visie op
agrarisch
sectorupdate 2013 ▶▶ Interviews ▶▶ Trends & ontwikkelingen ▶▶ Sectorvisie
visie op agrarisch
1
Geachte relatie, Voor u ligt Visie op Sectoren (VOS), de jaarlijkse dwarsdoorsnede van het Nederlandse bedrijfsleven. Om uw bedrijf en business model echt te kunnen begrijpen, verdiept ABN AMRO zich in uw sector. Het rapport geeft een schets van de stand van zaken en de vooruitzichten van een groot aantal branches. Zo kunt u een kijkje nemen achter de veelomvattende en daardoor soms verhullende macro-economische cijfers. Bovendien biedt het de mogelijkheid om na te gaan hoe uw onderneming het doet in vergelijking met branchegenoten. Die macro-economische cijfers laten zien dat Nederland te maken heeft met een periode van conjuncturele zwakte. De eurozone heeft de afgelopen jaren onder vuur gelegen. En de Nederlandse economie is in 2012 gekrompen. Het lijkt er niet op dat die krimp dit jaar zal plaatsmaken voor groei. De sombere consument houdt zijn hand op de knip. Daarmee doet de Nederlandse economie het slechter dan die van de ons omringende landen. Gelukkig is dit niet het hele verhaal over de conjunctuur. De mondiale economische vooruitzichten zijn beter dan een jaar geleden. Binnen de eurozone tekent zich een keer ten goede af. Dat is vooral te danken aan ingrepen van de Europese Centrale Bank. De periode van hoge nood lijkt voorbij, al blijft er reden voor bezorgdheid. Deze verbetering is goed nieuws, want vrijwel geen land is zo sterk op het buitenland gericht als Nederland. Bovendien zijn er meer lichtpunten in de Nederlandse economie. Onze economie wordt gevormd door een bonte verzameling van marktpartijen: bedrijven, consumenten, overheden, et cetera. In veel branches binnen de bedrijvensector zal de stemming onder ondernemers volgens dit rapport verbeteren. Exporterende ondernemingen profiteren van de aantrekkende wereldhandel. In het kielzog daarvan zullen bedrijfstakken als de transportsector en de groothandel herstel laten zien. Andere sectoren, vooral de bouwsector, hebben in 2013 echter te maken met tegenwind. Veel agrarische branches kennen een heel eigen dynamiek die vaak los lijkt te staan van de algemene economie. De meeste branches realiseerden groei in 2012 en ook voor dit jaar zijn de verwachtingen gunstig. De waarde van de agrarische export groeide sinds 2000 met 73% tot ruim EUR 74 miljard. Daarmee is de agrarische sector een belangrijke bouwsteen voor herstel van de Nederlandse economie. Met een groeiende wereldbevolking die om steeds meer hoogwaardig voedsel vraagt, en om productiesystemen voor voedsel, liggen er volop kansen voor Nederlandse bedrijven. Deze publicatie is geschreven voor u, ondernemers. Hoe Nederland presteert, hangt nauw samen met hoe u presteert. Ondernemers staan vaak wat optimistischer in het leven dan de gemiddelde Nederlander. Dat optimisme heeft Nederland nodig om op een bestendiger groeipad te komen. Met kennis van uw sector helpen wij u graag uw plannen te realiseren. Goede zaken gewenst!
Joop Wijn
Lid Raad van Bestuur ABN AMRO
2
visie op agrarisch sectorupdate 2013
visie op agrarisch
4 6 10 12 14 16 18 20 22 24
Nederlandse economie interviews akkerbouw bloembollenteelt fruitteelt groenteteelt onder glas groothandel in bloemen en planten kottervisserij legpluimveehouderij melkveehouderij
26 28 30 32 34 36 38
mengvoederindustrie sierteelt onder glas teelt van boomkwekerijgewassen varkenshouderij vleeskuikenhouderij leeswijzer colofon
3
4
Nederlandse economie: licht herstel in loop van 2013 De Nederlandse economie is vorig jaar 1% procent gekrompen. Dat kan geheel worden toegeschreven aan lagere binnenlandse bestedingen. De uitvoer is verder toegenomen en heeft een sterkere terugval van de economie voorkomen. Ook voor 2013 wordt een krimp van de economie voorzien – met 0,5 tot 1%. En naar verwachting zijn wéér de binnenlandse bestedingen daar debet aan, terwijl de uitvoer verder groeit. We denken dat de economie in de loop van dit jaar weer voorzichtig wat groei zal laten zien. Dat herstel zet vermoedelijk door in 2014, waardoor de economische groei richting 1% kan gaan. De economie is afgelopen jaar gekrompen. Het bruto binnenlands
ontmoedigd door het lage consumentenvertrouwen en de zwakke
product (bbp) nam af met gemiddeld 1,0%. In de eerste twee
huizenmarkt.
kwartalen van het jaar liet de economie een heel lichte groei zien ten opzichte van het voorgaande kwartaal. Daarmee leek een eind
Voor 2013 is het beeld nog niet veel beter. Het reëel beschikbaar
gekomen aan de recessie die was begonnen in het voorjaar van
inkomen daalt opnieuw, door dezelfde factoren als in 2012. Wel lijkt
2011. Maar in het tweede halfjaar kromp de economie opnieuw - en
de daling van het reële loon wat lager uit te vallen. We verwachten
sterk.
dat in de nog af te sluiten cao’s zal worden geprobeerd de btwverhoging deels te compenseren. Als gevolg van de (verdere)
Economie in tweede helft 2012 weer gekrompen
inkomensdaling zal de consument opnieuw minder uitgeven. Maar
6
120
3
105
als het vertrouwen van de consument later in het jaar wat zou herstellen, dankzij de voorzichtige verbetering van het internationale
% 0
90
-3
75
-6
60
economisch klimaat, kan de daling van de consumptie iets lager uitvallen dan vorig jaar. Ook de investeringen daalden vorig jaar. Dat is niet verrassend als de productie van het bedrijfsleven krimpt. Die krimp zien we terug
1991
1993
1995
1997
1999
2001
2003
2005
2007
2009
2011
bbp (% j-o-j; l.as) Economisch-sentimentindicator (r.as)
Bron: Thomson Reuters Datastream
Binnenlandse bestedingen nog onder druk
in de mate waarin het machinepark in de industrie wordt benut: de bezettingsgraad lag in het tweede halfjaar zo’n 2% lager dan in de tweede helft van 2011. Dat is geen impuls om te investeren, zeker niet bij de nog altijd onzekere vooruitzichten. Met het voorzichtige herstel dat wij voorzien, zijn er aanvankelijk nog weinig prikkels om te gaan investeren, al worden de perspectieven voor de exportsector wel beter. Bovendien kan de verbetering van het internationale economisch beeld ook het vertrouwen van ‘binnenlandse’
De binnenlandse bestedingen hebben de bbp-groei in de rode cij-
ondernemers schragen. Aan de krimp van de bedrijfsinvesteringen
fers geduwd. De investeringen zijn (eind 2012) al zeven kwartalen
kan dan ook dit jaar een einde komen.
op rij gedaald en de particuliere consumptie zelfs al acht kwartalen. Nadat de particuliere consumptieve bestedingen 1% waren gedaald in 2011, namen ze vorig jaar nog eens 1,4% af. De ‘hoofdschuldige’ aan deze daling is het reëel beschikbaar gezinsinkomen, dat vorig jaar fors afnam - nog aanzienlijk méér dan de consumptie-
Uitvoer is en blijft groeimotor voor de economie
ve bestedingen. Deze stevige daling werd veroorzaakt door diverse
De uitvoer van goederen en diensten is vorig jaar gestegen met
factoren. Zo stegen de lonen vorig jaar fors minder dan de prijzen:
3,3%. Na twee sterke kwartalen kwam de uitvoer in de zomer
reëel gingen de lonen omlaag. Verder drukten de bezuinigingen van
weliswaar in een dip, maar daarna tekende zich weer herstel af. Dat
de overheid en hogere pensioenpremies de koopkracht. En ten
er een terugval optrad mag geen verrassing heten, wanneer wordt
slotte daalde de werkgelegenheid. De consumptie werd bovendien
bedacht dat maar liefst driekwart van de goederenuitvoer binnen de
Nederlandse economie
EU blijft - een regio die vorig jaar een economische krimp kende van
twee gezichten: de binnenlandse bestedingen krimpen, de uitvoer
0,3%. Tegen die achtergrond valt de Nederlandse exportprestatie
groeit. Sectoren die meer op het buitenland georiënteerd zijn,
mee.
zullen beter presteren dan sectoren die (vooral) op de binnenlandse
5
markt actief zijn. Wel merken we op dat de stijging van de uitvoer wordt geflatteerd door de wederuitvoer (producten die worden ingevoerd door een
Dankzij de voorzichtige conjuncturele opleving kan de economie
Nederlandse partij en weer worden uitgevoerd zonder dat ze een
met wat meer vaart 2014 binnengaan. In dat jaar kan de groei rich-
noemenswaardige bewerking hebben ondergaan). De uitvoer van
ting 1% gaan. De werkloosheid, die doorgaans naijlt bij de ontwik-
binnenslands gefabriceerde goederen deed het vorig jaar minder
keling van de productie, zal echter nog enige tijd blijven oplopen.
goed. Deze nam toe met een schamele 0,5%, terwijl de wederuitvoer met 7% steeg.
Uitvoer groeit verder 20
70
10
60
% 0
50
-10
40
Dit jaar kan dat beeld dankzij de aantrekkende wereldhandel verbeteren: de binnenslands geproduceerde uitvoer kan weer wat meer toenemen. Enkele indicatoren wezen in de eerste maanden van 2013 op een aanhoudende groei van de uitvoer. Bovendien blijkt uit diverse internationale ranglijsten dat de Nederlandse concurrentiepositie goed is. Dat betekent dat ons land goed in staat zou moeten zijn om te profiteren van de aantrekkende wereldhandel. We voorzien daarom een oplopende exportgroei.
Huizenmarkt beweegt nog niet De woningmarkt heeft opnieuw een mager jaar achter de rug. Het
-20
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
30
Uitvoer goederen (% j-o-j; l.as) PMI exportorders (index; r.as)
Bron: CBS, Markit NEVI
aantal transacties daalde in 2012 voor het zesde jaar op rij. Aanvan-
Inflatie kan licht dalen
kelijk zal het transactievolume nog verder afnemen, onder invloed
De inflatie liep eind 2012 snel op richting 3%, door de verhoging
van de minder gunstige fiscale behandeling van de eigen woning.
van de btw in oktober. Begin 2013 liep de inflatie nog iets verder
Ook de krappere hypotheeknormen van het Nibud spelen een rol.
op, door onder meer de verhoging van enkele andere belasting-
Bovendien zijn de banken terughoudend bij de kredietverlening.
tarieven. Zonder het effect van die belastingverhogingen was het inflatiecijfer in de eerste maanden slechts 1,6%. In de loop van
Een belangrijke factor voor een herstel van de woningmarkt vormt
het jaar kan de inflatie wat afnemen, doordat het opwaartse effect
de betaalbaarheid. Die verbetert door de lage rente en vooral door
van de eerdere energieprijsstijgingen afneemt en door de zwakke
de daling van de huizenprijzen. De betaalbaarheid beweegt door de
conjunctuur. Bovendien valt in het najaar het effect van de
gedaalde prijzen geleidelijk weer richting het historisch gemiddelde.
btw-stijging weg uit het inflatiecijfer.
De voorzichtige kredietverlening, de nog fragiele economie en de minder gunstige fiscale voorwaarden voor eigen woningbezit
Risico’s
houden voorlopig een rem op de markt voor koopwoningen. Maar
Wat zijn nu de risico’s bij ons scenario? De kans op tegenvallers lijkt
de bodem komt in zicht door de verbeterde betaalbaarheid. Een
wat groter dan die op meevallers. Wij gaan ervan uit dat de
andere reden dat de markt kan stabiliseren, is de ontwikkeling van
(systeem-)risico’s rond de staatsschuldencrisis, dankzij diverse
de woningvoorraad. Die wordt door de achterblijvende woningbouw
maatregelen, zoveel zijn verminderd dat nieuwe, serieuze onrust op
steeds krapper. In 2014 verwachten wij daarom een lichte stijging
de financiële markten kan uitblijven en het vertrouwen in de
van het aantal transacties.
economie geleidelijk kan verbeteren. Maar echt beteugeld is de crisis niet. Dat bleek in maart met Cyprus. De gevolgen van het
Gemiddelde groei in 2013 nog negatief volgend jaar weer positief
‘geval Cyprus’ lijken mee te vallen. Maar dat betrof slechts een klein land. Verder moet het economisch herstel in de eurozone, dat wij in de loop van dit jaar voorzien, op gang komen door de aantrekkende wereldeconomie. Als die opleving echter stagneert, blijft ook het
Al met al krimpt de economie dit jaar gemiddeld opnieuw - met
herstel hier dit jaar uit. Ook is denkbaar dat het drukkend effect dat
naar schatting 0,5 tot 1%. Dit negatieve cijfer is overigens groten-
de ombuigingen van de overheid hebben op de groei, forser uitvalt.
deels toe te schrijven aan de negatieve doorwerking van de forse
Aan de andere kant moet ook worden gezegd dat als het mondiale
krimp in de tweede helft van 2012. In de loop van 2013 kan dankzij
herstel daad-werkelijk doorzet, dit (tijdelijk) wat sneller kan gaan dan
de uitvoer herstel optreden. Dat wordt echter afgeremd door de
verwacht. Op- en neergaande bewegingen na omslagen van de
omvangrijke ombuigingen van de overheid. De economie heeft dus
conjunctuur worden nogal eens onderschat.
6
de nieuwe generatie agrarisch ondernemers Vier korte interviews. Over agrarisch ondernemen door de nieuwe generatie. Die gaat in de toekomst onder meer voor onze voedselzekerheid zorgen. Hans van Holstein (28) trad dik twee jaar geleden toe tot de directie van Holstein Flowers, en dat was geen vanzelfsprekendheid, ook al is dat een familiebedrijf. Djûke van der Maat (30), boerderij Nieuw Slagmaat, levert met haar handelsbedrijf, een eenmanszaak, direct aan consumenten en leveranciers in de keten. Eric Pelleboer (28), dagelijks bestuurder bij het NAJK, ziet leeftijdsgenoten uit grote liefde kiezen voor het bestaan als boer. Pierre Berntsen, directeur Agrarische Bedrijven ABN AMRO, ziet een gezonde toekomst voor de sector. ‘De nieuwe generatie onderneemt in een dynamische wereld en is daar prima tegen opgewassen. Jonge agrarische ondernemers zijn vaak uitstekend opgeleid, communicatief vaardig en hebben een sterke focus op de maatschappij. De keuze voor bedrijfsovername is heel bewust en met passie genomen.’
