Laag is leuk
voorwoord
Onder de rook van Amsterdam, direct buiten de ring, strekt zich een open en weids gebied uit waar de tand des tijds maar geen grip op lijkt te krijgen. Typisch Hollandse vergezichten waarin grote luchten leunen op een laag liggend landschap. Karakteristieke dijk- en lintdorpen kronkelen al eeuwenlang onveranderd aan de horizon. Het Nationaal Landschap Laag Holland is een gebied dat voor een groot deel uit waterrijke veenweiden bestaat, hier en daar onderbroken door een dieper gelegen droogmakerij waardoor strakke geometrische patronen een fascinerend contrast vormen met de grillige lijnen van het veenweidegebied. Vooral in het voorjaar en de zomer is deze ‘achtertuin van de randstad’ een zeer geliefde 'hideaway' voor menig stadbewoner. Weilanden vol met bloemen, wuivend riet in de sloten en in de lucht klinkt het oorverdovende gekwetter van weide- en moeras-vogels. Een heerlijke periode om te fietsen, te wandelen of om te varen en te genieten van de natuur. Maar ook lekker recreëren met de kinderen kan: bijvoorbeeld bij Het Twiske of langs de oevers van het Alkmaarder- en Uitgeestermeer. En wie zin heeft om wat cultuur op te snuiven of geïnteresseerd is in de droogmakerijen, die bezoekt het Land van Leeghwater. In diverse musea in Schermer, De Beemster of Graft-De Rijp wordt ruim aandacht besteed aan het rijke verleden van deze streek. Ook frivoliteiten als kinderfeestjes bij de boer, koeien knuffelen, golfen met een klomp en logeren in een pipo-wagen of op de boerderij behoren allemaal tot de mogelijkheden. In het najaar en de winter is het landschap anders, maar zeker niet minder mooi. Honderden slootjes en riviertjes vormen al na een paar stevige nachten vorst een ideale route voor schaatspret. Niet zelden dringt een surrealistisch decor zich op: in een laaghangende mist op de velden verdwijnen de poten van de koeien en al die dwars op elkaar liggende watertjes toveren het gebied om tot een labyrint. Een mooi seizoen om de horecagelegenheden ook eens van binnen te bekijken. Vooral in De Beemster, met zijn rijke culinaire verleden en moderne lustoorden, is het dan goed toeven. Te veel om op te noemen, getuige deze gids boordevol tips en suggesties. Rest mij niets anders dan u enorm veel plezier te wensen in dit unieke gebied. Rob Meerhof Gedeputeerde Landschap provincie Noord-Holland
3
hoe werkt de gids?
We hebben in deze gids getracht de leukste adressen in het Nationaal Landschap Laag Holland voor je op een rijtje te zetten. Adressen om te drinken, te eten en te slapen. Maar ook adressen waar je iets leuks of interessants kunt doen of die het bezichtigen waard zijn. In totaal hebben we maar liefst 200 tips voor je weten te verzamelen. Die zijn als volgt geordend.
inhoudsopgave
Voorwoord
3
Hoe werkt deze gids?
4
Inhoudsopgave
5
Nationaal Landschap Laag Holland in 10 hoofdstukken De gids is opgedeeld in tien afzonderlijke hoofdstukken. Elk van deze hoofdstukken behandelt een bepaald gebied in het Nationaal Landschap Laag Holland, met zijn eigen specifieke kenmerken. Al die kenmerken samen geven je uiteindelijk een volledig beeld van wat je allemaal in dit Nationaal Landschap kunt vinden. Kijk voor een totaal overzicht van de gebieden op pagina 100.
Indeling per hoofdstuk Per hoofdstuk vind je een openingstekst met historische en andere interessante achtergrondinformatie over het specifieke gebied. Vervolgens worden in het subhoofdstuk ‘Doen’ activiteiten uiteengezet die je in het gebied kunt ondernemen. Bij ‘Pauze’ krijg je een overzicht van de meest originele en prettige 'hang outs' om te eten, te drinken en te slapen. En in ‘Ook leuk’ volgt een aanvullende opsomming van nog meer adressen die zeker ook de moeite waard zijn, maar nét de ‘Doen’- en ‘Pauze’-pagina’s niet haalden. Verder zie je op de ‘Ook leuk’-pagina’s een plattegrond waarop per gebied de adressen staan weergeven die in dat hoofdstuk worden genoemd. Uiteraard besteden we ook aandacht aan fiets-, vaar- en wandelroutes. Per gebied behandelen we een paar routes, maar we zijn verre van volledig. Wat de routes betreft verwijzen we dan ook graag naar een aantal instanties die een enorm aanbod hebben van de mooiste, spannendste en meest avontuurlijke routes op welk gebied dan ook. De sites van die instanties vind je in de fiets- en wandelkaders op de ‘Ook leuk’-pagina’s.
De 10 gebieden Waterland-Oost
6
Het Twiske
14
Ilperveld en Wormerland
22
De Zaanstreek
34
Alkmaarder- en Uitgeestermeer
42
Schermer Land van Leeghwater
50
Graft-De Rijp Land van Leeghwater
58
De Beemster Land van Leeghwater
66
Zeevang
76
Gouwkust en Marken
84
De Natuuragenda
92
Register
96
Natuur Verder hebben we bij het hoofdstuk over het Ilperveld en het Wormerland een overzicht toegevoegd van veel voorkomende en zeldzame vogels die hier broeden. En omdat dit gebied rijk is aan bijzondere planten en bloemen hebben we die ook nog in een mooi kaartbeeld weergegeven zodat je al rondvarende nog het een en ander kunt herkennen. In de natuuragenda achterin de gids vind je wellicht wat leuke tips specifiek voor de periode waarin je het landschap wilt bezoeken.
4
Plattegrond
100
Colofon
102
5
6
Wate rland Oos t Waterland Oost is hét gebied van de uitgestrekte veenweidegebieden, dooraderd met sloten en wuivende rietkragen. Hier heersen rust en ruimte. Dit is Nederland op zijn Hollandst, met direct aan de horizon de skyline van Amsterdam. Het is een vreemde gewaarwording als je vanuit Amsterdam naar Waterland Oost fietst. Zó bevind je je nog in een drukke wereldstad, het volgende moment sta je tussen de koeien in een oer-Hollands landschap waaraan de laatste duizend jaar maar weinig is veranderd. Hier manifesteert Nederland zich zoals we het kennen van oude, nostalgische schoolplaten. De eindeloze vergezichten leveren schilderachtige beelden op met bloemrijke graslanden, veenriviertjes, lintdorpen en gekleurde houten huisjes. Daarboven de immer veranderende luchten die in dit vlakke land een prominente rol opeisen.
Achtertuin Door zoveel schoonheid en een gunstige ligging fungeert Waterland als de achtertuin van Amsterdam. En dat doet het al eeuwen. Al sinds de Gouden Eeuw, toen menig koopman goede zaken deed, trekken welgestelden voor rust en ruimte richting het platteland. In dorpen als Broek in Waterland en Zuiderwoude kun je nog goed zien hoe in de zestiende en zeventiende eeuw werd geïnvesteerd in aanzienlijke ‘buitens’ (www.hetberoemdehuis.nl). Ook vandaag de dag trekken veel stedelingen regelmatig de stad uit, snakkend naar wat stilte en natuur.
7
Cultuurland Opmerkelijk is dat deze ‘ongerepte’ natuur, waaraan liefhebbers zich al eeuwenlang laven, eigenlijk een volledig gecultiveerd landschap is. Tot de dertiende eeuw was Waterland een eilandenrijk in een getijdengebied. Door een opwarmend klimaat (ja, toen al!) liep het land steeds vaker onder water. En dus startten de Waterlanders rond 1200 met de aanleg van dijken en sluizen om zich te beschermen tegen een binnendringende zee. Dat lukte niet altijd. ‘Braken’ als de Oosterpoel en het Kinselmeer zijn daarvan het bewijs. Vanaf de zeventiende eeuw wordt het water hier bedwongen door middel van molens en later gemalen. Maar desondanks is het land nog steeds te nat voor akkerbouw. Vandaar dat veel boeren zich hier hebben toegelegd op het houden van koeien, schapen en in toenemende mate paarden.
Houten huizen
Huisnummers
Veel huizen in Waterland zijn gemaakt van hout, omdat dit licht is en dus geschikt voor een slappe veenbodem. Tot in de zestiende eeuw gebruikte men eikenhout: oersterk en dus in staat onbehandeld strijd te leveren tegen de elementen. Toen het op raakte, stapte men over op minder stevige houtsoorten die behandeld moesten worden. Verf was duur, dus arme lieden gebruikten teer. Welgestelden daarentegen toonden hun rijkdom door frivool gekleurde buitengevels.
In het centrum van Broek in Waterland is het overgrote deel van de huizen vóór 1850 gebouwd. Het zal de oplettende bezoeker opvallen dat veel van deze huizen meer dan één huisnummer hebben. In periodes van armoede in de negentiende en twintigste eeuw woonden hier vaak meerdere gezinnen.
Workshop High Tea’en Bij Theetuin ’t Einde in Zuiderwoude kun je niet alleen genieten van een heerlijke High Tea (met echte Engelse ‘clotted cream’!), je kunt er zelf ook eentje maken. Van echte ‘scones’ tot eigengemaakte ‘lemon curd’: alles wordt uitgelegd tijdens een heuse workshop. Ben je eenmaal volleerd, dan kun je genieten van de idyllische omgeving en een flink stuk ambachtelijke taart of een lekker biologisch broodje. Alles is ‘home made’ en kakelvers. Op de dagen dat de theetuin geopend is, staat er altijd een breed spectrum van lekkernijen uitgestald. Het theehuis bevindt zich helemaal aan de rand van het dorp en vanaf het terras heb je een schitterend uitzicht over het Waterlandse landschap.
8
doen! Veel locaties in Waterland Oost zijn gevestigd aan een ‘gouw’. Dit is een oud woord voor wateren (Gouwzee) en later ook voor de dijken er omheen waarover men zich verplaatste. Deze dijken zijn de voorlopers van de huidige straten. Het begrip gouw komt voor in combinatie met plaatsnamen, zoals Zunderdorpergouw en Broekergouw. Gouw betekent letterlijk 'ga-weg', oftewel een weg om te gaan.
foto: Albert Roosenberg
Theetuin ‘t Einde, Zuiderwouderdorpsstraat 78, Zuiderwoude, tel 020 4031111, www.ttuin.nl
Vaarregels In het gebied Waterland Oost wordt veel gevaren. Om al dat drukke verkeer op het water een beetje in goede banen te leiden, worden onderstaande regels in acht genomen: • vaar altijd rechts • geef voorrang aan beroepsvaart en zeilers • hinder geen vissers • vaar nooit in de rietoevers, hier kunnen vogels broeden • stap alleen uit op daarvoor bestemde plekken • honden mogen nooit los aan wal • neem afval mee naar huis
Botenverhuur Aan het meer de Holysloter Die ligt de kleine haven van Henk en Nel John. Op deze idyllische plek kun je boten huren en beginnen aan een mooie vaartocht door de landerijen. Ook vaart hier het kleine fietspontje over de Die, een belangrijk transport voor fietsers die anders flink om moeten rijden. John Botenverhuur, Dorpsstraat 8, Holysloot, tel 020 4904612, www.john-botenverhuur.nl
9
Lammetjesdag
Feest op de boerderij De StadsHoeve in Zunderdorp is een biologisch-dynamische boerderij die al sinds 1861 in het bezit is van de familie Hoeve. Op het erf lopen kippen met hun kuikens, honden en katten. Over het hek kijken paarden nieuwsgierig naar wat er allemaal op de boerderij gebeurt. Een heerlijke plek voor kinderen om een dag rond te snuffelen. Bijvoorbeeld tijdens een verjaardagspartijtje. Speurtochten, klimmen in de hooiberg, lammetjes de fles geven en de boer een handje helpen staan dan op het programma. Maar de boer en boerin organiseren ook andere activiteiten. Ben je geïnteresseerd? Raadpleeg dan de website. De Stadshoeve, Zunderdorpergouw 29, Amsterdam, www.stadshoeve.nl
De familie Ebbelaar organiseert elk voorjaar een lammetjesdag op hun biologische boerderij. Kinderen kunnen hier pasgeboren lammetjes aaien en de fles geven. Wie durft mag een ritje maken op de rug van een IJslands paard. Verder zijn er geitjes, kippen, konijnen en een heel gezellig varken. De Eilandstal, Atjehgouw 3, Broek in Waterland, tel 020 4031873
Melktap Of je nou een dorstige voorbijganger bent of een naar authenticiteit snakkende stedeling, het maakt niet uit wat de reden is: wie langs Zunderdorp rijdt of wandelt, móet even pauzeren bij de melktap van boerderij Ons Verlangen. Bij dit zuivelstation kun je de dorst lessen met melk regelrecht van de koe. En doordat deze melk niet is bewerkt én geen lange reis heeft afgelegd waarbij hij veelvuldig is geschud, is zij uitzonderlijk vol van smaak. En dat is héérlijk! Boze stemmen beweren dat onbewerkte melk ongezond zou zijn. De familie van de boerderij drinkt haar echter al jaren en is reuze gezond. Met warm weer verkopen ze ook ijs gemaakt van deze eerlijke melk.
10
Eten bij de meester
Ontbijt op bed
Biologische boerderij Ons Verlangen, Broekergouw 5, Zunderdorp,
De Schoolmeester is een tot restaurant omgebouwd woonhuis van de vroegere dorpsmeester (1875). Hier kun je terecht voor koffie en taart, maar ook voor een uitgebreide lunch of diner. De keukenbrigade kookt voornamelijk mediterraans met veel antipasti, verse pasta en vegetarische gerechten. Bij mooi weer zit je heerlijk op het terras.
Luxe hotelkamers op het platteland, voorzien van bubbelbad biedt Hotel de Schaapskooi! Het huisje waarin je slaapt ligt fraai gelegen aan de rand van het water. ’s Ochtends wordt een royaal boerenontbijt geserveerd. Voor de vroege vogels op het terras met uitzicht op de schapen en de koeien. Voor de slaap-koppen op bed.
tel 020 6369231, www.zorgboeren.nl (zoek met ‘ons verlangen’)
Drink & Eetlokaal Het Schoolhuis,
Hotel de Schaapskooi, molengouw 34,
Dorpsstraat 38, Holysloot, tel 020 4904414,
Broek in Waterland, tel 020 4038317,
www.schoolhuisholysloot.nl
www.hoteldeschaapskooi.nl
Broeck
Pannenkoeken
Charmant klein lunchzaakje met een prettige kaart en ‘bewust’ eten. Op het menu staan bijzondere tosti’s, fruitshakes en omeletten, maar ook zoetigheden als muffins en eigengebakken taart. Broeck zit direct aan je linkerhand als je Broek in Waterland binnenfietst vanaf Amsterdam. Een ideale plek om nieuwe energie op te doen.
De Witte Swaen staat bekend om zijn enorme aanbod van pannenkoeken. Van doodgewone spekpannenkoek tot exotische Italiaanse varianten. Het restaurant staat bovendien bekend om zijn kindvriendelijke inrichting: lekker ruim en met een speciale speelgoedkast.
Boerderij Dikhoeve is een zuivelboerderij waar je heerlijke schapenkazen en yoghurt kunt kopen. Beroemd is de Skeapsrond, een witschimmelkaasje met amandelaroma. De lamsvellen worden verwerkt tot wanten en pantoffels en het schapenwolvet tot hand- en voetencrème.
De Witte Swaen, Dorpsstraat 11-13, Broek In Waterland, tel 020 4031525, www.dewitteswaen.nl
Zuivelboerderij Dikhoeve, Dorpsweg 115,
pauze!
Lunchroom Broeck, Laan 46, Broek in Waterland, tel 020 4031740
Op de dijk Op de Durgerdammerdijk temidden van pittoreske huisjes ligt De Oude Taveerne, een horecazaak die daar al sinds de achttiende eeuw huist. Een prachtige plek met terras aan het IJmeer, ideaal voor een glaasje in de ondergaande zon. Binnen is het bruin en kun je terecht voor een eenvoudige maaltijd. Je kunt er zelfs blijven slapen in het hotel. De Oude Taveerne, Durgerdammerdijk 73, Durgendam, tel 020 4904259, www.deoudetaveerne.nl
Lammetjesmelk
Ransdorp, tel 020 4904262, www.dikhoeve.nl
11
Ov
Monnickendam
erl eek
tel 020 4033209, www.waterlandrecreatie.nl
eer
N2
47
w
De Aeën en Dieën-route gaat door open het veenweidegebied van Waterland-Oost. Hier kronkelen oude stroomgeulen van de veenrivieren de Ae en de Die. Je vind hier bloemrijke graslanden, wuivende rietkragen, kleine droogmakerijen en dijkdoorbraken. In de kleine dorpen zoals Broek in Waterland en Durgerdam vind je de typische houten huizen gebouwd in Waterlandse stijl.
Broek in Waterland
Go
B
Start: in principe kun je overal opstappen.
ke roe
dd Mi
e
rm
eer
e nw
g
N2
ijk
47
Kerk Ae
De Aandammerroute (10 km)
Uitdam
Arken Ae
uw
Rijperweg
rgo
Uitdammer Die
Ter m
iete
Holysloter Die
Po
pp
en
me
rgo
Holysloot
uw
Ransdorper Die
straat 60, Zuiderwoude, tel 020 6456595, www.wijnloods.nl
am td Ui Lier
gou
Kinselmeer
w
a Uitd
De Bedstede, Laan 24-28,
mm
erd
ijk
Broek in Waterland, tel 020 4031509,
www.frankandfree.nl
Routeboekje Net als voor Zeevang en het OerIJ maakte de Agrarische Natuurvereniging Water, Land en Dijken een routeboekje voor het gebied Waterland: Overleek en Broek. Hierin staan een viertal vaarroutes vermeld, die met name gericht zijn op het gebied ten noordwesten van Broek en Waterland. Naast de routes vind je een uitgebreide uitleg van het gebied plus wat geschiedschrijving. Het boekje wordt aangeboden op www.waterlandendijken.nl
S114
Zuiderzeeweg Oost
2, Zuiderwoude, tel 06 29265292,
Durgerdam
weg
Frank and Free, Aandammergouw
A10
Piet Heintunnel
IJb
Ring
Wijnloods, Zuiderwouder Dorps-
Ransdorp
5
Wijn proeven In de educatieve Wijnloods in Zuiderwoude leer je alles over wijn.
AmsterdamNoord S11
www.waterlandartgallery.nl
w
Frank and Free Bed & Breakfast aan het water, met ruime kamers.
tel 020 4038734,
n
ou
Roomeinde 13, Broek in Waterland,
ord
www.bedstede.nl
aa
eg
Waterland Art Gallery,
art
Nostalgie Slapen in een nostalgisch Broeker huisje kan bij Bed & Breakfast De Bedstede.
rnl
No
Kunst Zin in wat cultuur? Bij galerie Waterland Art is altijd wel iets moois te zien. Schilderijen, maar ook fotografie, sieraden en keramiek worden hier geëxposeerd.
oo
eg
ook leuk!
gw
12
IJd
Zw
Rin
me
rd
A1
0
(Broek in Waterland, Holysloot).
m da
ijk
Zunderdorp
Start: bij de diverse adressen van de botenverhuur Meer informatie over deze routes vind je op www.landschapwaterland.nl
Zeed
dijk
.............................................. De Aandammerroute is een vaarroute die voert langs Broek in Waterland, Holysloot, Zuiderwoude en Uitdam. Je peddelt langs bloemrijke oeverlanden en brede rietkragen waar rietvogels zich luidkeels laten horen. Vanuit je boot heb je mooi zicht op de kleurrijke houten huizen.
uw
Oosterpoel N235
Kano & Electroboot Waterland, Drs. J. van Disweg 4, Broek in Waterland,
Noordm
ou
Bij deze grote aanbieder van bootjes kun je terecht met elke vaarwens. Fluisterbootjes, kano’s, zelfs fluisterpunten met speciale zittingen en rugleuningen worden verhuurd. Tevens picknick- en barbecue-mogelijkheden.
De Poel
erg
z Aeën- en Dieënroute (34 km)
Boten huren
Di
em
A1
Amsterdam Oost A1
0
er
ze
ed
ijk
ur
gla
an
Ysselmeer
14
Twis ke Het Twiske heeft een divers karakter. Als recreatiegebied is het populair bij kinderen die zich hier uitleven op en aan het water. Voor natuurliefhebbers is het een toevluchtsoord waar ze ongestoord kunnen fietsen, wandelen en skeeleren in een afwisselend landschap.
15
1941 vanwege een werkverschaffingsproject. Deze werden tien jaar later echter alweer stopgezet vanwege te hoge kosten.
Recreatiegebied Het Twiske is een 650 hectare tellend recreatiegebied dat voor eenderde uit water bestaat. Hier wordt gezwommen, gedoken, gesurft en gezeild. Maar ook vind je hier stranden, een avonturenspeelplaats, een waterspeelplaats en een duikplatform. Verder nog een haven, een bezoekerscentrum en zelfs een molen. Dat klinkt druk, en met mooi weer kan het hier inderdaad redelijk dichtbevolkt zijn. Maar dat neemt niet weg dat Het Twiske ook uitermate rustige gebieden kent, waar de natuur volledig zijn gang kan gaan. Ideaal voor als je van wandelen of fietsen houdt. Weidevogels hoor je in de verre omtrek, bijgestaan door ganzen en aalscholvers. Als er tenminste geen vossen of
roofvogels op de loer liggen. En als je geluk hebt kom je misschien nog wel een Schotse Hooglander tegen.
Werkverschaffing Het Twiske is een van Nederlands oudste veenweidegebieden en kent sinds het begin van onze jaartelling veehouderij. In het veen werden sloten gegraven voor de ontwatering van het gebied en voor de winning van turf. Het gebied bestond uit duizenden kleine eilandjes omringd door meren en sloten. Lange tijd werden stukjes grond op klein schaal gecultiveerd door bewoners. Maar de grote inpolderingswerkzaamheden startten pas in
Na 1951 was dus een groot deel van het gebied drooggelegd. Én er was een dijk omheen gebouwd. Daarbij kwam dat hier in de jaren zestig maar liefst 12 miljoen kubieke meter zand gewonnen werd voor de aanleg van het Coentunnel-tracée. Er ontstond een meer van 90 hectare groot en 30 tot 35 meter diep: de Stootersplas. In die tijd kreeg Het Twiske zijn recreatieve bestemming. In 1973 werd er op de zuidkant een watermolen geplaatst die sindsdien 65 tot 70 kuub water per minuut pompt en daarmee in zijn eentje de volledige waterhuishouding van dit gebied regelt.
water
natuur
Het Twiske beschikt over een heel eigen waterhuishouding. Het water in het gebied is dan ook bijzonder schoon en zeer geschikt om in te zwemmen. Alleen tijdens ernstige droogte wordt er wel eens ‘vreemd’ water binnengehaald vanuit omliggende sloten, plassen en riviertjes.
