visie op agrarisch Sectorupdate 2012 Interview Trends & ontwikkelingen Sectorvisie

visie op

agrarisch

Sectorupdate 2012 ▶▶ Interview ▶▶ Trends & ontwikkelingen ▶▶ Sectorvisie

Visie op agrarisch

1

Geachte relatie, Voor u ligt Visie op Sectoren (VOS), de jaarlijkse dwarsdoorsnede van het Nederlandse bedrijfsleven. In VOS worden de actuele stand van zaken en de vooruitzichten van een groot aantal sectoren en branches besproken. Aan de hand van dit rapport kunt u uw onderneming spiegelen aan de trends en actuele branchecijfers, kijken hoe het met de branche van uw toeleveranciers is gesteld en zien wat de verwachtingen van ABN AMRO zijn voor uw eigen branche.

Als bank anno nu publiceren wij VOS ook op onze nieuwe ABN AMRO Market Insights app voor de iPad. Op deze app vindt u tevens onze andere sectorgerelateerde en macro-economische publicaties. Aan het begin van het jaar werd het Nederlandse bedrijfsleven geconfronteerd met, helaas wederom, een lichte recessie. De impact van deze nieuwe recessie wordt voor een belangrijk deel bepaald door de mate waarin een sector herstel heeft laten zien na de dip in 2009. Precies de reden waarom nu sectoren als bouw, retail, horeca en zakelijke dienstverlening het zwaar hebben. Het lijkt er op dat mondiaal de economie zich herstelt en dit zal een positieve uitwerking hebben op de Nederlandse export. Ook kan de verwachte daling van de grondstoffenprijzen een positieve bijdrage leveren. In Nederland ligt echter de belangrijkste sleutel tot structureel herstel in handen van de consument. Het consumentenvertrouwen is ongekend laag en gaat waarschijnlijk pas stijgen als de onzekerheden over de Europese schuldencrisis, de eigen woning, pensioenen en de overheidsfinanciën uit de lucht zijn. Met het onlangs door een aantal politieke partijen gesloten akkoord wordt er geprobeerd om het overheidstekort terug te dringen. Hoe de maatregelen zullen uitpakken op de economie, het consumentenvertrouwen en bijvoorbeeld de sector agrarisch is op moment van schrijven van deze publicatie nog onduidelijk. De meeste landen tuinbouwsectoren kennen een heel eigen dynamiek die vaak sterker is dan de economische conjunctuur. Een goed voorbeeld hiervan is het herstel in de legpluimveesector en de varkenshouderij, beide veroorzaakt door een lager aanbod als gevolg van nieuwe Europese wetgeving op het gebied van dierenwelzijn. De mate waarin agrarische sectoren daarnaast worden geraakt door de economie, hangt vooral samen met de economische groei in afzetlanden, koersverhoudingen met deze landen, de prijselasticiteit van producten en ten slotte mogelijke handelsbeperkingen of landenrisico’s. Hopelijk stimuleert deze publicatie u om met ABN AMRO en uw collega-ondernemers van gedachten te wisselen over de uitdagingen voor uw bedrijf en uw sector in Nederland. Wij denken graag met u mee en zijn u graag van dienst. Namens alle collega’s van ABN AMRO wens ik u en uw bedrijf alle succes toe! Met vriendelijke groet,

Joop Wijn

Lid Raad van Bestuur ABN AMRO

2

Visie op agrarisch Sectorupdate 2012

Visie op agrarisch

4 6 10 12 14 16 18 20 22 24

visie op Nederland interview akkerbouw bloembollenteelt champignonteelt fruitteelt geitenhouderij groenteteelt onder glas groothandel in bloemen en planten kottervisserij

26 28 30 32 34 36 38 40 42

legpluimveehouderij melkveehouderij mengvoederindustrie sierteelt onder glas teelt van boomkwekerijgewassen varkenshouderij vleeskuikenhouderij leeswijzer colofon

3

4

visie op Nederland

Nederlandse economie krabbelt in 2012 weer op Vorig jaar is de economische groei sterk vertraagd en belandde de economie in een recessie die in het begin van 2012 nog voortduurde. Er zijn echter aanwijzingen dat de economie in het tweede halfjaar weer groei zal vertonen – waarschijnlijk dankzij een aantrekkende uitvoer. De consumptieve bestedingen dalen naar verwachting opnieuw. In 2011 groeide de economie met 1,2%. Ten opzichte van de groei

gemiddelde jaargroei toch op 3,8% is uitgekomen, is dan ook gro-

in 2010 (+1,7%) leek de afzwakking beperkt, maar achter die 1,2%

tendeels toe te schrijven aan het stevige groeitempo tegen het eind

gaat een forse afkoeling van de economie schuil in de loop van het

van 2010.

jaar. In het eerste kwartaal van 2011 steeg het bruto binnenlands product (bbp) nog met 0,75% ten opzichte van de voorgaande peri-

De forse afkoeling bij de uitvoer komt grotendeels, of zelfs hele-

ode. In de daaropvolgende kwartalen viel dat cijfer steeds lager uit.

maal, op het conto van de afzetmarkten. Driekwart van de goede-

In het derde en vierde kwartaal was zelfs sprake van krimp (respec-

renuitvoer blijft in de EU en daarvan blijft het overgrote deel binnen

tievelijk -0,4 en -0,6% kwartaal-op-kwartaal). Deze ontwikkeling stak

de eurozone (krap 59% van de totale goederenuitvoer). De totale

ongunstig af bij die van de eurozone als geheel. In het derde kwar-

goedereninvoer van de eurozone is zelfs nog wat meer terug-

taal kromp de Nederlandse economie al, terwijl de eurozone-econo-

gevallen dan de Nederlandse uitvoer. We zien hier de gevolgen van

mie nog een plus liet optekenen en in het slotkwartaal van 2011 viel

diverse groeivertragende factoren. Denk aan de hoge olieprijzen

het groeicijfer (-0,6%) opnieuw lager uit dan dat voor de eurozone

begin 2011, bezuinigingen door overheden en de grote onrust als

als geheel (-0,3%). Jaar-op-jaar viel de groei van het bbp terug van

gevolg van de staatsschuldencrisis in de eurozone. Met name die

+2,2% in het begin van het jaar naar -0,2% in het laatste kwartaal.

laatste factor heeft het vertrouwen in de economie in de tweede helft van het afgelopen jaar stevig doen slinken.

Afzwakking groei economie voorbij? 6

120

3

105

De economie van de eurozone is naar verwachting in het eerste kwartaal van 2012 opnieuw gekrompen. Dat kan worden afgeleid

% 0

90

-3

75

-6

60

uit de begin april beschikbare indicatoren. ABN AMRO verwacht dat de eurozone-economie in het tweede kwartaal stabiliseert, om vanaf het midden van het jaar weer wat te gaan groeien. Dit bescheiden herstel kan vooral worden toegeschreven aan de opleving van de wereldhandel. De binnenlandse bestedingen in de eurozone

1991

1993

1995

1997

1999

2001

2003

2005

2007

2009

2011

bbp (% j-o-j; l.as) Economisch-sentimentindicator (r.as)

Bron: Thomson Reuters Datastream

Uitvoergroei sterk vertraagd, maar eerste lichtpuntjes zichtbaar

staan echter onder druk van bezuinigingsmaatregelen. Duitsland lijkt hierop overigens een uitzondering te vormen. De laatste Nederlandse uitvoercijfers lijken (al) wat minder ongunstig. In de jaar-op-jaarvergelijking zagen we eind vorig jaar en begin dit jaar weer enige stijging van het groeicijfer. Ook de indicatie van de inkoopmanagersindex (PMI) is beter: de deelindex voor de exportorders lag in januari en vooral in februari boven de 50, dat is het

Kijken we naar het verloop van de verschillende bestedingscompo-

niveau dat het verschil markeert tussen krimp en groei. Hoewel we

nenten, dan valt op dat de uitvoer (de kurk waar de economie op

in maart weer een daling zagen, bleef deze deel-PMI in die maand

drijft) in de loop van het jaar per saldo niet is toegenomen (0,0%

nog duidelijk boven de 50.

j-o-j in vierde kwartaal). Na bescheiden kwartaal-op-kwartaal-plussen in het eerste halfjaar, was daarna sprake van minnen. Dat de

Visie op Nederland

Uitvoergroei lijkt dal gepasseerd

Bedrijven die overwegend op de binnenlandse markt georiënteerd

PMI >50 wijst op groei; <50 – krimp

zijn (zie ook hieronder), zullen het in 2012 in doorsnee moeilijker

20

70

10

60

% 0

50

-10

40

-20

30

5

hebben dan bedrijven die meer exportgericht zijn.