Hans van Holstein (28), Holstein Flowers:
‘Nieuwe generatie moet strategisch sterk zijn’
Ik ben actief in Tuinbouw Jongeren Westland. Daar houden we bijvoorbeeld avonden over de invloed van de wereldpolitiek op de energieprijs, of het Nieuwe Samenwerken 4.0. In het hart van Greenport Westland hebben we 12 hectare
Hans van Holstein: ’Opa Van Holstein teelde groente. Mijn vader
kassen. Dat we in 2012, in moeilijke economische tijden, hebben
Leo is met drie broers in 1974 begonnen met sierbloemen.
kunnen investeren, heeft te maken met onze focus op continuï-
Gerberas telen we, tientallen soorten. Ieder jaar komen er
teit. We zijn er trots op. De oude kas van Futura, een van onze drie
nieuwe, unieke variëteiten bij. Alle vier de broers zijn directeur
productielocaties, is gesloopt. Er staat nu op dezelfde plek een
van Holstein Flowers. In ons familiebedrijf zijn zakelijk en privé
gloednieuwe, state-of-the-art-kas, geïnspireerd op Het Nieuwe
compleet verweven. Ook staat bij ons continuïteit hoger op de
Telen. Voor de klimaatbeheersing blazen we droge buitenlucht de
agenda dan winstmaximalisatie. Dat is onze kracht.
kas in, waardoor we 25 tot 30% energie besparen en kans maken op een hogere productie van gerberas van betere kwaliteit. Dit
Begin 2010 ben ik toegetreden tot de directie, als eerste van de
soort innovaties bedenk je uitsluitend in een samenwerking.
nieuwe generatie. Het is geen vanzelfsprekendheid geweest. Was
Daarom vind ik het enorm zonde, voor de hele tuinbouwsector,
het vroeger misschien voldoende als je heel hard werkte; voor
dat het Productschap Tuinbouw is opgeheven. Want gezamenlijk
ondernemers anno 2013 geldt dat ze ook goed strategisch
onderzoek krijgen we nu als kwekers lastiger, of zelfs helemaal
moeten kunnen denken. Want de ontwikkelingen in de glastuin-
niet meer, gefinancierd.
bouw zijn turbulent en veelomvattend. Denk aan schaalvergroting,
Belangenbehartiging blijft cruciaal voor de tuinbouw; we moeten
de veranderingen in de handelsketen en de technische ontwikke-
als belangrijke pijler van de economie een vuist kunnen maken
lingen die teelt en energieverbruik steeds opnieuw optimaliseren.
richting politiek en andere organisaties.’
interviews
7
Djûke van der Maat (30),
Boerderij Nieuw Slagmaat & handelsbedrijf:
‘Ik geloof in gezonde toekomst van sector’ Djûke van der Maat: ‘Met echt alle respect voor de oudere
houden, wat wintertarwe en mais telen. En we geven educatie aan
generatie, vind ik dat jonge agrariërs een wat langere termijn-blik
basisschoolleerlingen. We verkochten vroeger slechts ongeveer
hebben. Dat moet ook. Voor boeren anno 2013 spelen nu, veel
15% van de oogst in eigen winkel. De rest ging als bulk naar de
meer dan vroeger, globale vraagstukken die de wijze van
veiling. Zonde, vond ik.
ondernemen beïnvloeden. Bepaal je in dat krachtenveld geen goede strategie, dan red je het niet. Vandaar dat een
Met mijn handelsonderneming, een eenmanszaak, is het me gelukt
langetermijnblik nodig is.
om direct te leveren aan leveranciers hogerop in de handelsketen. Zij willen graag duurzaam geteeld fruit rechtstreeks van mijn groep
In 2011 won ik de Nuffield Farming Scholarship. Een prestigieuze
telers afnemen. Daardoor is onze marge interessanter. Zoals wij
internationale prijs voor (jonge) boeren die ketenverkorting,
werken, dat is een kleine niche. Dat kan en moet ook niet heel
ondernemerschap en duurzame teelt knap combineren. Bij de prijs
Nederland gaan doen. Als je goed bent in schaalvergroting, doe het.
hoort een soort studie, die ik net heb afgerond. Tien weken lang
We moeten in 2050 ook negen miljard mensen voeden op deze
bezocht ik in het buitenland conferenties, en boerenbedrijven, om
wereld. Ik geloof heilig in een gezonde toekomst voor de
te zien hoe zij daar het werk aanpakken. Onwaarschijnlijk
Nederlandse agrarische sector.’
interessant. Sta je met een Australiër te praten die zijn vee met een helikopter bij elkaar moet drijven - zijn farm is zo groot als Friesland
Djûke van der Maat is in de verkiezing Agrarisch Ondernemer van
en Groningen bij elkaar - en die vraagt: ‘Hoe groot is jouw bedrijf?
het Jaar doorgedrongen tot de laatste tien ondernemers, waaruit
Wat, 25 hectare?’ Daar hebben we eerst vijf minuten smakelijk om
de vijf genomineerden worden geselecteerd. Op 30 mei 2013 is de
gelachen. Dan zie je hem denken: oké, je kunt dus ook met zo’n
winnaar bekend: www.agrarischondernemer.nl.
kleine oppervlakte een inkomen verdienen, wat kan ik daarvan leren? We doen van alles: fruit telen volgens Milieukeur, Blaarkopkoeien fokken, een paardenpension en onze landwinkel runnen, schapen
8
Eric Pelleboer (28), dagelijks bestuurder NAJK:
‘Jonge boeren hebben grote liefde voor het werk’
akkerbouw en kom door mijn bestuurswerk met veel mensen in aanraking: leerzaam en uitdagend. Ik teel frietaardappelen, vermeerderingsuien, wintertarwe, winterpeen, witlof en suikerbieten. De markten zijn volatiel, dus helpt het om verschillende afzetstrategieën te kiezen. Voor het boerenbedrijf moet je vól gaan, anno 2013, met handen én hersens. Hard werken alleen is niet genoeg. Jonge boeren opereren slim, staan met het gezicht naar de markt, pakken vernieuwingen gemakkelijker op.
Eric Pelleboer: ‘Van alle agrarische bedrijfshoofden in Nederland is 4% jonger dan 35 jaar, en 28% boven de 65. Wie een
Ik zie dat de meeste jonge agrariërs nadenken over invloedrijke
onderneming wil overnemen, kan dat alleen gefinancierd krijgen
trends: duurzaamheid, technologische innovatie, schaalvergroting
als de ouders bereid zijn een bedrijfswaarde te rekenen die fors
en license to operate. Het NAJK doet actief mee aan
onder de marktprijs ligt. En dan zijn de schulden nog torenhoog.
maatschappelijke debatten over dierenwelzijn, biodiversiteit en het
Agrarische jongeren zijn steeds hoger opgeleid. Ze kijken goed
nieuwe Europese Gemeenschappelijk Landbouwbeleid.
om zich heen en kiezen niet zelden voor een goede baan in het bedrijfsleven, waar ze gemakkelijker en beter kunnen verdienen
Boer en burger zijn in de loop der jaren van elkaar verwijderd
dan op de boerderij. Dat er evengoed jongeren bereid zijn om de
geraakt. Terwijl: we hebben elkaar allemaal nodig, het zijn de
sprong in het diepe te wagen, kan maar op één manier verklaard
jonge boeren die in de toekomst voor voedselzekerheid zullen
worden: een enorme liefde die ze aan de dag leggen voor een
moeten gaan zorgen. Dus een goede en gestructureerde
leven als boer.
belangenbehartiging, richting Den Haag en maatschappelijke organisaties, is onontbeerlijk.
Buiten werken is mooi, het is gevarieerd. Geen jaar, geen dag is hetzelfde, omdat je met de natuur samenwerkt. Het weer laat zich
Wij zijn blij dat dit kabinet heeft besloten het budget voor de
geen protocol opleggen. Ik run samen met mijn ouders een
Jonge Landbouwersregeling te verhogen. Er staan in het nieuwe
akkerbouwbedrijf in de Noordoostpolder. Het is fijn om dat te
Europese Gemeenschappelijk Landbouwbeleid goede voorstellen
combineren met het werk voor het dagelijks bestuur van het
voor jonge boeren. Een stap in de juiste richting. Ik zou zeggen:
Nederlands Agrarisch Jongeren Kontakt. Het NAJK, een
doorzetten deze voorstellen.’
belangenorganisatie voor jonge boeren en tuinders, heeft 8.000 leden tussen de 16 en de 35 jaar. Ik ben portefeuillehouder
interviews
Pierre Berntsen,
directeur Agrarische Bedrijven ABN AMRO:
‘Nieuwe generatie kan uitstekend ondernemen in complexe wereld‘
Een andere positieve ontwikkeling zie ik bij de belangenbehartiging en in besturen. Dat zijn van oudsher toch mannenbolwerken. Hier en daar kom je nu ook vrouwen tegen. Dat is een goede ontwikkeling. Vrouwen zorgen voor verbinding, nemen verantwoord risico, nemen de achterban mee en zoeken consensus. De voorzitter van de vakgroep melkgeitenhouderij, Jeannette van de Ven, en oudvoorzitter van de vakgroep varkenshouderij, Annechien ten Have zijn daarvan mooie voorbeelden. Zoals de samenleving pluriform is, Pierre Berntsen: ‘De nieuwe generatie werkt in andere en meer
mogen besturen en organisaties ook best wat gemengder zijn. Thuis
complexe omstandigheden dan de vorige generatie. Mondiale
aan de keukentafel is dat al lang zo!
ontwikkelingen spelen een veel grotere rol dan vroeger. Die hebben invloed op afzetmarkten, opbrengstprijzen en de omgeving waarin
De nieuwe generatie heeft de toekomst en is opgewassen tegen de
we werken. Je moet van goeden huize komen om succesvol te zijn
uitdagingen in de nieuwe, complexere wereld. Jongeren missen dan
en te blijven.
wel ervaring, maar ze zijn uitstekend geïnformeerd, goed opgeleid en drukken zich goed uit. Ze kunnen vaak ook een alternatieve carrière
Veel meer dan vroeger, wordt multifunctionaliteit gevraagd. Om
kiezen, dus als ze agrarisch ondernemer worden, is dat een keuze uit
goede afzetstrategieën te ontwikkelen, is marktkennis en kennis van
volle overtuiging. Het duidt op zelfbewustzijn, niet op naïveteit. Ze
de digitale wereld belangrijk. Het is ook van groot belang om
houden van het vak. Het grootste deel van de studenten aan
contacten te onderhouden met de buitenwereld: overheid,
agrarische hogescholen is beoogd bedrijfsopvolger. En zo heb ik
belangenorganisaties, toeleveranciers, afnemers en last but not least
meerdere collega’s die samen met hun partner de boerderij van
de consument. Wie een overgenomen bedrijf op routine doorrolt,
ouders of schoonouders overnemen en daarvoor een veelbelovende
krijgt het lastig.
loopbaan in het bedrijfsleven laten lopen.’
De nieuwe generatie zie je meer de dialoog met de omgeving opzoeken en samenwerken. Jongeren staan met het gezicht naar de markt en zien het belang van maatschappelijk draagvlak, overigens zonder daarbij een roze bril op te hebben. Ik denk dat doorbraken in het maatschappelijk debat eerder van jonge agrarisch ondernemers gaan komen, dan van burgers.
9
10
akkerbouw
Kenmerkend voor akkerbouw is de intensieve productie van hoog salderende gewassen
Uitstekende resultaten in 2012
Gunstige vooruitzichten voor Nederlandse kwaliteitsproducten
Branchebeschrijving Akkerbouw is het op grootschalige wijze telen van planten voor
vlakbij grote afzetmarkten in Europa. De rol van het EU-landbouw-
menselijke of dierlijke consumptie of voor industrieel gebruik.
beleid in de akkerbouw wordt minder groot. Het aantal akkerbouwers
Gewassen zoals aardappelen, suikerbieten, granen, uien en
dat zich bezig houdt met multifunctionele landbouw stijgt, waarbij
vollegrondsgroente worden in de vollegrond geteeld. Nederland
activiteiten worden ontplooid op het gebied van recreatie,
heeft vruchtbare landbouwgronden, een gunstig klimaat en ligt
boerderijverkoop en dergelijke.
Trends en ontwikkelingen De akkerbouw wordt in Nederland op 2.918 bedrijven, met een areaal
groei- en oogstseizoen. Door veranderingen in de productie treden
groter dan 50 hectare, als hoofdactiviteit uitgeoefend. Daarnaast
grote prijsfluctuaties op. In 2012 heeft het oogsten onder wisselende
worden op een groot aantal bedrijven akkerbouwgewassen als
weersomstandigheden plaatsgevonden. In het begin van het seizoen
nevenactiviteit geteeld. Ongeveer 1.000 bedrijven hebben een areaal
waren de oogstomstandigheden goed, maar in de herfst was het
groter dan 100 hectare. In het afgelopen decennium nam het aantal
weer in bepaalde delen van het land minder gunstig. Dit heeft geleid
bedrijven met meer dan 100 hectare toe, en het aantal kleinere
tot een kleinere productie, een wisselende kwaliteit en fors hogere
bedrijven af: er treedt schaalvergroting op. De Nederlandse akkerbouw
prijzen voor een aantal producten (met name consumptieaardappelen
wordt gekenmerkt door een intensieve productie, met de nadruk op
en uien). De grond- en pachtprijzen zijn in 2012 verder gestegen, door
de teelt van hoog salderende gewassen, zoals aardappelen, suiker-
een beperkt aanbod en een grote vraag naar kwalitatief goede akker-
bieten en vollegrondsgroente. De productie wordt beïnvloed door de
bouwgrond. De grondprijzen verschillen per regio.
ontwikkeling van het areaal en de productie per hectare. De productie fluctueert jaarlijks sterk door de weersomstandigheden tijdens het
Onze visie De vraag naar akkerbouwproducten ontwikkelt zich goed en in het
verwerkende industrie of door producten zelf te bewerken, verwerken
lopende seizoen kan de akkerbouwproductie bij gunstige weers-
of verpakken. De kwaliteit van product en grond wordt belangrijker.
omstandigheden verder toenemen. De grotere productie kan bij enkele
Vooral bij schaalvergroting moet de productkwaliteit niet uit het oog
producten tot prijsdruk leiden. Contractprijzen liggen daarentegen op
worden verloren. Spreiding van rassen, rotatie in het bouwplan,
een hoger niveau door gunstige ontwikkelingen in 2012. Het afdekken
drainage en een goede organisatie van het bedrijf verhogen de product-
van prijsrisico’s in pools of op termijnmarkten, is een goede strategie
en bodemkwaliteit. Nicheproducten bieden mogelijkheden voor een
voor ondernemers die voorspelbare prijzen willen hebben. Op de lange
beperkte groep akkerbouwers, terwijl productinnovaties veel groei-
termijn zijn de vooruitzichten voor akkerbouw gunstig door een grotere
potentie hebben. De kracht van de Nederlandse akkerbouw ligt niet in
mondiale vraag en relatief lage wereldvoorraden. Bedrijven kunnen hun
bulkproductie, maar in een flexibele en betrouwbare productie en
producten meerwaarde geven door te telen voor bepaalde markt-
aflevering van kwaliteiten waar de markt om vraagt.
segmenten, te investeren in kwaliteit, samen te werken met de
Kerngegevens
Websites
Aantal gespecialiseerde akkerbouwbedrijven:
Areaal akkerbouwgewassen: 520.803 ha
9.292
▶▶ waarvan areaal aardappelen: 149.932 ha ▶▶ waarvan areaal suikerbieten: 72.724 ha ▶▶ waarvan areaal granen: 208.953 ha ▶▶ waarvan areaal zaaiuien: 20.993 ha
www.productschapakkerbouw.nl www.boerenbusiness.nl www.aardappelinfo.nl www.lei.wur.nl
akkerbouw
Trendmatige daling akkerbouwareaal zet door ▶▶ In 2012 is het areaal akkerbouwgewassen verder gedaald met ruim
Bron: LEI, CBS Overige akkerbouwgewassen Uien
14.000 hectare tot 520.803 hectare. Akkerbouw groenten
▶▶ Opvallend is de daling van het areaal aardappelen met bijna 10.000
5%
hectare. Dit werd onder andere veroorzaakt door de lage aardappelprijzen in het jaar ervoor.
7%
5%
40%
Granen
14%
Suikerbieten
▶▶ Het areaal granen, een belangrijk gewas voor de Nederlandse akkerbouw, nam met 4.879 hectare af.
29% Aardappelen
Productie per hectare sterk afhankelijk van het weer ▶▶ Pootaardappelen en tarwe hebben in 2012 een grotere productie
Bron: CBS
90
per hectare gegeven dan in het jaar ervoor.
0
2009
63,8 50,2 37,9 8,6
2010
2011
Tarwe Pootaardappelen Zaai-uien
Herstel export aardappelen
78,9
79,9 68,2 7,8
34,7
37,8 8,9
10
9,3
20 x 1 ton
30
kunnen grote regionale verschillen optreden.
37,7
40
weersomstandigheden tijdens het groei- en het oogstseizoen. Er
49,4
51,8
50
▶▶ De productie per hectare wordt sterk bepaald door de
57,5
62,6
60
is gedaald door minder gunstige weersomstandigheden.
53,4
70
74,8
78,9
80
▶▶ De productie per hectare van consumptieaardappelen en zaaiuien
2012
Consumptieaardappelen Suikerbieten
Bron: HBAG, NAO, ABN AMRO Economisch Bureau
▶▶ De export van consumptieaardappelen trekt in 2012/13 aan door de land sterk teruggevallen door slechte weersomstandigheden en
1.000
een afname van het areaal.
787,8
661,9 2008/09
715,8
654,1 2007/08
400 x 1.000 ton
zoals frites en chips en worden ook als vers product
786,6
600
naar Egypte terugvalt, nemen de andere Noord-Afrikaanse landen ▶▶ Consumptieaardappelen worden verwerkt tot aardappelproducten,
925,0
924,8
800
▶▶ In 2012/13 verloopt de pootgoedexport goed. Hoewel de export beduidend meer pootgoed af.
1057,0
993,8 902,4
770,0
1.200
694,4
grote vraag vanuit het Verenigd Koninkrijk. De productie is in dit
200 0
geconsumeerd.
Consumptie aardappelen
2009/10
2010/11
2011/12
2012/13r
Pootaardappelen
Fors herstel van inkomen uit bedrijf ▶▶ Het inkomen uit bedrijf laat jaarlijks sterke fluctuaties zien. Dit wordt voornamelijk veroorzaakt door prijsschommelingen van een aantal producten. ▶▶ Het inkomen uit bedrijf heeft in 2012 een fors herstel laten zien
Bron: LEI 120.000
80.000
door een betere prijsvorming van de belangrijkste producten, zoals
60.000
consumptieaardappelen, suikerbieten en tarwe. De kosten van
40.000
meststoffen, zaaizaad en pootgoed namen toe.
20.000
moment van (voor)verkoop, de kwaliteit van de producten en markttoeslagen.
