon zwijgen of naar muziek luisteren. Is alles duidelijk? Dan gaan we beginnen.
... nooit alleen
19
‘… toen mijn vriend mij na 4,5 jaar voor het eerst zei dat hij van mij houdt.’
‘… toen ik van de noodarts te horen kreeg dat mijn man niet dood zou gaan, maar gewoon te veel gedronken had.’
‘… toen ik ’s ochtends wakker werd en geweldige seks had met mijn vrouw en daarna minstens zo veel van haar hield.’
‘… toen mijn vrouw ondanks mijn gesnurk weer terugkeerde in bed (na weken!) – en dat uit liefde, zoals ik simpelweg vermoed!’
