Voorbeeld toepassing Routeplanner Participatie&Zwerfafval1 in de situatie van de gemeente Bergen op Zoom
• Sinds 1 januari 2013 is in gemeente Bergen op Zoom sprake van een nieuwe vorm van organisatie voor het wijkmanagement en burgerparticipatie. Ingegeven door bezuinigingen is gekozen voor een nieuwe stijl: o Organiseren burgerparticipatie in de back-office door wijkmanagers in overleg met ketenpartners en door Sociaal Beheer: een regisseur sociaal beheer onderhoudt de contacten met de burgers. o Burgerpanel (de nieuwe ogen en oren van de wijk, peilen draagvlak). o Faciliteren van burgerparticipatie: niet initiëren wel ondersteunen. Randvoorwaarden: (borging) continuïteit inzet burgers en behoud minimumkwaliteit openbare ruimte (geen aantasting); budgetneutraal. Het wijkmanagement nieuwe stijl zal worden ingevoerd na een pilotperiode tot januari 2014. • Gemeente Bergen op Zoom zoekt een passende invulling van haar regierol bij participatieprojecten in verschillende wijken (met verschillende mates van doelconsensus) en bij aanvragen van bewonersinitiatieven. In eerste instantie zijn twee verschillende wijken pilotwijken, te weten Rode Schouw (Halsteren) en Gageldonk-Oos, met elkaar vergeleken met als doel in beide wijken een participatieproject te starten. Van dit plan is gedurende het traject afgeweken en in plaats daarvan is er een focus gekomen op hoe de gemeente het beste om kan gaan met aanvragen voor bewonersinitiatieven. • Ten behoeve van het regietraject zijn interviews gehouden met medewerkers van verschillende gemeentelijke afdelingen en actieve bewoners die betrokken zijn bij participatieprojecten in de gemeente. Twee lopende burgerinitiatieven zijn geëvalueerd om er leerpunten uit te halen voor toekomstige trajecten. Op basis hiervan is o.a. een maatregelenmatrix en een notitie ‘Burgerparticipatie in de publieke ruimte: perspectieven en voorwaarden’ opgesteld voor de gemeente. Stap 1 Analyseer beleidsdoelen/-kaders en gemeentelijke organisatie Doelen en instrumentarium burgerparticipatie • Gemeente Bergen op Zoom zet in op brede burgerparticipatie: Het gaat daarbij om participatie bij de openbare ruimte, maar ook om zorg en om mensen met een uitkering op gang helpen aan de hand van hun competenties.
1
Werktitel van deze Routeplanner was ‘Regiemodel Zwerfafval’
• Voor zowel Rode Schouw als Gageldonk-Oost geldt dat de gemeente de bewoners graag meer betrokken wil maken bij de kwaliteit van de openbare ruimte. Het is hierbij wel de bedoeling van de gemeente om niet actief te stimuleren maar het initiatief van onderop te laten komen. Aan de andere kant heeft de afdeling Sociaal Beheer zich tot concreet doel gesteld om 10 straten per jaar te activeren voor zelfbeheer. • De afdeling openbare ruimte/groen heeft nog niet eerder te maken gehad met participatie van burgers (geldt vooral voor de uitvoerende mensen).Dit vraagt een omslag in competenties van de medewerkers: van zelf uitvoeren, naar een meer coachende rol. • Uit interviews met medewerkers van de gemeente blijkt dat participatie niet door alle medewerkers bij de gemeente positief tegemoet gezien: sommigen zijn wat huiverig dat het leidt tot banenverlies doordat burgers bepaalde taken van de gemeente gaan overnemen. Doelen en instrumentarium onderhoud en beheer openbare ruimte • De gemeente Bergen op Zoom heeft recent bezuinigingen doorgevoerd op de openbare ruimte (€1,6 miljoen). Hierbij is de kwaliteitsstandaard van de openbare ruimte, door middel van een IBOR-traject vastgesteld op R (voorheen was dit: PM). Er wordt nu frequentiegericht gereinigd in combinatie met een beeldgerichte aansturing. De afdeling Openbare Ruimte ziet het als haar taak de IBOR-standaard R- te borgen. Alles wat daar bovenop komt (de ‘plus’), moet van de bewoners komen. • Per 1 januari 2013 is Diftar ingevoerd met als doel het gescheiden inzamelen te bevorderen. Een communicatiecampagne moet helpen om Diftar bekend te maken. Financiële randvoorwaarden (meerjarenbegroting/jaarplannen) • Er zijn geen extra middelen gereserveerd voor participatie; de nieuwe werkwijze komt voort uit de bezuinigingsopgave en wordt budgetneutraal doorgevoerd. • Wel zijn er de volgende middelen: o Vrijwilligers Impulsbudget o Samen voor Bergen op Zoom (n.b. het wijkleefbaarheidsbudget is komen te vervallen) o Tonnetje van Ton (extra geld voor de binnenstad) o Sponsoring / samenwerking met ondernemers / bedrijfsleven o Fondsen (Oranjefonds in kader Burendag)
Huidige werkwijze gemeentelijke organisaties • Participatie bij zwerfafval valt momenteel tussen de afdelingen Openbare Ruimte en Sociaal Beheer in. Het heeft geen duidelijk plek en moet nog vorm krijgen: de nieuwe werkwijze is recent geïntroduceerd.