0
112%
105.000 98%
91% 91%
73.500
43.200
110%
100.200
91%
57.400
EUR
▶▶ Individuele bedrijfsresultaten worden sterk bepaald door het
112%
100.000
89% 50.500
90%
70% 32.100
2006 2007 2008 Inkomen uit bedrijf (l.as)
2009 2010 2011 2012r Opbrengsten kostenverhouding (r.as)
50%
11
12
bloembollenteelt
Grote verschillen in opbrengsten op assortimentsniveau
Broeierijen steeds belangrijker voor afzet van bloembollenbedrijven
De vraag naar tulpenbloemen neemt toe bij een fragiel marktevenwicht
Branchebeschrijving In de bloembollenteelt worden voorjaarsbloeiers als tulpen, narcissen
voorjaarsgewassen zijn de Kop van Noord-Holland, West-Friesland, de
en hyacinten, en zomerbloeiers als lelies en gladiolen geteeld. Bloem-
Bollenstreek en de Noordoostpolder. Lelies worden in bijna alle
bollen zijn een meerjarig gewas. De teelt van bloembollen vindt zowel
provincies geteeld.
voor de droogverkoop (consumentenmarkt) als voor de broeierij (professionele markt) plaats. De belangrijkste teeltgebieden voor de
Trends en ontwikkelingen De schaalvergrotingstrend onder bloembollenbedrijven zet door. Het
stabiliseren. De afzet naar Zuid-Europa krimpt. De groeimarkt bij uitstek
totale areaal bloembollen nam in 2012 met 2,6% af tot 23.490 hectare.
voor bloembollen, vooral lelies, is China. Voor zowel lelies als tulpen
De grootste daling was te zien in het areaal tulpen, dat met ruim 5% is
hebben Nederland en China fytosanitaire afspraken gemaakt om de
gedaald. Dit was vooral het gevolg van de tegenvallende prijzen in 2011.
export te stimuleren. De afzet naar droogverkoop stagneert. De
Het aantal bedrijven met bloembollen nam in 2012 met ruim 6,5% af.
verschillen in opbrengsten op assortimentsniveau zijn groot. Soorten die
Het aantal gespecificeerde bloembollenbedrijven daalde ‘slechts’ met
door kwekersrecht zijn gereguleerd, doen het gemiddeld beter. De afzet
3,3%. Ondanks het lagere areaal tulpen, nam de tulpenbroei wel
naar de broeierijen wordt vooral bepaald door de ontwikkelingen op de
aanzienlijk toe. De prijsontwikkeling in de tulpenbroeierij is vooralsnog
bloemenmarkt. Vooral in het eerste half jaar van 2012 waren de markt-
positief. Tulpen zijn populair bij het grootwinkelbedrijf, maar bij een te
ontwikkelingen op de bloemenmarkt positief. In 2012 is het PIAMV-virus
hoge prijs zijn er voldoende alternatieven. De geprognosticeerde export
ontdekt in de broeierij van lelies. De schade voor getroffen bedrijven is
van bloembollen is in 2012 gelijk gebleven aan 2011. De export naar
groot. Bedrijven die virusvrij blijven kunnen daarvan profiteren.
Duitsland bleef stabiel en ook de export naar de Verenigde Staten lijkt te
Waakzaamheid en actieve monitoring blijven voorlopig nodig.
Onze visie De bloembollenproductie per hectare stijgt verder, doordat er steeds
als afzetkanaal groeien. Daarbij is kwaliteit of een concurrerende prijs
betere rassen worden gebruikt, de plant- en oogstmachines verbeteren
niet meer het belangrijkste. Het gaat ook om opvallen tussen al die
en er efficiënter wordt gespoten met gewasbeschermingsmiddelen.
andere, vergelijkbare producten. Voor individuele kwekers een kans:
Het is nog ongewis welke impact de natte periode eind 2012 heeft op
met een strakke organisatie, focus en intensief contact met collega-
de kwaliteit. Met slinkende marges wordt het steeds belangrijker dat de
kwekers en afnemers. Volgens ABN AMRO blijft de markt voor droog-
kweker, naast goede teelttechnische resultaten en slimme samen-
verkoop voorlopig krimpen. Voor de meerjarige bollenteelt blijft het
stelling van zijn assortiment, ook zorgt voor een duidelijk afzetplan. De
matchen van vraag en aanbod een uitdaging. Een dalende euro, zoals
sterk fluctuerende prijzen maken het tijdstip van (voor)verkoop belangrijk
verwacht door ABN AMRO, stimuleert de export. Het toerisme blijft
voor de individuele resultaten van bollenkwekers. Steeds vaker worden
belangrijk voor het imago en de afzet van bloembollen.
grote partijen vooraf verhandeld. De combinatie van bloembollenteelt en broeierij biedt ook in de toekomst kansen. Het grootwinkelbedrijf blijft
Kerngegevens
Websites
Aantal bedrijven 2012: 1.551
Export 2011: EUR 686 mln
Aantal gespecialiseerde bedrijven: 698
Gemiddeld aantal werkzame personen: 4,1
Areaal bloembollenbedrijven: 23.488 ha
www.anthos.org www.bkd.eu www.kavb.nl www.bloembollenvisie.nl
bloembollenteelt
Areaal krimpt
x1 ha.
0
2008
11.248
11.861 4.684 1.877 1.382
2.500
2009
Tulpen
Lelies
Exportontwikkeling bloembollen stabiel
5.082 1.802 1.446
5.000
▶▶ Het areaal voor lelies en hyacinten is in 2012 licht gestegen. Voor
2010
Narcissen
5.090 1.812 1.448
Toch blijft de tulp verreweg de belangrijkste bloembollensoort.
2011
2012
Hyacinten
Bron: Eurostat/Productschap Tuinbouw
▶▶ Ondanks economische tegenspoed in een aantal afzetlanden, is de
180
800
totale export van bloembollen de laatste drie jaar gelijk gebleven en
160
700
soms zelfs iets gestegen.
140
600
120
▶▶ De daling in de export naar het belangrijkste exportland, de
80
twee, Duitsland, blijft stabiel.
60
en blijft, net als bij het Verenigde Staten, ver verwijderd van de
x EUR 1 mln
Verenigde Staten, lijkt tot stand gebracht. De export naar nummer ▶▶ De export naar het Verenigd Koninkrijk staat weer iets onder druk
500
100
400 300
40
200
20
100
0
topjaren van 2006 tot 2008.
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012* Verenigde Staten Verenigd Koninkrijk
Aantal bedrijven met bloembollen neemt verder af
0
x EUR 1 mln
hyacinten zijn nu op het hoogste niveau sinds 2000.
11.399
7.500
▶▶ De grootste daling binnen het totale areaal was te zien bij de tulp.
lelies was dat de vierde stijging op rij. De arealen lelies en
11.728
10.000
4.266 1.974 1.389
23.490 hectare.
11.390
24.500 hectare. In 2012 is het areaal met bijna 3% gedaald tot
12.500
4.970 1.773 1.383
▶▶ Het areaal bloembollen varieerde afgelopen jaren tussen 23.000 en
Bron: Centraal Bureau voor de Statistiek
Duitsland Totaal export bloembollen r.a.
Bron: Centraal Bureau voor de Statistiek
▶▶ Het totaal aantal bedrijven met bloembollen is gedaald met ruim 6,5% in 2012.
3.000
▶▶ Bedrijven met uitsluitend bloembollen deden het beter. Het aantal
2.500
gespecialiseerde bloembollenbedrijven daalde in dezelfde periode
2.000
met ruim 3%.
1.500 1.000 500 0
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Totaal bedrijven met bloembollen (incl bloembollenbedrijven) Bloembollenbedrijven
De tulpenbroei is derde jaar op rij gegroeid ▶▶ De tulpenbroei groeide vanaf 2000, bereikte in 2006 een record-
Bron: Centraal Bureau voor de Statistiek 2.000
1.470
2009
1.440
1.201
2008
1.386
1.254
afgelopen jaren aanzienlijk toegenomen.
1.000
x1 mln stuks
lingen op de bloemenmarkt. De vraag naar tulpenbloemen is de
1.349
▶▶ De afzet naar de broeierij wordt vooral bepaald door de ontwikke-
1.692
1.500 1.311
groeit de tulpenbroei weer, in 2012 met ruim 2%.
1.530
niveau en daalde daarna door economische tegenwind. Sinds 2009
2011
2012
500
0
2004
2005
2006
2007
2010
13
14
fruitteelt
Toegevoegde waarde steeds belangrijker voor inkomen fruittelers
Goede fruitprijzen na fruitoogst 2012
Kracht branche ligt in flexibel aanbod van kwalitatief goed product
Branchebeschrijving Fruitteelt is een onderdeel van de tuinbouw en omvat de teelt van
Jonagold en Conference, neemt het belang van clubrassen zoals Kanzi
pitvruchten (appelen en peren), steenvruchten (pruimen en kersen) of
en Sweet Sensation toe. De productiewaarde van de branche bedroeg
kleinfruit. Appelen en peren zijn verreweg de belangrijkste producten
in 2012 EUR 490 miljoen.
in de branche. Tot het kleinfruit worden bessen, frambozen en bramen gerekend. Naast de bekende ‘vrije’ appel- en perenrassen als Elstar,
Trends en ontwikkelingen Het aantal bedrijven in de fruitteelt neemt jaarlijks sterker af dan het
Europese appel- en perenvoorraden zijn ook lager dan in 2011. Voor
areaal: er treedt schaalvergroting op. De samenstelling van het areaal
industriefruit zijn de marktomstandigheden gunstig. De Europese
is aan veranderingen onderhevig. Het belang van peren neemt toe ten
sapindustrie heeft lage voorraden en wereldwijd is de prijs van het
koste van appelen, omdat er in de perenteelt gemiddeld betere
concentraat hoog. Voorgaande ontwikkelingen leiden per saldo tot
resultaten worden behaald en het Nederlandse klimaat gunstig is voor
hogere prijzen voor hardfruit. De appelteelt ondervindt wel
de perenteelt. De productie laat jaarlijks grote schommelingen zien
concurrentie van de productie in landen op het zuidelijk halfrond.
door beurtjaren, nachtvorst, hagel en droogte. De prijsfluctuaties zijn
Nieuwe appel- en perenrassen winnen gestaag terrein. De prijs-
groot in de fruitteelt, door wisselende Europese oogsten en voor-
verschillen tussen de verschillende (club)rassen zijn echter groot,
raden. In 2012 zijn de oogsten in zowel Nederland als in andere EU-
waardoor ze niet allemaal succesvol zijn. Fruit wordt steeds vaker
landen beduidend kleiner geweest dan in 2011, vooral door vorst-
verhandeld via het digitale platform Service2Fruit. Deze marktplaats
schade in de winter. Een uitzondering hierop vormt de appeloogst in
biedt transparantie en een snelle betaling aan telers.
Polen die hoger uitviel, met een prijsdrukkend effect op Jonagold. De
Onze visie ABN AMRO verwacht dat de komende jaren een aantal bestaande
versgaranties. Hierbij is een goede ketenregie en marktkennis van
trends in de fruitteelt zal doorzetten. Bijvoorbeeld de schaalvergroting,
essentieel belang. Fruittelers kunnen toegevoegde waarde creëren door
de afname van het areaal en de aanplant van nieuwe appelrassen. Het
te investeren in bewaarfaciliteiten en door zelf het product te koelen,
belang van de perenteelt neemt verder toe. Deze trend vlakt echter af
sorteren en verpakken. Bewaren is een specialistisch vak, maar biedt de
door de groeiende twijfel of een verdere productietoename ook kan
fruitteler mogelijkheden om te anticiperen op prijsfluctuaties. Het
worden afgezet. De Nederlandse fruitproductie zal in het lopende
leveren van een kwalitatief goed product wordt steeds belangrijker,
seizoen bij gunstige weersomstandigheden stijgen. Een grotere
willen telers zich onderscheiden in een volle appel- en perenmarkt. Een
productie, zowel in Nederland als in andere EU-landen, zal bij enkele
goede kwaliteit betaalt zich op de langere termijn terug. De kracht van
producten tot prijsdruk leiden. Telers kunnen hun afzetpositie in een
de Nederlandse fruitteelt ligt in een flexibel aanbod van kwaliteiten waar
volle markt versterken door flexibele leveringen van grote afzetvolumes
de markt om vraagt.
fruit met een constante kwaliteit, toegevoegde waarde, smaak en
Kerngegevens
Websites
Aantal bedrijven met fruit: 2.453
Areaal fruit: 18.784 ha
Export appelen: 87.023 ton
▶▶ waarvan areaal appelen: 7.948 ha
Export peren: 189.392 ton
▶▶ waarvan areaal peren: 8.169 ha ▶▶ waarvan areaal kleinfruit: 1.449 ha
www.tuinbouw.nl info.service2fruit.com www.gfactueel.nl www.frugiventa.nl
fruitteelt
Perenareaal overtreft appelenareaal
ha.
0
2008 Appelen
2009 2010 2011 Peren Overige pit- en steenvruchten
Kleinere oogsten van appels en peren 450 400
2011, door een combinatie van vorstschade, een beurtjaar en een
350
slechte bloei.
295
250
336
334 274
281
200
40% gedaald. Vorstschade, een beurtjaar en een slechte bloei
150 x 1.000 ton
kleiner, wat gunstig is voor de prijsvorming.
418
407
375
300
▶▶ De perenproductie is in 2012 - na het recordjaar 2011 - met ruim
▶▶ Door de lagere productie zijn de voorraden van appels en peren
2012 Kleinfruit
Bron: CBS/Productschap Tuinbouw
▶▶ De productie van appels was in 2012 beduidend kleiner dan in
waren ook hier de grote boosdoeners.
1.137 1.667
1.125 1.634
1.078 1.549
2.000
1.082 1.679
4.000
in 2012 met bijna 4% gedaald.
1.040 1.620
6.000
▶▶ Het areaal overige pit- en steenvruchten en het areaal kleinfruit zijn
7.950 8.170
8.000
dan het perenareaal.
8.266 8.203
10.000
stijging. Het areaal appelen daalde met bijna 4% en is nu kleiner
8.681 7.995
▶▶ Het areaal peren is in 2012 licht afgenomen, na een jarenlange
9.129 7.800
12.000
7.476
▶▶ Het fruitareaal bevindt zich sinds 2009 in een licht dalende trend.
9.302
Bron: LEI, CBS
199
172
100 50 0
2008 Appelen
2009 Peren
Export van Nederlands fruit lager
2010
2011
2012
Bron: Productschap Tuinbouw, KCB
28%), gevolgd door het Verenigd Koninkrijk. Opmerkelijk is de exportstijging van peren naar Rusland, terwijl de export naar de
40.000 0
2008 Appelen
meeste andere landen is gedaald.
2009
189.392
203.276
2010
87.023
80.000
104.188
▶▶ De belangrijkste exportmarkt voor peren is Rusland (marktaandeel
120.000
116.844
twee landen.
160.000
ton
gevolgd door Rusland. Meer dan 50% van de export gaat naar deze
88.757
200.000
104.263
de kleinere oogst. ▶▶ Duitsland is de belangrijkste exportbestemming voor appelen,
152.040
240.000
180.310
met 7%. De daling kan onder andere worden toegeschreven aan
216.668
▶▶ De export van appelen is in 2012 met 2% gedaald; de perenexport
2011
2012
Peren
Sterk herstel van inkomen uit bedrijf ▶▶ Het inkomen uit bedrijf laat jaarlijks fluctuaties zien door schommelingen in oogsten en opbrengstprijzen. Er treden regionaal en op bedrijfsniveau grote verschillen op door weersomstandigheden, zoals vorst en hagel. ▶▶ Het inkomen uit bedrijf nam in 2012 flink toe door de hogere
Bron: LEI 60.000
40.000
10.000 EUR
arbeidskosten daalden door lagere plukkosten, terwijl de kosten
bedrijfsresultaten.
45.800 92%
0
94% 81% 80% 14.500
12.700
2008
100%
90% 79%
30.000
productprijzen. De kosten lagen op hetzelfde niveau als in 2011. De voor brandstoffen en meststoffen stegen.
