visie op industrie sectorupdate 2013 Interviews Trends & ontwikkelingen Sectorvisie

visie op

industrie

sectorupdate 2013 ▶▶ Interviews ▶▶ Trends & ontwikkelingen ▶▶ Sectorvisie

visie op industrie

1

Geachte relatie, Voor u ligt Visie op Sectoren (VOS), de jaarlijkse dwarsdoorsnede van het Nederlandse bedrijfsleven. Om uw bedrijf en business model echt te kunnen begrijpen, verdiept ABN AMRO zich in uw sector. Het rapport geeft een schets van de stand van zaken en de vooruitzichten van een groot aantal branches. Zo kunt u een kijkje nemen achter de veelomvattende en daardoor soms verhullende macro-economische cijfers. Bovendien biedt het de mogelijkheid om na te gaan hoe uw onderneming het doet in vergelijking met branchegenoten. Die macro-economische cijfers laten zien dat Nederland te maken heeft met een periode van conjuncturele zwakte. De eurozone heeft de afgelopen jaren onder vuur gelegen. En de Nederlandse economie is in 2012 gekrompen. Het lijkt er niet op dat die krimp dit jaar zal plaatsmaken voor groei. De sombere consument houdt zijn hand op de knip. Daarmee doet de Nederlandse economie het slechter dan die van de ons omringende landen. Gelukkig is dit niet het hele verhaal over de conjunctuur. De mondiale economische vooruitzichten zijn beter dan een jaar geleden. Binnen de eurozone tekent zich een keer ten goede af. Dat is vooral te danken aan ingrepen van de Europese Centrale Bank. De periode van hoge nood lijkt voorbij, al blijft er reden voor bezorgdheid. Deze verbetering is goed nieuws, want vrijwel geen land is zo sterk op het buitenland gericht als Nederland. Bovendien zijn er meer lichtpunten in de Nederlandse economie. Onze economie wordt gevormd door een bonte verzameling van marktpartijen: bedrijven, consumenten, overheden, et cetera. In veel branches binnen de bedrijvensector zal de stemming onder ondernemers volgens dit rapport verbeteren. Exporterende ondernemingen profiteren van de aantrekkende wereldhandel. In het kielzog daarvan zullen bedrijfstakken als de transportsector en de groothandel herstel laten zien. Andere sectoren, vooral de bouwsector, hebben in 2013 echter te maken met tegenwind. Binnen de industrie gaan de ontwikkelingen snel. Afnemers eisen een steeds grotere invloed op producten. Zij verlangen snelle levertijden en maatwerk in plaats van massaproductie uit China. Nieuwe, innovatieve productietechnieken, zoals Additive Manufacturing (ook wel 3D-printing genoemd), veroveren snel een plek op de werkvloer. Of het een Industriële Revolutie veroorzaakt is nog de vraag. 3D-printen is geen wondermiddel, maar het geeft innovatieve bedrijven in Nederland wel de kans om zich te onderscheiden van de massa. Deze publicatie is geschreven voor u, ondernemers. Hoe Nederland presteert, hangt nauw samen met hoe u presteert. Ondernemers staan vaak wat optimistischer in het leven dan de gemiddelde Nederlander. Dat optimisme heeft Nederland nodig om op een bestendiger groeipad te komen. Met kennis van uw sector helpen wij u graag uw plannen te realiseren. Goede zaken gewenst!

Joop Wijn

Lid Raad van Bestuur ABN AMRO

2

visie op industrie sectorupdate 2013

visie op industrie

4 6 10 12 14 16 18 20 22 24

Nederlandse economie interviews machine-industrie metaalbewerkingsindustrie producenten van metaalproducten olie en gas toeleveranciers rubber- en kunststofproductenindustrie technische groothandel verpakkingsmiddelenindustrie wind en solar

26 28

leeswijzer colofon

3

4

Nederlandse economie: licht herstel in loop van 2013 De Nederlandse economie is vorig jaar 1% procent gekrompen. Dat kan geheel worden toegeschreven aan lagere binnenlandse bestedingen. De uitvoer is verder toegenomen en heeft een sterkere terugval van de economie voorkomen. Ook voor 2013 wordt een krimp van de economie voorzien – met 0,5 tot 1%. En naar verwachting zijn wéér de binnenlandse bestedingen daar debet aan, terwijl de uitvoer verder groeit. We denken dat de economie in de loop van dit jaar weer voorzichtig wat groei zal laten zien. Dat herstel zet vermoedelijk door in 2014, waardoor de economische groei richting 1% kan gaan. De economie is afgelopen jaar gekrompen. Het bruto binnenlands

ontmoedigd door het lage consumentenvertrouwen en de zwakke

product (bbp) nam af met gemiddeld 1,0%. In de eerste twee

huizenmarkt.

kwartalen van het jaar liet de economie een heel lichte groei zien ten opzichte van het voorgaande kwartaal. Daarmee leek een eind

Voor 2013 is het beeld nog niet veel beter. Het reëel beschikbaar

gekomen aan de recessie die was begonnen in het voorjaar van

inkomen daalt opnieuw, door dezelfde factoren als in 2012. Wel lijkt

2011. Maar in het tweede halfjaar kromp de economie opnieuw - en

de daling van het reële loon wat lager uit te vallen. We verwachten

sterk.

dat in de nog af te sluiten cao’s zal worden geprobeerd de btwverhoging deels te compenseren. Als gevolg van de (verdere)

Economie in tweede helft 2012 weer gekrompen

inkomensdaling zal de consument opnieuw minder uitgeven. Maar

6

120

3

105

als het vertrouwen van de consument later in het jaar wat zou herstellen, dankzij de voorzichtige verbetering van het internationale

% 0

90

-3

75

-6

60

economisch klimaat, kan de daling van de consumptie iets lager uitvallen dan vorig jaar. Ook de investeringen daalden vorig jaar. Dat is niet verrassend als de productie van het bedrijfsleven krimpt. Die krimp zien we terug

1991

1993

1995

1997

1999

2001

2003

2005

2007

2009

2011

bbp (% j-o-j; l.as) Economisch-sentimentindicator (r.as)

Bron: Thomson Reuters Datastream

Binnenlandse bestedingen nog onder druk

in de mate waarin het machinepark in de industrie wordt benut: de bezettingsgraad lag in het tweede halfjaar zo’n 2% lager dan in de tweede helft van 2011. Dat is geen impuls om te investeren, zeker niet bij de nog altijd onzekere vooruitzichten. Met het voorzichtige herstel dat wij voorzien, zijn er aanvankelijk nog weinig prikkels om te gaan investeren, al worden de perspectieven voor de exportsector wel beter. Bovendien kan de verbetering van het internationale economisch beeld ook het vertrouwen van ‘binnenlandse’

De binnenlandse bestedingen hebben de bbp-groei in de rode cij-

ondernemers schragen. Aan de krimp van de bedrijfsinvesteringen

fers geduwd. De investeringen zijn (eind 2012) al zeven kwartalen

kan dan ook dit jaar een einde komen.

op rij gedaald en de particuliere consumptie zelfs al acht kwartalen. Nadat de particuliere consumptieve bestedingen 1% waren gedaald in 2011, namen ze vorig jaar nog eens 1,4% af. De ‘hoofdschuldige’ aan deze daling is het reëel beschikbaar gezinsinkomen, dat vorig jaar fors afnam - nog aanzienlijk méér dan de consumptie-

Uitvoer is en blijft groeimotor voor de economie

ve bestedingen. Deze stevige daling werd veroorzaakt door diverse

De uitvoer van goederen en diensten is vorig jaar gestegen met

factoren. Zo stegen de lonen vorig jaar fors minder dan de prijzen:

3,3%. Na twee sterke kwartalen kwam de uitvoer in de zomer

reëel gingen de lonen omlaag. Verder drukten de bezuinigingen van

weliswaar in een dip, maar daarna tekende zich weer herstel af. Dat

de overheid en hogere pensioenpremies de koopkracht. En ten

er een terugval optrad mag geen verrassing heten, wanneer wordt

slotte daalde de werkgelegenheid. De consumptie werd bovendien

bedacht dat maar liefst driekwart van de goederenuitvoer binnen de

visie op Nederland

EU blijft - een regio die vorig jaar een economische krimp kende van

twee gezichten: de binnenlandse bestedingen krimpen, de uitvoer

0,3%. Tegen die achtergrond valt de Nederlandse exportprestatie

groeit. Sectoren die meer op het buitenland georiënteerd zijn,

mee.

zullen beter presteren dan sectoren die (vooral) op de binnenlandse

5

markt actief zijn. Wel merken we op dat de stijging van de uitvoer wordt geflatteerd door de wederuitvoer (producten die worden ingevoerd door een

Dankzij de voorzichtige conjuncturele opleving kan de economie

Nederlandse partij en weer worden uitgevoerd zonder dat ze een

met wat meer vaart 2014 binnengaan. In dat jaar kan de groei rich-

noemenswaardige bewerking hebben ondergaan). De uitvoer van

ting 1% gaan. De werkloosheid, die doorgaans naijlt bij de ontwik-

binnenslands gefabriceerde goederen deed het vorig jaar minder

keling van de productie, zal echter nog enige tijd blijven oplopen.

goed. Deze nam toe met een schamele 0,5%, terwijl de wederuitvoer met 7% steeg.

Uitvoer groeit verder 20

70

10

60

% 0

50

-10

40

Dit jaar kan dat beeld dankzij de aantrekkende wereldhandel verbeteren: de binnenslands geproduceerde uitvoer kan weer wat meer toenemen. Enkele indicatoren wezen in de eerste maanden van 2013 op een aanhoudende groei van de uitvoer. Bovendien blijkt uit diverse internationale ranglijsten dat de Nederlandse concurrentiepositie goed is. Dat betekent dat ons land goed in staat zou moeten zijn om te profiteren van de aantrekkende wereldhandel. We voorzien daarom een oplopende exportgroei.

Huizenmarkt beweegt nog niet De woningmarkt heeft opnieuw een mager jaar achter de rug. Het

-20

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

30

Uitvoer goederen (% j-o-j; l.as) PMI exportorders (index; r.as)

Bron: CBS, Markit NEVI

aantal transacties daalde in 2012 voor het zesde jaar op rij. Aanvan-

Inflatie kan licht dalen

kelijk zal het transactievolume nog verder afnemen, onder invloed

De inflatie liep eind 2012 snel op richting 3%, door de verhoging

van de minder gunstige fiscale behandeling van de eigen woning.

van de btw in oktober. Begin 2013 liep de inflatie nog iets verder

Ook de krappere hypotheeknormen van het Nibud spelen een rol.

op, door onder meer de verhoging van enkele andere belasting-

Bovendien zijn de banken terughoudend bij de kredietverlening.

tarieven. Zonder het effect van die belastingverhogingen was het inflatiecijfer in de eerste maanden slechts 1,6%. In de loop van

Een belangrijke factor voor een herstel van de woningmarkt vormt

het jaar kan de inflatie wat afnemen, doordat het opwaartse effect

de betaalbaarheid. Die verbetert door de lage rente en vooral door

van de eerdere energieprijsstijgingen afneemt en door de zwakke

de daling van de huizenprijzen. De betaalbaarheid beweegt door de

conjunctuur. Bovendien valt in het najaar het effect van de

gedaalde prijzen geleidelijk weer richting het historisch gemiddelde.

btw-stijging weg uit het inflatiecijfer.

