visie op industrie Sectorupdate 2012 Interview Trends & ontwikkelingen Sectorvisie

visie op

industrie

Sectorupdate 2012 ▶▶ Interview ▶▶ Trends & ontwikkelingen ▶▶ Sectorvisie

Visie op industrie

Geachte relatie, Voor u ligt Visie op Sectoren (VOS), de jaarlijkse dwarsdoorsnede van het Nederlandse bedrijfsleven. In VOS worden de actuele stand van zaken en de vooruitzichten van een groot aantal sectoren en branches besproken. Aan de hand van dit rapport kunt u uw onderneming spiegelen aan de trends en actuele branchecijfers, kijken hoe het met de branche van uw toeleveranciers is gesteld en zien wat de verwachtingen van ABN AMRO zijn voor uw eigen branche.

Als bank anno nu publiceren wij VOS ook op onze nieuwe ABN AMRO Market Insights app voor de iPad. Op deze app vindt u tevens onze andere sectorgerelateerde en macro-economische publicaties. Aan het begin van het jaar werd het Nederlandse bedrijfsleven geconfronteerd met, helaas wederom, een lichte recessie. De impact van deze nieuwe recessie wordt voor een belangrijk deel bepaald door de mate waarin een sector herstel heeft laten zien na de dip in 2009. Precies de reden waarom nu sectoren als bouw, retail, horeca en zakelijke dienstverlening het zwaar hebben. Het lijkt er op dat mondiaal de economie zich herstelt en dit zal een positieve uitwerking hebben op de Nederlandse export. Ook kan de verwachte daling van de grondstoffenprijzen een positieve bijdrage leveren. In Nederland ligt echter de belangrijkste sleutel tot structureel herstel in handen van de consument. Het consumentenvertrouwen is ongekend laag en gaat waarschijnlijk pas stijgen als de onzekerheden over de Europese schuldencrisis, de eigen woning, pensioenen en de overheidsfinanciën uit de lucht zijn. Met het onlangs door een aantal politieke partijen gesloten akkoord wordt er geprobeerd om het overheidstekort terug te dringen. Hoe de maatregelen zullen uitpakken op de economie, het consumentenvertrouwen en bijvoorbeeld de sector industrie is op moment van schrijven van deze publicatie nog onduidelijk.

Productie is tegenwoordig meer dan techniek alleen. Het interview met Joan Hanegraaf, directeur van Oerlemans Packaging en voorzitter van de brancheverenigingen NRK en VMK, en David Kemps, sector banker Industrie ABN AMRO, laat duidelijk zien dat het centraal zetten van de klant zorgt voor onderscheidend vermogen en bedrijfscontinuïteit. De afnemer vraagt steeds meer om een oplossing dan om een product. Deze overgang vraagt organisatorische aanpassingen. Broodnodig, echter de onzekerheid, zeker na het mislukken van het Catshuis-overleg, dwingt veel bedrijven om kostenbeheersing op nummer één te zetten. Hopelijk stimuleert deze publicatie u om met ABN AMRO en uw collega-ondernemers van gedachten te wisselen over de uitdagingen voor uw bedrijf en uw sector in Nederland. Wij denken graag met u mee en zijn u graag van dienst. Namens alle collega’s van ABN AMRO wens ik u en uw bedrijf alle succes toe! Met vriendelijke groet,

Joop Wijn

Lid Raad van Bestuur ABN AMRO

1

2

Visie op industrie Sectorupdate 2012

Visie op industrie

4 6 10 12 14 16 18 20 22 24

visie op Nederland interview elektrotechnische groothandel machine-industrie metaalbewerkingsindustrie producenten van metaalproducten olie en gas toeleveranciers rubber- en kunststofproductenindustrie verpakkingsmiddelenindustrie wind en solar

26 28

leeswijzer colofon

3

4

visie op Nederland

Nederlandse economie krabbelt in 2012 weer op Vorig jaar is de economische groei sterk vertraagd en belandde de economie in een recessie die in het begin van 2012 nog voortduurde. Er zijn echter aanwijzingen dat de economie in het tweede halfjaar weer groei zal vertonen – waarschijnlijk dankzij een aantrekkende uitvoer. De consumptieve bestedingen dalen naar verwachting opnieuw. In 2011 groeide de economie met 1,2%. Ten opzichte van de groei

gemiddelde jaargroei toch op 3,8% is uitgekomen, is dan ook gro-

in 2010 (+1,7%) leek de afzwakking beperkt, maar achter die 1,2%

tendeels toe te schrijven aan het stevige groeitempo tegen het eind

gaat een forse afkoeling van de economie schuil in de loop van het

van 2010.

jaar. In het eerste kwartaal van 2011 steeg het bruto binnenlands product (bbp) nog met 0,75% ten opzichte van de voorgaande peri-

De forse afkoeling bij de uitvoer komt grotendeels, of zelfs hele-

ode. In de daaropvolgende kwartalen viel dat cijfer steeds lager uit.

maal, op het conto van de afzetmarkten. Driekwart van de goede-

In het derde en vierde kwartaal was zelfs sprake van krimp (respec-

renuitvoer blijft in de EU en daarvan blijft het overgrote deel binnen

tievelijk -0,4 en -0,6% kwartaal-op-kwartaal). Deze ontwikkeling stak

de eurozone (krap 59% van de totale goederenuitvoer). De totale

ongunstig af bij die van de eurozone als geheel. In het derde kwar-

goedereninvoer van de eurozone is zelfs nog wat meer terug-

taal kromp de Nederlandse economie al, terwijl de eurozone-econo-

gevallen dan de Nederlandse uitvoer. We zien hier de gevolgen van

mie nog een plus liet optekenen en in het slotkwartaal van 2011 viel

diverse groeivertragende factoren. Denk aan de hoge olieprijzen

het groeicijfer (-0,6%) opnieuw lager uit dan dat voor de eurozone

begin 2011, bezuinigingen door overheden en de grote onrust als

als geheel (-0,3%). Jaar-op-jaar viel de groei van het bbp terug van

gevolg van de staatsschuldencrisis in de eurozone. Met name die

+2,2% in het begin van het jaar naar -0,2% in het laatste kwartaal.

laatste factor heeft het vertrouwen in de economie in de tweede helft van het afgelopen jaar stevig doen slinken.

Afzwakking groei economie voorbij? 6

120

3

105

De economie van de eurozone is naar verwachting in het eerste kwartaal van 2012 opnieuw gekrompen. Dat kan worden afgeleid

% 0

90

-3

75

-6

60

uit de begin april beschikbare indicatoren. ABN AMRO verwacht dat de eurozone-economie in het tweede kwartaal stabiliseert, om vanaf het midden van het jaar weer wat te gaan groeien. Dit bescheiden herstel kan vooral worden toegeschreven aan de opleving van de wereldhandel. De binnenlandse bestedingen in de eurozone

1991

1993

1995

1997

1999

2001

2003

2005

2007

2009

2011

bbp (% j-o-j; l.as) Economisch-sentimentindicator (r.as)

Bron: Thomson Reuters Datastream

Uitvoergroei sterk vertraagd, maar eerste lichtpuntjes zichtbaar

staan echter onder druk van bezuinigingsmaatregelen. Duitsland lijkt hierop overigens een uitzondering te vormen. De laatste Nederlandse uitvoercijfers lijken (al) wat minder ongunstig. In de jaar-op-jaarvergelijking zagen we eind vorig jaar en begin dit jaar weer enige stijging van het groeicijfer. Ook de indicatie van de inkoopmanagersindex (PMI) is beter: de deelindex voor de exportorders lag in januari en vooral in februari boven de 50, dat is het

Kijken we naar het verloop van de verschillende bestedingscompo-

niveau dat het verschil markeert tussen krimp en groei. Hoewel we

nenten, dan valt op dat de uitvoer (de kurk waar de economie op

in maart weer een daling zagen, bleef deze deel-PMI in die maand

drijft) in de loop van het jaar per saldo niet is toegenomen (0,0%

nog duidelijk boven de 50.

j-o-j in vierde kwartaal). Na bescheiden kwartaal-op-kwartaal-plussen in het eerste halfjaar, was daarna sprake van minnen. Dat de

Visie op Nederland

Uitvoergroei lijkt dal gepasseerd

Bedrijven die overwegend op de binnenlandse markt georiënteerd

PMI >50 wijst op groei; <50 – krimp

zijn (zie ook hieronder), zullen het in 2012 in doorsnee moeilijker

20

70

10

60

% 0

50

-10

40

-20

30

hebben dan bedrijven die meer exportgericht zijn.

Huizenmarkt zit vast De huizenmarkt zit in het slop en er is weinig vertrouwen dat de situatie spoedig verbetert. De marktindicator van Vereniging Eigen Huis bereikte in maart een nieuw dieptepunt. Het gebrek aan vertrouwen draagt bij aan de verwachting dat de huizenprijzen verder

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

zullen dalen. Deze verwachting wordt verder gevoed door de ontwikkeling van het transactievolume. Het teleurstellend lage aantal

Uitvoer goederen (% j-o-j; l.as) PMI exportorders (index; r.as)

transacties in de eerste maanden van het jaar laat zien dat de huizenmarkt volledig is verkrampt. Dit lage aantal woningtransacties

Bron: CBS, Markit NEVI

Binnenlandse bestedingen onder druk

valt deels terug te voeren op de minder ruimhartige verstrekking van hypotheken. De beperkingen op de leencapaciteit vanuit de regelge-

De zwakke stee van de Nederlandse economie is de particuliere

ving, zoals de strengere Gedragscode Hypothecaire Financieringen,

consumptie. Deze is al vier kwartalen achtereen gekrompen met

de verlaagde Nibud-woonquote en de internationaal aangescherpte

als dieptepunt een terugval van 0,9% kwartaal-op-kwartaal eind

kredietvoorwaarden van banken, zijn verantwoordelijk voor een

2011. Daarmee lag de consumptie op het laagste niveau sinds eind

minder ruimhartige kredietverlening. Daarnaast speelt de discussie

2003! Gemiddeld kromp de consumptie vorig jaar met 1%. Dat is

over de toekomst van de hypotheekrenteaftrek. ABN AMRO houdt

beduidend meer dan de daling van het reëel beschikbaar inkomen

er rekening mee dat de huizenmarkt voorlopig vast blijft zitten.

met bijna een half procent. Factoren die verantwoordelijk zijn voor

Hoewel de beperkte omvang van de woningvoorraad een prijsval

deze sterkere daling van de consumptie, zijn het vermogensverlies

helpt voorkomen, dient rekening te worden gehouden met een ver-

op de aandelen- en de huizenmarkt en het sterk gedaalde consu-

dere daling van de huizenprijzen. We schatten dat de huizenprijzen

mentenvertrouwen. Dat vertrouwen stond vorig jaar ook elders in

dit jaar met 5% dalen. Ook het aantal transacties blijft laag.

de eurozone onder druk vanwege de staatsschuldencrisis, maar in ons land speelden nog meer factoren. Zo was er onzekerheid over de hoogte van de pensioenen vanwege de gedaalde, en te lage,

Inflatie

dekkingsgraden van pensioenfondsen. Verder is er het hete hangij-

De inflatie liep in 2011 geleidelijk op van 2% in het begin van het

zer van de hypotheekrenteaftrek. Ten slotte wijzen we op de extra

jaar naar een piek van 2,7% in september. De toename van het

bezuinigingen. Omdat het begrotingstekort in 2013 flink te hoog

prijsstijgingstempo was het gevolg van onder meer hogere arbeids-

dreigt uit te vallen, moet fors extra worden bezuinigd. Ook dat kan

kosten en energieprijzen. Daarna viel het cijfer wat terug naar 2,5%

van invloed zijn op de stemming van de consument.

in de eerste drie maanden van 2012. Gemiddeld kwam de inflatie in

In 2012 neemt de koopkracht opnieuw af: door bezuinigingsmaatre-

2011 uit op 2,3%.

gelen én omdat de brutoloonstijging (al is deze iets hoger dan in 2011) weer achterblijft bij de inflatie. Alles overziend, gaan we ervan

In de loop van 2012 kan het inflatietempo verder afnemen. Deze

uit dat de consumptie dit jaar opnieuw krimp zal vertonen.

verwachting baseert ABN AMRO op de aanname dat de olieprijzen verder dalen, aangezien het risico van een escalatie in het

Hoewel we voor het tweede halfjaar – vooral dankzij de voorzichtig

Midden-Oosten is afgenomen. Echter, door de aangekondigde

aantrekkende uitvoer – weer wat economische groei verwachten,

BTW-verhoging kan in het vierde kwartaal de inflatie een sprong

zal het bbp dit jaar (gemiddeld) toch duidelijk dalen. Maar voor 2013

maken.

wordt weer een positief cijfer voorzien.