54.000
50.000
20.000
▶▶ Het moment van (voor)verkoop heeft invloed op de individuele
56.000
2009
Inkomen uit bedrijf (l.as)
2010
2011
2012r
60%
Opbrengsten kostenverhouding (r.as)
15
16
groenteteelt onder glas
Prijsherstel in 2012 voor de meeste groenten
Vraag naar duurzaam geteelde groente neemt toe
Versterking afzetpositie door marktgerichte teelt met een lage kostprijs
Branchebeschrijving De groenteteelt onder glas vormt een belangrijk onderdeel van de
Wieringermeer het grootschalige glastuinbouwgebied Agriport A7
glastuinbouw. De belangrijkste kasgroenten zijn tomaat, paprika en
ontwikkeld. Handelshuizen, telersverenigingen en veilingen hebben
komkommer. Deze drie producten nemen driekwart van het kasgroente-
een groot aandeel in de distributie van de groenten. De productie-
areaal voor hun rekening. De belangrijkste productielocaties liggen in
waarde van de branche bedroeg in 2012 EUR 1.335 miljoen.
het Westland, Oostland en de omgeving van Venlo. Daarnaast is in de
Trends en ontwikkelingen In de groenteteelt onder glas vindt schaalvergroting plaats; het
Nederlandse productie klein is. In 2012 was de concurrentie uit Spanje
gemiddelde areaal is in 2012 gestegen tot 3,05 hectare per bedrijf.
sterker door gunstige weersomstandigheden. De export is in 2012
Bijna 300 bedrijven hebben een areaal groter dan 5 hectare. Het aantal
gedaald door het minder gunstige voorjaarsweer, de economische
bedrijfsovernames neemt toe. De ontwikkeling van het areaal, weers-
tegenspoed op belangrijke markten en de grotere lokale productie. De
omstandigheden, teelttechnische innovaties en veredeling hebben een
opbrengstprijzen van veel groentegewassen waren hoger dan in 2011.
grote invloed op de productie. De groentebranche is sterk gericht op
Er traden grote verschillen op in prijsontwikkeling per gewas en per
de export naar EU-markten. Buiten de EU is de export naar Rusland
sortering. Paprika blijft het zorgenkindje van de glasgroenteteelt met
belangrijk. De West-Europese groentemarkt groeit nauwelijks. Er vindt
vier matige tot slechte jaren op rij. Energie-efficiency is een belangrijk
wel groei plaats in Oost-Europa. De vraag naar duurzaam geteelde
item. Veel bedrijven hebben de afgelopen jaren geïnvesteerd in WKK-
groenten neemt toe. Naast Nederland is Spanje een belangrijke
installaties met teruglevering van elektra, schermen en warmte en
leverancier op de Europese markt. Het grootste deel van de Spaanse
koude opslag. Investeringen in Het Nieuwe Telen, aardwarmte en
productie is op de markt beschikbaar op het moment dat de
diffuus glas zijn in opkomst.
Onze visie De export kan zich op het huidige niveau handhaven, hoewel de
voedselveiligheid, het gebrek aan residuen van gewasbeschermings-
concurrentie sterk is. De export naar West-Europa groeit niet meer. Er
middelen en een efficiënte logistiek. Kostprijsbeheersing door teelt-
treedt nog groei op naar landen buiten de eurozone en vooral naar Oost-
technische innovaties en energiebesparing blijft voor telers van belang.
Europa. De afzetpositie van telers is nog steeds matig, door het
Door samenwerking in gesloten verticale ketens krijgen alle schakels
versnipperde aanbod en een gebrek aan ketenregie en samenwerking.
inzicht in productinformatie, verkoopcijfers en derving. Dit leidt tot
Kwaliteit leveren tegen een goede prijs is niet meer voldoende. De afzet
hogere marges, verlenging van houdbaarheid en lagere kosten. Er
kan marktgerichter worden georganiseerd door flexibele levering van
heerst onzekerheid over de toekomst van GMO-subsidies, doordat
grote volumes, nieuwe producten, smaak, duurzaamheid, verkoop-
GMO-erkenningen onder druk staan en het type investeringen is
concepten, verpakkingen, service, logistieke concepten, online diensten
ingeperkt. Volgens ABN AMRO hebben GMO-subsidies nut als ze
en social media. De branche kan profiteren van de sterke punten van
worden gebruikt voor marktgerichte investeringen.
het product, zoals de kwaliteit, het brede assortiment, de aandacht voor
Kerngegevens
Websites
Aantal bedrijven: 1.593
Areaal glasgroenten: 4.865 ha
Aantal bedrijven in tomaten: 331
▶▶ waarvan areaal tomaten: 1.691 ha
Aantal bedrijven in paprika’s: 288
▶▶ waarvan areaal paprika’s: 1.313 ha
Aantal bedrijven in komkommers: 253
▶▶ waarvan areaal komkommers: 622 ha
www.gfactueel.nl www.groentennieuws.nl www.tuinbouw.nl www.apxendex.com
groenteteelt onder glas
Areaal glasgroenten krimpt
Bron: CBS
0
2009 Tomaat
2010 Paprika
805
815
815
600
730
700
areaal, meer assimilatiebelichting, een modernisering van de
800
800
termijn neemt de productie van tomaten toe door een groter
2011
345
2010
410
430
435
365
335
365
x 1.000 ton
300
370
425
400
▶▶ De paprikaproductie is gedaald door een afname van het areaal en
435
500
glasopstanden en productievere rassen.
kleinere areaal en minder gunstige weersomstandigheden.
2012
Overig
Bron: CBS/Productschap Tuinbouw
▶▶ De productie van tomaten is in 2012 licht gedaald. Op langere
▶▶ De productie van komkommer is in 2012 afgenomen door het
2011
Komkommer
Oogst belangrijkste glasgroenten
door trage zetting in het voorjaar.
4.865
4.986
4.826
2008 Totaal
656 1.274
ha.
paprika.
1.600 1.184 622 1.241
1.000
minder rode paprika’s geteeld. In 2013 krimpt vooral het areaal gele
1.702 1.357
2.000
▶▶ Het paprika-areaal is met 44 hectare afgenomen. Er werden vooral
664 1.243
3.000
product voor de Nederlandse tomatenteelt.
1.676 1.403
2012 nauwelijks gewijzigd. De trostomaat is het belangrijkste
1.628 1.331 626 1.241
4.000
4.647
groot aantal jaren, met 2,5% gedaald. ▶▶ Na een jarenlange stijging van het tomatenareaal, is het areaal in
4.989
5.000
1.691 1.313 622 1.239
▶▶ Het areaal glasgroenten is in 2012, na een stijging gedurende een
200 100 0
2008
2009
Tomaat
Paprika
2012
Komkommer
Export in volume loopt terug
Bron: Productschap Tuinbouw, KCB
▶▶ De groente-export (exclusief uien) is in 2012 met 1% licht gedaald. De belangrijkste afzetmarkten binnen de EU zijn Duitsland en het
2.000
1.709
1.729
1.000
toegenomen.
2007
2009
2010
Tomaat
2011
Komkommer
2012
Paprika
Inkomen uit bedrijf ▶▶ Het inkomen uit bedrijf is in 2012 verbeterd door de hogere
Bron: LEI 250.000
opbrengstprijzen van vruchtgroenten. De productie per vierkante
200.000
meter lag bij de meeste producten op een lager niveau dan in
150.000
▶▶ Het gemiddelde kostenniveau is in 2012 nauwelijks gewijzigd ten opzichte van het jaar ervoor. ▶▶ Het inkomen wordt sterk bepaald door de weersomstandigheden in de productie- en consumptiegebieden, het areaal in de EU, de aanvoer uit Zuid-Europa en incidentele factoren als handelsbelemmeringen.
100.000 50.000 EUR
voorgaande jaren, vanwege minder licht in het voorjaar.
302 294
285 319
721
738
758
333 329
747
2008
Verse groente, excl. uien
328 321
0
323 300
200
666
400
328 287
600
630
800 x 1.000 ton
export naar dit land is in 2012 licht teruggelopen.
1.814
1.200
teruggelopen. De export van komkommers is daarentegen ▶▶ De belangrijkste exportbestemming buiten de EU is Rusland. De
1.747
1.400
1.689
1.600
▶▶ Zowel de tomatenexport als de export van paprika’s is in 2012
1.821
1.800
Verenigd Koninkrijk.
110%
107% 199.900 97% 77.800
0
99%
95% 89%
93%
90% 25.300
47.400 -47.000
-50.000
81%
80%
-65.400
-100.000
70% -169.500
-150.000 -200.000
100%
2006
2007
2008
Inkomen uit bedrijf (l.as)
2009
2010
2011
2012r
60%
Opbrengsten-kostenverhouding % (r.as)
17
18
groothandel in bloemen en planten
Consolidatie en samenwerking zetten versneld door
Export van bloemen en planten groeit in 2012 ondanks eurocrisis
Op langere termijn veel mogelijkheden voor verdere groei
Branchebeschrijving De groothandel in bloemen en planten bestaat uit de binnenlandse en
in op de veiling, bij bemiddelingsbureaus en rechtstreeks bij telers-
de exporterende groothandel. In het binnenland worden de activiteiten
verenigingen of kwekers. De handel buiten de veiling om neemt sterk
zowel door cash & carry bedrijven als door lijnrijders uitgevoerd.
toe. Door de import van bloemen en planten kan de branche jaarrond
Op buitenlandse markten zijn verzendexporteurs, lijnrijders en
beschikken over een breed assortiment.
gespecialiseerde plantenexporteurs actief. De groothandel koopt
Trends en ontwikkelingen De structuur van de groothandel in bloemen en planten wordt
landen zoals Rusland, neemt toe. In 2012 is de export, ondanks de
gekenmerkt door enkele grote bedrijven en een groot aantal kleine
economische tegenwind met 3% gestegen. De exportstijging is
bedrijven. De 32 grootste exporteurs, elk met een omzet van meer
geheel in het eerste halfjaar gerealiseerd; in het tweede halfjaar liep
dan EUR 40 miljoen, realiseerden in 2012 gezamenlijk 47% van de
de export met 1% terug. Op de lange termijn laat de export een groei
exportwaarde. Schaalvergroting, marktspecialisatie en een grotere
zien. De export wordt bevorderd door het brede en diepe assortiment
professionalisering zetten onverminderd door. Alle marktsegmenten
dat beschikbaar is, de goede kwaliteit van het product, het grote aantal
kunnen door de mix aan bedrijven optimaal worden beleverd. De
noviteiten, de ontwikkeling van nieuwe markten, nieuwe distributie-
concurrentie tussen de bedrijven is moordend. Er worden grote
kanalen op bestaande markten (bijvoorbeeld bouwmarkten, super-
volumes afgezet tegen krappe marges, terwijl de debiteurentermijnen
markten en woonwarenhuizen) en de efficiënte logistiek. Verder wordt
oplopen. Goed creditmanagement is van groot belang. De branche is
de export beïnvloed door economische en valutaire ontwikkelingen op
sterk afhankelijk van de ontwikkeling van de export. Circa 86% van de
de afzetmarkten, de weersomstandigheden en de spreiding van de
export wordt binnen de EU afgezet, maar het belang van niet-EU
bloemengeefdagen.
Onze visie ABN AMRO verwacht dat de consolidatie in de branche, door
concepten, inspelen op nieuwe distributiekanalen en het voeren van
margedruk de komende jaren versneld doorzet. De marktontwikkelingen
een ketenstrategie, waarbij wordt samengewerkt met lokale partners,
worden in 2013 bepaald door de economische ontwikkelingen in de
kunnen daarbij helpen. Er ontstaan meer gesloten verticale ketens,
afzetlanden, de euro- en dollarkoers en de weersomstandigheden. Op
waarbij product- en marktinformatie worden gedeeld en er afspraken
de langere termijn kan de marktomvang verder toenemen. Er liggen nog
worden gemaakt op basis van exclusiviteit. Kwekers, handelaren en de
veel groeimogelijkheden in Oost-Europa vanwege de grote bevolking,
retail krijgen hierdoor inzicht in productinformatie, verkoopcijfers,
een groeiende middenklasse en grote belangstelling voor bloemen en
marges en derving. De potentie van deze ontwikkeling is erg groot:
planten. De groothandel ondervindt meer concurrentie van recht-
meer omzet, hogere marges en lagere dervingskosten. Kwaliteit,
streekse import uit Afrika en van lokaal geproduceerde producten. De
assortiment, service, creditmanagement en een goede logistiek blijven
groothandel kan haar marktpositie versterken door meer samenwerking
de komende jaren de kritische succesfactoren voor de groothandel.
op gebied van productie, logistiek en verkoop. Nieuwe verkoop-
Kerngegevens
Websites
Aantal exporterende bedrijven: 686
Export snijbloemen: EUR 3.314 mln
Aantal bedrijven met omzet > EUR 5 mln: 175
Export potplanten: EUR 2.076 mln
Aantal bedrijven met omzet > EUR 40 mln: 32
www.hbagbloemen.nl www.tuinbouw.nl www.vgb.nl www.floraholland.com
groothandel in bloemen en planten
Exportgroei bloemen en planten ondanks economische crisis ▶▶ De export van bloemen en planten is in 2012 met bijna 3%
▶▶ De export van potplanten heeft een beperkte groei van 1,8% laten
3.314 2.076
1.993
1.888
1.854
1.500 x EUR 1 mln
tweede halfjaar is de export gekrompen.
1.859
2.000
▶▶ De export van snijbloemen is met 3,4% gestegen. De
3.204
2.500
2.039
prijsniveaus.
3.151
3.000
2.991
belangrijk deel kan de exportstijging worden verklaard door hogere
3.243
3.500 3.374
4.000
gegroeid tot een recordbedrag van EUR 5,4 miljard. Voor een
exportstijging vond in het eerste halfjaar van 2012 plaats; in het
Bron: HBAG Bloemen en Planten
1.000 500 0
zien.
2007
2008
Snijbloemen
2009
2010
2011
2012
Pot- en tuinplanten
Rusland in top-5 van Nederlandse exportbestemmingen
Bron: HBAG Bloemen en Planten
▶▶ De export naar Duitsland, het Verenigd Koninkrijk en Rusland hebben naar waarde in 2012 de grootste groei laten zien. Er is naar
Overig
deze landen voor EUR 150 miljoen meer aan snijbloemen afgezet. ▶▶ De export naar Zuid-Europese bestemmingen zoals Italië, Spanje
Duitsland
30%
28%
en Griekenland staat door de economische crisis onder druk. Orders worden kleiner en betalingstermijnen lopen op. ▶▶ De export naar Oost-Europa laat een tweedeling zien: de export
België
naar Rusland groeide met ruim 26%, terwijl de export naar andere
Rusland
Oost-Europese landen is teruggelopen.
4% 5% 6%
15% 12%
Verenigd Koninkrijk
Italië Frankrijk
Groei veilingomzet
Bron: VBN, vanaf 2010 FloraHolland
▶▶ De veilingomzet van snijbloemen is in 2012 met 2,9% gegroeid.
x EUR 1 mln
800
0
355
316 2008
2.422 1.487
355
2009
366
338
2010
Potplanten
Import siergewassen in stijgende lijn
2011
2012
Tuinplanten
Bron: Eurostat/Productschap Tuinbouw
▶▶ De import van siergewassen is in 2012 met bijna 4% gegroeid.
1.470
▶▶ Kenia is de belangrijkste leverancier van siergewassen aan
1.270
Nederland, met een marktaandeel van 23%. In 2012 is de
1.070 870
weersomstandigheden.
670 x EUR 1 mln
productie in Kenia nauwelijks gestegen door minder goede
geïmporteerd, die buiten de veiling om worden verhandeld
1.467
400
Snijbloemen
▶▶ Er worden steeds meer bloemen door de groothandel in Nederland
1.445
1.402
1.377
1.200
gestegen. als importproducten verhandeld.
2.353
1.600
hogere gemiddelde prijsniveau is de veilingomzet met 2% ▶▶ Via de veilingen worden zowel producten van Nederlandse bodem
2.330
2.000
▶▶ De aanvoer van kamerplanten is met 0,7% gedaald. Door het
2.194
2.400
een kleine daling liet zien van 1,4%.