Het Twiske bestaat uit verschillende deelgebieden met ieder een eigen landschapstype. Hierdoor kent het gebied een enorme verscheidenheid aan flora en fauna. Het is dan ook een interessant natuurgebied. Diverse beesten als Schotse Hooglanders en Nederlandse Landgeiten voelen zich hier thuis. Bij de Schotse Hooglanders werd begin 2009 zelfs een koekalf geboren. Download een plattegrond van de site: www.hettwiske.nl
Gluren
Bezoekerscentrum
Naast het bezoekerscentrum staat een zogeheten insectenwand waar door middel van een speciale inrichting (open flessenhalzen, bakstenen met gaatjes, etc) gunstige plekken voor insecten zijn gecreëerd. Veel insecten voelen zich hier prettig en regelen vanuit deze wand het nageslacht. Wel oppassen want al te brutale gluurders kunnen een steek krijgen. Bezoekerscentrum, Noorderlaaik 1, Oostzaan, tel 075 6844338,
Bij bezoekerscentrum Het Twiske kun je terecht voor folders, kaarten, natuurgidsen en leuke cadeaus. Er worden films vertoond, exposities georganiseerd en voor de kleintjes is er een vrolijke kinderhoek. In een aquarium kun je zien welke vissen er in de plassen van Het Twiske leven. Vanuit het bezoekerscentrum worden ook diverse speurtochten georganiseerd.
www.hettwiske.nl
Bezoekerscentrum, Noorderlaaik 1, Oostzaan, tel 075 6844338, www.hettwiske.nl
De Avonturenspeelplaats
Welcome to the Future
Een touwbrug, een pont, een kabelbaan, schommels en een buizenfort. Spannende avonturen worden beleefd op de speciaal daarvoor ingerichte Avonturenspeelplaats tegenover De Blauwe Poort.
Elk jaar in augustus schrikken alle dieren zich een ongeluk als het dance-event Welcome to the Future hier zijn tenten opslaat. Tientallen techno- en houseartiesten treden op en lokken honderden enthousiaste bezoekers.
Zie de plattegrond voor de exacte locatie: www.hettwiske.nl
16
doen!
Nieuw gebied Het buurgebied Purmerland - eveneens een veenweidegebied - is momenteel volop in ontwikkeling. Naast de woonwijk Weideveen (Purmerend) wordt ca 60 hectare ingericht om te spelen, te wandelen, te varen of te fietsen. Of gewoon om lekker te luieren op een grasveldje. Langs de rand van de bebouwing vind je verharde paden en speelplaatsen. Iets meer de polder in gaat het landschap over in zogeheten ‘struinnatuur’ om te eindigen in open weidevelden met onverharde laarzenpaden. Ook komen er gebieden waar de natuur ongerept zijn gang kan gaan. Een lustoord voor fietsers en wandelaars die rust zoeken.
Meer info op www.welcometothefuture.nl
17
Speurtochten Het hele jaar door worden er vanuit het bezoekerscentrum educatieve en vaak spannende speurtochten en themaactiviteiten georganiseerd. Enkele voorbeelden zijn een lentespeurtocht, een paddestoelenmiddag en een nachtvlinderspotavond. Op de website vind je een kalender waar het programma vermeld staat. Bezoekerscentrum, Noorderlaaik 1, Oostzaan, tel 075 6844338, www.hettwiske.nl
Publiekslieveling
Huis in de Haven
Paviljoen ‘t Twiske was de publiekslieveling van de Restaurantweek 2009. Het kreeg van de bezoekers van dit evenement een dikke 9 voor een ‘uitstekende bediening, een perfecte heilbot en tournedos en het huisgemaakte frambozenijs’. Het mag duidelijk zijn dat ’t Twiske meer is dan alleen een hang out voor bezoekers van het recreatiegebied. Voor dit paviljoen komen mensen van heinde en ver. Om lekker te eten en te genieten van de rust en de mooie omgeving. De lunchkaart biedt een ruime keuze uit diverse broodjes, salades en eenvoudige warme happen als merquez-worstjes met friet. De avondgerechten zijn uitbundiger in bereiding, maar beperkter in keuze. De reden daarvoor is dat Paviljoen ’t Twiske alleen werkt met dagverse producten.
Tien jaar lang was het huis in Haven De Roemer bewoond en konden we slechts jaloers zijn op de bewoners. Sinds een paar seizoenen is het echter omgetoverd tot vakantiewoning en wordt het verhuurd aan Twiske-fans. Huize De Roemer, Noorderlaaik 4, Oostzaan, tel 075 6844890, www.vakantiewoningen.nl
Kamperen
Paviljoen ’t Twiske, Noorderlaaik 8, Oostzaan, tel 075 6844831,
Een gebied van een halve hectare nabij Haven de Roemer biedt tegenwoordig ruimte aan kampeerders die graag in Het Twiske willen overnachten. Ook mag hier naar hartelust gebarbecued worden. Let hierbij wel even op de geldende regels.
www.paviljoentwiske.nl
Haven De Roemer, Noorderlaaik 2, Oostzaan, tel 075 6844890, www.havenderoemer.nl
18
pauze!
19
Nog een worstje? Op alle dagkampeerterreinen in het Twiske mag naar hartelust gebarbecued worden. Stadsbewoners zonder tuin maken hier dankbaar gebruik van. Om het voor iedereen zo aangenaam mogelijk te houden, hanteert men een aantal regels: • gebruik een barbecue die minimaal 30 cm boven de grond staat • houd zoveel mogelijk afstand van elkaar en houd rekening met de wind • heb altijd een emmer water in de buurt • as gloeit 24 uur lang na, dus niet zomaar in de afvalbak gooien Nog enkele eettips: • vlees en vis zijn bederfelijk: kook thuis al je kippenpoten en varkenskoteletten gaar • De hele dag onderweg? Leg dan eens groenten als courgette, venkel en tomaten op het rooster. Paddestoelen doen het ook goed. Beetje zout en peper, wat kruiden er op en smullen maar • gebruik voor een begeleidend slaatje wat hardere slasoorten. Of combineer knapperige groenten als peultjes, bonen, paprika en komkommer (zie ook www.bbqwijzer.nl)
Snelle hap
In grill-restaurant De Blauwe Poort aan de zuidkant van het terrein kun je terecht voor de eenvoudige en snelle hap. Onder meer patat, kroketten, broodjes en ijsjes zijn verkrijgbaar in het snackbuffet. Boven huist een grill-restaurant maar dat is enkel toegankelijk voor groepen. De Blauwe Poort, Zuiderlaaik 1, Oostzaan, tel 020 4826464, www.twiske-events.nl
Koekeloeren Verspreid over het terrein staan twee kiosken die enkel open zijn bij mooi weer. Hier haal je een snack en een drankje en kun je op het terras uitrusten of een beetje koekeloeren. Op een plattegrond die je bij het bezoekerscentrum kunt opvragen, staan de precieze locaties weergegeven. Bezoekerscentrum, Noorderlaaik 1, Oostzaan, tel 075 6844338, www.hettwiske.nl
De Blauwe Poort
De Vennenroute (7,5 km)
De
Haa
l
Dorre Ilp
l
Het L
uijen
dijkje
Het is zeker de moeite waard Het Twiske ook vanaf het water te verkennen. Deze route voert door de zuidelijke wateren, onder meer langs de stuw. Het water in de Stootersplas staat 1.20 m hoger dan in de rest van het gebied en dat verschil wordt hier opgevangen. De gemiddelde vaarsnelheid met een kano is ongeveer 2,5 km per uur.
Haa
Speelplaats De Blauwe Poort, De Zuiderlaaik 1, Oostzaan
..............................................
Den
Start: Haven de Roemer
De
Deze beroemde Twiske-attractie bestaande uit betonnen bakken en goten was lange tijd een waterspeelparadijs. Sinds een tijdje liggen de buizen droog en spelen de kleintjes hier met zand. In het water ligt onveranderd het populaire piratenschip voor de jeugd.
Ilp
z De Twiskeroute (16 km)
S tootersplas Noor
De Grote Ronde van het Twiske loopt om het volledige gebied heen, evenwijdig met de hoge groene ringdijk die Het Twiske afschermt van zijn omgeving. De route loopt door recreatiegebieden en door natuurlandschappen die zo oer ogen dat ze authentiek aandoen (met name in het noorden). Het fietspad werd enige tijd geleden tevens geschikt gemaakt voor skaten en skeeleren.
deind
No
ord
Polde
e
erl
aa
ik
rweg
Den Ilp
Startpunt: je kunt overal met deze route beginnen.
ook leuk!
Le
t
Oostzaan, tel 075 6844338,
Duiken De Stootersplas is ideaal om te duiken. Helder water, bijzondere vissen en twee duikplatformen bieden alles wat een duiker nodig heeft. Duikschool Down Under verzorgt hier lessen.
www.hettwiske.nl
weg
dei nde Van Beekstraat
lin
Landsmeer
gw
A8
eg
Speelsloot De Speelsloot is een kinderspeelplaats op en rond het
eg
tel
Spotplek Aan de oost- en noordkant van het gebied staan twee vogelobservatieposten waar zich smienten, slob-, krak- en
tw
eS
www.hettwiske.nl
Bijenstal Naast het bezoekerscentrum staat een bijenstal waar het IVN (Vereniging voor natuuren milieueducatie) regelmatig
www.down-under.nl
Kolk
po
gd
www.waterindepeiling.nl
Oostzaan, tel 075 6844890,
Landsmeer, tel 020 482 68 06,
A8
Pik
len
Haven De Roemer, Noorderlaaik 2,
Down Under, Scheepsbouwersweg 9,
Oostzaan
Ve r
Water in de Peiling Op een roestvrijstalen buis met ruitjes kun je precies zien hoe hoog het grondwater onder je voeten staat. Bij het Kure Jan-strand staat zo’n educatieve grondwatermeter.
www.hettwiske.nl
Twiske Noordeinde
www.hettwiske.nl
e
Bezoekerscentrum, Noorderlaaik 1,
Ringw A1
0
eg-No
ord
A10
eind
tafeleenden laten bewonderen. Vraag de plattegrond aan bij het bezoekerscentrum.
Zuiderlaaik
Zui
rondleidingen verzorgt. De honing wordt in het bezoekerscentrum verkocht.
Op het water Even geen zin in een nat pak? Huur dan eens een bootje bij Haven De Roemer. Hier hebben ze zeilboten, roeiboten, kano‘s en waterfietsen.
www.havenderoemer.nl
nweg
Zuid
water met een kabelbaan en een zelfbedieningspontje. Op de oever staan schommels en een klimtoren. Kijk op de website voor de precieze locatie of haal een plattegrond bij het bezoekerscentrum.
In je blootje Het Wezenlandstrand aan de westkant van het Twiske is bestemd voor naturisten. Hier mag je ongestoord in je blootje rondlopen. Raadpleeg de site voor de precieze locatie of haal een plattegrond bij het bezoekerscentrum.
www.hettwiske.nl
we
buur
Vissen Speciaal voor minder validen zijn er in het Twiske speciale vissteigers neergezet. Raadpleeg de website voor de precieze locaties of haal een plattegrond bij het bezoekerscentrum.
eu
Kerk
20
eweg
Ilp
k Twis
Den
Meer informatie over deze routes vind je op www.hettwiske.nl
Amsterdam-Noord
22
Wo rme rland en Ilpe rveld Het Wormer- en Jisperveld en het Ilperveld lijken van bovenaf gezien wel op een lappendeken. Honderden kleine ‘lapjes’ in diverse kleurschakeringen van groen zijn van elkaar gescheiden door een wirwar van sloten en vaarten. Vogels en jonge onderzoekers voelen zich hier thuis. Als je met je rug naar het noorden staat, zie je hoe dicht je eigenlijk bij de stad bent. Aan het eind van een eindeloos uitgestrekt landschap van sloten, riviertjes en eilanden tekenen zich aan de horizon vaag de contouren van Amsterdamse wolkenkrabbers af (de Philips- en de Mondriaantoren zijn nog duidelijk te herkennen). Tegelijkertijd ben je getuige van een oorverdovend vogelconcert. Het Ilperveld is een van Nederlands meest ongerepte natuurgebieden en dat op een unieke locatie zo onder de rook van Amsterdam. Iets verder naar het noordwesten ligt het Wormer- en Jisperveld. Eveneens een prachtig natuurgebied en ook een zeer populaire bestemming voor weide-, riet- en
moerasvogels uit alle windstreken. De twee natuurgebieden worden onderbroken door droogmakerij de Wijde Wormer die met zijn aangelegde, strak geometrische vormen een mooi contrast vormt met de grillige lijnen van de twee oude veenweidegebieden.
Moeras Ooit maakten het Wormer- en Jisperveld en het Ilperveld deel uit van een nog uitgestrekter veenmoeras. Dit moeras werd rond het jaar 1000 ontgonnen en geschikt gemaakt voor akkerbouw. Op de meanderende riviertjes werden haaks strakke sloten gegraven voor de afwatering. Daar-
23
tussen ontstonden de eilanden. Maar door de drooglegging van het land, begon het veen in te klinken en zakte de bodem. Men moest dijken aanleggen om het land te beschermen. Tot op de dag van vandaag zakt het water nog steeds een paar millimeter per jaar en wordt het op peil gehouden door gemalen.
Vogels Voor akkerbouw is het land altijd te nat gebleven. Vandaar dat je hier in het landschap veel koeien ziet. En veel vogels dus. Het gebied wordt vaak kunstmatig nat gehouden om de vogels een zo prettig mogelijk verblijf te bieden. Zeldzame soorten zijn er dan ook in overvloed. Voor een overzicht zie pagina 28
Brak water
Carnivoor
De ondergrond van dit veenweidegebied is nog deels brak door overstromingen vanuit de Zuiderzee in een ver verleden. Ondanks de aanleg van de Afsluitdijk waardoor de zilte baren zich hier niet meer vertonen, groeien er tot op de dag van vandaag zoutwaterplanten, zoals lepelblad en heemst. In het landschap kun je aan de groei van de planten precies zien hoe ver het zoute water zich vroeger een weg baande door het land.
Het vleesetend plantje zonnedauw komt veel voor in dit gebied. De zonnedauw verteert insecten die blijven hangen in een glinsterende, kleverige substantie aan de tentakeltjes van deze carnivoor. De prooi dient om de plant te voorzien van voedingsstoffen die ontbreken in de bodem waar de planten leven.
Paddenpoel Achter het bezoekerscentrum Ilperveld ligt het Ilperpad. Een onverhard weggetje door het veenweidegebied waar je middels een educatieve wandeling van alles over de omgeving te weten kunt komen. Langs de kant staan informatieborden en gereedschap om leerzame opdrachten mee uit te voeren. Controleer hoe hoog het grondwater staat of maak zelf turf door veen uit de sloot te graven en dat plat te stampen. Ook is er een spannende paddenpoel die elke lente vol zit met kikkerdril. Bezoekerscentrum Ilperveld, Kanaaldijk 32a, Landsmeer, tel 020 4825520, www.landschapnoordholland.nl
lering en vermaak
doen! Waterpret
Bezoekerscentrum Ilperveld, Kanaaldijk 32a, Landsmeer,
Bij De Poelboerderij hoeft werkelijk niemand zich te vervelen. Er wordt door dit bezoekerscentrum nogal wat georganiseerd gedurende het gehele jaar. Vaak gebeurt dat in samenwerking met Natuurmonumenten. Zo zijn er educatieve tochten, excursies, puzzeltochten, cursussen en voorlichting. Overdag, maar ook ’s nachts voor wie bijvoorbeeld geïnteresseerd is in vleermuizen. Jarige Joppen kunnen hier hun verjaardag vieren en een privé-excursie krijgen. Maar gewoon een stukje varen mag ook. In een waterloop van ongeveer 70 meter lang wordt de hele waterhuishouding van het Nationaal Landschap Laag Holland uitgelegd met behulp van molens, dammen, sluizen en een schoepenrad op kleine schaal. Leuk en leerzaam. Verder ligt er op het terrein een veenweidepark, een soort miniatuur-veenweidegebied waarbij je alle aspecten van zo’n landschap op kleine schaal kunt overzien.
tel 020 4825520, www.landschapnoordholland.nl
Bezoekerscentrum De Poelboerderij, Veerdijk 106, Wormer, tel 075 6219100, www.poelboerderij.nl en www.natuurmonumenten.nl
Trillend op je benen Wie in het Ilperveld of het Wormer- en Jisperveld loopt krijgt soms het gevoel op een waterbed te lopen. Dat komt doordat de grond hier deels uit trilveen bestaat: een dikke laag plantenresten waaronder meters water verborgen ligt. Spannend! Vergeet tijdens het lopen niet op de plantjes te letten. Veenmos, braam, zonnedauw en heidecranberry zijn echte trilveenplanten.
Sssssst...
foto: A. v.d. Zee
24
Elke laatste woensdagmiddag van de maand kan de jeugd de natuur in met Jeugdclub De Waterratten. In het Ilperveld leren ze al spelende van alles over de natuur onder leiding van een deskundige gids. Kikkerdril, waterstanden, plantjes en vogels herkennen: 't is allemaal bereninteressant.
Huur een fluisterbootje of een roeiboot en geniet van zoveel rust en natuur direct onder de rook van Amsterdam. Om de vogels en andere dieren niet te storen wordt er in dit gebied veelal gevaren met fluisterbootjes. Dit zijn boten waarbij elektrische motoren worden aangezwengeld door magneten waardoor ze muisstil kunnen draaien. Bij vertrek wordt de motor opgeladen voor 6 uur vaarplezier. Bezoekerscentrum Ilperveld, Kanaaldijk 32a, Landsmeer, T 020 4825520 of De Poelboerderij, Veerdijk 106, Wormer, T 075 6219100, www.poelboerderij.nl
Workshop in de wei Bij boerderij Achtervennen in Ilpendam kun je met een groep mensen teambuilden in een rustige en landelijke omgeving. Samen met de boer en de boerin worden activiteiten ondernomen: tekenen, wandelen, varen, koken en discussiëren. En al doende komen de deelnemers nader tot elkaar. In de boerderijwinkel vind je een breed aanbod van kazen waarvan je thuis lekker kunt genieten Boerderij Achtervennen, Monnikerdammerrijweg 54, Ilpendam, tel 020 4361151, www.boerderijachtervennen.nl
25
Afkijker
De tureluur is familie van de snipachtigen. Je kunt hem herkennen aan zijn felrode poten. Het aantal broedparen neemt snel af en daarmee behoort de tureluur momenteel tot de lichtbedreigde diersoorten. Hij broedt net als de grutto in een kuil in het weiland, vaak in de buurt van de kieviet van wie hij technieken afkijkt om zijn nest te beschermen.
Broedparasiet
vogels spotten Waar koeien grazen, brengen weidevogels hun jongen groot. En waar riet staat, bouwen moerasvogels een nest. De oude veenweidegebieden van het Wormer- en Jisperveld en het Ilperveld zijn geliefde plekken voor vogels. Om uit te rusten tijdens hun immense trektochten van noord naar zuid. Maar ook om hun nesten te bouwen en jongen groot te brengen. De mens helpt in dit gebied graag mee. Natte hooilanden worden laat gemaaid en gehooid en een deel van het riet laat men staan. In het voorjaar broeden de grutto’s, kieviten, tureluurs en kemphanen. In het najaar zie je hier wulpen, smienten, meerkoeten en karrekieten. Waar het riet blijft staan, bouwen rietzanger, roerdomp en kiekendief hun nest. Voorkomende roofvogels zijn de blauwe kiekendief, de slechtvalk en de havik.
Bonte Piet
De scholekster is makkelijk te herkennen aan een zwart /wit verenkleed gecombineerd met een prachtige dieprode snavel. Hij wordt ook wel Bonte Piet genoemd, vanwege zijn indringende tepiet...tepiet...tepiet roep. Scholeksters zijn honkvast. Ondanks een overwintering in Frankrijk of Spanje, zoeken ze tijdens de broedtijd altijd weer hun oude nest op. Nieuwkomers worden weggejaagd. Wanneer een roofdier het nest nadert doet de ekster alsof hij kreupel is om de belagers van het nest weg te lokken. Eenmaal op afstand vliegt hij weg.
De koekoek laat door tijdgebrek (hij reist de hele wereld over) zijn jongen graag verzorgen door anderen. Met name de karekiet is een populaire waardvogel. Zodra het koekoeksjong uit zijn ei kruipt, gooit hij zijn stiefbroers- en -zusjes het nest uit zodat zijn honger kan worden gestild. Niet zelden wordt hij een stuk groter dan zijn ‘pleegouders’. Soms zit een karekiet op de rug van het koekoeksjong om het te kunnen voeden.
De wulp is de grootste steltloper van Nederland en heeft een enorm lange, omlaag gebogen snavel. Mocht je bang zijn dat te vergeten, onthoud dan dat ‘de wulp met zijn snavel wijst naar zijn gulp’. Vocaal maakt hij zich kenbaar door een luide koerli-koerlikoerli roep. In de lucht lijkt hij veel op een meeuw. Door de vorm én de manier van vliegen. Gelukkig ruimt de lange snavel elk misverstand snel uit de weg.
Parachutist
De karekiet is een zangvogel die zijn nesten alleen aan rietstengels bouwt, een halve tot een meter boven het water. In mei en juni, als hij balsturig is, probeert het mannetje een vrouwtje te imponeren door recht omhoog te vliegen om zich daarna als een parachute te laten vallen. In de buurt van een lekker plekje dat hij heeft gereserveerd voor een nest.
S teltloper
foto: Per H. Olsen
26
Snavel
Maar liefst 90 procent van alle grutto’s in Noordwest-Europa broedt in Nederland. Deze steltloper dankt zijn naam aan zijn baltsroep die klinkt als ’gruttogrutto’. Hij legt zijn eieren in een ondiep kuiltje in het weiland. Als het gras lang genoeg is buigt de grutto de halmen over het nest. Het halflange gras biedt ook bescherming voor de uitgekomen kuikens die zich in het lange gras moeilijk kunnen bewegen.
27
Smaakmaker
Oeverkoning
28
de planten Aan de zoutminnende flora kun je zien tot waar ooit de zee reikte. Waar in april nog Echt Lepelblad groeit of Heemst, daar is de grond nog brak. De Zwanenbloem duidt op verzoeting. Door het uitblijven van overstromingen neemt de brakke grond steeds meer af, waarmee de brakwatervegetatie uiteindelijk ook zal verdwijnen. Maar voor het zover is, kun je langs de oevers en in het riet genieten van een uitzonderlijk divers aanbod van planten en bloemen. Met name in de maanden juli en augustus vind je hier een overvloed van kleuren, vormen én geuren. Plaatselijk zijn drassige, met veenmos begroeide heidegebiedjes te vinden waar kraaien struikheide groeit. Voor het behoud van de bloemenrijkdom wordt het riet regelmatig gemaaid.
Nachtschade
Als je in de zomer door de veenweidegebieden vaart, ruik je hoofdzakelijk de frisse geur van Watermunt. Deze kruisingouder van pepermunt bloeit van juni tot oktober en heeft roodachtig lila bloemen. Van de blaadjes zet je een lekker kopje thee. De oude Egyptenaren en Grieken gaven hun doden soms een bosje watermunt mee in het graf vanwege een heilzame werking.
In het late voorjaar bloeit de koning van de oevers: de Gele Lis. In mei en juni bloeit deze plant met uitbundige, gele bloemen in zoete, stilstaande watertjes. Na de bloei zitten de zaden als een rolletje munten verpakt in driekantige zaaddozen, die blijven drijven op aanwezige luchtholten. De gedroogde wortelstokken van de Gele Lis zijn een ouderwetse grondstof voor parfums.