De voorzichtige kredietverlening, de nog fragiele economie en de minder gunstige fiscale voorwaarden voor eigen woningbezit

Risico’s

houden voorlopig een rem op de markt voor koopwoningen. Maar

Wat zijn nu de risico’s bij ons scenario? De kans op tegenvallers lijkt

de bodem komt in zicht door de verbeterde betaalbaarheid. Een

wat groter dan die op meevallers. Wij gaan ervan uit dat de

andere reden dat de markt kan stabiliseren, is de ontwikkeling van

(systeem-)risico’s rond de staatsschuldencrisis, dankzij diverse

de woningvoorraad. Die wordt door de achterblijvende woningbouw

maatregelen, zoveel zijn verminderd dat nieuwe, serieuze onrust op

steeds krapper. In 2014 verwachten wij daarom een lichte stijging

de financiële markten kan uitblijven en het vertrouwen in de

van het aantal transacties.

economie geleidelijk kan verbeteren. Maar echt beteugeld is de crisis niet. Dat bleek in maart met Cyprus. De gevolgen van het

Gemiddelde groei in 2013 nog negatief volgend jaar weer positief

‘geval Cyprus’ lijken mee te vallen. Maar dat betrof slechts een klein land. Verder moet het economisch herstel in de eurozone, dat wij in de loop van dit jaar voorzien, op gang komen door de aantrekkende wereldeconomie. Als die opleving echter stagneert, blijft ook het

Al met al krimpt de economie dit jaar gemiddeld opnieuw - met

herstel hier dit jaar uit. Ook is denkbaar dat het drukkend effect dat

naar schatting 0,5 tot 1%. Dit negatieve cijfer is overigens groten-

de ombuigingen van de overheid hebben op de groei, forser uitvalt.

deels toe te schrijven aan de negatieve doorwerking van de forse

Aan de andere kant moet ook worden gezegd dat als het mondiale

krimp in de tweede helft van 2012. In de loop van 2013 kan dankzij

herstel daad-werkelijk doorzet, dit (tijdelijk) wat sneller kan gaan dan

de uitvoer herstel optreden. Dat wordt echter afgeremd door de

verwacht. Op- en neergaande bewegingen na omslagen van de

omvangrijke ombuigingen van de overheid. De economie heeft dus

conjunctuur worden nogal eens onderschat.

6

Vier korte interviews over 3D-printen, oftewel Additive Manufacturing. Een techniek die de industriële toekomst verandert. Richard van de Vrie, CEO van LUXeXceL, laat zien waartoe 3D-printen kan leiden: minder verspilling en snellere marktintroducties. Jack Heijer, CEO van Heijcon, heeft met 3D-printing zijn omzet een boost weten te geven. Krista Polle, business developer TNO, vertelt dat haar organisatie Additive Manufacturing grote prioriteit heeft gegeven, met een ambitieus onderzoek- en ontwikkelprogramma. David Kemps, sector banker Industrie bij ABN AMRO, ziet het potentieel en denkt mee over de nieuwe mogelijkheden voor de Nederlandse maakindustrie. Zo wordt er gekeken naar nieuwe interessante leaseconstructies, waarmee optimaal gebruik kan worden gemaakt van fiscale regelingen.

Jack Heijer, CEO van Heijcon:

‘3D-printen levert ons veel nieuwe omzet op’

deze nieuwe technologie gaan omarmen, later dankbaar zullen zijn dat ze de stap genomen hebben. We printen regelmatig duizenden producten in de week, stuk voor stuk verschillend van elkaar. Met conventionele technieken is dat

Jack Heijer: ‘De Nederlandse industrie maakt nog niet optimaal

bijna onmogelijk. Een ander voorbeeld van wat we kunnen: een

gebruik van de fabricagemogelijkheden die 3D-printen biedt. Dat

kunststof model printen, daar een siliconen mal van maken, waar-

zal snel veranderen, zeg ik gezien onze ervaringen met deze rela-

mee we een kleine serie kunnen gieten. Zo kun je, voor een be-

tief nieuwe productietechniek. Heijcon, van oorsprong een me-

taalbare prijs, bijvoorbeeld oude onderdelen namaken voor oldti-

taalbewerkingsbedrijf, startte in 1997.

mers.

Onze eerste industriële 3D-printer, een Projet 3000, kocht ik in

Eigen producten ontwikkelen we niet, maar anderen assisteren

2009, midden in de crisis. Er staan vijf van deze printers in Neder-

we daar wel bij. Het mooiste van Additive Manufacturing is dat je

land en je kunt er zeer gedetailleerde kunststof producten mee

tijdens het ontwerpen geen concessies hoeft te doen aan de

printen. We werken voor derden, zowel bedrijven als particulieren.

complexiteit van het product. Een ingewikkelde vorm beïnvloedt

Op dit moment printen we alleen nog in kunststof, de wens is om

de kostprijs nauwelijks. Dat gaat producten opleveren, waarvan

ook in metaal te gaan printen.

we nu nog niet eens kunnen dromen.’

Het 3D-printen heeft me omzetgroei opgeleverd, terwijl onze metaalsector in deze crisistijden hard getroffen is. Ik ben blij dat ik met 3D-printtechnologie in aanraking ben gekomen. In 2012 hebben we 30 procent van de omzet met 3D-printen gerealiseerd. Vanaf september 2012 zien we de activiteiten met Additive Manufacturing in de markt snel toenemen. Ik denk dat bedrijven die

interviews

7

Richard van de Vrie, CEO van LUXeXceL:

‘We produceren al grote volumes met 3D-printing’ Richard van de Vrie: ‘Additive Manufacturing ontketent een Derde

Terecht. Met de traditionele spuitgiettechnieken vergt de

Industriële Revolutie. In 2050 doet de wereld, denk ik, vijftig

ontwikkeling van een nieuw lens-element erg veel

procent van de industriële productie met 3D-printing. Het is een

voorinvesteringen en tijd (een jaar). Bij ons is het een kwestie van

onontkoombare techniek: bedrijven moeten steeds sneller inspelen

dagen voordat we de eerste lens printen. De productie kan daarna

op razendsnel veranderende markten. Met Additive Manufacturing

meteen starten. Cruciale tijdwinst: zo ongeveer ieder jaar komt er

kun je, vergeleken met traditionele technieken als spuitgieten, veel

een nieuwe LED-lichtbron op de markt. Omdat de oude lens-

sneller en goedkoper een nieuw product ontwikkelen en op de

elementen daarvoor meestal niet geschikt zijn, is het nu, met de

markt zetten. 3D-printing wordt tot nu toe vooral ingezet om sneller

conventionele productiemethode, onvermijdelijk dat soms hele

en goedkoper prototypes te maken. Dat óók grotere

voorraden lens-elementen plus spuitgietmatrijzen bij het vuil gezet

serieproducties mogelijk zijn, bewijst LUXeXceL. Vanaf midden

worden. Een waanzinnige verspilling. De torenhoge

2012 printen we optische lens-elementen voor LED-verlichting, in

ontwikkelingskosten van een nieuw lens-element, kan een fabrikant

series variërend van 1.000 tot 10.000 stuks. We gebruiken

alleen terugverdienen met massaproductie. Dat speelt geen enkele

grootformaat digitale printers, oorspronkelijk ontwikkeld voor de

rol bij 3D-printing. En dat scheelt een berg kosten. We verwachten

grafische industrie. Die 2D-machines modificeerden we zó dat ze

een mondiale doorbraak van ons bedrijf en hebben goede patent-

met UV-licht polymeerdruppels verharden en 3D-lensstructuren

advocaten om ons heen.’

opbouwen, rechtstreeks uit een CAD-file. De producten komen er volkomen glad uit. Nabewerking is, anders dan bij 3D-printers die laagje op laagje printen, overbodig. Een dure matrijs? Ook niet nodig. 3D-printing wereldautoriteit Terry Wohlers roemt onze Printoptical Technolgy.

8

Krista Polle,

business developer bij TNO:

‘Additive Manufacturing belangrijk voor Nederlandse maakindustrie’

in de waardeketen. Wij brengen ze aan tafel om gezamenlijk te werken aan ontwikkeling van materialen, processen en equipment. We focussen daarbij op: hightech, hoog-precisie en hoog-complexe toepassingsgebieden. Eén van de grote voordelen van 3D-printing is de vrijheid in vormgeving van producten en onderdelen. Door functies te integreren, vermindert de noodzaak tot assemblage. Door gebruik te maken van holle structuren, kan veel gewicht worden bespaard. Er zijn goede voorbeelden van toepassingen. Maar de moeilijkheid is, dat het een andere manier van denken vraagt om bij het ontwerpen de nieuwe vrijheid volledig te benutten. Er moeten nog stevige stappen gezet worden om deze paradigma-shift in

Krista Polle: ‘TNO vindt Additive Manufacturing een uiterst

opleidingen te integreren. Als méér studenten, die nu nog

belangrijk onderzoeksgebied, en investeert er daarom significant

voornamelijk leren denken vanuit de conventionele technieken,

in. Wil je als Nederlandse maakindustrie competitief blijven, dan

enthousiast raken over de nieuwe mogelijkheden van 3D-printing,

moet je je zeker in de potentie van 3D-printing verdiepen. Op

zullen steeds meer wezenlijk andere producten gecreëerd

termijn zal de technologie zich ontwikkelen tot een volwassen

worden. Gelukkig dringt dit besef in het onderwijs steeds dieper

productietechnologie, naast bestaande productietechnieken.

door. TNO werkt nu samen met het HBO om de aanwezige kennis

Zover zijn we vandaag nog niet, maar daar wordt, mede door TNO,

in de opleidingen te verankeren. Met die kennisborging zetten we

hard aan gewerkt. Ik werk er vijf jaar als business developer op

een belangrijke stap.’

het terrein van Additive Manufacturing, oftewel 3D-printing. Het is de kerntaak van TNO om de concurrentiekracht van het Nederlands bedrijfsleven te versterken. Daarom willen we stimuleren dat de industrialisatieslag van 3D-printing er echt komt. Deze ontwikkelstap zetten we zeer bewust samen met partners

interviews

David Kemps,

Sector Banker industrie:

‘Maatwerk door 3D-printing’

Wohlers voorspelt een jaarlijkse groei van 30%, zodat we voor 2015 over een markt van 3,7 miljard dollar voor geprinte producten praten. In mijn rapport Co-creatie & 3D-printing: Hype, Haarlemmer olie of Harde waardecreatie? noem ik Additive Manufacturing een game changer voor de industrie. ABN AMRO ziet dat de printtechnieken in rap tempo verbeteren en de mogelijkheden voor industriële toepassingen snel toenemen. 3D-printen is geen wondermiddel, maar het biedt innovatieve bedrijven kansen zich te onderscheiden van de massa. Het beïnvloedt het maakproces én de hele manier van denken van ontwerpers. Ik zie voor de Nederlandse maakindustrie drie redenen om zich te verdiepen in deze nieuwe productietechniek. Een. 3D-printen biedt bedrijven kansen zich voor te bereiden op de toekomst. Denk aan holle, gekromde metalen onderdelen, die lichter, sterker en beter koelbaar zijn dan massieve producten, maar die met David Kemps: ‘De eindklant eist - en krijgt - een steeds grotere

conventionele freestechnieken onmaakbaar zijn. Revolutionaire

invloed op producten. Nu weten fabrikanten vaak niet goed hoe groot

productontwerpen zullen niet lang op zich laten wachten. In de

de vraag naar hun producten is. Dat verandert als in de toekomst de

constructie van chip-producerende machines loopt ASML nu aan

productie meer wordt aangepast aan specifieke klantwensen. Dat

tegen de grenzen van wat conventionele techniek vermag.

impliceert een industrie die geen massa’s produceert, maar

3D-printen maakt voor ASML een nieuwe, gedroomde generatie

klantspecifiek massamaatwerk.

wafersteppers mogelijk.

