Visie op Industrie. Sectorrapport 2009

Visie op Industrie Sectorrapport 2009

Visie op Industrie Inhoud

Voorwoord

3

Inleiding

4

Visie op Nederland

5

Interview met Jan Kamminga

9

Samenvatting

12

Elektrotechnische groothandel

13

Kunststofindustrie

15

Machine-industrie

17

Metaalbewerkingsindustrie

19

Metaalproductenindustrie

21

Meubelindustrie

23

Verpakkingsmiddelenindustrie

25

Leeswijzer

27

Colofon

29

2

Visie op Sectoren 2009

Visie op Industrie Voorwoord

Geachte lezer, De Nederlandse industrie is ondanks haar beperkte zichtbaarheid in de samenleving van groot belang voor de Nederlandse economie. Naast enkele multinationals met aansprekende namen zoals Philips, ASML, VDL, Aalberts Industries en Stork, bestaat de Nederlandse industrie voor het merendeel uit anonieme industriële MKB toeleveranciers. De industrie is hard getroffen door de wereldwijde vraaguitval. Omzetdalingen groter dan 20% zijn eerder regel dan uitzondering. Toeleveranciers aan vroegcyclische sectoren zoals automobiel- en halfgeleiderindustrie, consumentenelektronica, chemie, maar ook de bouw, zijn hard getroffen door de vraaguitval. Door haar grote afhankelijkheid van export is de Nederlandse industrie daarnaast ook getroffen door het lage Britse pond en de lage US dollar. Gelukkig verlichtten de sterk gedaalde prijzen van grondstoffen en energie in het laatste kwartaal van 2008 en begin 2009 enigszins de pijn van de producenten. De significante vraaguitval wordt tot heden nog gepareerd door de (historisch) goede financiële buffer van de meeste industriële bedrijven. Door hun plaats in de keten en de beperkte schaalgrootte, hebben de Nederlandse toeleveranciers vaak te weinig macht om prijsaanpassingen bij afnemers en grondstofleveranciers af te dwingen. Oplopende debiteurentermijnen, dure en beperkende exportverzekeringen en het feit dat de toeleverancier steeds vaker voorraadhoudend moet zijn voor de producent, zorgen ervoor dat de werkkapitaalbehoefte van industriële toeleveranciers sinds het laatste kwartaal 2008 enorm is toegenomen. Ons huidige economische denkmodel van ‘altijd maar groei’ is niet meer zo vanzelfsprekend. Ik verwacht dat de periode 2009-2011 vooral in het teken zal staan van ondernemen in een krimpende markt. Het zal blijken dat bedrijven met een degelijke administratieve organisatie en een management team dat beschikt over een strategische visie, de huidige recessie sterk zullen doorkomen. Ondanks het feit dat afnemers tijdens de recessie een hogere prijssensitiviteit hebben, zal een onderscheidend product en/of proces haar meerwaarde laten zien in een periode van krimpende markten. Korte termijn kostenreductie is helaas onvermijdelijk. Echter, mijn advies aan de ondernemers is om de lange termijn doelstelling niet uit het oog te verliezen! Wij danken de heer Kamminga van de FME-CWM voor zijn bijdrage en wensen u veel leesplezier,

David Kemps Sector Banker Industrie ABN AMRO Bank N.V.

3


Visie op Industrie Inleiding

Sectorpublicaties hebben een lange geschiedenis binnen ABN AMRO. Reeds begin jaren zeventig zag een voorloper van Visie op Sectoren (kortweg VOS) het daglicht. Waren in de eerste decennia de sectoranalyses alleen voor intern gebruik, vanaf 2004 worden ze voor een breed publiek voornamelijk via internet aangeboden. In Visie op Sectoren 2009 vindt u de visie van ABN AMRO op trends, ontwikkelingen en onze vooruitzichten in de industrie. De “Visie op Industrie” begint met de visie van ABN AMRO op de Nederlandse economie. Vervolgens treft u een interview aan met Jan Kamminga, voorzitter van FME-CWM, gevolgd door een samenvatting en 7 brancheanalyses. Elke brancheanalyse bestaat uit twee pagina’s met een beschrijving van de bedrijfstakdynamiek en de vooruitzichten, maar bevat tevens een veelheid aan cijfers. De lezer krijgt hiermee inzicht in de trends, ontwikkelingen, vooruitzichten en andere (bedrijfs)economisch gerelateerde vraagstukken die relevant zijn voor een branche. De VOS 2009 is samengesteld op basis van talrijke bronnen. Er zijn zowel openbaar toegankelijke bronnen als eigen informatiebronnen gebruikt. Veel informatie is publiekelijk toegankelijk. Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) is een welbekende bron voor cijfers. Ook hebben we gebruik gemaakt van de kennis en ervaring van brancheorganisaties in Nederland, diverse onderzoeks- en adviesbureaus en overheidsinstanties. Naast deze publiek toegankelijke bronnen heeft ABN AMRO Sector Research de beschikking over eigen informatiebronnen en databases. Een voorbeeld hiervan treft u op elke tweede pagina van de brancheanalyse waar het onderwerp ‘werkkapitaal MKB’ wordt behandeld. Dit gedeelte geeft de ontwikkeling van het werkkapitaal van het MKB weer over een periode tot 2007. Wij hopen dat deze publicatie u stimuleert om met ABN AMRO en uw collega ondernemers van gedachte te wisselen over de uitdagingen voor uw sector in Nederland.

4


Visie op Industrie Visie op Nederland

Nederlandse economie in zware recessie In 2008 is de economische groei sterk teruggevallen. In het tweede en derde kwartaal was al sprake van krimp van de economie – zowel in de eurozone als in Nederland. De situatie werd nog grimmiger in het najaar van 2008 toen alom duidelijk werd dat de gevolgen van de kredietcrisis veel ernstiger waren dan eerder was gedacht. Voor 2009 worden nu zeer negatieve groeicijfers verwacht. En ook voor 2010 verwachten we (gemiddeld) nog geen groei. Bovendien zijn de risico’s groot. Het is zeker niet uitgesloten dat de correctie op de in eerdere jaren ontstane en nu geknapte bubbels nóg sterker is en de economie in een nóg diepere recessie terechtkomt. De afkoeling van de wereldeconomie begon al in de eerste helft van 2008. De groei - met name die in de VS - stond trouwens al vóór het begin van 2008 onder druk door de sterke terugval op de Amerikaanse huizenmarkt. Verder zorgde de in de zomer van 2007 begonnen kredietcrisis voor de nodige onzekerheid. Vervolgens liep de olieprijs in de eerste helft van 2008 op tot een recordhoogte. Dat zette de koopkracht in veel landen onder druk en daarmee de groei van de particuliere consumptieve bestedingen. In de loop van het jaar vertraagde de groei van de wereldeconomie van 4,3% jaar-op-jaar (j-o-j) in het eerste kwartaal tot net boven nul in het laatste kwartaal. Tezamen met de wereldeconomie liet ook de wereldhandel een afkoeling zien. Deze was trouwens al zichtbaar vanaf de nazomer van 2007. Eind vorig jaar – nadat de kredietcrisis weer in alle hevigheid was opgelaaid - leek de wereldhandel compleet in te storten. In de maanden november tot januari kromp de handel ruim 6% per maand. Als gevolg daarvan lag het volume van de wereldhandel bij het begin van dit jaar zo’n 17% onder het niveau van begin 2008!

Sterke groeivertraging Nederlandse economie In 2006 en 2007 draaide de Nederlandse economie heel goed. Het bruto binnenlands product (BBP) nam die jaren met gemiddeld 3,5% toe. In 2008 viel de groei terug naar 2%. Daarmee deed ons land het in die jaren duidelijk beter dan de eurozone als geheel. Vooral in het laatste deel van 2007 was de groei hoog. In feite was vrijwel de hele gemiddelde groei van 2008 al gerealiseerd in 2007. Dat zet de Nederlandse prestatie in een wat ander licht. We zien dit ook als we naar de kwartaalcijfers kijken van 2008. In het eerste kwartaal steeg het BBP nog met 0,6% ten opzichte van het voorgaande kwartaal (k-o-k). Maar in de periodes daarna kromp de economie – en ook nog eens steeds harder: van -0,1% k-o-k in het voorjaar naar -1,0% in het slotkwartaal.

5



Economische groei Nederland 2,5%

5%

2,0%

4%

1,5%

3%

1,0%

2%

0,5%

1%

0,0%

0%

-0,5%

-1%

-1,0%

-2% 01

02

03

04

05

groei k-o-k (l.a.)

06

07

08

groei j-o-j (r.a.)

De afkoeling van de economie in de loop van het jaar wordt verklaard door de terugval bij vrijwel alle bestedingen. De consumptie stagneerde in het grootste deel van het jaar. Dat werd waarschijnlijk mede veroorzaakt door de forse inflatiestijging in het eerste halfjaar die de koopkracht onder druk zette. Alleen in de laatste maanden van het jaar namen deze bestedingen weer toe. De investeringen deden het aanvankelijk nog goed, maar in het tweede halfjaar eiste het afgenomen producentenvertrouwen, dat leed onder de dure olie en euro, zijn tol en gingen de investeringen dalen. De uitvoer kwam in het voorjaar onder druk. De vertraging van de wereldhandel en de alsmaar duurder wordende euro deden de uitvoer afnemen. Vooral tegen het eind van het jaar gingen de investeringen en de uitvoer onderuit. De toename van de consumptie voorkwam een nóg forsere krimp van de economie.

Stand begin 2009 - vooruitzichten Waar staan we nu? Als we kijken naar de verschillende vertrouwensindicatoren, de barometers van het economisch weerbeeld, dan wijzen die op een heel slechte start van 2009. Eind vorig jaar hebben deze indicatoren een enorme duikvlucht gemaakt naar niveaus die we sinds de recessie van begin jaren tachtig niet meer hadden gezien. In het eerste kwartaal zijn deze indicatoren weliswaar gelukkig niet veel meer gedaald, maar doorgaans lagen ze in maart toch nog altijd op een iets lager peil dan eind vorig jaar. Vertrouwensindicatoren zijn gebaseerd op enquêtes. Daarmee zijn het ‘zachte’ cijfers. De eerste ‘harde’ cijfers van dit jaar waren echter ook slecht. Zo bleek dat het volume van de Nederlandse goederenuitvoer in januari 14% was gedaald ten opzichte van begin 2008. En ook de industriële productie liet in de eerste twee maanden met -12% j-o-j een enorme daling zien. De dramatische ontwikkeling sinds eind 2008 zien we ook terug bij de bezettingsgraad van het machinepark van de industrie. Tussen oktober en januari daalde de bezetting van 83% naar krap 77%. Ten slotte lag de ontvangst van nieuwe orders in de industrie ongeveer een derde lager dan begin 2008. Aan de neergang lijkt dus nog geen eind te komen.