Risico’s

Particuliere consumptie daalt verder 3

De risico’s voor het scenario van ABN AMRO liggen vooral aan de

2

‘onderkant’. In ons scenario gaan wij ervan uit dat de Europese be-

1

leidsmakers erin slagen de staatsschuldencrisis verder te bedwin-

%0

gen, maar dit is verre van zeker. Een nieuwe escalatie van de

-1

staatsschuldencrisis in de eurozone is niet ondenkbaar. Verder

-2 -3

zouden de olieprijzen kunnen stijgen. De economische groei zou in 2005

2006

2007

Reëel beschikbaar inkomen

2008

2009

Particuliere consumptie

Bron: CBS, ABN AMRO Economisch Bureau

2010

2011

2012

beide gevallen worden gedrukt; en de inflatie valt - bij stijgende olieprijzen - hoger uit. Ook bestaat het risico dat de situatie op de huizenmarkt verder verslechtert.

5

6

Links: Joan Hanegraaf, directeur van Oerlemans Packaging, en voorzitter van NRK en VMK, daarnaast David Kemps, sector banker Industrie bij de ABN AMRO.

Joan Hanegraaf, voorzitter van NRK en VMK:

‘Steeds dunnere folies leveren forse milieuwinst op’ Bulkproductie is in Nederland al lang geen optie meer. Die komt wel uit de lagelonenlanden. Oerlemans Packaging bewijst dat er volop bestaansrecht is voor een vitale kunststofindustrie. Ook in crisistijden haalde het bedrijf acceptabele resultaten. De economische cijfers voor de gehele sector stemmen niet vrolijk. Toch zijn er kansen, bijvoorbeeld om inzameling en recycling te verbeteren. Dat moet zelfs geld kunnen opleveren, als het maar goed georganiseerd wordt. Welke invloed heeft de ontwikkeling van de olieprijs? Wat zijn kansrijke strategieën? Joan Hanegraaf en David Kemps geven hun visie. Joan Hanegraaf is directeur van Oerlemans Packaging, en voorzitter van NRK, branchevereniging voor de Nederlandse Rubber, lijm- en Kunststofindustrieën. Kemps is sector banker Industrie bij ABN AMRO.

Interview

We lopen in de fabriek in Genderen, één van de zes productie-

Dunne marges in krimpende markt

locaties van Oerlemans Packaging. ‘Als je hier straks de poort

Beiden gaan uit van krimp. Kemps denkt min 1 à 2%, Hanegraaf

uitloopt’, zegt Joan Hanegraaf, terwijl hij wijst op een extruder,

vreest dat het eerder de kant van min 7% op gaat. Het verschil zit

een machine die met razende snelheid folie richting plafond

hem in twee dingen; eerst de inschatting van het export-effect (de

blaast, ‘dan kijk je de rest van je leven met andere ogen naar een

sector verkoopt 55% in het buitenland). Export naar binnen Europa is minder gunstig vanwege de recessie, en naar buiten

‘Het is klantgericht ondernemen, of anders het loodje leggen’

Europa speelt de wisselkoers de sector parten. Uitvoer naar de BRIC-landen, waar ze de economische groei weer gevonden hebben, is kansrijker. En dan is er de grondstofprijs, waarover de marktvisies kunnen verschillen. Niet onbegrijpelijk, grondprijs-

boterhamzakje.’ Hij heeft gelijk. Ooit geweten dat zo’n simpel

ontwikkeling is geen exacte wetenschap: het gaat om feitelijke

zakje anno 2012 dunner is dan ooit? (De dunste kwaliteit is 18

ontwikkelingen, maar ook om sentimenten.

micron, terwijl vroeger minimaal 30 micron nodig was.) En dat, het klinkt wat tegenstrijdig, juist de techniek om het zakje uit

Hanegraaf, sinds 2007 directeur-grootaandeelhouder: ‘De flinter-

meerdere lagen op te bouwen, co-extrusie, de enorme dikte-

dunne marges die wij behalen, maken dat ik mijn winst kan

reductie mogelijk heeft gemaakt?

verspelen als ik bijvoorbeeld EUR 1,45 voor een grondstof betaal,

Hanegraaf: ‘Met co-extrusie hebben we enorme milieuwinst

in plaats van EUR 1,40. De kostprijs van ons product bestaat voor

bereikt. Ik durf te stellen dat het einde van de diktereductie nog

méér dan de helft uit grondstoffen. Vandaar dat wij veel tijd steken

niet in zicht is; nog eens tien procent acht ik heel wel mogelijk.’ De

in het vergaren van diepe kennis over de prijsontwikkeling van

less-is-more-trend geldt, behalve voor boterhamzakjes, voor alle

olie, ethyleen, granulaten en wat we allemaal nog meer inkopen.

duizend producten van Oerlemans Packaging. ‘Als je alléén kijkt

Wij baseren ons op veel harde cijfers en marktinformatie, en

naar hoeveel kilo’s product hier de poorten uit gaan, dan zijn we in

ontwikkelen onze marktvisie op eigen kompas. Omdat we het

twintig jaar tijd amper gegroeid. Terwijl in dezelfde periode onze

graag in eigen hand houden.’

omzet, gemeten in euro’s, is verdrievoudigd. De meeste folies zijn in twee decennia ongeveer half zo dun geworden.’

Plastic Heroes hoopvol gestart

Na 1992 andere wereld Dat Oerlemans Packaging onder zware economische omstandigheden er in slaagt acceptabele resultaten te boeken, zonder

David Kemps: ‘De hele sector heeft een grote slag gemaakt met

ontslagen, heeft uiteraard met méér te maken dan alleen de

energie-besparing. NRK sloot hierover maatschappelijke

diktereductie van folie en kennis van de olieprijsontwikkeling.

contracten met de overheid. Soms is in één jaar tijd de energieefficiëntie met wel 15% verbeterd. Grote stappen. De recycling van kunststoffen door de industrie zelf is geen issue meer, dat is uitstekend geregeld. Bij het inzamelen en recyclen van kunststofafval bij huishoudens is een hoopvol begin gemaakt met de

‘Fraaie verpakkingen triggeren de consument’

Plastic Heroes-campagne. ABN AMRO vindt het belangrijk de PRIMA Ondernemen Awards te sponsoren. Die tweejaarlijkse

Hanegraaf ziet 1992 als cruciaal jaar in de koerswijziging. Tot die

prijs voor innovatief en duurzaam ondernemen reikte Joan

tijd was het relatief eenvoudig om met bulkproductie van een

Hanegraaf in 2011 uit aan NPSP, een bedrijf dat hoogwaardige

beperkt assortiment producten, winst te maken. ‘Er was toen zó

toepassingen heeft ontwikkeld van biohars en natuurvezels.’

veel vraag naar kunststoffen. Je kon elk jaar een nieuwe, dure extruder neerzetten, die verdiende zich wel weer terug. The sky

De markt voor rubber- en kunststoffenindustrie waarin Oerlemans

was the limit.’

Packaging opereert, met folies, gebruikt voor verpakkingen en

Hanegraaf: ’Maar in 1990 en 1991 waren de grondstofprijzen

agrarische doeleinden, is zéér competitief. Decennia lang al,

gedaald tot een absoluut minimum. En in 1992 ontstonden er

vertelt Hanegraaf, is er een overproductie van 25%. Het eerste

problemen door overproductie. In dat jaar begon ik bij Oerlemans.

hele crisisjaar heeft er hard ingehakt voor de Nederlandse

De hele branche was verbaasd dat het zo slecht ging. Ik vond het

industrie, 2009: min 14%. Ook al trokken de cijfers aan, in 2010

niet zo raar. Naar een klant luisteren? Daar hadden veel

(plus 5,5%) en 2011 (plus 8%), verschillende bedrijven legden de

fabrikanten nog nooit van gehoord. Waarom zouden ze ook? Met

afgelopen jaren het loodje. Als het gaat over de macroverwachting

een pure gerichtheid op een zo hoog mogelijke productie, hadden

voor de sector voor 2012, lopen de visies van David Kemps en

ze tot dan toe goed winst kunnen maken.’

Joan Hanegraaf echter uiteen.

7

8

Nog nooit naar klant geluisterd

Unique selling proposition!

Hanegraaf: ‘Door mijn vorige baan en opleiding begrijp ik wat van

Hanegraaf: ‘Dat is ook mijn strategie geweest. Ik zag veel meer

klantgerichtheid en marketing. Was het geluk of wijsheid dat ik in

toekomst in véél klanten blij maken met zeer specifieke oplossin-

1992 bij een productiebedrijf begon? Het was in ieder geval geluk-

gen. Onze producten zijn verdeeld over drie segmenten in de

kige timing. Want één van de grote supermarktketens eiste in dat

business-to-business; de industrie, detailhandel (bakkerij en food-

jaar van haar leveranciers opschaling van productiecapaciteit,

service) en tuinbouw (teelt-techniek en verpakking producten).

zodat zij ál hun flexibele kunststof verpakkingen bij één onderne-

We luisteren naar klanten, en vervullen hun wensen met scherp

ming konden inkopen. Behalve schaalgrootte eisten ze product-

geprijsde, flexibele kunststof verpakkingsmaterialen, die speciale

portfolio: one-stop-shopping. Op deze trend zijn wij onze strategie

eigenschappen hebben.’

gaan aanpassen.’

Hanegraaf: ‘We houden de regelgeving voor de verpakkingen in de voedingsindustrie nauwgezet bij. Zodra er nieuwe eisen

‘Véél klanten blij maken met zeer specifieke oplossingen’

gesteld worden (denk aan ISO 14001 en General Food Law), dan kunnen wij de klanten al helpen. Omdat we weten wat er op ons afkomt. Oerlemans Plastics was de eerste die het certificaat voor kwaliteitskeurmerk BRC behaalde. Ik hoor ook wel ondernemers klagen over de steeds uitgebreidere regelgeving. Terwijl je er ook

Kemps: ‘Oerlemans laat zien dat productie meer is dan techniek.

een unique selling proposition van kunt maken dat je in staat bent

Het bedrijf drijft op modern ondernemerschap. Mijn visie is altijd

de eisen onmiddellijk na te leven.’

geweest dat we in Nederland van massa af moeten, naar lagere volumes, maar wel met een hoge mix. Dat wil zeggen: veel ver-

Verpakking als drager van merk

schillende soorten producten maken met een flexibel machine-

Hanegraaf: ‘Afnemers waarderen ook ons hoge kwaliteit kleuren-

park, zodat je kleine, klantspecifieke series kunt draaien met

drukwerk, verzorgd met de nieuwste machines, die een druk-

méér toegevoegde waarde (en marge), die je snel aan klanten

snelheid van 600 meter folie per minuut halen en snel omgesteld

kunt leveren.’

kunnen worden. Daardoor kunnen we gemakkelijker just-in-time leveren. Dat vergt flinke investeringen, want de ontwikkelingen

Joan Hanegraaf, directeur van Oerlemans Packaging.

gaan snel: een machine van tien jaar oud draait maar 250 meter per minuut.’ Hanegraaf: ‘Fraaie verpakkingen triggeren de consument. Als een product er niet goed uit ziet, dan verkoopt het gewoon slecht. We maken bijvoorbeeld kunststofzakken voor gedroogde koemestkorrels, schitterend bedrukt. Koemest heeft eigenlijk een beperkte marktwaarde, maar gedroogd, en op deze manier verpakt, loopt de verkoop goed.’