Deze ontwikkeling is als eerste zichtbaar in de consumentenmarkt.

Twee. Additive Manufacturing bespaart veel afval, en dus onkosten.

Eenvoudige producten, zoals sieraden en iPhone-hoesjes, kunnen

Nu verwijderen we materiaal tijdens de productie. Bij Additive

consumenten zelf thuis maken, met 3D-printers die tegenwoordig

Manufacturing wordt alleen materiaal toegevoegd. Ook het aantal

niet meer dan duizend euro kosten. Zie het verkoopsucces van

transportbewegingen neemt af: (bulk)vervoer van grondstof is veel

goedkope, op de consument gerichte 3D-printers van het

efficiënter en duurzamer dan gereed product.

Nederlandse merk Ultimaker of de Cube van 3D Systems.

Drie. Als vraag en productie perfect op elkaar aansluiten, zijn voorraden overbodig. Met Additive Manufacturing hoeven nooit meer

In het zakelijke segment loopt de medische sector voorop bij het

producten (of onderdelen daarvan) regelrecht bij de vuilnis te

inzetten van de techniek: de helft van de gehoorapparaten en veel

belanden zonder ooit een consument gezien te hebben. De Dikke

gebitelementen worden, helemaal op maat, geprint met Additive

van Dale kan het lemma winkeldochter schrappen.’

Manufacturing. Zelfs schedelimplantaten worden al geprint. In de business-to-business is de adoptiesnelheid van de techniek nog niet erg hoog: in 2012 zijn er wereldwijd slechts 15.000 industriële systemen voor 3D-printen verkocht. De aanschafprijs is nog hoog, de productiesnelheid is relatief laag, en lang niet alle materialen zijn geschikt. Dat wordt anders. Additive Manufacturing autoriteit Terry

9

10

machine-industrie

Onderscheid door duurzame innovatie, flexibiliteit en oplossend vermogen

Lange doorlooptijden zorgen pas in 2014 voor duidelijke omzetgroei

Nieuwe orders en innovatie door sectoroverschrijdende samenwerking

Branchebeschrijving De machine-industrie omvat bedrijven die zich bezighouden met de

voedingsmiddelenindustrie en de halfgeleiderindustrie. Tot de

productie van algemene producten zoals pompen, hijs- en

machine-industrie behoren ook de toeleveranciers van modules en

hefwerktuigen, verpakkingsmachines, metaalbewerkingmachines,

systemen. In aantal overheerst deze laatste groep binnen de branche.

interne transportwerktuigen en koeltechnische apparaten. Daarnaast

Hieronder zitten relatief veel kleine en middelgrote bedrijven.

worden er machines geproduceerd voor specifieke branches, zoals de

Trends en ontwikkelingen Binnen de machine-industrie hebben diverse ondernemingen zich

concurrentie niet alleen qua innovatie voor te blijven, maar ook wat

ontwikkeld tot belangrijke spelers op de wereldmarkt. Zij onderscheiden

betreft de prijs-kwaliteitverhouding. Hiertoe richten de fabrikanten van

zich door innovatiekracht, flexibiliteit en het vermogen om met

machines zich in toenemende mate op ontwikkeling en engineering

afnemers mee te denken. ‘Total cost of ownership’ van de afnemer

van strategische machinedelen, eindassemblage en marketing.

vormt voor hen een belangrijk uitgangspunt bij de product-

Productie van standaardonderdelen wordt uitbesteed en bij complexe

ontwikkeling. Hierbij gaat het om productiviteitsverhoging, afval-

onderdelen en besturingssoftware trekt men op met gespecialiseerde

reductie, kortere instel- en omsteltijden, energiezuinigheid (hybride

toeleveranciers, ook op het gebied van R&D. De toeleveranciers

machines) en onderhoudsvermindering. Vanwege de globalisering, is

specialiseren zich op producten en processen waarin zij uitblinken.

er mondiaal sprake van prijsdruk. Daarbij komt dat machinebouwers uit

Onverwacht heeft de machine-industrie de omzet sterk zien afnemen

opkomende markten, vooral China, flinke sprongen maken op techno-

in 2012. Door de langdurige economische crisis, vooral in Europa, was

logisch gebied en ook meer de exportmarkt betreden. De machine-

er mondiaal sprake van een grote terughoudendheid in het doen van

industrie staat daarom voor de uitdaging om de internationale

investeringen.

Onze visie De verwachting is dat de mondiale economie een meer bestendig

behalen op innovatief en kostengebied. Ketenoptimalisatie is hierbij het

herstel gaat vertonen. Hierdoor neemt de investeringsbehoefte toe

doel. Hierbij zullen de kernwaardes innovatiekracht, flexibiliteit,

en trekken de orders in de machine-industrie het komende jaar aan.

productiviteit en oplossend vermogen leidend moeten blijven.

Volgens ABN AMRO wordt de impact op de afzet en omzet pas in 2014

Daarnaast breekt ABN AMRO een lans voor meer samenwerking

duidelijk merkbaar vanwege de relatief lange doorlooptijden. Voor 2013

tussen de machine-industrie en andere sectoren. Zo heeft de bank

wordt met een beperkte toename van de afzet rekening gehouden.

onderzocht hoe drie topsectoren, te weten High Tech Systems &

Vanwege herbevoorrading neemt de productie dit jaar meer toe dan de

Materials, Agri & Food en Tuinbouw & Uitgangsmaterialen hun sterktes

afzet. Het herstel van de orderontwikkeling wordt vooral gestimuleerd

zouden kunnen combineren (Rapport Hightech Agrosystems, oktober

door de relatief sterke economische ontwikkeling in opkomende

2012). De conclusie was, dat sectoroverschrijdende samenwerking niet

markten, zoals Azië, Latijns-Amerika en Turkije. ABN AMRO is van

eenvoudig is, maar toch zeer zinvol; en dat het leidt tot meer omzet,

mening dat door meer samenwerking in de keten winsten zijn te

minder volatiliteit en hogere marges.

Kerngegevens

Websites

Aantal bedrijven 1 - 50 werknemers: 2.625

Omzet: EUR 23 mrd

Aantal bedrijven 50 - 100 werknemers: 175

Omzet in buitenland: 70%

Aantal bedrijven > 100 werknemers: 145

Actuele sectorprognoses vindt u in onze publicatie ’Prognoses economie en sectoren’

www.metaalunie.nl www.fpt-online.nl www.vimag.nl www.nevat.nl

machine-industrie

Ook export in mineur

Bron: CBS

▶▶ Na de grote recessie herstelde de omzet van deze branche zich

40 30

terugslag zien. De aanhoudende onzekerheid over vooral de

20

Europese economie leidde mondiaal tot een grote terughoudendheid in het doen van investeringen. ▶▶ Terwijl in de jaren daarvoor de export het beter deed dan de

groei j-o-j, in %

fors in 2010 en 2011. In 2012 liet de omzet onverwacht een sterke

10 0 -10

binnenlandse omzet, liet de export in 2012 meer krimp zien dan de

-20

omzet in het binnenland. Opvallend hierbij was dat marktgebieden

-30

buiten Europa, vooral Azië en de VS, sterker terugvielen dan de

2008

2009

omzet totaal

2010

2011

2012

omzet buitenland

Europese markt.

Bedrijfsresultaat in euro´s daalde

Bron: CBS, ABN AMRO Economisch Bureau

▶▶ In vergelijking met de producenten van metaalproducten en de

Bedrijfsresultaat Arbeidskosten

metaalbewerkingsindustrie is deze branche minder afhankelijk van

9%

de prijsontwikkeling op de grondstoffenmarkt. ▶▶ Het bedrijfsresultaat in procenten van de omzet oogt fraai

19%

Afschrijvingen

4%

vergeleken met het resultaat in vele andere industriële branches. Bedacht moet echter worden, dat het resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening in euro´s gemeten in 2012 een forse veer

68%

moest laten als gevolg van de sterke omzetdaling.

Kosten van de omzet

Productie daalde in 2012

Bron: CBS

▶▶ Na een groeispurt in 2010 nam de groei van de productie in de

30

jaren daarna af. In 2012 daalde de productie zelfs. van de eurocrisis, vormden hiervoor al een voorbode. De productie loopt namelijk traditioneel achter op de orderontvangsten.

20 groei in % (j-o-j)

▶▶ De dalende orderontvangsten in het jaar daarvoor, vooral als gevolg

25 15 10 5 0 -5 -10 -15 -20 -25

2008

2009

2010

2011

2012

Productie Orders

Exportbelang van Azië krimpt ▶▶ De omzet van de machine-industrie wordt voor ongeveer 70% door de export bepaald. West-Europa, Azië en Noord-Amerika vormen de belangrijkste exportregio´s voor machines. Het aandeel van Azië komt ver boven de 20% uit. Dat is in vergelijking met andere industriële producten uitzonderlijk hoog.

Bron: CBS 100% 80% 60% 40%

▶▶ Sinds 2000 is het aandeel van West-Europa in de export van machines gedaald, terwijl vooral het belang van Azië fors is gegroeid. De laatste jaren vertoont het aandeel van Azië een krimp door de afkoelende economie en nieuwe toetreders in regio.

20% 0%

2000 Rest Azië

2005 Noord Amerika Oost Europa

2010 West Europa

2011

2012

11

12

metaalbewerkingsindustrie

Omzet daalde in 2012

Verhogen van financiële weerbaarheid nodig

Optimalisatie productie- en toeleveringsprocessen essentieel

Branchebeschrijving De metaalbewerkingsindustrie omvat een breed scala aan activiteiten

de aard van de werkzaamheden. Het overgrote deel van de bedrijven

zoals smeden, persen, snijden, verspanen, buigen, profielwalsen,

behoort tot het MKB; slechts 3,5% van de bedrijven heeft 50 of meer

stampen, oppervlaktebehandeling, lassen en slijpen. Geleidelijk doet

werknemers in dienst. Er zijn twee typen metaalbewerkers te

ook Additive Manufacturing oftewel 3D-printen zijn intrede in deze

onderscheiden: loonwerkers en bedrijven die op contractbasis werken.

branche. Er bestaat een grote diversiteit aan ondernemingen, gelet op

Trends en ontwikkelingen De metaalbewerkingsindustrie is meer dan gemiddeld op de binnen-

kortere levertijden, een hogere bestelfrequentie en kleinere order-

landse markt gericht. Minder dan 30% van de productie wordt

groottes. Sommige ondernemers nemen taken van afnemers over

geëxporteerd. Duitsland met zijn auto- en machine-industrie vormt de

(ontzorgen), ontwikkelen samen met de afnemer producten, spelen in

belangrijkste exportbestemming. Omdat de mondiale concurrentie

op processen bij de afnemer of dragen bij aan efficiencyverbeteringen

intenser wordt, is een focus op productiviteitsverbetering en lage

in de keten. Dit leidt tot meer samenwerking met leveranciers en

kosten essentieel. Kosten worden bespaard door dunbemande

opdrachtgevers. Continue productverbetering en innovatie hebben

productie, waarbij automatisering en robotisering een grote rol spelen.

geleid tot bedrijven die met recht als ‘hightech’ kunnen worden

Bijkomende voordelen hiervan zijn het leveren van een constante

bestempeld. Echter, sinds de grote recessie heeft de branche alleen in

kwaliteit en het ondervangen van het tekort aan technisch personeel.