6



Bezettingsgraad industrie 88% 86% 84% 82% 80% 78% 76% 74% 72% 70% 90

92

94

96

98

00

02

04

06

08

09

Gelet op de enorme afname van de wereldhandel, zien we de Nederlandse uitvoer eveneens sterk dalen in 2009. De flink geslonken orderportefeuilles in de industrie bevestigen deze verwachting voor de verslechterde buitenlandse afzet. Bij de particuliere consumptie is sprake van verschillende, tegen elkaar in werkende factoren. De contractlonen nemen gemiddeld met ongeveer 3% toe. Veel cao’s zijn vorig jaar afgesloten toen voor 2009 nog een inflatie van ruim 3% werd voorzien. De inflatie is echter hard gedaald en komt waarschijnlijk gemiddeld onder de 1% uit. Dat levert een flinke koopkrachtverbetering op voor de werkenden. Daar staat tegenover dat de werkloosheid, die overigens tot en met de eerste maanden van het jaar slechts licht is toegenomen, sterk zal stijgen. Dat is juist nadelig voor het beschikbaar inkomen in ons land. Bovendien zal het toenemende verlies aan banen het consumentenvertrouwen verder onder druk zetten. Daardoor gaat men mogelijk meer sparen in plaats van besteden. De particuliere consumptie zal dit jaar wellicht gelijk blijven of licht afnemen. Door de slechte afzetperspectieven, vooral in het buitenland, staan de investeringen onder zeer zware druk. De bezettingsgraad is al drastisch afgenomen. Winsten zullen teruglopen deels als gevolg van een stijging van de arbeidskosten per eenheid product. De afname van de werkgelegenheid volgt immers met vertraging de afname van de productie. Daarbij komt dat de banken hun leenvoorwaarden hebben aangescherpt. (Maar de kredietverlening aan nietfinanciële bedrijven is in de eerste twee maanden van 2009 wel iets toegenomen.) We gaan er daarom van uit dat de investeringen mogelijk met dubbele cijfers zullen afnemen.

Rente is fors verlaagd Toen afgelopen najaar het financiële systeem in grote problemen kwam, hebben de centrale banken ingrijpende maatregelen genomen. Zo zijn de rentes in veel landen fors verlaagd. In de VS heeft de Fed haar rente teruggebracht naar bijna 0%. De ECB heeft weliswaar de rente in mindere mate omlaag gebracht, maar toch is ook hier de belangrijkste beleidsrente, de refi-rente, met 3 procentpunt verlaagd naar 1,25% in april. En alom wordt verwacht dat deze rente op korte termijn naar 1% wordt gebracht. De refi-rente is het tarief waartegen banken geld kunnen lenen bij de ECB. Sinds afgelopen najaar kan dat zelfs onbeperkt. Want in het kader van het steunen van de bancaire sector heeft de ECB het gebruikelijke maximum aan de toewijzing van liquide middelen tijdelijk laten vervallen. Onlangs heeft de ECB bekendgemaakt dat deze maatregel minstens tot na het einde van dit jaar van kracht blijft - en zo nodig nog

7



langer. Een ander rentetarief van de ECB is de depositorente. Tegen deze rente kunnen banken middelen die ze (tijdelijk) over hebben, ‘parkeren’. Dat levert hun nu nog maar 0,25% op. Centrale banken buiten de eurozone hebben ook andere, niet-conventionele maatregelen genomen. De Fed bijvoorbeeld heeft twee nieuwe beleidsinstrumenten ingezet: kredietversoepeling (credit easing) en kwantitatieve verruiming (quantitative easing). Het eerste instrument betreft het aankopen door de Fed van schuldtitels uit de private sector. Bij het tweede instrument koopt de Fed staatsobligaties op. De bedoeling is dat daarmee ook de langere rentes naar beneden gaan. De ECB heeft aangekondigd ook met nieuwe nietconventionele maatregelen te komen. Welke dat zullen zijn, heeft ze nog niet gezegd. Door de sterke afkoeling van de economie zijn de lange rentes met name eind 2008 duidelijk naar beneden gekomen. We hebben het hier over het rendement op staatsobligaties. Het rendement op bedrijfsobligaties ligt daar sinds het begin van de kredietcrisis en vooral sinds het weer oplaaien daarvan in het afgelopen najaar, een stuk boven. Maar ook deze rentes zijn wat gedaald. In het eerste kwartaal heeft de neerwaartse trend niet doorgezet. Toch is er een redelijke kans dat de lange rente in de komende maanden iets verder zal dalen. Zo zit de economie voorlopig nog in een recessie. En indien de Fed haar aankopen van staatsobligaties verder gaat opvoeren, zal de rente in de VS wat dalen. Dat kan ook de lange rente in de eurozone meetrekken, zij het in mindere mate. In de tweede helft van het jaar kunnen de lange rentes weer iets oplopen.

Forse krimp in 2009 Hoe lang de recessie zal aanhouden en hoe diep die zal zijn, is moeilijk te zeggen. Bij eerdere bankcrises bleek dat de economie enkele jaren nodig had om daarvan te herstellen, ten koste van een flinke economische krimp. En we mogen niet vergeten dat we nu te maken hebben met een mondiale crisis, niet een nationale. Maar centrale banken en regeringen hebben stevige tegenmaatregelen genomen. En we gaan ervan uit dat deze maatregelen gaan werken. We verwachten dat de Nederlandse economie dit jaar heel fors zal krimpen – met 3 à 5%. Later in het jaar of in 2010 kan aan de krimp een eind komen dankzij de genoemde stimulans van de monetaire en begrotingsmaatregelen voor de wereldeconomie. Maar de gemiddelde groei in ons land zal in 2010 waarschijnlijk nog negatief zijn. Toch zou dit betekenen dat in vergelijking met eerdere bancaire crises in de wereld de schade voor de economische groei deze keer wat lager uitvalt. Dat tekent dan ook tegelijkertijd het negatieve risico dat aan ons scenario kleeft. In dit verband wijzen we ook op de forse daling van de inflatie. In maart was deze in de eurozone gedaald naar 0,6% - van 4% in de zomer van 2008. In ons land lag het cijfer in maart met 2,0% hoger. Vooral de ontwikkeling van de olieprijzen, en in mindere mate van de voedselprijzen, was voor de daling sinds afgelopen zomer verantwoordelijk. En dat geldt ook voor de verdere inflatiedaling die we voorzien – óók in Nederland. Maar de recessie drukt de prijzen eveneens. Daardoor zou de inflatie in de zomer tijdelijk onder de nul kunnen uitkomen. Maar of het daarbij blijft? Door de recessie is er een ongekend grote onderbezetting in de economie aan het ontstaan. Die zal de inflatie drukken. We weten echter niet hoe groot het deflatoire effect daarvan kan zijn.

8


Visie op Industrie Jan Kamminga, voorzitter en algemeen directeur van FME-CWM

‘Nieuwe, harde verhoudingen in een andere tijd‘ Jan Kamminga: ‘Er is zeer grote onzekerheid in de technologisch-industriële sector. Orderportefeuilles lopen leeg. Er zijn bedrijven met een omzetverlies van 40, 50, of zelfs 60%. En toch: het beeld is niet in de hele sector hetzelfde. Het gaat nog redelijk goed in sectoren zoals de scheepsbouw, de energiesector en de gezondheidsector. Maar automotive is dramatisch. Duurdere consumentenelektronica, tv-installaties, dure keukensystemen - mensen wachten met het doen van dure aankopen. Kopen en betalen, dat gaat nog wel, maar zodra mensen verplichtingen moeten aangaan (afbetalingen of leningen), dan worden ze huiverig.’ ‘Drie dingen zijn belangrijk. Ten eerste moet het bancaire systeem weer gaan draaien. Kijk, banken moeten geen kredieten geven aan bedrijven waarvan ze niet behoorlijk zeker zijn dat die aan hun verplichtingen kunnen voldoen. Als banken een financiering voor een bedrijf echt onverantwoord vinden, is daar alle begrip voor. En banken zijn de laatsten die moeten bijdragen aan een soort ondersteuningsbeleid voor bedrijven zoals dat in de jaren tachtig heeft bestaan, toen is er, denk aan RSV, veel geld weggegooid. Voor zo’n beleid pleit ik dus zeker niet. Maar banken moeten zich wel heroriënteren op hun taak en Jan Kamminga

positie in de samenleving, waar ze eenvoudigweg nog niet uit zijn. Banken moeten terug naar de rol waarvoor ze bestaan: aan de ene kant spaargelden opnemen, aan de andere kant het verstrekken van leningen.’ ‘Wat banken moeten gaan doen, is op een constructieve wijze meedenken met de bedrijven. Er zijn op dit ogenblik voortreffelijke bedrijven, waar helemaal niets aan de hand is, waar onbegrijpelijke opslagen worden gerekend op financieringen. Laatst hoorde ik nog van een ondernemer die, voor drie ton extra krediet, zijn vrouw en zijn kinderen garant moest laten staan. De opslag was zo hoog, dat die ondernemer het geld maar bij zijn schoonouders geregeld heeft. Er is een houding van banken: o, liever niet, loop mijn deur voorbij, alstjeblieft.’ ‘Het tweede dat moet gebeuren: de innovatie moet op niveau blijven. Nederland wil een kenniseconomie zijn. Het vooroplopen in het ontwikkelen van producten, dáár moeten we het van hebben in de wereldwijde concurrentieslag.’ ‘En ten derde moeten er andere oplossingen komen voor de arbeidsmarktproblematiek. We moeten in Nederland anders omgaan met werktijdverkorting of met deeltijd-WW, hoe je het ook wilt noemen. Het moet hier net als in Duitsland geregeld worden. Daar hebben