Huizenmarkt zit vast De huizenmarkt zit in het slop en er is weinig vertrouwen dat de situatie spoedig verbetert. De marktindicator van Vereniging Eigen Huis bereikte in maart een nieuw dieptepunt. Het gebrek aan vertrouwen draagt bij aan de verwachting dat de huizenprijzen verder

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

zullen dalen. Deze verwachting wordt verder gevoed door de ontwikkeling van het transactievolume. Het teleurstellend lage aantal

Uitvoer goederen (% j-o-j; l.as) PMI exportorders (index; r.as)

transacties in de eerste maanden van het jaar laat zien dat de huizenmarkt volledig is verkrampt. Dit lage aantal woningtransacties

Bron: CBS, Markit NEVI

Binnenlandse bestedingen onder druk

valt deels terug te voeren op de minder ruimhartige verstrekking van hypotheken. De beperkingen op de leencapaciteit vanuit de regelge-

De zwakke stee van de Nederlandse economie is de particuliere

ving, zoals de strengere Gedragscode Hypothecaire Financieringen,

consumptie. Deze is al vier kwartalen achtereen gekrompen met

de verlaagde Nibud-woonquote en de internationaal aangescherpte

als dieptepunt een terugval van 0,9% kwartaal-op-kwartaal eind

kredietvoorwaarden van banken, zijn verantwoordelijk voor een

2011. Daarmee lag de consumptie op het laagste niveau sinds eind

minder ruimhartige kredietverlening. Daarnaast speelt de discussie

2003! Gemiddeld kromp de consumptie vorig jaar met 1%. Dat is

over de toekomst van de hypotheekrenteaftrek. ABN AMRO houdt

beduidend meer dan de daling van het reëel beschikbaar inkomen

er rekening mee dat de huizenmarkt voorlopig vast blijft zitten.

met bijna een half procent. Factoren die verantwoordelijk zijn voor

Hoewel de beperkte omvang van de woningvoorraad een prijsval

deze sterkere daling van de consumptie, zijn het vermogensverlies

helpt voorkomen, dient rekening te worden gehouden met een ver-

op de aandelen- en de huizenmarkt en het sterk gedaalde consu-

dere daling van de huizenprijzen. We schatten dat de huizenprijzen

mentenvertrouwen. Dat vertrouwen stond vorig jaar ook elders in

dit jaar met 5% dalen. Ook het aantal transacties blijft laag.

de eurozone onder druk vanwege de staatsschuldencrisis, maar in ons land speelden nog meer factoren. Zo was er onzekerheid over de hoogte van de pensioenen vanwege de gedaalde, en te lage,

Inflatie

dekkingsgraden van pensioenfondsen. Verder is er het hete hangij-

De inflatie liep in 2011 geleidelijk op van 2% in het begin van het

zer van de hypotheekrenteaftrek. Ten slotte wijzen we op de extra

jaar naar een piek van 2,7% in september. De toename van het

bezuinigingen. Omdat het begrotingstekort in 2013 flink te hoog

prijsstijgingstempo was het gevolg van onder meer hogere arbeids-

dreigt uit te vallen, moet fors extra worden bezuinigd. Ook dat kan

kosten en energieprijzen. Daarna viel het cijfer wat terug naar 2,5%

van invloed zijn op de stemming van de consument.

in de eerste drie maanden van 2012. Gemiddeld kwam de inflatie in

In 2012 neemt de koopkracht opnieuw af: door bezuinigingsmaatre-

2011 uit op 2,3%.

gelen én omdat de brutoloonstijging (al is deze iets hoger dan in 2011) weer achterblijft bij de inflatie. Alles overziend, gaan we ervan

In de loop van 2012 kan het inflatietempo verder afnemen. Deze

uit dat de consumptie dit jaar opnieuw krimp zal vertonen.

verwachting baseert ABN AMRO op de aanname dat de olieprijzen verder dalen, aangezien het risico van een escalatie in het

Hoewel we voor het tweede halfjaar – vooral dankzij de voorzichtig

Midden-Oosten is afgenomen. Echter, door de aangekondigde

aantrekkende uitvoer – weer wat economische groei verwachten,

BTW-verhoging kan in het vierde kwartaal de inflatie een sprong

zal het bbp dit jaar (gemiddeld) toch duidelijk dalen. Maar voor 2013

maken.

wordt weer een positief cijfer voorzien.

Risico’s

Particuliere consumptie daalt verder 3

De risico’s voor het scenario van ABN AMRO liggen vooral aan de

2

‘onderkant’. In ons scenario gaan wij ervan uit dat de Europese be-

1

leidsmakers erin slagen de staatsschuldencrisis verder te bedwin-

%0

gen, maar dit is verre van zeker. Een nieuwe escalatie van de

-1

staatsschuldencrisis in de eurozone is niet ondenkbaar. Verder

-2 -3

zouden de olieprijzen kunnen stijgen. De economische groei zou in 2005

2006

2007

Reëel beschikbaar inkomen

2008

2009

Particuliere consumptie

Bron: CBS, ABN AMRO Economisch Bureau

2010

2011

2012

beide gevallen worden gedrukt; en de inflatie valt - bij stijgende olieprijzen - hoger uit. Ook bestaat het risico dat de situatie op de huizenmarkt verder verslechtert.

6

Links: Pierre Berntsen, directeur Agrarische Bedrijven ABN AMRO. Rechts: Henk Bleker, staatssecretaris van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie

Henk Bleker, staatssecretaris van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie:

‘Groeiende neiging tot handelsbelemmeringen is zorgelijk‘ Laat aan de stranden van Rio de Janeiro het woord Holland vallen, en de associaties die bij de mensen opkomen, zullen over voetbal en Gullit gaan, over molens en koeien - die mede gevoed worden met Braziliaanse soja. De agrarische sector van Nederland kan een belangrijke rol spelen in de opkomende economieën. De exportmarkten in de eurozone, die voor de sector van grote importantie blijven, zijn echter - vanwege de eurocrisis - in mineur. Wat is wijsheid in deze omstandigheden? Staat de ruimte voor agrarisch ondernemen onder (maatschappelijke) druk? En wordt, zoals sommigen menen, de succesformule van symbiotische samenwerking tussen de primaire sector en de agribusiness ondermijnd? Henk Bleker, staatssecretaris van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie en Pierre Berntsen, directeur Agrarische Bedrijven ABN AMRO, geven hun visie. (Dit interview is gehouden toen Bleker nog geen demissionair staatssecretaris was.)

Interview

Welke invloed heeft de economische crisis op de afzet van landen tuinbouwproducten, zowel in Nederland als in het buitenland?