• De afdeling OR heeft überhaupt nog weinig ervaring met participatie, terwijl de afdeling Sociaal Beheer juist weinig ervaring heeft met participatie bij openbare ruimte. • Er is enige vrees dat de participatie van bewoners bij groen wellicht leidt tot juist hogere kosten doordat bewoners – onbedoeld – schade aanbrengen in de openbare ruimte of doordat bewoners stoppen met hun actie waardoor de gemeente alles in oorspronkelijke staat moet herstellen etc. Positiebepaling doelen en instrumentarium participatie bij zwerfafval • Uit het voorgaande blijkt dat gemeente Bergen op Zoom enerzijds vanuit overtuiging maar anderzijds genoodzaakt door de bezuinigingen wil bevorderen dat bewoners zich inzetten voor de leefbaarheid, veiligheid en sociale cohesie van hun eigen leefomgeving. De participatie van bewoners moet zorgen voor de plus op de kwaliteit van de openbare ruimte en het onderhoud van groen en voor het voorkomen van overlast. De gemeente ziet potentie in preventie door participatie, maar ziet zichzelf wel als eindverantwoordelijke en wil niet teveel taken aan de burger overdragen. De gemeente komt daarmee uit redelijk in het midden tussen de preventie door participatie en handhaving/uitvoering kant (zie figuur 18).
Bergen op Zoom
Figuur 18: Positiebepaling Bergen op Zoom
Stap 2: Gebieds DNA en krachtenveldanalyse (Samenwerkingscreator) Een deel van het regietraject is gericht twee pilotwijken, te weten Rode Schouw (Halsteren) en Gageldonk-Oost. De twee wijken zijn gekozen vanwege hun verschillende fysieke en sociale kenmerken. Fysieke kenmerken gebied Rode Schouw: • Rode schouw is gelegen in Halsteren, een voormalig dorp dat sinds 1997 onderdeel is geworden van de gemeente Bergen op Zoom. Rode Schouw had in 2011 2.775 inwoners en een bevolkingsdichtheid van 5.012 inwoners per km². • Volgens de Leefbaarometer is de leefbaarheid in de Rode Schouw zeer positief, alleen op het gebied van publieke ruimte en sociale samenhang scoort de wijk lager dan het landelijke gemiddelde.
Gageldonk Oost: • Gageldonk Oost is een wijk van Bergen op Zoom in het stadsdeel Oost. In 2011 woonden er 3.890 mensen met een hoge bevolkingsdichtheid van 5.797 inwoners per km². • De Leefbaarometer geeft voor Gageldonk Oost aan dat er delen van de wijk zijn die een matig positief dan wel positieve leefbaarheid hebben. Er zijn echter ook delen waar de leefbaarheid maar matig is en zelfs een deel waar de leefbaarheid negatief is. Dit is het zuidoostelijk deel van de wijk. Het voorzieningenniveau is het enige element wat hoger scoort in Gageldonk Oost dan het landelijke gemiddelde, de andere elementen van leefbaarheid scoren lager dan het landelijk gemiddelde. Dat geldt dus ook voor de publieke ruimte. • De Heiningen (3 flats met elk 120 woningen) vormen een hotspot in de wijk.