9


Visie op Industrie

ze het systeem van Kurzarbeit. En kun je vrijdagmiddag om vier uur bellen dat je orders zijn ingestort, en dat je maandag nog maar de helft van het personeel voor 30% kunt laten werken. Om maar een voorbeeld te noemen. En dat wordt dan geregeld. In Duitsland kijken ze vooruit. Terwijl in Nederland kijken we terug: hier moeten we over de afgelopen twee maanden 30% minder omzet hebben gehaald dan de twee maanden daarvoor, wil je in aanmerking komen voor arbeidstijdverkorting. Dus je moet rekenen over de laatste vier maanden. Maar ja, het gaat erom; wat heb je volgende week donderdag aan orders. En daar wordt hier niet naar gekeken.’ ‘Er is nog iets dat speelt in de arbeidsmarktproblematiek. Als er werknemers uit moeten, dan geldt nu het systeem van leeftijdscategorieën waarin degene die het laatst is binnen gekomen, er het eerste uitgaat. Maar in de technologisch industriële sector is veel meer vrijheid nodig, we moeten alle jonge, hoog opgeleide mensen die met computergestuurde machines kunnen omgaan, vasthouden in de bedrijven. Die hebben we heel hard nodig. Met het oude systeem van ’last in first out’, raken we te veel jonge hoogopgeleiden kwijt. Minister Donner is genegen om het systeem soepeler te maken.’ ‘Na deze crisis zullen de bordjes in de wereld totaal zijn verhangen. Daar ben ik van overtuigd. Het zal nooit meer zijn zoals het was. In Europa krijgt de industrie het uitermate moeilijk om te concurreren tegen opkomende landen, althans, wat wij vroeger opkomende landen noemden. Want eigenlijk zijn die er niet meer: straks zal blijken dat de landen waarvan wij nog dachten dat ze aan het opkomen waren, al lang opgekomen zijn. Of ons al voorbij zijn. Ik verwacht dat we een heftige concurrentiestrijd zullen moeten voeren. Een strijd die we alleen kunnen winnen als we slimmer zijn, sneller en preciezer zijn, als onze productieprocessen zijn geoptimaliseerd.’ ‘De exportkredietverzekering is nagenoeg helemaal stil gevallen. Dat moet weer vlot getrokken worden. Het Eindhovense bedrijf VDL dat 518 bussen aan Dubai ging leveren, heeft de allergrootste moeite gehad om een exportkredietverzekering af te sluiten. De sjeik zelf zou betalen, meteen na levering, een gouden deal. Maar pas toen het bedrijf dreigde de productie naar België over te hevelen, is de verzekering voor de poorten van de hel weggehaald.’ ‘We hebben een nieuw woord. Vroeger ging een bedrijf outsourcen. Onderdelen van het totale pakket aan activiteiten, werden overgebracht naar andere bedrijven. Het nieuwe woord is insourcen. Dat is het omgekeerde van outsourcen: activiteiten weer terughalen van externe bedrijven, om de eigen werknemers aan het werk te houden. Als het maar enigszins kan, moet je partnerships met toeleveranciers in stand houden, maar als je failliet gaat zonder in te sourcen, zonder die toeleveranciers buiten te zetten, soms op een harde manier, dan hebben die toeleveranciers er ook niks aan. Zo zie je, dat zijn allemaal nieuwe verhoudingen in een andere tijd. Het gaat een stuk harder, alleen maar in een poging om te overleven. Ik heb daar tragische voorbeelden van gehoord, de afgelopen tijd.’ ‘Er zijn kansen voor de sector. In onze campagne van 1001 Klimaatoplossingen hebben we gezegd: dit is het moment voor de overheid om het voortouw te nemen bij de ontwikkeling en het toepassen van duurzame producten. Dat bepleitten we al vóór de crisis, maar nu is de

10


Visie op Industrie

noodzaak extra groot geworden. Met duurzame producten kun je de research & development op de been houden, en een vernieuwingsslag realiseren, ook naar de markt toe. De overheid kan daarbij als launching customer fungeren en het voorbeeld geven voor de rest van Nederland. We moeten echt research en development-mankracht blijven hebben om in te kunnen spelen op deze maatschappelijke trend van duurzaamheid. Achterop raken kunnen we ons niet veroorloven. Onze voorsprong in de windenergietechnologie zijn we al kwijt. Met zonne-energie zitten we gelukkig nog niet op het achterhandje. De kansen die de duurzame trend biedt, moeten we benutten.’

Tips van Jan Kamminga Tip 1 Maak als bedrijf verschillende scenario’s. Wat moeten we doen als het bedrijf 10% minder omzet haalt? En wat als dat 25 of 40% is? Hoeveel kostenreductie moet ik toepassen om te kunnen overleven? Het kan zijn dat bij een daling van 10% er nog niet in het personeel gesneden hoeft te worden, dat wil zeggen: de uitzendkrachten zullen er wel uit moeten. Bij 25% zal de hele flexibele schil weg moeten.

Tip 2 Ga tot het uiterste om de bezuinigingen op innovatie en research & development tot een minimum te beperken. Het gaat om vernieuwing van producten. Als bedrijven mensen van de afdelingen research en development niet meer kunnen betalen, dan moeten die bijvoorbeeld tijdelijk geplaatst kunnen worden bij universiteiten of technologische instituten. Als we dat soort dingen niet doen, dan verdwijnen ze naar het buitenland om nooit meer terug te komen.

Tip 3 Houd de lijnen naar buitenlandse relaties open. Het aantal handelsmissies loopt aardig terug, business tickets worden een stuk minder verkocht. Want ondernemers zeggen: mijn klanten kopen toch niets. Waarom zou ik nu naar het buitenland gaan? Maar als je die relaties een jaar niet meer gezien hebt, dan kost dat natuurlijk heel veel geld. Als je het laat opdrogen en de crisis is voorbij, dan kun je weer opnieuw beginnen.

FME-CWM versterkt concurrentiepositie De vereniging FME-CWM (220 medewerkers) heeft tot doel de positie van de technologisch-industriële sector in de economie te versterken en mede daardoor de concurrentiepositie van haar leden te verbeteren. FME behartigt belangen van 6000 ondernemers die gezamenlijk 260.000 werknemers in dienst hebben. Van de gezamenlijke productie wordt 60% geëxporteerd. De totale omzet bedraagt 79 miljard.

11


Visie op Industrie Samenvatting

Samenwerking, innovatie, flexibiliteit, internationalisering en duurzaamheid zijn centrale thema’s in de industrie. Ondernemers in de sector moeten blijven investeren in nieuwe technologieën om internationaal concurrerend te blijven. Samenwerking tussen leveranciers en opdrachtgevers en met kennis- en onderzoeksinstituten is van groot belang om de innovatiekracht te vergroten. Als gevolg van communicatie-, kwaliteits- en logistieke problemen wordt werk, dat werd uitbesteed aan lagelonenlanden, steeds vaker teruggehaald. Orderportefeuilles zijn sinds de tweede helft van 2008 gekrompen als gevolg van de economische crisis. In de sector daalt de omzet met gemiddeld 10 tot 15% in 2009. Branches die afhankelijk zijn van de bouw, staal-, auto- en consumentenelektronica-industrie worden hard geraakt omdat de vraaguitval hier het grootst is. Door de crisis zijn de grondstofprijzen voor alle branches enorm gedaald. De metaalprijzen op de wereldmarkt zijn vooral van belang voor de machine-industrie, metaalbewerkings- en metaalproductenindustrie. De houtprijzen zijn relevant voor de meubelindustrie. De verpakkingsmiddelenindustrie en kunststofindustrie zijn afhankelijk van de kunststofprijzen. Om op de lange termijn concurrerend te blijven, zullen bedrijven moeten focussen op kostenbesparingen, innovatie en efficiency. Op de korte termijn zullen ondernemers echter alles uit de kast moeten halen om de gevolgen van de enorme vraaguitval op de afzetmarkten te kunnen opvangen.

12


Industrie Elektrotechnische groothandel Ondanks financiële crisis omzetgroei in 2008 Aanvullende diensten zullen moeten zorgen voor onderscheidend vermogen Productiedaling bij industrie en bouw zal leiden tot een omzetdaling van 10-15% in 2009 Branchebeschrijving De elektrotechnische groothandel maakt onderdeel uit van

branche kent een beperkt aantal grote internationale spelers,

de technische groothandel. Bedrijven in deze branche leveren

enkele tientallen middelgrote spelers en relatief veel kleinere

componenten en schakelmateriaal aan zakelijke klanten in

spelers, voornamelijk agentschappen. De laatste jaren

onder meer de bouw en de industrie. De groothandel in

worden gekenmerkt door schaalvergroting.

wit- en bruingoed wordt niet tot deze branche gerekend. De

Trends en ontwikkelingen De elektrotechnische groothandel is heterogeen van aard.

instrument. In vergelijking met de rest van de groothandel

Sommige groothandelaren hebben een specialisme,

heeft deze branche minder last van de uitschakelingstendens,

bijvoorbeeld een smal maar wel zeer diep assortiment,

waarbij fabrikanten - vanwege margevoordelen - de

gericht op elektrotechnische installateurs. Andere

groothandel overslaan en direct leveren aan de afnemers

groothandelaren hebben een breed maar minder diep

van de groothandel. De positie van de elektrotechnische

assortiment en richten zich op een scala van bedrijfstakken.

groothandel wordt namelijk beschermd door de enorme

Bedrijven verschillen ook qua geografische focus (regionaal,

diversiteit aan producten (waarvan veel met een korte

nationaal of internationaal). In het algemeen wordt het

productcyclus) en afnemers. Belangrijke afnemersgroepen

steeds moeilijker om qua assortiment onderscheidend te

voor de elektrotechnische groothandel zijn de industrie

zijn. Hierdoor wordt ’operational excellence’ een steeds

en de bouw/installatiebranche. Beide afnemersgroepen

belangrijkere succesfactor. Het gaat dan vooral om het

hebben de productie en omzet in 2008 zien groeien. Ook de

op tijd kunnen leveren van het juiste product tegen zo

elektrotechnische groothandel heeft daardoor in dat jaar,

laag mogelijke kosten. ICT vormt hierbij een onmisbaar

ondanks de financiële crisis, een omzetgroei gerealiseerd.

Onze visie De industriële productie in West-Europa, het belangrijkste

reduceren van de kosten. De recessie zal de broodnodige

afzetgebied van de branche, zal in 2009 sterk dalen als gevolg

consolidatie versnellen. Sommige bedrijven zullen hun

van de economische recessie. Capaciteitsuitbreidingen

werkzaamheden beëindigen dan wel opgaan in grotere

blijven uit, maar industriële ondernemingen blijven

partijen. Door groei in schaal zullen bedrijven beter in staat

onderhoud plegen. Dit legt een bodem onder de vraag

zijn om hun ‘operational excellence’ (vooral het aspect lage

naar elektrotechnische producten. De bouwproductie zal

prijs) gestalte te geven. Op termijn echter zal het steeds

fors verminderen. In Nederland zal zelfs in de segmenten

moeilijker worden om onderscheidend te zijn en de marges

herstel, verbouw en onderhoud de productie afnemen. De

met het bestaande producten- en dienstenpakket op peil

branche zal echter pas in de loop van 2009 de effecten van

te houden. De branche zal zich daarom gaan richten op het

de bouwkrimp voelen omdat zij laatcyclisch is. Niettemin

bieden van aanvullende diensten door samen met afnemers

verwacht ABN AMRO dat de totale omzet van de branche

kostenbesparende of omzetgenerende (service-) concepten

in 2009 een daling van 10-15% zal laten zien. Bedrijven

te ontwikkelen dan wel taken van toeleveranciers en

zullen snel defensieve maatregelen gaan nemen zoals het

afnemers over te nemen.