7

‘Nederland koploper duurzame landbouwtechnologie’

Henk Bleker: ‘Ik merk dat de crisis op de landen tuinbouw veel minder impact heeft dan op andere economische sectoren als bijvoorbeeld de bouw. De recessie van 2008 heeft in de agro-

Welke invloed hebben de bezuinigingsplannen op de

sectoren hooguit een lichte dip veroorzaakt, waarop snel een

Nederlandse afzetmarkt?

herstel volgde. En het jaar 2011 vormde, met een groei van EUR 67 miljard naar EUR 73 miljard, zelfs een top-exportjaar voor de

Bleker: ‘Ik geloof niet dat de overheidsbezuinigingen veel invloed

Nederlandse agrofoodsector.’

zullen hebben op de afzet van de agrofoodsector. De mensen moeten blijven eten. Eén van de laatste dingen waar huishoudens

Pierre Berntsen: ‘Het klopt dat de meeste landen tuinbouw-

in krappe tijden op zullen bezuinigen, is voedsel. Wel kan het zijn

sectoren een eigen dynamiek hebben, die sterker is dan de

dat de afzet van wat luxere producten, en bijvoorbeeld snij-

economische conjunctuur. Al wijkt het beeld per sector sterk af.

bloemen en potplanten, onder druk komt te staan.‘

Dat heeft verschillende oorzaken. De cyclus van prijsvorming bijvoorbeeld: het huidige herstel van de varkenshouderij en

Berntsen: ‘Ja, de Nederlandse markt wordt denk ik beperkt

pluimveehouderij volgt op een reeks van slechte jaren. En in de

beïnvloed. De boomkwekerij is een sector die wél last heeft van

akkerbouw is de belangrijkste prijsbepalende factor: hoe hoog is

verslechterende binnenlandse afzetmogelijkheden. Dat komt door

de hectare-opbrengst in grote productiegebieden? Export hangt

gemeenten die zich genoodzaakt zien te bezuinigen op openbaar

ook af van de ontwikkeling van economie en consumenten-

groen. Maar de meeste sectoren zijn vooral gericht op export. De

vertrouwen in belangrijke afzetmarkten. Kijk naar de crisis in Zuid-

hele eurozone staat onder druk, veel exportmarkten zijn in mineur.

Europa. De export van bloemen en planten daar naartoe is

Positief is dat de crisis zich beperkt tot de eurozone; de wereld-

gedaald. De wisselkoers van de euro ten opzichte van de dollar,

economie groeit wél. Dat zie je terug in de stijgende afzet naar

het pond of de roebel, heeft grote invloed op de Nederlandse

niet-eurolanden.’

concurrentiekracht. En ons succes wordt mede bepaald door de mate van beschikbaarheid van handelsfinancieringen ten behoeve

Steeds meer landen lijken met nationaal beleid

van politiek instabiele landen.’

handelsbelemmeringen op te werpen. Die kunnen veterinair of fytosanitair van aard zijn. Soms gaat het om

Wat kunt u doen om de export te ondersteunen?

exportbeperkingen pur sang. Wat doet u hiertegen?

Om bijvoorbeeld iets te doen aan landenrisico’s en debiteurenrisico’s en zo?

Bleker: ‘Het klopt, die groeiende tendens tot handelsbelemmeringen zie ik ook. Ik vind dat zorgelijk. Ik doe hier twee

Bleker: ‘Nou kijk, exporteren is natuurlijk vooral een zaak van

dingen aan. In de eerste plaats stel ik dit soort beperkingen

ondernemers zelf. Maar ik wil daar wel bij helpen. Door bijvoor-

voortdurend aan de orde bij de Europese Commissie, die met veel

beeld zo veel mogelijk veterinaire en fytosanitaire belemmeringen

exportlanden onderhandelt over handelsakkoorden en ook

op te ruimen. Of door onze landbouwattachés in te zetten. Verder

belemmeringen aanpakt. Ten tweede neem ik zo nodig zelf het

vind ik dat handelsmissies deuren kunnen openen voor Neder-

initiatief om de grens weer open te krijgen. Bij de EHEC-crisis ben

landse exporteurs in kansrijke afzetgebieden. Eind vorig jaar ben

ik onmiddellijk persoonlijk naar Rusland afgereisd om de export

ik bijvoorbeeld met veertig bedrijven uit allerlei sectoren, ook uit

van groente en fruit weer op gang te krijgen. En in Brussel heb ik

de landbouw, op handelsmissie naar Brazilië geweest. Dat is

mij stevig ingezet om de betrokken bedrijven niet de dupe te laten

naast China en India één van de sterk opkomende markten waar

worden van omstandigheden waar zij niks aan konden doen.’

we ons extra op richten. We hebben actief de glastuinbouw bij die missie betrokken. Bij zo’n missie hoort ook een overleg met de Braziliaanse minister van Landbouw, Veeteelt en Voedselvoorziening.’

8

De agrarische sector is goed voor 60% van ons

Berntsen: ‘We produceren nu al duurzaam en het vermarkten van

handelsoverschot en 10% van ons bbp. Ergo: een belangrijke

duurzaamheid in het buitenland is vooralsnog geen gemakkelijke

economische factor. Tegelijkertijd is er sprake van een

opgave. Het lukt mondjesmaat, bijvoorbeeld met Rondeel eieren

afnemend draagvlak voor agrarische productie in Nederland.

in Duitsland, met Welfare Bacon in Engeland en biologische

De ruimte om te ondernemen staat onder druk. Wat doet u

groente en fruit van Nature and More in diverse landen. Betere

eraan om die ondernemersruimte te vergroten?

exportargumenten liggen er op het gebied van smaak, topkwaliteit, maatwerk, imago en betrouwbaarheid. Onze basis is

Bleker: ‘Dat is waar: op sommige punten staat de ruimte voor

sterk, en duurzaamheid kan het imago daarbij prima verder

agrarisch ondernemen onder druk. En maatschappelijk draagvlak

versterken.’

is wel een must. Vandaar dat ik in mijn visie op de veehouderij ook heb aangegeven dat er grenzen zijn aan de groei. Bedrijven

De Nederlandse agribusiness is groot geworden met dank

moeten wel passen in hun omgeving. Geen ongebreidelde groei.

aan de primaire sector. Er is symbiose tussen de twee.

Maar we hebben het over een belangrijke economische sector. Er

Nederland is daarbij de proeftuin en springplank voor deze

wordt nog volop ondernomen in de landen tuinbouw. Ik zie in het

bedrijven. Omdat veel agribusinessbedrijven zich in

landelijk gebied nog veel initiatieven om te investeren, waarbij

toenemende mate op het buitenland richten, en de

vaak jonge, innovatieve ondernemers betrokken zijn. Dat geeft

agribusiness en de primaire sector in Nederland uit elkaar

hoop.

lijken te groeien, wordt de succesformule ondermijnd. Ziet u mogelijkheden voor een nieuwe versterking van deze

‘Geen ongebreidelde groei: bedrijven moeten in omgeving passen’

symbiose? Bleker: ‘Ik zie die trend niet zo. Ik vind dat die symbiose nog volop bestaat. De grotere agribusinessbedrijven zijn steeds vaker multinationaal actief, en hebben daarbij vaak een sterke thuisbasis, zoals bijvoorbeeld de coöperatieve zuivelindustrie. De Nederlandse landen tuinbouw zijn sterk coöperatief georganiseerd en deze bedrijven zijn bepaald niet footlose. De bloemenveilingen, de

Vorig jaar is het kabinet begonnen met het topgebiedenbeleid,

vleesverwerkende industrie en de zuivel die ik net noemde,

waarbij we onze inspanning concentreren op de negen top-

hebben sterke wortels in Nederland en nauwe banden met hun

sectoren van onze economie. Agrofood en Tuinbouw & Uitgangs-

boerenleveranciers.’

materialen zijn twee prominente topsectoren waarvoor, samen met het bedrijfsleven en de onderzoeksinstellingen, een toekomstagenda is gemaakt.’