2011 een substantiële omzetgroei gerealiseerd. Ook in 2012 is de

Niet alleen de kosten maar ook de klanten en productinnovatie zijn

omzet gedaald. Door de langdurig stagnerende economie is het

meer centraal komen te staan. Alleen daarmee handhaaft de branche

financiële weerstandsvermogen bij menig bedrijf flink aangetast.

zich op de mondiale markt. Richting afnemers wordt gewerkt met

Onze visie De verwachting is dat geleidelijk aan de economie in de eurozone een

betrokkenheid van de arbeidskrachten. Verder zal de branche, die uit

meer bestendig herstel laat zien. Hierbij zal het belangrijke exportgebied

relatief veel MKB-bedrijven bestaat, moeten proberen - via bijvoorbeeld

Duitsland het voortouw nemen. Volgens ABN AMRO groeit de productie

stimuleringsregelingen - aan te haken bij de topsector High Tech

van de machine-industrie in Duitsland en Nederland op de korte termijn.

Systemen en Materialen (HTSM) waar het thema ‘innovatie’ leidend is.

De metaalbewerkingsindustrie zal hiervan profiteren, hoewel de groei

Tot slot bieden nieuwe technologieën als Additive Manufacturing

van de afzet en de productie nog beperkt is. Naar de mening van ABN

oftewel 3D-printen nieuwe kansen. Deze technologie staat wat metalen

AMRO zal een verhoging van de winstmarges voorlopig uit een andere

producten betreft nog in de kinderschoenen, maar ontwikkelt zich snel

hoek moeten komen, namelijk uit het optimaliseren van productie- en

en biedt op termijn veel potentie. Bedrijven moeten voorkomen dat zij

toeleveringsprocessen. Dit leidt tot verhoging van de arbeids-

de boot missen wanneer op termijn grootschalige productie mogelijk

productiviteit, kortere doorlooptijden en minder faalkosten. Het zal

wordt.

duidelijk zijn dat sociale innovatie hierbij cruciaal vanwege de gewenste

Kerngegevens

Websites

Aantal bedrijven: 9.985

Aantal bedrijven ≥ 50 werknemers: 345

Aantal eenmansbedrijven: 5.640

Kerngegevens betreffen metaalbewerkers plus

Aantal bedrijven met 2 tot 50 werknemers: 4.000

producenten van metaalproducten


www.metaalunie.nl www.fdp.nl www.nevat.nl www.metaalmagazine.nl

metaalbewerkingsindustie

Afzet en productie namen af in 2012

Bron: CBS

▶▶ Na een substantieel herstel in 2011 daalde de afzet (voor (metaalbewerkers plus producenten van metaalproducten) in 2012. De malaise in de Nederlandse en Duitse machine-industrie lag hieraan ten grondslag. ▶▶ In vergelijking met de machine-industrie zijn de doorlooptijden in deze branche veel korter. Hierdoor ijlt de productie minder na bij de orderontwikkeling. In 2012 nam het aantal orders toe, zij het

10% groei (j-o-j)

prijsgecorrigeerde omzet) van de metaalproductenindustrie

15%

5% 0% -5%

-10% -15% -20% -25% -30%

minder snel dan het jaar daarvoor, maar liet de productie toch een

2008

2009

Afzet

Productie

2010

2011

2012

Orders

daling zien.

Bedrijfsresultaat onder druk


▶▶ De grafiek toont het exploitatiebeeld van de combinatie van

Bedrijfsresultaat

producenten van metaalproducten en metaalbewerkers. Het

Arbeidskosten

4%

aandeel grondstofkosten ligt bij metaalbewerkers op een lager

23%

niveau dan bij producenten van metaalproducten, waardoor zij minder zijn overgeleverd aan de grillen van de grondstofmarkten.

4%

▶▶ In 2012 is de omzet met 4% afgenomen. Ondanks maatregelen tot kostenbesparing nam het bedrijfsresultaat in procenten van de

Afschrijvingen

69%

omzet eveneens af. Hierdoor ging uiteindelijk ook het

Kosten van de omzet

bedrijfsresultaat in euro´s naar beneden.

Neerwaartse druk op metaalprijzen


▶▶ Hoewel door een tegenvallende vraag in Europa de staalprijs onder

800

druk stond, staat de prijs in vergelijking met de periode 2001–2008 700

nog steeds op een vrij hoog niveau. prijzen van ferrometalen, zoals staal en stalen halffabrikaten. De prijzen van basismetalen, zoals aluminium en koper zullen zich hooguit stabiliseren.

EUR per ton, per mnd

▶▶ ABN AMRO voorziet op de korte termijn een verdere daling van de

600

500

400

2011

2012

2013

Warmgewalste bandplaten Gegalvaniseerde plaat Koudgewalste bandplaten Wapeningsstaal

Kleinbedrijf overheerst ▶▶ Het kleinbedrijf overheerst bij producenten van metaalproducten

Bron: CBS 100%

en metaalbewerkingsbedrijven. 90%

▶▶ Terwijl er al jaren wordt geroepen om schaalvergroting, blijft het belang van bedrijven met minder dan vijf werknemers uitzonderlijk

80%

hoog. Wel lijkt het aandeel van deze categorie zich de laatste jaren

70% % bedrijven

te stabiliseren.

60% 50%

2007 1-5

2008 5-20

20-50

2009

2010

50 en meer werknemers

2011

2012

13

14


Daling bouwproductie zet druk op productie

Efficiencyverhoging door optimalisatie van productie- en toeleveringsprocessen

Margegroei door 3D-printen, nieuwe markten en samenwerking

Branchebeschrijving De branche vervaardigt een breed scala aan producten zoals metalen

technische groothandel en groot- en detailhandel in gebruiksartikelen.

constructiewerken, ramen, deuren, kozijnen, ketels, radiatoren,

De branche bestaat uit een klein aantal grotere bedrijven en een groot

gereedschap, hang- en sluitwerk, draad, bouten, schroeven, moeren,

aantal kleinere bedrijven.

verpakkingen en huishoudelijke artikelen. Afnemersgroepen komen uit diverse hoeken zoals bouw, installatie- en onderhoud, industrie,

Trends en ontwikkelingen Vanwege de aard van het product zijn er nogal wat aanbieders, niet

Geleidelijk aan richt de branche zich meer op Additive Manufacturing

alleen in Nederland maar ook ver daarbuiten. Er is sprake van een

(3D-printen). Hoewel dit nog lang niet is uitontwikkeld, bijvoorbeeld op

globaliserende markt, wat prijstransparantie en -concurrentie met zich

het gebied van de poedermaterialen, wordt deze technologie al gebruikt

meebrengt. Lage kosten kunnen dan ook een aansprekende prijs-

om prototypen aanschouwelijker te maken. Daarnaast wordt 3D-printen

kwaliteitverhouding bevorderen. Hiertoe worden standaardbewerkingen

vooral ingezet bij het maken van maatwerkproducten waarvoor

uitbesteed aan goedkoper opererende specialisten, al dan niet in

bijzondere eisen gelden op het gebied van vorm en structuur. Na een

lagelonenlanden. Daarnaast wordt gestreefd naar zo weinig mogelijk

stabilisatie van de omzet in 2010 groeide de omzet fors in 2011. Omdat

machinestilstand en naar reductie van doorlooptijden, afval en

de bouwproductie echter in 2012 weer een krimp liet zien, viel de omzet

afgekeurde producten. Uiteraard heeft het automatiseren van processen

terug. Positief was, dat aan de inkoopkant de metaalprijzen onder druk

een centrale rol in het verhogen van de efficiency. Denk bijvoorbeeld

stonden en de branche maatregelen nam om de vaste kosten te

aan robotisering. Bijkomende voordelen zijn een garantie voor constante

drukken. Per saldo daalde echter het bedrijfsresultaat.

kwaliteit en het ondervangen van schaarste van technisch personeel.

Onze visie De vooruitzichten verschillen per afnemersgroep, met aan de ene kant

offshore, agrotech, beveiliging en medische zorg, kunnen voor omzet-

de industrie, die een lichte productiegroei laat zien, en aan de andere

en margegroei zorgen. Verder staat de techniek niet stil. Zuinige hybride

kant de bouwsector die op de korte termijn verder krimpt. Volgens

aandrijvingen, krachtige besturingssoftware en machine-tot-machine

ABN AMRO blijft de totale productie in deze branche nog onder druk

interacties zorgen voor nieuwe mogelijkheden. En 3D-printen biedt op

staan. Net als bij de metaalbewerkingsbedrijven moeten de producen-

termijn veel kansen zoals afvalreductie, revolutionaire producten en

ten van metaalproducten andere middelen aangrijpen om de winst-

lagere voorraden. Tenslotte vindt ABN AMRO dat vanwege de druk op

marges te verhogen. Bijvoorbeeld door het optimaliseren van productie-

de financiële weerbaarheid, samenwerking geboden is. Hierbij gaat het

en toeleveringsprocessen. Dit leidt tot arbeidsproductiviteitverhoging,

niet alleen om samenwerking met leveranciers of afnemers, maar ook

kortere doorlooptijden en minder faalkosten. De betrokkenheid van de

onderling door gebruik te maken van elkaars specialisme en

arbeidskrachten is hierbij een belangrijke voorwaarde voor succes. Ook

productiecapaciteit.

de ontwikkeling van nieuwe toepassingen in groeimarkten zoals

Kerngegevens

Websites

Aantal bedrijven: 9.985

Kerngegevens betreffen de metaalbewerkers

Aantal eenmansbedrijven: 5.640

plus producenten van metaalproducten

Aantal bedrijven met 2 tot 50 werknemers: 4.000 Aantal bedrijven ≥ 50 werknemers: 345


www.metaalunie.nl www.nevat.nl www.linkmagazine.nl


Omzetherstel was van korte duur

Bron: CBS

▶▶ In de metaalproductenindustrie (metaalbewerkers plus

30

producenten van metaalproducten) trad pas relatief lang na de

20

herstel te zien. De omzetgroei werd voornamelijk gedreven door de buitenlandse vraag. ▶▶ Het herstel was maar van korte duur. Door ondermeer de

%-groei (j-o-j)

grote recessie omzetherstel op. Pas in 2011 was een duidelijk

10 0 -10

aanhoudende malaise in de Nederlandse bouwsector daalde de

-20

omzet weer in 2012. De omzetreductie was dan ook voornamelijk

-30

te wijten aan de binnenlandse markt.

2007

2008

2009

omzet totaal

Rendement onder druk door langdurige stagnatie ▶▶ Het bedrijfsresultaat in procenten van de omzet lag voor de

2010

2011

2012

omzet buitenland


140

metaalproductenindustrie in de periode 2009-2012 op een veel

120

lager niveau dan in de periode 2005-2008. De langdurige

100

10% 8%

economische stagnatie vormt duidelijk een aanslag op het

80

6%

rendement.

60

4%

▶▶ In 2012 daalde niet alleen de omzet, maar ook het bedrijfsresultaat

40

in procenten van de omzet. De branche is er niet in geslaagd om

2%

20

via kostenbesparingen de krimp in de omzet te pareren. Uiteindelijk

0

0% 05

is ook het bedrijfsresultaat in euro’s gemeten afgenomen in 2012.