Kerngegevens

Websites

Aantal bedrijven (incl. ZZP-ers): 1.990 Aantal werknemers: 22.400 MKB-aandeel (aantal bedrijven): 96% MKB-aandeel (omzet): 25%

www.nvg.nl www.wtg.nl www.uneto-vni.nl

13


Industrie Elektrotechnische groothandel Bedrijfsgrootte naar aantal werkzame personen

Bron: CBS

• Bij de cijfers zoals weergegeven in nevenstaande figuur zijn ook bedrijven zonder werknemers opgenomen. Tweederde van het aantal bedrijven betreft groothandels-

1 tot 5 werkzame personen 66,3%

ondernemingen met 1 tot 5 werkzame personen. Dit zijn vooral agentschappen. >100 1,5%

• Vooral de laatste jaren worden gekenmerkt door schaalvergroting.

50 tot 100 1,8% 20 tot 50 7,5%

5 tot 10 13,8%

10 tot 20 9,0%

Exploitatiebeeld

Bron: CBS, ABN AMRO Sector Research

• Vanwege de hoogwaardigheid van de producten ligt de brutomarge op een hoger niveau dan bij de groothandel Inkoopwaarde omzet 72,1%

in het algemeen. Ook de arbeidskosten zijn fors hoger. Dit kan worden verklaard door het hogere kennisniveau dat werknemers binnen deze branche moeten hebben ten opzichte van andere branches in de groothandel. • Per saldo is het bedrijfsresultaat 1 procentpunt hoger dan

Bedrijfsresultaat 5,9%

voor de totale groothandel.

Totaal overige kosten 10,3%

Productie burgerlijke en utiliteitsbouw

Bron: EIB, ABN AMRO Sector Research 8%

• Een belangrijk deel van elektrotechnische artikelen vindt,

4%

burgerlijke en utiliteitsbouw. In 2008 vlakt de groei binnen

2%

6,0% 3,8%

3,6% 2,1%

0%

alle segmenten af.

2,8% 3,1% 2,8% 2,5%

-2%

• In de jaren daarna zal er sprake zijn van een bouwrecessie.

-4%

De elektrotechnische groothandel zal pas in de loop van

-6%

cyclisch is.

7,5%

7,0%

6%

ondermeer via installatiebedrijven, zijn weg naar de

2009 de negatieve effecten daarvan zien omdat zij laat-

Arbeidskosten 10,7%

Afschrijvingen op vaste activa 1,1%

-0,5%

-3,0% -4,6%

-8%

-9,5% -9,5%

-10,3%

-10% -12% -14%

-15,7% -15,7%

-16%

2006

2007

Nieuwbouw

2008r

2009v

Herstel en verbouw

Omzetontwikkeling industrie

2010v

Onderhoud

Bron: CBS, ABN AMRO Sector Research 160

• Naast de bouw vormt de industrie een belangrijke afnemersgroep. Na de recessie in de beginjaren van dit

140

decennium neemt de omzet van de industrie tot en met

120

oktober 2008 gestaag toe.

100

• Vanaf eind 2008 zwakt de omzetgroei af als gevolg van een

133

140

123 100

100

97

95

2001

2002

2003

101

106

80 index (2000=100)

voorzichtiger inkoopbeleid van afnemers als reactie op de financiële crisis. • De huidige recessie zal ertoe leiden dat in een groot deel van de industrie de omzet zal dalen in 2009.

60 40 20 0 2000

2004

2005

2006

2007

2008

2009v

Bandbreedte voorspelling

14


Industrie Kunststofindustrie Kostenbesparingen zijn belangrijk gezien de lage prijskracht Nieuwe materialen, energiebesparing en recycling nemen aan belang toe ABN AMRO verwacht voor 2009 een omzetdaling van meer dan 15% Branchebeschrijving De Nederlandse kunststofindustrie valt in drie groepen

overige producten worden met name door MKB bedrijven

uiteen, namelijk de leveranciers van kunststofgrondstoffen,

gemaakt. De bedrijven uit deze branche vervaardigen een

kunststofverwerkers en –bewerkers en een groep die zich

breed scala aan halffabrikaten en eindproducten voor zeer

bezighoudt met recycling. De productie van kunststofgrond-

uiteenlopende afnemers, zoals de bouw en de auto-, consu-

stoffen geschiedt door grote internationale spelers, de

mentenelektronica- en verpakkingsmiddelenindustrie.

Trends en ontwikkelingen De Nederlandse kunststofindustrie heeft een sterke

worden. Men wil kortere levertijden, kleinere ordergroottes

internationale focus doordat circa 65% van de productie in

en een betere kwaliteit. Hoogwaardige kunststoffen,

het buitenland wordt afgezet. Duitsland, België, Frankrijk en

kunststofcomposieten, natuurvezels en biologisch

het Verenigd Koninkrijk zijn de belangrijkste handelspartners.

afbreekbare kunststoffen worden in steeds meer producten

De grondstofprijzen in de branche stijgen al jaren harder

toegepast. Nederland ligt op het gebied van het recyclen van

dan de afzetprijzen waardoor de marges continu onder

kunststof achter ten opzichte van bijvoorbeeld het Verenigd

druk staan. Dit komt omdat de branche relatief klein is ten

Koninkrijk. Er is in 2008 een nieuwe meerjarenafspraak

opzichte van haar toeleveranciers en afnemers en daardoor

energie-efficiency ondertekend, waarin de branche zich

weinig marktmacht heeft. Door middel van producten

committeert om tot 2020 de energie-efficiency jaarlijks met

procesinnovaties en kostenbesparingen is men in staat om

2% te verhogen. Hierbij wordt niet alleen gekeken naar

de hoge inkoopkosten te compenseren. Dit gebeurt door te

verbetering van de productieprocessen maar ook naar de

investeren in efficiëntere machines en hooggekwalificeerd

logistiek en werkvoorbereiding.

personeel. Afnemers willen dat toeleveranciers flexibeler

Onze visie De omzet in de kunststofindustrie is in 2008 met circa 3%

in 2009 harder in de kosten moeten snijden dan het in de

gedaald. Dit kwam mede doordat de vraag naar auto’s aan

voorgaande jaren deed en de werkkapitaalpositie reduceren.

het einde van 2008 is ingestort. Voor 2009 is het beeld nog

De voorraden en debiteurenstanden moeten omlaag en met

minder rooskleurig aangezien de orderpositie in 2008 al

crediteuren zal onderhandeld moeten worden over verlen-

behoorlijk is verslechterd. ABN AMRO verwacht een omzet-

ging van betalingstermijnen. Hierdoor wordt de financiële

daling van meer dan 15% doordat naast de auto-industrie

positie versterkt. Om de omzetdaling te compenseren zullen

ook de vraag op andere afzetmarkten zoals de bouw en de

ongetwijfeld arbeidsplaatsen verdwijnen. Door al in de

consumentenelektronica-industrie hard zal dalen. In 2008

research en ontwerpfase met de industriële afnemers samen

kon de branche de hoge grondstofprijzen niet direct door-

te werken zou men de inzet van de kunststofproducten

berekenen aan de klant. Hierdoor verslechterde de marges

verder kunnen vergroten. Door vooraf na te denken over

aanzienlijk. Pas in het laatste kwartaal van 2008 duikelden de

hergebruik / demontage (in de biosfeer of technosfeer)

grondstofprijzen waardoor bedrijven iets meer speelruimte

kunnen fabrikanten goed inspelen op de duurzaamheids-

kregen om de marges op peil te houden. De branche zal

trend (‘cradle-to-cradle’).

Kerngegevens Aantal bedrijven: 1.160 Bedrijven ≥ 100 werknemers: 65 Aantal ZZP-ers: 265 Omzet: EUR 7,4 mrd Exportaandeel: circa 65%

Websites Banen van werknemers: 28.900 Gem. omzet per bedrijf: EUR 6,4 mln Gem. omzet per werknemer: EUR 256.000

15

www.nrk.nl www.plasticseurope.org www.kunststofonline.nl


Industrie Kunststofindustrie Omzetontwikkeling


• In de periode 2000-2007 was er sprake van een onafge-

140

broken groei van gemiddeld 3%.

130 129

• In 2008 daalde de omzet licht met name als gevolg van de grote vraaguitval in de auto-industrie aan het einde van

125

123

120 117

2008.

110 index (2000=100)

• ABN AMRO verwacht dat de omzet in 2009 zwaar onder druk komt te staan en met meer dan 15% zal dalen.

100

110 102

100

106

104

90 80 2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007r

2008r

2009v


Exploitatiebeeld


• De inkoopwaarde van de omzet is de afgelopen jaren toegenomen als gevolg van de sterk gestegen grondstof-

Inkoopwaarde 53%

prijzen. Deze waren niet direct door te rekenen aan afnemers waardoor de marges een dalende trend laten zien. • Hierdoor zijn de verbruiksprijzen al jaren hoger dan de afzetprijzen. Om rendabel te blijven moeten bedrijven

Bedrijfsresultaat 6%

Arbeidskosten 22%

continu kostenbesparingen doorvoeren en via innoveren omschakelen naar producten met een hoge toegevoegde

Overige bedrijfslasten 15%

waarde.

Afschrijvingen 4%

Werkkapitaal MKB

Bron: ABN AMRO Sector Research

• Hoewel de totale werkkapitaalpositie in 2007 bijna niet

Crediteurendagen

veranderde ten opzichte van 2006, deed de samenstelling

120

dat wel.

100

• De kunststofverwerkende industrie ging later betalen

Debiteurendagen

101

101

60

69

40 dagen

• Dit werd veroorzaakt door de gemiddeld hogere inkoopprijzen in 2007 en de verbeterde orderportefeuille.

85

67

66

steeg. Dit positieve effect werd echter teniet gedaan door de sterk gestegen voorraaddagen.

96

90

80

waardoor het aantal crediteurendagen met 16 dagen

Voorraaddagen

45

46

2003

2004

53 43

50

20 0 2005

2006

Handel in kunststofproducten 3.000

2004-2008 met meer dan 30%. De export steeg in dezelfde

2.440

1.500

industrie zorgden voor een krimp in de uitvoer van kunststofproducten in 2008.

2.230

2.180

2.000

• Productiedalingen in de auto- en consumentenelektronica-

1.760

1.860

2.180

2.640 2.310

2.000

1.000 x 1 mln EUR

ficant zal zien dalen.