GageldonkOost
Kenmerken participatie en burgerschapsstijlen (sociaal-economische, maatschappelijk-culturele kenmerken bewoners/gebruikers) Rode schouw: • Er wonen 1.045 huishoudens in de wijk met een gemiddelde huishoudengrootte van 2,6 personen. Nagenoeg de helft van de huishoudens is een huishouden met kinderen. Rode Schouw is dan ook een jonge wijk. 75% van de woningen zijn koopwoningen en 25% zijn huurwoningen. • Rode Schouw is te kenmerken als een echte dorpswijk met betrokken bewoners. De activiteit van de buurtbewoners blijkt onder meer uit het feit dat ze zelf aan de slag zijn gegaan met het verwijderen van klimop uit de bomen – na instructie door de gemeente – en door de Quiriniuskerk is gevraagd om facilitering van de aanleg van een bollenperk voor de kerk. Een ander voorbeeld zijn recentelijke bewonersinitatieven bij geplande omvormingen door de gemeente. Om te voorkomen dat bepaalde plantsoenen worden omgezet in grasland, heeft een aantal actieve bewoners zelf een buurtinitiatief opgestart om de plantsoenen te onderhouden. • Als op basis van interviews met een aantal actieve bewoners uit Rode Schouw gekeken wordt naar de aanwezige burgerschapsstijlen in de wijk, dan lijken de volgende kenmerken van toepassing: Maatschappelijk betrokken, algemeen belang dienend, handig in communiceren en navigeren, gericht op gemeenschap maar ook individualistische trekjes, zich willen inzetten voor de directe leefomgeving. Deze kenmerken behoren tot de burgerschapsstijlen verantwoordelijken en plichtsgetrouwen. Gageldonk Oost: • Er wonen 1.805 huishoudens in de wijk met een gemiddelde huishoudengrootte van 2,2 personen. Nagenoeg de helft van de huishoudens is een huishouden met kinderen. Een groot deel (61%) van de woningen zijn huurwoningen, waarvan 50% bezit is van woningcorporaties. Bijna alle 5000 woningen in de wijk zijn eigendom van Stadlander en worden bewoond door huurders. In Gageldonk-Oost is sprake van erg veel mutaties. De op handen zijnde renovatie / herstructurering zorgt voor onrust bij de bewoners en in combinatie met de differentiatie van bewonersgroepen is dit zeer nadelig voor de sociale cohesie. • Buurtbewoners hebben in het wijkveiligheidsplan Oost (2008) aangegeven hoe ze de wijk Gageldonk- Oost beleven. Hieruit kwam naar voren dat de bewoners zich vooral ’s avonds onveilig voelen; een aantal oversteekplaatsen wordt als gevaarlijk ervaren; het gedrag van jongeren is vaak hindelijk; men ergert zich aan het gedrag van buurtbewoners; er wordt drugs gedeald; er zijn problemen met de dag opvang van zwervers; bij het winkelcentrum worden geen problemen meer ervaren met zwervers, wel met alcoholverslaafden.
• Als op basis van interviews met een aantal actieve bewoners uit GageldonkOost gekeken wordt naar de aanwezige burgerschapsstijlen in de wijk, dan loopt het beeld wat meer uiteen dan in Rode Schouw het geval is. In Gageldonk-Oost lijkt sprake te zijn van een kleine groep bewoners, die zich actief inzet voor de eigen leefomgeving en handig is in navigeren en communiceren (kenmerken van verantwoordlelijken). Hun werk wordt echter bemoeilijkt door een grote groep bewoners die zich niet verantwoordelijk voelt voor de eigen leefomgeving (kenmerken buitenstaanders/sociaal inactieven). Deze groep lijkt soms bewust bij te dragen aan de vervuiling van de openbare ruimte (bv. door afval over het balkon te gooien in plaats van in de ondergrondse containers). Instrument: Kelder van de participatie Wanneer men het heeft over burgerschap, dan is er altijd sprake van een actieve dan wel passieve vorm van participatie. Er zijn echter groepen in de samenleving, waarin men op geen enkele manier participeert. Deze bewoners passen niet in de vier beschreven burgerschapsstijlen. Omdat in wijken waar sprake is van veel diversiteit men wel te maken krijgt non-participatie, introduceert Public Result drie typen bewoners in de zogenaamde ‘kelder van de participatie’: Sociaal inactieven Slecht ontsloten met maatschappelijke initiatieven, sprake van sociaal isolement. Niet onwelwillend om te participeren, maar het ontbreekt aan (taal)kennis, vaardigheden en sociaal netwerk. Alleen bereikbaar via sleutelfiguren, maar het kost veel inspanning. Clanvormers Verbondenheid op basis van verwantschap of afstamming. Binnen eigen gemeenschap vindt men alles wat men nodig heeft. Minimaal contact met de samenleving en maatschappelijke instituties.