06

07

08

09

10

Index omzet (2010 = 100)

11

12

Bedrijfsresultaat (in % omzet)

Vooral bij grootbedrijf daalde omzet in tweede helft 2012

Bron: CBS

▶▶ De grafiek geeft het saldo weer van het percentage bedrijven in de metaalproductenindustrie dat een omzetstijging realiseerde en het

100 80

dat bijna alle categorieën vanaf het tweede kwartaal van 2012 een negatief saldo hadden. ▶▶ Naar bedrijfsgrootte vertoont de groep bedrijven met 250 en meer werknemers een afwijkend patroon. Daar was in vergelijking met de andere categorieën het saldo in het tweede kwartaal nog positief, maar was het saldo in de kwartalen daarna fors negatiever.

saldo sitjgers en dalers, %

percentage bedrijven waar de omzet daalde. Uit de grafiek blijkt

60 40 20 0 -20 -40 -60 -80 -100

2009

2010 2-10 10-50 50-100

Belang Azië in export nam af ▶▶ Voor producenten van metaalproducten komt meer dan 40% van

2011

2012

100-250 => 250 werknemers

Bron: CBS, ABN AMRO Economisch Bureau 100%

de omzet uit de export. West-Europa neemt bij de Nederlandse uitvoer van metaalproducten nog steeds een dominante positie in met Duitsland, België, Frankrijk en het VK als koplopers. ▶▶ Opvallend was, dat in 2012 de export naar Azië afnam, terwijl de

90% 80% 70%

economische groei in dit gebied juist bovengemiddeld was. Het resultaat was een vermindering van het belang van dit gebied in de

60%

export van metaalproducten.

50%

2000 2005 Rest Azië Noord Amerika

2009 Oost Europa West Europa

2010

2011

2012

15

16

olie en gas toeleveranciers

Door internationale focus blijft Nederlandse offshore-industrie groeien

De gasproductie blijft voorlopig constant en schaliegas biedt mogelijk kansen

De positieve trend lijkt – gesteund door hoge olieprijzen – langer aan te houden

Branchebeschrijving De industrie voor toeleveranciers van olie en gas omvat het geheel

Contractors doen de uitvoering en coördinatie van projecten. Tot slot

aan activiteiten die de winning, exploratie en exploitatie van olie en

zijn er de toeleveranciers en dienstverleners. In dit rapport gaat het

gas op land en uit zee tot doel hebben. We onderscheiden

over de nationale en internationale markt voor de producten en

verschillende soorten, vooral particuliere, ondernemingen. Operators

diensten van toeleveranciers in de onshore- en offshore-industrie.

en producenten houden zich bezig met het winnen van olie en gas.

Trends en ontwikkelingen De Nederlandse offshore-industrie is vooraanstaand op het gebied van

gelijk te sparen en zoveel mogelijk gas uit marginale velden te winnen.

ontwerp en exploratie en staat bekend om haar innovatieve karakter,

Gaswinning uit Slochteren is daarom gelimiteerd voor de periode 2011-

hoge efficiency en vakkundigheid. De ontwikkeling van de bedrijven in

2020 op gemiddeld 44,6 miljard m3 per jaar. Deze limitering moet

de offshore-industrie is voor een groot deel afhankelijk van de ontwik-

leiden tot een balans tussen het Groningenveld en de kleine velden en

kelingen op de internationale olie-, gas- en windenergiemarkt. De olie-

wordt ook wel het ‘kleineveldenbeleid’ genoemd. De verwachting is

en gasmarkt bestaat uit veel segmenten, waaronder de toeleveran-

dat er nog 269 miljard m3 gas gewonnen kan worden uit de kleine gas-

ciers. De afgelopen jaren zijn - ondanks de economische tegenslag - de

velden tot en met 2020. Naast offshore oliewinning in de Noordzee is

omzet, productiewaarde en werkgelegenheid in de offshore gestegen.

in 2011 opnieuw gestart met oliewinning in en rond Schoonebeek. De

Dit komt mede doordat veel offshorebedrijven internationaal gericht

Nederlandse aardoliereserves zijn gedaald naar 40,4 miljoen m3. De

zijn. Constructie-, installatie- en ingenieursbureaus bieden de grootste

verwachting is dat de jaarlijkse olieproductie tot 2020 stabiel blijft

werkgelegenheid. Het Nederlandse beleid ten aanzien van gaswinning

tussen de 1,8 tot 2 miljoen m3 per jaar.

is erop geënt het gas van Slochteren (het Groningenveld) zo lang mo-

Onze visie De omzet in de offshorebranche is de afgelopen vijf jaar gestegen.

Tot 2014 blijft de gasproductie constant op 77 miljard m3 alvorens dit

Ongeveer 75% hiervan komt door de stijging van de export van

langzaam zal afnemen. Gas wordt gezien als de groenste fossiele

Nederlandse offshorekennis en -vaardigheden. De export steeg vooral

brandstof. Onconventioneel (schalie)gas kan steeds veiliger en

door toegenomen vraag vanuit groeimarkten als Brazilië en Mexico. Ook

duurzamer worden gewonnen. Dit levert op langere termijn een

de werkgelegenheid is de laatste jaren toegenomen. ABN AMRO

belangrijke bijdrage aan de aardgasproductie in de transitie naar een

verwacht dat deze trend zal doorzetten, wat positief is voor de

duurzame energiehuishouding in lijn met het Europese klimaat-

toeleveranciers. Hoewel de olieproductie binnen het Nederlandse

programma. Toch verwacht ABN AMRO dat de productie van schaliegas

grondgebied verder zal afnemen, zal de export van specifieke kennis

wegens milieueisen en bezwaren uit de samenleving, in Europa niet

en vaardigheden verder stijgen. Hierdoor wordt de invloed van deze

hetzelfde succes zal behalen als in Amerika. Wel zal de hoge olieprijs en

buitenlandse activiteiten nog groter. Ook voor de gasleveranciers blijven

de verwachte energievraag positieve bijdragen blijven leveren aan het

de vooruitzichten positief, voor onshore maar vooral ook voor offshore.

investeringsklimaat binnen deze branche.

Kerngegevens

Websites

Aardgasvoorraad: 1.230 mrd m3

Aardolieproductie (2011): 1,27 mln m3

Aardolievoorraad: 40,4 mln m

Aantal olie- en gasboringen (2011): 56

Aardgasproductie (2011): 78,6 mrd m3

ABN AMRO: Brent olieprijs 2013: USD 105

3


www.iro.nl www.nlog.nl www.ebn.nl www.nogepa.nl

olie en gas toeleveranciers

Olieprijs lijkt stabiel, maar kan heftig reageren ▶▶ Geopolitieke spanningen, de dollarkoers en de impact van de


160

ruime voorraden in de VS blijven de belangrijkste drijfveren voor

140

de olieprijs.

120 100

▶▶ De olieprijs lijkt te stabiliseren, maar hoge volatiliteit blijft bestaan.

80

Het verschil tussen WTI en Brent olie zal afnemen zodra geo-

60

politieke spanningen verminderen en de VS hun olie beter lokaal

40 USD/bbl

weten te transporteren en te consumeren. ▶▶ ABN AMRO verwacht een (Brent-)olieprijs van gemiddeld USD 105 per barrel voor 2013, wat een positieve bijdrage zal blijven leveren

20 0 2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

Brent WTI

aan de markt voor olie- en gasleveranciers.

On- en offshore aardgasproductie neemt verder af ▶▶ In 2011 produceerde Nederland 78,6 miljard m3 gas, waarvan

Bron: NL Olie- en Gasportaal

100.000

59 miljard m3 gas onshore. Dit is 8,6% minder dan in 2010. De

90.000 80.000

productie uit het Groningenveld was 49,4 miljard m3.

70.000

▶▶ Naar verwachting zal de productie komende jaren relatief stabiel Waarschijnlijk moet Nederland binnen 15 jaar gas gaan importeren. ▶▶ De limitering van de Groningenveldproductie en het kleineveldenbeleid moeten leiden tot een productiebalans om de gaswinning zo

60.000 in mrd kubieke meter

blijven voordat de gaswinning vanaf 2015 geleidelijk gaat afnemen.

50.000 40.000 30.000 20.000 10.000 0

lang mogelijk optimaal te benutten.

2001

2003

2005

Productie onshore

2007

2009

2011

Productie offshore

Aardgas- en aardolievoorraden staan onder druk

2013

2015

2017

Totaal (2012 - 2017)

Bron: NL Olie- en Gasportaal

▶▶ De totale raming van de aardgasvoorraad per 1 januari 2012 beOlievelden op Continentaal plat 1%

draagt 1.230 miljard m3 gas. Hiervan bevindt zich 900 miljard m3 gas in het Groningenveld. Dit is een afname van 74,5 miljard m ten op3

Kleine gasvelden Continentaal plat

zichte van 1 januari 2011.

13%

▶▶ De raming van de Nederlandse aardolievoorraad bedraagt 40,4 Kleine gasvelden NL territoir

miljoen m3 olie per 1 januari 2012. Dit staat ongeveer gelijk aan 250 miljoen vaten olie. ▶▶ De inhoud van de kleine gasvelden op het continentaal plat staat

Olievelden op NL territoir

Groningen gasveld

13%

71%

2%

ongeveer gelijk aan de inhoud van de Nederlandse voorraad

Grote directe economische waarde ▶▶ In navolging van de ontwikkelingen op de olie- en gasmarkt, lieten

Bron: Nederlandse Maritieme Cluster, Monitor 2012 4.000

de omzet en productiewaarde van de offshorebranche in de

3.500

periode 2006-2011 een groei zien van 17%. In 2011 was de

3.000

omzetgroei 4%. De toegevoegde waarde aan de economie

2.500

miljard. ▶▶ Het grootste deel van de omzetstijging, zo’n 75%, werd gerealiseerd door de stijging van de export naar groeimarkten. ▶▶ De werkgelegenheid steeg in de periode van 2006-2011 met 4%. De offshorebranche biedt direct werk aan 17.010 werkzame personen.

2.000 1.500 1.000

x EUR 1 mln

bedroeg EUR 1,2 miljard, met een productiewaarde van EUR 3,1

500 0

2006

2007

Omzet Werkgelegenheid (direct)

2008

2009

Omzet export Toegevoegde waarde

2010

2011

Productiewaarde

17

18

rubber- en kunststofproductenindustrie

Omzet stabiel gebleven, maar productie gedaald

Hoge grondstofprijzen zorgen voor druk op winstmarges

Internationaal georiënteerde bedrijven doen het beter

Branchebeschrijving De rubber- en kunststofproductenindustrie vervaardigt halffabrikaten,

Kunststofverpakkingen worden apart behandeld in het sectorrapport

onderdelen en eindproducten voor zeer uiteenlopende afnemers, zoals

‘Verpakkingsmiddelenindustrie’.

de bouw, de auto-industrie, de consumentenelektronica-industrie en de verpakkingsmiddelenindustrie. De branche is kleinschalig. Basisgrondstoffen vallen buiten het bereik van dit overzicht.

Trends en ontwikkelingen In 2012 is de omzet van de rubber- en kunststofproductenindustrie, bij

toepassingen voor kunststof en composietmateriaal worden

een afgenomen productie, gestabiliseerd. De marges in de sector

gevonden. Het gaat hierbij niet alleen om substitutie, maar ook om

staan onder druk door een lagere vraag, hogere loon- en energie-

uitbreiding van het toepassingsgebied. Materiaalinnovaties dragen niet

kosten en vertraging in de doorberekening van grondstofkosten. Vooral

alleen bij aan deze uitbreiding maar ook aan verbetering van de

bedrijven die zich richten op de Nederlandse markt hebben het

kwaliteit. Ook vinden er innovaties plaats op het gebied van recycling.

moeilijk. De omzet van deze bedrijven daalde met 4%, terwijl de

De vraag vanuit de consument om duurzame eindproducten, en de

omzet van bedrijven die zich meer op de internationale markt richten

steeds hoger wordende grondstofprijzen, zorgen voor meer focus op

met 2% toenam. Het grootste deel van de productie (circa 60%) is

recyclaat. Kwaliteitsverlies bij recycling vormt echter nog steeds een

bedoeld voor buitenlandse markten. Juist in landen met een

probleem. Door in de gehele keten rekening te houden met recycling,

opkomende middenklasse neemt de vraag naar kunststof toe. Dit

van ontwerp tot eindproduct, kan de kwaliteit van recyclet materiaal

biedt mogelijkheden voor de rubber- en kunststofproductenindustrie.

verbeterd worden.