Bitterzoet behoort tot de nachtschadefamilie en dankt zijn naam aan de smaak van de stengel: die is eerst bitter daarna zoet. De plant bloeit van juni tot september. De bloemen zijn hangend, stervormig, met vijf paarsblauwe kroonbladen en gele, vergroeide meeldraden. De 1 cm grote bessen zijn eerst groen, dan geel, later rood. Ze zijn in rijpe vorm zacht, eetbaar voor vogels, maar giftig voor mensen.
Feestnummer
Koninginnekruid is een echte waterliefhebber: het groeit bij voorkeur aan waterkanten, in moerassen, rietlanden en vochtige bossen. Met zijn schermvormige pluim van bloemhoofdjes is hij tijdens zijn bloeitijd van juli tot september een van de feestnummers aan de waterkant. De bloem produceert veel nectar en wordt door vlinders en bijen druk bezocht. Een thee van koninginnekruid werd vroeger gebruikt tegen verkoudheid en als laxeermiddel.
29
Ontsmetter
De moerasandoorn is een vaste plant die tot de lipbloemenfamilie behoort. Aan het eind van de wortelstokken zitten witte knolletjes, vergelijkbaar met een aardappel. Die werden vroeger wel gegeten. De bladeren werden lange tijd gebruikt als geneesmiddel voor sneden en wonden vanwege hun ontsmettende eigenschappen. De wortel werd gebruikt voor oppervlaktebehandeling bij kneuzingen.
foto:Hans Hillewaert
Vitamine C
Echt Lepelblad houdt van moerassen en brak water. De plant is een bron van vitamine C en werd vroeger door zeelui meegenomen op lange reizen als middel tegen scheurbuik. De wortelbladen zijn nier- of hartvormig en hebben een vlezige consistentie. De bloemen zijn wit en geurig. De plant bloeit in groepjes van veel bloempjes bijeen, van april tot juni.
Leuke familie
Shownieuws Bij eetcafé Het Dijkhuis aan het Noord-hollandsch Kanaal kun je een groot deel van het jaar buiten zitten. Zodra de zonnestralen zich aandienen, gaat in de serre het dak er af, zodat je lekker beschut van de zon kunt genieten. De kaart is uitbundig en combineert het opsommen van gerechten met actueel showbizznieuws. Voor wie daar van houdt...
Frans en Truus de Hertog besloten in 1998 om de melk van hun koeien voortaan aan de kalfjes te laten en zelf hun energie in een bed & breakfast te steken. Op die manier konden ze veel meer mensen laten genieten van hun heerlijke boerderij met unieke ligging. Dat is aardig!
Dijkhuis, Kanaaldijk 119, Watergang, tel 020 4031386, www.eetcafedijkhuis.nl
Weromeri
30
Het vernieuwde Weromeri biedt voor elk wat wils. In het gezellige eetcafé kun je borrelen, lunchen en dineren. Het gelijknamige hotel is klein en knus en biedt kamers met uitzicht over het Zwet. Restaurant De Zilte Zegge, dat tevens deel uitmaakt van dit horecabedrijf, is voor de fijnproevers: hier kun je tot vijf gangen eten. Vanaf het terras stap je zo weer in je (hier gehuurde) kano.
pauze!
Boerderij Watervliet, Engewormer 28, Wormer, tel 075 6212241, www.watervlied.nl
31
Weromeri, Poelweg 1, Wormer, tel 075 6281679,
Italiaan in de polder
www.weromeri.nl
Mario Uva is een begrip tot ver buiten de grenzen van Wijdewormer waar zijn restaurant is gevestigd. Hij is dan ook een van de weinige Italianen in Nederland die sterwaardig kookt. Mario serveert familierecepten bereid met ingrediënten uit Italië én uit de eigen streek. Je eet hier minstens vijf gangen ‘wat de pot schaft’. Al dan niet begeleid door een wijnarrangement bestaande uit wijnen die door de familie Uvo zelf worden geïmporteerd. Enkele jaren geleden opende Mario een paar deuren verder het iets eenvoudiger La Storia. Hier staan naast heerlijke pizza’s, mooie klassieke gerechten op de kaart voor de mens met een bescheiden trek. Boven het restaurant zijn twee slaapkamers waar je kunt logeren. Wel op tijd reserveren. Ristorante Mario Uva, Neck 15, Wijdewormer, tel 0299 423949, www.mariouva.nl
Gemeentehuis
Het Heerenhuis
In het voormalige gemeentehuis van Landsmeer zit tegenwoordig een prima restaurant. Het monumentale pand is ingericht in ‘library style’ met sfeervol resultaat. De keuken is internationaal en divers en het eten wordt geserveerd op bijzonder servies.
Uitstekende plek voor de onderbreking van een dagtocht. Broodjes, taartjes, borrelhappen (uitgebreide tapaskaart) en pannenkoeken sieren het menu. Tevens terras in idyllische, Toscaans aandoende tuin.
De Pepermolen, Dorpsstraat 38, Landsmeer, tel 020 4821974,
www.heerenhuis.com
www.pepermolen.org
’T Heerenhuis, Starnmeerdijk 21, Spijkerboor, tel 075 6411369,
Educatieboerderij Het Elelenveld, Den Ilp 202, Den Ilp, tel 06 18453057, www.boerderijeducatie-amsterdam.nl
4
g
N24
den
erwe
weg
Zuid
g
kerw
eg
Mid
Deze vaarroute van Natuurmonumenten leidt bijna door het volledige Wormer- en Jisperveld. Je vaart onder meer door de Schaalsmeerpolder waar de meeste weidevogels voorkomen die in Nederland een broedplaats vinden. Kemphanen, watersnippen en de zomertaling, vogels die zich buiten de reservaten eigenlijk niet meer vertonen, voelen zich hier veilig. Vanaf juni blokkeren de rietkragen het zicht op de weilanden. Wie echter goed oplet, ontdekt hierin de rietgors, de rietzanger en de kleine karekiet. Voor een snor, een baardmannetje of een blauwborst is wat meer geluk vereist.
N24
erw
...........................................
dijk
Ou Star de nm lan ee ds rm dij ee kje r
Zuiddijk
Nek
Educatieboerderij Het Elelenveld biedt educatieve programma’s die boordevol leuke activiteiten zitten, zoals een koemelkwedstrijd, koeien tekenen, de slootkant onderzoeken, schapen tellen en een quiz maken. Voor schoolklassen en leergierige jarigen.
eg
Spijkerboor
Vaarroute Wormer- en Jisperveld
A7
erwe
Jisp
Educatief partijtje
Volg
Kanaaldijk
A7
De Marken
Neck
Jisp De Poel
Noo
Start: kanoverhuur Weromeri of De Poelboerderij
rde
rwe
g
Meer informatie over deze route vind je op www.natuurmonumenten.nl
tel 020 6313455, www.grietjetump.nl
Tevreden slapen De statige stolp Weltevreden uit 1890 verkeert nog volledig in oorspronkelijke staat. In deze schapenboerderij zijn drie luxe logeerkamers
Start: Bezoekerscentrum Ilperveld Meer informatie over deze routes vind je op www.landschapwaterland.nl
ingericht waar je kunt genieten van de landelijke rust. Boerderij Weltevreden, Noorderweg 132, Wijdewormer, tel 0299 430252
Familiecamping Caravanpark De Akker is een
A8
N235
Jagers plas
Dorre Ilp
Stootersplas
A8
Den Ilp N235
Geen andere plek in het Nationaal Landschap Laag Holland leent zo zich zo goed voor een vaartochtje dan het Ilperveld. De route beslaat een groot deel van het veld, van kleine sluipgangetjes dwars door het gebied, tot iets wijdere wateren langs de ringdijk van Het Twiske. Een deel van de route voert door Landsmeer. De tocht wordt gevaren in kano’s en fluisterbootjes. In de winter kan hij bovendien geschaatst worden.
Kanaaldijk
d rlan Pur
...........................................
rustige familiecamping gelegen aan het natuurgebied Wormer- en Jisperveld met 10 staplaatsen. Ideaal voor vissers, roeiers, lopers en fietsers. De Akker, Wormerringdijk 1, Wormer, tel 075 6283002
Oostzaan
Zaanstad
Twiske
Kanaaldijk
48, Landsmeer, tel 020 4825554
Ilpendam
Ilperveldroute (11 km)
N516 A8
Noorder IJ polder
N203
Zuideinde 69, Landsmeer,
Eetcafé juffrouw Tok Tok, Zuideinde
15
inde
Museum Grietje Tump,
Eetcafé Gezellig bruin eetcafé voor een eenvoudige hap.
N5
weg a ter
eg
www.heerenhuis.nl
hw Leeg
alew
Wijdewormer, tel 075 6162102,
Grietje Tump Museum Grietje Tump biedt een blik in het huis van een welvarende familie uit begin twintigste eeuw. De Tumpjes beheerden vroeger de pontveren over het IJ naar Amsterdam.
g
inci
‘t Heerenhuis, Zuiderweg 74,
www.arendbloem.nl
we
A7
ormer
Prov
tel 075 621 8805,
der
Landsmeer
Ringweg Noord
A1
0
Amsterdam Noord
47
Poelweg 1b, Wormer,
Start: De Zaanse Schans
Heerenhuis Alweer een restaurant ‘t Heerenhuis! Dit keer in Wijdewormer. Prettig restaurant waar je op niveau kunt eten in een smaakvolle omgeving. Vraag naar de speciale kreeftenavond!
Zui
g
Noorde
Kajakcentrum Arend Bloem,
Engew
we
N2
Verhuur van kajaks en waterfietsen
No
N203
tel 075 6421635
g
er ord
Den Ilp
Molenpad 1, Jisp,
l we
0
Praag kano- en roeibootverhuur,
nde
Purmerend
A7
Stukkie varen?
Wa
A1
ook leuk!
Wormer N203
32
De Veenweide Wormer route voert door het open landschap van West-Waterland. Je ziet sloten, graslanden en lintdorpen waarbij de grillige veenweidegebieden en de strakke lijnen van droogmakerij De Wijde Wormer elkaar afwisselen. De tocht voert dwars door de natuur, maar ook langs plekken als Jisp, Wormer en de Zaanse Schans.
A7
Wijdewormer
me
z Veenweide-Wormerroute (35 km)
4
34
Zaans treek De Zaanstreek heeft een tweeledig karakter. Aan de westzijde vind je een uitgestrekt veenweidegebied waarbij zich aan de horizon slingerende lintdorpen aftekenen. Langs de Zaan wordt dit gebied gekenmerkt door een kolossaal en indrukwekkend historisch industrielandschap. In de zuidwesthoek van het Nationaal Landschap Laag Holland vind je een grote diversiteit aan polders. De strak ingerichte droogmakerij de Veenpolder, de grillige veenweidegebieden Westzaan en Het Guisveld én het Noorderveen bepalen hier het landschap. Typerend zijn de lange kavelvormen, de grote openheid, de weelderige rietstroken en de zichtbare hoogteverschillen van de grond.
Scheepvaartindustrie Met het plaatsen van de eerste molen in 1596 werd in dit gebied, dat tegenwoordig net buiten het Nationaal Landschap valt, een welvarende hout-
handel en scheepvaartindustrie ingeluid. Vanuit Amsterdam – waarvandaan de Verenigde OostIndische Compagnie (VOC) een lucratieve handel dreef - was de vraag naar schepen enorm. De Zaanstreek was als werkplaats in trek vanwege zijn ideale ligging aan het water. Maar ook vanwege het koopmanschap, de handelsgeest en de werklust van de Zaankanter zelf. Rond 1650 werden er jaarlijks zo’n 75 schepen gebouwd. Voor de VOC, maar ook voor de walvisjagers die nabij Spitsbergen de wereldzeeën trotseerden. De industriële vaardigheid van de Zaankanters was zo vermaard dat tsaar Peter de Grote uit Rusland overkwam om hier te leren hoe je een schip in elkaar moest zetten.
35
Industrieel erfgoed Die enorme bloei van de houthandel betekende een stevige aanwas van molens in het landschap. Helaas zijn er van de meer dan 1000 die er in de gehele Zaanstreek hebben gestaan, slechts dertien bewaard gebleven. Met de komst van de stoommachines in de negentiende eeuw werden de molens rap vervangen door grote stenen fabrieken. Samen met pakhuizen en kantoren bepaalden zij vanaf die tijd het beeld. In tegenstelling tot de molens zijn de panden van bedrijven als Albert Heijn, Verkade, Bruijnzeel en Lassie allemaal bewaard gebleven. De gebouwen zijn een belangrijk industrieel erfgoed en samen met de houten huizen uit de zeventiende eeuw vormen zij hier een bonte mengeling van architectuur. Tegenwoordig hebben veel van deze gebouwen een nieuwe bestemming. Horeca of creatieve bedrijven vinden in de oude industriële sferen een bron van inspiratie.
Houten huisjes
Lintdorp
De bloeiende houthandel heeft naast haar bijdrage aan een welvarende scheepshandel ook invloed gehad op het Zaanse straatbeeld. Veel van de huizen die in die tijd werden gebouwd zijn gemaakt van hout. Goedgeconserveerde exemplaren zijn nog steeds in gebruik, vaak geverfd in de typische Zaanse kleurencombinatie groen en wit.
Assendelft is met zijn acht kilometer het langste lintdorp van het Nationaal Landschap Laag Holland. Assendelft loopt van Krommenie tot aan het Noordzeekanaal. Assendelvers worden wel Spanjolen genoemd vanwege hun proSpaanse houding tijdens de Tachtigjarige Oorlog.
Zaanse Schans
Paradijsje De Heemtuin is een klein paradijsje in het hart van Zaandam. Vanaf de aanleg in 1955 biedt deze tuin met kronkelige paadjes en spannende doorkijkjes een overzicht van wilde planten en fauna uit de Zaanstreek.Via camera’s in nesten kun je zelfs de geboorte van jonge vogels volgen.
De Zaanse Schans is een van de toeristische toplocaties van Nederland. Het is een unieke woon- en werkbuurt met musea, molens, winkels, oude ambachten, restaurants, een informatiecentrum en een rondvaartdienst. Om het rijke verleden van de Zaanstreek te behouden werden in de jaren vijftig en zestig traditionele ‘Zaanse houtbouw-huizen’ met diepladers naar deze plek in de Kalverpolder gebracht. Daaromheen werd een weergave gebouwd van het leven uit de zeventiende en achttiende eeuw. De Zaanse Schans wordt tot op heden nog steeds uitgebreid.
Heemtuin, Burg. In ’t Veldpark, Heijermanssstraat, Zaandam, tel 075 6352185, www.nme-zaanstreek.nl
Bezoekerscentrum Zaanse Schans, Schansend 7, Zaandam, tel 075 6162862, www.zaanseschans-museum.nl
Tot eind september kun je ook in Zaandijk de Zaan oversteken Tussen de G.J. Honigsluis en de oliemolen De Bonte Hen pikken vrijwillige schippers je op in een ijzeren sloepje.
doen!
foto: Richard Lotte
36
MidzomerZaan
Duivekater
Uniek crossover cultuurfestival met een mix van verschillende muziekstijlen (jazz, pop, klassiek, wereldmuziek, funk, blues en een vleugje folk) en diverse kunstvormen. En dat allemaal tegen de achtergrond van industrieel erfgoed. Veel bijzondere locaties aan de Zaan, zoals de Chocoladefabriek, De Koekfabriek, de Zaanse Schans, De Houtzaagmolen De Gekroonde Poelenburg bieden een podium.
Een typisch Zaanse lekkernij is de duivekater: een rond, zoet witbrood vaak gevuld met rozijnen. In het bakkersmuseum ‘In de Gecroonde Duyvekater’ wordt dit brood nog verkocht. Da’s dus dubbel genieten bij het bezichtigen van de tentoongestelde oude bakkersgereedschappen, receptenboekjes, koektrommels en beschuitvaten.
foto: Ton Kisjes
Voetveer
Plattegrond Wil je nog meer leuke tips en handige adressen uit de Zaanstreek? Op het station Koog-Zaandijk trek je uit een speciale informatiezuil een gratis overzicht van things to do en fiets- en wandelroutes.
Meisjes van Verkade
Stichting MidzomerZaan, J.J. Allanstraat
De Zaankanters staan bekend om hun verzamelwoede. Daardoor zijn veel dagelijkse attributen van vroeger (kle-derdracht, meubilair en gebruiksvoorwerpen) bewaard gebleven. In het Zaans Museum geven ze inzicht in het kleurrijke verleden van deze streek. Als je dit gezien hebt, loop je via de glazen loopbrug zo het Verkade-paviljoen in. Hier vind je een hedendaagse weergave van de chocolade- en koekjesfabriek waar de meisjes van Verkade vorige eeuw hun noeste arbeid verrichtten. Foto’s, films, archieven en oud reclamemateriaal geven inzicht in de ontwikkeling van deze multinational door de eeuwen heen. Het Verkade-museum biedt volop interactieve activiteiten, zoals het proeven van koek en chocolade. Een heerlijke plek om de feestjes van jarige kinderen te vieren.
189, Westzaan tel 075 6168469
Zaans Museum en Verkade-paviljoen, Schansend 7, Zaandam,
www.midzomerzaan.nl
tel 075 6162862, www.zaanseschans-museum.nl
Bakkerijmuseum In de Gecroonde Duyvekater, Zeilenmakerspad 4, Zaandam, tel 075 6173522
37
foto: Hans Brons
De Koekfabriek
De Hoop Op d’Swarte Walvis
In 1886 startte Ericus Gerhardus Verkade brood- en beschuitfabriek De Ruyter aan de Zaan. De kleine bakker groeide al gauw uit tot een internationale levensmiddelenproducent. Voor nieuwe productieafdelingen werden er aan het oorspronkelijke pand voortdurend nieuwe gebouwen toegevoegd, allemaal in een eigen stijl afhankelijk van de tijdsgeest. Zo worden de oudste gebouwen gekenmerkt door een rijke detaillering en ornamenten. De latere gebouwen zijn opgetrokken in een meer zakelijke stijl. Staande met de rug naar de Zaan zie je zodoende een prachtig overzicht van diverse bouwstijlen tussen 1886 en 1937. In 2002 vertrok Verkade. In een deel van de panden kun je nu heerlijk eten bij restaurant De Koekfabriek, waar Zuid-Europese en Noord-Afrikaanse gerechten op de kaart staan. Het credo luidt hier: simpel maar smaakvol.
De Hoop Op d’Swarte Walvis is een chic restaurant met Frans-Hollandse keuken gevestigd in een voormalig weeshuis in museumdorp de Zaanse Schans. Met name het terras aan het water is in de zomer een heerlijke plek om te lunchen. De Hoop Op d’Swarte Walvis, Kalverringdijk 15, Zaandam, tel 075 6165629, www.dewalvis.nl
De Koekfabriek, Westzijde 188, Zaandam, tel 075 6168320, www.dekoekfabriek.nl
38
pauze!
39
HanneS & TRUUS
heerlijk Saens Huisje Aan de rand van Assendelft, middenin het uitgestrekte veenweidelandschap, kun je slapen in een authentiek Zaans huisje met een parkachtige tuin die helemaal tot jouw beschikking staat. Elke ochtend staat er een ontbijtmand op de stoep met vers gebakken broodjes, jus d’orange en een enorme hoop beleg. Naar wens wordt er zelfs een flesje champagne bij geleverd.
Beetje tuttig? Houten lambrisering, zware gordijnen en klassiek bloemetjesbehang: zo op het eerste gezicht oogt HuisteZaanen misschien wat tuttig. Feit is dat je hier heerlijk verwend wordt. Liefhebbers kunnen na het eten een verdieping hoger hun roes uitslapen in het hotel.
Het Saense Huisje, Dorpsstraat 592, Assendelft, tel 06 21110699,
Huis te Zaanen, Zaanweg 93/94, Wormerveer,
www.hetsaensehuisje.nl
tel 075 6281740, www.huistezaanen.nl
In het Wapen van Assendelft werd in 2006 de oude biljartzaal omgebouwd tot Grand-Café Hannes. Wijlen Hannes van Gelderen onderhield lang geleden als klusjesman het etablissement, voordat hij het met zijn vrouw Truus overnam. Truus serveert nog steeds koffie in ‘het Wapen’. Bij Hannes eet je eenvoudig maar smakelijk. De chef-kok is Zaans en gebruikt veel streekproducten. Het Wapen van Assendelft, Dorpsstraat 533, Assendelft, tel 075 6871491, www.grandcafehannes.nl
STREEKPRODUCTEN De Vijfde Smaak is het best te omschrijven als een eerlijk, Bourgondisch restaurant waar voornamelijk gekookt wordt met biologische streekproducten. Men hecht hier grote waarde aan kleine leveranciers en duurzame kwaliteit. Een prima plek waar ook de vegetariër zijn hart kan ophalen. De Vijfde Smaak, Zaanweg 10, Wormerveer, tel 075 6285588, www.devijfdesmaak.nl
cialew
eg
www.nme-zaanstreek.nl
Start: de Zaanse Schans.
Dorpsstra
Wormerveer
N203
Zand
at
weg
Wormer
6
Kinderboerderij Darwinpark, De Weer 31, Zaandam, tel 075 6166906,
Deze Molenroute is een rondwandeling langs Zaanse gevels, molenwieken en uitgestrekte polders. Je start op de Zaanse Schans waar je meteen mooi zicht hebt op de monumentale panden. Vis de ringdijk van droogmakerij De Enge Wormer trek je naar de Kalverpolder en door het eeuwenoude Zaanse vaardorp Haaldersbroek.
Krommenie
N24
Deze grootste kinderboerderij van Nederland werd in 1967 geschonken door Albert Heijn. Naast veel beesten bekijken kun je hier spelen in de speeltuin, broodjes bakken, schapen scheren, ponyrijden en boerderijproducten kopen.
De Poel
Provin
kDe Zaanse Molenroute (8,5 km)
Kinderboerderij van AH
Meer informatie over deze route vind je op www.landschapwaterland.nl N20 Provincialeweg
es
Provincial
mm we gO os
erd
ijk
t
old np Ve e
N246
De Kuil
eg
eg
A8
Koog aan de Zaan
A7
incia
lewe
g
46
g
Zaanzicht, Oostzijde 209, Zaandam,
Ove
tel 075 6164116,
Zaanstad
lewe
N2
Prov
incia
zaanzicht ‘Eerlijk koken doet heerlijk eten’ zegt hier het menu. Eenvoudige gerechten van goede kwaliteit. Veel biologische producten.