Actieve tegenwerkers Kunnen vertegenwoordigers van autoriteiten bedreigen of disrespectvol benaderen. Inspanningen overheid worden tegengewerkt of fysieke
verbeteringen vernietigd. De zogenaamde ‘baas in de eigen buurt’.
Positie en rol actoren in gebied, onderlinge samenwerking • In Rode Schouw is een Dorpsraad actief alsook een buurtpreventieteam. Er is ook een wijkcommissie die regelmatig bij elkaar komt. • In Gageldonk Oost is een sterk netwerk actief. Er zijn veel partijen (scholen, politie, welzijnsorganisatie, gemeente, zorginstellingen, Stadlander) die graag meedenken. Financiering is vaak wel een moeilijk verhaal. Maar de noodzaak om iets aan de leefbaarheid (schoon, heel en veilig) te doen wordt ingezien. Professionals komen bijeen in een kernteamoverleg. De gemeente is daar op dit moment (nog) niet bij aangesloten. De woningcorporatie is erg actief aan de slag met de bewoners van de hotspot: de flats van de Heiningen, ook m.b.t. het thema zwerfafval. Op dit moment wordt een Buurtalliantie opgezet en in november 2012 is een buurtcontract gesloten tussen bewoners van de flats en professionals waarin o.a. staat dat een aantal bewoners van de flat regelmatig zwerfafvalprikacties houden. Positiebepaling doelgroep(en) m.b.t. participatie bij zwerfafval • Op basis van het voorgaande lijken de bewoners van Rode Schouw een paar stappen hoger op de participatieladder te staan dan de bewoners in Galgdonk-Oost (zie figuur). Vanwege de actieve houding van bewoners in Rode Schouw komen zij ongeveer op het niveau op coproduceren (bijvoorbeeld bij buurtinitiatieven waarbij plantsoenen zelf worden onderhouden). In Gageldonk-Oost is dat niveau van participatie (nog) niet aan de orde. Wel wordt actief ingezet op participatie van bewoners, wat o.a. heeft geresulteerd in een buurtcontract. Echter vanwege de lagere sociale cohesie in Gageldonk-Oost lijken grootschaligere burgerinitiatieven in de openbare ruimte vooralsnog minder makkelijk van de grond te komen.
Rode Schouw
Gageldonk-Oost
Figuur 19: Positiebepaling doelgroepen Rode Schouw en Gageldonk- Oost
Stap 3: Bepaling gewenste regierol (ist Æ soll): Vaststellen huidige regierol
• Op basis van de analyse in Gageldonk-Oost kan gesteld worden dat er momenteel sprake is van een visionaire regierol. Dit wil zeggen dat er een visie is op de aanpak van het probleem in de wijk zonder dat er concrete afspraken aan zijn verbonden. • In Rode Schouw, waar de doelconsensus in de wijk hoger is en sprake is van een sterke sociale samenhang, hanteert de gemeente op dit moment een faciliterende regierol. Omdat er meer initiatieven uit deze wijk komen, wordt hier meer uitvoering gegeven aan de nieuwe regierol en de participatie door de de afdeling openbare ruimte / groen. Vaststellen gewenste regierol en eventuele tussenstappen • Gemeente Bergen op Zoom hecht aan het voeren van regie op het groen en de kwaliteit van de openbare ruimte. De gemeente wil graag strakke regie voeren over de ‘plus’ en initiatieven zoveel mogelijk van onderaf laten komen. Dit betekent dat het adopteren van groen, prullenbakken, plantsoenen etc. gekoppeld is aan duidelijke voorwaarden. • Uit gesprekken met medewerkers van de gemeente blijkt dat de gemeente in het algemeen naar een meer beheersingsgerichte of resultaatgerichte regierol streeft, al naar gelang de doelconsensus in de wijk.