Daarnaast ontstaat er nieuwe vraag, doordat er steeds meer

Onze visie Dit jaar zal de tweedeling tussen internationaal en binnenland blijven

efficiëntere productie hebben een positief effect op de marges.

bestaan. Bedrijven die zich richten op export, zullen een hogere vraag

Daarnaast is 3D-printen in opmars. De technologische ontwikkelingen

tegemoet zien; in Nederland zal de vraag nog laag blijven. ABN AMRO

bevinden zich nog in een vroeg stadium. 3D-printen wordt voornamelijk

verwacht dat de Nederlandse economie in 2013 zal krimpen en in 2014

gebruikt binnen R&D afdelingen van bedrijven, maar nog nauwelijks

beperkt zal groeien. De druk op de marges blijft aanhouden. De zwakke

voor de daadwerkelijke productie. Het gebruik van 3D-printen voor

ketenpositie van de bedrijven in deze sector maakt het moeilijk om de

kleinere series of maatwerk ligt het meest voor de hand, maar snelheid

marges te verbeteren. Daarnaast zijn klanten steeds veeleisender.

en materiaalontwikkeling spelen vooralsnog een beperkende rol in de

Snelheid, prijs en service zijn belangrijk voor bedrijven om de klant aan

groeimogelijkheden.

zich te binden, maar ook het ten uitvoer kunnen brengen van specifieke eisen speelt een rol. Innovatie blijft belangrijk voor een bedrijf om zich te onderscheiden van de massa. Procesinnovaties voor goedkopere en

Kerngegevens Omzet (2010): EUR 7,1 miljard

Websites Aandeel export: circa 60%

Aantal bedrijven: 1.300 Bedrijven < 50 werknemers: 1.165


www.nrk.nl www.plasticseurope.org wwww.kunststofonline.nl ww.kunststof-magazine.nl

rubber- en kunststofproductenindustrie

Tweedeling tussen binnenlandse en exportgerichte bedrijven neemt toe 12

min of meer stabiel gebleven in 2012. In 2009 is als gevolg van de

7

financiële crisis de omzet flink gedaald. De opleving van de branche in 2010 zette door in 2011, maar lijkt in 2012 aan een eind gekomen. ▶▶ De totale omzet van deze branche ligt nog circa 5% onder het pre-

%-groei (j-o-j)

▶▶ De totale omzet van de rubber- en kunststofindustrie is met -0,1%

2 -3 -8

crisisniveau. Vooral de binnenlandse omzet ligt ver onder het pre-

-13

crisisniveau.

-18

2006

2007

omzet totaal

2008

2009

2010

2011

▶▶ De daling van de productie werd ingezet in het vierde kwartaal van

10 5

% groei (j-o-j)

Afnemers gaan efficiënter om met hun werkkapitaal, wat er voor

Bron: CBS

15

2011 en loopt door tot in ieder geval het derde kwartaal van 2012. maar ook lagere voorraadniveaus spelen een rol in deze daling.

2012

omzet binnenland omzet buitenland

Recessie en lagere voorraadniveaus oorzaak lage productie 2012 ▶▶ De daling van de productie is vooral het gevolg van de recessie,

Bron: CBS

0 -5

zorgt dat de producenten flexibeler moeten kunnen leveren.

-10 -15 -20 kw1-09

kw3-09

kw1-10

Prijzen van kunststof op hoog niveau ▶▶ De grondstofprijzen zijn erg volatiel. Dit komt onder andere door de

kw3-10

kw1-11

kw3-11

kw1-12

kw3-12

Bron: Datastream Thomson Reuters 2.000

invloed van de olieprijs. In het begin van het tweede kwartaal van 2013 zijn de prijzen van PP en PVC in vergelijking tot dezelfde periode in 2012 gedaald. Terwijl het eerste kwartaal nog een stijging kende.

1.500

1.000

▶▶ De prijzen van zowel PP als PP bevinden zich, net als de prijs van ziet zich in de keten ingeklemd tussen de grote leveranciers van

500 US$/MT

olie op een relatief hoog niveau. De rubber- en kunststofindustrie grondstoffen en grote afnemers. Dit zorgt voor druk op de marges.

0

2001

2003

2005

Ook de olieprijs op hoog niveau

2011

2013

160

van olie.

140 120

▶▶ Door de aanhoudende crisis is weliswaar de vraag naar olie

100

afgenomen, maar onrusten en onzekerheden in het Midden-

80

Oosten blijven aanhouden. Dit zorgt ervoor dat vooralsnog een

60

risicopremie op olie betaald wordt.

40 US$/BBL

maar evengoed op een hoog niveau zal blijven.

2009

Bron: Datastream Thomson Reuters

▶▶ Een belangrijke factor die de kunststofprijzen bepaalt, is de prijs

▶▶ ABN AMRO verwacht dat de prijs van olie weliswaar licht zal dalen,

2007

PS PVC PP

20 0 2001

2003

2005

2007

2009

2011

2013

19

20

technische groothandel

Krimp in bouw, groei industrie en groei export internationale offshore

Ketentransparantie en -integratie voor meer klantenbinding en lagere voorraden

Monitoren financiële prestatie afnemers is noodzakelijk

Branchebeschrijving De technische groothandel levert een breed pakket aan producten

afnemersgroepen en de geografische focus. In de branche is een

zoals componenten, schakelmateriaal, gereedschappen en apparaten.

beperkt aantal grote internationale spelers actief. Daarnaast zijn er

Klanten zijn te vinden in ondermeer de bouw, industrie en automotive.

enkele tientallen middelgrote spelers en relatief veel kleinere spelers.

De branche is dan ook zeer heterogeen. Niet alleen wat betreft de

De laatste jaren worden gekenmerkt door schaalvergroting.

breedte van het productenpakket maar ook wat betreft het aantal

Trends en ontwikkelingen De producten zelf lenen zich niet voor het ontwikkelen van een

afnemers binnen bepaalde niches. Hierbij verschuift de focus van

onderscheidend profiel, maar de focus op het ontzorgen van bepaalde

fysieke distributie naar partnerschap met de klant en het reduceren

niches wel. Groothandelaren die hier niet voor kiezen, kunnen zich

van de ‘total costs of handling’ voor de klant. Van afnemers worden

louter onderscheiden via ‘operational excellence’. Het draait hierbij om

activiteiten overgenomen die niet behoren tot hun kerntaken en

goed geolied supply chain management met als doelen bestelgemak

efficiënter of beter kunnen worden uitgevoerd door de groothandels.

en een tijdige en betrouwbare uitlevering van het juiste product tegen

Men ontwikkelt samen met leveranciers kostenbesparende of

zo laag mogelijke kosten. Daarnaast is een goede mix tussen vroeg-

omzetgenererende concepten, doordat ook eindklantervaringen

en laatcyclische afnemersgroepen van belang. Alleen zo kunnen

worden gebruikt bij het continu verbeteren van dienstverlening en

piekbelastingen worden voorkomen en wordt een efficiënte supply

producten. Het gaat erom de regie in de keten naar zich toe te

chain gerealiseerd. Het zal duidelijk zijn dat binnen deze categorie van

trekken. Gunstig bij deze groep van groothandelaren is dat de

groothandelaren de onderlinge concurrentie intensief is. Hogere

klantenbinding kansen voor spin-offs en cross-selling biedt.

marges worden doorgaans gerealiseerd bij het ontzorgen van

Onze visie De vooruitzichten voor de belangrijkste afnemersgroepen lopen uiteen.

afgezet tegen het werkkapitaalbeslag en de risico’s die de groothandel

In Nederland herstelt de industriële productie zich en daalt de bouw-

hierbij loopt. Volgens ABN AMRO kunnen voorraadniveaus aanzienlijk

productie in 2013. In Nederland en Duitsland neemt de machine-

worden gedrukt door het slim in- en uitfaseren van producten en het

productie toe. In Europa neemt de productie van personenauto’s op de

afzetten van de bestel- en voorraadkosten tegen de verwachte afzet van

korte termijn toe en stagneert de productie van bedrijfswagens en

de betreffende producten. Middelen hiertoe: het koppelen van ERP-

schepen. Kansen ziet ABN AMRO in de export in internationale offshore

systemen, het inzetten van specialistische software en/of het opzetten

en van hightech agrosystems. Betalingstermijnen zullen per saldo

van in-house warehouse management oplossingen bij afnemers. Een

oplopen, zij het in beperkte mate. Debiteurenrisico’s behoeven dan ook

goede en gestandaardiseerde uitwisseling van artikelstamgegevens is

continue aandacht. ABN AMRO signaleert dat productlevenscycli steeds

een noodzakelijke voorwaarde voor het slagen hiervan. Dit leidt

korter worden en assortimenten breder. In toenemende mate wordt de

uiteindelijk tot meer klantenbinding.

servicegraad (leverbetrouwbaarheid en -snelheid) de komende jaren

Kerngegevens

Websites

Totaal aantal bedrijven (inclusief zzp’ers): 14.385

Aantal bedrijven met 50 tot 100 werknemers: 235

Aantal bedrijven met 20 tot 50 werknemers: 795

Aantal bedrijven ≥ 100 werknemers: 140


www.nvg.nl www.imcc.nl www.tgf.nl www.uneto-vni.nl

technische groothandel

Omzetgroei stagneerde in 2012

Bron: CBS 140

groei van de omzet in 2011, daalde de omzet in 2012. Dit was

120

vooral het gevolg van een productiedaling in automotives, de rest

100

van de industrie en de bouw. ▶▶ De groothandel in elektronica, waar elektronische componenten en schakelmateriaal onder vallen, liet met 4% de grootste omzetdaling zien. De daling bij de andere groothandels lag rond de 2%. Uiteindelijk bevond de omzet zich in 2012 nog duidelijk onder het

index omzet (2005=100)

▶▶ De technische groothandel omvat meerdere subbranches. Na een

80 60 40 20 0

niveau van 2007 en 2008.

2007

2008

2009

2010

2011

2012

Groothandel in elektronica Groothandel in industriemachines Groothandel metaalwaren, verwarming

Productie industrie herstelt zich in 2013

Bron: CBS

▶▶ De gehele industrie werd met een productiedaling geconfronteerd

10

in 2012. Alleen bij de chemische industrie ging de productie omhoog. gevolg van een proces van voorraadopbouw in de keten. Vooral de chemische industrie en de machine-industrie groeien meer dan

%-groei (j-o-j)

▶▶ Naar verwachting stijgt de industriële productie in 2013, mede als

5

0

-5

gemiddeld.

-10

2007

Bouwproductie daalt verder in 2013

2008

2010

2009

2011

2012


▶▶ Na forse dalingen in 2009 en 2010 herstelde de Nederlandse 15

In 2012 ging de bouwproductie namelijk weer naar beneden.

10

▶▶ Voor 2013 moet wederom rekening worden gehouden met een afname van zowel de woning- als de utiliteitsbouw in Nederland. Voor 2014 wordt een herstel van de utiliteitsbouw verwacht. In de rest van Europa zal de productie zich per land verschillend ont-

mutatie (in %, j-o-j)

bouwproductie zich in 2011. Het herstel was maar van korte duur.

5 0 -5

wikkelen. Per saldo daalt de Europese bouwproductie in 2013,

-10

maar minder sterk dan in Nederland.

-15

2008 Woningbouw

2009

2010

Bron: Nederlandse Maritieme Cluster

4.000

trendmatig toe. De omzetstijging werd vooral gestimuleerd door

3.500

export naar groeimarkten als Brazilië en Mexico.