2.477
2.800
De gemiddelde prijs lag op een hoger niveau, terwijl het volume
1.285 1.173
1.174
1.170
2009
2010
1.230
1.274
470 270 70
2007
2008
2011
2012
19
20
kottervisserij
Scholquotum in een stijgende lijn
Visprijzen staan in 2013 nog licht onder druk
Nieuwe visserijtechnieken leiden tot fors lagere brandstofkosten
Branchebeschrijving In de kottervisserij, ook wel kleine zeevisserij genoemd, wordt met
garnalen vissen. Het belang van niet-gequoteerde vissoorten wordt
een bepaald type vaartuig (kotter) de visserij beoefend, waarbij relatief
steeds groter. De kottervisserij maakt gebruik van verschillende
korte visreizen worden gemaakt, voornamelijk op de Noordzee en de
visserijtechnieken, zoals pulskor, sumwing, twinrig, flyshoot en de
Waddenzee. De belangrijkste vissoorten die worden gevangen zijn
traditionele boomkor.
tong en schol, terwijl kleinere kotters (tot en met 300 pk) ook op
Trends en ontwikkelingen Het beheer van visbestanden is van groot belang voor de kotter-
moeten laten door de kleinere sortering van de aangevoerde vis en
visserij. De vangstcapaciteit wordt begrensd door visvergunningen,
door de economische ontwikkelingen in Nederland. Ondanks de
de visquotering en de zeedagenregeling. Daarnaast zijn visprijzen,
grotere aanvoer van schol en de sterke concurrentie van geïmpor-
brandstofprijzen en duurzaamheid voor de branche van groot belang.
teerde vissoorten, is de scholprijs licht gestegen. De garnalenprijs
De EU hanteert voor verschillende vissoorten een quotering, die
herstelde in 2012, na de slechte prijsvorming in het jaar ervoor. Dit
jaarlijks wordt vastgesteld. Het scholquotum neemt de afgelopen jaren
werd vooral veroorzaakt door de kleinere vangsten. Brandstof is een
toe, terwijl het tongquotum een wisselend beeld laat zien. In 2013 is
belangrijke kostenpost in de kottervisserij. De gemiddelde gasolieprijs
het tongquotum teruggelopen. De vlootcapaciteit is groot genoeg om
is in 2012 met circa 14% gestegen. Er wordt in de branche veel
het gehele quotum van de diverse vissoorten op te vissen. Toch
aandacht besteed aan energiezuinigere visserijtechnieken, zoals de
worden de quota niet altijd geheel gevangen. In 2012 is 95% van het
visserij met de pulskor of de sumwing. De visserij met de pulskor is
scholquotum en 73% van het tongquotum opgevist. De visprijzen
alleen toegestaan met een ontheffing van de EU.
laten een wisselend beeld zien. De tongprijs heeft een forse veer
Onze visie De vooruitzichten voor de visquota zijn wisselend. Het scholquotum
andere visserijtechnieken (twinrig, flyshooting). Bijkomend voordeel is,
kan verder toenemen. De concurrentie van goedkope buitenlandse
dat deze laatste aspecten bijdragen aan een forse brandstofbesparing.
vissoorten blijft groot. Door de economische crisis en het lage
De bedrijfsstructuur in de branche kan worden versterkt door meer
consumentenvertrouwen heeft de consument meer belangstelling voor
aandacht te besteden aan ketenintegratie, waarbij de samenwerking
goedkopere vissoorten. De visprijzen blijven op korte termijn nog licht
tussen de visserij, de verwerking en de afzet wordt versterkt. De
onder druk staan. De marktpositie van vis kan worden versterkt door
aanlandingsplicht van ongewenste bijvangsten met ingang van 2016, is
een imagoverbetering van vis en door meer aandacht te besteden aan
voor de visserij op platvis een heet hangijzer. In de branche wordt
duurzaamheid, verantwoord gevangen vis en certificering met het MSC-
gehoopt dat de aanlandingsplicht in het nieuwe Gemeenschappelijke
label. Hulpmiddelen hierbij: een beperking van ongewenste bijvangsten
Visserijbeleid van de EU, wordt afgezwakt.
en brandstofbesparende visserijtechnieken door aanpassingen aan kotter en vistuig (pulskor, sumwing) of door het overstappen naar
Kerngegevens
Websites
Aantal kotters: circa 300
Omzet visafslagen: EUR 308 mln
Gasolieprijs per ton: circa EUR 650
Aanvoer garnalen op visafslag: EUR 57,7 mln
Besomming: EUR 236 mln
www.pvis.nl www.vissersbond.nl www.visned.nl www.visserijnieuws.nl
kottervisserij
Weinig nieuwbouw en nieuwe motoren in kottervloot ▶▶ Er vindt geen toetreding tot de kottervisserij plaats. Het aantal
Bron: LEI
Kleine kotters
schepen is de afgelopen jaren stabiel gebleven. De investeringen
16%
in de kottervloot lagen in 2012 op een dieptepunt. ▶▶ Investeringen betreffen vooral brandstofbesparing, duurzaamheid en nieuwe vistechnieken. Als de pulskor als visserijtechniek door de EU wordt erkend, zullen de investeringen toenemen.
Middelgrote kotters
50%
26%
Eurokotters
▶▶ Circa 30% van de platvisvloot vist met de pulskor, al dan niet in combinatie met de sumwing. In de garnalenvisserij heerst
8%
verdeeldheid over het vissen met de pulstechniek. Middenslag kotters
Bron: Ministerie van Economische Zaken, LEI, ABN AMRO Economisch Bureau
5.000 0
2008
2009
Schol
36.000
31.709
27.734
2010
2011
2012
Tong
Garnalenprijzen fors gestegen
10.492
10.000
12.571
15.000
11.043
20.000
x 1 ton
zeestromen en de af- of toename van voedingsstoffen in zee.
25.000 24.347
visserij, maar ook door opwarming van de zee, veranderende
30.000
11.083
▶▶ De grootte van de visbestanden verandert niet alleen door de
35.000
21.680
▶▶ Voor de garnalenvisserij is geen quoteringsregeling van toepassing.
40.000
10.982
Niet het gehele tongquotum is in 2012 opgevist.
19.904
▶▶ In 2013 is het scholquotum verhoogd en het tongquotum verlaagd.
10.115
Visquota begrenzen de vangsten
2013* * schatting
Bron: CBS/ABN AMRO Economisch Bureau
▶▶ De tongprijs heeft in 2012 een forse veer moeten laten. De prijs is met circa 12% gedaald, vooral door de aanvoer van een relatief
14
kleine sortering. De scholprijs is licht gestegen.
12
▶▶ De garnalenprijs is in 2012 meer dan verdubbeld, na het dieptepunt
9,78
6
buiten de visafslag om verhandeld. EUR/kg.
2 0
4,25
3,65
4
▶▶ Exotische vissoorten, zoals pangasius en tilapia, concurreren op de een lager prijssegment is terecht gekomen.
11,14
8
in het jaar ervoor. Een groot deel van de garnalenvangst wordt
scholmarkt. Schol kan de concurrentie goed aan, doordat de vis in
11,48 10,03
9,84
10
1,90
2,52
1,38
2008 Schol
1,32
2009 Tong
2,71
1,42
2010
2,03
2011
Bron: LEI
300
vloot in 2012 toch gestegen.
250
▶▶ De hogere olieprijzen (+14%) zijn slechts gedeeltelijk
270
250
200
gecompenseerd door een lager brandstofverbruik (-8%). Hierdoor
150
bedrijfsresultaten.De garnalenvisserij heeft een grote positieve
100 x EUR 1 mln
hebben de brandstofkosten een negatieve invloed op de bijdrage geleverd aan de besomming in 2012.
2012
Garnalen
Besomming met 11% gestegen, vooral door hogere garnalenprijzen ▶▶ Ondanks de gedaalde tongprijs, is de besomming van de kotter-
1,45
208
236
221
212
2010
2011
50 0
2007
2008
Besomming kottervisserij
2009
2012
21
22
legpluimveehouderij
Eiermarkt zoekt nog steeds nieuw evenwicht na verbod kooihuisvesting
Goede resultaten 2012 ondanks hoge voerprijzen
Op zoek naar andere exportmarkten vanwege grotere zelfvoorzieningsgraad Duitsland
Branchebeschrijving De legpluimveebranche omvat de productie van eieren. Er wordt
subsegmenten onderscheiden naar houderijsysteem: scharrel, kolonie,
onderscheid gemaakt naar leghennen voor de productie van consumptie-
vrije uitloop en biologisch. Huisvesting in de traditionele kooi is niet
eieren en vleeskuikenouderdieren voor de productie van broedeieren
meer toegestaan. De productiewaarde in de branche bedroeg in 2012
voor de vleespluimveebranche. In dit rapport wordt alleen de productie
EUR 539 miljoen.
van consumptie-eieren behandeld. Binnen de legbranche worden vier
Trends en ontwikkelingen Het aantal bedrijven met leghennen is in 2012 gedaald. Vooral de
afgezet, waarbij Duitsland de belangrijkste exportmarkt is. Duitsland is
kleinere bedrijven hebben de bedrijfsactiviteiten gestaakt; het aantal
goed voor 75% van de export van consumptie-eieren en voor 40% van
grotere bedrijven nam toe. De leghennenstapel bevindt zich sinds
de eiproductenexport. Na de omschakeling naar andere huisvestings-
2010 in een neergaande lijn, na een stijging gedurende de zeven jaar
systemen is de Duitse productie uitgebreid. Het belang van andere
ervoor. De traditionele kooi is als huisvestingssysteem met ingang van
exportmarkten, zoals Zwitserland, Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk en
2012 door de EU verboden. Legpluimveehouders zijn overgestapt naar
België, neemt toe. De legpluimveehouder verkoopt de geproduceerde
andere huisvestingssystemen. De meeste bedrijven zijn omgeschakeld
eieren tegen contractprijzen of marktprijzen, aan pakstations of aan de
naar een volièresysteem en produceren scharreleieren. De productie
verwerkende industrie. Pakstations sorteren en verpakken eieren in
van eieren nam in 2012 met 3,2% af tot 10,2 miljard stuks. De export
kwaliteits-, grootte- en gewichtsklassen. In de verwerkende industrie
is van groot belang voor de branche, doordat er jaarlijks circa 9,4 miljard
worden eieren tot eiproducten verwerkt.
eieren worden geëxporteerd, in de vorm van consumptie-eieren en eiproducten. Het grootste gedeelte van de export wordt in de EU
Onze visie De Europese markt voor eieren is de afgelopen jaren sterk verstoord
langere termijn moet worden uitgegaan van voerprijzen die boven het
door het verbod op kooihuisvesting. Er wordt nog steeds naar een
langjarig gemiddelde liggen. De volatiliteit van de voerprijzen neemt toe
nieuw marktevenwicht gezocht. Er heeft een forse opschaling bij de
door de grotere vraag naar agrarische grondstoffen op de wereldmarkt.
productie van scharreleieren plaatsgevonden, in zowel Nederland als
De internationale concurrentiepositie van de legpluimveehouderij wordt
Duitsland. De zelfvoorzieningsgraad in Duitsland is gestegen, waardoor
negatief beïnvloed door regelgeving op het gebied van mest en milieu,
er prijsdruk optreedt. Voor het scharreleierensegment zijn er wel grotere
die kostprijsverhogend werkt. De afzetpositie van de Nederlandse
afzetmogelijkheden naar de eiverwerkende industrie ontstaan. De vraag
legpluimveehouderij kan worden versterkt door meer aandacht te
naar vrije uitloop en biologische eieren ontwikkelt zich gunstig. De
besteden aan diergezondheid, dierenwelzijn, milieu-impact, eikwaliteit
voerkosten bepalen circa tweederde van de kostprijs van eieren.
en een grote logistieke efficiency, waarbij beheersing van de kostprijs
ABN AMRO verwacht dat de voerprijzen, behoudens extreme weers-
centraal staat.
omstandigheden, in de tweede helft van 2013 gaan dalen. Op de
Kerngegevens
Websites
Aantal bedrijven met leghennen: 943
Aantal leghennen, 18 weken en ouder: 32,7 mln
▶▶ - waarvan bedrijven met scharreleieren: 521
Export eieren en eiproducten: 9.365 mln stuks
▶▶ - waarvan bedrijven >50.000 leghennen: 161
Eierconsumptie per hoofd: 192 stuks
www.pve.nl www.nop.nl www.eepa.info www.blijmeteenei.nl
legpluimveehouderij
Pluimveestapel: minder leghennen van 18 weken en ouder ▶▶ De leghennenstapel is in 2012 wederom gedaald. De teruggang
36.000
met 4,3% was groter dan in 2011.
34.000
30.000
verdeeld: 64,1% scharrelhennen, 14,4% vrije uitloophennen en
30.845
32.675
31.427
26.000 x 1.000 stuks
als huisvestingssysteem, zijn de meeste bedrijven overgestapt op
34.134
28.000
3,9% biologische hennen. De overige 17,7% werd in verrijkte ▶▶ Na het verbod in de EU per 1 januari 2012 van de traditionele kooi
35.310
34.557 32.923
32.000
▶▶ In 2012 kon de leghennenpopulatie als volgt worden onder-
kooien of koloniehuisvesting gehouden.
Bron: CBS
24.000 22.000 20.000
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
scharrelhuisvesting.
Productie scharreleieren sterk toegenomen 10.182
10.170
9.788
0
2007 2008 Totaal consumptie-eieren
1.285
2009 2010 w.o. scharreleieren
1.465
4.573
4.139
3.982
3.808
1.171
2.000
1.095
x 1 mln stuks
4.000
1.230
van consumptie-eieren. De productie van vrije uitloopeieren neemt
3.498
6.000
1.379
▶▶ Vrije uitloopeieren hebben een aandeel van 14,4% in de productie
6.524
8.000
naar scharrelhuisvesting ten gevolge van het kooiverbod.
sinds 2008 jaarlijks toe.
9.418
10.000
eieren is sterk toegenomen naar ruim 64%, door de omschakeling
9.520
12.000
▶▶ Het aandeel van scharreleieren in de productie van consumptie-
10.520
▶▶ In 2012 is de productie van consumptie-eieren met 3,2% gedaald.
Bron: PVE
2011 2012 w.o. vrije uitloop-eieren
Export van eieren loopt terug
Bron: PVE
▶▶ De export van consumptie-eieren en de export van eiproducten zijn in 2012 beide met bijna 5% gedaald.
8.000
6.565
6.895
6.266
4.000
andere huisvestingssystemen. Na de overgang neemt de productie
2.800
2.933
2.923
3.018
2.000
2.965
2.810
3.000 x 1 mln stuks
in Duitsland toe en stijgt de zelfvoorzieningsgraad.
5.995
5.000
▶▶ Duitsland is eerder overgestapt van de traditionele kooi naar
6.091
6.000
consumptie-eieren, met een marktaandeel van circa 75%.
7.020
7.000
▶▶ Duitsland is de belangrijkste afzetmarkt voor Nederlandse
1.000 0
2007 2008 Consumptie-eieren
2009 Eiproducten
2010
2011
2012
Inkomen uit bedrijf sterk gestegen belangrijkste deel bepaald door de eierprijzen en de voerkosten. ▶▶ Onevenwichtigheden op de Europese eiermarkt, wegens de ingang van het kooiverbod, leidden tot hoge eierprijzen. De gemiddelde eierprijs was circa 50% hoger dan in 2011. Ondanks de hoge voerkosten leidde dit tot een sterke stijging van het inkomen uit bedrijf. ▶▶ Er treden grote inkomensverschillen tussen de bedrijven op. Bedrijven met contractprijzen hebben in 2012 minder kunnen profiteren van de hoge eierprijzen.
300.000 200.000
96%
150.000 100.000 50.000 0
-50.000
140%
250.200
250.000
EUR
▶▶ Het inkomen uit bedrijf wordt in de legpluimveehouderij voor het
Bron: LEI
84%
90%
121%
99%
214.600
120%
116%
100% 80%
65.200
53.900
76%
5.000
60%
-3.300
40%
-100.000
20%
-150.000 -200.000
-143.900 2006
2007
2008
Inkomen uit bedrijf (l.as)
2009
2010
2011
2012r
0%
Opbrengsten-kostenverhouding % (r.as)
23
24
melkveehouderij
Inkomen uit bedrijf daalde in 2012 door hoge voerkosten
Vooral milieudoelen bepalen productieplafond na 2015
Mestverwerking en reductie van fosfaat- en ammoniakuitstoot vormen uitdaging
Branchebeschrijving De melkveehouderij is de grootste grondgebruiker binnen de
aan de zuivelindustrie, die de melk verder verwerkt tot zuivel-
agrarische sector. In 2012 waren er in Nederland 18.680 bedrijven met
producten, zoals boter, kaas en melkpoeders. Van oudsher spelen in
melkkoeien, waarvan 16.900 gespecialiseerde melkveebedrijven. Op
de zuivelindustrie coöperaties een grote rol.
deze laatste bedrijven werden 1,4 miljoen melkkoeien gehouden: 94% van het totale aantal melkkoeien. De melk wordt grotendeels geleverd
Trends en ontwikkelingen In de aanloop naar een vrije zuivelmarkt vanaf 2015 neemt de dyna-
invloed heeft en neemt de inkomensvolatiliteit toe. Voor de vorming
miek binnen de melkveehouderij toe. Het aantal gespecialiseerde
van de melkprijs is de branche sterk afhankelijk van de ontwikkelingen
bedrijven nam in 2012 verder af met 2%. Het aantal bedrijven met
op de exportmarkten voor zuivelproducten. Het exportaandeel van de
melkkoeien als nevenactiviteit nam met 11% echter veel sneller af. De
productiewaarde van de zuivelindustrie bedraagt inmiddels 75%. In
gemiddelde omvang stijgt nog steeds. Inmiddels is het aantal melk-
2012 nam de export van zuivelproducten in volume wel wat toe, maar
koeien per gespecialiseerd bedrijf toegenomen van 56 in 2000 tot 83
was er qua waarde sprake van een daling. Markten buiten West-
in 2012. De branche staat steeds meer los van het EU zuivelbeleid.
Europa worden meer bepalend voor afzetgroei. Vooral Azië is een
Daarmee is de melkveehouderij overgeleverd aan de grillen van de
kansrijke groeimarkt. De melkprijs lag in 2012 op een lager niveau dan
melk- en voermarkt. De prijs van melk en krachtvoer hangt namelijk
in 2011, terwijl de kosten omhoog zijn gegaan. Vooral de prijs van
nauw samen met wereldwijde ontwikkelingen van vraag en aanbod.
veevoer groeide sterk. Per saldo daalde het inkomen uit bedrijf in
Hierdoor wordt de inkomensontwikkeling van de melkveehouderij
2012. Omdat de inkomsten buiten bedrijf gelijk bleven, kon het eigen
steeds meer bepaald door factoren waarop de ondernemer beperkt
vermogen amper worden aangevuld.