‘Eurozone onder druk, veel exportmarkten in mineur’

Ziet u mogelijkheden om duurzame productiemethoden te exporteren? Bleker: ‘Nederland is koploper voor duurzame landbouwtechnologie. Ik noem als voorbeeld onze energiezuinige tuin-

Berntsen: ‘Nederland gaat de groeiende wereldbevolking niet zelf

bouwkassen, duurzame stalsystemen en onze pluimveeslacht-

voeden. Toch: ons agrocomplex speelt mondiaal wél een vooraan-

machines. Er is veel vraag naar deze technologie in opkomende

staande rol op het gebied van kennis, uitgangsmateriaal,

landbouwlanden, dus exportkansen te over zou ik zeggen. Ik merk

productiesystemen en efficiënte productie van voedsel. Boeren

dit ook als ik op werkbezoek ben in landen als Vietnam of Kenia:

en tuinders spelen hierbij een cruciale rol. Agribusinessbedrijven

Nederland wordt gezien als een leidend kennisland voor de land-

profiteren van de kunde van Nederlandse ondernemers. Veel

en tuinbouwsectoren.’

kinderen van boeren en tuinders zijn werkzaam in het agrarisch onderzoek, onderwijs, of bedrijfsleven. Samen vormen ze een sterk team. Zonder vitale primaire sector boet het agrocomplex in aan kracht.’

Interview

Denkend aan de Nederlandse boeren en tuinders die grotendeels voor exportmarkten produceren, welke vier belangrijke adviezen zou u hen willen geven? Bleker: ‘Ten eerste: blijf investeren in de vernieuwing van uw bedrijf, want voortdurende innovatie is de sleutel tot uw succes. Twee: luister goed naar maatschappij en markt, want de burger en de consument worden steeds kritischer. Met duurzame producten valt bovendien geld te verdienen. Drie: werk als boer en tuinder goed samen; samenwerking versterkt je positie in de afzetmarkt. Vier: organiseer samenwerking in de keten, zodat ieder een faire prijs krijgt.’ Berntsen: ‘Mijn eerste advies is: ken jezelf en ga uit van eigen kracht. Twee: maak producten van wereldklasse die iedereen wil hebben. Drie: investeer ook in jezelf. Vier: houd in alles rekening met markt en afnemers.’

9

10

akkerbouw

Intensieve productie kenmerkend voor Nederlandse akkerbouw

Mondiale vraag naar akkerbouwproducten neemt toe

Kracht akkerbouw ligt in flexibele en betrouwbare productie van goede kwaliteit

Branchebeschrijving In de akkerbouw worden gewassen als aardappelen, suikerbieten,

speelt een belangrijke rol in de Nederlandse akkerbouw. Akkerbouwers

granen en uien in de vollegrond geteeld. Naast de traditionele gewassen

houden zich steeds meer bezig met multifunctionele landbouw, waarbij

nemen akkerbouwers ook andere hoogsalderende gewassen, zoals

activiteiten worden ontplooid op het gebied van recreatie,

vollegrondsgroenten, in het bouwplan op. Het EU-landbouwbeleid

boerderijverkoop en dergelijke.

Trends en ontwikkelingen De akkerbouw wordt op 4.668 bedrijven met een areaal groter dan

hectare. De laatste factor kan jaarlijks sterk fluctueren door de weers-

30 hectare uitgevoerd. Daarnaast worden akkerbouwgewassen op een

omstandigheden tijdens het groeiseizoen. Een kleine wijziging van vraag

groot aantal bedrijven als nevenactiviteit geteeld. Circa 960 bedrijven

of aanbod kan tot grote prijsfluctuaties leiden. In 2011 zijn de oogsten

hebben een areaal groter dan 100 hectare. Kenmerkend voor de Neder-

groot geweest, ondanks de grillige weersomstandigheden tijdens het

landse akkerbouw zijn de intensieve productie en de schaalvergroting.

groeien oogstseizoen. Deze ontwikkelingen hebben voor een aantal

Er wordt in de akkerbouw veel nadruk gelegd op gewassen die een

producten tot fors lagere prijzen geleid. Vooral de prijzen van consumptie-

hoog saldo genereren, zoals aardappelen, suikerbieten en vollegronds-

aardappelen en uien zijn sterk gedaald. De individuele bedrijfsresultaten

groenten. De gewassen worden gebruikt als voedingsmiddelen voor

worden sterk bepaald door de kwaliteit van de producten, het moment

mens of dier. In Nederland is de teelt van gewassen voor de productie

van verkoop en de markttoeslagen. De grondprijzen zijn in 2011 verder

van biobrandstoffen van ondergeschikt belang. De productie is sterk

gestegen ondanks de ontwikkelingen in de bouw en de verminderde

afhankelijk van de ontwikkeling van het areaal en van de productie per

aankoop van grond door de overheid voor natuurdoeleinden.

Onze visie In 2012 kan de akkerbouwproductie in Nederland en omringende landen

om als teler te sturen op kwaliteit, bijvoorbeeld door spreiding van

zich handhaven op de huidige hoge niveaus, mits er geen uitzonderlijke

rassen, rotatie in het bouwplan en een optimale organisatie van het

weersomstandigheden optreden. Bij enkele producten zal de grote

bedrijf. Akkerbouwers kunnen meerwaarde aan hun producten geven

productie leiden tot druk op de prijzen. Bij andere producten, zoals

door te telen voor bepaalde deelsegmenten, marktspecialisatie, samen

granen en suikerbieten, hebben de goede vraag en de lage voorraden

te werken met verwerkende bedrijven en door het bewerken,

op de wereldmarkt een gunstige uitwerking op de prijsvorming.

verwerken of verpakken van de producten. Schaalvergroting moet op

Ondernemers kunnen meer zekerheid verkrijgen door prijsrisico’s af te

een beheerste wijze plaatsvinden, waarbij de kwaliteit van het product

dekken. De vooruitzichten voor de akkerbouw zijn door de toename van

voorop moet staan. De kracht van de Nederlandse akkerbouw ligt niet in

de mondiale vraag, op langere termijn goed. Afnemers stellen hogere

bulkproductie, maar in een flexibele en betrouwbare productie en

eisen aan de kwaliteit van akkerbouwproducten. Het is van groot belang

aflevering van de kwaliteit waar de markt om vraagt.

Kerngegevens

Websites

Aantal gespecialiseerde akkerbouwbedrijven:

Areaal akkerbouwgewassen: 535.042 ha

9.470

▶▶ waarvan areaal aardappelen: 159.686 ha ▶▶ waarvan areaal suikerbieten: 73.329 ha ▶▶ waarvan areaal granen: 213.832 ha ▶▶ waarvan areaal zaaiuien: 23.295 ha

www.lto.nl www.akkerbouw.com www.aardappelinfo.nl www.lei.wur.nl

akkerbouw

Akkerbouwareaal (exclusief voedergewassen) verder afgenomen ▶▶ De trendmatige daling van het areaal akkerbouwgewassen heeft in

Bron: LEI, CBS

Overige akkerbouwgewassen

2011 doorgezet met een daling van 7.029 hectare tot 535.042

Uien

hectare.

Akkerbouw groenten

▶▶ Het areaal granen is met bijna 5.000 hectare gedaald. ▶▶ Het areaal aardappelen is met 1.416 hectare gestegen. De

5%

40%

Granen

14%

Suikerbieten

toename kan worden toegeschreven aan het grotere areaal

6%

5%

zetmeelaardappelen. Het areaal consumptieaardappelen en

30%

pootaardappelen is gedaald. Aardappelen

Productie per hectare omhoog

Bron: CBS

▶▶ In 2011 is de productie per hectare van de meeste akkerbouw-

90 80

producten gestegen, ondanks het grillige verloop van de weersomstandigheden tijdens het groeien het oogstseizoen.

50

op het hoogste niveau van de afgelopen 20 jaar uitgekomen.