Prov
rtoo
m
Zaandam
www.zaanzicht.com Nauerna
seweg
Westza
nerweg
tel 075 6165646. ekanaal
Amsterdam Havens
dijk
Hoof
dtoc
ht
3
Noordze
Westzaner
N20
Zaandam. tel 075 6160390
nel w
www.janz-etenendrinken.nl
Wilhelminastraat 8, Zaandam,
Janz Van een eenvoudig broodje
N515
alf
N203
Tsaar Peter-huisje, Krimp 23,
Pannenkoekenpaleis,
eg
tel 075 6878931,
traat
Zaanhopper De verbouwde sleepboot De
Pannenkoekenpaleis Populair pannenkoekenhuis met uitgebreide pannenkoekenkaart.
terw
‘t K
JJ Allans
www.zaanschemolen.nl
www.hetweefhuis.nl
er
tie
Koog aan de Zaan, tel 075 6288968,
Het Weefhuis, Lagedijk 39, Zaandijk,
sw
ntun
Janz, Dorpsstraat 454, Assendelft,
eg
Molenmuseum, Museumlaan 18,
hwa
ica Gui
Westzaan
erw
Peter de Grote Een van de oudste arbeidershuisjes van Nederland in het centrum van Zaandam bood ooit onderdak aan Peter de Grote. Het werd in 1632 gemaakt van scheepshout en kreeg later, vanwege zijn beroemde gast, een stenen overkapping.
kaas en bitterballen tot escargots. Gevarieerde kaart voor elk moment van de dag.
Coe
N515
mm
Zie www.varenopdezaan.nl
075 6163560,
N515
un
Assendelft
nda
Melisz, Zuideinde 156A Westzaan, tel
Molenmuseum In het Molenmuseum vind je een overzicht van de opkomst en de neergang van de molenindustrie.
A8
Leeg
eweg
Co
N246
Meer informatie over deze route vind je op www.erih.nl
Het Weefhuis Zeventiende eeuws rijksmonument gebouwd als werkplaats en pakhuis en in 1870 omgebouwd tot woonhuis. Sinds de jaren zestig dient het als expositieruimte voor kunstenaars. In de voortuin staan een paar imposante beelden.
Worm
De Zaan
Zaa
Stichting Schaatsmuseum Lambert
Zaanhopper vaart de hele zomer als veerdienst tussen de Wilhelminasluis in Zaandam en Wormerveer. De tocht duurt een uur en maakt drie stops onderweg. Aan boord worden mooie verhalen verteld.
www.ijsclub-lambertmelisz.nl
Enge
t
foto: Bart Homburg
gW
Schaatsmuseum Wat hebben Breinermoors, Wieger de Salis, West Friese en Zwaantjes gemeen? Het zijn allemaal schaatsen die te zien zijn in het schaatsmuseum Lambert Melisz.
3
Middel
we
ook leuk!
tie
40
ica
De internationale European Route of Industrial Heritage (de ERIH) leidt je door Europese landschappen en gebieden waar de industriële geschiedenis haar stempel heeft gedrukt. Een deel van deze route loopt door de Zaanstreek. Leuk om een stukje van zo’n groot en internationaal geheel te fietsen, te lopen of te varen.
un
..............................................
mm
De Erih-route
Co
kz
foto: Arthur van Leuven
42
Alkmaarde r- en Uitgees te rmee r Op een mooie zomerdag vind je op het Alkmaarder- en Uitgeestermeer de Nederlandse watersport in al haar facetten. Zeilers, surfers en waterskiërs kiezen het ruime sop. In de uitlopers van het meer peddelen natuurliefhebbers in roeiboten en kano’s op zoek naar rust. De randen van het Alkmaarder- en Uitgeestermeer zijn volledig ingericht voor recreatie. In zes verschillende deelgebieden kunnen de diverse verschijningsvormen hiervan optimaal worden benut. Zo vind je bij De Woudhaven alle faciliteiten voor snelle boten, is het eiland Pannekoek ideaal voor natuurliefhebbers en kan de visser in het gebied rond Uiterdam in alle rust zijn lijn uitgooien. Niemand zit elkaar hier in de weg. Ook buiten de watergebieden valt van alles te beleven.
Zoute grond Rondom het Alkmaarder- en Uitgeestermeer ligt een veenweidegebied waar je veel typische veen-
weidevogels kunt zien, zoals de grutto, de tureluur, de kemphaan en de kieviet. Ten noorden van het dorpje De Woude, aan de rand van het eiland, is zelfs een klein stukje oerbos bewaard gebleven. Hier groeien onder andere berken wat duidt op zout in de grond. Dat zout stamt uit de tijd dat het Lange Meer - zoals dit gebied in de Middeleeuwen heette - nog in verbinding stond met de zee. Oorspronkelijk was het een uitloper van een binnenzee die liep van het IJ tot aan Heerhugowaard. Plaatsen als Akersloot, Uitgeest en Markenbinnen waren in die tijd nog havenplaatsen. Dat veranderde echter toen in de zestiende en zeventiende eeuw vrijwel alle meren rondom het
43
Alkmaarder- en Uitgeestermeergebied drooggemalen werden. Het lag in de planning om na het Schermermeer en het Stanmeer ook het Alkmaarder- en Uitgeestermeer droog te leggen, maar als gevolg van dalende grond- en landbouwprijzen is dat project nooit uitgevoerd.
Vogels Tegenwoordig vind je hier dan ook een prachtig en divers landschap dat enorm veel te bieden heeft. Wie dit fietsend of wandelend gaat ontdekken wordt getrakteerd op lijsterbessen, grauwe wilgen en kraaiheide. Naast de vele weidevogels vinden ook de riet- en watervogels hier een veilig onderkomen, zoals smienten, roerdompen, blauwborstjes en baardmannetjes.
Pontjesroute z Een zeer populaire fietstocht in het Alkmaarder- en Uitgeestermeergebied is de Pontjesroute. En zoals de naam al doet vermoeden komt de fietser op deze route veel veerponten tegen. De uitlopers van het merengebied hebben zich grillig vertakt in het landschap en om al te veel omwegen te voorkomen, moeten al die watertjes worden overgestoken. In plaats van bruggen hebben de landschapbeheerders gekozen voor ponten. Een ouderwetse maar nog steeds effectieve manier van transport. Op de route kom je maar liefst vijf ponten tegen
waarvan twee zelfbedienende lierponten. De Pontjesroute biedt naast ponten een aantal forten, molens en historische dorpsgezichten. Ook de hoogteverschillen in het landschap - als gevolg van het intensieve waterbeheer bij de aangrenzende gebieden - zijn goed zichtbaar en tonen het belang van dijken, molens en gemalen. De Pontjesroute begint en eindigt op het NS-station in Castricum, maar je kunt natuurlijk ook op een ander punt opstappen. (Vanaf 2010 is de Pontjesroute waarschijnlijk aangesloten op het knooppuntensysteem.)
Speed! Snelle jongens kunnen met hun speedboten terecht in het snelvaargebied De Deilings bij recreatieterrein De Woudhaven. In dit gebied vind je aanlegsteigers, een watertappunt, een chemischtoiletafvoer en trailerhellingen. Van alle gemakken voorzien dus. Ook kun je hier onbekommerd acrobatische kunsten vertonen op de waterski’s. Ga wel uit van enige concurrentie op het water, het kan hier met mooi weer erg druk zijn. Snelvaren en waterskiën mag van mei tot en met oktober. Je moet hier wel een ontheffing voor aanvragen. Dat kan bij het informatiecentrum De Blankert op recreatieterrein Zwaansmeer. Met zoveel spektakel op het water zijn de oevers van het Woudhavengebied eveneens een prima plek om de dag door te brengen. Lekker zonnen met gratis show.
Vissen
wankel bootje Zelfs met windkracht 5 kan er in de watertjes bij het Uitgeestermeer nog prima worden gekanood. De vaarten zijn hier met dikke rietkragen beschut waardoor het wateroppervlak lekker rustig blijft. En da’s wel zo fijn in zo’n wankel bootje. Het recreatieschap Alkmaarder- en Uitgeestermeer heeft mooie routes uitgestippeld (te koop bij infocentrum De Blankert). Bij De Aker kun je een kano huren. Kanoverhuur de Aker, Lagendijk 35, Uitgeest, tel 0251 315026,
Ook de visliefhebber kan zijn lol op bij het Alkmaarder- en Uitgeestermeer. Er zijn in dit zogeheten tweelingmeer maar liefst 21 verschillende vissoorten aangetroffen. Vooral brasem, paling, blankvoorn en snoekbaars komen veelvuldig voor. Bij de het recreatiegebied Uiterdam zijn visplaatsen waar de visser in alle rust zijn prooi kan binnenhalen.
Brasem typische ruitvorm, afgeplat, lange anaalvin en korte puntige rugvin.
Infocentrum De Blankert, Lagendijk 33, Uitgeest, tel 0251 311410,
www.kanoverhuurdeaker.nl
44
doen! Romantisch Niets romantischer dan hier in een roeibootje rond te varen. Op een rustig plekje het anker uitgooien en genieten maar. Zo eenvoudig kan het zijn. Roeibootverhuur Ursem, Sluisbuurt 1, Uitgeest, tel 0251 312060
met lia naar het oerij Heb je zin om wat meer te weten te komen over het achterland van het Alkmaarder- en Uitgeestermeer? Schrijf je dan eens in voor een cursus van Lia Vriend-Vendel. Zij is gespecialiseerd in de historische ontwikkeling van Noord-Hollandse landschappen met een focus op het westelijk deel van het Nationaal Landschap Laag Holland, het zogeheten OerIJ. Ook begeleid zij diverse landschapsexcursies. LIA (Landschappen ontdekken In een Aantrekkelijke vorm), tel 072 5051874, www.ontdeknoordholland.nl
www.alkmaarder-enuitgeestermeer.nl
Paling lang slangachtig lichaam met slijmerige huid, rugvin gaat over in anaalvin, kleine borstvinnen, geen buikvin. Wijfjes kunnen tot 150 cm lang worden.
Blankvoorn rode vlek in de iris, bleekrode vinnen, bovenlichaam blauw, onderlichaam wit, korte rug- en anaalvin, slank tot 45 cm lang.
45
Terrasjes hoppen Even geen zin in actie? Huur een sloep! Bij Zeilschool Het Uitgeestermeer verhuren ze robuuste, stabiele boten waar je geen vaarbewijs voor hoeft te hebben. Leuke manier om terrasjes aan te doen. Maar gezien de ruimte is een picknickmand aan boord ook een aantrekkelijke optie. Zeil- en surfschool Het Uitgeestermeer, Sluisbuurt 49, Uitgeest, tel 0251 315197, www.zhu.nl
Surfen met een zeiltje
Snoekbaars langgerekte ronde vorm, puntige kop, van zilvergrijs tot goudbruin afhankelijk van kleur van de bodem, vage donkere dwarsstrepen, twee rugvinnen, voorste rugvin stekelige stralen, kan tot 120 cm lang worden.
Bij de gebieden Zwaansmeer en Dorregeest zijn de omstandigheden ideaal voor windsurfers. Deze sport die in de jaren tachtig zo populair was, wordt tegenwoordig weer enthousiast beoefend. Zin om ook eens een dagje te wiebelen? Bij Zeilschool Het Uitgeestermeer geven ze les. Zeil- en surfschool Het Uitgeestermeer, Sluisbuurt 49, Uitgeest, tel 0251 315197, www.zhu.nl
Lage koffie In de haven van Uitgeest ligt restaurant Havenrijk. Fijne plek voor een eenvoudige lunch of uitgebreid diner. Ook staat hier een ‘lage koffie’ op het menu, als variatie op de 'high tea'. Qua aankleding hetzelfde: veel zoete en hartige lekkernijen. Ideaal voor een gevarieerd namiddagsnackje in de ondergaande zon. Restaurant Havenrijk, Lagendijk 41, Uitgeest, tel 0251 313937, www.havenrijk.nl
46
Leuk!
Familiebedrijf
Dit café-restaurant ligt middenin een haven. De Woude is dan ook het beste per boot te bereiken en heeft bovendien een ruim aanbod aanlegsteigers. Naast het restaurant bevindt zich een gezellige camping, waar veel staanplaatsen direct aan het water liggen. Tuintjes en bloembakken geven de omgeving een gezellige sfeer. Ideaal voor watersporters.
Eerst was het slechts een café. Maar toen de gasten steeds vaker vroegen of uitbaatster Geertje een stamppot voor hen wilde maken, transformeerde De Marken langzaam in een eetcafé. Nu is het een restaurant waar zoon Nello inmiddels de keuken bestiert. Een prima plek voor de lunch, een aangeklede thee of een eenvoudige, voedzame maaltijd.
De Woude, Woude 1, De Woude, tel 075 6413609,
Restaurant De Marken, Dorpstraat 62, Markenbinnen, tel 075 6413172,
www.dewoude.info
www.restaurantmarkenbinnen.nl
pauze! Boer spelen Op boerderijcamping de Rodenburghoeve in de Uitgeesterbroekpolder kun je kamperen tussen de koeien en de schapen, temidden van luid kwetterende weidevogels. Voor wie dat een beetje te veel natuur is, hoeft slechts tien minuten te fietsen om zich te laven aan het drukke Krommenie. Op de hoeve leven kinderen zich uit bij allerlei werkzaamheden die zich op een agrarisch bedrijf voordoen, zoals het ophalen van de koeien van het land en het melken en tellen van de schapen. Waar mogelijk mogen ze boer Klaas een handje helpen. En wie daar geen zin in heeft, kan altijd nog terecht in de speeltuin. De Rodenburghoeve, Busch en Dam 22, Uitgeest, tel 075 6211344, W www.rodenburghoeve.nl
47
Barbecuen Op de recreatieterreinen langs het Alkmaarder- en Uitgeestermeer kan volop gebarbecued worden. Heerlijk om na een dag waterpret ter plekke een vuurtje aan te steken en grillen maar! Vooraf wel even een vergunning aanvragen bij het infocentrum. Infocentrum De Blankert, Lagendijk 33, Uitgeest, tel 0251 311410, email:
[email protected]
Pipowagen of caravan Camping 3 Akers op het schiereiland De Woude is een landelijke en knus ingerichte camping met 29 plaatsen. Gelegen aan de rand van het ‘eiland’ met uitzicht op het Alkmaardermeer waan je je aan het eind van de wereld. Wie geen zin heeft in luchtbed en tent, reserveert een superromantische pipowagen waar je ’s ochtends in de bedstee ontwaakt van het geluid van eenden en kikkers. Ook zijn er ludiek ingerichte caravans waar je kunt overnachten. Een plek die met veel smaak is ingericht. Camping 3 Akers, Stierop 5, De Woude, tel 075 6411816, www.3akers.nl
t
..........................................
ing
Boschweg
erw
eg
eest
A9
erwe eg
g
‘t Hoorntje, Kerklaan 20, Akersloot, tel 0251 312120, www.hoorntje.nl
Bistro ’t Schippersrijk, Lagendijk 3,
olde
rwe
Dorregeesterrw
rweg Geeste
Markervaart
g
erw
eg old
Kro Vroonmeer
mm
enie
dijk
www.restaurantkombof.nl A9
Pr
ov
inc
ial
ew
We
std
ijk
eg N2
03
eg
Weijenbus
cialew
03
Provin
N2
udp
Borrelboot Heerlijke plek om te loungen in de avondzon of voor een tochtje met de borrelboot.
tel 075 6411731,
Markenbinnen
udp
Wo
’t Kombof, De Woude 32, De Woude,
eg
www.eetkameruitgeest.nl
Wo
polderw
107, Uitgeest, tel 0251 319009,
Eetkamer van Uitgeest, Hogeweg
Broek
Rondvaarten Bij restaurant ’t Hoorntje worden veel speciale themarondvaarten georganiseerd. Met name op zon- en feestdagen zijn er extra feestelijke programma’s.
is
Fort Markenbinnen Het fort Markenbinnen maakt deel uit van de Stelling van Amsterdam en is gebouwd in 1897. Het verdedigingswerk is – net als de rest van de Stelling - nooit gebruikt. Na de Tweede Wereldoorlog werd het fort omgebouwd tot gevangenis, maar ook die functie bleef onbenut. Tegenwoordig worden hier
Uitgeest
g
t
Uitgeestermeer
Kle
33 in Uitgeest, tel 0251 311410,
Eetkamer van Uitgeest Gezellige huiskamersfeer en uiteenlopende gerechten met veel vis. Goede prijs/kwaliteitverhouding.
elwe
46
www.ijsclubakersloot.nl
Midd
N2
Infocentrum De Blankert, Lagendijk
www.schippersrijk.nl
‘t Kombof Direct naast de pont bij De Woude ligt het royale terras van restaurant ’t Kombof. In de zomermaanden heerst hier een vrolijke en uitgelaten vakantiesfeer. Het restaurant ligt iets verderop langs de dijk.
ees
Dam
www.stelling-amsterdam.nl
Uitgeest, tel 0251 312626,
rreg
en
Kijk voor meer informatie op
A9
t Do
ch
brandweermannen opgeleid (www.rboc-fmb.nl).
Groo
De Woude
Bus
Schaatsen In de winter wordt er bij recreatieterrein De Hoorne volop geschaatst. Wanneer de temperatuur het toelaat legt IJsclub Akersloot hier een ijsbaan aan.
Kogerpolder
Provincialeweg
Uitg
rt Sta
Routeboekje In het fietsrouteboekje ‘Over OerIJ en Oeverwallen’ van de Agrarische Natuurvereniging Water, Land & Dijken vind je drie fietsroutes met een focus op het OerIJ plus een uitgebreide beschrijving van de landschappen. Het boekje is voor 6 euro te koop in de webwinkel van www.waterlandendijken.nl
Infocentrum Bij het infocentrum De Blankert vind je alle informatie omtrent fiets-, wandel- en kanoroutes plus plattegronden van het gebied. Ook kun je hier snelvaartontheffingen en -vergunningen regelen.
N244
Alkmaardermeer
meer.nl
meer.nl
erwe
Akersloot
Informatie over deze routes vind je op www.alkmaarder-enuitgeester-
www.alkmaarder-enuitgeester-
Blokk Zuiddijk
Deze route loopt dwars door de Dorregeesterpolder, op de rand van het Alkmaarder- en Uitgeestermeer, tussen Uitgeest en Akersloot. Je loopt hier over paden, door weilanden, langs brede rietkragen en plas- en drasgebiedjes waar fazanten, konijnen en hazen leven. Ook de weidevogels laten zich hier graag bewonderen.
Skeelerroute (27 km) Rondom het Alkmaarder- en Uitgeestermeer is een skeelerroute aangelegd waar naar hartelust ‘geschaatst’ kan worden.
ook leuk!
g
r vaar
g
Ho rwe
A9
Dorregeesterpolderroute (7 km)
ste
k
Start: het dagkampeerterrein in het recreatiegebied Dorregeest.
48
Zuide
est ge ge
Zie de beschrijving op pagina 45
N246
www.hhnk.nl
pontjesroute (44 km) 44
Molen De Woudaap, Woudaap 2, Krommeniedijk, tel 075 6210792,
z
N2
In het achterland van het Alkmaarder- en Uitgeestermeer staan diverse molens ten behoeve van de vele droogleggingen in de buurt. Een bekende is De Woudaap. Schrijver Hotze de Roos verbleef tijdens zijn jeugd in de Zaanstreek en gebruikte de naam in jeugdboekenserie De Kameleon.
Gee
De Woudaap
Krommenie
WestKnollendam
50
De Sche rme r
51
De Schermer is de laatste grote droogmakerij gerealiseerd in de Gouden Eeuw. Met alle opgedane kennis van eerdere droogmakerijen kon met de Schermer de overwinning van het land op het water in ultieme vorm worden gevierd.
14 poldermolens in het gebied zelf. Door deze poldermolens en de binnenboezem kon de drooglegging nu per kavel geschieden, waardoor het proces nauwkeuriger en sneller verliep.
Wie iets wil proeven van het droogleggingproces uit de zeventiende eeuw kan het beste beginnen met een bezoek aan de Schermer. Gedurende driehonderd jaar (van 1633 tot 1929) werd dit land droog gehouden door middel van 52 molens. In tegenstelling tot veel andere droogmakerijen drong de modernisering hier pas laat door: het was al begin twintigste eeuw toen de gemalen het werk overnamen. Hierdoor zijn er relatief veel molens bewaard gebleven. Maar liefst elf van deze robuuste silhouetten bepalen nog steeds het aanzien in het verder zo open en weidse landschap. De Schermer werd pas in 1633 drooggelegd, ná de Beemster, Wormer en Purmer. Bij de realisatie van
Open vergezichten
deze drooglegging kon lering worden getrokken uit kinderziektes die eerder de kop opstaken.
Molengangen Zo werden in de Schermer - in tegenstelling tot eerdere droogmakerijen waar de molens in een lange rij op gelijke afstand van elkaar op de ringdijk stonden - de molens in twee groepen gebouwd. Eén groep tussen Schermerhorn en Ursum (De Noordkust) en één groep bij Driehuizen (De Zuidkust). Deze zogeheten molengangen pompten het water in etappes vanuit het diepste punt van de polder (de binnenboezem) in de ringvaart. Deze binnenboezem werd op haar beurt gevuld door
De binnenboezem diende ook als vaarverbinding naar de stad Alkmaar, de plaats waar veel investeerders van deze drooglegging woonden. Er waren geen dorpen gepland in de nieuwe polder. Het land werd ingezet voor akkerbouw. Maar helaas bleek de grond hier een stuk minder vruchtbaar dan in De Beemster. Ook liep de grote economische welvaart - waar De Beemster nog wel van profiteerde - net ten einde. De voorziene en zo gehoopte welvaart bleef uit. Het landschap bleef oningevuld. En zo kunnen we hier tot op de dag van vandaag genieten van weidse en open vergezichten.
Randdorpen
Droge voeten
Naast Alkmaar investeerden veel omliggende randdorpen in de drooglegging, waarmee het nieuwe land ook hen toebehoorde. Er waren immers geen dorpen ín het gebied gepland. Tot op de dag van vandaag onderhouden deze randdorpen zoals Oterleek, Ursem, Schermerhorn, Grootschermer en Driehuizen, nauwe banden met ‘hun’ Schermer. De monumentale gebrandschilderde ramen van de Grote Kerk van Schermerhorn getuigen van die hechte relatie.
Kenmerkend voor de stolpboerderijen in de Schermer is het carré-erf met dubbele waterring. Met de uitgegraven grond hoogden de boeren de plek op waar hun boerderij kwam te staan. Zo hielden zij droge kelders én droge voeten. Bovendien bood de ophoging een mooi pad voor een lommerrijk wandelingetje rondom erf en opstallen.
De Schermer maakt deel uit van het Land van Leeghwater
Zo gaan de wieken…
Dafje uit
De Museummolen is één van de elf overgebleven molens van het voormalig molencomplex van de Schermerpolder en de middelste van drie molens aan de Noordervaart. De Museummolen is van onder tot boven te bezichtigen, waarmee de werking van de molen hier zeer duidelijk wordt aangegeven. Ook het spectaculaire proces van droogmaking en waterbeheersing wordt hier haarfijn uitgelegd. Hoe het gebied leeggemalen werd door de eerste molens, en vervolgens het water trapsgewijs omhoog werd gestuwd naar de vaarten. In de ontvangstruimte bij de molen wordt een film vertoond over de geschiedenis van de polder en de ontwikkeling van de polderbemaling. Vanaf het terras heb je een prachtig uitzicht op de andere molens van de Schermerpolder, die als je geluk hebt, ook nog draaien.