Onze visie De wereldwijde vraag naar zuivel neemt toe, vooral buiten de EU.
afgeschaft, vormen niet alleen de markt, maar vooral de milieudoelen de
Omdat de productie moeite heeft om de vraag te kunnen bijbenen,
nieuwe grenzen van de productieruimte. In dit verband zijn fosfaat-
bestaat er een opwaartse druk op zuivelprijzen. Ook de voerkosten
reductie, vermindering van uitstoot van ammoniak en vooral mest-
worden omhoog geduwd door een voortdurend stijgende wereldwijde
verwerking de grootste uitdagingen van de melkveehouderij. Dit is
vraag naar agrarische grondstoffen. Hierdoor komt de veevoerprijs dit
vooral belangrijk voor intensieve bedrijven met producties hoger dan
decennium op een historisch hoger niveau te liggen. Daarbij wordt ook
16.000 tot 18.000 kilo per hectare. Als de sector de milieudoelen weet
de prijsvolatiliteit hoger, onder invloed van fluctuaties in het aanbod
te realiseren, wordt de introductie van nieuwe dierrechten als productie-
terwijl de wereldvoorraden laag zijn. Voor 2013 gaat ABN AMRO uit van
plafond voorkomen.
een bovengemiddelde melkprijs bij hoge voerprijzen. Het belang van efficiency om de voerkosten - en dus de kostprijs - te beteugelen neemt dan ook toe. In 2015, als de melkquota als productieplafond zijn
Kerngegevens
Websites
Aantal gespecialiseerde melkveebedrijven: 16.900
www.lto.nl www.prodzuivel.nl www.lei.wur.nl www.cbs.nl
Gemiddeld aantal koeien per melkveebedrijf: 83 Gemiddelde melkproductie per koe: 8.050 kg
melkveehouderij
Schaalvergroting zet door
Bron: CBS
▶▶ De concentratie blijft toenemen. Het aantal bedrijven daalde,
100%
terwijl de melkveestapel iets toenam. Het gemiddelde aantal
80%
koeien per bedrijf nam daardoor toe.
60%
▶▶ In 2012 daalde het aantal bedrijven met 1-50 koeien in sterke mate (-13,5%). Ook bij de segmenten 50-100 koeien en 100-200 koeien
40%
was er sprake van daling, zij het veel minder sterk. Het aantal
20%
bedrijven met 200 en meer koeien ging met bijna 6,5% omhoog.
0%
▶▶ Het aandeel van bedrijven met 200 en meer koeien nam uiteindelijk toe van 12,8% in 2011 tot 14,3% in 2012.
2000 2005 200 en meer koeien 100-200 koeien 50-100 koeien 1-50 koeien
2010
2011
2012
Melkaanvoer nam iets toe
Bron: CBS
▶▶ Melkveehouders in Nederland leveren meer dan 95% van hun
40
12
melk aan de zuivelfabrieken. Het overblijvende deel houden zij voor eigen gebruik (voor de opfok van jongvee en voor de eigen
11,5
productie van zuivelproducten). In 2012 is de aangeleverde
10,5
10
EUR/100 kg
laatste tien jaar.
miljard kg
▶▶ Na enkele jaren van stijging is de melkprijs in 2012 afgenomen. Niettemin lag de prijs nog wel boven het gemiddelde niveau van de
30
11
hoeveelheid melk iets toegenomen.
2008
2009
2010
2011
Melkaanvoer
20
2012* Melkprijs
Nominale zuivelexport liet in 2012 een krimp zien
Bron: CBS
▶▶ Terwijl het exportvolume van zuivel in 2012 omhoog ging, liet de 7
teweeg gebracht door een sterke daling van de uitvoer van boter,
6
boterolie en melkpoeder.
5
▶▶ De export bestaat voor bijna de helft uit kaas. Kaas en boter worden overwegend naar landen binnen Europa uitgevoerd. Gecondenseerde melk en melkpoeder worden overwegend in landen buiten de eurozone afgezet.
zuivelexport, x EUR 1 mrd
nominale export een krimp van 2,5% zien. De krimp werd vooral
4 3 2 1 0
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Inkomen stond onder druk in 2012 ▶▶ In 2012 stegen de voerkosten terwijl de melkprijs daalde. Tevens
2012
Bron: LEI 75.000
100
50.000
80
25.000
60
nam de melkproductie per koe af. Uiteindelijk is het inkomen uit bedrijf verslechterd. ▶▶ Na aftrek van alle betalingsverplichtingen, zowel privé als bedrijfsaangevuld.
EUR
matig, kon het eigen vermogen maar mondjesmaat worden
0
2008
2009
2010
2012r
40 20
-25.000 -50.000
2011
Inkomen uit bedrijf (l.as) Besparingen per bedrijf (l.as) Opbrengst per 100 euro kosten (r.as)
0
25
26
mengvoederindustrie
Fusies en overnames houden aan
Hoge prijzen van agrarische grondstoffen veranderen dynamiek in keten
Branche ontwikkelt zich van leverancier tot probleemoplosser
Branchebeschrijving De mengvoederindustrie produceert voer voor landbouwhuisdieren. In
voerspecialiteiten en regionale marktfocus en kleine bedrijven met
de loop der tijd is de concentratie door fusies en overnames toege-
lokale binding. Zowel de coöperatieve als de private eigendoms-
nomen. Het aantal spelers is vrij klein met enkele grote internationaal
structuur komt voor. Nevedi vertegenwoordigt de Nederlandse
georiënteerde ondernemingen met een fors marktaandeel en dunne
producenten en leveranciers van mengvoeders, premixen en vochtrijke
marges. Daarnaast is er een aantal middelgrote bedrijven met
diervoeders.
Trends en ontwikkelingen De mengvoederindustrie opereert onder uitdagende omstandigheden.
manieren. In de eerste plaats neemt ook bij de voerproducenten zelf
Zo staat de omvang van de Nederlandse veestapel door regelgeving
de concentratie toe via fusies en overnames. Vergroting van efficiency
rondom dierenwelzijn en milieu onder druk. Dit betekent dat er geen
is hierbij een belangrijke drijfveer, waar ook de veehouder via de
ruimte is voor groei van veevoervolumes in Nederland. Daarnaast is er
voerprijs uiteindelijk van profiteert. Daarnaast spelen een rol: groter
sprake van een opwaartse druk op de grondstofprijzen als gevolg van
draagvlak voor investeringen; ook in R&D, grotere inkoopmacht,
de aanhoudende groei van de mondiale vraag naar agrarische grond-
vergroting van het marktgebied en verbreding van het assortiment. In
stoffen. Omdat de voerkosten 55 tot 75% van de kostprijs in beslag
de tweede plaats wordt de voerproducent steeds meer een partner
nemen, is het effect op de resultaten van de veehouders groot. Bij de
van de veehouder. Via innovatieve producten, voerconcepten en advies
veehouders zelf neemt de schaalgrootte steeds verder toe. Vooral de
ondersteunt hij de veehouder bij het verhogen van de kwaliteit van
grotere bedrijven voorzien steeds meer in hun eigen voerproductie
de eindproducten, het verlagen van de kostprijs, het bevorderen
door zelf voeders op te slaan, te bewerken en te mengen. De hiervoor
van diergezondheid en dierenwelzijn en het reduceren van de
beschreven marktomstandigheden beïnvloeden de branche op twee
milieubelasting.
Onze visie Behoudens extreme weersomstandigheden verwacht ABN AMRO dat
voerproducent, naast mengvoerleverancier, meer een makelaar wordt
de grondstofprijzen in de loop van de tweede helft van 2013 dalen. Op
van voer-, markt- en grondstoffenkennis. Het proces van schaal-
termijn moet echter met structureel hoge niveaus van grondstofprijzen
vergroting door middel van fusies en overnames houdt naar
rekening worden gehouden. Daarbij zorgen productiedalingen door
verwachting aan. Hierbij houden de grote spelers ook markten buiten
weersinvloeden, bij lage voorraden en groeiende vraag, voor een hoge
Nederland in de gaten. Wij verwachten relatief veel fusie- en
prijsvolatiliteit. Dit stelt hoge eisen aan de kwaliteit van markt-
overnamebewegingen bij de middelgrote spelers. Deze zijn niet groot
verwachting, inkoop en risicomanagement. Door deze ontwikkeling
genoeg om dezelfde schaalvoordelen te behalen als het grootbedrijf,
gaan ook veehouders op zoek naar strategieën om minder kwetsbaar te
maar ook weer te groot om de voordelen van het kleinbedrijf (local
worden voor ongunstige grondstofprijzen. Eigen inkoop en verwerking
heroe, zeer gespecialiseerd, korte lijnen, super flexibel, sterke binding
van enkelvoudige droge en natte bijproducten groeit. Daardoor groeit de
met afnemers) volledig uit te buiten.
behoefte aan markt- en grondstofkennis. ABN AMRO verwacht dat de
Kerngegevens
Websites
Aandeel productie 106 leden Nevedi: 96%
www.pdv.nl www.nevedi.com www.lei.wur.nl www.fefac.org
Marktaandeel top-3 in Nederland: 60% Afzet veevoer in Nederland: 18 mln ton Aandeel varkensvoeders in mengvoerafzet: 44% Aandeel rundveevoeders in mengvoerafzet: 24%
mengvoederindustrie
Daling varkensstapel valt mee
Bron: CBS
▶▶ Sinds een paar jaar staat de veestapel onder druk als gevolg van
102
15
per 1 april
regelgeving rond verduurzaming van vlees.. De daling van de kippenstapel in 2012 was grotendeels het gevolg van minder leghennen (inclusief fokhennen).
10
98
5
94
varkensstapel duidelijker af, vooral in Oost- en Zuid-Europa.
x 1 mln
van de varkensstapel in 2012 mee. In de rest van Europa nam de
0
2007
2008
Rundvee (l.as)
2009
2010
2011
Varkens (l.as)
Kippen (r.as)
Voerproductie voor Nederlandse markt gedaald ▶▶ Na een herstel in 2010, daalde de totale Nederlandse veevoer-
12.000
daalde echter met 2,2% en die van het overige veevoer zelfs met
10.000
boeren om steeds meer te voorzien in de eigen veevoerproductie, gaat ABN AMRO voor 2012 uit van een daling van de
productie, x 1.000 ton
14.000
groeide nog wel iets in dat jaar. De productie van varkensvoer
▶▶ Gezien de krimp van de veestapel in 2012 en de neiging van
Bron: FEFAC
16.000
productie weer in 2011. De productie van rundvee- en pluimveevoer
6,7%.
90
2012
x 1 mln
▶▶ Gezien de regelgeving voor groepshuisvesting valt de lichte daling
8.000 6.000 4.000 2.000 0
2006 2007 Overig Pluimveevoer Rundveevoer Varkensvoer
veevoerproductie voor de Nederlandse markt.
2008
2009
2010
2011
Sojaprijs enorm gestegen
Bron: LEI
▶▶ Belangrijke grondstoffen voor mengvoer zijn tarwe, maïs, soja en tapioca. De prijzen hiervan worden op de mondiale markt bepaald.
550
Tot ver in 2012 bewogen de wereldmarktprijzen van granen en
500
300 250
450
sojabonen zich in een opgaande lijn.
400
▶▶ Uiteindelijk nam de gemiddelde prijs van sojaschroot toe met bijna
200
350 150
300
100
Sojaschroot ZA, l.as
50
okt
jul
apr
jan-12
okt
jul
150
apr
200 jan-11
EUR/ton
250
Tarwe EU, r.as
Voerprijzen stegen met vertraging in 2012
Bron: LEI
▶▶ Voerproducenten kopen een deel van de grondstoffen op termijn
50
in, wat mede leidt tot een vertraagd doorberekenen van prijsmutaties op de grondstoffenmarkt. Daarnaast laat het prijsverloop
40
van mengvoer een veel minder volatiel patroon zien dan het 30
Vleesvarkensbrok,1.08 Standaardbrok A Vleeskuikenkorrel mac
okt
jul
apr
jan-12
jul
10
okt
en 7%. Dit bovenop de al forse prijsstijgingen in 2011.
apr
standaardbrok en vleeskuikenkorrel met respectievelijk 9%, 8,5%
20
jan-11
in 2012. Uiteindelijk stegen de prijzen van vleesvarkensbrok,
EUR/100 kg
prijsverloop van agrarische grondstoffen. ▶▶ Niettemin was een toename van de veevoerprijzen onvermijdelijk
EUR/ton
37% in 2012 en de tarweprijs met ongeveer 7,5%.
27
28
sierteelt onder glas
Exportgroei in 2012 ondanks economische tegenspoed
Afzetpositie versterkt door telersverenigingen en verticale ketens
Kracht van de sierteelt ligt in marktgerichte teelt met scherpe kostprijs
Branchebeschrijving In de sierteelt onder glas worden snijbloemen en potplanten in kassen
geconcentreerd in de gebieden rond Aalsmeer, Rijnsburg en Bleiswijk
gekweekt. De belangrijkste snijbloemen zijn chrysant, roos, cymbidium,
en in het Westland. De afzet gaat hoofdzakelijk via veilingen,
lelie en gerbera. Deze producten nemen gezamenlijk tweederde deel
bemiddelingsbureaus en exporteurs. De handel buiten de veiling om
van het areaal voor hun rekening. Belangrijke potplanten zijn
stijgt. De productiewaarde van de branche bedroeg in 2012 EUR 4.130
phalaenopsis, anthurium, kalanchoë en ficus. De sierteelt onder glas is
miljoen.
Trends en ontwikkelingen Het aantal bedrijven laat een grotere daling zien dan de afname van
de efficiënte logistiek. Verder wordt de export beïnvloed door
het areaal: de schaalvergroting gaat onverminderd voort. Het
economische en valutaire ontwikkelingen, de weersomstandigheden
gemiddelde areaal is in 2012 gestegen tot 1,63 hectare per bedrijf.
en de spreiding van de bloemengeefdagen. In 2012 is de export van
Circa 450 bedrijven hebben een areaal groter dan 3 hectare. De
sierteeltproducten, ondanks de economische tegenwind, met 3%
productie wordt bepaald door het areaal, technische innovaties,
toegenomen. Nederlandse sierteeltproducten hebben een sterke
veredeling en de weersomstandigheden. Het weer speelt ook een rol
positie op de internationale markt. Bloemenkwekers ondervinden wel
in de afzet bij transport en via de straat- en markthandel. Bij slecht
meer concurrentie uit Afrika en Zuid-Amerika. In steeds grotere mate
weer valt deze handel terug. De export is van groot belang voor de
werken kwekers samen in telersverenigingen. Dit biedt voordelen op
branche en vertoont gedurende een aantal jaren een stijgende trend.
het gebied van inkoop, terwijl de afzetpositie wordt versterkt door het
Redenen hiervoor: het brede en diepe assortiment, de goede kwaliteit
delen van marktinformatie, gezamenlijke marktbewerking, maatwerk-
van het product, het grote aantal noviteiten, de ontwikkeling van
verpakkingen en jaarrond de beschikbaarheid over een breed
nieuwe markten, nieuwe distributiekanalen op bestaande markten en
assortiment.
Onze visie In de sierteelt groeit het belang van het ondernemerschap, doordat
de sierteelt gesloten verticale ketens, waarbij alle schakels in de keten
kwekers zich meer op de afzet richten. De marktontwikkelingen worden
inzicht krijgen in productinformatie, verkoopcijfers, marges en derving.
in 2013 bepaald door de economische ontwikkelingen in de afzetlanden,
De potentie van deze ontwikkeling is erg groot: meer omzet, hogere
de euro- en dollarkoers en de weersomstandigheden. Op de langere
marges en lagere kosten. De kracht van de Nederlandse sierteelt onder
termijn verwacht ABN AMRO een toename van de marktomvang. De
glas ligt voor een belangrijk deel in assortiment, kwaliteit, service,
grootste groeimogelijkheden liggen in de export naar Oost-Europa,
innovatiekracht en samenwerking. Kostprijsbeheersing door auto-
vooral naar Rusland. De bedrijfsstructuur wordt versterkt door schaal-
matisering, energie-efficiëncy en schaalvergroting blijven belangrijke
vergroting, specialisatie en een intensievere samenwerking op het
voorwaarden voor een goed rendement.
gebied van productie, logistiek en verkoop. Specialiteiten en noviteiten zijn van belang in de assortimentskeuze. De markt blijft grillig wat betreft volumes, variëteiten en inwisselbaarheid van producten. Er ontstaan in
Kerngegevens
Websites
Aantal bedrijven: 2.791
Areaal potplanten: 1.351 ha
Areaal sierteelt onder glas: 4.555 ha
Areaal perkplanten: 447 ha
Areaal snijbloemen: 2.308 ha
Veilingomzet: EUR 4.275 mln
▶▶ waarvan areaal chrysanten: 504 ha ▶▶ waarvan areaal rozen: 407 ha
www.vakbladvoordebloemisterij.nl www.bloemenkrant.nl www.hbagbloemen.nl www.apxendex.com
sierteelt onder glas
Verdere daling van het areaal
Bron: CBS
▶▶ De trendmatige daling van het areaal snijbloemen zette in 2012
3.000
2008
447
2011
2012
Perkplanten
4010
4110
3789
4034
4000
4130
Bron: Productschap Tuinbouw
in 2012 naar een recordniveau gestegen. ▶▶ De stijging van de productiewaarde van snijbloemen wordt vooral
2.308
2010
Potplanten
Productiewaarde gestegen tot EUR 4,1 miljard ▶▶ De productiewaarde van Nederlandse bloemkwekerijproducten is
1.351
1.365
1.383
2009
Snijbloemen
426
0
430
x1 ha.