40

68,2

62,6

60,7 52,4

57,5

51,8

53,4

49,4 37,8

37,7

34,7

30

▶▶ Bij sommige producten zijn er grote regionale verschillen in de

74,8

72,2

60

▶▶ De productie per hectare van consumptieaardappelen en uien is

79,9

78,9

70

34,7

20 x 1 ton

productie per hectare.

10 0

9,3

8,7

8,9

2008

7,8

2009

201

Tarwe

Consumptieaardappelen

Pootaardappelen

Suikerbieten

2011

Zaai-uien

Exportontwikkeling aardappelen

Bron: HBAG, NAO

▶▶ De export van consumptieaardappelen laat in het seizoen 2011/12

1200

een sterke daling zien. Voor een belangrijk deel wordt deze daling

1000

veroorzaakt door de kleinere vraag uit Rusland en - in mindere

800

mate - uit Polen. ▶▶ In het begin van 2011/12 is de export van pootaardappelen zeer

855

925

870 788

679

600

goed verlopen. In de tweede helft valt de export terug door de lage

725

716

662

654

400

x 1,000 ton

prijzen voor consumptieaardappelen, de economische crisis en de verminderde beschikbaarheid van pootaardappelen.

1057

994 902

200

0 2006/07

2007/08

2008/09

2009/10

Consumptie aardappelen

2010/11

2011/12r

Pootaardappelen

Inkomen uit bedrijf fors lager

Bron: LEI

▶▶ Het inkomen uit bedrijf laat jaarlijks sterke fluctuaties zien. Hieraan liggen vooral schommelingen in de prijzen van een aantal producten ten grondslag. ▶▶ Het inkomen uit bedrijf is in 2011 sterk gedaald voornamelijk

120.000

60.000 40.000

prijsstijgingen.

73.500

104.300 87%

91% 57.400 43.200

37.600

50.500

90%

70% 32.400

20.000 EUR

110%

91%

91% 88%

De suikerbietenteelt kon profiteren van hogere prijzen en van ▶▶ De kosten van meststoffen namen in 2011 sterk toe door

98%

80.000

door fors lagere prijzen voor consumptieaardappelen en uien. een hoge suikeropbrengst per hectare.

111%

100.000

0

50% 2005

2006

2007

Inkomen uit bedrijf (l.as)

2008

2009

2010

2011r

Opbrengsten kostenverhouding (r.as)

11

12

bloembollenteelt

Tijdstip van (voor)verkoop bepaalt resultaat

Nieuwe markten en distibutiekanalen stimuleren export

Bloemenmarkt steeds belangrijker

Branchebeschrijving In de bloembollenteelt worden voorjaarsbloeiers als tulpen, narcissen

(professionele markt) plaats. De belangrijkste teeltgebieden zijn Texel

en hyacinten, en zomerbloeiers als lelies en gladiolen geteeld.

en het Land van Zijpe, West-Friesland, de Bollenstreek, de

Bloembollen zijn een meerjarig gewas. De teelt van bloembollen vindt

Noordoostpolder en Noord-Limburg.

zowel voor de droogverkoop (consumentenmarkt) als voor de broeierij

Trends en ontwikkelingen De dominante positie van Nederland in de mondiale bloembollenteelt

-productie is in 2011 verder gestegen. Toch stond de export van

is verkregen door gunstige fysiologische en klimatologische

bloembollen vorig jaar onder druk, doordat de vraag van buitenlandse

omstandigheden, het aansprekende assortiment, het hoge

broeiers vanwege financieringsproblemen met ongeveer 10% afnam.

kennisniveau, de clustering van activiteiten en de eveneens sterke

De bollenexport richting de opkomende landen buiten de eurozone is

positie van Nederland in de mondiale bloementeelt. De jarenlange

verder gestegen. Bij de afzet neemt het belang van broeierijen toe. De

trend van schaalvergroting binnen de bloembollenbranche heeft in

afzet naar droogverkoop stagneert. De afzet naar de broeierijen wordt

2011 doorgezet. Sinds 2000 is het aantal bloembollenbedrijven met

vooral bepaald door de ontwikkelingen op de bloemenmarkt. De

tweederde afgenomen, terwijl het totale areaal zelfs iets is gestegen.

bloemenmarkt kenmerkte zich in 2011 door een grillig marktbeeld met

De productie per hectare fluctueert weliswaar jaarlijks door het weer,

grote verschillen in de afzet per product en land. Er zijn steeds meer

maar stijgt op de lange termijn door veredeling, schaalvergroting en

mogelijkheden voor nieuwe markten en andere distributiekanalen via

een toenemende mechanisering. De totale bloembollenexport en

grootwinkelbedrijven, zoals bouwmarkten en woonwarenhuizen.

Onze visie De afgelopen tien jaar was het Nederlandse bloembollenareaal stabiel.

ook een grote rol. In de broeierij neemt de invloed van het

De productie per hectare stijgt verder, doordat er steeds betere rassen

grootwinkelbedrijf als afzetkaneel steeds verder toe. Door gezamenlijke

worden gebruikt, de planten oogstmachines steeds beter worden en

verkoopconcepten wordt de afzet gestimuleerd. De combinatie van

er steeds efficiënter wordt gespoten met gewasbeschermingsmiddelen.

teelt met broeierij van eigen bollen neemt in belang toe bij alle

Regelmatig is hierdoor het evenwicht tussen vraag en aanbod verstoord.

bloembolgewassen. Het toerisme blijft belangrijk voor het imago en de

Omdat het bloembollenareaal ook de komende jaren niet substantieel

afzet. De bollenvelden, de Keukenhof en de Floriade zijn in 2012

zal krimpen, is de ontwikkeling van bloemenprijzen cruciaal voor

belangrijke trekpleisters die de droogverkoop kunnen stimuleren.

bollenkwekers. Weersomstandigheden en economische ontwikkelingen

Volgens ABN AMRO kan de export verder toenemen bij economisch

bepalen de bloemenprijzen. Vanwege de sterk fluctuerende prijzen is

herstel in de belangrijkste exportlanden. Op langere termijn geven

het tijdstip van (voor)verkoop belangrijk voor de individuele resultaten

nieuwe markten en alternatieve distributiekanalen een positieve impuls

van bollenkwekers. De samenstelling van het assortiment speelt hierin

aan de export.

Kerngegevens

Websites

Aantal bedrijven: 1.660

Productiewaarde: EUR 575 mln

Aantal gespecialiseerde bedrijven: 720

Export 2010/2011: EUR 624 mln

Areaal op bloembollenbedrijven: 24.126 ha

Export 2010/2011: 5.952 mln stuks

www.bkd.eu www.kavb.nl bloembollen.groenweb.nl www.bloembollenvisie.nl

bloembollenteelt

Areaalontwikkeling laat groei zien ▶▶ De belangrijkste bollensoort is de tulp. Op de helft van het bollenareaal worden tulpen geteeld. Het areaal tulpen is in 2011

11.861

7.500

licht gestegen.

5.009

5.000

4.970

x1 hectare

2.500

1.974 1.383

1.773 1.329

0

2007

1.877 1.389

2008

Tulpen

5.082

4.684

4.266

▶▶ Na wisselende ontwikkelingen in de laatste jaren, zijn in 2011 de arealen van de vier grootste bollensoorten gegroeid.

11.399

10.000

11.728

12.500 11.390

en 24.500 hectare. In 2011 is het areaal licht gegroeid.

10.740

▶▶ Het areaal bloembollen varieert de afgelopen jaren tussen 23.000

Bron: CBS

2009

Lelies

1.812 1.446

1.802 1.382

2010

2011r

Narcissen

Exportontwikkeling bloembollen

Hyacinten

Bron: Productschap Tuinbouw

▶▶ In het seizoen 2010/11 werden bijna 6,0 miljard bloembollen geëx-

3.000

porteerd ter waarde van EUR 624 miljoen. Zowel het aantal geëxporteerde bollen als de export naar waarde liet een lichte stijging

2.072

buitenlandse broeiers.