Een bezielde Dafliefhebber zet onder andere in de Schermer een aantal routes uit die je in een bij hem gehuurde oude Daf kunt verkennen. De Daffodil en de Daf 33 zijn favoriet. De fan wil met deze ‘enige eerste Hollandse auto uit de jaren zestig en zeventig’ het straatbeeld - waaruit de Daf helaas nagenoeg is verdwenen weer wat opvrolijken. De startplaats is in Grootschermer, bij café De Jonge Ruiter. Dagje Daf, tel 06 55703358, email:
[email protected], www.dagjedafje.nl
Museummolen, Noordervaart 2, Schermerhorn, tel 072 5021519,
Bloemenpluktuin
www.museummolen.nl
52
doen! Polderkunst In 1965 startte Nic Jonk een beeldentuin in de polder bij Grootschermer. Vandaag de dag is zijn collectie uitgegroeid tot een museum en unieke kunstmanifestatie waar beelden, schilderijen, grafiek en perspexobjecten prachtig uitkomen tegen het lege polderdecor. Nic Jonk, Haviksdijkje 5, Grootschermer, tel 0299 671560, www.nicjonk.nl
Museumgemaal Wilhelmina Het Wilhelminagemaal was een van de drie elektrische hoofdgemalen die van 1928 tot en met 1995 de waterhuishouding van de Schermer regelden. Het gebouw is opgetrokken in de traditie van de Amsterdamse Schoolstijl en draagt kenmerken van het zogenaamde horizontalisme van de Amerikaanse architect Frank Lloyd Wright. Dat is goed te zien in de raampartijen. Het gemaal is tegenwoordig als museum ingericht.
In Bloemenpluktuin ’t Molenwoidje in Schermerhorn mag je naar hartelust bloemen plukken. Op 250 vierkante meter vind je hier van begin juni tot eind september een prachtige tuin vol met uiteenlopende soorten bloemen. Wie geen zin heeft in plukken, koopt een kanten-klaar boeket. In de tuin zelf of langs de kant van de weg aan het Westeinde 31, waar gedurende de zomermaanden een bloemenkar staat. ’t Molenwoidje is ook ingericht voor kinderpartijtjes. De kleintjes beschilderen zelf een vaasje of een potje en vullen die met een mooi boeket. Bloemenpluktuin ‘t Molenwoidje, Molendijk 10, Schermerhorn, tel 072 5023424, www.bloemenpluktuin.com
53
Schaatsen
Geitjes aaien
Een van de mooiste schaatstochten is de legendarische Eilandspoldertocht: een schaatstocht van 35 km langs zeven dorpen (korte variant is 15 km). Opstappen kan in elk dorp en onderweg is er veel ‘koek en zopie’. Vanwege de zachte winters organiseert de KNSB hier regelmatig skeelertochten: de ‘Eilandspolder van dorp tot dorp’-toer. Raadpleeg hun website voor data.
Geiten zijn dol op kinderen en laten zich graag door hen aaien. Feest dus voor de kleintjes die op de geitenboerderij van de familie Schouten naar hartelust door de stugge geitenvacht mogen kroelen. Voor een rondleiding moet je even een afspraak maken.
Museumgemaal Wilhemina, Molendijk 9, Schermerhorn,
De Rijper IJsclub, tel 0299 674151/0299 673986,
tel 072 5037346, www.landvanleeghwater.nl
www.rijperijsclub.nl en www.knsb.nl
Geitenboerderij Schouten, Laanweg 5, Zuidschermer, tel 072 5044517
Logeren bij oma In stolpboerderij De Vriendschap kun je logeren in grootmoeders stijl. Maar naast slapen valt er in deze authentieke negentiende eeuwse Westfriese stolpboerderij nog veel meer te beleven: exposities, museumbezoek, lunches, demonstraties en cursussen zijn slechts een greep. De boerderij staat vol met overblijfselen uit groot- en overgrootmoeders tijd. Kijk dus niet raar op als je wakker wordt tussen oude typmachines, want ook de slaapkamers dienen als museum. De ontvangstruimte is gesitueerd in de voormalige hooiberg. Al deze bric-à-brac geven De Vriendschap een prettig nostalgisch sfeer met gezellige kamers. Als je wilt, kun je zelfs de nacht doorbrengen in een bedstee. Bij het ontbijt en de koffie wordt originele Westfriese krentenmik geserveerd.
54
Lekker roddelen
oud-Hollands
Koffie en appeltaart
Restaurant Roddels is een van de weinige moderne restaurants in de Schermer. Voor als je even geen zin hebt in doorloopkoffie en Perzische tapijtjes op tafel. Ook kun je hier een roeiboot of een kano huren.
Midden in het pittoreske Schermerhorn ligt het oud-Hollandse café ‘s Lands Welvaren. Volgens velen de beste plek voor verse koffie met zelfgemaakte appelgebak.
Roddels, Noordeinde 12, Grootschermer,
De Vriendschap is een volledig in oudHollandse stijl opgetrokken restaurant dat geroemd wordt om zijn pannenkoeken. Voor de lunch en het diner is er een à la carte-menu. Ook worden hier roeiboten, kano´s en fluisterboten verhuurd.
tel 0299 742700. www.restaurantroddels.nl
De Vriendschap, Driehuizen 13, Driehuizen,
De Vriendschap, Noordervaart 51, Stompetoren, tel 072 5039646,
tel 0299 672050
www.stolpboerderij.com
www.devriendschapdriehuizen.nl
’s Lands Welvaren, Westeinde 2, Schermerhorn, tel 072 5021203
pauze!
55
Broodje Otter
Biologisch kamperen Op de kleinschalige boerderijcamping Natuurlijk Genoegen kun je genieten van de rust en het reilen en zeilen van een biologisch-dynamische melkveehouderij. Zeker voor kinderen een leerzame en onvergetelijke ervaring. In de boerderijwinkel zijn eigen vlees en biologische eieren te koop. Boerderij Natuurlijk Genoegen, Driehuizerweg 2a, Driehuizen, tel 072 5044326, www.natuurlijkgenoegen.nl
Korenmolen De Otter is een zorgboerderij waar tien mensen met een beperking graan malen, en brood en koekjes bakken. Ze verkopen hun waar aangevuld met producten van andere zorgboerderijen - in de bakkerswinkel op het molenerf. Op het terras aan de ringvaart kun je genieten van koffie met zelfgebakken taart. De Otter, Noordschermerdijk 1, Oterleek, tel 072 5038212
2 N24
De Leeghwaterroute voert door zowel De Beemster als Schermer en laat zien welke waterbouwkundige topprestaties Nederlandse ingenieurs vier eeuwen geleden hebben geleverd. Hier stel je je voor hoe met behulp van windmolens, schep en spade land werd gemaakt uit golven. Ook de kennis dat je je hier in feite over de bodem van eeuwenoude meren verplaatst, spreekt tot de verbeelding.
Provincialeweg
eg
U rsum eg
Lang
kerw
N234
e Mo
lenwe
g
eg
S tompetoren
Schermerhorn
rt
ingw
elerw
er vaa
eg
Laan
weg
N234
elerd
ijk
Boek
Noord
Menn
ook leuk!
eerw
Westd
eg
ijk
N234
Rust
enbu
N242
erw
Polderweg
rgerw
Zoals de naam al doet vermoeden voert deze Molenroute langs diverse molens en molengangen in het Schermer landschap. Een deel wandel je op de ringdijk tussen Eilandspolder en Schermer drooglegging. Enthousiastelingen kunnen de route uitbreiden met een extra 10 kilometer door de Eilandspolder. De route staat op de Recreatie Wandelkaart Land van Leeghwater (te koop op gemeentehuis van Schermer, Beemster en Graft-De Rijp en bij de Museummolen).
urg
nweg
Oterle
g
..............................................
Mole
nb
N508
Korte er
we
kSchermer Molenroute (10 km)
herm
2
e Sc
N24
Nieuw
Oterleek
ste
De Kolk
Alkmaar
J
dijk
g
eer
ijk
gen
an
ijn Gl
e is w
gm
std
weg
Ru
Huy
volledige routebeschrijving)
tel 072 8881600
Boek
k dij er
Zuid
weg
g Wo r m
Groene
dijk
weg
Graft
Rijpe
De Rijp
rweg
N244
N244
erwe
g
West Graftdijk tdijk
maardermeer
eder
erwe
tdijk
ijk
Graf
Westd
Hobr
Westd
www.dekleinehaag.nl
rweg
www.kaasboerderijzeilzicht.nl
Noordeinde, tel 0299 673364,
Jispe
Bianca’s, Dorpsstraat 2, Oterleek,
ijk
Zuid-Schermer, tel 072 5044340,
Kopdammerdijk
weg
Me
Boerderij Zeilzicht, Westdijk 15,
k
Oos
Kaasboerderij Zeilzicht Bij boerderij Zeilzicht kun je zelf kaas maken, én proeven.
uizer
Oo
ij std
g
www.lepignon.nl
Het Zwarte Kerkje Het houten Zwarte Kerkje uit 1665 werd bij de bouw zwart geteerd. Teer werd vaak gebruikt als bescherming wanneer verf te duur was. In 1834 werd de kerk, op de
Delfts Blauw in Oterleek Bianca serveert appeltaart temidden van de kleurige bloemenvelden van Oterleek. De inrichting is geheel in Delfts blauw.
Drieh
rweg
erwe
tel 072 5021564
De Kleine Haag, Noordeinde 41 B,
dale
N246
Grootschermer, tel 0299 674723,
Galerie Le Pignon Galerie in de Eilandspolder met sculpturen en keramiek.
men
Provincialeweg
Le Pignon, Noordeinde 32,
horn, Zuidje 11, Schermerhorn,
tel 072 5044320
Bloe
k
t
Het Kleinste Huisje Van Schermer-
Landbouwwerktuigen In het Landbouwwerktuigmuseum staan oude landbouwwerktuigen met machines vanaf 1890. Op de laatste zondag in augustus worden tijdens een open dag alle machines in werking gesteld.
Zuidervaart 20-22, Zuidschermer,
Zuidschermer
Blokk
Stompetoren, tel 072 5039039
Het Zwarte Kerkje,
ndij
Oost
r vaar
Kerk Stompetoren, Noordervaart 122,
Kleinste huisje Schermerhorn stond vroeger vol met kleine tuinderhuisjes. Nu is dat niet meer te bevatten maar vroeger woonden hier gezinnen met vaak meer dan tien kinderen.
Restaurant De Kleine Haag Klein restaurant met traditionele lunch- en dinerkaart. Gespecialiseerd in mezzeavonden met Grieks/Turkse voorgerechtjes (op aanvraag).
Zuide
tel 072 5039232
toren na, volledig herbouwd in baksteen. De naam hield echter stand. Regelmatig vinden hier exposities plaats.
tdijk
Lange Molenweg 4, Oterleek,
We s
Landbouwwerktuigmuseum,
Mole
Grootschermerweg
N244
Stompe toren In 1662, bijna dertig jaar na het droogvallen van de Schermer, werd er in de polder een kerk gebouwd. De toren kreeg volgens het ontwerp geen spits. De naam voor het omliggende dorp was snel gevonden.
08
Oo
Nollen
Start: VVV De Rijp of VVV Alkmaar. (Hier kun je ook een boekje kopen met de
56
N5
Heerhugowaard
Wo 08
Familie Dekker, Lange Molenweg 2, Oterleek, tel 072 5039276
z Leeghwaterroute (47 km)
N5
In de winter staat de tuin van de familie Dekker in Oterleek vol met diverse soorten sneeuwklokjes. In de lente staan achter in het veld historische narcissen in volle bloei. Een lust voor het oog.
N24
5
Sneeuwklokje klingeling
Volg
erwe
g
huize
rweg
58
Graf t-De Rijp
59
Graft-De Rijp heeft binnen het Nationaal Landschap Laag Holland een aparte status. In plaats van natuur voert de cultuur hier de boventoon. In de Gouden Eeuw was De Rijp een van de rijkste en welvarendste dorpen van de provincie.
De sporen van die welvaart vind je nog steeds in de statige kapiteins- en rederswoningen en in de rijkversierde Renaissance raadhuizen van zowel Graft als De Rijp.
Eerst was er Graft. De Rijp is ontstaan doordat een aantal inwoners van Graft zich in de vijftiende eeuw 3 km oostwaarts vestigde aan het Beemstermeer. Zij hadden het plan hier een vissershaven te beginnen. Zowel Graft als De Rijp lagen op het Schermereiland, een schiereiland temidden van het Schermer-, het Beemster- en het Starnmeer. Nu is het een uitgestrekt veenweidegebied dat Eilandspolder heet en dat vanwege zijn bijzondere natuurwaarden is aangewezen als beschermd natuurgebied.
Cultuur
Haring en walvissen Al snel groeide de haringvloot van De Rijp, mede door zijn gunstige positie aan het Beemstermeer
met directe verbinding tot de Zuiderzee, uit tot een van de grootste van het land. Toen de Beemster was drooggelegd verschoof de vangst naar de Zuiderzee en zeilden de vloten over de ringvaart heen en terug. Maar de vangsten liepen terug en de Rijpers zochten het geluk elders. Nabij Spitsbergen om precies te zijn, met een alweer succesvolle vangst van walvissen. Zoveel bloeiende vishandel trok lucratieve nevenindustrieën aan, zoals traankokerijen, touwslagerijen, scheepswerven en haringbuizen. Halverwege de Gouden Eeuw was De Rijp uitgegroeid tot een van de rijkste en welvarendste dorpen van de provincie. ‘Het beste dorp van Holland’, volgens Rijper Jan Leeghwater.
De Rijp is vandaag de dag een pittoresk Noordhollands dijk- en polderdorp dat vanwege haar fraaie architectuur en typerende stedenbouwkundige opzet is aangewezen tot beschermd dorpsgezicht. Zoveel rijke cultuurhistorie trekt ook eigentijdse kunst en cultuur aan. Je vindt er dan ook een enorm hoge concentratie van galeries, ateliers en kunstwinkeltjes. Bovendien worden hier vele culturele manifestaties georganiseerd, zoals de Boeken- en Kunstmarkt, het Midwinterfeest, de Museumnacht en Kunst op Kamers. Niet voor niets wordt De Rijp tegenwoordig wel het culturele hart van het Land van Leeghwater genoemd.
Leeghwater
Oud en nieuw
Jan Leeghwater (15751650) is de beroemde waterbouw-kundige uit de Gouden Eeuw. In het dorp De Rijp ligt zijn geboortegrond en verdiende hij zijn plaats in de vaderlandse geschiedenis. Als geniaal molenbouwer en ingenieur was hij betrokken bij de drooglegging van de Beemster. Twee eeuwen voor de daadwerkelijke realisatie bedacht hij al het plan om het reusachtige Haarlemmermeer droog te leggen. Een man die zijn tijd dus ver vooruit was.
Fietsend van dorp naar dorp over de voormalige zeedijken rondom de Eilandspolder heb je een uniek zicht op enerzijds het ‘nieuwe’ geometrisch verdeelde land van de droogmakerijen rond de polder en anderzijds op het ‘oude’ vogelrijke veenlandschap van de Eilandspolder. Opvallend is ook het hoogteverschil tussen de polder en zijn omgeving.
Graft - De Rijp maakt deel uit van het Land van Leeghwater
Piepklein
Rijper Renaissance Het Raadhuis De Rijp werd door Jan Leeghwater ontworpen. Een prachtig renaissancistisch gebouw voorzien van alle sierlijkheden die deze bouwstijl kenmerkt. Ook kun je hier een oude waag en een originele zeventiende eeuwse Jan van der Heijden-brandspuit zien. Het raadhuis van Graft stamt eveneens uit de Gouden Eeuw en is ook in Renaissance stijl opgetrokken.
Schuin tegenover het oude raadhuis van Graft staat ‘t Kleinste Winkeltje van Nederland met een oppervlakte van 5,4 vierkante meter. De winkel en het interieur stammen allemaal uit 1890, toen er nog broden over de toonbank gingen. Later volgden groenten en tot 1985 werden hier sigaren en sigaretten verhandeld door Bram en Aagie van Petten. Het winkeltje draagt nu hun naam en over de toonbank gaat enkel nog oudHollands snoepgoed.
Raadhuis De Rijp, Kleine Dam 1, De Rijp, tel 0299 671979 Raadhuis Graft, Raadhuisstraat 22, Graft, tel 0299 673667
Zeevaart en Leeghwater
60
doen! De laatste reder Het Walhuis was het domicilie van Jan Boon, de laatste reder uit De Rijp. Hij stierf steenrijk, maar kinderloos en liet zijn vermogen (ruim 300.000 gulden) na aan de gemeente. Te zien zijn oude documenten: sierlijk geschreven brieven, grote rekeningen en een fors negotieboek. Het Walhuis, Rechtestraat 148, De Rijp, tel 0299 671451
Museum In ’t Houten Huis toont de geschiedenis van het Schermereiland in het algemeen en die van De Rijp in het bijzonder. Thema’s als haringvisserij, walvis- en zeevaart worden belicht aan de hand van oude zeekaarten, journalen, prenten, scheepsonderdelen, modellen van haringbuizen, walvisbotten en baleinen voorwerpen. Topstuk uit de collectie is een door Rijper walvisvaarders meegebrachte kajak uit Groenland. Maar ook de droogmakerijen krijgen aandacht. Er is zelfs een exemplaar van het beroemde Haarlemmermeer-boek van Jan Leeghwater te zien in een levensechte opstelling van zijn werkkamer. Voorwerpen uit het dagelijkse leven uit met name de zestiende en zeventiende eeuw vertellen over het huishouden, het interieur, het leren en het vermaak in die tijd. In de dependance - het voormalige raadhuis van Graft - worden wisselende exposities getoond.
Museumnacht
Bram en Aagie, Raadhuisstraat 21, Graft,
Elk jaar in oktober staan in GraftDe Rijp alle museumdeuren de hele nacht open. Met een heuse museumnacht wil de plaatselijke Stichting Cultureel Platform kunst toegankelijker maken voor een groot en breed publiek. Buiten de kunst om worden er bovendien nog diverse andere activiteiten georganiseerd. Een knus en verrassend evenement.
tel 06 53317609, www.bramenaagie.nl
www.museumnachtderijp.nl
61
Christmas Carol
Kunstcadeaus
In ’t Houten Huis, Tuingracht 13, De Rijp, tel 0299 671286,
Tweejaarlijks viert Graft-De Rijp het Midwinterfeest. De boodschap van Charles Dickens’ Christmas Carol wordt dan herdacht op diverse podia en tijdens een goed voorziene kerstmarkt. De inwoners van Graft-De Rijp hullen zich tijdens deze periode in Dickenskledij, die prachtig uitkomt in het historisch decor van het dorp.
www.houtenhuis.nl
www.midwinterfeest-graftderijp.nl
Galerie Eilandspolder, Dorpsstraat 32, Graft, tel 0299 671950, www.ellyhoek.nl
De beeldentuin van Elly Hoek is prachtig gelegen in de Eilandspolder. Hier komen natuur en cultuur al jaren samen. Voor veel kenners een geliefde plek. Vanwege de rust, maar ook om de exclusieve cadeaus die je hier kunt kopen.
Oude kassen
Picknick aan boord
Op camping Tuinderij Welgelegen kan al sinds 1966 worden gekampeerd. In tenten, caravans en sta-caravans, die ook worden verhuurd. Naast het uitvoeren van alle activiteiten die een camping met zich meebrengt is de boerenfamilie altijd de tuinderij blijven bestieren. Interessant zijn de kassen. De diverse soorten groenten groeien en bloeien in kassen die 50 tot 80 jaar oud zijn. Ook wordt hier nog steeds volgens grootvaders procedé geteeld: het onkruid wordt met de hand verwijderd en ziektes worden alleen biologisch bestreden. In de boerderijwinkel kun je de groenten die onder deze omstandigheden zijn geteeld zelf kopen. Lekker en gezond. Welgelegen verhuurt ook kano’s en elke woensdagavond is er een rondvaart voor de gasten door Graft-De Rijp en de Eilandspolder.
Tijdens een puzzelspeurtocht per boot door de Eilandspolder leer je veel over de flora en fauna van dit gebied. Met behulp van een informatiebrochure en een schepnetje kun je zelf op ontdekkingstocht gaan. Voor wie wil lunchen aan boord worden er picknickmanden verzorgd. Botenverhuur ’t Ouweland, Venbuurt 18, De Rijp tel 06 51639728 www.hetouweland.nl
Polderhuisje
Camping Welgelegen, Raadhuisstraat 24a, Graft, tel 0299 673032, www.campingtuinderijwelgelegen.nl
62
pauze!
63
Bio-camping Boerderij Schermereylandt is een biologisch-dynamisch werkend bedrijf nabij een natuurreservaat in de Eilandspolder. Een prima plek om de tent op te zetten. Er is ruimte voor vijf kleine tenten. Soms organiseert de boer groepsexcursies. Ook verhuur van kano en roeiboot. Boerderij Schermereylandt, Oostdijkje 7, De Rijp, tel 0299 673757,
Het Rijperwapen
Hollandse pot
In een monumentaal pand aan het Oosteinde in De Rijp bevindt zich restaurant Het Rijperwapen. Een sfeervolle plek waar bij voorkeur wordt gekookt met verse streekproducten. In het naastgelegen pand (van dezelfde eigenaar) worden pizza’s geserveerd.
Liefhebbers van de Hollandse pot vervoegen zich bij ‘t Stadhuis van Amsterdam, beter bekend als restaurant Oudejans. In dit stijlvolle restaurant, met uitzicht op het Rijper raadhuis, kun je lunchen en dineren. Maar alleen een drankje drinken op het terras kan ook.
Pizzeria Jan Janszn Weltevree en Restaurant Het Rijperwaper,
Oudejans, Rechtestraat 106, De Rijp, tel 0299 671491,
Oosteinde 31-33, De Rijp, tel 0299 671523, www.rijperwapen.nl
www.restaurantoudejans.nl
Het Polderhuisje is een vrijstaand houten huisje gelegen op een eiland in het historische deel van De Rijp. Rust en ruimte krijg je cadeau als je hier overnacht. Even onderduiken in een andere wereld. Binnen bieden grote ramen een weids uitzicht over de weilanden. Buiten vind je een grote tuin met een beschut terras op het zuiden. Voor de kinderen is er een trampoline. Polderhuisje, Rechtestraat 22, De Rijp, tel 0299 316237, www.polderhuisje.nl
www.nederlandbloeit.nl
at uisstra
kje tdij Oos Dorpsstraat
Grafterbaan
Westeinde
Graft
Rechtestraat
We
k Stadswandeling Wie zin heeft in een stadswandeling kan een interessante route volgen door Graft en De Rijp. Bij de VVV van De Rijp kun je een mooi geïllustreerde brochure aanschaffen waarin een rondwandeling door het oude centrum van De Rijp staat. Een mooie historische tocht waarbij je je als het ware in de 17e eeuw waant. De wandeling duurt ongeveer een uur.
De Rijp ijk
Julia
Meer informatie over deze route vind je op www.landvanleeghwater.nl
std
Driemaster
Start: Raadhuis Graft
inde
Gro
eg enew
n
www.apollo-beeldwerk.nl
De Haring- en Henneproute leid langs historische bezienswaardigheden van het voormalige Schermereiland (de huidige Eilandspolder). Het vertelt over de strijd tegen het water, het rijke zeevaartverleden en het droogleggen van de omliggende binnenzeeën Beemster en Schermer. Onderweg zijn er op diverse locaties kleine exposities ingericht, meestal begeleid door een aantrekkelijke audiovisuele presentatie.