Folie stimuleert glasgroenteteelt Hanegraaf: ‘Klantgericht ondernemen is onontbeerlijk in deze tak van sport. Mooi voorbeeld: we maken een VariOP schermfolie dat tuinbouwers horizontaal ophangen in hun kassen waar ze komkommers, tomaten of paprika’s telen. Het effect: een gemiddelde stijging van de opbrengst van maar liefst één kilo gewas per vierkante meter per jaar. Dat gaat voor telers om veel geld. Hoe werkt deze folie? Het optimaliseert het klimaat, door in de kas de ruimte te verkleinen die verwarmd moet worden. Door het uitgekiende gaatjespatroon - voor iedere individuele tuinder perforeren we de folie op een andere, unieke manier - ontstaat er in de kas een optimale ventilatie en temperatuurverdeling.’ Hanegraaf: ‘Dan hebben we nog een speciaal additief in het folie

Interview

9

gedaan, waardoor het condenswater niet in druppels aan het folie

Hanegraaf: ‘Bovendien had onze sector bar weinig in te brengen

gaat hangen, maar een dun laagje vormt. Gevolg: het zonlicht kan

over de manier waarop Nedvang de inzameling en recycling regel-

met onverminderde intensiteit de plantengroei stimuleren, zonder

de. Ik ben blij met het akkoord dat er nu ligt; het legt veel meer

gebroken te worden door waterdruppels. Het is logistiek een

verantwoordelijkheid bij de sector. De uitdaging van onze industrie

gigantische uitdaging om elke foliebaan precies op de juiste plaats

moet zijn: het systeem geld laten opbrengen. We hebben als

in de juiste kas bij de juiste teler te krijgen. Dit soort werk kun je

branche - PlasticsEurope, NRK, VMK, VKR - eenheid binnen onze

alleen maar doen, als je aan de ene kant de schaalgrootte hebt om

industrie. Er is een prima coöperatie tussen de materiaalorganisa-

een lage prijs te kunnen garanderen, en aan de andere kant een

ties, Nedvang en CBL en FNLI. Duurzaam en maatschappelijk

goed team, dat nodig is om klantvriendelijk te kunnen werken. Zo

verantwoord ondernemen bereik je alleen als alle deskundigen

kun je tailor-made oplossingen bieden, tegen een schappelijke

samenwerken. Dat zijn we ons nageslacht verschuldigd. Wat

prijs. Deze speciale folie voor telers verkopen we aan de

helpt, is producten speciaal ontwerpen, zodat ze later gemakke-

glastuinbouw over de hele wereld.’

lijker te recyclen zijn. Er komt een trend naar goed te recyclen

Akkoord met Ministerie

mono-materialen. Omdat samengestelde materialen moeilijk of niet recyclebaar zijn. We zijn een relatief jonge industrie, zestig

Kemps: ‘Oerlemans doet veel om te zorgen dat hun producten zo

jaar oud, en zijn qua inzameling, scheiding en recycling wat

min mogelijk milieubelasting veroorzaken. Hier wordt geen gram

minder ver dan de papier- en glassector. We zien het als een

grondstof meer verspild, alles wordt gerecycled. En in de

uitdaging die we zeker aankunnen.’

vuilverbranding veroorzaken de producten geen chemische verontreiniging. En wil een klant bio-degradable folies op basis van zetmeel? Oerlemans heeft de receptuur op de plank liggen. Een aantal kunststoffen, zoals dat telersfolie, is zelfs speciaal bedacht om milieuwinst te boeken.’

Duurzaam ondernemen staat bij NRK voorop NRK, Nederlandse Rubber, lijm- en Kunststofindustrie, een koepel-

Oók voor inzameling en recycling van kunststofafval uit huis-

organisatie van twintig brancheverenigingen, wil dat de 500 aange-

houdens zet Hanegraaf zich gedreven in. Als NRK-voorzitter én als

sloten bedrijven over twintig jaar nog steeds een vitale bedrijfstak

voorzitter van de VMK, spreekbuis van de kunststofindustrie. Hij

vormen. Dat kan alleen, zegt NRK, als duurzaamheid en maatschap-

zit er bovenop om te zorgen dat de sector met één mening naar

pelijk verantwoord ondernemen voorop staan. De omzet van de

buiten treedt.

rubber- en kunststofindustrie is EUR 7,5 miljard, 95% van de bedrij-

Hanegraaf werkt mee aan een nieuw akkoord met de

ven is MKB, en de werkgelegenheid bedraagt ongeveer 40.000 fte.

rijksoverheid over inzameling en recycling. Het ministerie van

De bedrijven leveren een grote variatie aan onderdelen, modules en

Infrastructuur en Milieu, VNG en het verpakkende bedrijfsleven

eindproducten voor toepassingen in industrie en handel, bouwnij-

spraken begin maart 2012 af om vanaf begin volgend jaar de

verheid, verpakkingsindustrie en consumentenproducten. Voorzitter

zaken anders aan te pakken. De verpakkingsbelasting is

Joan Hanegraaf vindt dat bedrijven daar waar mogelijk moeten sa-

losgelaten. Het verpakkende bedrijfsleven zorgt zelf voor

menwerken. ‘Bedrijven die gaan cocoonen, die niet aan kennisuit-

bekostiging en uitvoering. En: het nieuwe doel voor hergebruik

wisseling doen, daar voorspel ik geen zonnige toekomst voor.’

van kunststof is opgetrokken van 42% naar 52%.

Recycling gaat geld opbrengen In 2008 heeft de sector de verpakkingsbelasting van minister

Zonder oliecrisis geen Oerlemans Packaging

Cramer te veel over zich heen laten komen, vindt Hanegraaf. ‘Ook

Hoe kan een agrarisch toeleveringsbedrijf transformeren tot een

ik zat toen fout, door achterover leunend te hopen dat het

grote fabrikant van flexibele kunststof verpakkingen en folies, met

opgelost werd. Dat mag je rustig opschrijven. Anderen zijn de

een omzet van EUR 135 miljoen, zes productielocaties, en 470 mede-

regie gaan pakken. Het is voor mij de reden geweest om me nog

werkers? De familie Oerlemans, net na de oorlog begonnen met een

meer in te gaan zetten voor de branche in zijn algemeenheid. Ik

boerderij, ging bij onder andere fruittelers, de grond met methylbro-

was geen tegenstander van de verpakkingsbelasting. EUR 365

mide ontsmetten: ontdoen van onder meer schimmels en aaltjes. In

miljoen werd er geheven in 2011, waarvan EUR 250 miljoen naar

1973, tijdens de oliecrisis, kon de leverancier van de folie, nodig bij

de algemene middelen vloeiden en EUR 115 miljoen in inzameling

dat type werk, niet meer leveren wegens gebrek aan grondstoffen.

en recycling werd gestoken. Maar de regelgeving waarmee dat

En in die tijd maakte je geen businessplan; Oerlemans werd gewoon

gepaard ging, vond ik een gruwel. Veel te ingewikkeld, onduidelijk

boos en besloot een paar extruders te kopen om zelf folie mee te

en administratief omslachtig.’

gaan produceren. De rest is geschiedenis.

10

elektrotechnische groothandel

Stagnatie in bouwen industriesegment

Vergroting van toegevoegde waarde in keten

Concurrentie vraagt om schaalvergroting

Branchebeschrijving De elektrotechnische groothandel maakt onderdeel uit van de techni-

che gerekend. De branche kent een beperkt aantal grote internationale

sche groothandel. Bedrijven in deze branche leveren componenten en

spelers, enkele tientallen middelgrote spelers en relatief veel kleinere

schakelmateriaal aan zakelijke klanten in ondermeer de bouw en de in-

spelers (voornamelijk agentschappen). De laatste jaren worden geken-

dustrie. De groothandel in wit- en bruingoed wordt niet tot deze bran-

merkt door schaalvergroting.

Trends en ontwikkelingen De branche is heterogeen van aard wat betreft assortiment en geografi-

klant. Van afnemers worden activiteiten overgenomen die niet behoren

sche focus. De producten lenen zich niet voor het ontwikkelen van een

tot hun kerntaken, en daardoor efficiënter of beter kunnen worden uit-

onderscheidend profiel; de breedte van het assortiment wel. De concur-

gevoerd door de groothandels. Men ontwikkelt samen met leveranciers

rentie is intensief. Hierdoor is ‘operational excellence’ de basisvoorwaar-

kostenbesparende of omzetgenererende concepten om afnemers aan

de geworden voor een succesvolle groothandel. Het draait hierbij om

zich te binden. Het gaat erom de regie in de keten naar zich toe te trek-

goed geolied supply chain management met als doelen bestelgemak en

ken. Onafhankelijke installatiebedrijven zijn belangrijke directe afnemers

een tijdige en betrouwbare uitlevering van het juiste product tegen zo

van de elektrotechnische groothandel, die op hun beurt weer diensten

laag mogelijke kosten. Elektronische informatie-uitwisseling en ICT-tools

verlenen aan vooral de industrie en de bouw. Beide segmenten vertoon-

als ERP-systemen, worden hierbij als instrumenten ingezet. De focus

den een groei van de productie in 2011. De omzet van de branche lag

van de groothandel verschuift van fysieke distributie naar partnership

echter in dat jaar nog steeds onder het niveau van de jaren voor de

met de klant en het reduceren van de ‘total cost of ownership’ voor de

recessie in 2009.

Onze visie Mede vanwege de recessie in de eerste maanden van dit jaar, zal de

mers. Hoe groter de schaal van de onderneming is, hoe beter men in

industriële productie niet meer groeien. De productie in de bouw gaat

staat is om deze strategieën te realiseren. In dit opzicht is er nog een

omlaag als gevolg van de slechte woningmarkt en overcapaciteit bij

wereld te winnen gezien de gefragmenteerde aard van de branche.

commercieel onroerend goed. De groothandel moet daar in andere

Fusies en overnames, maar ook onderlinge samenwerking kunnen de

marktsegmenten compensatie voor zoeken. De aard van de producten

gewenste schaalgrootte tot stand brengen. Een andere groeistrategie

maakt dat de concurrentie hoog blijft. ‘Operational excellence’ blijft

is vergaande specialisatie in combinatie met internationale expansie.

daarom een kritische succesfactor. Daarnaast zijn grote volumes van

Ook in de groothandel is duurzaam ondernemen een manier om zich

belang om gunstige inkoopprijzen te bedingen. Door grotere volumes

te onderscheiden. Oog voor veiligheid, misstanden bij de productie

wordt men ook interessanter voor andere leveranciers. Verder leiden

van ingekochte producten, een eerlijke prijs en energiebesparing -

activiteiten die een kostenbesparing of omzetvergroting in de keten

vooral bij het logistieke proces - zijn onderwerpen waar de branche

tot doel hebben, tot een grotere binding met leveranciers en afne-

niet omheen kan.