2.680

2.500

periode met circa 25%.

behalve de auto-industrie ook de bouw de productie signi-

2007

Bron: CBS

• De import van kunststofproducten steeg in de periode

• In 2009 zullen de in- en uitvoer behoorlijk dalen doordat

45

41

500

0 2004 Invoerwaarde

16

2005

2006

2007

2008

Uitvoerwaarde


Industrie Machine-industrie Verschuiving van werkzaamheden van OEM-ers richting toeleveranciers neemt toe Uitbesteed werk wordt wegens (kwaliteits)problemen en de huidige crisis vaker teruggehaald De omzet in de machine-industrie zal met 10-15% dalen in 2009 Branchebeschrijving De machine-industrie omvat bedrijven die zich bezighouden

agrifood, de voedingsmiddelenindustrie en de chemische

met de productie van algemene producten zoals pompen,

industrie. Tot deze industrie behoren ook de toeleveranciers

hijs- en hefwerktuigen, verpakkingsmachines, interne

van modules en systemen. In aantallen overheerst deze

transportwerktuigen en koeltechnische apparaten, en

laatste groep binnen de branche.

producten die specifiek bij een branche horen zoals de

Trends en ontwikkelingen De machine-industrie heeft een zeer internationaal karakter

processen waarin zij excelleren. Modulair ontwerpen wordt

en de concurrentiestrijd is fel. Fabrikanten van eindproduc-

steeds belangrijker. Door modulair te ontwerpen is men

ten (OEM-ers) zijn zich de afgelopen jaren steeds meer gaan

beter in staat om klantspecifieke aanpassingen te implemen-

focussen op research & development, eindassemblage en

teren zonder het gehele ontwerp aan te passen. Dit levert

marketing. Standaard onderdelen worden uitbesteed en voor

tijdsbesparingen op. Het uitbesteden naar lagelonenlanden

complexe onderdelen wordt samenwerking gezocht met

wordt steeds vaker teruggedraaid door communicatie-, kwa-

toeleveranciers en kennisinstellingen. OEM-ers zijn op zoek

liteits- en logistieke problemen. Bovendien hebben Westerse

naar partijen die kunnen bijdragen aan de ontwikkeling om

bedrijven fors in productietechnologie en automatisering

de time-to-market te reduceren. OEM-ers werken ook met

geïnvesteerd en daarmee de concurrentiepositie verbeterd.

minder toeleveranciers samen, maar wel intensiever. Minder

Veel producenten kiezen in crisistijd voor inbesteding om de

schakels in de keten bevordert de snelheid van ontwikkelen

productiecapaciteit op peil te houden. De focus op kosten-

en produceren en komt de efficiency ten goede. Toeleve-

besparingen blijft echter belangrijk, gezien de groeiende

ranciers richten zich in toenemende mate op producten en

prijstransparantie.

Onze visie De machine-industrie wordt hard geraakt door de

werktijdverkorting. Deze regeling is tijdelijk en dient gebruikt

kredietcrisis. De orderportefeuilles zijn sinds oktober 2008

te worden voor scholing. Dit heeft bedrijven de mogelijkheid

flink gekrompen en de productie daalt eveneens hard. In

gegeven werknemers kennis bij te brengen waar het normaal

2009 daalt de omzet dan ook met 10 tot 15%. Investeringen

geen tijd voor heeft. Toch zullen bedrijven moeten gaan

in machines worden uitgesteld nu de vraag op eindmarkten,

nadenken over saneringen in de personele sfeer om de

zoals de auto- en consumentenelektronica-industrie,

kosten in de hand te houden. Hierbij zal het personeel met

drastisch afneemt. De machine-industrie is vanwege zijn

een tijdelijk contract als eerste verdwijnen. Positief is dat

kapitaalintensieve karakter en relatief hoge vaste lasten

de meeste bedrijven er financieel goed voorstaan doordat

gevoelig voor conjuncturele schommelingen. Daarbij loopt

zij met relatief weinig vreemd vermogen zijn gefinancierd.

het voor op de economische cyclus. Nu de afzet naar de

Hierdoor hebben zij een langere adem en kunnen, zodra

voornaamste exportlanden is ingestort moet de branche snel

de vraag aantrekt, weer hard aan de slag. De branche

omschakelen van een expansie- naar een contractiestrategie.

ondervindt veel hinder van de strengere eisen die gesteld

Een aantal bedrijven heeft toestemming gekregen voor

worden aan exportverzekeringen.

Kerngegevens Aantal bedrijven: 4.610 Aantal bedrijven ≥ 100 werknemers: 170 Aantal ZZP-ers: 1.625 Aantal werknemers: 93.800

Websites Omzet: EUR 25,9 mrd Bezettingsgraad: 88% Afzet in buitenland: 60%

17

www.fme.nl www.fpt-online.nl www.machinebouw.net www.nevat.nl Visie op Sectoren 2009

Industrie Machine-industrie Omzetontwikkeling


• Na de economische dip van 2003, kende de machine-

148 140

• In 2008 daalde de omzet, door de gevolgen van de

120

• De verslechterde orderpositie en terugval in de productie

114

110 index (2000=100)

een terugval in omzet van 10 tot 15%.

136

130

kredietcrisis met 4%. eind 2008 zijn een voorbode voor 2009. We verwachten

155

150

industrie vier onafgebroken jaren van groei.

100

105 100 95

90

94 88

80 2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007r

2008r

2009v


Exploitatiebeeld


• De inkoopwaarde als percentage van de omzet blijft stijgen doordat bedrijven meer zijn gaan uitbesteden. De arbeids-

Inkoopwaarde 54%

kosten nemen hierdoor gestaag af. • Ook zijn bedrijven door automatisering minder afhankelijk van personeel geworden. • Het bedrijfsresultaat is de afgelopen jaren behoorlijk ver-


beterd als gevolg van de wereldwijde economische groei. Arbeidskosten 22%

Overige kosten 13%

Afschrijvingen 2%

Werkkapitaal MKB

Bron: ABN AMRO Sector Research Crediteurendagen

• De werkkapitaalpositie is in 2007 met 5 dagen toegenomen ten opzichte van 2006. De toename werd veroorzaakt door werd door de toegenomen orderportefeuille.

60

• De machine-industrie wist deze stijging enigszins te dem-

68

91 76

72

67 56

56

2003

2004

70 59

56

53

56

57

2006

2007

40

pen door meer gebruik te maken van leverancierskrediet. dagen

20

0

Handel in machines

2005

Bron: CBS, ABN AMRO Sector Research 60.000

• Sinds 2002 is de handel in machines gestaag toegenomen. Tot 2007 volgde de import de export van machines.

55.000

• In 2007 ontstond er een trendbreuk en steeg de export van

54.800

50.000

53.800

51.200

machines, terwijl de import afnam.

49.000 45.000

• In 2009 zullen de import en export van machines waar-

40.000 x 1 mln EUR

schijnlijk lager gaan uitvallen doordat bedrijven door de kredietcrisis hun investeringen hebben uitgesteld.

Voorraaddagen

95

89

80

een flinke stijging van de voorraaddagen die veroorzaakt

Hierdoor namen de crediteurendagen toe.

Debiteurendagen

100

45.800

40.300

41.400

45.500

35.000

30.000 2004 Invoerwaarde

18

44.400

41.900

2005

2006

2007

2008

Uitvoerwaarde


Industrie Metaalbewerkingsindustrie Flexibele automatisering en robotisering nodig om te kunnen concurreren met lagelonenlanden Gebruik composieten en hoogsterkte staal vraagt aanpassingen aan machines en gereedschappen Vooruitzichten metaalbewerkingsindustrie somber gezien de omzetdalingen op afzetmarkten Branchebeschrijving De branche omvat een scala aan activiteiten zoals smeden,

behoort tot het MKB, minder dan 1% van de bedrijven

persen, snijden, verspanen, buigen, profielwalsen, stampen,

heeft meer dan 100 werknemers in dienst. Er zijn twee

oppervlaktebehandeling, lassen en slijpen. Er bestaat een

typen metaalbewerkers te onderscheiden: loonwerkers en

grote diversiteit aan ondernemingen, gelet op de aard van

bedrijven die op contractbasis werken.

de werkzaamheden. Het overgrote deel van de bedrijven

Trends en ontwikkelingen Bedrijven zijn de afgelopen jaren steeds meer gaan

Daarnaast willen opdrachtgevers dat toeleveranciers meer

automatiseren en robotiseren om de kosten in de hand

meedenken en een deel van de R&D op zich nemen. Hierdoor

te houden en de concurrentie met de lagelonenlanden

neemt het belang van samenwerking toe, zowel binnen

aan te kunnen. Hierbij is flexibiliteit erg belangrijk.

de productieketen als met kennisinstellingen. Het gebruik

Opdrachtgevers vragen om kortere leveringstijden, kleinere

van hoogsterkte stalen en composietmaterialen vereist

ordergroottes en een hogere bestelfrequentie. Om hier aan

betere gereedschappen en nieuwe machineconcepten.

te voldoen zullen metaalbewerkingsbedrijven de planning

Daarnaast neemt het belang van nieuwe productietechnieken

en logistiek zo flexibel mogelijk moeten inrichten en de

toe. Lasersnijden is al jaren een standaardproces, terwijl

omsteltijden minimaliseren. Dit vergt grote investeringen

laserlassen nog relatief weinig wordt toegepast. De

in automatisering van de productie- en bedrijfsprocessen.

specifieke voordelen van laserlassen zullen het gebruik

Flexibiliteit wordt ook gecreëerd door het gebruik van

van deze techniek stimuleren. De Europese richtlijn voor

gestandaardiseerde productiemethoden waarmee met

gevaarlijke stoffen, REACH, heeft er toe geleid dat bedrijven

een aantal machines een productiecel is op te bouwen.

hun productieprocessen hebben moeten aanpassen.

Onze visie In 2009 zal de groei die de metaalbewerkingsindustrie de

prijzen waardoor de positieve effecten op de winstmarges

afgelopen jaren kende, omslaan in krimp. Deze branche is in

beperkt zijn. Bedrijven worden door de economische crisis

grote mate afhankelijk van de bedrijvigheid bij de afnemers

gedwongen om te reorganiseren en personeel te ontslaan.

in de machine-industrie en bouwnijverheid. Beide worden

Investeringen in nieuwe productiemachines zullen veelal

hard geraakt door de economische crisis. ABN AMRO

worden uitgesteld, gezien de onzekerheid over de duur van

verwacht in 2009 een omzetdaling in de machine-industrie

de crisis. Daardoor is er weinig behoefte aan uitbreiding van

van 10-15%. In de bouw daalt de nieuwbouwproductie met

het machinepark. Positief is dat metaalbewerkingsbedrijven

circa 10%. Vanwege het vroegcyclische karakter van de

er financieel redelijk goed voor staan. Door meer

machine-industrie en het laatcyclische karakter van de bouw

met opdrachtgevers te gaan samenwerken in het

zal de metaalbewerkingsindustrie lang last hebben van de

ontwikkelingstraject van nieuwe producten en machines

economische crisis. Door de vraaguitval zijn inkoopprijzen

kunnen zij meerwaarde creëren.

hard gedaald en zij blijven op een laag niveau blijven zolang de vraag niet aantrekt. Afnemers bedingen echter ook lagere

Kerngegevens

Websites

Aantal bedrijven: 4.610 Aantal bedrijven ≥ 100 werknemers: 30 Aantal ZZP’ers: 2.350 Aantal werknemers: 32.500

www.fme.nl www.metaalunie.nl www.vraagenaanbod.nl www.metaalmagazine.nl 19


Industrie Metaalbewerkingsindustrie Omzetontwikkeling machine-industrie


• De metaalbewerkingindustrie is grotendeels afhankelijk

130

In 2009 zal de omzet met 10 à 15% dalen als gevolg van de

120

economische crisis.