Zuide
Marijke de Vré, Grote Dam 4, De Rijp, tel 0299 674593,
Raadh
Haring- en Henneproute (30 km)
Op zondag is de galerie en beeldentuin met bronzen beeldhouwwerken van Marijke de Vré geopend. Leuk als afwisseling tijdens een wandeling.
nalaa
Beeldentuin
N244
N244
N244
Start: Raadhuis De Rijp aan de Kleine Dam.
Stichting Kunst Op Kamers, Oostdijkje www.kunstopkamers.nl
Verbonden Hoofd Boerderij ‘t Verbonden Hoofd
p
std
ijk
jk
www.hetverbondenhoofd.nl
‘t Heerenhuis, Starnmeerdijk 21, Spijkerboor, tel 075 6411369, www.heerenhuis.com
We
Volg komt uit Wie vanuit De Rijp zuidwaarts gaat, erwe g bij Spijkerboor. Hier kun je de Knollendammervaart oversteken met het Pontje Jan Hop. Een begrip in de omgeving. Jan Hop zette vanaf 1911 jarenlang met een roeiboot passanten over en liet vogels uit zijn handen eten.
mer
weg
Spijkerboor Mid
del w
eg
St
ar
nm
ee
rd
Ou
ijk
de
la
s nd
dij
kje
Wo r
’t Heerenhuis Monumentje aan het water waar je heerlijk even kunt uitrusten van een fiets- of wandeltocht. Er is een kleine lunchkaart.
Zuid Zuiddijk
14, De Rijp, tel 0299 673072,
erdi
We
7, Spijkerboor, tel 075 6428111,
nme
std
pa rs ge
‘t Verbonden Hoofd, Oudelandsdijkje
Kunst op Kamers Dit kunstenaarsinitiatief werkt twee jaar lang met deelnemende kunstenaars resulterend in een eindpresentatie. Kwaliteit en diversiteit staan centraal.
Star
erho
ijk
www.rondvaarteilandspolder.nl
Kam
Jan Hop
Kanaald
tel 0299 673916,
dankt haar naam aan een aanvoerder van de Geuzen die zijn hoofd verwondde in de strijd tegen de Spanjolen. Deze stolp werd onlangs verbouwd tot twee ruime comfortabele huurappartementen.
Kick Bike, Nieuwland 3, De Rijp,
Zuiddijk
Zuiddijk
Kick Bike Verken Graft-De Rijp eens op een grote-mensen-step, de zogeheten kick-bike. Een sportieve en snelle manier om rond te kijken.
d
ook leuk!
Ja
64
ijk
Meer informatie over deze route vind je op www.vvvgraftderijp.nl
erwe
g
66
De Beem s te r Als je érgens de poëzie van de rechte lijn wilt ervaren, dan is dat in droogmakerij De Beemster. Dit geometrische paradijs kent echter ook andere kwaliteiten. Voortbouwend op een welvarende historie, is dit nog steeds het gebied van de zinnenprikkelende lustoorden. Wie De Beemster bezoekt, zal op culinair gebied weinig te kort komen. Als producent van de beste kwaliteit kazen, appels, peren, druiven, groenten en vlees heeft De Beemster een naam hoog te houden. Het gebied wordt verder gekenmerkt door lommerrijke tuinen, vruchtbare boomgaarden en frisse weilanden met grazende koeien. Én door een enorm hoge concentratie goede restaurants waar kakelverse streekproducten omgetoverd worden tot culinaire hoogstandjes. Maar ook direct aan de weg kun je genieten van deze heerlijkheden, waar ze in kraampjes of boerderijwinkels worden aangeboden.
Revolutionair Een rijke plek met een al even rijke historie. De Beemster is een van de oudste droogmakerijen in het Nationaal Landschap Laag Holland. Door een voortdurende overstroming van het gebied besloot het Hof van Holland (de toenmalige bestuurders) begin zeventiende eeuw het meer droog te leggen. Een revolutionair én prestigieus project dat voor een groot deel werd gesteund door rijke Amsterdamse kooplieden. . Waterbouwkundige Jan Adriaenszoon, beter bekend met zijn bijnaam Jan Leeghwater, voerde de regie. Er werd een ringvaart gegraven en een stevige dijk opgeworpen. Met behulp van tientallen molens werd het
67
meer in 1612 drooggelegd. Het lege land werd ingericht met kaarsrechte kavels en een volmaakt symmetrisch raster van wegen en vaarten (volgens de gulden snede). Zo perfect dat de verkaveling van De Beemster later als voorbeeld zou dienen bij de inrichting van New Amsterdam, het huidige Manhattan, NewYork.
Lusthoven Door in het Beemster-project te investeren werden rijke kooplieden eigenaren van het nieuw ontstane, lucratieve land. Er volgde een periode van grote rijkdom. Vorstelijke ‘buitens’ en kapitale boerderijen met weelderige tuinen popten als paddestoelen uit de grond. Zinnenprikkelende lusthoven die bovendien nog werden omringd door aanzienlijke fruitboomgaarden en vruchtbare akkergrond. In De Beemster zinderde Hollands welvaren. Dit beeld van weelde bepaalt hier nog steeds de sfeer.
Werelderfgoed
Landgoederen
Nederland telt zeven Unesco werelderfgoederen, waarvan er maar liefst twee zijn gelegen in de gemeente Beemster. Vanwege de perfecte verkaveling werd De Beemster in 1999 door de Unesco uitgeroepen tot Werelderfgoed. Binnen dit gebied bevond zich al langere tijd een Werelderfgoed, namelijk de Stelling van Amsterdam. Vijf van de 36 forten van deze Stelling bevinden zich binnen De Beemster-grenzen.
Sommige landgoederen die hier in de Gouden Eeuw werden gebouwd, kenden een indrukwekkende grandeur. Bouwwerken in de sfeer van paleis Versailles fungeerden hier als zomerverblijf voor rijke lieden vanuit de stad. Helaas heeft geen van deze landgoederen de tand des tijds doorstaan. Als gevolg van slechte eco-nomische omstandigheden konden deze buitens niet worden onderhouden. Alleen de portierswoning van Vrederust, bij de gelijknamige golfclub in Middenbeemster, is overgebleven.
De Beemster maakt deel uit van het Land van Leeghwater
Bammetje Beemster De Beemster kaas is beroemd vanwege zijn volle romige smaak. Cono Kaasmakers is de producent: een coöperatie waarbij ongeveer 600 melkveehouders hoofdzakelijk uit Noord-Holland zijn aangesloten. In de kaaswinkel bij de fabriek kun je een puntje Beemster kopen. Ook bij de familie Groot kun je kaas kopen, maar dan ambachtelijk bereid en verpakt in gezellige cadeaumandjes. Familie Groot, Rijperweg 114, Middenbeemster. tel 0299 681766. Cono Kaasmakers, Rijperweg 20, Westbeemster, tel 0299 689200, www.cono.nl
68
doen!
S tolp te kijk Net als de verkaveling voldoen de Beemster stolpen aan perfect geometrische afmetingen. In de zeventiende eeuw werden zij gebouwd als pachtboerderijen waar de rijke eigenaren alleen in de zomer verbleven. Om zich op het platteland een beetje thuis te voelen, introduceerden zij de sierlijke gevels van hun grachtenpanden in de bouw van hun boerderijen. De best bewaarde stolp in dit genre is de Eenhoorn in Middenbeemster. Wil je meer van dit soort parels zien? In het boekje ‘De Stolp te Kijk’ vind je het volledige stolpen-hoe-en-wat plus een mooie stolpenroute. Op te vragen bij VVV Beemsterinfo.
69
Eenhoorn, Middenweg 196, Middenbeem-
Streekwijntje
ster VVV Beemsterinfo, Middenweg 185,
De enige wijngaard van Nationaal Landschap Laag Holland staat in de Beemster. In 1994 werden hier de eerste wijnstokken geplant en inmiddels zijn er al heel wat flessen gebotteld. Je kunt een bezoek brengen aan de wijngaard. Proeven kan naar hartelust in het bijbehorende restaurant.
tel 0299 621826, www.beemsterinfo.nl
Beemsterwijngaard, Middenweg 191, Middenbeemster, tel 0299 687172, www.beemsterwijngaard.nl
De Tijdmachine Hoe zou het zijn om de geschiedenis in te rijden? Om te beleven hoe Jan Leeghwater beroemd werd in de hele wereld. Of om te ervaren hoe het er op een lusthof aan toe ging? In het Land van Leeghwater (Schermer, Graft-De Rijp en De Beemster) kun je zo’n tijdreis maken. Gewoon met je eigen auto. Het enige wat je nodig hebt is de Tijdmachine: een mobiele telefoon met een ingebouwde GPS-ontvanger. Geluid ontvang je via je eigen autoboxen of de meegeleverde draagbare geluidsbox. Op een scherm zie je precies waar je bent én waar je naartoe moet. Tijdens het reizen vertelt de Tijdmachine je alles wat je moet weten over de omgeving. De Tijdmachine is te huur bij de VVV in Graft-De Rijp, het Infocentrum in Middenbeemster en in De Museummolen in de Schermer. Kijk voor meer info op www.landvanleeghwater.nl
De Stelling van Amsterdam De Stelling van Amsterdam is een 135 km lange verdedigingskring op 15 tot 20 km rond Amsterdam. Met behulp van onderwaterzettingen (inundaties) kon de hoofdstad rond 1900 worden verdedigd. Fort Spijker-boor is het enige fort dat in originele staat verkeert en dat bezocht kan worden. Hier kun je nog zien hoe de Stelling werkte.
Feestje?
Fort Spijkerboor, Westdijk 46, West-Beemster,
Kind jarig en geen zin in een huis vol koekkruimels? Neem het grut mee naar buiten. Bijvoorbeeld naar de boerderij van de familie Uitentuis, waar de kleintjes zelf koeien mogen melken en kaas maken. Ook kun je hier ouderwetse ‘meshanger’ (een klein soort uitgezakt Edammertje) proeven.
www.fortspijkerboor.nl
Familie Uitentuis, Middenweg 93, Middenbeemster, tel 0299 681584
...theetje drinken Trek in rust en een opfrisser? Dan biedt Theetuin De Witte Poort wellicht net datgene wat je nodig hebt. Een vers kopje thee al dan niet begeleid door een stuk huisgemaakte taart. Van april tot en met oktober kan er elke vrijdag- en zaterdagmiddag in de lommerrijke tuin worden genoten van drank, spijzen en een heerlijke omgeving. Bij slecht weer wordt de thee geserveerd in de oude stolpboerderij. Ook is er een winkel waar nostalgische huis- en tuinaccessoires worden verkocht en binnen vinden regelmatig exposities plaats. De Witte Poort, Rijperweg 118, Middenbeemster, tel 06 30191054, www.dewittepoort.nl
Take away Smaakt De Beemster je goed en heb je zin om iets mee naar huis te nemen? Kijk dan uit naar de borden van de Beemster Lusthof langs de weg. Beemster boeren hebben zich verenigd om zo duidelijk te maken dat je op deze plekken gegarandeerd 100% Beemster-waar koopt. Kijk voor meer informatie op www.beemsterplattelandsvernieuwing.nl.
Geheel in lijn met het verleden staat de Beemster bekend om zijn goede eten. Het groot aantal toprestaurants werkt voornamelijk met streekproducten en het slow cooking principe staat hoog in het vaandel. Een heerlijke streek voor grote genieters.
Aagje Deken 70
Toprestaurant met bescheiden kaart waarop enkel dagverse producten uit de streek staan. Vanuit je stoel kijk je zo over de uitgestrekte weilanden van De Beemster.
pauze! Buiten eten
Aagje Deken, Middenweg 191, Middenbeemster,
Bij fruitteeltbedrijf Eerlijk & Heerlijk kun je het landleven direct proeven. Wandelend door de boomgaarden ruik je het fruit en zie je de prachtige kleuren: sappige kersen, prachtige peren, frisse appels en kleinfruit. Allemaal met die bijzondere, eerlijke smaak van De Beemster. Alle zintuigen staan op scherp. En dat is goed, juist als er aan tafel wordt gegaan. Want na een rondleiding, kun je aanschuiven bij de Polderlunch. Een Bourgondische lunch bestaande uit fruit, vers brood, zuivere sappen en andere streekproducten uit De Beemster. Als het mooi weer is, eet je tussen de fruitbomen. Bij minder mooi weer wordt er uitgeweken naar een aangename serre.
tel 0299 475179, www.aagjedeken.nl
Eerlijk & Heerlijk, Purmerenderweg 26 A, Zuidoostbeemster, tel 0299 684012, www.eerlijkenheerlijk.nl
71
Het Heerenhuis Een legendarische plek waar volgens overlevering prins Maurits en Frederik Hendrik in 1612, direct na de droogmaking van De Beemster, een feestmaal kregen aangeboden door Jan Leeghwater. Het Heerenhuis was door de eeuwen heen achtereenvolgens een uitspanning, een herberg en een gemeentehuis. Na een metamorfose in 2002 staat het weer bekend als Beemster lusthof waar dagverse producten bereid worden in een klassieke keuken. Het Heerenhuis, Rijperweg 83, Middenbeemster, tel 0299 682010, www.hetheerenhuis.nl
Slapen bij de boer
foto: René Ros
Hotel de Boerenkamer is een samenwerkingverband van verschillende boerderijen met oorspronkelijke plattelands-logies. Rood-wit geruite lakens, koeien onder het raam en kraaiende hanen: hoe authentiek wil je het hebben? In De Beemster biedt boerderij Spitsbergen onderdak. Een traditionele stolpboerderij die zijn naam dankt aan een Amsterdamse koopman, actief in de walvisvaart.
Onder de appelboom
La Cibolette
In de oude hoogstamboomgaard van camping In het Fruit zijn 30 kampeerplekken waar je lekker kunt luieren onder de meer dan vijftig jaar oude bomen. Voor de kinderen is er wat speeltuig en een klimboom. Ook lopen hier kippen en schapen en in het voorjaar lammetjes vrij rond.
Het fort Benoorden Purmerend, onderdeel van de Stelling van Amsterdam, is verbouwd tot een stijlvol restaurant met een klassieke Franse keuken. La Ciboulette, Kwadijkerweg 7, Zuidoostbeemster,
Noordbeemster, tel 0299 690818,
Camping In het Fruit, Volgerweg 86, Zuidoostbeemster, tel 0299 430775,
tel 0299 683585, www.la-ciboulette.nl
www.hotel-boerenkamer.nl
Spitsbergen, Schermerhornerweg 3,
www.inhetfruit.nl
72
pauze! Huisje Heerlijkheid Zin in rust? Dan is Huisje Heerlijkheid wellicht iets voor jou. In een voormalige paardenstal is een sfeervol liefdesnestje gebouwd inclusief ruime bedstee. De bovenverdieping biedt zicht op de weilanden en bollenvelden. Afhankelijk van het seizoen ben je getuige van de geboorte van lammetjes of kalveren, het schapenscheren en het maaien van het gras. Heerlijkheid Westdijk 34, Westbeemster, tel 0299 671208 www.beemsterheerlijkheid.nl
Restaurant De Beemster Hofstee Chic restaurant gevestigd in een pand dat in 1725 gebouwd werd als school. Daarna was het een gewilde pleisterplaats voor handelsreizigers tussen Purmerend, Alkmaar en Hoorn. Tegenwoordig kun je hier heerlijk eten. De Beemster Hofstee, Middenweg 48, Noord-Beemster, tel 0299 690522, www.beemsterhofstee.nl
73
Picknickrecept: Pizza primavera met Beemster Lite Oud Meng 300 gram witbroodmix, 2 dl karnemelk en een scheutje olijfolie in een kom en kneed het geheel tot een soepel deeg. Dek vervolgens de kom af en laat het deeg 15 minuten rijzen. Rasp ondertussen 150 gram BeemsterLite Oud en schaaf 50 gram tot flinters. Verwarm de oven voor op 240°C. Rol het deeg uit in twee ronde lappen en leg deze op een bakplaat. Bestrijk de pizzabodems met knoflookpuree van twee tenen en olijfolie. Strooi de geraspte kaas hierover en maal er peper, zout en nootmuskaat over. Schuif in de oven en bak de pizza’s in 8 à 10 minuten goudbruin. Maak een salade van kerstomaatjes, spinazie, basilicum en wat flinters BeemsterLite Oud en verdeel deze met etenstijd over de pizza’s. Eet smakelijk!
N50 aart
Oo
3
Sch
ndijk
rner
thuiz
erw
weg
N24
eg
No
N50
erwe
ijk
Hob
rweg
erwe
g
Middenbeemster
rede
www.beemsterlantsvarken.nl
tel 0299 683212,
‘t Beemster Pannenkoeken en Spijshuis Met een uitgebreid assortiment van pannenkoeken.
www.deoudemunt.nl
g
N24
Zuid
Knus huisje waar je in alle privacy kunt verblijven.
Eterij het Middenpunt
Bed en Breakfast The Beemster
Middenweg 142, Middenbeemster,
Cottage, Oostdijk 15, Westbeemster,
tel 0299 683569
tel 0299 683710
Spijshuis, Middenweg 177,
Bed en Breakfast De Vier Linden
Middenbeemster, tel 0299 681371,
Rijperweg 121, Middenbeemster,
Tuinhuisje Slapen in een origineel tuinhuisje.
Museum Betje Wolff, Middenweg 178,
www.beemsterspijshuis.nl
tel 06 51393047,
Middenbeemster, tel 0299 681968,
Cafë De Oude Munt
De Oude Tuinderij,
www.devierlinden.eu
Purmerenderweg 142 a, Zuidoost-
www.beemsterinfo.nl
Middenweg 169, Middenbeemster,
Beemster Cottage
beemster, tel 06 40590949
derw ijk
eren Purm
erwe
A7 4
eg
Nekk
foto: M.L. Slot-Dekker
Volg
A7
g
std
rweg
N24
Museum Betje Wolff Voormalig woonhuis van de achttiende eeuwse schrijfster Betje Wolff (geboren Elizabeth Bekker). Te zien zijn een groot aantal stijlkamers uit verschillende periodes en de achttiende eeuwse pastorietuin.
‘t Beemster Pannenkoeken en
thuiz
k
std
rweg
Rijpe
N244
Van zaadje tot karbonaadje Wie wel eens een varken van dichtbij wil bekijken en wil zien hoe zo’n beest leeft op de boerderij, kan een bezoek brengen aan de varkenshouderij van Arie-Jan en Yvonne van der Mark. De deur staat de hele dag open.
Oos
dij
Oo
g erwe
De Rijp
9
ord
g
rweg
Jispe
ook leuk!
3
3
enwe
rede
Beetskoogkade
A7 erho
Westbeemster
Wo r m
Meer informatie over deze route vind je op www.landschapwaterland.nl
weg
Midd
Westd
ijk
Hob
Start: Purmerend (NS-station) of in Zuidoostbeemster op de Zuiddijk.
www.beemsterinfo.nl
erm
Oos
De Stellingroute is een rondwandeling langs verdekt gelegen forten in de Stelling van Amsterdam. De route voert langs fort benoorden-Purmerend, fort Nekkerweg en fort Middenweg. De route biedt vanaf een hoge ringdijk een prachtig uitzicht op de wijde en diepgelegen Beemster. De droogmakerij ligt ruim vijf meter lager dan de dijkkruin.
wen
Oudendijk
jk erdi Zom k ij rdd
.............................................
Middenbeemster, tel 0299 621826,
O
Vrou
kStellingroute (16 km)
VVV Beemsterinfo, Middenweg 185,
jk
Noo
Mole
Meer informatie over deze route vind je op www.landvanleeghwater.nl
Infocenter Beemster Hier vind je alles over De Beemster: boeken, folders en (fiets-)routes langs prachtige monumenten en interessante bezienswaardigheden. Ook kun je hier fietsen huren.
rdi
Schermerhorn
met de volledige routebeschrijving)
74
jze
n
Oo
N24
i stm
jze
N24
Start: Het infocentrum in Middenbeemster. (Hier kun je ook een boekje kopen
der v
Mi
g
www.lesdeuxponts.nl
Noor
t os
enwe
Les Deux Ponts, Slimdijk 2, Oudendijk, tel 0229 541275/541951,
De Leeghwaterroute voert door de Beemster en Schermer en laat zien welke waterbouwkundige topprestaties Nederlandse ingenieurs vier eeuwen geleden hebben geleverd. Hier stel je je voor hoe met behulp van windmolens, schep en spade land werd gemaakt uit golven.
Midd
Les Deux Ponts ligt aan de Beemsterringvaart en is dé opstapplek voor vele fiets- en wandeltochten. Zowel in de zomer als in de winter. De erwtensoeproute is befaamd.
8
z Leeghwaterroute (47 km)
Erwtensoep-route
4
Kw erwe
k
N2
A7
Zuiddijk
Kanaaldijk
Jisperdijkje
Jisp
adij
g
Dorpsstraat No
o
rw rde
eg
A7
Neck
Zuidoostbeemster Purmerend
44
Zeevang
76
Meanderende veenriviertjes, wuivende rietkragen, kleine landweggetjes en slingerende lintdorpen. In Zeevang vind je een oer-Hollands landschap waar de rust overheerst. Vroeger lag een onstuimige Zuiderzee hier voortdurend op de loer en zette van tijd tot tijd onder water. In Zeevang lijkt de modernisering geen grip te krijgen op het landschap. Met zijn uitgestrekte landerijen, natuurgebieden en boerenbedrijven lijkt de tijd hier stil te staan. Gepokt en gemazeld door het verleden is de Zeevanger boer wel wat gewend waardoor hij, in tegenstelling tot collega’s elders, gewoon blijft doorboeren. Hierdoor is in Zeevang veel van het oorspronkelijke landschapskarakter bewaard gebleven.
door de zee’. Om hier te kunnen leven moest je stevig in je schoenen staan. Een onstuimige Zuiderzee sloeg regelmatig het open en kwetsbare land binnen, aan de kust groeiden veenriviertjes uit tot vloedgeulen en uiteindelijk zelfs tot zeearmen. Er ontstond een landschap van binnenzeeën en schiereilanden. Een van die schiereilanden was Zeevang, omsingeld door het Beemstermeer, de Zuiderzee en het Purmermeer.
Gevangen door de zee
Braken en kogen
Dat stoere karakter van de Zeevanger boer is te herleiden tot de Middeleeuwen, toen dit gebied de naam zegt het al - regelmatig ‘gevangen werd
Het gebied bestond destijds uit moerassig hoogveen dat een paar meter boven zeeniveau lag. Toen het gebied in de tiende eeuw in cultuur
77
werd gebracht, daalde het gebied als gevolg van ontwatering en inklinking van het veen. Dit proces had tot gevolg dat het land sterk daalde, tot onder zeeniveau. Al in de dertiende eeuw werden hier dijken aangelegd. Maar deze hielden het onstuimige water maar met moeite buiten. Diverse braken in het huidige landschap (Moordenaarsbraak, Groote Braak, Etersheimbraak) herinneren daar aan. De dijken werden steeds verder landinwaarts geplaatst en het oude cultuurland dat buiten de dijken bleef liggen, kreeg een nieuwe functie: het opvangen van de eerste golven. Deze inmiddels grotendeels ingepolderde buffers werden kogen genoemd (Beetskoog en Oosterkoog). Zoveel nattigheid maakte het land ongeschikt voor akkerbouw. Al snel legde de boer zich hier toe op veeteelt. En tot op heden zie je hier nog steeds veel koeien tevreden in het land grazen.