1.213

▶▶ Eenderde van de bollenexport bestaat uit tulpen. De export van

1.000 x 1 mln stuks

tulpen is in het seizoen 2010/11 heel licht gedaald.

1.951

2.000

zien. De stijging bleef beperkt door financieringsproblemen bij

1.199

747

1.122

710 465

0

1.936

678

641

2007/08

446

2009/10

Gladiolen

Marktaandeel exportbestemmingen onveranderd

657 426

416

2008/09

Lelies

1.168

1.114

442

2006/07 Tulpen

1.944

1.902

2010/11

Narcissen


▶▶ Nederland bekleedt een belangrijke positie in de wereldhandel in bloembollen, met een marktaandeel van circa 80%.

Verenigde Staten

▶▶ Ongeveer de helft van de geëxporteerde bloembollen wordt binnen

15%

de EU afgezet, waarbij Duitsland en het Verenigd Koninkrijk de belangrijkste exportlanden zijn.

Overigen

▶▶ In de Verenigde Staten worden de meeste bloembollen afgezet,

12%

43%

Duitsland

8%

maar buiten de EU zijn Japan, Rusland en China ook van groot belang.

5% 4% 6%

7%

Verenigd Koninkrijk

Japan China

Italië

Frankrijk

De tulpenbroei is in 2011 gestegen ▶▶ De tulpenbroei is vanaf 2000 gegroeid en bereikte in 2006 een

Bron: CBS 2.000

recordniveau. Ook in 2011 groeide de tulpenbroei weer, dit keer met bijna 4%.

1.692 1.500

1.349

▶▶ Ruim de helft van de uitgevoerde bloembollen betreft tulpen. ▶▶ De belangstelling van de consument voor bolbloemen is de

1.386 1.254

1.440

1.201

1.000

x 1 mln stuks

afgelopen jaren aanzienlijk toegenomen. 500

0 2006

2007

2008

2009

2010

2011r

13

14

champignonteelt

Licht prijsherstel voor champignons in 2012

Polen blijft belangrijkste concurrent

Nederlandse champignonteelt heeft goede uitgangspositie

Branchebeschrijving De champignonteelt vindt plaats in cellen. Als voedingsbodem wordt

pluk- en snijbedrijven onderscheiden. De plukbedrijven oogsten de

compost gebruikt, afgedekt met een laag dekaarde. Compost wordt

champignons handmatig en zetten het product af als verse

gemaakt uit gips, paarden- en kippenmest en stro. Bij aflevering is de

champignons. De snijbedrijven oogsten de champignons machinaal,

compost doorgroeid met champignonschimmels. In de teelt worden

waarna de champignons door de conservenindustrie worden verwerkt.

Trends en ontwikkelingen De champignonteelt wordt gekenmerkt door schaalvergroting. Het

licht lagere Europese consumptie zijn de belangrijkste oorzaken van de

areaal champignons is gedurende de afgelopen tien jaar met 28% ge-

exportdaling. De concurrentie vanuit Polen is vooral sterk door de lagere

krompen, terwijl het aantal bedrijven zelfs met tweederde is afgeno-

arbeidskosten. Tevens wordt de Poolse concurrentiekracht bepaald door

men. Snijbedrijven telen door mechanisatie gemiddeld op een vier keer

de koers van de Poolse zloty. De productie in Polen wordt echter belem-

zo groot areaal dan plukbedrijven. De productie laat een wisselend

merd door minder moderne productiefaciliteiten en een minder goed

beeld zien met een dip in 2010. Naast areaalontwikkelingen vormen de

ontwikkelde infrastructuur. Daarnaast is er niet altijd voldoende compost

kwaliteit van de compost en ziekten belangrijke invloedsfactoren op de

van een goede en constante kwaliteit beschikbaar. De distributie van

productie. Op langere termijn staat de export van champignons onder

verse champignons verloopt in de EU veelal via het supermarktkanaal,

druk. Verse champignons worden in continentaal Europa afgezet, terwijl

waarbij grote volumes en een constante kwaliteit van belang zijn. Grote

verwerkte champignons mondiaal worden verhandeld. Sterke concur-

en goed georganiseerde plukbedrijven profiteren hiervan.

rentie vanuit Polen (vers en conserven) en China (conserven) en een

Onze visie Investeringen in schaalvergroting, automatisering en nieuwe teelttech-

landse champignonteelt volgens ABN AMRO goed. Op de industriële

nieken blijven een belangrijke strategie in de champignonteelt, die leidt

markt dragen mechanisering, een grote productie per vierkante meter,

tot een hogere productie en een verlaging van de kostprijs. In 2012

een uniforme en hoge kwaliteit en een goed georganiseerde verwer-

kunnen de champignonprijzen licht aantrekken door vraagherstel. Op de

kende industrie hieraan bij. Op de versmarkt is Nederland in staat op

versmarkt wordt de concurrentie uit Polen kleiner, doordat Polen de

ieder moment een kwalitatief goed en uniform product aan te bieden.

export meer richt op andere Oost-Europese landen. De voorraden van

De hoge arbeidskosten vormen een belemmering voor de Nederlandse

de conservenindustrie zijn voor een deel afgebouwd, waardoor in dit

productie. Een breed en diep assortiment, verschillende sorteringen, be-

segment ook ruimte ontstaat voor prijsherstel. De continue productie

werkingsvormen en verpakkingen tezamen met productontwikkeling en

van een goede kwaliteit compost tegen een aantrekkelijke prijs is in

marketing werken afzetbevorderend. Aandacht voor duurzaamheid en

2012 lastig, doordat er onvoldoende paardenmest beschikbaar is en stro

arbeid blijft de komende jaren randvoorwaarde voor het succes van de

relatief duur is. Op de lange termijn is de uitgangspositie van de Neder-

champignonteelt.

Kerngegevens

Websites

Aantal bedrijven: 160

Aantal bedrijven >2.000 m2: 75

▶▶ waarvan plukbedrijven: 129

Areaal champignons: 697.436 m2

▶▶ waarvan snijbedrijven: 32

Export: 69.520 ton

www.mushroombusiness.com www.degroentenenfruit.nl www.tuinbouw.nl www.agf.nl

champignonteelt

Verdere daling areaal in 2011

Bron: CBS

▶▶ Het areaal champignons is in 2011 in Nederland met 36 hectare

700

▶▶ Het areaal handmatig te oogsten champignons bevindt zich in een

755

704

733

697

600

opgaande lijn, met een onderbreking in 2010.

500 372

400

▶▶ Bij de machinaal te oogsten champignons is het areaal gedurende

404 368

366 389

362 371

399

332

299

300

de afgelopen drie jaar met een kwart gedaald. In 2011 was de

200 x 1.000 m2

daling relatief groot (-63 hectare).

772

800

gedaald.

100 0 2007

2008

Totaal

2009

Machinaal geoogst

2010

2011

Handmatig geoogst

Productieherstel


▶▶ Na een dip in 2010 is de productie van champignons in 2011 weer 260

250

hersteld. Areaalontwikkelingen, de kwaliteit van compost en ziekten zijn belangrijke factoren die invloed hebben op de productie.

230

▶▶ De productie kan door de bedrijven worden gestuurd, door de

250

250 230

225 210

200

teeltschema’s te verkorten of te verlengen. Schimmelziekten beïnvloeden de productie in negatieve zin. lemmering geweest voor de productie van champignons.

150 x 1.000 ton

▶▶ De kwaliteit en beschikbaarheid van compost is in 2011 geen be-

100 2005

2006

2007

2008

Verenigd Koninkrijk grootste exportbestemming ▶▶ De export van champignons heeft in 2011 weer een stijging laten

2009

2010

2011

Bron: Productschap Tuinbouw, KCB

100

zien na een daling in de jaren ervoor. 80

▶▶ Het Verenigd Koninkrijk, Duitsland en Frankrijk zijn de belangrijkste

70,9

exportlanden met een gezamenlijk aandeel van bijna 90%.