110 index (2000=100)

2004-2008 als gevolg van de economische hoogconjuctuur.

navolging van de machine-industrie ook dalen in 2009.

145

140

• De omzet van de machine-industrie steeg in de periode

• De omzet van de metaalbewerkingsindustrie zal in

155

150

van de ontwikkelingen in de bouw en machine-industrie.

100

136

114 105 100

96

90

99 92

80 2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007r

2008r

2009v


Exploitatiebeeld


• De inkoopkosten van metaalbewerkingsbedrijven zijn de afgelopen jaren flink gestegen als gevolg van de hoge

Inkoopwaarde 50%

metaalprijzen. • Hier tegenover staat dat de arbeidskosten blijven dalen als gevolg van de toenemende automatisering. • Onder de overige kosten vallen de energiekosten, die


Arbeidskosten 16%

voor metaalbewerkingsindustrie circa 9% van de omzet bedragen. Vooral oppervlaktebehandelingbedrijven

Overige kosten 22%

gebruiken veel energie.

Afschrijvingen 3%

Werkkapitaal MKB


• De werkkapitaalpositie is in 2007 met 17 dagen

Debiteurendagen

Voorraaddagen

100

toegenomen door een significante stijging van het aantal voorraaddagen.

80

83

79

• Deze stijging is het gevolg van enerzijds oplopende prijzen

83

73 60

en anderzijds de toegenomen onderhandenwerkpositie. • De debiteuren- en crediteurendagen daalden van 2006 op

62 52

51

49

2003

2004

2005

40

64

64

62

60

59

52 46

2007. dagen

20

0

Inkoopprijzen metaalbewerkingsindustrie

2006

2007

Bron: Thomson Financial Datastream

• De volatiliteit van de staalprijzen was enorm in 2008. De

900

prijzen stegen met meer dan 50% over de eerste helft van

800

het jaar om vervolgens te dalen tot circa 30% onder het

700 600

5-jarige gemiddelde.

500

• Dit was het gevolg van de enorme vraaguitval vanuit

400 EUR/Mt

China en de mondiale economische crisis. • ABN AMRO verwacht dat de staalprijzen in 2009 op een laag niveau blijven. Echter, zodra de wereldeconomie weer

300 200 2003

2004

2005

Warmgewalste bandplaten Gegalvaniseerde plaat

aantrekt, zullen de prijzen weer stijgen.

20

2006

2007

2008

2009

Koudgewalste bandplaten Wapeningsstaal


Industrie Metaalproductenindustrie Opdrachtgevers vereisen flexibiliteit en inbreng in het ontwikkelproces Ketenafhankelijkheid neemt toe door samenwerking met kennisinstellingen en collega-bedrijven ABN AMRO verwacht een omzetdaling van meer dan 15% in 2009 Branchebeschrijving De metaalproductenindustrie vervaardigt een breed scala

branche bestaat uit een klein aantal grote bedrijven en een

aan producten zoals metalen constructiewerken, ramen,

groot aantal kleine bedrijven. De meeste bedrijven in de

deuren, kozijnen, ketels, radiatoren, gereedschap, hang-

metaalproductenindustrie zijn actief in de vervaardiging van

en sluitwerk, draad, bouten, schroeven en moeren. Het

constructiewerken.

merendeel van de producten betreft halffabrikaten. Deze

Trends en ontwikkelingen De markt waarin de metaalproductenindustrie opereert, is

samenwerking met toeleveranciers op het gebied van

de afgelopen jaren steeds internationaler geworden. Dit

productontwikkeling. Dit leidt ook tot meer samenwerking

heeft geleid tot een grote prijstransparantie, waardoor de

met kennisinstellingen en met andere bedrijfstakken.

afzetprijzen onder druk kwamen staan. Om de kosten te

Dit levert een hogere toegevoegde waarde op voor de

drukken gingen bedrijven laagwaardig werk uitbesteden

metaalproductenindustrie. Deze trend leidt tot een behoefte

naar lagelonenlanden en zich heroriënteren. Dit heeft

aan beter opgeleide werknemers die men vaak zelf niet in

geleid tot meer automatisering van de productie en de

huis heeft. De komende jaren zal er meer werk in ontwerp,

ontwikkelactiviteiten. Hierdoor is een deel van het uitbestede

testen, werkvoorbereiding en andere vormen van service

werk weer teruggekomen. Opdrachtgevers willen dat

gaan zitten. Hierdoor neemt de ketenafhankelijkheid binnen

toeleveranciers flexibeler worden. De levertijden moeten

het netwerk van opdrachtgevers en toeleveranciers toe. Veel

korter, de seriegroottes omlaag en de bestelfrequentie

Nederlandse fabrikanten zijn te klein om optimaal te kunnen

omhoog. Dit vraagt de nodige aanpassingen in de planning,

concurreren op de wereldmarkt. Fusies, overnames en

productie en logistiek. Eindproducenten willen meer

samenwerkingsverbanden kunnen dit veranderen.

Onze visie De internationale markt voor metaalproducten is in de

een stevige krimp met tot gevolg dat de omzet met meer

tweede helft van 2008 behoorlijk verslechterd. De branche

dan 15% daalt. Door de teruglopende bedrijvigheid zal de

is afhankelijk van conjunctuurgevoelige afzetmarkten zoals

productiviteit verslechteren. We verwachten hierdoor wel

de bouw, auto- en machine-industrie. Deze markten zijn als

dat de levertijden zullen verbeteren. Bedrijven zijn door de

gevolg van de crisis hard geraakt. Consumenten doen geen

hoge vraaguitval genoodzaakt om stevig in de kosten te

dure aankopen meer waardoor de vraag naar woningen

snijden. Voorraadreductie is een logische eerste stap om de

en auto’s is ingestort. Tegelijkertijd stellen afnemers

werkkapitaalpositie te reduceren, evenals het reduceren van

door de dalende productie, slechte vooruitzichten en

de indirecte kosten. Ontslagen zullen hierbij onvermijdelijk

financieringsproblemen investeringen uit. Hierdoor krimpt

zijn. De komende jaren zal de metaalproductenindustrie

het aantal nieuwe orders in de metaalproductenindustrie

steeds vaker gevraagd worden om risicodragend in

al sinds het derde kwartaal van 2008. De omzet over 2008

projecten van opdrachtgevers te participeren. Fabrikanten

nam nog fors toe door de afwikkeling van bestaande orders.

gaan steeds vaker samengestelde producten leveren, zoals

In 2009 verwacht ABN AMRO dat deze groei omslaat in

metaalproducenten met kunststofinserts.

Kerngegevens Aantal bedrijven: 8.095 Bedrijven ≥ 100 werknemers: 125 Aantal ZZP-ers: 3.440

Websites Omzet: EUR 22,1 mrd Exportaandeel: 50% Banen van werknemers: 96.400

21

www.metaalunie.nl www.fme.nl www.nevat.nl www.linkmagazine.nl Visie op Sectoren 2009

Industrie Metaalproductenindustrie Omzetontwikkeling


• In de periode 2003-2008 steeg de omzet in de metaalproductenindustrie met 50%, een gemiddelde jaarlijkse

150

groei van 7%.

140

maakt deze branche de komende jaren kwetsbaar.

metaalproducten.

120

index (2000=100)

van de sterke terugval van de internationale vraag naar

137

130

• De grote afhankelijkheid van de nieuwbouwproductie • In 2009 zal de omzet met meer dan 15% dalen als gevolg

150

122

110 100

112 104

100

104

100

100

2002

2003

90 80 2000

2001

2004

2005

2006

2007r

2008r

2009v


Exploitatiebeeld


• De inkoopwaarde van de omzet is de laatste jaren verder toegenomen door de toenemende mate van uitbesteden, Inkoopwaarde 54%

samengestelde producten en hogere grondstofprijzen. • De metaalproductenindustrie is arbeidsintensiever dan andere industriële branches. Dit komt door de relatief Bedrijfsresultaat 7%

kleine productiegroottes en de relatief lage mate van automatisering. • Het bedrijfsresultaat is de laatste jaren behoorlijk

Overige kosten 11%

verbeterd naar 7% in 2008.

Arbeidskosten 25%

Afschrijvingen 3%

Werkkapitaal MKB


• De werkkapitaalpositie is in 2007 met 20 dagen toegenomen.

70

• De debiteurendagen stegen met 9 dagen, maar de

Voorraaddagen

50

opdrachtgevers later zijn gaan betalen en dat de branche

75

75

75 68

60

crediteurendagen namen nog meer toe. Dit impliceert dat

71

67 62

55

60 55

52

48

40

dit goed wist af te wentelen op de eigen crediteuren.

50

46

45

30

• De voorraaddagen namen met maar liefst 26 dagen toe als

20 dagen

gevolg van de sterk gestegen orderportefeuille in 2007.

Debiteurendagen

80

10 0 2003

2004

2005

2006

2007

Handel in metaalproducten

Bron: CBS 8.000

• De internationale handel in metaalproducten is de

7.570

afgelopen drie jaar enorm gestegen door de toenemende

7.000

7.330

internationalisering van de industrie. 6.000

• In 2009 zullen de import en export dalen als gevolg van de economische crisis. producten.

5.000

x 1 mln EUR

• Nederland is nog steeds een netto importeur van metaal-

6.090

4.000

5.050 4.730

4.550

4.340 3.850

4.380 4.040

3.000 2003 Invoerwaarde

22

5.960

5.430

2004

2005

2006

2007

2008

Uitvoerwaarde


Industrie Meubelindustrie Omzet meubelindustrie laat sterke daling zien in 2008 Innovatie en strategische samenwerking vormen de basis voor verdere groei Ook in 2009 zal de meubelindustrie het moeilijk krijgen Branchebeschrijving Tot deze branche rekenen wij de segmenten vervaardiging

producenten hebben meer aandacht voor een milieubewust

van woonmeubelen en interieurbouw. Het betreft hier de

beleid: een trend die branchebreed vaker wordt ondersteund.

fabricage van meubels, zoals tafels, stoelen, kasten en

Consumenten verlangen naar gebruik van duurzaam

bedden. Daarnaast worden stoffeerderrijen, orgelbouwers en

verantwoord geproduceerde producten en materialen

matrassenfabrikanten tot deze branche gerekend. Meubel-

(FSC-keurmerk) en zijn bereid daarvoor te betalen.