Kerngegevens

Websites

Aantal bedrijven (inclusief zzp’ers): 2.000

www.nvg.nl www.dynamiekgroothandel.nl www.wtg.nl www.uneto-vni.nl

Aantal bedrijven ≥ 100 werknemers: 25 Aantal werknemers: 23.000

ABN AMRO omzetverwachting 2012: +1%

elektrotechnische groothandel

Omzetgroei vertraagd ▶▶ Na de recessie in 2009 herstelde de omzet zich weer. Het groeitempo nam echter af van 5,5% in 2010 naar 1,5% in 2011. De eurocrisis en de grote onzekerheid over de oplossing daarvan, droegen hieraan bij.

Bron: CBS

140 120 100 80

▶▶ Per saldo bevond de omzet van de branche zich in 2011 nog

60 Index (2005 = 100)

duidelijk onder het niveau van 2007 en 2008.

40 20 0 2007

2008

2009

2010

2011

Branche is sterk versnipperd

Bron: CBS

▶▶ Bijna 80% van het aantal groothandelsondernemingen heeft 1 tot

50 tot 100

10 werkzame personen. Dit betreft vooral agentschappen. In deze

>100

1% 2%

10 tot 50

groep van kleinere bedrijven zijn ook de zzp’ers opgenomen. ▶▶ De laatste jaren worden gekenmerkt door internationale schaalver-

18%

groting.

79%

1 tot 10 werkzame personen

Productie industrie weer op niveau van 2007

Bron: CBS

▶▶ Een groot deel van de artikelen vindt zijn weg naar de industrie.

10

Met een daling van de productie in 2008 liep de industrie al vooruit op de recessie in 2009. In de jaren na de forse productieval in 2009 ▶▶ De productie bevond zich in 2011 weer op het niveau van 2007, maar zal gezien de economische tegenwind praktisch niet verder

5 %-groei (j.o.j)

groeide de industriële productie weer.

0

-5

groeien in 2012.

-10 2005

2006

Bouwproductie daalt in 2012

2007

2008

2009

2010

2011

Bron: EIB, ABN AMRO Sector Research

▶▶ Na forse dalingen in 2009 en 2010 herstelde de totale bouwproduc-

15

tie zich in 2011. Zowel de nieuwbouw als de herstel-, verbouw- en

10

met 5% de hoogste productiegroei. ▶▶ Voor 2012 moet rekening worden gehouden met een afname van de bouwproductie. Zowel bij de woningbouw als de utiliteitsbouw

Mutatie (in %, j.o.j)

onderhoudsproductie groeide. De woningnieuwbouw realiseerde 5 0 -5

zal de nieuwbouw de grootste veer laten, met een daling van

-10

respectievelijk 5% en 6%.

-15 2008 Woningbouw

2009

2010

2011r Utiliteitsbouw

2012r

2013r

11

12

machine-industrie

Onderscheid door innovatie en flexibiliteit

Productie groeit nauwelijks in 2012

Duurzaam ondernemen stuurt productontwikkeling

Branchebeschrijving De machine-industrie omvat bedrijven die zich bezighouden met de

machines geproduceerd voor specifieke branches, zoals de voedings-

productie van algemene producten zoals pompen, hijs- en hefwerktui-

middelenindustrie. Tot de machine-industrie behoren ook de toeleve-

gen, verpakkingsmachines, metaalbewerkingmachines, interne trans-

ranciers van modules en systemen. In aantal overheerst deze laatste

portwerktuigen en koeltechnische apparaten. Daarnaast worden er

groep binnen de branche.

Trends en ontwikkelingen Omdat de thuismarkt voor Nederlandse machines beperkt is, moet de

en omsteltijden, energiezuinigheid (hybride machines) en onderhouds-

Nederlandse machine-industrie het hebben van de vraag uit het

vermindering. Vanwege de globalisering is er mondiaal sprake van

buitenland. Van oudsher zijn Duitse, Italiaanse en Japanse machine-

prijsdruk. Teneinde de efficiency te verhogen, richten fabrikanten van

bouwers geduchte concurrenten op de internationale markt. Grote

eindproducten zich steeds meer op R&D, eindassemblage en

Chinese machinebouwers richten zich inmiddels steeds meer op de

marketing. Productie van standaardonderdelen wordt uitbesteed en

export. Deze en leveranciers uit andere opkomende regio’s proberen

voor complexe onderdelen wordt samengewerkt met gespecialiseerde

daarbij een inhaalslag te maken op technologisch gebied. Nederlandse

toeleveranciers van modules en systemen. Deze richten zich op

machinebouwers profileren zich door innovatie en flexibiliteit. Een

producten en processen waarin zij uitblinken en zijn sterk oplossings-

substantieel aantal bedrijven behoort tot de wereldtop. Bij de product-

gericht. In diverse gevallen worden gezamenlijk R&D inspanningen

ontwikkeling vormt ‘total costs of ownership’ van de afnemer een

verricht. Ook bij hen staan innovatie en flexibilisering centraal.

belangrijk uitgangspunt. Denk hierbij aan afvalreductie, kortere instel-

Onze visie De onzekerheid over een oplossing voor de eurocrisis en de vrees

deren blijft daar onveranderd hoog. Hoewel uiteindelijk de orderont-

voor een dubbele dip leidden tot een afname van de orderontvangsten

vangsten in 2012 groeien, schuift de betreffende productie voor een

in de machine-industrie in tweede helft van 2011. Vanwege de lange

deel naar 2013 door. Al met groeit de productie van de machine-indus-

doorlooptijden daalt hierdoor de productie in de eerste helft van 2012.

trie in 2012 praktisch niet. Maatschappij en afnemers stellen steeds

Geleidelijk aan ontworstelt de economie van de eurozone zich aan de

meer eisen aan het duurzaam ondernemen. Veel aandacht is er voor

krimp. Met dit herstel in de loop van 2012 trekken de orderontvang-

energiebesparing, zowel binnen de eigen bedrijfsprocessen als bij de

sten uit deze regio weer aan. Gezien de forse investeringen in de afge-

geproduceerde machines. Ook de veiligheid van de werknemers krijgt

lopen jaren, moet hier echter niet te veel van worden verwacht. Voor

steeds meer aandacht. Verder wordt samen met afnemers gewerkt

substantiële groei moet de machine-industrie de markt buiten West-

aan een zo efficiënt mogelijk gebruik van machines. Duurzaam onder-

Europa op. Daar is sprake van relatief hoge economische groeicijfers,

nemen is nu nog een manier om zich te onderscheiden.

vooral in de BRIC-landen en Turkije. De grote behoefte aan kapitaalgoe-

Kerngegevens

Websites

Aantal bedrijven 1 - 50 werknemers: 2.480

Aantal werknemers: 93.000

Aantal bedrijven 5 - 100 werknemers: 170

Omzet: EUR 21 mrd

Aantal bedrijven > 100 werknemers: 170

Omzet in buitenland: 70%

ABN AMRO omzetverwachting 2012: + 3%

www.metaalunie.nl www.fpt-online.nl www.vimag.nl www.nevat.nl

machine-industrie

Forse omzetgroei in de afgelopen jaren

Bron: CBS

▶▶ De omzet van deze vroegcyclische branche herstelde zich fors in

40

2010 en 2011 met groeipercentages van respectievelijk 21% en

30

23%. Vooral de export droeg bij aan de omzetgroei.

20

opkomende markten leidden tot een omzet in 2011 die 20% boven de piek van 2007 lag.

%-groei (j.o.j)

▶▶ Uitgestelde vervangingsinvesteringen en veel vraag uit de

10 0 -10 -20

07

08

Omzet totaal

09

10

11

Omzet buitenland

Hogere bezettingsgraad positief voor bedrijfsresultaat ▶▶ In vergelijking met de producenten van metaalproducten en de

Bron: CBS

Afschrijvingen

metaalbewerkingindustrie, vormen de grondstofkosten voor deze branche een geringer deel van de omzet.

3%

Arbeidskosten

▶▶ Met de stevige omzetgroei in de afgelopen jaren heeft ook de

20%

bezettingsgraad van de machine-industrie zich fors hersteld. Dit

Bedrijfsresultaat

werkte positief uit op het bedrijfsresultaat.

69%

8%

Kosten van de omzet

Productie daalde onverwachts in 2011

Bron: CBS

▶▶ Het verloop van de productie van de machine-industrie heeft een

40

minder grillig patroon dan die van de orderontvangsten. Daarbij

30

loopt de productie logischerwijs achter op de orderontvangsten. 20

▶▶ De grote onzekerheid rond de oplossing van de eurocrisis in 2011 Normaliter had de productie in 2011 moeten groeien, maar de machineproducenten hebben bewust gekozen voor afbouw van hun voorraden.

10 Groei in %

en de kans op een dubbele dip doorbraken dit patroon in 2011.

0 -10 -20 2005

2006

Productie

2007

2008

2009

2010

Export kan profiteren van groei buiten West-Europa ▶▶ Van de export van machines gaat ongeveer 45% naar West-Europa.

2011

Orderontvangsten

Bron: CBS

100%

Het aandeel van Azië is in vergelijking met andere industriële producten uitzonderlijk hoog.

80%

▶▶ De omzet van de machine-industrie wordt voor ongeveer 70% door de export bepaald. Een groot deel van de export komt in regio’s

60%

buiten West-Europa terecht. Daar zijn de economische groeicijfers voor 2012 relatief goed te noemen. Dit pakt gunstig uit voor de vraag naar Nederlandse machines.

40%

20% 2000 West Europa

2005 Oost Europa

2009 V.S.

2010 Azië

Rest

2011r

13

14

metaalbewerkingsindustrie

Na flink herstel in 2011 stagneert omzetgroei

Bewaken van liquiditeit blijft belangrijk

Pijlers strategie: kostenvermindering en profilering via duurzaam ondernemen

Branchebeschrijving De metaalbewerkingsindustrie omvat een breed scala aan activiteiten,

zaamheden. Het overgrote deel van de bedrijven behoort tot het MKB,

zoals smeden, persen, snijden, verspanen, buigen, profielwalsen,

slechts 2% van de bedrijven heeft 50 of meer werknemers in dienst.

stampen, oppervlaktebehandeling, lassen en slijpen. Er bestaat een

Er zijn twee typen metaalbewerkers te onderscheiden: loonwerkers en

grote diversiteit aan ondernemingen, gelet op de aard van de werk-

bedrijven die op contractbasis werken.

Trends en ontwikkelingen In vergelijking met producenten van metaalproducten is de metaalbe-

tes aan. Sommige ondernemers nemen taken van afnemers over (het

werkingsindustrie meer op de binnenlandse markt gericht. Duitsland is

zogenaamde ontzorgen), ontwikkelen samen met de afnemer produc-

een belangrijke exportbestemming. In de hele metaalketen (inclusief

ten, spelen in op processen bij de afnemer of dragen bij aan efficien-

machines) zijn productiviteitsverbetering, flexibiliteit en innovatie sleu-

cyverbeteringen in keten. Dit leidt tot meer samenwerking met leve-

telbegrippen. Alleen daarmee handhaaft de metaalindustrie zich op de

ranciers en opdrachtgevers. Continue productverbetering en innovatie

Europese markt. Ook de metaalbewerker probeert hier naar te hande-

hebben geleid tot bedrijven die met recht als ‘hightech’ kunnen

len. Kosten worden bespaard door dunbemande productie, waarbij au-

worden bestempeld. Na de crisis van 2009 kwam het omzetherstel in

tomatisering en robotisering een grote rol spelen. Andere voordelen

deze branche laat op gang. Pas in 2011 was er sprake van een stevige

hiervan zijn het leveren van een constante kwaliteit en het opvangen

omzetgroei, die vooral door een volumetoename werd bewerkstelligd.

van een tekort aan technisch personeel. Richting afnemers biedt men

Een aanjager hiervoor was onder meer de forse groei van de metaalin-

korte levertijden, een hogere bestelfrequentie en kleinere ordergroot-

dustrie in Duitsland.