70,5

67,7

69,5

67,7

60

▶▶ De export naar het Verenigd Koninkrijk staat al een aantal jaren

40

onder druk, maar laat in 2011 herstel zien. x 1.000 ton

30,8 20

30,6 20,1

27,9 18,3

17,8 12,4

11,5

24,7

28,4 19,3

14,7

19,3

15,7

14,6

0 2007

2008

Verenigd Koninkrijk

2009 Duitsland

2010 Frankrijk

Verwerking van champignons fluctueert

2011

Totaal


▶▶ De verwerking van champignons laat de afgelopen jaren sterke

200

fluctuaties zien. Polen en China zijn belangrijke concurrenten bij de

180

160

160

champignonverwerkende industrie.

140

▶▶ In de industrie worden champignons verwerkt tot conserven. Ze

171

172 147

145

2005

2006

131

151

120 100

worden ook diepgevroren en als ingrediënt voor andere levensmid-

80

delen gebruikt. x 1.000 ton

60 40 20 0 2004

2007

2008

2009

2010

15

16

fruitteelt

Perenareaal in 2012 naar verwachting voor het eerst groter dan appelareaal

Het jaar 2011 was een heel goed oogstjaar

Trend naar schaalvergroting en aandacht voor clubrassen onverminderd

Branchebeschrijving Fruitteelt omvat de teelt van pitvruchten (appelen en peren), steen-

belangrijkste producten in de branche. Naast de bekende ‘vrije’ appel-

vruchten (pruimen en kersen) en kleinfruit. Onder kleinfruit horen

en perenrassen als Elstar, Jonagold en Conference staan exclusieve

bijvoorbeeld bessen, frambozen en bramen. Kleinfruit speelt een vrij

clubrassen steeds meer in de belangstelling.

beperkte rol in de fruitteelt. Appels en peren zijn verreweg de

Trends en ontwikkelingen Sinds 2009 daalt het totale fruitareaal jaarlijks weer licht, na een korte

landen relatief gunstiger dan voor appels. Ook zijn er kostenvoordelen

periode van lichte toename. De laatste tien jaar is het totale fruitareaal

bij de perenteelt. Zo gaan de bomen langer mee en is er dus minder

licht afgenomen. De samenstelling van het areaal is behoorlijk aan ver-

vaak nieuwe aanplant nodig. De appelteelt ondervindt meer concurren-

andering onderhevig. Bij een licht afnemend areaal neemt de peer een

tie dan de perenteelt, onder andere vanuit landen op het zuidelijk half-

steeds belangrijke positie in bij de teler, ten koste van de appel. Deze

rond. Meer nog dan bij peren, is daarom de ontwikkeling van clubrassen

trend is al jarenlang gaande en maakt nog steeds opgeld. Waar twintig

voor de appelteelt in Nederland van belang. De consumptie van fruit in

jaar geleden het appelareaal drie keer zo groot was als het perenareaal,

Nederland ten opzichte van andere landen kan als gemiddeld worden

gaat in 2012 de peer waarschijnlijk de appel in areaalgrootte verslaan.

bestempeld. Veel telers zijn voor een belangrijk deel afhankelijk van de

Een hoger verwacht rendement voor peren is de belangrijkste reden dat

export van fruit. De oogst komt in 2012 waarschijnlijk op een flink lager

het areaal perenbomen groeit ten koste van appelbomen. De productie-

niveau uit dan in 2011, door de strenge vorst begin van het jaar. Met

omstandigheden voor peren zijn in Nederland ten opzichte van andere

name de perenoogst is in bepaalde delen van het land hard getroffen.

Onze visie De verwachting is dat een aantal bestaande trends zal doorzetten in

perenareaal ten koste van het appelareaal lijkt zowel voor individuele

de fruitteelt. Het totale fruitareaal neemt naar verwachting beperkt in

telers als voor de sector als geheel een goede keuze, vanwege het

omvang af. Het aantal telers vermindert verder door een proces van

eerder aangegeven relatieve concurrentievoordeel. Maar voor de toe-

schaalvergroting, en de opmars van de perenteelt ten opzichte van de

nemende perenoogst moeten natuurlijk wel nieuwe afzetmogelijkhe-

appelteelt zet ook door. Schaalvergroting is om meer redenen een

den worden gevonden. Het is voor individuele telers vrijwel onmogelijk

goede zaak. Het maakt het beter mogelijk om investeringen te doen in

om de consumptie van fruit te beïnvloeden, maar uit diverse onderzoe-

bewaarfaciliteiten en gewasbescherming en de positie in de keten

ken blijkt wel dat er nog voldoende ruimte is om de fruitconsumptie te

wordt sterker. Ook het belang van clubrassen zal verder (moeten) toe-

verhogen. Met een toename van de aandacht voor clubrassen en sa-

nemen. Dit is, vanwege de concurrentie, met name voor de appelteelt

menwerking in de gehele keten voor gerichte marketing moet het mo-

van groot belang. In de traditionele ‘vrije’ rassen is het moeilijk om op

gelijk zijn de consument tot meer ‘fruitmomenten’ te verleiden.

prijs te concurreren met buitenlandse telers. De uitbreiding van het

Kerngegevens

Websites

Aantal bedrijven met fruit: 2.574

Areaal fruit: 19.230 ha

Export appelen: 88.757 ton

▶▶ waarvan areaal appelen: 8.720 ha

Export peren: 203.276 ton

▶▶ waarvan areaal peren: 8.200 ha ▶▶ waarvan areaal kleinfruit: 1.720 ha

www.nfofruit.nl www.fruitteelt.info www.degroentenenfruit.nl www.frugiventa.nl

fruitteelt

Areaal nauwelijks veranderd

Bron: LEI, CBS

▶▶ Het totale fruitareaal is in het afgelopen decennium nauwelijks

12.000

veranderd.

10.000

▶▶ De samenstelling van het areaal is wél veranderd. Het areaal

8.000

appels loopt al jaren terug ten gunste van peren. Samen nemen ze ruim 85% van het areaal in beslag. Het areaal aardbeien is de

6.000

afgelopen jaren sterk gestegen.

4.000

▶▶ In 2012 zal het areaal peren naar verwachting voor het eerst het

9.380

9.302

1.300

8.270 8.200

7.990

1.667

1.634

1.549 974

ha.

8.680 7.800

7.476

7.296

2.000

areaal appels overtreffen. De verwachting is dat de opkomst van

9.132

1.720

1.031

1.017

993

1.040

0 2007

clubrassen de krimp van het appelareaal zal temperen.

Appelen

2008 Peren

2009

Overige pit- en steenvruchten

2010

2011

Kleinfruit

Grote oogsten appels en peren

Bron: CBS

▶▶ De bruto fruitproductie beleefde na een slecht 2010, in 2011 een

450

uitzonderlijk goed jaar. De appelproductie lag het afgelopen jaar maar

400

liefst 25% hoger dan in 2010.

350

274

260

200

van 2010 was met bijna 23% een stuk kleiner dan die bij de

172

150 x 1.000 ton

appelproductie.

100 50 0 2007 Appelen

2008

oogst van 2010, waardoor de export sterk terugliep in het begin van het jaar. De laatste maanden van 2011 kon met de nieuwe oogst nog wat van het verlies goedgemaakt worden. ▶▶ Voor de export van appels is Duitsland, met een aandeel van 41% in 2011 verreweg de belangrijkste exportbestemming. ▶▶ Voor peren is Rusland (25% aandeel in 2011) de belangrijkste

2010

2011


240.000

216.668

210.593

203.276

200.000

180.310 152.040

160.000 120.000

116.704

116.844 104.188

104.263

88.757

80.000 40.000 ton

respectievelijk 15% en 6%. Dit heeft te maken met de slechte

2009

Peren

Export van Nederlands fruit in 2011 gedaald ▶▶ De export van appels en peren is in 2011 afgenomen met

336

334 301

250

werd een productie behaald van 336.000 ton. De toename ten opzichte

verkocht.