Figuur 20: Positie Gageldonk-Oost in regievisie-matrix
• Voor Gageldonk-Oost wordt gestreeft naar meer participatie met een beheersingsgerichte regierol, waarbij wordt gestuurd op basis van concrete afspraken en doelen, met mogelijk een ontwikkeling naar een meer resultaatgerichte regierol, indien de aanwezige doelconsensus in de wijk daar groot genoeg voor is (vb. sociale cohesie/netwerkvorming). Een voorbeeld hiervan zijn de opgestelde buurtcontracten met een aantal actieve bewoners van flats in Gageldonk-Oost. Dergelijke initiatieven zijn van vrij recente datum en het moet nog blijken of de gemaakte afspraken tussen de partijen ook daadwerklijk worden nageleefd. Het illustreert in ieder geval de stap die de gemeente in de toekomst wil maken richting minder vrijblijvendheid en waar mogelijk een hogere doelconsensus, zodat concrete
afspraken met bewoners gemaakt kunnen worden m.b.t. het schoonhouden van de openbare ruimte. • In Rode Schouw is het idee om de huidige faciliterende regierol zodanig in te vullen dat, op basis van de inzet van het stevige bewoners- en wijknetwerk, op minder vrijblijvende afspraken kan worden gestuurd. De regierol in Rode Schouw zou, afhankelijk van de mate waarin de bewoners en het wijknetwerk zich bereid tonen het beheer van de openbare ruimte zelfstandig en via de vaste ankers in de wijk aan te pakken, meer resultaatgericht (met meer sturing door de gemeente) ingevuld kunnen worden.
Figuur 21: Positie Rode Schouw in regievisie-matrix
Stap 4: Uitwerken transitie van huidige naar gewenste regierol (doorbraakplan) Uitwerking doelen • Om te komen van de huidige naar de gewenste regierol wordt een drietal instrumenten ontwikkeld om gemeente Bergen op Zoom handvatten te bieden bij het vormgeven van de eigen regierol. Formuleren doorbraken • Voor invulling van de gemeentelijke regierol in de verschillende wijken is een maatregelenmatrix gemaakt. Hierin is voor de gemeente een overzicht gegeven van de instrumenten gecategoriseerd naar o.a. doelgroep, beoogde doelen, inzet van burger en overheid,toepassingsmogelijkheid en draagvlak. Op basis van deze matrix kan een selectie worden gemaakt van (een aantal) instrumenten om in te zetten in Rode Schouw en GageldonkOost. De matrix geeft houvast bij het zoeken naar vitale coalities waarmee afspraken gemaakt kunnen worden voor samenwerking en wederzijdse inzet.
Instrument: Maatregelenmatrix Wanneer helder is wat het DNA van een gebied is en in welke mate bewoners (kunnen) participeren, kan een maatregelenmatrix een overzicht gegeven van mogelijke instrumenten die kunnen worden uitgewerkt tot een businesscase (stap 5). In deze matrix zijn de maatregelen gecategoriseerd naar o.a. naar doelgroep, beoogde doelen, inzet van burger en overheid en naar toepassingsmogelijkheid en draagvlak. Op basis van de matrix kan door de gemeente een selectie worden gemaakt van (een aantal) instrumenten om in te zetten in een bepaalde wijk of buurt. Hierbij is het van belang dat de instrumenten doelgroepgericht zijn en aanslaan bij degenen aan wie ze zijn geadresseerd. Anderzijds moeten de instrumenten ook worden gedragen door de interne organisatie en passen bij de bedrijfscultuur en organisatiestructuur van de gemeente. Het is zaak daar een goede balans tussen te vinden. Dit vergt wellicht nog een tussentijdse stap waarin enerzijds het draagvlak en de kracht in de wijken nader wordt verkend en anderzijds wordt gewerkt aan een gezamenlijke visie op en draagvlak voor de inzet van (nieuwe) instrumenten die gepaard gaan met het sturen op afstand en het loslaten van het eigen script van de gemeente.
Maatregel
Buurtcontract (voorbeeld)
Doelgroep
• Bewoners • Plichtsgetrouwen • volgzamen • Bewoners • Gemeente • Politie • Woningbouw vereniging Buurtcontract is reeds opgesteld en ondertekend: sluit aan bij acties die bewonersgroepen al ondernemen, o.a. op het gebied van zwerfafval
Betrokken partijen
Draagvlak/ Toepassingsmogelijkheid Vereiste inspanning / Competenties/ regierol Effecten
Kosten
Buurt alliantie Etc.
Adoptie afvalbak Etc.