Veerverkaveling
Grutto & Co
Voor het ontwateren van het gebied werden er in Zeevang sloten en vaarten gegraven, haaks op de reeds aanwezige kronkelende veenstromen. Het patroon dat hierdoor in het landschap ontstond heet veerverkaveling: langgerekte percelen omgeven door water die van bovenaf opgebouwd lijken volgens de structuur van een vogelveer.
Al die nattigheid maakt Zeevang tot een lustoord voor weidevogels. Met name de grutto is hier een veelgeziene gast. Maar ook smienten, kievieten, goudplevieren en kolganzen laten zich hier graag zien (en horen). Er wordt alles aan gedaan om het deze vogels zoveel mogelijk naar de zin te maken. Aan het begin van het seizoen wordt het gras extra laag gehouden. Tijdens de broedtijd van de vogels stellen de boeren het maaien juist uit, zodat jonge vogels rustig kunnen aansterken.
Laag, lager, laagst
Zonneweitje
Het laagste punt van Noord-Holland bevindt zich bij polder de Etersheimbraak. Een vier meter diep droogmakerijtje ligt hier in de nu twee meter diep gelegen veenpolder Zeevang. Voor de aanbouw van dijken groef men hier ooit klei af waardoor er kleiputten ontstonden, die intussen ook weer zijn drooggelegd. Hierdoor ontstond er een polder in een polder in een polder, waarvan het laagste punt maar liefst ruim zes meter onder zeeniveau ligt. Vanaf de dijk bij bezoekerscentrum De Breek kun je de hoogteverschillen goed overzien. Bij De Breek zelf kun je allerlei leuke activiteiten ondernemen (kijk op de website voor het programma). In het weekend serveren ze hier koffie met versgebakken appeltaart.
Zwembad Warder is een buitendijks stuk land waar je kunt zwemmen in het IJsselmeer en uitrusten op het zonneweitje. Voor de kleintjes is er een pierebadje en zijn er diverse speeltoestellen. Een keer in de twee weken wordt het zwemwater hier gecontroleerd op kwaliteit (op te vragen via 0800-9986734). Zwembad Warder ligt aan de IJsselmeerdijk ter hoogte van Warder.
Boerengolf Soms moeten de koeien hun weiland delen met zogeheten boerengolfers. Gewapend met een klomp aan een stok slaan zij een bal door het weiland. Bij Boerderij Wennekers mag je al met z’n drieën de baan in, zonder Golfvaardigheidsbewijs. Na afloop is er koffie met zelfgebakken kruidkoek. Ook wordt hier Blonde d’Aquitaines vlees verkocht.
Bezoekerscentrum De Breek, Etersheimerbraakweg 5, Oosthuizen, tel 0299 403316, www.debreek.com
Boerderij Wennekers, Hobrede 16, Hobrede, tel 0299 621838, www.boerderijwennekers.nl
78
doen!
79
Koe knuffelen
Dik Trom
Misschien zijn het de herkauwende kaken. Of de rustige blik in de ogen. Of misschien horen ze wel een mediterend ‘oohm’ in de koeienloei. Hoe dan ook: bij boerderij De Kastanjehoeve is men ervan overtuigd dat een koe een rustgevend effect heeft op mensen. Daarom mogen bezoekers zich hier vergrijpen aan een stevige koeienknuffel.
In het oude schooltje van Etersheim werd in 1891 Dik Trom ‘geboren’. Zijn geestelijk vader C.J. Kieviet werd hier in 1883 aangesteld als schoolhoofd. Geïnspireerd door zijn omgeving begon hij met het schrijven van kinderboeken. Met zijn weinig moraliserende verhalen boekte Kieviet veel succes. Het schooltje met één leslokaal is zeldzaam en er zijn plannen het te restaureren. Tot op heden fungeert het nog als woonhuis.
De Kastanjehoeve, Beets 100, Beets, tel 0299 403487, www.kastanje-hoeve.nl
koe adopteren Op de biologisch-dynamische boerderij de Klaverhoeve gaan de koeien in april naar buiten, een periode die wordt ingeluid met een feestelijke ‘koeiendans’. Zoveel diervriendelijkheid levert Vrolijk Vlees op. Dat kun je kopen in de boerderijwinkel. Maar je kunt de koe ook adopteren en daarmee de Klaverhoeve steunen. De Klaverhoeve, Oosteinde 70, Oosthuizen, tel 0299 401298, www.klaverhoeve.com
Het schooltje van Dik Trom, Etersheim 8, Etersheim
Natuurreservaat Vanaf de zeedijk net boven Etersheim (via de trap bij Etersheim) kun je het natuurreservaat Oosterkoog van Staatsbosbeheer goed overzien. De waterstand wordt hier kunstmatig hoog gehouden, zodat veel vogels zich er vestigen tijdens de broedperiode. Weidevogels, ganzen, zwanen en eenden, ze kwetteren dat het een lieve lust is.
Boerencamping
Theetuin Beets
De Zeevangshoeve is een boerderij met melkkoeien, schapen, een pony, twee hangbuikzwijntjes, kippen en konijnen. Daarnaast dient een deel van het boerenland als camping met 25 staplaatsen. Naast een oase van rust en boerenleven is de Zeevangshoeve een ideale startplek voor ontdekkingstochten in het veenweidegebied. Verken per fiets of per kano het veerverkavelde gebied met zijn schilderachtige uitzichten. Een ideale plek voor vogelaars die hier regelmatig zeldzame vogels als kemphanen en watersnippen kunnen zien. Maar ook de actieve watersporter kan zich er uitleven. Even over de dijk vind je een gezellig recreatiestrandje aan het Markermeer.
Theetuin Beets ligt aan de rand van polder de Beetskoog. Hier vind je afgezien van de rust, ruimte en ontspanning, een flink assortiment huisgemaakte taarten. Lunchen kan ook en iets later op de middag bestaat de mogelijkheid tot een uitgebreide high tea. Theetuyn Beets, Beets 56, Beets,
Ans&Piet
tel 0299 401816
Restaurant De Gier&De Krijger, in de volksmond Ans&Piet genoemd, wordt bestierd door de derde generatie Krijgsman. Het pand diende in 1961 als koffiehuis, later als dorps- en verenigingshuis en vanaf 1973 als discotheek. Sinds 2007 is het een restaurant waar je onder andere onbeperkt spare ribs kunt eten.
Camping De Zeevangshoeve, Zeevangszeedijk 5-c, Edam, tel 0299 371373, www.zeevangshoeve.nl
De Gier & De Krijger, Oosteinde 46, Oosthuizen, tel 0299 402070, www.restaurantdegierendekrijger.nl
80
pauze!
81
Luxe luieren Home made Het Wapen van Middelie bestaat al meer dan 150 jaar en is van oorsprong een buurtcafé. Inmiddels weten ook veel passanten dit gezellige café met royaal terras te vinden. Je kunt er van donderdag tot maandag eten (vanaf 10 euro!) en slapen in het hotel.
Afhaal picknick Zeevang is met al dat vlakke land een ideale plek om te picknicken. Om de bezoeker daarin bij te staan, verzorgt boerderijwinkel Waterlant’s Weelde goed gevulde picknickmanden in drie categorieën. Heb je geen zin in zoveel bagage, dan levert Waterlant’s Weelde zelfs op locatie.
Lieden die van natuur houden maar ook van luxe, logeren graag in het huis van Country&Lake. Hierin bevinden zich twee appartementen: een kleine knusse en een grote lichte, gebouwd in de zogeheten ‘kaakberg’ (de oude stal). Het huis is voorzien van sauna, buitenspa en internet. Country & Lake Appartementen,
Het Wapen Van Middelie, Brink 1, Middelie, tel 0299 621376,
Waterlant’s Weelde, Raadhuisstraat 27, Oosthuizen, tel 0299 403468,
IJsselmeerdijk 26, Warder, tel 0299 372190,
www.hetwapenvanmiddelie.nl
www.natuurvlees.nl
www.countryandlake.nl
z Zeevangroute (34 km) Dor
ps weg
Beetskoogkade
Beets
Zo me rdijk
Start: Kwadijk.
Routeboekje De Vereniging Agrarisch Natuur- en Landschapsbeheer Water, Land & Dijken zette drie fietsroutes uit in Zeevang. In het overzichtelijke boekje De Zeevang staan deze routes weergegeven, samen met een uitvoerige beschrijving van de ontstaansgeschiedenis van dit gebied. Het boekje is te koop in de webwinkel van www.waterlandendijken.nl
o No Oos
thuiz
erw
rdd
ijk
A7
Oosthuizen Kerk
eg
Oos
ewe
N24
Wa
7
rde
r
g
eed
ijk std Oo
eg derw eren
gsz
we
lew
Nek
eg
Kle
enw
rfw
eg
Dur
kw
Camping Kleine Weel, IJsselmeerdijk 32, Warder, tel 0299 372723,
eg
Middelie
Kwadijk
www.campingkleineweel.nl
4
derw
eg
N24
Pu
eg
eren
4
We
ste
rw
Purm
N24
Eda
mm
erw
rm
er
dij
k
eg Kee
Purmerend
tzij
de
Go
rsl
aa
n
Oo
47 N2
ste
rw
eg
E
Edam Ja g
tel 020 6717383
g
dijk
Les Deux Ponts, Slimdijk 2,
Etersheim 14, Oosthuizen,
Klemweg we
Zee
Het Derde Servies, Oosteinde 63a,
Het geheim van Etersheim,
m
g
Hert Derde Servies Verkooppunt van brocante en heel veel servies en glaswerk daterend van 1900 tot nu.
Vertrekpunt Les Deux Ponts ligt aan de Beemsterringvaart en fungeert als een geliefd vertrekpunt voor vele fiets- en wandeltochten. Zowel in de zomer als in de winter. De erwtensoep is befaamd.
lda
We
A7
erweg
621973, www.weidevogelzicht.nl
fe
we
Kleenweg 1, Kwadijk, tel 0299
www.natuurvlees.nl
ef
aa g
27, Oosthuizen, tel 0299 403468,
ijk
eJ
Minicamping Weidevogelzicht,
std
ra
rns
Waterlant’s Weelde, Raadhuisstraat
Oo
d-
Hoo
Trekkershutten Boerenbedrijf dat ruimte biedt aan kampeerders maar ook een zespersoons huisje en een paar trekkershutten aanbiedt. Gooi je hengel uit vanaf het terras!
Ou
7
Het geheim van Etersheim Een piepklein oud-Hollands snoepwinkeltje waar je heerlijke chocolade en andere zoetigheden kunt kopen.
Worst Naast picknickmanden verkoopt Waterlant’s Weelde ook zelfgemaakte worsten, vleeswaren en andere delicatessen in de boerderijwinkel en via de website.
Privé-strand Camping Kleine Weel is een landelijk gelegen minicamping aan het IJsselmeer met eigen privé-strand. Tevens verhuur van stacaravans.
N24
www.tontweewielers.nl
541951, www.lesdeuxponts.nl
e
6, Edam, tel 0299 371922,
Oudendijk, tel 0229 541275/
www.hetderdeservies.nl
eli
Ton Tweewielers, Schepenmakersdijk
Oosthuizen, tel 0299 416034,
dd
Ton Tweewieler Bij Ton Tweewielers huur je fietsen, tandems en steps. Ton levert ook op locatie.
Mi
kerw
eg
ijk
eg
Purm
van
em
A7
g
Kl
g
we
cia
rwe
en
Zee
dd Mi
vin
ook leuk!
rede
Ysselmeer
Warder Pro
82
Hob
de
g
Meer informatie over de routes vind je op www.landschapwaterland.nl en www.waterlandendijken.nl
tein
IJsselmeerdijk
www.campingdeeenhoorn.nl
Oudendijk
De Zeevangroute is een afwisselende fietsroute langs de randen van de polder Zeevang. Enerzijds langs het IJsselmeer, anderzijds langs het strakke land van De Beemster. De natuurliefhebber kan hier zijn of haar hart ophalen, en dan vooral de vogelaar. ’s Winters wordt de polder volop bevolkt door smienten, goudplevieren, kolganzen en kleine zwanen.
N247
Camping De Eenhoorn, Burgerwoudweg 1, Schardam, tel 06 53798020,
A7
eweg
Echt Hollands kamperen tussen dijk, natuurreservaat, weiland en water.
Provincial
Hollands
84
Gou wkus t en Marken Wie historie wil opsnuiven, bezoekt Marken en de oevers van de Gouwzee. Hier vind je een goed geconserveerd verleden. Dat verleden is dan ook rijk, en vol van mooie heldenverhalen over kloeke vissers en woelige baren. De oevers van de Gouwzee en met name het kwetsbare eiland Marken waren lange tijd een speelbal van de Zuiderzee. Vissersfamilies hebben hier eeuwenlang hun huis en haard moeten bevechten tegen het natuurgeweld. Aan die strijd kwam een einde met de bouw van de Afsluitdijk in 1932. Maar de dijk betekende tevens de ondergang van een bloeiende vishandel. Sindsdien wordt het verleden hier meer gekoesterd dan de toekomst. Overal waar je komt, in musea, maar ook in cafés en restaurants, hangen foto’s uit lang vervlogen tijden. Maar ook andere zaken herinneren aan de heroïsche periode van vóór de dijk. Dorpsgezichten zijn vaak beschermd en geven
85
een goed beeld van hoe het hier ooit was. Een nostalgisch gebied met typisch oud-Hollandse taferelen.
zelden voet op het vasteland en vice versa. Dat veranderde toen de visserijhandel inzakte. Veel Markenaren zochten hun geluk aan de vaste wal. Die verhuizingen voelden als emigraties. In 1957 werd het eiland door een lange dijk met het vasteland verbonden, maar ondanks deze verbinding is de eilandcultuur hier nog steeds springlevend.
Marken
Het vasteland
Marken werd pas in de twaalfde eeuw een eiland. Om de overlast van overstromingen te beperken, bouwden de Markenaren al in de veertiende eeuw hun huizen op zogeheten werven. Van deze kunstmatig opgeworpen heuvels zijn er vijftien bewaard gebleven. Om zo’n werf goed te benutten, werden de huisjes zo dicht mogelijk tegen elkaar aan gebouwd. Lange tijd was Marken een zeer geïsoleerde gemeenschap. De eilanders zetten
De oevers van de Gouwzee worden vooral gedomineerd door plaatsen als Monnickendam, Volendam en Edam. In de havens zie je hier de oude tjalken, klippers en botters broederlijk naast moderne jachten liggen. Het water is nu populair bij waterrecreanten, zoals zeilers en surfers. Wie echter zijn ogen dichtdoet, ruikt nog het verleden: de geur van gerookte vis die je doet watertanden.
Het Paard
Doolhof
Een van de meest markante gebouwen op Marken is zonder meer de vuurtoren, beter bekend als Het Paard. Een naam die het te danken heeft aan zijn vorm. Al drie eeuwen dient het als baken voor de scheepvaart, maar het staat ook als symbool voor het barre eilandleven. Het Paard trotseerde tientallen overstromingen en werd zelfs door kruiend ijs van z’n fundament gelicht. Het Paard begroet met het volgende signaal: 6 seconden licht, 2 seconden duister.
In de oude kern van Volendam zijn veel historische huizen uit de zeventiende, achttiende en negentiende eeuw bewaard gebleven. Beroemd is het Doolhof: een wirwar van straatjes waar de huizen onder invloed van een snel groeiende visserijhandel zonder stratenpatroon lukraak werden neergezet.
Het Marker Museum Een van de plekken waar het verleden het best is geconserveerd is Het Marker Museum. Gehuisvest in zes oude vissershuisjes in het oude centrum van Marken is het een van de belangrijkste trekpleisters van het eiland. Hier zie je hoe Marker vissersfamilies tot in de jaren dertig woonden. Ook krijg je een goed beeld van hoe groot de invloed van de Afsluitdijk is geweest. Het Marker Museum, Kerkbuurt 44-47, Marken, tel 0299 601904, www.markermuseum.nl
86
doen!
De Paling De Sargassozee is ons begin en eind, wij gaan van zout naar zoet en terug. Een diepzee bracht ons voort - de sloot, het modderig meer is ons verlangen. In stormige herfstnacht trekken wij tot paling verlengd naar de oorsprong. Tom van Deel
Jan Haring Elke zomer is het in Monnickendam feest. Dan zeilt men de Jan Haring Race, bezoekt de Gouwzeemarkt en zingt mee op smartlappen bij het Meezingfestival. Erg leuk om eens mee te maken. Het Jan Haring Weekend vindt meestal plaats begin juli. Raadpleeg de website voor de exacte datum: www.janharingrace.nl
Poëzie voor de dieren Marken en Monnickendam zijn onderdeel van een Muurgedichtenroute die ook door de aangrenzende delen van het gebied Waterland loopt. Over een lengte van 45 kilometer zijn op diverse locaties in totaal 24 muurgedichten aangebracht waarin een Waterlands dier de hoofdrol vervuld. Monnikendam telt zes van deze gedichten, waarvan er vier in de Cornelis Dirkszoonlaan hangen: De Koe, Vlinder, De Paling en Reiger. Op Marken hangt in de Havenbuurt ‘De Ballade van de Ansjovis’. Het boekje waarin de route is opgenomen is voor 4 euro te koop op diverse locaties in Waterland. Raadpleeg www.waterlandendijken.nl
Mobiel theater Wie Marken theatraal wil beleven, kan een zogeheten Landschildering bij het Hof van Marken halen (of zelf downloaden op www.areopagus.nl). Via een mp3-speler luister je tijdens het wandelen naar de stem van Peter Faber die het landschap en zijn inwoners vocaal kleur geeft. Zo nu en dan fluisterend, dan weer op volle kracht, met woorden en klanken wisselt hij verhalen en sagen af. Luisterwandeling Marken, Hof van Marken, Buurt II 15, Marken, tel 0299 601300, www.hofvanmarken.nl
87
Koeboten Marc Spaans uit Katwoude organiseert rondvaarten op zogeheten koeboten. Op platbodems waar vroeger de boeren hun koeien op vervoerden, genieten nu mensen van mooie tochten door Waterland (vlak achter de Gouwzee-kust) en Edam. De rondvaart gaat vergezeld van een toelichting en duurt ongeveer een uur. Marc Spaans, Hoogedijk 47, Katwoude, tel 0299 362400, www.rondvaartwaterland.nl
Klederdracht De klederdracht van Marken is te herkennen aan haar overwegend rode kleur. De mannen hebben geborduurde halsboorden, met naast de knoopsgaten hun voorletters. De vrouwen dragen zwierige mutsjes met sierlijk omhoog glooiende ‘wieken’. Deze opwaartse vorm zouden ze te danken hebben aan een kunstschilder die zijn modellen vroeg de oorspronkelijke mistroostig omlaag hangende flappen op te zetten. Hierdoor zag hij hun gezicht beter. En het stond een stuk charmanter.
Kunstenaarshonk Hotel Spaander aan de oever van de Gouwzee dateert uit 1881. Volgens de annalen van het hotel was het vroeger een favoriet adres van beroemde kunstschilders, waaronder de impressionist Pierre-Auguste Renoir. Wie meer trek had dan geld betaalde met een kunstwerk. Geen wonder dus dat de muren behangen zijn met zo’n 800 schilderijen, aquarellen en pentekeningen (helaas geen Renoir). Alle kamers zijn in oud-Volendamse stijl ingericht en dragen de bijnamen van bekende Volendammers als Neel van de Bollenprikker of Leentje van de Blikken Schipper.
Theetuin Overleek Superleuke plek om te pauzeren tijdens een fiets-, wandel- of vaartocht (aanlegsteiger aanwezig). In deze befaamde theetuin serveert Marianne Deun heerlijke ‘home made’ baksels samen met een geurig kopje thee of koffie. Voor de stevige trek zijn er gezonde en smakelijke broodjes. In de riante tuin scharrelen konijnen, eendjes en kippen vrij rond met hun kroost. Ook is er een afgeschermd weilandje waarin geitjes en lammetjes geaaid kunnen worden. Tevens verhuur van fluisterboten, naar behoeven voorzien van een goed gevulde picknickmand. Een adres waar je voor omfietst! Theetuin Overleek, Overleek 6, Monnickendam, tel 0299 652735, www.theetuinoverleek.nl
88
pauze!
Hotel Spaander, Haven 15-19, Volendam, tel 0299 363595, www.hotelspaander.nl
Paviljoen Smit-Bokkum Een prima adres voor paling is het paviljoen SmitBokkum aan het IJsselmeer. Vanuit de eigen rokerij, waar al vijf generaties de versgevangen paling wordt gerookt, gaat de vis zo de restaurantkeuken in, waar hij wordt verwerkt in authentieke streekgerechten. Er worden rondleidingen door de rokerij gegeven. Gelegen aan de Gouwzee met groot terras aan het water.
89
Restaurant Smit-Bokkum, Slobbeland 19, Volendam, tel 0299 363373,
GeWaeghd eten
www.smitbokkum.nl
De Waegh is een Frans-Mediterraans restaurant waar je in een sfeervolle historische omgeving kunt lunchen en dineren. In de zomer kun je tot ’s avonds laat op het overdekte terras zitten aan de voorzijde langs het water.
Markertaart
Restaurant De Waegh, Middendam 5-7, Monnickendam, tel 0299 651241, www.dewaegh.com
Skybox Net buiten Monnickendam kun je lekker landelijk logeren bij de Overleekerhoeve. In deze langhuisboerderij zijn 4 appartementen en een paar logeerkamers ingericht. Uniek hier is de ‘skybox’: vanuit de boerenhuiskamer kijk je door een raam zo de stallen in. Achter de boerderij bevindt zich het natuurreservaat Varkensland. Overleekerhoeve, Overleek 25, Monnickendam, tel 020 4361387 www.overleekerhoeve.com
Café De Visscher is een ouderwets gezellig café gelegen aan de haven van Marken. Uitzicht over de haven en het Markermeer. Hier serveren ze op bestelling originele Markertaart. Dat is een cakelaag gevuld met crème en bovenop feestelijke crèmetoefjes in diverse kleuren. Tevens verkrijgbaar bij Bakkerij de Droomsoes.
Hof van Marken
Havenbuurt 22, Marken,
Intiem hotel-restaurant in een monumentaal pand met 7 nostalgisch ingerichte kamers in karakteristieke Waterlandse stijl. Je kunt hier zowel lunchen als dineren. Het menu wisselt, afhankelijk van wat de kok die dag op de markt aantrof. Alles dagvers dus.
tel 0299 601304,
Hof van Marken, Buurt II 15, Marken,
Café De Visscher,
www.cafedevisscher.nl
tel 0299 601300, www.hofvanmarken.nl
rwe ste
g Ja
ag
we
Ysselmeer
Zeddeweg ichting Achterd
rwe ste Klo
ost
erd
ijk
Purmer Ee
ook leuk! Jacobs Hoeve Op de Jacobs Hoeve kun je zien hoe een boerenbedrijf werkt. Met eigen opgang en ontbijt geserveerd op de kamer.