3.000

Nederlandse grondgebied verder afneemt, blijft de export stijgen. Ook voor de gasleveranciers zijn de vooruitzichten positief, zowel onshore als offshore. Verwacht wordt dat de productie van schaliegas onshore wel zal stijgen, maar wegens milieueisen en maatschappelijke bezwaren niet hetzelfde succes zal behalen als in de VS.

2.500 2.000 1.500 1.000

1 mln euro

▶▶ Deze trend zet door. Hoewel de olieproductie binnen het

2012r

Utiliteitsbouw

Trendmatige omzetstijging offshorebranche ▶▶ Sinds 2006 namen de productie en de omzet in de offshore

2011

500 0

2008 Omzet totaal

2009 Omzet export

2010 Productiewaarde

2011

21

22

verpakkingsmiddelenindustrie

Crisis lijkt ook vat te krijgen op grootste afnemers verpakkingen: de voedsel- en genotsmiddelenindustrie

Op langere termijn zijn er veel ontwikkelingen die bijdragen aan groei

Prijs grondstoffen nog steeds op hoog niveau

Branchebeschrijving De verpakkingsmiddelenindustrie bestaat uit producenten van

branche ontwerpen en produceren verschillende soorten verpakkingen

verpakkingsmiddelen gebaseerd op hout, papier, metaal, karton,

en verpakkingsmaterialen, terwijl de kleine bedrijven zich veelal richten

kunststof en glas. Tot de verpakkingsindustrie behoren ook het

op onderdelen als sluitingen of op één soort verpakking.

verpakken van producten door gespecialiseerde bedrijven (co-packers) en de groothandel in emballage. De grote bedrijven binnen deze

Trends en ontwikkelingen De verpakkingsmiddelenindustrie is onder meer afhankelijk van de

Nederlandse markt, zullen het zwaarder hebben gehad dan bedrijven

consumptie en de productie in Nederland, maar ook in de rest van

met een meer internationale focus. Verder geldt dat de marges aan

Europa. In Nederland is de particuliere consumptie met 1,4% gedaald

twee kanten onder druk staan. Allereerst ontstaat er door de

in 2012 en ook de industriële productie kende een daling (-0,7%).

gefragmenteerde markt en felle concurrentie, druk op de prijzen.

Meestal biedt de voedings- en genotsmiddelenindustrie dan nog

Daarnaast zorgt de relatief hoge olieprijs voor hoge granulaatprijzen.

meevallende cijfers, vanwege de lagere gevoeligheid voor de

Schaalvergroting blijkt nodig om de marges op peil te kunnen houden.

conjunctuur. Bovendien is deze sector de grootste afnemer van

De vraag naar hoogwaardige verpakkingen neemt toe. Waar eerst de

verpakkingsmaterialen. Maar ook de productie in de voedings- en

A-merken het alleenrecht hadden op (dure) onderscheidende

genotsmiddelenindustrie daalde in 2012, met 2,4%. Vooral de lengte

verpakkingen en gebruiksvriendelijke doseersystemen, zie je nu

van de economische crisis blijkt vat te krijgen op de voedselindustrie.

duidelijk dat ook de eigen merken niet enkel een functionele

Hetzelfde geldt voor de supermarkten; de volumes in de super-

verpakking kiezen. Dit heeft veelal een gunstig effect op de marges

markten kennen een lage groei. Bedrijven, die vooral gericht zijn op de

van de verpakkingsmiddelenfabrikant.

Onze visie Op de langere termijn zijn er enkele ontwikkelingen die gunstig kunnen

voedselkwaliteit is een gunstige ontwikkeling voor de branche.

zijn voor de verpakkingsindustrie. Allereerst is de groei van on-the-go

Verpakkingen spelen een belangrijke rol bij de houdbaarheid van verse

retailers een gunstige trend voor de verpakkingsindustrie. Deze

producten. Verder stijgen de aankopen via internet nog steeds stevig.

retailers, zoals AH to go, vestigen zich op locaties waar veel mensen

In 2012 is de waarde van de online aankopen met 13% gegroeid.

samenkomen, zoals trein- of metrostations. De verpakkingen die zij

ABN AMRO verwacht dat deze groei de aankomende jaren zal aan-

verkopen zijn kleiner, omdat het vaak om 1-bite snacks of drankjes gaat.

houden. Deze producten moeten voor de consument, maar ook voor

De groei van deze winkels weerspiegelt ook een verandering in

transport verpakt worden. De focus op duurzaamheid zorgt voor een

mentaliteit, waarbij snelheid en gemak steeds belangrijker worden voor

verslechtering van het imago van plastic. Ondanks de grotere focus op

de consument. Daarnaast worden verpakkingen ook kleiner vanwege

milieu, is het marktaandeel van bioplastic nog klein. In tijden van

demografische ontwikkelingen, zoals meer eenpersoonshuishoudens

recessie let de consument, en daarmee de afnemer in deze branche,

en kleinere gezinnen. Maar ook de focus op gezondheid en

nog erg op de prijs.

Kerngegevens

Websites

Aantal bedrijven: 470

Hergebruik glas (2010): 91%

Hergebruik kunststof (2010): 48%

Hergebruik metaal (2010): 88%

Hergebruik papier (2010): 90%

Actuele sectorprognoses vindt u in onze publicatie ‘Prognoses economie en sectoren’

www.nvc.nl www.nedvang.nl www.vnp-online.nl www.vmk.nl

verpakkingsmiddelenindustrie

Papier en karton blijft grootste materiaalsoort verpakkingsmarkt ▶▶ In waarde vertegenwoordigt papier en karton de grootste

Bron: Marketline

Glas

materiaalsoort in de verpakkingsmarkt in Nederland. Daar waar papier en folies concurreren, verwacht ABN AMRO dat folies in

9,5%

Metaal

11,4%

marktaandeel winnen. Hoewel papier een meer groen imago heeft,

42,3%

werken de steeds hogere eisen die aan het verpakkingsmateriaal worden gesteld met betrekking tot de barrière-eigenschappen in

Folies

het voordeel van de folies.

Papier en karton

14,8%

22,2%

▶▶ Harde kunststof (rigid) staat op de tweede plek, met meer dan 20% van de markt. De totale omzet in harde kunststoffen stond in Harde kunststof

2011 op EUR 1,5 miljard.

Wereldwijde productiecapaciteit bioplastic groeit ▶▶ De roep om duurzaamheid heeft gezorgd voor een relatief slecht

Bron: European Bioplastics

8.000

imago voor plastic en een snelle opkomst van bio-plastic. De materiaaleigenschappen en bewerkbaarheid verbeteren snel. Het

6.000

aantal toepassingen voor bio-plastic is gestaag aan het groeien; het is al veel te vinden in de verpakkingswereld.

4.000

▶▶ Ondanks de snelle groei, is het aandeel van bioplastic in de gehele rol.

2.000 1.000 Mt

kunststofmarkt erg klein. Vooral de kostprijs speelt een beperkende

0

2009

2010

2011

2016(v)

biodegradable biobased/non-biodegradable

Verpakkingsindustrie gefragmenteerde branche

Bron: CBS

▶▶ De verpakkingsmiddelenindustrie is een zeer gefragmenteerde 100 werkzame personen of meer

branche met relatief veel kleine bedrijven. 29% Van de bedrijven zijn zelfs éénmanszaken.

10%

50 tot 100 werkzame personen

▶▶ Door de hoge mate van automatisering kunnen veel productie-

11%

bedrijven met relatief weinig arbeid produceren. Bedrijven met 100

29%

fte of meer zijn veelal zeer internationaal gericht en investeren veel in innovatie om meer toegevoegde waarde te kunnen leveren.


15%


13% 10 tot 20 werkzame personen

Kunststofprijzen op relatief hoog niveau ▶▶ Na een flinke daling van de prijzen in 2009, zijn de kunststofprijzen

Bron: Thomson Financial Datastream 2.000

er relatief snel weer bovenop gekomen. Een van de oorzaken is de hogere olieprijs. Historisch gezien liggen de kunststofprijzen op een hoog niveau. De complexe situatie in het Midden-Oosten zorgt

1.500

1.000

mede voor een hogere olieprijs die terug te zien is in de prijs van kunststof. olieprijs, maar historisch gezien zal de prijs op een hoog niveau blijven.

500 USD/Mt

▶▶ ABN AMRO verwacht de komende periode een lichte daling van de

0

2001

2003 HDPE LDPE PET PP

2005

2007

2009

2011

2013

23

24

wind en solar

De vooruitzichten van hernieuwbare energie zijn gunstig

Ondanks toename hernieuwbare energie is het een klein deel van de totale energiemix

Meer vraag naar zonne- en windenergie, maar afhankelijkheid subsidies blijft

Branchebeschrijving Wind- en zonne-energie vallen onder de noemer hernieuwbare

energie veel overlap met zonnecelfabrikanten. In Nederland lopen

energie. In het geval van windenergie bestaat er off- en onshore

diverse overheidsinitiatieven om een groter aandeel te realiseren

windenergie. Offshore windenergie heeft ook betrekking op de

binnen de wind- en zonne-energiebranche. Bijna 60% van de

offshore olie- en gasbranche, aangezien er veelal van dezelfde

opwekking van zonne-energie vindt plaats binnen Europa.

toeleveranciers, technieken en kennis gebruik wordt gemaakt. Zonne-

Trends en ontwikkelingen Nederland neemt een belangrijke positie in bij de verdere ontwikkeling

investeringsdrang van opkomende economieën zoals China. Bij zonne-

van offshore windenergie. Vooral op gebied van kennis en maritieme

energie speelt dit probleem al langer. Kwaliteitsverschillen blijken na

expertise speelt Nederland een grote rol. Momenteel staan Neder-

enkele jaren van groot belang en kunnen tot teleurstelling en onvoor-

landse elektriciteitscentrales steeds vaker stil, door de overvloed aan

ziene kosten leiden. Het grootste deel van Europa is afhankelijk van

gesubsidieerde groene stroom die vanuit Duitsland wordt geïmpor-

photovoltaische (PV) panelen om zonne-energie op te vangen.

teerd. In de Chinese windmolenproductie lijkt het meer te draaien om

Ondanks stimuleringsmaatregelen van de Nederlandse overheid,

kwantiteit dan om kwaliteit. Dit drukt de prijzen van de windmolens,

komen grote projecten niet van de grond en blijft zonne-energie vooral

zoals eerder te zien was bij de zonnepanelen, maar gaat tevens ten

afhankelijk van lokaal beleid. Dit leidt tot kleine gesloten circuits.

koste van de duurzaamheid. De lage prijzen zetten de marges van

In 2012 was, volgens Agentschap NL, de subsidiepot van bijna

Nederlandse en Europese windmolenbedrijven en –toeleveranciers

EUR 22 miljoen op. Het nieuwe subsidiebedrag voor 2012 en 2013

aanzienlijk onder druk. De vraag is hoe de Nederlandse kennis om een

samen is in februari 2013 vastgesteld op bijna EUR 51 miljoen.

kwalitatief goede windturbine te maken, te combineren valt met de

Onze visie De stijgende kosten van de energienota leiden mede tot groeiende

voor deze branche dan ook positief in. Door de toename van deze

belangstelling voor duurzame energie. Particulieren richten zich steeds

hernieuwbare energiebronnen krijgt Nederland een bredere energiemix.

meer op zonne-energie, terwijl grotere projecten en bedrijven steeds

Hierdoor worden niet alleen de Europese klimaatdoelstellingen voor

meer willen investeren in hernieuwbare energie, zoals windmolen-

2020 realiseerbaar, maar wordt Nederland ook minder afhankelijk van

parken. De terugverdientijd van windmolens en PV-zonnecellen wordt

energie-import. Met stijgende energiekosten en een afnemende

korter, terwijl de kwaliteit steeds beter wordt. De doorlooptijd van het

gasvoorraad is dit erg wenselijk. Energiemonitoring, oftewel het

opzetten van nieuwe windparken is echter nog steeds aanzienlijk.

verzamelen, vastleggen en verwerken van gegevens met betrekking tot

Tussen 2011 en 2016 zullen er op de Noordzee 16 nieuwe windparken

het energieverbruik, is een belangrijke stap in dit proces. Net als het

worden aangelegd en er bestaat consensus binnen Europa over

opslaan van duurzaam opgewekte elektrische energie. Subsidie-

uitbreiding met nog eens tientallen windparken tot 2030. ABN AMRO

regelingen blijven echter noodzakelijk om het kostentechnisch

verwacht dat deze trend nog lang doorzet en schat de vooruitzichten

aantrekkelijk te maken.