Onze visie De marktomstandigheden zitten de metaalbewerkers niet mee. De

ting van de medewerkers staan hoog op de agenda. Ook wordt ge-

krimp van de economie in de eurozone in het begin van 2012 heeft

streefd naar een reductie van machine-uitval en van materiaalgebruik

een negatief effect op de orders. De productie van de Nederlandse en

en -afval. Duurzaam ondernemen levert niet alleen kostenbesparingen

Duitse machine-industrie, als belangrijke afnemers, stabiliseert zich

op (bijvoorbeeld lagere energiekosten en minder ziekte-uitval), maar

hooguit dit jaar. Dit betekent dat het nog meer tijd kost voordat het

kan ook als verkoopinstrument worden gebruikt. Afnemers stellen na-

niveau van voor de crisis in 2009 wordt bereikt. De branche moet via

melijk steeds hogere eisen aan duurzaam ondernemerschap. ABN

verdere efficiencyslagen dit jaar zien door te komen. ABN AMRO

AMRO is tot slot van mening dat de kleinschaligheid van de branche

vraagt dringend aandacht voor het strikt bewaken van de liquiditeit.

tot samenwerking noopt. Hierbij gaat het niet alleen om samenwer-

Het terugdringen van voorraden kan daartoe een middel zijn. Duur-

king met leveranciers of afnemers, maar ook onderling. Door gebruik

zaam ondernemen wordt steeds meer gemeengoed in de branche.

te maken van elkaars specialisme en productiecapaciteit kunnen de ef-

Energiebesparing bij de productieprocessen en de veiligheid en belas-

ficiency en innovatieve kwaliteiten worden verbeterd.

Kerngegevens

Websites

Aantal bedrijven: 5.160

Aantal bedrijven met 2 tot 50 werknemers: 2.220

Aantal zzp’ers: 2.840

Aantal bedrijven ≥ 50 werknemers: 100

ABN AMRO omzetverwachting 2012: -1%

www.metaalunie.nl www.fdp.nl www.nevat.nl www.metaalmagazine.nl

metaalbewerkingsindustie

Nominale omzet onder niveau van 2008

Bron: CBS

▶▶ De branche herstelde vrij laat van de recessie in 2009. Na een sta-

15

bilisatie in 2010, volgde met 10,5% een omzetspurt in 2011, vooral

10

aangedreven door het verkochte volume. Hieraan droeg de forse

5

▶▶ Door het late herstel lag de nominale omzet in 2011 nog ver onder die van 2008. Naar verwachting daalt de omzet in 2012 licht, onder

%-groei (j.o.j)

groei van de Duitse metaalindustrie sterk bij.

invloed van de economische krimp in de eurozone in het begin van

0 -5 -10 -15

het jaar.

-20

2006

2007

Omzet

2008

Prijs binnenland

2009

2010

2011

Prijs buitenland

Bedrijfsresultaat nog onder langjarig gemiddelde ▶▶ De grafiek toont het exploitatiebeeld van zowel producenten van

Bron: CBS Bedrijfsresultaat

metaalproducten als van metaalbewerkers. Het aandeel 4%

grondstofkosten ligt bij metaalbewerkers op een lager niveau dan Arbeidskosten

bij producenten van metaalproducten, waardoor zij minder last

24%

hadden van de gestegen grondstofprijzen. ▶▶ Het bedrijfsresultaat ligt nog tamelijk ver onder het langjarige

68%

Kosten van de omzet

4%

gemiddelde van 5,5%.

Afschrijvingen

Werkkapitaal nauwgezet monitoren

Bron: CBS

▶▶ De werkkapitaalpositie van de branche (voorraad- plus debiteuren-

70

minus crediteurendagen) blijft sinds 2007 met 38 dagen stabiel.

60

Opvallend is dat het aantal debiteuren- en crediteurendagen sinds

50

2006 flink is afgenomen.

40

▶▶ Het economische herstel in de eerst drie kwartalen van 2011 was

30

gunstig voor de werkkapitaalpositie. Met de krimp in het laatste

20

kwartaal en in de eerste helft van 2012 is het nog meer zaak om

10

het werkkapitaal nauwgezet te monitoren.

0 2006

2007

Voorraaddagen

Debiteurendagen

Metaalprijzen stijgen verder

2008

2009

2010

Crediteurendagen


▶▶ Gemiddeld genomen zijn de prijzen van metalen in de afgelopen

1.000

jaren toegenomen, waarbij het groeitempo wel afzwakte in 2011.

900

▶▶ ABN AMRO voorziet in 2012 een stabilisatie van de prijzen van

800 700

verder in prijs. De overige metalen nemen verder in prijs toe.

600

EUR per ton, per mnd

ferrometalen, zoals staal en stalen halffabrikaten. Nikkel daalt nog

500 400 300 2008

2009 Warmgewalste bandplaten Gegalvaniseerde plaat

2010

2011 Koudgewalste bandplaten Wapeningsstaal

2012

15

16

producenten van metaalproducten

Daling bouwproductie raakt omzet

Managen werkkapitaal is cruciaal

Efficiency, snelheid en flexibiliteit zijn kritische succesfactoren

Branchebeschrijving De branche vervaardigt een breed scala aan producten, zoals metalen

hoeken, zoals bouw, installatie- en onderhoudsbranche, industrie,

constructiewerken, ramen, deuren, kozijnen, ketels, radiatoren,

technische groothandels en groot- en detailhandels in

gereedschap, hangen sluitwerk, draad, bouten, schroeven, moeren,

gebruiksartikelen. De branche bestaat uit een klein aantal grotere

en huishoudelijke artikelen. Afnemersgroepen komen uit diverse

bedrijven en een groot aantal kleinere bedrijven.

Trends en ontwikkelingen Efficiency, snelheid en flexibiliteit zijn kritische succesfactoren in deze

series van producten vervaardigd door middel van 3D-printtechnieken.

branche. De globaliserende markt werkt prijstransparantie en

Door deze snelle technieken kunnen diverse productvarianten worden

-concurrentie in de hand. Omwille van kostenbesparing worden

gemaakt die nauw aansluiten op de wensen van de afnemers.

standaardwerkzaamheden uitbesteed aan goedkoper opererende

Hiermee speelt men ook in op de wens van afnemers dat toe-

specialisten en aan producenten in lagelonenlanden. Daarnaast wordt

leveranciers flexibeler en sneller worden en in kleinere series leveren.

gestreefd naar zo weinig mogelijk machinestilstand en reductie van

Overigens levert automatisering niet alleen kostenbesparingen op.

doorlooptijden, afval en afkeur. Een bijkomend voordeel hiervan is dat

Het garandeert ook een constante kwaliteit en vangt het gebrek aan

het ook aansluit bij duurzaam ondernemen. Uiteraard heeft het

technisch personeel op. Na een stabilisatie van de omzet in 2010

automatiseren van processen een centrale rol bij het verhogen van de

groeide de omzet fors in 2011. Een stijgende vraag vanuit de bouw

efficiency. Technieken als ‘rapid prototyping’ en ‘rapid manufacturing’

droeg hier sterk aan bij. De branche had wel last van de verder

worden steeds vaker toegepast. Hierbij worden modellen en (kleine)

stijgende metaalprijzen.

Onze visie Na de krimp in het eerste halfjaar herstelt de economie in Nederland

worden. ABN AMRO meent dat druk op de omzet, de grotere

en de rest van de eurozone zich geleidelijk aan in 2012. Helaas

volatiliteit in bezettingsgraad en grondstofprijsstijgingen de

profiteert de branche door zijn laatcyclische karakter, daar echter niet

ondernemer dwingen om de efficiency te verhogen en het

direct van. Bovendien gaat de bouwproductie na een tijdelijk herstel in

werkkapitaal nauwlettend te volgen. Ook in deze branche is duurzaam

2011, weer dalen in 2012. De prijzen van de meeste metalen stijgen in

ondernemen niet meer weg te denken. Klanten eisen steeds vaker dat

2012. Voor staal wordt echter een stabilisatie van de prijzen verwacht.

bedrijven maatschappelijk verantwoord ondernemen.

Uiteindelijk verwacht ABN AMRO voor 2012 een daling van de omzet.

Energiebesparing en de veiligheid en belasting van de medewerkers

Dunbemande productie, flexibiliteit en snelle levering van kleine series

hebben de volle aandacht. Er wordt gelet op de herkomst van

blijven de bedrijfsvoering van de ondernemers bepalen. ‘Additive

aangeleverde materialen, materiaalbesparing en het terugdringen van

manufacturing technieken’ worden steeds volwassener. Er treden

materiaalverspilling.

vaker pieken en dalen in de bezetting op, omdat levertijden korter

Kerngegevens

Websites

Aantal bedrijven: 3.440

Aantal bedrijven met 2 tot 50 werknemers: 1.930

Aantal zzp’ers: 1.250

Aantal bedrijven ≥ 50 werknemers: 260


www.metaalunie.nl www.linkmagazine.nl www.nevat.nl

producenten van metaalproducten

Omzetgroei stagneert in 2012

Bron: CBS

▶▶ Na een stabilisatie van de omzet in 2010 nam de omzet van de

20

metaalproductenindustrie (producenten van metaalproducten plus voornamelijk gedreven door de binnenlandse vraag. ▶▶ De omzet neemt in 2012 met 1% af. Zowel op de binnenlandse

10 %-groei (j.o.j)

metaalbewerkers) in 2011 fors toe. De omzetgroei werd

0

-10

markt als op de exportmarkt moet met een stagnatie van de vraag rekening worden gehouden. De daling van de Nederlandse bouwproductie drukt zwaar op de markt

-20

-30

2006

2007

2008

Omzet totaal

2009

2010

2011

Omzet buitenland

Winstmarges namen toe in 2011

Bron: CBS

▶▶ Vanwege prijsdruk daalden de winstmarges (in % van de omzet)

10%

gedurende het recessiejaar 2009. De druk op de prijs hield aan in 8%

2010, terwijl de materiaalkosten toenamen als gevolg van hogere metaalprijzen. In 2011 nam de omzet fors toe, liep de stijging van

6%

de grondstofprijzen terug en nam de prijsdruk af. ABN AMRO ver-

4%

wacht dat de winstmarges in 2011 zijn toegenomen.

2%

0% 2001

2002

2003

2004

Operationele winstmarge

2005

2006

2007

2008

2009

Bezettingsgraad onder piek 2008 ▶▶ De ontwikkeling van de bezettingsgraad verschilt per segment. Die

2010

Netto winstmarge

Bron: CBS 100

van de CV-producten laat een vrij stabiel patroon zien, terwijl die

90

van gereedschappen en dergelijke zeer volatiel is. ▶▶ Bij alle producenten lag de bezettingsgraad eind 2011 nog onder de

80

piek in 2008. per kw. (in %)

70

60 jan 08

jan 09

jan 10

jan 11

Constructiewerk Tanks & containers CV ketels & radiatoren Scharen, bestek, gereedschap, hangen sluitwerk Overig

Belang regio buiten West-Europa neemt toe ▶▶ De metaalproductenindustrie (producenten van metaalproducten plus metaalbewerkers) behaalt minder dan 40% van de omzet uit de export. ▶▶ West-Europa neemt bij de Nederlandse uitvoer van metaalproducten nog steeds een dominante positie in, met

Bron: CBS

100%

80%

60%

40%

Duitsland, België en het VK als koplopers. Wel nam het belang van deze regio sinds 2000 af. In Oost-Europa voerden Rusland en Polen de ranglijst aan in 2011; in Azië waren dat Singapore en China.