459
1.000
▶▶ Het areaal perkplanten schommelt al jaren rond 450 hectare.
475
1.431
daling beperkt gebleven tot 14 hectare.
1.464
2.000
▶▶ Sinds 2010 neemt het areaal potplanten jaarlijks af. In 2012 is de
2.428
2.442
hectare.
2.690
2.809
door. Het areaal is met 120 hectare gekrompen tot ruim 2.300
3000
stijgende trend weer opgepakt. De prijsvorming van bloeiende
2010
2120
2040
1970
2000
2110
1902
1887
x EUR 1 mln
gedaald. ▶▶ Na een dip in 2011 heeft de productiewaarde van potplanten de
1862
2000
prijzen zijn zeer sterk gestegen. Het areaal met snijbloemen is
2172
veroorzaakt door hogere bloemenprijzen. Vooral de chrysanten-
1000
0
kamerplanten was goed, terwijl de prijzen voor groene planten
2008
2009
Snijbloemen
tegenvielen door verdringing en de slechte kantorenmarkt.
2010
2011
2012
Totaal
Planten
Export sierteeltproducten verder toegenomen
Bron: HBAG Bloemen en Planten
▶▶ De export van sierteeltproducten is in 2012 met 2,8% toegenomen tot EUR 5,4 miljard.
andere Oost-Europese landen en naar Zuid-Europa onder druk stond. In sommige Oost-Europese landen werd de concurrentie
3.314 2.039
1.993
1.888
1.854 x EUR 1 mln
▶▶ De export naar Rusland nam sterk toe, terwijl de export naar
3.204
2.000
spreiding van de bloemengeefdagen.
2.076
het begin van 2012, gunstige valutaire ontwikkelingen en de
3.151
3.000
bloemenprijzen, maar ook door goede weersomstandigheden in
2.991
▶▶ De exportstijging kan niet alleen worden verklaard door hogere
3.243
4.000
1.000
0
van lokale productie sterker.
2008 Snijbloemen
2009 2010 Pot- en tuinplanten
2011
2012
Inkomen uit bedrijf hoger
Bron: LEI
▶▶ In de pot- en perkplantenteelt stijgen de opbrengsten iets meer dan de kosten, waardoor het gemiddelde inkomen uit bedrijf een lichte stijging heeft laten zien.
-50.000 -100.000
2008
132.700
101% 78.800
96%
103%
36.600
110.200
6.500
50.300
0
93%
120%
102%
100% 80% 60% 40%
-83.700
verder toegenomen. Dit beeld verschilt wel sterk per productgroep.
EUR
▶▶ Het gemiddelde inkomen uit bedrijf is in de snijbloementeelt
50.000
82%
90%
101%
95%
42.300
100.000
in het jaar ervoor. De gemiddelde opbrengsten zijn echter sterker gestegen dan de kosten.
97%
-14.700
gemiddelde kostenniveau in de snijbloementeelt in 2012 hoger dan
119.000
▶▶ Door hogere energiekosten en toegenomen arbeidskosten ligt het
2009
20% 2010
2011
2012r
Snijbloemen, inkomen (l.as) Pot- en perkplanten, inkomen (l.as) Snijbloemen, opbrengst-kostenverhouding % (r.as) Pot- en perkplanten, opbrengst-kostenverhouding % (r.as)
0%
29
30
teelt van boomkwekerijgewassen
Terughoudendheid in afzet door overheidsbeleid en lagere consumentenbestedingen
Export naar Oost-Europa heeft grote potentie
Kracht branche ligt in flexibel aanbod, specialisatie en focus op afzetmarkten
Branchebeschrijving Boomkwekerijen telen bos- en haagplantsoen, laan- en parkbomen,
teeltcentra zijn gebieden rond Boskoop, Kesteren en Opheusden, het
vruchtbomen, rozenstruiken, sierconiferen, sierheesters, klimplanten
westen en midden van Noord-Brabant, oostelijk Groningen en het
en vaste planten. De productie vindt in de vollegrond plaats; een klein
noordelijk deel van Limburg. De productiewaarde van de branche
deel wordt onder glas geteeld. Daarnaast produceren veel onder-
bedroeg in 2012 EUR 580 miljoen.
nemers producten in potten op een containerveld. Belangrijke
Trends en ontwikkelingen In de boomkwekerijbranche treedt schaalvergroting op. Het areaal
terughoudend met zijn bestedingen, door economische onzekerheden.
blijft onveranderd, terwijl het aantal bedrijven daalt. De bedrijven
De afzet op deze markt is impulsgevoelig en sterk afhankelijk van het
specialiseren zich steeds meer in de teelt van een bepaald
weer. Afnemers doen de inkopen steeds vaker in het voorjaar,
assortiment of voor bepaalde afzetkanalen. De branche is voor een
waardoor het afzetseizoen kort is. Er is meer vraag naar kleinere colli
groot deel afhankelijk van de afzet in Nederland, maar de export
en kleinere maten. Op de professionele markt kon de branche
speelt een belangrijke rol. In het binnenland verloopt de afzet op de
profiteren van de vervangingsvraag na de vorstschade begin 2012. De
institutionele markt moeizaam door het teruglopen van overheids-
export daalde in 2012 met ruim 4%. Alle vijf belangrijkste export-
budgetten voor openbaar groen en een lagere bouwproductie. In 2012
bestemmingen hebben minder boomkwekerijproducten afgenomen.
is de vraag op de institutionele markt nog licht gestegen door vorst-
Dit werd vooral veroorzaakt door ongunstige weersomstandigheden,
schade in het begin van 2012 en door uitgestelde vervangingsvraag.
de economische crisis, strengere importeisen en een toenemende
Op de particuliere markt profiteert de branche van de grote
lokale productie. De afgelopen jaren heeft de branche veel
belangstelling voor tuinieren. Toch was de consument in 2012
geïnvesteerd in arbeidsbesparende productietechnieken.
Onze visie Nieuwe markten en nieuwe distributiekanalen doen hun intrede, waarbij
belang, omdat planten voor veel consumenten impulsartikelen zijn.
de economische ontwikkelingen invloed hebben op de afzet. De vooruit-
Op de professionele markt kan de afzet aantrekken, doordat er in de
zichten voor de institutionele markt zijn op de korte termijn gematigd
fruitteelt betere resultaten zijn behaald. Voor de export verwacht
door economische ontwikkelingen en overheidsbezuinigingen.
ABN AMRO op korte termijn geen grote mutaties. Op langere termijn
ABN AMRO ziet kansen ontstaan doordat aanleg en onderhoud van
biedt de export naar Oost-Europa wel veel potentie. Telers kunnen hun
openbaar groen steeds vaker wordt uitbesteed. Op de particuliere markt
afzetpositie versterken door schaalvergroting, specialisatie en een
blijft tuinieren populair. Deze markt profiteert in 2013 van een tijdelijke
intensievere samenwerking. Er is meer aandacht nodig voor verkoop-
btw-verlaging op aanleg en onderhoud van tuinen. De afzet naar bouw-
concepten, verpakkingen, digitalisering en duurzaamheid. Deze
markten en woonwarenhuizen staat onder druk, omdat het bezoek aan
optelsom van ontwikkelingen vereist van telers marktspecialisatie, een
deze detailhandelskanalen afneemt vanwege de economische
focus op afzetmarkten en –kanalen en flexibiliteit in de productie die
ontwikkelingen. Productontwikkeling en -presentatie zijn van groot
aansluit op de marktvraag.
Kerngegevens
Websites
Aantal bedrijven met boomkwekerijgewassen:
Areaal vaste planten: 1.398 ha
3.332
Productiewaarde: EUR 580 mln
Areaal boomkwekerijgewassen: 15.604 ha
Export, inclusief wederuitvoer: EUR 886 mln
Aantal bedrijven met vaste planten: 599
www.nbvb.nl www.raadvoordeboomkwekerij.nl www.deboomkwekerij.nl www.boom-in-business.nl
teelt van boomkwekerijgewassen
Areaal laat weinig veranderingen zien
Bron: LEI, CBS
▶▶ Het areaal boomkwekerijgewassen schommelt de laatste jaren rond 17.000 hectare.
1.398 1.344
Vaste en waterplanten
3.417 3.527 3.068 3.150
Sierheesters/klimplanten
▶▶ De arealen van de verschillende productgroepen zijn behoorlijk
Sierconiferen
stabiel. De sterkste daling trad op bij het areaal sierheesters en
Rozenstruiken
klimplanten, terwijl het areaal laan- en parkbomen de grootste
495 496 1.416 1.441
Vruchtbomen
stijging liet zien.
4.537 4.480
Laan- en parkbomen 2.670 2.746
Bos- en haagplantsoen
0 500 1000 1500 2000 2500 3000 3500 4000 4500 5000 ha. 2012 2011
Vooral aantal kleinere bedrijven neemt af
Bron: CBS
▶▶ Het aantal bedrijven is in 2012 met meer dan 150 afgenomen.
1.148 994 1.190
900
licht gedaald. Er zijn 389 bedrijven met een areaal van meer dan
1.217 1.066 1.203
1.200
▶▶ In 2012 is het aantal grote kwekerijen met meer dan drie hectare
1.288 1.097 1.205
1.500
1.332 1.182 1.227
één en drie hectare nam af.
1.433 1.264 1.203
1.800
2007
2008
2009
2010
2011
2012
tot 1 ha
1 tot 3 ha
1.266 1.181
2.100
hectare en het aantal middelgrote bedrijven met een areaal tussen
1.562
2.400
Vooral het aantal kleine bedrijven, met een areaal kleiner dan één
600
tien hectare.
300
▶▶ Het gemiddelde areaal per bedrijf is in 2012 licht gestegen: een
0
teken van schaalvergroting.
Export gedaald
meer dan 3 ha
Bron: Eurostat/Productschap Tuinbouw
▶▶ De export van boomkwekerijproducten (inclusief tuinplanten en wederuitvoer) is in 2012 met ruim 4% gedaald. Fytosanitaire
1.000 900 800 700 600 500 400 300 200 100 0
ontwikkelingen kunnen een negatieve invloed op de export hebben. ▶▶ De export naar het Verenigd Koninkrijk is teruggelopen door minder goede weersomstandigheden, de export naar Zuid-Europa is gedaald door de economische ontwikkelingen en Oost-Europese
x EUR 1 mln
▶▶ De export naar Duitsland is met ruim 8% gedaald.
landen hebben minder producten afgenomen door de grotere
283 260 206
268
271
33 43 69 108
39 44 66 106
25 2541
32 40 58 127
186
234
286
2007
2008
2009
111
287
43 51 80 127
40 50 73 122
307
343
314
2010
2011
2012r
overige Italië België Frankrijk Verenigd Koninkrijk Duitsland
lokale productie.
Inkomen uit bedrijf ▶▶ Het inkomen uit bedrijf is in 2012 licht gestegen, doordat de
Bron: LEI 105%
100.000
opbrengsten sterker stegen dan de kosten. bij afnemers en een gunstige prijsontwikkeling. ▶▶ De resultaten tussen de telers verschillen sterk als gevolg van de grote diversiteit aan bedrijven met verschillende gewasgroepen. Verder traden er lokale verschillen op door de invloed van vorstschade begin 2012.
80.000 77.000 60.000
98%
76.700 65.600 95%
40.000
79.000
100%
96%
95%
66.200 96%
96%
90%
20.000 EUR
▶▶ De opbrengsten zijn gestegen door een goede vervangingsvraag
0
2008
2009
Inkomen uit bedrijf (l.as)
2010
2011
2012r
85%
Opbrengsten kostenverhouding (r.as)
31
32
varkenshouderij
Resultaten varkenshouderij verbeterden in 2012
Management van prijsrisico’s steeds belangrijker
Verplichting tot mestverwerking in 2015 verhoogt druk op sector
Branchebeschrijving In de gespecialiseerde varkenshouderij kunnen drie typen bedrijven
produceren biggen en mesten ze ook af. In 2012 waren er 1.040
worden onderscheiden: de fokvarkensbedrijven, de vleesvarkens-
fokvarkensbedrijven, 2.040 vleesvarkensbedrijven en 830 gesloten
bedrijven en de gesloten bedrijven. De eerste groep houdt zich bezig
bedrijven. Daarnaast zijn er 2.000 bedrijven die varkens als neven-
met de productie van biggen. Vleesvarkensbedrijven leggen zich toe
activiteit houden. De export is voor de branche van groot belang.
op het afmesten van biggen tot slachtrijpe varkens. Gesloten bedrijven
Trends en ontwikkelingen Het aantal bedrijven met varkens is in 2012 verder gedaald. Het betrof
hebben daardoor een volatiel karakter. In de branche worden
niet alleen de bedrijven die de varkenshouderij als nevenactiviteit
initiatieven ontplooid om bijvoorbeeld via de termijnmarkt de gevoelig-
voeren, maar ook de gespecialiseerde varkensbedrijven, vooral
heid voor prijsveranderingen te drukken. Bij biggen zorgden een
fokvarkensbedrijven. Het aantal varkens per gespecialiseerd bedrijf
verlaagd aanbod en hoge verwachtingen van de prijs van vleesvarkens
stijgt trendmatig. De hoge volatiliteit van de prijs van voer en varkens,
voor een prijsstijging in 2012. Hierdoor nam het inkomen van fok-
de sterke concurrentie en verplichte investeringen in dierenwelzijn en
varkensbedrijven fors toe. Ook bij het gesloten bedrijf nam het
milieu stimuleren de concentratie in de branche. In 2012 daalden de
resultaat toe. De vleesvarkensbedrijven zagen echter hun inkomen
productie en de export van varkens. Van de Nederlandse productie van
uit bedrijf onder druk komen. Zonder de afwaardering van voorraden
varkens en varkensvlees is het merendeel bestemd voor de export,
zou het inkomen uit bedrijf zijn toegenomen.
hoofdzakelijk binnen Noordwest-Europa. Vanwege de vrije markt is de prijs van varkens onderhevig aan forse fluctuaties door het jaar heen. Voerprijzen volgen de mondiale markt voor agrarische grondstoffen en
Onze visie Op de korte termijn verwacht ABN AMRO een krimp van de vraag naar
varkenshouder voor de uitdaging om de kostprijs en de gevoeligheid
vlees vanwege de druk op de koopkracht in Europa. Ook varkensvlees
voor prijsschommelingen van varkens en veevoer te drukken. Verder
heeft er last van. Hier staat echter een aanboddaling tegenover. Diverse
moet branche voldoende mestverwerkingscapaciteit ontwikkelen, wat
varkensbedrijven in Europa kunnen namelijk niet voldoen aan de eisen
de kans vergroot dat de dierrechten komen te vervallen in 2015.
van groepshuisvesting en moeten stoppen. ABN AMRO verwacht
Uiteindelijk daalt het aantal bedrijven, neemt de gemiddelde grootte toe
daarom een stijging van de varkensprijs op de korte termijn. Tevens gaan
en daalt de totale varkensproductie. Tot slot vindt ABN AMRO dat het
de voerprijzen, behoudens extreme weersomstandigheden, in de
creëren van toegevoegde waarde voor de positie van de Nederlandse
tweede helft van 2013 dalen. Op de lange termijn voorzien wij een
varkenshouder cruciaal is. Bij de verwaarding van varkensvlees spelen
historisch gezien hoger prijsniveau van veevoer als gevolg van een
maatschappelijke wensen betreffende dierenwelzijn, milieu-impact en
toename van de mondiale vraag naar agrarische grondstoffen. De
de gezondheid van mens en dier een belangrijke rol.
voergrondstofprijzen blijven volatiel. Volgens ABN AMRO staat de
Kerngegevens
Websites
Aantal bedrijven met varkens: 5.920
www.pve.nl www.agriholland.nl www.lei.wur.nl
Aantal gespecialiseerde varkensbedrijven: 3.920 Aantal varkens: 12,2 mln
varkenshouderij
Concentratieproces houdt aan
Bron: CBS 800
1.800
varkensstapel in Nederland nauwelijks af. Dit in tegenstelling tot de
700
1.600
rest van Europa, vooral Oost- en Zuid-Europa, waar de
600
1.400
bedrijf weer toe in 2012.
1.000
400 zeugen per bedrijf
▶▶ Terwijl de varkensstapel iets afnam, nam het aantal varkens per
1.200
500
varkensstapel duidelijk daalt.