Kerngegevens

Websites

Windindex: 89 (in 2011: 96)

Windmolencapaciteit EU: +11,9 GW

Capaciteit NL-windmolens: 2.391 MW

Aandeel NL in capaciteit EU-wind: 2%

EU-stroominstallatie wind: +27%

Totaal capaciteit PV-panelen: 101 GW

Actuele sectorprognoses vindt u in onze publicatie ‘Prognoses economie en sectoren’

www.ewea.org www.iea.org www.eia.doe.gov www.epia.org

wind en solar

Windenergieproductie in 2012 gedaald ondanks nieuwbouw ▶▶ In 2012 liet de zogenaamde windindex (percentagebenchmark voor meten van windkracht) een aanzienlijke daling zien van meer dan is wisselvallig en kan aanzienlijk afwijken van de standaard (100). ▶▶ De elektriciteitsproductie door middel van windenergie daalde ook in 2012 ten opzichte van 2011, maar met een kleine 3%. Het verschil met de 7% lagere windindex valt te verklaren door de toegenomen capaciteit op land.

index (1996-2005 = 100)

7% ten opzichte van 2011. De capaciteit van wind als energiebron

Bron: CBS

120

6000

100

5000

80

4000

60

3000

40

2000

20

1000

0

1995

1997

1999

2001

2003

2005

2007

2009

0

2011

Windex Elektriciteitsproductie

Sterk gemiddeld volume en rendement offshore windmolenparken ▶▶ In 2012 was het gemiddelde volume van een offshore windmolen-

600

park 271 MW, dit is een stijging van 36% ten opzichte van 2011.

500

Sinds 2009 neemt het gemiddelde exponentieel toe. Dit komt

400 300

molen.

200

Met nieuwe offshore windparken extra capaciteit

Planned

Consented

positief vooruitzicht voor deze branche.

Construction

2011

2012

2010

2009

2008

2007

2006

2004

2005

2003

0

▶▶ Reeds goedgekeurde projecten en geplande projecten bieden een

2002

100

2001

offshore windmolenpark oplopen naar meer dan 500 MW.

in Megawatt

maar ook door rendementsverbetering van de individuele wind-

2000

vooral doordat offshore windmolenparken in grootte toenemen,

▶▶ Op middellange termijn kan het gemiddelde volume van een

Bron: EWEA

Bron: CBS

▶▶ De totale capaciteit van windenergie in Nederland neemt al jaren toe. De stijging is de afgelopen vijf jaar volledig toe te wijzen aan

3.000

de capaciteit op land.

2.500

capaciteit op zee de komende jaren weer aanzienlijk verder groeit. ▶▶ Voor de kust van Noordwijk en Zandvoort komt het project Luchterduinen, dat een capaciteit van 128 MW zal hebben. Twee projecten ten noorden van Nederland, met een totale capaciteit van 600 MW, zullen in de komende 2 tot 3 jaar worden gebouwd.

2.000 1.500 1.000 x 1 mln Kwh

▶▶ Het akkoord voor nieuwe projecten zal ertoe leiden dat de

500 0

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012*

Op zee Op land

Aantal PV-installaties in de EU exponentieel gegroeid tussen 2000 en 2011. De grootste groei is gerealiseerd in Europa (74% van de groei in 2011) waarbij in het bijzonder Italië en Duitsland een grote rol spelen. ▶▶ In het PV-panelensegment zijn al grote efficiencywinsten behaald. Naar verwachting zullen zonnecellen nog efficiënter worden. ▶▶ De groei in capaciteit is vooral gevoed door goedkope Chinese panelen. De verwachting is dat China en de VS, na Duitsland, de grootste afnemersmarkten worden.

300.000 250.000 200.000 150.000 100.000 50.000 MW

▶▶ Het aantal mondiale PV-installaties is exponentieel toegenomen

Bron: EPIA

0

2000

2002

2004

2006

2008

2010

2012

Gerealiseerde PV capaciteit EPIA verwachte PV capaciteit (gemiddelde 2 scenario's)

2014E

2016E

25

26

leeswijzer

Deze leeswijzer geeft u inzicht in de opbouw van de brancheanalyses en geeft bovendien een verklaring van enkele veel gebruikte termen.

De tweede pagina van de brancheanalyse

De brancheanalyses bestaan uit twee volledige pagina’s. Op de

Op de tweede pagina van de brancheanalyse staan vier

eerste pagina staan achtereenvolgens de volgende onderdelen:

verschillende figuren. In de balk boven de figuren staat de titel van de figuur in het betreffende blok, inclusief een bronvermelding. In

De eerste pagina van de brancheanalyse

veel gevallen heeft ABN AMRO Economisch Bureau eigen bewerkingen en ramingen gemaakt met behulp van de gegevens van de genoemde dataleverancier. Indien een dergelijke bewerking heeft plaatsgevonden, dan staat dit vermeld in de balk.

▶▶ Drie bullets

De figuren op pagina 2 hebben betrekking op economische

De drie bullets bovenaan de pagina geven de kern van de analyse

ontwikkelingen. Onderwerpen die hier onder andere kunnen

weer. In drie korte zinnen wordt een kernachtige samenvatting

worden behandeld zijn: omzetontwikkeling, kostenontwikkeling,

van de brancheanalyse weergegeven.

exploitatiebeeld, exportontwikkeling, aantal bedrijven, werkgelegenheid, marktaandelen, en dergelijke.

▶▶ Het blok ‘Branchebeschrijving’ Het blok ‘Branchebeschrijving’ geeft een beknopte omschrijving en definitie van de branche. De belangrijkste karakteristieken van de branche worden hierin beschreven.

Waar staan de letters ‘r’ en ‘v’ voor in de figuren?

▶▶ Het blok ‘Trends en ontwikkelingen’

In de figuren treft u in sommige gevallen een letter ‘r’ of ‘v’ achter

Het blok ‘Trends en ontwikkelingen’ gaat in op de huidige

het jaartal aan. In deze gevallen staat de ‘r’ voor een raming (op

ontwikkelingen in de branche. De tijdspanne van dit blok ligt in

basis van beschikbare gegevens t/m bijvoorbeeld november 2011

veel gevallen tussen maart 2012 en maart 2013. In dit blok wordt

is een inschatting gemaakt voor de rest van het jaar). De ‘v’ staat

in sommige gevallen ook enkele jaren teruggekeken om de

voor voorspelling en betreft de verwachting van de betreffende

huidige ontwikkelingen en trends beter te kunnen begrijpen.

sector econoom van ABN AMRO Economisch Bureau.

▶▶ Het blok ‘Onze visie’ Het blok ‘Onze visie’ geeft de visie over de branche weer van de sector economen van ABN AMRO Economisch Bureau. De analyse heeft betrekking op het huidige jaar (2013) en in sommige gevallen het komende jaar (2014). ▶▶ Het blok ‘Kerngegevens’ Het blok ‘Kerngegevens’ geeft een overzicht van de meest relevante (economische) indicatoren die kenmerkend zijn voor de branche. De gegevens hebben betrekking op 2012, tenzij anders vermeld. Bij het zoeken naar de gegevens voor dit blok is gebruik gemaakt van een veelheid van bronnen. Er is vooral gebruik gemaakt van de gegevens van het CBS, maar tevens zijn andere bronnen geraadpleegd, zoals brancheorganisaties, onderzoek- en adviesbureaus, kranten, tijdschriften, internet en overheidsinstanties (waaronder producten bedrijfschappen, ministeries).

leeswijzer

Veel gebruikte termen, inclusief definities Tot slot van deze leeswijzer een opsomming van enkele veel gebruikte termen in deze publicatie, inclusief de definitie volgens ABN AMRO. ▶▶ Definitie ZZP ZZP staat voor ‘Zelfstandigen Zonder Personeel’. Ondernemers die geen personeel in dienst hebben. Het begrip verwijst ook naar de term ‘freelancer’. ▶▶ Definitie MKB MKB staat voor Midden- en KleinBedrijf. In deze publicatie hanteren we als definitie voor MKB de volgende veel gebruikte tabel: Categorie onderneming

Werknemers

Jaaromzet

of jaarlijks

balanstotaal middelgroot

< 250

≤ € 50 mln.

≤ € 43 mln.

klein

< 50

≤ € 10 mln.

≤ € 10 mln.

micro

< 10

≤ € 2 mln.

≤ € 2 mln.

▶▶ Definitie FTE FTE staat voor ‘full-time-equivalent’. Eén fte staat voor een volledige werkweek van 38 uur. ▶▶ Definitie BBP Bruto Binnenlands Product is de totale waarde van alle in een land geproduceerde goederen en diensten in een bepaalde periode.

27

28

colofon

De Visie Op Industrie is een uitgave van ABN AMRO. Het rapport

Disclaimer

is geschreven door ABN AMRO Economisch Bureau op verzoek

De in deze publicatie neergelegde opvattingen zijn gebaseerd op door

van ABN AMRO Sector Advisory.

ABN AMRO betrouwbaar geachte gegevens en informatie, die op zorgvuldige wijze in onze analyses en prognoses zijn verwerkt. Noch

Sectoranalyse

ABN AMRO, noch functionarissen van de bank kunnen aansprakelijk worden gesteld voor in deze publicatie eventueel aanwezige onjuist-

Eric Huliselan ([email protected])

heden. De weergegeven opvattingen en prognoses houden niet meer in

Senior Sector Econoom

dan onze eigen visie en kunnen zonder nadere aankondiging worden

ABN AMRO Economisch Bureau

gewijzigd.

Macro economische analyse

© ABN AMRO, mei 2013 Deze publicatie is alleen bedoeld voor eigen gebruik. Het gebruik van

Nico Klene ([email protected])

tekstdelen en/of cijfers is toegestaan mits de bron duidelijk wordt ver-

Senior Econoom

meld. Verveelvoudiging en/of openbaarmaking van deze publicatie is niet

ABN AMRO Economisch Bureau

toegestaan, behalve indien hiervoor schriftelijk toestemming is gekregen van ABN AMRO. Teksten zijn afgesloten op 15 april 2013.

Interviews Joep Auwerda Journalist/tekstschrijver

Fotografie interviews Hannie Verhoeven

Commercieel contact David Kemps ([email protected], 020-6285408) Sector Banker Industrie ABN AMRO Sector Advisory

Distributie Website: www.abnamro.nl/industrie Telefoon: 0900-0024 (e 0,10 per minuut)

AA 6589 G © 05-13

0900 - 0024 (E 0,10 per minuut) abnamro.nl/sectoren

visie op industrie sectorupdate 2013 Interviews Trends & ontwikkelingen Sectorvisie

Recommend Documents