Beheersingsgerichte regierol Betrokkenheid en inzet van alle partijen om afspraken na te komen Eerste effecten zijn positief: de buurt oogt schoner. Op langere termijn (contract 5 jaar): afhankelijk van blijvende inzet bewoners Onderhoud van de afspraken middels inzet reguliere middelen / tijdsbesteding betrokken partijen • •
• Voor invulling van de regierol bij bewonersaanvragen is een notitie met de titel ‘‘Burgerparticipatie in de publieke ruimte: perspectieven en voorwaarden’ opgesteld. De notitie is bedoeld als aanzet om in gezamenlijkheid (Openbare Ruimte en Sociaal Beheer) voorwaarden voor participatie te operationaliseren die enerzijds perspectieven bieden aan plannen en initiatieven van bewoners en anderzijds de ondersteuning van de gemeente begrenzen. • Omdat de afdeling Openbare Ruimte nog weinig ervaring heeft met aanvragen van bewoners, worden de aanvragen veelal ad hoc behandeld en wordt er veel tijd ingestoken door de gemeente, zo bleek uit interviews met actieve bewoners. Om dit proces in de toekomst zo optimaal mogelijk te laten verlopen wordt een processchema opgesteld voor de gemeente. Op basis van de gesprekken met bewoners is in onderstaande schema weergegeven hoe de aanvraag van een bewonersinitiatief - in dit geval een aanvraag m.b.t. het (mede) beheren van stukken plantsoen - nu verloopt.
Stap 5: Businesscases • Op basis van de maatregelen-matrix kan de gemeente een selectie maken van (een aantal) instrumenten om in te zetten in Rode Schouw en Gageldonk-Oost. Deze kunnen vervolgens worden uitgewerkt tot een businesscase samen met de vitale coalities in de gebieden. • Aangezien niet kan worden verwacht dat burgers in beide gebieden (Gageldonk-Oost en Rode Schouw) zich zonder meer actief zullen aanmelden voor participatie, lijkt communicatie een belangrijk middel voor de gemeente om bewoners te bereiken en te stimuleren om te participeren. Stap 6: Consequenties voor gemeentelijke organisaties De invulling van de gemeentelijke regierol in Gageldonk-Oost van een visionaire naar beheersingsgerichte regierol en van een faciliterende naar meer resultaatgerichte regierol, zoals voor de hand ligt in Rode Schouw, heeft ook consequenties voor de gemeentelijke organisatie. Organisatiestructuur en –cultuur • Regie voeren op het beheer van de openbare ruimte vraagt van de gemeente een open houding naar de burger. Uit de gesprekken met actieve bewoners blijkt dat de gemeente hier nog een slag in kan maken. • De notitie ‘Voorwaarden bij burgerparticipatie’ zoals opgesteld biedt aanzet om in gezamenlijkheid met de twee afdelingen (Openbare Ruimte en Sociaal Beheer) voorwaarden voor participatie te operationaliseren.
• De verschillende regierollen van de gemeente in de twee pilotwijken vraagt daarnaast om een uitwerking op maat: • In Gageldonk-Oost betekent een beheersingsgerichte regierol van de gemeente onder meer dat er meer duidelijkheid moet komen: zowel in afspraken als in inhoudelijke en procesvoorwaarden. Hierbij is het belangrijk dat die duidelijkheid wordt gedeeld door de partijen in de wijk, zodat iedereen weet waar hij aan toe is en partijen daar ook op kunnen worden afgerekend. Medewerkers in de wijk moeten binnen heldere normen en opdrachten kunnen sturen op participatie in de wijk. • In Rode Schouw betekent een resultaatgerichte regierol onder meer dat de gemeente duidelijke opvattingen heeft over de inhoudelijke resultaten maar daarbij ruimte laat voor de expertise en de inbreng van de professionals en bewoners. Er wordt gestuurd op het resultaat en minder op het proces. Competenties • De nieuwe werkwijze vraagt van medewerkers een meer coachende rol bij participatie van bewoners in de openbare ruimte, in plaats van een uitvoerende rol. • In Rode Schouw betekent de meer resultaatgerichte regierol dat de gemeente de juiste partijen benadert en betrekt. E.e.a betekent ook dat de gemeente ook durft los te laten en voldoende vertrouwen heeft in het kunnen en doen en laten van de partijen en de bewoners (vaste ankers en steunpilaren) in de wijk. De gemeente stelt zich hierbij op als een trainer die weet