20%

0% 2000

2005

Duitsland

België

2009 Rest West Europa

2010 Oost Europa

2011r Rest

17

18

olie en gas toeleveranciers

Nederland belangrijke schakel in Europese energiemarkt

Trend lijkt – zeker met hogere olieprijzen – positief te blijven

Productie onconventioneel gas neemt niet zo’n vlucht als in de VS

Branchebeschrijving Deze branche omvat het geheel aan activiteiten die de winning van

en coördinatie van projecten. Tot slot zijn er de toeleveranciers en

(wind)energie en de exploratie en exploitatie van olie en gas op land

dienstverleners. In deze VOS gaat het voornamelijk over de markt voor

en uit zee tot doel hebben. We onderscheiden drie soorten onder-

de producten/diensten van toeleveranciers, omdat het te ver gaat om

nemingen. Operators en producenten houden zich bezig met het

ze allemaal apart te behandelen.

winnen van windenergie, olie en gas. Contractors doen de uitvoering

Trends en ontwikkelingen Nederland is het enige gasexporterende land binnen de EU, en speelt

verwachting is dat er nog 285 miljard m3 gas gewonnen kan worden

dus een belangrijke rol in de Europese energievoorziening. Daarnaast

uit de kleine gasvelden tot en met 2020. Nederland produceert ook –

is de Nederlandse offshore-industrie vooraanstaand op het gebied van

zij het in beperkte mate - olie. In januari 2011 heeft de

ontwerp en exploratie en staat bekend om haar innovatieve karakter,

minister van Economische Zaken het startsein gegeven voor her-

hoge efficiency en vakkundigheid. Het beleid ten aanzien van gaswin-

nieuwde oliewinning in en rond Schoonebeek, waar het grootste

ning is erop geënt om het gas van Slochteren (het Groningenveld) zo

onshore-olieveld in Noordwest-Europa ligt. Toch speelt de olieproductie

lang mogelijk te sparen en is daarom gelimiteerd voor de periode 2011

in het Nederlandse energiebeleid een steeds kleinere rol. In 2010

tot en met 2020 op 44,6 miljard m3 per jaar. Daarnaast geldt het kleine-

nam de olieproductie af met ruim 19%. Ondanks dat wordt er in

veldenbeleid ter optimalisering van de gaswinning uit kleine velden.

Schoonebeek nog een productie van 100 tot 125 miljoen vaten ver-

Deze limitering moet leiden tot een balans tussen het Groningenveld

wacht in de komende 25 jaar. Nederlandse olie en gasleveranciers

en de kleine velden met een productie van 28,5 miljard m per jaar. De

hebben in 2011 meer omzet gerealiseerd dan verwacht.

3

Onze visie De vooruitzichten zijn - zeker voor de gasleveranciers - positief voor

het in Amerika heeft gedaan. Zonder nieuwe vondsten van gasbronnen

onshore maar vooral ook voor offshore. Tot 2015 blijft de gasproductie

en zonder het winnen van onconventioneel gas, wordt Nederland

redelijk constant rond 75 miljard m3. Gas wordt gezien als de groenste

binnen 15 jaar importeur in plaats van exporteur. Aangezien de

fossiele brandstof. Onconventioneel (schalie)gas kan steeds veiliger en

grootste gasvelden ter wereld in Rusland en Iran liggen, blijft

duurzamer worden gewonnen. Dit levert op langere termijn een

geopolitiek een drijfveer voor de gasmarkt. De belangrijkste risico’s

belangrijke bijdrage aan de aardgasproductie in de transitie naar een

liggen echter in de schaarste van gekwalificeerd personeel, de impact

duurzame energiehuishouding in lijn met het Europese

van minder vraag en de toename van (buitenlandse) concurrentie.

klimaatprogramma. ABN AMRO verwacht wel dat de productie van

Maar zeker met een (Brent)olieprijs boven USD 100, wat nieuwe

onconventioneel gas wegens milieueisen en bezwaren uit de

investeringen in het Europese gas- en olienetwerk rendabel maakt,

samenleving, in Nederland en Europa niet hetzelfde succes behaalt als

verwacht ABN AMRO dat de trend binnen deze branche positief blijft.

Kerngegevens

Websites

Aardgasvoorraad (2011): 1.304 mrd m3

www.iro.nl www.nogepa.nl www.nlog.nl www.ebn.nl

Aardolievoorraad (2011): 45,7 mln m3 Aardgasproductie (2011): 85,9 mrd m3 Aangelegde gasplatforms in 2010: 2


olie en gas toeleveranciers

Olieprijs lijkt stabiel maar blijft gevoelig


▶▶ De olieprijs lijkt te stabiliseren boven de USD 100 per vat, wat

160

nieuwe investeringen in de branche rendabel maakt.

140

▶▶ Geopolitieke spanningen, de dollarkoers en de impact van mogelijk

120

lagere vraag blijven de belangrijkste drijfveren voor de olieprijs.

100 80

▶▶ ABN AMRO verwacht een (Brent)olieprijs van gemiddeld USD 110

60

per vat voor 2012. USD/bbl

40 20 0 2006

2007

2008

2009

WTI 1st Future Generic

On- en offshore gasproductie op recordhoogte ▶▶ Het jaar 2010 was een piekjaar, waarin Nederland bijna 86 miljard

Bron: Dutch Oil and Gas Portal

70.000 60.000

zelfs iets stijgend, voordat de gaswinning geleidelijk zal gaan

50.000

afnemen na 2015.

40.000 In mrd kubieke meter

gaswinning te optimaliseren.

30.000 20.000 10.000 0 2000

2002

2004

Productie onshore

2006

2008

Productie offshore

Aantal offshore olie- en gasplatforms

2012

10

Nederlands Continentaal Plat loopt tussen 2000 en 2009 sterk

9 8

uiteen.

7

▶▶ Door de lange doorlooptijden voor aanbouw en versleping van

6 5

platforms, loopt het aantal platforms achter op de economische

4

ontwikkelingen.

3

▶▶ Zo waren 2004 en 2008 daljaren voor de aanleg van platforms, was zichtbaar in 2010 en zal ook de komende jaren nog

2010 Totaal (2010 - 2013)


▶▶ Het aantal aangelegde olie- en gasproductieplatforms op het

2 Aantal

terwijl de olieprijzen toen juist hoog waren. Dezelfde ontwikkeling

2012

80.000

▶▶ Naar verwachting is de productie komende jaren relatief stabiel tot

kleineveldenbeleid moeten leiden tot een productiebalans om de

2011

90.000

m3 gas produceerde.

▶▶ De limitering aan de Groningenveldproductie en het

2010

Brent 1st future Generic

1 0

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

beïnvloeden.

Marktaandeel per bedrijf op het Nederlands Continentaal Plat ▶▶ De aanleg van nieuwe olie- en gasproductieplatforms wordt

Total

gedomineerd door slechts een paar grote bedrijven. ▶▶ Tussen 2000 en 2010 waren de meest actieve partijen in het aanleggen van olie- en gasplatforms GdF Suez (31%), Wintershall (31%), NAM (13%) en Total (11%).


PCN Cirrus 2% Venture2% Chevron 2%

11% 4%

31%

13%

31%

Gaz de France/GdF Suez

CH4 2%

ATP 2%

NAM/Shell

Wintershall

19

20

rubber- en kunststofproductenindustrie

Daling omzet verwacht in 2012

Verschuiving productielocaties vormt uitdaging voor branche

Weg vrij voor bio-kunststof

Branchebeschrijving De rubber- en kunststofproductenindustrie vervaardigt halffabrikaten,

grondstoffen vallen buiten het bereik van dit brancheoverzicht. Kunst-

onderdelen en eindproducten voor zeer uiteenlopende afnemers, zoals

stof verpakkingen worden apart behandeld in het brancherapport ‘Ver-

de bouw, de auto-industrie, de consumentenelektronica-industrie en

pakkingsmiddelenindustrie’.

de verpakkingsmiddelenindustrie. De branche is kleinschalig. Basis-

Groot gedeelte van o a

Trends en ontwikkelingen Na een flinke daling in 2009 kende de omzet van de kunststof- en

Europa de belangrijkste afnemer van kunststof was, is dat nu Azië. De

rubberindustrie in 2010 weer een herstel. In 2011 is de omzet van de

Aziatische landen, met China aan kop, zijn door hun snel groeiende

kunststof- en rubberindustrie verder toegenomen. De branche moet

economie de grootste afnemers van kunststofproducten geworden.

aan steeds strengere regelgeving voldoen met betrekking tot milieu

De productielocaties verschuiven naar lagelonenlanden. Door

en veiligheid. De opkomst van milieuvriendelijke alternatieven gaat

automatisering van bulkproductie of door het aanbieden van kwalitatief

gestaag door. Steeds meer plantaardige grondstoffen blijken geschikt

hoogstaande en complexe nicheproducten in middelgrote en kleine

als vervanger voor de traditionele, op aardolie gebaseerde polymeren.

series wapenen de Nederlandse toeleveranciers zich tegen de

Wel blijkt dat de hogere prijs, maar ook de toepassing van deze

prijsconcurrentie uit de lagelonenlanden. Uit liquiditeitsoogpunt

biopolymeren nog een probleem vormen. Dit houdt de vraag naar het

houden afnemers zeer lage voorraadniveau’s aan waardoor levertijd en

goedkopere PVC voorlopig in stand. Wereldwijd is de vraag naar en de

leverbetrouwbaarheid belangrijke voorwaarden zijn geworden. Dit

productie van kunststofproducten aan het veranderen. Waar voorheen

speelt lokale productie in de kaart.

Onze visie De recessie die in 2011 is ingezet, zal in 2012 verder doorzetten. De

toepassingen van die materialen. De branche kan haar winstgevend-

consumentenbestedingen staan onder druk door de onzekerheid om-

heid verhogen door kostenefficiënt te produceren, maar ook door het

trent de bezuinigingsmaatregelen. Grote afzetmarkten zoals de auto-

op de markt brengen van innovatieve producten of processen met een

industrie, de bouw en de consumentenelektronica laten hierdoor een

groot onderscheidend vermogen. De kunststofindustrie is goed gepo-

somber toekomstbeeld zien. De wereldwijde auto-industrie heeft zich

sitioneerd om in te spelen op zowel de demografische trends (vergrij-

hersteld dankzij de grote vraag in Azië, echter in de eurozone is er

zing, zorg en mobiliteit) als duurzaamheid (lichtgewicht, bio-based en

sprake van overcapaciteit, waardoor de productie de komende jaren

recycling). Nieuwe technologieën zoals rapid prototyping en 3D-prin-

verder zal afnemen. De kunststofindustrie bevindt zich in de volwas-

ting in combinatie met flexibel inzetbare productiemachines zorgen

senheidsfase, die gekenmerkt wordt door een afname van de omzet-

ervoor dat de time-to-market van veel nieuwe producten sterk verkort

groei in Nederland. Groei moet komen uit nieuwe product-marktcom-

wordt en dat zelfs kleine series winstgevend geproduceerd kunnen

binaties, internationale expansie, nieuwe materialen en nieuwe

worden.

Kerngegevens

Websites

▶▶ Aantal bedrijven: 1.255

www.nrk.nl www.plasticseurope.org www.kunststofonline.nl

▶▶ Bedrijven < 50 werknemers: 1.100


rubber- en kunststofproductenindustrie

Groot gedeelte van omzetstijging te danken aan stijging van de prijs ▶▶ De omzet groeide in 2011 in het eerste kwartaal met dubbele cij-

12,0

fers, maar kalfde in de loop van het jaar af tot slechts 1% groei in

7,0

het vierde kwartaal van 2011.