Museum De Speeltoren, Noordeinde
De Zwaan Gezellige bruine kroeg waar doorgaans veel stamgasten aan de bar hangen. Ook kun je hier de hele dag (!) eten van een eenvoudige kaart met onder meer biefstuk, slibtong en kipsaté.
4, Monnickendam, tel 0299 652203,
Café De Zwaan, Middendam 10, Mon-
www.despeeltoren.nl
nickendam, tel 0299 651661,
Sail on... Zin in een dagje varen? Op een voormalige vrachtschip kun je met een groep een of meerdere dagen bivakkeren. Opstap in Monnickendam.
www.cafedezwaanmonnicken-
Luxe Hoeve Chapeau is een nieuwe stolp gebouwd op de plek waar vroeger een oude stolp stond. Het historisch karakter is behouden, het comfort aan hedendaagse eisen aangepast.
dam.nl
tel 06 55368075,
Hoeve Meerzicht, Monnickenmeer 4,
www.gouwzee.eu
Monnickendam, tel 0299 654336,
Zeilklipper Gouwzee, Architect
www.hotel-boerenkamer.nl
Overleek
Monnickenme
er
Monnickendam
Jacobs Hoeve, Hoogedijk 8,
Kr
Gouwzee
Katwoude, tel 0299 655151
Hoeve Chapeau, Hoogedijk 11, Katwoude. tel 0299 397058, www.hoevechapeau.nl
N2
47
Zeedijk Go
Zuiderwoude Aandammergouw
Berlagelaan 174, Den Haag,
Slapen in de hooiberg Hoeve Meerzicht is een volledig in bedrijf zijnde veehouderij waarvan de kaakberg (hooischuur) is verbouwd tot luxe gastenverblijven.
Marken
47
Speeltoren In het museum De Speeltoren vind je de oude en meer recente geschiedenis van Monnickendam. En een overzicht van archeologische vondsten.
Monnickendammergat
N2
90
uw Dijke
inde
ijk
Meer informatie over deze routes vind je op www.landschapwaterland.nl
ed
Start: Parkeerplaats Pieterman in Volendam
N247
De Palingroute is een afwisselende rondwandeling langs de randen van de oude veenpolder Katwoude. In Monnickendam loopt de route langs de haven, met zijn palingrokerijen. In Volendam wandel je onder meer door Het Doolhof.
Molenkade
..............................................
Oo
kPalingroute (14 km)
gM
Start: 1 km ten oosten vanaf het station Purmerend
Ze
www.ddr-museum.nl
De Gouwzeeroute is een afwisselende fietstocht langs de randen van droogmakerij De Purmer en langs de Gouwzee. Vanaf de hoge ring- en zeedijken heb je prachtig zicht over de uitgestrekte polder De Purmer, het omringende oudere land en de spiegelende Gouwzee. Onderweg fiets je door oorspronkelijke dorpen en stadjes die ooit aan de Zuiderzee lagen. Met een afwisselend boottochtje doe je het eiland Marken aan.
Hoogedijk
Het DDR-Museum, Bereklauw 10, Monnickendam, tel 0299 651872,
Volendam
Oo
Een vreemde eend in de bijt is het particuliere DDR-Museum in Monnickendam. Te zien zijn voorwerpen uit het voormalige Oost-Duitsland (1949-1990), maar ook officiële documenten van de SED en de Stasi.
44
gE
z Gouwzeeroute (30 km)
DDR-Museum
N247
N2
b uis
aa
kw
eg
foto: Jan Kee Schwiebe
winternatuuragenda
januari
De vele slootjes en vaarten van Landschap Laag Holland zijn bij uitstek geschikt voor schaatstochten. Zo is er de Molenmerenroute bij Uitgeest en de Rondom de Watertorenroute in het Guisveld. Ook in het Ilperveld valt er na enkele dagen vriezen al ijspret te beleven. De roerdomp verstopt zich dezer dagen in de rietkragen. Watervogels als knobbelzwanen, wintertalingen, krakeenden, kuifeenden en tafeleenden zijn prominent aanwezig in de sloten van De Vennen en op de Stootersplas in Het Twiske. Met een beetje geluk zie je daar ook Nederlands kleinste fuut: de dodaars.
februari
Halverwege de maand duikt de grutto in Nederland op. Hij is vanuit Spanje of Portugal en Frankrijk met de warme zuidenwind in de rug overgevlogen. Achter het bezoekerscentrum Ilperveld zijn ze goed te zien in een ondiepe plas. Het is rammeltijd oftewel paartijd voor de hazen. In de weilanden van bijvoorbeeld De Vennen (Het Twiske) rennen de rammelaars (mannetjeshazen) achter elkaar aan in hun strijd om een moertje, een vrouwtjeshaas.
maart
Weidevogels komen nu massaal naar het reservaat De Munt in Waterland. De grutto krijgt niet alleen gezelschap van de kievit, maar ook van de zeldzame kemphaan met zijn bijzondere baltsvlucht. In de bermen en op de dijkjes tiert het speenkruid welig. De fraaie bloemen zijn zo gebouwd dat ze de zonnewarmte optimaal benutten. Aan het eind van de maand nestelt de eerste zwaluw zich in de werkschuur van het Ilperveld.
92
natuuragendalente
april
In het waterrijke gebied Ham en Crommenije zingen riet- en zangvogels als de blauwborst, de kleine en grote rietzanger en de rietgors het hoogste lied. In de meer bosrijke gebieden hoor je de tjiftjaf, de groenling, de koolmees en de nachtegaal. Vanuit de vogelkijkhut kun je ze in alle rust observeren. En soms ook de vos die in dit gebied huist. Hoewel de roerdomp zich maar zelden laat zien, is de roep van het mannetje in de broedtijd regelmatig te horen. De roep is een laag en diep whoemp, dat doet denken aan het geluid van een misthoorn dat tot op kilometers afstand te horen is. In het westelijk deel van het Nationaal Landschap Laag Holland, rond Castricum en Uitgeest, kleuren de weilanden geel van de dotterbloemen. In het Ilperveld groeit het lepelblad, een plant die van zout houdt. Vroeger waren er heel veel, maar tegenwoordig zijn er nog enkele pollen. Het Ilperveld wordt namelijk zoeter. Als de schemering invalt in de Westwouderpolder kun je de bijzondere rugstreeppad al van verre horen ratelen.
juni mei
In april/mei borrelen en bruisen de ondiepe slootjes. De karper zet zijn eitjes af en de spectaculaire vis is goed te zien. Alleen tijdens Pinksteren is het Guisveld toegankelijk voor wandelaars. Een vier kilometer lange route voert je langs bloeiende koekoeksbloemen, vleesetende plantjes en eilanden die speciaal voor deze dagen met elkaar verbonden zijn door boten en tijdelijke bruggen. Start: achter station Wormerveer, waar je een routebeschrijving ontvangt en daarna zelfstandig op pad kunt. Deelname is gratis. Op veel plekken hoor je het kenmerkende geluid van jonge spreeuwen. Ze verlaten deze maand het nest en gaan in grote groepen op zoek naar voedsel.
Halverwege de maand kruipen de orchideeën uit hun schulp. Er zijn verschillende gebieden waar je ze kunt bewonderen zoals de Westwouderpolder, Waterland en in het Purmerbos. Van de breedbladige orchis tot de gevlekte orchis en de welriekende nachtorchis. In de bermen langs de fietspaden doet vooral de bijenorchis het goed. Vooral in de Uitgeesterpolder bij Uitgeest kleuren de sloten geel door de bloeiende watergentiaan. Libellen en waterjuffers zoemen in het rond. In het Ilperveld, vooral op plekken waar het water de laatste jaren schoner is geworden, signaleert men steeds meer nieuwe soorten. De rups van de St. Janvlinder ontpopt zich tot een prachtige vlinder, vooral in het Limmerdie en het Ilperveld. 93
natuuragendaherfst
zomernatuuragenda
oktober juli
foto: Wolfram Riech
Het hooi- en weidevogelland wordt gemaaid. Grote groepen kieviten en hier en daar een scholekster zoeken er naar voedsel. Het hele jaar door graast in het gebied De Blokken in Het Twiske een kudde Schotse hooglanders. Met zijn ruige vacht is dit stoere rund bestand tegen onze winters en hij helpt als maaimachine mee bij het beheer van graslanden.
augustus
Dé vlindermaand. Kleine koolwitjes, geaderde witjes, Icarusblauwtjes, dagpauwogen, kleine vosjes fladderen boven de bloemrijke velden. Langs de randen van het Purmerbos zie je de grootste variaties. Blijf héél stil staan en misschien komt er hier wel een Atalanta op je schouder uitrusten. Voor de vogels is de herfsttrek begonnen. De eerste goudplevier uit het Hoge Noorden verschijnt in het Ilperveld. In het zogenoemde Uilenbosje in de Eilandspolder zijn de bramen rijp. Je mag ze plukken en mee naar huis nemen voor een lekker toetje.
september
Overal duiken graspiepers op. Ze trekken met miljoenen over Nederland en eten op de graslanden van Laag Holland hun buikjes rond met slakjes en wormen. In de zogenoemde broeihopen kruipen jonge ringslangen uit de eieren. De kans is groot dat je woelmuizen tegenkomt. Aan het eind van de zomer is de populatie van deze kleine planteneter vertienvoudigd. Op de natte terreinen van Het Twiske leeft bijvoorbeeld de Noorse woelmuis die op de lijst van bedreigde diersoorten staat. Stellingmaand. Verschillende forten en bijgebouwen van de Stelling van Amsterdam zijn voor het publiek geopend. Dat is niet alleen interessant voor liefhebbers van cultuurhistorie, maar ook voor natuurliefhebbers. In en om de forten wonen namelijk veel dieren zoals vleermuizen, buizerds, torenvalken en ransuilen. En in Fort bij Edam zit een natuurmuseum dat regelmatig tentoonstellingen organiseert. www.stellingmaand.nl
94
Het riet kleurt langzaam geel. Met een beetje geluk tref je een groepje klingelende baardmannetjes aan, die zaadjes peuteren uit de bloeiaren van het riet. In het Roemersveld van Het Twiske worden diverse paddenstoelentochten georganiseerd. Voor volwassenen én kinderen. Want onderweg kom je niet alleen vliegenzwammen, inktzwammen, stuifzwammen en glimmerinktzwammen tegen, maar héél misschien ook kabouter Spillebeen.
november
Tijd voor de natuurbeheerders om de gebieden klaar te maken voor het voorjaar. Staatsbosbeheer werkt op verschillende plaatsen in natuurreservaten die normaliter afgesloten zijn. Er wordt bijvoorbeeld riet gemaaid in Oostzaan en in de oude dijkdoorbraken. Wilt u een dagje meehelpen? Meld u dan aan. De voor het Nationaal Landschap Laag Holland zo kenmerkende berk begint zijn blad te verliezen.
december
Wulpen en smienten laten zich volop horen in bijvoorbeeld het Ilperveld en de Eilandspolder. Deze noordelijke gasten genieten van de rust en het voedsel in de weilanden. De wulp houdt van wormen, de smient van gras. Als er veel neerslag valt, draaien de weidemolens volop.
95
register
Informatieen Bezoekerscentra
S lapen
62
Aagje Deken Middenbeemster
70
32
Weltevreden, Boerderij Wijdewormer
32
De Beemster Hofstee Noord-Beemster
72
De Woude, Camping De Woude
46
Beemster Pannenkoeken en Spijshuis
Zeevangshoeve, Camping Edam
80
Middenbeemster
74
Beets, Theetuyn Beets
81
Bianca’s Oterleek
56
De Blauwe Poort Het Twiske
19
Bezoekerscentrum Ilperveld Landsmeer
24
De Bedstede, Bed&Breakfast Broek in Waterland
12
Beemster Cottage, Bed&Breakfast
Bezoekerscentrum Het Twiske Het Twiske 16
Westbeemster
74
Bezoekerscentrum Zaanse Schans
Chapeau, Hoeve Katwoude
90
Boerderijen
81
Achtervennen Ilpendam
25
Broeck, Lunchroom Broek in Waterland
10
Dikhoeve Ransdorp
11
Het Dijkhuis Watergang
30
69
Eerlijk & Heerlijk, Fruitteelt
Zaandam
36
Country & Lake Appartementen Warder
Infocentrum De Blankert Uitgeest
45
Frank and Free, Bed&Breakfast
Museummolen Schermerhorn
52
Zuiderwoude
12
De Eenhoorn Middenbeemster
VVV Beemsterinfo Middenbeemster
74
Hof van Marken Marken
89
De Eilandstal Broek in Waterland
Huisje Heerlijkheid Westbeemster
72
Het Elelenveld, Educatieboerderij
In het Fruit, Camping Zuidoostbeemster
72
Den Ilp
32
De Gier & De Krijger Kosthuizen
81
Kleine Weel, Camping Warder
82
Jacobs Hoeve Katwoude
90
Groot, Familie Middenbeemster
68
44
Meerzicht, Hoeve Monnickendam
90
De Kastanjehoeve Beets
78
Hannes, Grand Café Assendelft
39
Arend Bloem, Kajakcentrum Wormer
32
Natuurlijk Genoegen, Boerderij
De Klaverhoeve Kosthuizen
78
Havenrijk Uitgeest
47
Haven De Roemer Het Twiske
19
Driehuizen
54
Leeuwendaal Purmer
90
Het Heerenhuis Middenbeemster
71
’t Hoorntje Akersloot
48
De Oude Tuinderij Zuidoostbeemster
74
Het Middenpunt Middenbeemster
74
’t Heerenhuis Spijkerboor
31
Overleekerhoeve Monnickendam
88
Ons Verlangen Zunderdorp
10
’t Heerenhuis Wijdewormer
32
Varen De Aker, Kanoverhuur Uitgeest
John Botenverhuur Holysloot
9
9
Zuidoostbeemster
't Einde, Theetuin Zuiderwoude
70 8
Marc Spaans Katwoude
87
Het Polderhuisje De Rijp
63
Overleekerhoeve Monnickendam
88
Het Hof van Marken Marken
89
’t Ouweland, Botenverhuur De Rijp
63
De Rodenburghoeve, Boerderij Uitgeest
46
De Rodenburghoeve Uitgeest
46
De Hoop Op d'Swarte Walvis Zaandam
39
Praag kano- en roeibootverhuur Jisp
32
De Roemer, Huis Het Twiske
19
Schermereylandt De Rijp
63
Huis te Zaanen Wormerveer
38
Het Saense Huisje Assendelft
38
Schouten Zuidschermer
53
Jan Janszn Weltevree, Pizzeria De Rijp
62
11
Spitsbergen Noordbeemster
73
Janz Assendelft
40
De Stadshoeve Zunderdorp
8
Juffrouw Tok Tok, Eetcafé Landsmeer
32
Het Uitgeestermeer, Zeil- en surfschool Uitgeest
45
De Schaapskooi, Hotel Broek in Waterland
Ursem, Roeibootverhuur Uitgeest
44
Schermereylandt, Boerderij De Rijp
Waterland, Kano & Electroboot
96
Welgelegen, Camping Graft
De Akker, Camping Wormer
24
Eten & Drinken
47
78
Wormer
82
3 Akers, Camping De Woude
Bezoekerscentrum De Breek Oosthuizen Bezoekerscentrum De Poelboerderij
Weidevogelzicht, Camping Kwadijk
Spaander, Hotel Volendam
89
De Vriendschap Stompetoren
54
De Kleine Haag Noordeinde
56
Watervliet Wormer
31
De Koekfabriek Zaandam
38
Broek in Waterland
12
De Vier Linden, Bed&Breakfast
Zeilklipper Gouwzee Den Haag
90
Middenbeemster
74
Wennekers Hobrede
79
’t Kombof De Woude
48
De Vriendschap, Boerderij Stompetoren
54
Zeilzicht Zuid-Schermer
56
’s Lands Welvaren, Café Schermerhorn
55
Watervliet, Boerderij Wormer
31 97
register
La Ciboulette Zuidoostbeemster Les Deux Ponts Oudendijk
72 74/82
11
Het Kleinste Huisje Van Schermerhorn
De Woude De Woude
46
Schermerhorn
56
Kerk Stompetoren Stompetoren
56
Kinderboerderij Darwinpark Zaandam
40
Landbouwwerktuigmuseum Oterleek
56 36
De Marken Markenbinnen
46
Zaanzicht Zaandam
40
Lambert Melisz, Schaatsmuseum
Mario Uva, Ristorante Wijdewormer
30
De Zwaan, Café Monnickendam
90
Westzaan
40
MidzomerZaan Zaandam
De Otter, Korenmolen Oterleek
55
Het Marker Museum Marken
86
Snoepwinkel Bram en Aagie Graft
61
De Oude Munt Middenbeemster
74
40
Sauna Den Ilp Den Ilp
32
De Oude Taveerne Durgendam
10
Molens
Molenmuseum Koog aan de Zaan Museummolen Schermerhorn
52
Rijper IJsclub De Rijp
53
Oudejans De Rijp
62
Molenmuseum Koog aan de Zaan
40
Nic Jonk Grootschermer
52
Ton Tweewielers Edam
82
Overleek, Theetuin Overleek
88
Museummolen Schermerhorn
52
Het Schooltje van Dik Trom Etersheim
79
Wijnloods Zuiderwoude
12
Pannenkoekenpaleis Zaandam
40
De Otter Oterleek
55
De Speeltoren Monnickendam
90
Zwembad Warder Warder
78
Paviljoen ’t Twiske Het Twiske
18
De Woudaap Krommeniedijk
48
Tsaar Peter-huisje Zaandam
40
De Pepermolen Landsmeer
31
Het Walhuis De Rijp
60
Roddels Grootschermer
55
Het Weefhuis Zaandijk
40
Het Rijperwaper De Rijp
62
Kunst
’t Schippersrijk, Bistro Uitgeest
48
Eilandspolder, Galerie Graft
61
Schermerhorn
Kunst Op Kamers De Rijp
64
Zaans Museum en Verkade-paviljoen Zaandam
Het Schoolhuis, Drink & Eetlokaal
Wilhemina, Museumgemaal 52
11
Le Pignon, Galerie Grootschermer
56
Smit-Bokkum Monnickendam
89
Marijke de Vré De Rijp
64
Spaander, Hotel Volendam
89
Nic Jonk, Beeldentuin Grootschermer
52
Uitentuis, Familie Middenbeemster
69
Waterland Art Gallery Broek in Waterland
12
Overig
Van Uitgeest, Eetkamer Uitgeest
48
Het Zwarte Kerkje Zuidschermer
56
Beemsterwijngaard Middenbeemster
68
De Blauwe Poort, Speelplaats Het Twiske
19
Holysloot
36/37
De Visscher, Café Marken
89
De Vriendschap Driehuizen
55
De Vijfde Smaak Wormerveer
39
Musea
De Waegh Monnickendam
88
Bakkerijmuseum In de Gecroonde
Bloementuin Familie Dekker Oterleek
56
Het Wapen Van Middelie Middelie
80
Duyvekater Zaandam
36
Dafje In, Dagje Uit Grootschermer
53
Waterlant’s Weelde Kosthuizen
80
Betje Wolff Middenbeemster
74
Het Derde Servies Kosthuizen
82
Het Weeshuis Monnickendam
89
Het DDR-Museum Monnickendam
90
Fort Markenbinnen Markenbinnen
48
Weromeri Wormer
30
Grietje Tump Landsmeer
32
Het Geheim van Etersheim Oosthuizen
82
70
In ’t Houten Huis De Rijp
60
De Heemtuin Zaandam
37
De Witte Poort, Theetuin Middenbeemster
98
De Witte Swaen Broek in Waterland
Bloemenpluktuin ’t Molenwoidje Schermerhorn
53
99
Ursum
Alkmaar
Egmond aan Zee
Averhorn
De Schermer Noordzee
Schermerhorn
Heilo
Oosthuizen
De Beemster Akersloot Castricum
Alkmaarder- en Uitgeestermeer
Graft De Rijp
Zeevang IJsselmeer
Uitgeest
Heemskerk Wijk aan Zee
Purmerend Krommenie
Volendam
Wormerveld
Beverwijk
Gouwkust &Marken
Ilperveld Velsen
Assendelft
Ilpendam
Zaanstreek
IJmuiden
Zaandam
Marken Monnickendam
Het Twiske Oostzaan
Santpoort Noord
Edam
Landsmeer
Bloemendaal
Broek in Waterland
Waterland-Oost Haarlem
Amsterdam
Projectmanager: Peter Hoogervorst (programmabureau Nationaal Landschap Laag Holland) Projectleider: Leonie Andriesse (programmabureau Nationaal Landschap Laag Holland) Art directie en vormgeving: Edith Leusink Concept, productie en tekst: Irma Puma Tekst ‘Natuuragenda’: Leo Alexander Schlangen Fotografie: Ingmar Timmer (alle hoofdstukken), Mark Kuiper (houten huisjes p.7, Twiske piratenboot p.15, Twiske Speelplaats p.16, Twiske kiosk p.19), Bart Homburg (coverbeeld sloot, p.2, p.22, molens p.35, beeld landweg p.100), Irene Meijer (p.34), gemeente Zaanstad (industrieel beeld p.35), istock en inzenders, tenzij anders vermeld Illustraties: R. Westra (planten p.28/29/93), Remko van Reijsen (vogels p. 26/27/92/94), Edith Leusink (kaarten) Beeldredactie: Miranda Mettes Drukwerk: Drukkerij Thieme, Haarlem Met dank aan: Anja Brands (Recreatie Noord Holland), Louella Doornheim (Bezoekerscentrum Ilperveld), Annemarie Koelemeijer (Natuurvereniging Water, Land & Dijken), Willem Opmeer (Intergemeentelijk Samenwerkingsorgaan Waterland), Deirdre Pronk (Land van Leeghwater), Els Wennekers (Natuurvereniging Water, Land & Dijken), Ellen Bokhove (gemeente Graft-De Rijp), Marlies van Huis (Recreatieschap Het Twiske), Elise Ruigrok (Staatsbosbeheer), Jan van Steijn (Bezoekerscentrum Ilperveld), Johan Stuart (Landschap Noord-Holland), Jowien van der Vegte (Natuurmonumenten), Imke de Jong (Natuurmonumenten), Regina van de Berg (Zaanstreek) Het Nationaal Landschap Laag Holland is een samenwerkingsverband tussen de Provincie Noord-Holland en verschillende partijen uit het gebied (waaronder de gemeenten en organisaties op gebied van natuur, landschap, landbouw en recreatie). Doel is het behouden, duurzaam beheren en versterken van de internationaal zeldzame, unieke en nationaal kenmerkende landschapskwaliteiten van Laag Holland en in samenhang daarmee bijzondere natuurlijke en recreatieve kwaliteiten. Laag is Leuk! Is een uitgave van de provincie Noord-Holland, postbus 3007, 2001 DA Haarlem. Deze gids is met de grootst mogelijke zorg samengesteld. Voor eventuele onjuistheden in de tekst is de provincie Noord-Holland niet aansprakelijk. Reacties kun je richten aan bovenstaand adres. © 2009 Alle rechten voorbehouden. Niets van deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand en/of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch of op een andere manier, zonder voorafgaande toestemming van de provincie Noord-Holland.
Kijkt u voor meer informatie over het Nationaal Landschap Laag Holland op www.laagholland.nl