Trends en ontwikkelingen De omzet in de meubelindustrie heeft sinds 2004 een

andere afhankelijk van het aantal verhuisbewegingen in

positieve ontwikkeling laten zien, met als topper de omzet

de particuliere markt. Door het scherp gedaalde aantal

in 2007. Deze uitschieter lijkt het voorlopige hoogtepunt te

transacties op de huizenmarkt vinden minder verhuizingen

zijn. In 2008 is de omzet gedaald met circa 8% ten opzichte

plaats en wordt er derhalve minder besteed aan meubels. De

van 2007 en valt hiermee nagenoeg terug naar het niveau

meubelindustrie wordt de laatste jaren gekenmerkt door een

van 2006. Zowel de omzet in het buitenland als de omzet in

grotere vraag naar comfort en design, waarbij exclusiviteit

het binnenland zijn afgenomen. De meubelindustrie is sterk

door de consument op prijs wordt gesteld. Verder wordt

afhankelijk van ontwikkelingen op de huizen- /vastgoed-

kantoormeubilair steeds meer een uiting van imago en

markt. De interieurbouwers zijn voor een deel van de

heeft de branche te maken met steeds hogere eisen aan

omzet afhankelijk van de bouwproductie, maar ook van het

duurzaamheid en design. Om concurrentievoordeel te

aantal verhuizingen in kantoorpanden en/of winkelruimtes.

behalen, vindt er samenwerking in de keten plaats. Dit zorgt

Door een daling hiervan zien de interieurbouwers hun

voor een effectiever marketingbeleid en een efficiëntere,

orders slinken. De woonmeubelfabrikanten zijn onder

meer klantgerichte productie.

Onze visie Het eerste kwartaal van 2009 is volgens de conjunctuurtest

de matrassenfabrikanten. ABN AMRO verwacht dan ook een

van het CBS het oordeel van de meubelfabrikanten over hun

daling van de omzet in zowel het binnenland als het buiten-

orderpositie zeer negatief. Dit biedt weinig hoop. Ook wordt

land voor de meubelindustrie. Positief voor het resultaat zijn

er een verdere daling in het aantal transacties op de huizen-

de gedaalde grondstofprijzen, waardoor de inkoopwaarde

markt verwacht en komt de productie van de bouw in de knel.

zal zakken en het resultaat minder hard wordt geraakt. Er zijn

Op detailhandelsniveau verwacht ABN AMRO een daling van

ook kansen te signaleren voor de meubelindustrie. De steeds

het volume voor de woonzaken, waar ook slaapspeciaalzaken,

verdergaande professionalisering en deskundigheid kunnen

meubelzaken en keukenspeciaalzaken onderdeel van uit-

tot efficiëntere en daarmee kostenbesparende processen lei-

maken. Deze daling is naast een daling van de huizenmarkt-

den. Verder blijft het belangrijk om te innoveren op het gebied

transacties een gevolg van de afgenomen koopbereidheid

van materiaalgebruik en productontwikkeling. De creativiteit

van consumenten, voornamelijk ten aanzien van duurzame

en bekendheid van de Nederlandse meubelontwerpers (Dutch

goederen. Deze ontwikkelingen hebben negatieve gevolgen

Design) brengt een voordeel voor de Nederlandse meubelin-

voor de woonmeubelfabrikanten, de interieurbouwers en

dustrie met zich mee.

Kerngegevens Omzet meubelindustrie: -8% Omzet buitenland: -9,1% Omzet binnenland: -7,4% Aantal werknemers: 23.300

Websites Invoerwaarde: EUR 3.1 mrd. Uitvoerwaarde: EUR 1.5 mrd.

23

www.cbm.nl www.fnvbouw.nl www.hbbcnv.nl


Industrie Meubelindustrie Omzetontwikkeling meubelindustrie

Bron: CBS

• Na een stijging van de omzet in 2004-2007 lijkt de meubel-

15%

industrie haar voorlopige hoogtepunt te hebben bereikt.

10%

12% 5%

5%

• De omzet daalt in 2008 weer tot het niveau van 2006.

0%

• Voor 2009 wordt een daling tussen de 10 en 15% verwacht

-1%

-5%

door een afname van de koopbereidheid en een afname

-10%

van het aantal transacties in de huizenmarkt.

-15%

-9%

-20% 2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

Omzet Meubelindustrie


Omzet binnenland

Omzet buitenland

Exploitatiebeeld

2008

2009v


• De arbeidskosten zijn na de inkoopwaarde de belangrijkste kostenpost.

Inkoopwaarde 53%

• Door een daling van de grondstofprijzen verwacht ABN AMRO een daling van de inkoopwaarde. • De CAO van de meubelindustrie zal ervoor zorgen dat de arbeidskosten ook in 2009 zullen stijgen.

Bedrijfsresultaat 7% Kosten energieverbruik 1% Overige kosten 12%

Arbeidskosten 24% Afschrijvingen 3%

Werkkapitaal MKB


• Het aantal voorraaddagen is na een daling in 2005 en

Debiteurendagen

Voorraaddagen

100

2006, in 2007 weer gestegen. Dit betekent dat de produc-

92

ten langer in het magazijn blijven liggen. Gezien de geste-

89

80

82 75

gen omzet kan dit op inefficiënt voorraadbeheer duiden.

72

60

• Het aantal debiteurendagen is ook flink gestegen. Een be-

57

ter debiteurenbeheer zou het aantal dagen kunnen vermin-

40

59

55

57

50

44

42

2003

2004

deren en daarmee de werkkapitaalpositie verbeteren.

39

40

2005

2006

44

dagen

20

0

Handel in meubelen en toebehoren


• Zowel de invoer als de uitvoer hebben een behoorlijke

121 118

groei doorgemaakt de laatste jaren. In 2008 vond er een

115

stagnatie plaats.

108

• De invoerwaarde komt in 2008 uit op EUR 3,1 mrd en de

104

105 index (2000=100)

uitvoerwaarde op EUR 1,5 mrd

2007

101

95

95

90 87

89

85 2000

2001 invoer

24

100

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

uitvoer


Industrie Verpakkingsmiddelenindustrie De verpakkingsmiddelenindustrie opereert op een snel veranderende, dynamische markt Regelgeving, toenemende eisen en hoge grondstofprijzen bevorderen de innovatie Het volume van verpakkingen daalt, productiviteit en efficiency blijven cruciaal Branchebeschrijving De verpakkingsmiddelenindustrie omvat de producenten van

De grote bedrijven binnen deze industrie ontwerpen

verpakkingsmiddelen gebaseerd op hout, papier, metaal,

en produceren verschillende soorten verpakkingen en

karton, kunststof en glas. Tot de verpakkingsindustrie behoort

verpakkingsmaterialen, terwijl de kleine bedrijven zich

zowel het verpakken van producten door gespecialiseerde

veelal richten op onderdelen, zoals sluitingen of één soort

bedrijven (co-packers) als de groothandel in emballage.

verpakking.

Trends en ontwikkelingen Consumentenverpakkingen vormen het grootste segment

streven naar materiaalreductie, dunnere en lichtere

binnen deze branche. Een aantal maatschappelijke en

verpakkingen, en naar kwaliteitsverbetering, zoals meer

economische ontwikkelingen in consumptie en productie is

gebruiksgemak en aanvullende functies, die bijdragen aan

van groot belang voor verpakkingsmiddelen. De productcycli

de productkwaliteit. Duurzaamheid, de mogelijkheden tot

van consumptieve goederen worden steeds korter. Het

inzameling en hergebruik, en het gebruik van bioplastics

milieubewustzijn en de eisen van consumenten hoger.

(biologisch afbreekbaar en/of hernieuwbare grondstoffen)

Daarnaast is het belangrijk om adequaat te reageren op

winnen terrein. Innovatie is cruciaal in technologie- en

de volatiele grondstofprijzen en op de strikte regelgeving,

materiaalontwikkeling. Daarbij wordt rekening gehouden

bijvoorbeeld op het gebied van milieu en voedselveiligheid.

met het totale verpakkingsproces, van productie tot de

De verpakkingsbelasting, op basis van energiegebruik

afvalfase. Tegelijkertijd worden bedrijven geconfronteerd met

en gewicht, stelt de branche voor uitdagingen wat

sterke concurrentie en kostenreductie bij afnemers, waardoor

betreft tariefstelling en registratie. Het antwoord van

de gestegen grondstofprijzen niet (helemaal) doorberekend

de branche op deze ontwikkelingen is divers. Bedrijven

konden worden.

Onze visie Als gevolg van de recessie daalt de productie en afzet van

veren. Innovatieve, dunnere verpakkingen met nieuwe, extra

consumentengoederen, waardoor de vraag naar verpakkings-

functies besparen bijvoorbeeld materiaalkosten en bieden

middelen afneemt. Tegelijkertijd neemt de productiecapaciteit

meer toegevoegde waarde. Daarnaast blijft het uiterlijk, het

steeds toe dankzij betere machines. Daar komt concurrentie

gebruiksgemak en duurzaamheid van verpakkingen bepalend

van lagelonenlanden in standaardproducten bij. Door de

voor de marktpositie. Recycling neemt steeds meer toe,

prijsconcurrentie en kostenbesparing bij afnemers komt de

dankzij de regelgeving, groeiend milieubewustzijn en relatief

omzet meer onder druk te staan. De grondstofprijzen zijn

hoge grondstofprijzen. Papier kan profiteren van zijn milieu-

weliswaar in de tweede helft van 2008 gedaald, maar in een

vriendelijke imago. Glas en metalen verpakkingen zijn op hun

zwakke markt zijn efficiency en hogere productiviteit nodig

retour. Plastic zal zijn aandeel verder kunnen vergroten als

om de marges op peil te houden. Snel en flexibel inspelen op

gevolg van de veelzijdigheid. Biologisch afbreekbaar

productvernieuwing en op de veranderende omstandigheden,

kunststoffen zijn nog beperkt beschikbaar, van kortere

blijven investeren in onderzoek en ontwikkeling en verbeterin-

levensduur en duurder, en de infrastructuur voor inzameling

gen in kwaliteit en service kunnen concurrentievoordeel ople-

en hergebruik is gebrekkig.

Kerngegevens

Websites

Aantal bedrijven: ca. 325 Omzet: EUR 3,7 mrd Groei t.o.v. 2007: 1,5% Hoeveelheid verpakkingen: 3,4 mln ton

www.nvc.nl www.pakexpert.com www.golfkarton.org www.vnp-online.nl 25


Industrie Verpakkingsmiddelenindustrie Verpakkingsmarkt naar materiaal

Bron: ABN AMRO Sector Research

• Papierverpakkingen hebben door hun innovatiegehalte en milieuvriendelijkheid het grootste aandeel. Glas en metaal zijn op hun retour.