2,0

uit een stijging van de prijs

%-groei (j.o.j)

▶▶ Door de significante prijsstijgingen van granulaat tijdens het eerste kwartaal van 2011 bestaat een groot gedeelte van de omzetstijging

Bron: CBS

▶▶ ABN AMRO verwacht dat de omzet in 2012 licht zal dalen

-3,0 -8,0 -13,0 -18,0 2006

2007

2008

Omzet totaal

2009

Omzet binnenland

2010

2011

2012v

Omzet buitenland

Bezettingsgraad laatste jaren onder lange termijn gemiddelde 85

10 80

cijfer daar onder, met als dieptepunt het jaar 2009. ▶▶ In het vierde kwartaal van 2011 is de productie van rubber- en schuldencrisis heeft haar tol geëist. West-Europa is de belangrijkste afzetmarkt, met daarin een focus op de Benelux en Duitsland

5 0

75 Per kwartaal, in %

kunststofproducten met circa 2% gedaald. De Europese

15

-5 70

-10 -15

65

-20 60

-25 kw1-08

kw3-08

kw1-09

kw3-09

Bezettingsgraad (l.as)

kw1-10

kw3-10

kw1-11

kw3-11

Productie (r.as)

Prijzen van kunststof gestegen in 2012 ▶▶ De prijzen van kunststof zijn in de eerste helft van 2011 sterk

%-groei per kwartaal (j-o-j)

▶▶ De gemiddelde bezettingsgraad van de rubber- en omzetstijging te danken aan stijging van de prijs kunststofproductenindustrie is circa 78%. De laatste jaren ligt het

Bron: CBS

Bron: Datastream Thomson Reuters 2.000

gestegen. Na een afvlakking van de prijzen, zijn ze begin 2012 weer op een relatief hoog niveau. Uitzondering hierop is PVC. De prijzen

1.500

van kunststofmaterialen zijn sterk gerelateerd aan de prijs van olie. 1.000

US$/MT

500

0 kw1 2000

kwkw1 2003 Polystyrene

Olieprijs ook in 2012 op hoog niveau ▶▶ De kans op een escalatie in het midden oosten is afgenomen.

kw1 2009

kw1 2012

PET

Bron: Datastream Thomson Reuters 160

Hierdoor is de kans dat de olieprijs haar top bereikt heeft groter

140

geworden. ABN AMRO verwacht een daling van de olieprijs.

120

▶▶ Door de aanhoudende vraag naar olie in Azië en verbeterde

kw1 2006 PVC

100 80

economische vooruitzichten, zal dit slechts een lichte daling zijn.

60

US$/BBL

40 20 0 kw1 2000

kw1 2003

kw1 2006

kw1 2009

kw1 2012

21

22

verpakkingsmiddelenindustrie

Toename van volumes in 2011

Aandacht voor milieu biedt kansen voor de verpakkingsmiddelenindustrie

Door daling consumentenuitgaven wordt 2012 uitdagend jaar

Branchebeschrijving De verpakkingsmiddelenindustrie bestaat uit producenten van verpak-

in emballage. De grote bedrijven binnen deze branche ontwerpen en

kingsmiddelen gebaseerd op hout, papier, metaal, karton, kunststof en

produceren verschillende soorten verpakkingen en verpakkingsmateri-

glas. Tot de verpakkingsindustrie behoren ook het verpakken van pro-

alen, terwijl de kleine bedrijven zich veelal richten op onderdelen als

ducten door gespecialiseerde bedrijven (co-packers) en de groothandel

sluitingen of op één soort verpakking.

Trends en ontwikkelingen In 2011 heeft de verpakkingsmiddelenindustrie zich verder kunnen her-

ten in deze markt te voldoen. Verpakkingen worden steeds belangrijker

stellen, na een daling van de omzet in 2009 als gevolg van de crisis.

in de presentatie van producten aan de klant. Functionaliteit blijft in de

Door de lagere groei in de detailhandel, is de snelheid van het herstel

meeste gevallen op de eerste plaats staan, maar ook esthetiek speelt

afgenomen ten opzichte van 2010. Levensmiddelen en drogisterijpro-

een rol van belang. In de grote diversiteit aan producten worden ver-

ducten zijn belangrijke productgroepen voor de verpakkingsindustrie.

pakkingen gebruikt om onderscheidend te zijn. Daarnaast speelt de

Deze producten zijn minder afhankelijk van conjuncturele schommelin-

communicatie via de verpakking een rol in de strijd tussen A-merken

gen en vormen daarmee een relatief constante factor voor de branche.

en huismerken in supermarkten. De opkomst van e-commerce is een

Farmaceutische producten zijn een groeimarkt voor de verpakkings-

andere belangrijke trend voor de branche. Steeds meer mensen be-

middelenindustrie. Het verpakken van deze producten moet voldoen

stellen producten via internet. De verpakking (naast primair, ook se-

aan strengere regels. Kennis van deze regelgeving en investeringen in

condair en tertiair) moet ervoor zorgen dat deze producten ongeschon-

bijvoorbeeld Cleanrooms zijn cruciaal om aan de wensen van de klan-

den aankomen bij de klant.

Onze visie ABN AMRO verwacht het komende jaar een kleine daling van het bbp

verpakkingsvolumes. Het verstrekken van informatie, zoals logistieke

in Nederland. De export stabiliseert en de particuliere bestedingen

gegevens, via verpakkingen is een belangrijke trend waar de verpak-

nemen af. De verpakkingsmiddelenindustrie is voor een belangrijk deel

kingsmiddelenindustrie mee te maken krijgt. Verder staat recycling in

afhankelijk van de afzetvolumes via detailhandelkanalen en daarmee

het middelpunt van de belangstelling vanwege de hoge grondstofprij-

ook van de consumentenuitgaven. Hierdoor gaat de branche een lastig

zen, regelgeving en de wens van de afnemer om duurzamer te verpak-

jaar tegemoet. De kortetermijnperspectieven mogen dan niet goed

ken. De kwaliteit en het marktaandeel van bioplastics en bio-afbreek-

zijn, de langetermijnperspectieven zijn dat wel. Demografische facto-

bare kunststoffen groeit snel. Met materiaalinnovaties kan de branche

ren, zoals de vergrijzing en de toename van eenpersoonshuishoudens,

op deze trend inspringen. Een andere ontwikkeling waar de verpak-

maar ook het gebrek aan tijd van consumenten zijn positieve factoren

kingsmiddelenindustrie een belangrijke rol in speelt is de verlenging

voor de branche. Kant-en-klaarmaaltijden, portie-verpakkingen, e-com-

van houdbaarheid van producten. Een voorbeeld hiervan is de verpak-

merce en een toename in farmaceutische producten leiden tot hogere

king van komkommer in krimpfolie.

Kerngegevens

Websites

Aantal bedrijven: 470

www.nvc.nl www.verpakkingsmanagement.nl www.nedvang.nl www.prn.nl www.vnp-online.nl www.vmk.nl

Hergebruik kunststof (2010): 48%


verpakkingsmiddelenindustrie

Recyclingpercentages verpakkingsmaterialen ▶▶ Recycling is een belangrijk onderwerp voor de bedrijven binnen de

Bron: Nedvang

120%

verpakkingsindustrie. Zowel op Europees niveau als op nationaal

100%

niveau zijn doelstellingen voor recycling vastgelegd. Zo is in de EU

80%

de doelstelling voor glas, 60%, voor papier en karton 60% en voor

60%

kunststof 22,5%. Voor Nederland liggen deze percentages hoger voor 2011. Op respectievelijk 90% voor glas, 75% voor papier en

40%

karton en 42% voor kunststof.

20% 0% Hergebruik 2008 glas

Hergebruik 2009

papier en karton (l.as)

Hergebruik 2010

kunststof

Wereldwijde productiecapaciteit bioplastic

Bron: European Bioplastics

▶▶ Het aantal toepassingen voor bioplastic is gestaag aan het groeien.

1.800

Met name de verpakkingsmiddelenindustrie speelt een belangrijke

1.600

rol in deze groei. Mooi voorbeeld is de nieuwe fles van Avantium.

1.400

Deze fles bestaat voor 100% uit bioplastics (PEF) en zal op termijn

1.200 1.000

de huidige PET fles verdringen in het frisdrankschap. De

800

wereldwijde productiecapaciteit van bioplastic zal naar verwachting

600 400

flink groeien.

200

▶▶ Toch neemt het bio-plastic voorlopig nog een klein deel in van de

0 2008

totale kunststofmarkt.

2009

Non-biodegradable

2010

2015(v)

Biodegradable

Bedrijfsgrootte verpakkingsindustrie naar werkzame personen

Bron: CBS

▶▶ De verpakkingsmiddelenindustrie is nog een versnipperde branche met relatief veel kleine bedrijven. Een op de vijf betreft een eenmanszaak. De eenmanszaken zijn veelal actief in de handel

1 werkzame persoon

11%

(import/export) van verpakkingsmiddelen of advisering.


11%

▶▶ De fabricage van verpakkingsmiddelen betreft in het algemeen


7%

massaproductie met een hoge kapitaalintensiviteit en lage

16%


Kunststofprijzen per kwartaal

51 tot 100 werkzame personen > 100 werkzame personen

11%

14%

consolidatie in deze sector zich onverminderd voort in 2012.


10%

winstmarges. In de jacht naar schaalvoordelen zet de internationale

▶▶ De prijzen van de verschillende soorten kunststof zijn sterk

2 werkzame personen

20%

Bron: Thomson Reuters Datastream 2.000

afhankelijk van de olieprijs. ABN AMRO verwacht voor 2012 een stabilisatie van de olieprijs, maar wel op een relatief hoog niveau.

1.500

▶▶ De voorraden zijn veelal uit de keten verdwenen en de huidige voorraadniveau’s worden laag gehouden om het liquiditeitsbeslag te beperken.

1.000

500

▶▶ Grote fabrikanten zoals Dow en BASF springen ook zeer voorzichtig om met hun productievolumes om overcapaciteit, en dus lagere prijzen, te voorkomen. De verwachting is dat de kunststofgranulaat duur blijft, waardoor de dunne marges in de verpakkingsindustrie onder druk blijven staan.

0 KW1 2000

KW2 2001 HDPE

KW3 2002

KW4 2003 LDPE

KW1 2005

KW2 2006

KW3 2007 PET

KW4 2008

KW1 2010 PP

KW2 2011

23

24

wind en solar

Gunstige groeimogelijkheden voor duurzame energiebronnen als wind- en zonne-energie

Afname vraag en concurrentie opkomende markten leggen druk op zonne-energie

Doelstellingen windenergie erg ambitieus, maar blijven afhankelijk van overheidssteun

Branchebeschrijving Wind- en zonne-energie vallen onder de noemer hernieuwbare

winnen van windenergie terwijl contractors de uitvoering doen en de

energie. In het geval van windenergie bestaat er off- en onshore

coördinatie van projecten. Zonne-energie heeft vooral betrekking op

windenergie. Offshore windenergie heeft ook betrekking op de

zonnecelfabrikanten.

offshore olie- en gasbranche. Operators houden zich bezig met het

Trends en ontwikkelingen Na het VK (2.094 Megawatt (MW)) en Denemarken (857 MW) heeft

te kampen met aanzienlijke uitdagingen, vooral op technisch en finan-

Nederland de grootste offshore windcapaciteit (247 MW), wat gelijk

cieel vlak. Met de hoge olieprijzen is hernieuwbare energie extra aan-

staat aan 6% van de totale windcapaciteit in Europa. Er zijn in 2011

trekkelijk, zowel in de transportsector als bij de elektriciteitsopwek-

negen nieuwe projecten gestart. Eind 2011 waren er nog negen pro-

king. Het grootste deel van Europa is afhankelijk van photovoltaische

jecten in ontwikkeling, die de totale capaciteit met ruim 60% zullen

(PV) panelen om zonne-energie op te vangen. De mondiale PV-pane-

vergroten. De totale mogelijke capaciteit wordt daarmee naar ver-

lenmarkt is inmiddels gegroeid van minder dan 1 Gigawatt (GW) in

wachting naar meer dan 9.000 MW gebracht in 2012. Nederland heeft

2007 naar 27,7 GW in 2011. Vooral Chinese fabrikanten zijn steeds na-

als doelstelling in 2020 een totaal vermogen van 6.000 MW windener-

drukkelijker aanwezig, met goedkopere panelen. Het Engelse IMS

gie op zee op te wekken en biedt mede daarom sinds 2008 subsidies

Research voorspelt voor 2012 een groei naar 32,6 GW, waarvan circa

aan via het programma Stimulering Duurzame Energieproductie (SDE).