800
300
600
200
400
100
200
0
2000
2003
2006
2009
Fokvarkensbedrijven (l-as)
2012
0
vleesvarkens per bedrijf
▶▶ Ondanks de nieuwe eisen voor groepshuisvesting neemt de
Vleesvarkensbedrijven (r-as)
Exportdaling in 2012
Bron: PVE
▶▶ Ongeveer 90% van het aantal uitgevoerde varkens had Duitsland als bestemming in 2012. Ook bij de export van biggen neemt dit
Varkensvlees
land een hoofdpositie in, met een aandeel van bijna 65%. De export van varkensvlees is meer gespreid. De aandelen van de vier
Varkens
grootste exportmarkten schelen praktisch niet van elkaar: elke regio heeft een aandeel van ongeveer 16%.
Biggen
▶▶ In 2012 nam de export van biggen, varkens en varkensvlees af.
0%
Vooral de export van varkens daalde. Hierbij namen landen buiten
20% Du
40%
Be/Lu
VK
60% It
Gr
80%
100%
Pol
Duitsland het grootste deel van de krimp voor hun rekening.
Stijging biggenprijs bepalend voor resultaten
Bron: LEI
▶▶ De voerprijzen stegen in 2012. Zo nam de prijs van vleesvarkens40%
de gestegen voerkosten bij de fokvarkensbedrijven meer dan goed
30%
worden gemaakt.
20%
▶▶ Bij de vleesvarkensbedrijven kon de toename van de voerkosten en de biggenprijs grotendeels worden gecompenseerd door de
mutatie, j-o-j
brok met 9% toe. De biggenprijs steeg met 24%. Hierdoor konden
stijging van de vleesvarkensprijs (+5%).
10% 0%
2008
2009
2010
2011
2012
-10% -20% -30% Biggenprijs Vleesvarkensprijs Prijs vleesvarkensbrok
Resultaten verbeterden
Bron: LEI
▶▶ De resultaten van de totale varkenshouderij verbeterden in 2012.
100.000
▶▶ Dit wordt vooral veroorzaakt door de inkomensontwikkeling bij het
75.000
fokvarkensbedrijf, waar het inkomen uit bedrijf in 2012 steeg van
50.000
minus EUR 52.000 naar EUR 83.000. Ook het gesloten varkens-
25.000 EUR
bedrijf noteerde een inkomensgroei van minus EUR 15.000 tot EUR 39.000. Het inkomen van het vleesvarkensbedrijf nam af van
100
90
0
EUR 36.000 naar EUR 30.000 euro. Alle drie typen varkenshouders
-25.000
konden het eigen vermogen aanvullen in 2012.
-50.000
2008
2009
Inkomen uit bedrijf (l.as) Besparingen uit bedrijf (l.as)
2010
2011
2012r
80
Opbrengst per 100 euro kosten (r.as)
33
34
vleeskuikenhouderij
Voerkosten zetten druk op inkomen in 2012
Hogere voerprijzen en grotere prijsvolatiliteit stellen hoge eisen aan ondernemerschap
Verdere verduurzaming van kippenvlees
Branchebeschrijving De vleeskuikenhouderij neemt een belangrijke positie in binnen de
gespecialiseerde bedrijven. De productie van vleeskuikens vindt vooral
pluimveevleeskolom. De productie van vleeskuikens vindt hoofd-
plaats op basis van een contract tussen een pluimveehouder en een
zakelijk plaats op gespecialiseerde vleeskuikenbedrijven. Een
pluimvee-integratiebedrijf (broederij, voerproducent en slachterij). De
belangrijk deel hiervan is te vinden in het noorden van het land en in
export van kippenvlees is voor de branche van groot belang.
Noord-Brabant. Ongeveer 90% van de vleeskuikenstapel zit op
Trends en ontwikkelingen Het aantal bedrijven met vleeskuikens daalde licht in 2012. Hierbij nam
hoeveelheid mest die is afgesproken door de overheid voor het jaar
het aantal bedrijven met vleeskuikens als nevenactiviteit sterker af dan
2015. Desondanks is het onduidelijk of hiermee de dierrechten per 1
het aantal gespecialiseerde vleeskuikenbedrijven. Bij de vleeskuiken-
januari 2015 vervallen voor deze branche. De resultaten in de
bedrijven neemt het aantal vleeskuikens per bedrijf voortdurend toe.
vleeskuikenhouderij zijn gevoelig voor wijzigingen van technische
Schaalvergroting wordt gestimuleerd door dunne marges, een
resultaten, vleeskuikenprijzen en voerprijzen. Voer maakt ruim 70% uit
toenemende mondiale concurrentie en groeiende investeringen in
van de kostprijs. Voerprijzen volgen de mondiale markt voor agrarische
duurzaamheid, waaronder milieu en dierenwelzijn. De productie van
grondstoffen en hebben daardoor een volatiel karakter. Deze dynamiek
kuikenvlees is in 2012 met 4% toegenomen. Een groot deel van de
zorgt voor schommelende inkomens in de tijd. In 2012 kon de
productie wordt geëxporteerd. Het grootste deel daarvan gaat richting
toename van de voerkosten niet volledig in de vleeskuikenprijzen
de EU, voornamelijk naar Duitsland en het VK. De regelgeving op
worden doorberekend. Hierdoor daalde het gemiddelde inkomen uit
milieugebied is inmiddels op de meeste bedrijven geïmplementeerd.
bedrijf.
De vleeskuikenhouderij verwerkt of exporteert inmiddels de
Onze visie De druk op de koopkracht in Europa oefent op de korte termijn een
concept, kan een rendabele productiewijze gewaar-borgd worden.
gunstig effect uit op de consumptie van het goedkope kippenvlees. Ook
ABN AMRO verwacht dat de voerprijzen, behoudens extreme weers-
op de langere termijn zijn de vraagvooruitzichten voor kippenvlees
omstandigheden, pas in de tweede helft van 2013 gaan dalen.
positief, vanwege de lage prijs, de lage milieu-impact en de gezonde
Desondanks zal de voerwinst voor geheel 2013 lager zijn dan in 2012.
uitstraling. Het welzijn van de vleeskuikens blijft een aandachtspunt.
Op de langere termijn moet worden uitgegaan van hogere en volatielere
Positief is dat supermarkten, slachterijen en vleeskuikenhouders een
prijzen van veevoer. ABN AMRO voorziet dat vleeskuikenhouders
akkoord hebben gesloten over de verhoging van het dierenwelzijn.
strategieën gaan ontwikkelen om de kostprijs en de gevoeligheid voor
Doelen zijn een nieuw, trager groeiend kippenras en een lagere
prijsschommelingen van veevoer te drukken, bijvoorbeeld door voer-
stalbezetting per m2. In 2020 moet al het kippenvlees in de Nederlandse
(grondstoffen)inkoop op termijn verder te verkennen, naast de op dit
supermarkten afkomstig zijn van vleeskuikens uit dit nieuwe concept.
moment gebruikte methoden.
Door de branche de tijd te geven zich aan te passen aan het nieuwe
Kerngegevens
Websites
Aantal bedrijven met vleeskuikens: 580
www.pve.nl www.lei.wur.nl www.boerderij.nl www.nepluvi.nl
Aantal gespecialiseerde vleeskuikenbedrijven: 430 Aantal vleeskuikens (vleeskuikenplaatsen): 45 mln Aantal vleeskuikens per bedrijf: 91.000
vleeskuikenhouderij
Schaalgrootte neemt verder toe
Bron: CBS
▶▶ Het aantal vleeskuikenhouderijen daalt jaarlijks, maar de schaal-
600
100
500
80
400
60
300
40
91.000 in 2012. In 2005 was dit nog 69.000. Het aandeel van bedrijven met meer dan 75.000 kuikens is van 16% in 2000 toegenomen tot ongeveer 37% in 2012.
200
2003
2004
2005
2006
2007
2008
Aantal vleeskuikenbedrijven (l.as)
2009
2010
2011
20
2012
Aantal vleeskuikens per bedrijf (r.as)
EU is belangrijkste exportbestemming
Bron: PVE
▶▶ De export van kippenvlees is essentieel voor de branche. De EU-
100%
landen vormden met een aandeel van 80% in 2011 de belangrijkste
opzetten. Met een exportaandeel van respectievelijk 6,6% en 3,0% van de totale Nederlandse kippenexport stak het Rusland, traditioneel de belangrijkste exportregio in Oost-Europa, in die jaren
60% Exportaandeel regio's
▶▶ In de jaren 2010 en 2011 kwam Roemenië als exportbestemming
overig Rusland rest EU Bel./Lux. Frankr. Ver. Kon. Duitsl.
80%
exportbestemming. Daarbinnen voert Duitsland, met een belang van ruim 30% in de export, de ranglijst aan.
x 1.000
grootte van bedrijven neemt toe ▶▶ Het aantal vleeskuikens per bedrijf groeide van 88.000 in 2011 tot
40% 20% 0%
2005
2010
2011
naar de kroon.
Voerprijzen namen meer toe dan kuikenprijs
Bron: LEI
▶▶ De branche kent prijzen voor gecontracteerde kuikens (basiscontractprijzen) en prijzen voor ‘vrije kuikens’. Contractprijzen zijn
50
minder volatiel dan vrije kuikenprijzen. Op jaarbasis stegen de
40
afzetprijzen in 2012 ten opzichte van 2011.
0,80 0,60
20
Vleeskuikenkorrel Legmeel Tarwe
okt
jul
apr
jan-12
okt
jul
0,20 apr
0
0,00
Basiscontract (r.as)
Verbetering eigen vermogen ondanks druk op inkomen ▶▶ Het inkomen uit bedrijf wordt vooral bepaald door de opbrengst-
105
75.000
▶▶ Kleine wijzigingen in de vleeskuikenprijs en voerprijs beïnvloeden
100
50.000
het resultaat fors. Hierdoor varieert het inkomen uit bedrijf jaar-op-
95
25.000 EUR
jaar sterk. ▶▶ In 2012 nam de kuikenprijs minder sterk toe dan de voerprijzen.
Bron: LEI
100.000
prijzen, het voerverbruik per kilo groei en de voerprijzen.
90
0
Het inkomen daalde. Niettemin kon het eigen vermogen via
-25.000
besparingen worden aangevuld.
-50.000
85
2008
2009
Inkomen uit bedrijf (l.as) Besparingen per bedrijf (l.as)
EUR/kg
0,40
10
jan-11
EUR/100kg
stegen in 2012. Zelfs meer dan de kuikenprijzen met inbegrip van tarwe liggen daaraan ten grondslag
1,00
30
▶▶ Maar ook de prijzen van mengvoeders zoals vleeskuikenkorrel de voerconversie. Hogere prijzen van grondstoffen zoals mais en
1,20
2010
2011
2012r
80
Opbrengst per 100 euro kosten (r.as)
35
36
leeswijzer
Deze leeswijzer geeft u inzicht in de opbouw van de brancheanalyses en geeft bovendien een verklaring van enkele veel gebruikte termen.
De tweede pagina van de brancheanalyse
De brancheanalyses bestaan uit twee volledige pagina’s. Op de
Op de tweede pagina van de brancheanalyse staan vier
eerste pagina staan achtereenvolgens de volgende onderdelen:
verschillende figuren. In de balk boven de figuren staat de titel van de figuur in het betreffende blok, inclusief een bronvermelding. In
De eerste pagina van de brancheanalyse
veel gevallen heeft ABN AMRO Economisch Bureau eigen bewerkingen en ramingen gemaakt met behulp van de gegevens van de genoemde dataleverancier. Indien een dergelijke bewerking heeft plaatsgevonden, dan staat dit vermeld in de balk.
▶▶ Drie bullets
De figuren op pagina 2 hebben betrekking op economische
De drie bullets bovenaan de pagina geven de kern van de analyse
ontwikkelingen. Onderwerpen die hier onder andere kunnen
weer. In drie korte zinnen wordt een kernachtige samenvatting
worden behandeld zijn: omzetontwikkeling, kostenontwikkeling,
van de brancheanalyse weergegeven.
exploitatiebeeld, exportontwikkeling, aantal bedrijven, werkgelegenheid, marktaandelen, en dergelijke.
▶▶ Het blok ‘Branchebeschrijving’ Het blok ‘Branchebeschrijving’ geeft een beknopte omschrijving en definitie van de branche. De belangrijkste karakteristieken van de branche worden hierin beschreven.
Waar staan de letters ‘r’ en ‘v’ voor in de figuren?
▶▶ Het blok ‘Trends en ontwikkelingen’
In de figuren treft u in sommige gevallen een letter ‘r’ of ‘v’ achter
Het blok ‘Trends en ontwikkelingen’ gaat in op de huidige
het jaartal aan. In deze gevallen staat de ‘r’ voor een raming (op
ontwikkelingen in de branche. De tijdspanne van dit blok ligt in
basis van beschikbare gegevens t/m bijvoorbeeld november 2011
veel gevallen tussen maart 2012 en maart 2013. In dit blok wordt
is een inschatting gemaakt voor de rest van het jaar). De ‘v’ staat
in sommige gevallen ook enkele jaren teruggekeken om de
voor voorspelling en betreft de verwachting van de betreffende
huidige ontwikkelingen en trends beter te kunnen begrijpen.
sector econoom van ABN AMRO Economisch Bureau.
▶▶ Het blok ‘Onze visie’ Het blok ‘Onze visie’ geeft de visie over de branche weer van de sector economen van ABN AMRO Economisch Bureau. De analyse heeft betrekking op het huidige jaar (2013) en in sommige gevallen het komende jaar (2014). ▶▶ Het blok ‘Kerngegevens’ Het blok ‘Kerngegevens’ geeft een overzicht van de meest relevante (economische) indicatoren die kenmerkend zijn voor de branche. De gegevens hebben betrekking op 2012, tenzij anders vermeld. Bij het zoeken naar de gegevens voor dit blok is gebruik gemaakt van een veelheid van bronnen. Er is vooral gebruik gemaakt van de gegevens van het CBS, maar tevens zijn andere bronnen geraadpleegd, zoals brancheorganisaties, onderzoek- en adviesbureaus, kranten, tijdschriften, internet en overheidsinstanties (waaronder product- en bedrijfschappen, ministeries).
leeswijzer
Veel gebruikte termen, inclusief definities Tot slot van deze leeswijzer een opsomming van enkele veel gebruikte termen in deze publicatie, inclusief de definitie volgens ABN AMRO. ▶▶ Definitie ZZP ZZP staat voor ‘Zelfstandigen Zonder Personeel’. Ondernemers die geen personeel in dienst hebben. Het begrip verwijst ook naar de term ‘freelancer’. ▶▶ Definitie MKB MKB staat voor Midden- en KleinBedrijf. In deze publicatie hanteren we als definitie voor MKB de volgende veel gebruikte tabel: Categorie onderneming
Werknemers
Jaaromzet
of jaarlijks
balanstotaal middelgroot
< 250
≤ € 50 mln.
≤ € 43 mln.
klein
< 50
≤ € 10 mln.
≤ € 10 mln.
micro
< 10
≤ € 2 mln.
≤ € 2 mln.
▶▶ Definitie FTE FTE staat voor ‘full-time-equivalent’. Eén fte staat voor een volledige werkweek van 38 uur. ▶▶ Definitie BBP Bruto Binnenlands Product is de totale waarde van alle in een land geproduceerde goederen en diensten in een bepaalde periode.
37
38
colofon
De Visie Op Agrarisch is een uitgave van ABN AMRO. Het rapport
Disclaimer
is geschreven door ABN AMRO Economisch Bureau op verzoek
De in deze publicatie neergelegde opvattingen zijn gebaseerd op door
van ABN AMRO Sector Advisory.
ABN AMRO betrouwbaar geachte gegevens en informatie, die op
Sectoranalyse
zorgvuldige wijze in onze analyses en prognoses zijn verwerkt. Noch ABN AMRO, noch functionarissen van de bank kunnen aansprakelijk
Thijs Pons (
[email protected])
worden gesteld voor in deze publicatie eventueel aanwezige onjuist-
Senior Sector Econoom
heden. De weergegeven opvattingen en prognoses houden niet meer in
ABN AMRO Economisch Bureau
dan onze eigen visie en kunnen zonder nadere aankondiging worden gewijzigd.
Macro economische analyse
© ABN AMRO, mei 2013
Nico Klene (
[email protected])
Deze publicatie is alleen bedoeld voor eigen gebruik. Het gebruik van
Senior Econoom
tekstdelen en/of cijfers is toegestaan mits de bron duidelijk wordt ver-
ABN AMRO Economisch Bureau
meld. Verveelvoudiging en/of openbaarmaking van deze publicatie is niet toegestaan, behalve indien hiervoor schriftelijk toestemming is gekregen
Interviews Joep Auwerda Journalist/tekstschrijver
Fotografie interviews Hannie Verhoeven
Commercieel contact Pierre Berntsen, (
[email protected], 020-6281265) Directeur Agrarische Bedrijven ABN AMRO
Distributie Website: www.abnamro.nl/agrarisch Telefoon: 0900-0024 (e 0,10 per minuut)
van ABN AMRO. Teksten zijn afgesloten op 15 april 2013.
AA 6584 I © 05-13
0900 - 0024 (E 0,10 per minuut) abnamro.nl/sectoren