Papier 34%

• Plastics, dankzij hun veelzijdigheid en mogelijkheden tot

Overig 5%

hergebruik, vertonen de sterkste groei. Door de ontwikkeling van nieuwe materialen en toepassingen neemt het

Kunststof 36%

Glas 9%

aandeel van kunststofverpakkingen toe. Metaal 16%

• Verpakkingen uit meerdere materialen maken gebruik van de synthese van de beste eigenschappen.

Exploitatiebeeld verpakkingsmiddelenindustrie (papier)


• De belangrijkste kostenposten zijn de grondstofkosten en de kosten van onderzoek en ontwikkeling. Bij de verpak-

Inkoopwaarde 60%

kers hebben personeel en machines, in de groothandel inkoop en personeel het grootste aandeel in kosten. • Alle kostensegmenten zijn sterk gestegen: van lonen, rente, energie en transport tot hulpmaterialen en machineonderdelen. Tegelijkertijd staan de papier- en kartonprijzen


onder druk door concurrentie uit Brazilië en China.

Overige kosten 11%

Arbeidskosten 21% Afschrijvingen 4%

Bedrijfsgrootte verpakkingsindustrie naar werkzame personen

Bron: CBS Papier en karton

Kunststof

• Bij grotere bedrijven is er een trend naar diversificatie, verschillende productiemethodes en naar een totaal

10%

11%

verpakkingsconcept van ontwikkeling tot logistiek in plaats

29%

van puur verpakkingsmateriaal.

29%

11%

19%

• Kleinere bedrijven specialiseren zich vaak op relatief kleine markten van bijzondere, zelfs klantspecifieke producten. Samenwerkingsverbanden bieden de mogelijkheid om een

21%

13%

16%

14% 14%

13%

one-stop-shop voor meerdere verpakkingsonderdelen te 1 tot 5 werkzame personen 10 tot 20 50 tot 100

kunnen zijn.

5 tot 10 20 tot 50 >100

Kunststofprijzen per kwartaal

Bron: Thomson Financial Datastream 1.950

• Kunststofprijzen volgen de olieprijs. Het Midden-Oosten

1.750

ontwikkelt zich als een grote producent van kunststoffen.

1.550

Door hun kostenvoordeel drukken de producenten

1.350

daar de afzetprijzen omlaag. Dit is positief voor de

1.150

kunststofverwerkers.

950

• Polystyreen wordt minder belangrijk. HDPE wordt meer waardoor de prijs minder gedaald is en het belang van

750 USD/Mt

gebruikt, vooral in doppen. Er is een tekort aan PET,

550 350 00

inzameling toeneemt.

01 HDPE

26

02 LDPE

03

04

05

Polystyrene

06

07 PVC

08

09

PET


Industrie Leeswijzer

Deze leeswijzer geeft u inzicht in de opbouw van de brancheanalyses en geeft bovendien een verklaring van enkele veel gebruikte termen. De brancheanalyses bestaan uit twee volledige pagina’s. Op de eerste pagina staan achtereenvolgens de volgende onderdelen:

De eerste pagina van de brancheanalyse

• Drie bullets De drie bullets bovenaan de pagina geven de kern van de analyse weer. In drie korte zinnen wordt een kernachtige samenvatting van de brancheanalyse weergegeven.

• Het blok ‘Branchebeschrijving’ Het blok ‘Branchebeschrijving’ geeft een beknopte omschrijving en definitie van de branche. De belangrijkste karakteristieken van de branche worden hierin beschreven.

• Het blok ‘Trends en ontwikkelingen’ Het blok ‘Trends en ontwikkelingen’ gaat in op de huidige ontwikkelingen in de branche. De tijdspanne van dit blok ligt in veel gevallen tussen maart 2008 en maart 2009. In dit blok wordt in sommige gevallen ook enkele jaren teruggekeken om de huidige ontwikkelingen en trends beter te kunnen begrijpen.

• Het blok ‘Onze visie’ Het blok ‘Onze visie’ geeft de visie over de branche weer van de sector economen van ABN AMRO Sector Research. De analyse heeft betrekking op het huidige jaar (2009) en in sommige gevallen het komende jaar (2010).

• Het blok ‘Kerngegevens’ Het blok ‘Kerngegevens’ geeft een overzicht van de meest relevante (economische) variabelen die kenmerkend zijn voor de branche. De gegevens hebben betrekking op 2008, tenzij anders vermeld. Bij het zoeken naar de gegevens voor dit blok is gebruik gemaakt van een veelheid van bronnen. Er is vooral gebruik gemaakt van de gegevens van het CBS, maar tevens zijn andere bronnen geraadpleegd, zoals brancheorganisaties, onderzoek- en adviesbureaus, kranten, tijdschriften, internet en overheidsinstanties (waaronder producten bedrijfschappen, ministeries).

De tweede pagina van de brancheanalyse

Op de tweede pagina van de brancheanalyse staan vier verschillende figuren. In de donkere balk boven de figuren staat de titel van de figuur in het betreffende blok, inclusief een bronvermelding. In veel gevallen heeft ABN AMRO Sector Research eigen bewerkingen en ramingen gemaakt met behulp van de gegevens van de genoemde dataleverancier. Indien een dergelijke bewerking heeft plaatsgevonden, dan staat dit vermeld in de donkere balk. De figuren

Een vaste rubriek voor de meeste branches op de tweede pagina is werkkapitaal MKB

op pagina 2 hebben betrekking op economische ontwikkelingen. Onderwerpen die hier onder andere kunnen worden behandeld zijn: omzetontwikkeling, kostenontwikkeling, exploitatiebeeld, exportontwikkeling, aantal bedrijven, werkgelegenheid, marktaandelen, en dergelijke. Een vaste rubriek voor de meeste branches op deze pagina is werkkapitaal. De gegevens wat betreft werkkapitaal zijn afkomstig uit de database van ABN AMRO en bewerkt door de afdeling Sector

27


Industrie Leeswijzer

Research. De gegevens met betrekking tot het werkkapitaal MKB hebben betrekking op de periode 2003-2007. Voor 2008 waren helaas nog geen gegevens beschikbaar.

Waar staan de letters ‘r’ en ‘v’ voor in de figuren?

In de figuren treft u regelmatig een letter ‘r’ of ‘v’ achter het jaartal aan. In deze gevallen staat de ‘r’ voor een raming (op basis van beschikbare gegevens t/m bijvoorbeeld november 2008 is een inschatting gemaakt voor de rest van het jaar). De ‘v’ staat voor voorspelling en betreft de verwachting van de betreffende sector econoom van ABN AMRO Sector Research. Tot slot van deze leeswijzer een opsomming van enkele veel gebruikte termen in deze publicatie, inclusief de definitie volgens ABN AMRO (afdeling Sector Research).

Veel gebruikte termen, inclusief definities

• Bandbreedte voorspelling Bij sommige branche-analyses wordt een voorspelling gegeven van de omzet in 2009. ABN AMRO Sector Research heeft deze voorspelling gemaakt op basis van beschikbare informatie en data van de betreffende branche. De voorspelling van de omzet wordt hierbij weergegeven binnen een 5%-punts bandbreedte, met als uitersten ‘meer dan 15% groei/krimp’.

• Definitie ZZP ZZP-er staat voor Zelfstandige Zonder Personeel. Het begrip kent nog geen éénduidige definitie. Een ZZP-er heeft geen personeel in loondienst, heeft meerdere opdrachtgevers, verricht het werk meestal in dienstverband, neemt werkzaamheden onder eigen verantwoording zelfstandig voor zijn rekening en is daar qua inkomen volledig van afhankelijk.

• Definitie MKB MKB staat voor Midden- en KleinBedrijf. In deze publicatie hanteren we als definitie voor MKB de volgende veel gebruikte tabel: Categorie onderneming

Werknemers

Jaaromzet

of jaarlijks balanstotaal

middelgroot

< 250

≤ € 50 mln.

≤ € 43 mln.

klein

< 50

≤ € 10 mln.

≤ € 10 mln.

micro

< 10

≤ € 2 mln.

≤ € 2 mln.

• Definitie FTE FTE staat voor ‘full-time-equivalent’. Eén fte staat voor een volledige werkweek van 38 uur.

• Definitie werkkapitaal en onderdelen. Werkkapitaal wordt in deze publicatie gedefinieerd als voorraden + debiteuren – crediteuren. Voorraaddagen is het aantal dagen dat de voorraad in magazijn ligt. Debiteurendagen is het aantal dagen dat een verstuurde factuur open staat voordat de factuur wordt voldaan door de afnemer. Crediteurendagen is het aantal dagen dat een ontvangen factuur open staat, voordat wordt betaald aan leveranciers.

• Definitie BBP Bruto Binnenlands Product is de totale waarde van alle in een land geproduceerde goederen en diensten in een bepaalde periode.

28


Visie op Industrie Colofon

De Visie op Industrie is een uitgave van ABN AMRO. Deze publicatie is geschreven door ABN AMRO Sector Research op verzoek van ABN AMRO Sector Advisory.

Sectoranalyse Otto Schell ([email protected]) ABN AMRO Sector Research Senior Sector Econoom

Macro economische analyse Nico Klene ([email protected]) ABN AMRO Economisch Bureau Senior Econoom

Interview Joep Auwerda Journalist/tekstschrijver

Commercieel contact David Kemps (020-6285403) ABN AMRO Sector Advisory Sector Banker Industrie

Distributie Website: www.abnamro.nl/industrie Telefoon: 0900-0024 (EUR 0,10 per minuut)

Disclaimer: De in deze publicatie neergelegde opvattingen zijn gebaseerd op door ABN AMRO Sector Research betrouwbaar geachte gegevens en informatie, die op zorgvuldige wijze in onze analyses en prognoses zijn verwerkt. Noch ABN AMRO, noch functionarissen van de bank kunnen aansprakelijk worden gesteld voor in deze publicatie eventueel aanwezige onjuistheden. De weergegeven opvattingen en prognoses houden niet meer in dan onze eigen visie en kunnen zonder nadere aankondiging worden gewijzigd.

© ABN AMRO mei 2009 Deze publicatie is alleen bedoeld voor eigen gebruik. Het gebruik van tekstdelen en/of cijfers is toegestaan mits de bron duidelijk wordt vermeld. Verveelvoudiging en/of openbaarmaking van deze publicatie is niet toegestaan, behalve indien hiervoor schriftelijk toestemming is gekregen van ABN AMRO. De teksten zijn afgesloten op 23 maart 2009.

29


Visie op Industrie. Sectorrapport 2009

Recommend Documents