50% geïnstalleerd zal zijn in Europa.

Windenergieprojecten hebben een lange terugverdientijd en hebben

Onze visie Met de Europese doelstellingen om in 2020 20% van de energie uit

tijden en hoge investeringskosten zorgen voor consolidatie. De markt

hernieuwbare energiebronnen te halen (37% voor Nederland) en de

wordt nu gedomineerd door grote, internationale conglomeraten. De

trend naar een milieubewustere samenleving, zijn er grote groeimoge-

Nederlandse zonne-energiebranche zit in zwaarder weer door de

lijkheden voor duurzame energiebronnen, zoals wind- en zonne-energie.

massaproductie in China, wat leidt tot 50 tot 80% lagere prijzen voor

De verwachting is dat alleen al tussen de 15 en 18% van de elektrici-

zonnecellen en panelen. Gezien de daling in vraag vanwege economi-

teitsconsumptie in de EU, in 2020 kan worden opgewekt door wind-

sche omstandigheden en de concurrentie vanuit opkomende landen,

energie. Wel blijft de financiële ondersteuning vanuit de overheid

is er aanzienlijk minder groei te verwachten in de zonne-energiesector

cruciaal voor het rendabel exploiteren van een windmolen en is het

in 2012. Toch, op basis van technische vooruitgang, efficiencywinsten

windaanbod een factor die moeilijk te voorspellen valt (zie Windex gra-

en de trend naar een milieubewuste samenleving, verwacht

fiek). Producenten en toeleveranciers van windmolens zuchten onder

ABN AMRO dat de investeringen in PV-zonnepanelen, maar zeker in

de trage besluitvorming van de (lokale) overheid. De lange doorloop-

offshore windenergie nog sterk toenemen in de komende jaren.

Kerngegevens

Websites

Windindex 2011: 96 (in 2010: 77)

www.ewea.org www.iea.org www.eia.doe.gov www.epia.org

Capaciteit NL-windmolens juni 2011: 247 GW PV-panelen toegevoegd wereldwijd 2011: 27,7 GW ABN AMRO: Brent olieprijs 2012: USD 110


wind en solar

Windindex

Bron: CBS

▶▶ In 2011 liet de zogenaamde windindex (percentagebenchmark voor

120

meten van windkracht) een aanzienlijk herstel zien ten opzichte van 110

2010, maar bleef onder het gemiddelde sinds 1995. De sterke wind van de laatste twee maanden van 2011 zorgde voor een positieve ▶▶ De capaciteit van wind als energiebron is wisselvallig en kan aanzienlijk afwijken van de standaard (100).

100

Index (1996 - 2005=100)

bijdrage en maakte de zwakte van de eerste tien maanden goed.

90

80

70 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

Gemiddeld volume windmolenpark

Bron:EWEA

▶▶ Vanaf 2009 is er een duidelijke stijging zichtbaar in de capaciteit

600

van de offshore windmolenparken.

500

▶▶ Het volume windparken dat nog in aanbouw is, is groter dan het

400

aantal MW dat in 2011 operationeel was. ▶▶ Reeds goedgekeurde projecten en geplande projecten bieden een

300

positief vooruitzicht voor deze branche.

100

Kostencurve offshore windmolens

Bron: US Department of Energy

▶▶ Na een gestage stijging van de kosten sinds 2005, zijn de kosten

2.500

per KW in 2010 voor het eerst weer gedaald. dere windturbines. ▶▶ Echter, de grotere capaciteit per turbine drukt de kosten verder in de toekomst.

2.000 Wind project kosten (in USD/KW)

▶▶ Stijgende projectkosten vinden hun oorzaak voornamelijk in duur-

Planned

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011

Consented

0 Construction

In Megawatt

200

1.500

1.000

500

0 2000

2001

Aantal PV-installaties in de EU men tussen 2003 en 2011. ▶▶ In de PV-panelensector zijn al grote efficiencywinsten behaald. Naar verwachting zullen zonnecellen nog efficiënter worden. ▶▶ De groei in capaciteit is vooral gevoed door goedkope Chinese panelen. De verwachting is dat China, na Duitsland, de grootste afnemersmarkt wordt.

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

Bron: European Photovoltaic Industry Association 80.000 70.000 60.000 50.000 40.000 30.000 20.000 10.000

Aantal

▶▶ Het aantal PV-installaties in de EU is bijna exponentieel toegeno-

2001

0

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011r

25

26

leeswijzer

Deze leeswijzer geeft u inzicht in de opbouw van de brancheanalyses en geeft bovendien een verklaring van enkele veel gebruikte termen.

De tweede pagina van de brancheanalyse

De brancheanalyses bestaan uit twee volledige pagina’s. Op de

Op de tweede pagina van de brancheanalyse staan vier

eerste pagina staan achtereenvolgens de volgende onderdelen:

verschillende figuren. In de balk boven de figuren staat de titel van de figuur in het betreffende blok, inclusief een bronvermelding. In

De eerste pagina van de brancheanalyse

veel gevallen heeft ABN AMRO Sector Research eigen bewerkingen en ramingen gemaakt met behulp van de gegevens van de genoemde dataleverancier. Indien een dergelijke bewerking heeft plaatsgevonden, dan staat dit vermeld in de balk.

▶▶ Drie bullets

De figuren op pagina 2 hebben betrekking op economische

De drie bullets bovenaan de pagina geven de kern van de analyse

ontwikkelingen. Onderwerpen die hier onder andere kunnen

weer. In drie korte zinnen wordt een kernachtige samenvatting

worden behandeld zijn: omzetontwikkeling, kostenontwikkeling,

van de brancheanalyse weergegeven.

exploitatiebeeld, exportontwikkeling, aantal bedrijven, werkgelegenheid, marktaandelen, en dergelijke.

▶▶ Het blok ‘Branchebeschrijving’ Het blok ‘Branchebeschrijving’ geeft een beknopte omschrijving en definitie van de branche. De belangrijkste karakteristieken van de branche worden hierin beschreven.

Waar staan de letters ‘r’ en ‘v’ voor in de figuren?

▶▶ Het blok ‘Trends en ontwikkelingen’

In de figuren treft u regelmatig een letter ‘r’ of ‘v’ achter het

Het blok ‘Trends en ontwikkelingen’ gaat in op de huidige

jaartal aan. In deze gevallen staat de ‘r’ voor een raming (op basis

ontwikkelingen in de branche. De tijdspanne van dit blok ligt in

van beschikbare gegevens t/m bijvoorbeeld november 2011 is een

veel gevallen tussen maart 2011 en maart 2012. In dit blok wordt

inschatting gemaakt voor de rest van het jaar). De ‘v’ staat voor

in sommige gevallen ook enkele jaren teruggekeken om de

voorspelling en betreft de verwachting van de betreffende sector

huidige ontwikkelingen en trends beter te kunnen begrijpen.

econoom van ABN AMRO Sector Research.

▶▶ Het blok ‘Onze visie’ Het blok ‘Onze visie’ geeft de visie over de branche weer van de sector economen van ABN AMRO Sector Research. De analyse heeft betrekking op het huidige jaar (2012) en in sommige gevallen het komende jaar (2013). ▶▶ Het blok ‘Kerngegevens’ Het blok ‘Kerngegevens’ geeft een overzicht van de meest relevante (economische) indicatoren die kenmerkend zijn voor de branche. De gegevens hebben betrekking op 2011, tenzij anders vermeld. Bij het zoeken naar de gegevens voor dit blok is gebruik gemaakt van een veelheid van bronnen. Er is vooral gebruik gemaakt van de gegevens van het CBS, maar tevens zijn andere bronnen geraadpleegd, zoals brancheorganisaties, onderzoek- en adviesbureaus, kranten, tijdschriften, internet en overheidsinstanties (waaronder producten bedrijfschappen, ministeries).

leeswijzer

Veel gebruikte termen, inclusief definities Tot slot van deze leeswijzer een opsomming van enkele veel gebruikte termen in deze publicatie, inclusief de definitie volgens ABN AMRO. ▶▶ Definitie ZZP ZZP staat voor ‘Zelfstandigen Zonder Personeel’. Ondernemers die geen personeel in dienst hebben. Het begrip verwijst ook naar de term ‘freelancer’. ▶▶ Definitie MKB MKB staat voor Midden- en KleinBedrijf. In deze publicatie hanteren we als definitie voor MKB de volgende veel gebruikte tabel: Categorie onderneming

Werknemers

Jaaromzet

of jaarlijks

balanstotaal middelgroot

< 250

≤ € 50 mln.

≤ € 43 mln.

klein

< 50

≤ € 10 mln.

≤ € 10 mln.

micro

< 10

≤ € 2 mln.

≤ € 2 mln.

▶▶ Definitie FTE FTE staat voor ‘full-time-equivalent’. Eén fte staat voor een volledige werkweek van 38 uur. ▶▶ Definitie BBP Bruto Binnenlands Product is de totale waarde van alle in een land geproduceerde goederen en diensten in een bepaalde periode.

27

28

colofon

De Visie Op Industrie is een uitgave van ABN AMRO. Het rapport is geschreven door ABN AMRO Sector Research op verzoek van ABN AMRO Sector Advisory.

Disclaimer De in deze publicatie neergelegde opvattingen zijn gebaseerd op door ABN AMRO betrouwbaar geachte gegevens en informatie, die op zorgvuldige wijze in onze analyses en prognoses zijn verwerkt. Noch ABN AMRO, noch functionarissen van de bank kunnen aansprakelijk

Sectoranalyse Eric Huliselan ([email protected]) Senior Sector Econoom ABN AMRO Sector Research

worden gesteld voor in deze publicatie eventueel aanwezige onjuistheden. De weergegeven opvattingen en prognoses houden niet meer in dan onze eigen visie en kunnen zonder nadere aankondiging worden gewijzigd. © ABN AMRO, mei 2012

Macro economische analyse Nico Klene ([email protected]) Senior Econoom ABN AMRO Economisch Bureau

Interview Joep Auwerda Journalist/tekstschrijver

Fotografie interview Ron Offermans

Commercieel contact David Kemps (020-6285408) Sector Banker Industrie ABN AMRO Sector Advisory

Distributie Website: www.abnamro.nl/industrie Telefoon: 0900-0024 (e 0,10 per minuut)

Deze publicatie is alleen bedoeld voor eigen gebruik. Het gebruik van tekstdelen en/of cijfers is toegestaan mits de bron duidelijk wordt vermeld. Verveelvoudiging en/of openbaarmaking van deze publicatie is niet toegestaan, behalve indien hiervoor schriftelijk toestemming is gekregen van ABN AMRO. Teksten zijn afgesloten op 27 april 2012.

AA 6589 F © 05-12

0900 - 0024 (E 0,10 per minuut) abnamro.nl/sectoren

visie op industrie Sectorupdate 2012 Interview Trends & ontwikkelingen Sectorvisie

Recommend Documents