op welke wijze de partijen gunstig te beïnvloeden zijn, zodat het spel binnen de regels wordt gespeeld: kaders stellen. Middelen en instrumenten • Regie voeren op het beheer van de openbare ruimte vraagt van de gemeente duidelijke communicatie richting de burger. • Het processchema voor behandeling van aanvragen van bewoners draagt bij aan een heldere en uniforme werkwijze. • In Gageldonk-Oost betekent een meer beheersingsgerichte regierol ondermeer dat de gemeente kiest voor een projectmatige werkwijze en daarvoor de beschikking heeft over een brede toolkit. De medewerkers in de wijk zijn gemandateerd binnen heldere normen en opdrachten op te treden. • In Rode Schouw betekent een meer resultaatgerichte regierol onder meer dat de instrumentatie zich vooral richt op de monitoring van de randvoorwaarden en resultaten. Schematische weergave consequenties voor gemeentelijke organisaties Op basis van het voorgaande kunnen de consequenties voor de invulling van het regierol voor gemeente Bergen op Zoom schematisch worden weergegeven in onderstaand figuur. Als gekeken wordt naar de huidige werkwijze van de afdelingen Openbare Ruimte en Sociaal Beheer blijkt dat de afdelingen verschillende werkwijzen hanteren. De afdeling Sociaal Beheer heeft al een
bepaalde routine ontwikkeld met participatie en de omgang met en het beoordelen van bewonersaanvragen. De stijl van besturen en cultuur lijkt al redelijk aangepast aan de resultaatgerichte manier van werken. Burgerparticipatie/initiatieven is voor de afdeling Openbare Ruimte nog een redelijk nieuwe ontwikkeling en vraagt om andere competenties van het eigen personeel: van het zelf uitvoeren naar het meer coachen van bewoners, zodat zij het zelf kunnen doen. Vooralsnog is deze afdeling meer gewend om beheersingsgericht te werken met een focus op structuur en systemen (o.a. IBOR richtlijnen). Duidelijkheid over de grenzen, voorwaarden, procesgang is gewenst: hoe de bewonersaanvragen te honoreren en te ondersteunen en waar grenzen te trekken bij de ondersteuning door deze afdeling. Het processchema zal daarom met name voor deze afdeling toegevoegde waarde hebben.
Communicatie In het eindadvies van het participatietraject Zwerfafval zijn o.a. aanbevelingen opgenomen om de website van de gemeente nog toegankelijker te maken voor bewoners die zelf een burgerinitiatief willen starten. Hierbij wordt ter inspiratie ook een verwijzing gemaakt naar de participatiekaart. Op deze online participatiekaart (www.participatiekaart.nl/bergenopzoom) kunnen inwoners van Bergen op Zoom zelf hun participatie initiatief zetten en voorzien van een beschrijving en foto’s. Uit de interviews met bewoners is daarnaast gebleken dat zij erg tevreden zijn over de tot nu toe gehanteerde werkwijze. Zo wordt de lokale dorpsraad Halsteren actief wordt ingezet als aanspreekpunt voor bewoners en spreekbuis richting de gemeente. Er wordt veel waarde gehecht aan een goede communicatie met de
gemeente. Informeren wanneer de gemeente groot onderhoud pleegt of wanneer de gemeente langskomt om zwerfafval op te ruimen is voor hen van belang, zodat zij hun eigen opschoonacties daar omheen kunnen plannen. Zo wordt voorkomen dat acties kort na elkaar plaatsvinden en dus minder effect sorteren. Op dat gebied valt nog winst te behalen volgens de bewoners.
Eindresultaat van het traject:
Met de maatregelenmatrix kan de gemeente een selectie maken van (een aantal) concrete instrumenten om gericht in te zetten in Rode Schouw en Gageldonk-Oost om bepaalde doelgroepen te betrekken of juist een hotspot schoon te houden. De notitie ‘Burgerparticipatie in de publieke ruimte: perspectieven en voorwaarden’ geeft daarnaast een aanzet om in gezamenlijkheid (Openbare Ruimte en Sociaal Beheer) voorwaarden voor participatie te operationaliseren binnen de gemeentelijke organisatie. Er is een processchema voor aanvragen van burgerinitiatieven opgesteld voor de afdeling Openbare Ruimte. Dit geeft duidelijkheid over de grenzen, voorwaarden en procesgang voor de omgang met bewonersaanvragen waarmee aanvragen uniform en efficiënt kunnen worden behandeld.