375

300

▶▶ De bruto perenproductie beleefde een recordjaar in 2011. Voor het eerst

▶▶ Er wordt steeds meer hardfruit via de online marktplaats Service2Fruit

418

402

391

0

exportmarkt. Daarnaast heeft de Nederlandse peer in het VK een

2.007 Appelen

2008

2009

2010

2011

Peren

goede positie.

Inkomen uit bedrijf wisselt sterk schommelingen in de oogsten en opbrengstprijzen. ▶▶ Na een relatief goed 2010, is het inkomen uit bedrijf in 2011 fors gedaald. Dit was het gevolg van de slechte oogst in 2010, die onder andere doorwerkte in lagere exporten in 2011. ▶▶ Goede bewaarfaciliteiten, sorteren, koelen en verpakken kunnen leiden tot een hogere toegevoegde waarde.

60.000

100%

56.000 92%

50.000 86%

90%

40.000

85%

35.900 79%

30.000

42.700

80% 24.000

20.000 12.700 10.000 EUR

▶▶ Het inkomen van fruittelers is zeer volatiel. Dit komt door

Bron: LEI

60%

0 2007

2008


2009

2010

Opbrengsten kostenverhouding (r.as)

2011

17

18

geitenhouderij

Melkgeitenhouderij groeit weer

Geitenmelkprijs veert op

Kansen voor afzet hoogwaardige geitenmelkproducten als geitenkaas

Branchebeschrijving Geiten worden in Nederland voor de melkproductie gehouden; de

De EU heeft geen quoteringsregeling voor geitenmelk. Geitenhouders

vleesproductie is van ondergeschikt belang. De melkgeitenhouderij is

ontplooien nevenactiviteiten op het gebied van boerderijverkoop en

een jonge branche. Met de introductie van de melkquotering voor

recreatie & toerisme. De melkgeitenhouderij is vooral geconcentreerd

koemelk in 1984, heeft de melkgeitenhouderij een impuls gekregen.

in Noord-Brabant, Gelderland en Limburg.

Trends en ontwikkelingen Melkgeiten worden in Nederland op een professionele wijze gehouden,

producten, de ontwikkeling van nieuwe producten en het grotere aantal

waarbij de schaalgrootte van de bedrijven een stijgende trend laat zien.

consumenten met voedselallergieën en –intoleranties voor koemelk

Bedrijven met meer dan 2.500 melkgeiten zijn geen uitzondering. De

neemt de consumptie van geitenmelk in Nederland toe. Geitenmelk is

ontwikkelingen in de melkgeitenhouderij werden de afgelopen jaren

een goed alternatief voor koemelk. De export van rauwe melk,

overschaduwd door de maatregelen ter bestrijding van de Q-koorts.

halffabrikaten en eindproducten is van groot belang voor de branche.

Sinds het laatste kwartaal van 2011 zijn de maatregelen versoepeld. De

Sinds 2010 is de export van rauwe melk en van halffabrikaten naar

overheid tracht de Q-koorts momenteel onder controle te houden door

Frankrijk, de belangrijkste exportbestemming, sterk gedaald door de

een vaccinatieprogramma. Meer dan 80% van de geproduceerde

toename van de eigen productie van dat land. De bedrijfsresultaten in

geitenmelk wordt verwerkt tot geitenkaas en halffabrikaten van kaas.

de melkgeitenhouderij zijn gevoelig voor voerprijsstijgingen. De

De rest wordt verwerkt tot consumptiemelk, melkpoeder en andere

gemiddelde krachtvoerprijs is in 2011 met circa 18% gestegen, terwijl

halffabrikaten en eindproducten. Door de hoge kwaliteit van de

stro en hooi ook substantieel duurder zijn geworden.

Onze visie De melkgeitenhouderij bevindt zich in een opbouwfase na de Q-koorts.

duurzame wijze geproduceerd’. Door productontwikkeling kunnen

De stallen zijn voor een belangrijk deel weer herbevolkt door geiten-

hoogwaardigere en meer onderscheidende zuivelproducten uit de melk

lammeren. Niet alle bedrijven hebben de bedrijfsactiviteiten voortgezet.

worden gemaakt en wordt de afhankelijkheid van de export van

In de komende jaren groeit de productie van geitenmelk verder door de

halffabrikaten en onbewerkte grondstoffen minder groot. Nederlandse

toename van de gemiddelde bedrijfsgrootte. De afzet van geitenmelk

geitenmelk heeft de potentie om zich in het bovenste segment van de

trekt aan door de grotere afzetmogelijkheden van geitenkaas en door

markt te positioneren. De melkgeitenhouderij heeft een positief imago

een verdere rationalisering van de geitenzuivelindustrie. De markt-

bij de consument. Het is van belang om tot een duurzame afzet van

positionering van geitenmelk kan worden verbeterd door product-

boventallige geitenlammeren te komen en om aandacht aan de afzet

ontwikkeling en door beter gebruik te maken van het thema ‘op

van geitenvlees te besteden.

Kerngegevens

Websites

Aantal bedrijven: 551

Productie geitenkaas (2010): 18.665 ton

Aantal melkgeiten: 220.140

Productie geitenmelkpoeder (2010): 1.653 ton

Gemiddelde melkgift per geit per jaar: circa 830 kg

www.lto.nl www.prodzuivel.nl www.vakbladgeitenhouderij.nl www.qkoortsinnederland.nl

geitenhouderij

Aantal melkgeiten van 1 jaar en ouder neemt in 2011 licht af ▶▶ De melkgeitenhouderij is een jonge branche die tot 2010 continue

280

is gegroeid. Deze groei is in 2010 onderbroken door ruimingen ter

240

bestrijding van de Q-koorts.

177

2005

2006

222

220

2010

2011

189

120

neemt licht af.

80 x 1.000 stuks

breidingen weer mogelijk zijn. Noord-Brabant houdt tot juni 2013

172

160

aantal geitenlammeren. Het aantal melkgeiten van 1 jaar en ouder ▶▶ De maatregelen tegen de Q-koorts zijn versoepeld, waardoor uit-

231 208

200

▶▶ In 2011 steeg de melkgeitenstapel door een toename van het

Bron: CBS

vast aan een verbod op uitbreiding.

40 0

2007

2008

2009

Bijna alle melkgeiten op grotere bedrijven

Bron: Productschap Zuivel

▶▶ Het aantal bedrijven waar melkgeiten als hoofdactiviteit worden

600

gehouden is de afgelopen jaren afgenomen, doordat verschillende

504

500

bedrijven de activiteiten hebben gestaakt na ruimingen vanwege 400

de Q-koorts.

372 326

312

▶▶ Bijna alle melkgeiten worden op bedrijven met meer dan

321

299

300

325

306

321

303

286

208

100 melkgeiten gehouden. Circa 320 bedrijven hebben meer dan

200

100 melkgeiten.

100

▶▶ In de melkgeitenhouderij treedt schaalvergroting op; het aantal

35

46

2005

2006

32

24

23

2007

2008

2009

22

0

bedrijven met minder dan 100 melkgeiten neemt af.

1 - 19 Melkgeiten

Geitenmelkproductie stabiel

20 - 99

2010

> 100

Bron: Productschap Zuivel, ABN AMRO Sector Research

▶▶ De productie is in 2011 gestabiliseerd. ▶▶ De melkgift per geit varieert per bedrijf. Goede verzorging en goede voeding hebben een positieve uitwerking. Topbedrijven kunnen een melkgift van 1.200 kilogram per geit per jaar behalen. ▶▶ Nederlandse geitenmelk heeft een gemiddeld vetgehalte van 4,1% en een gemiddeld eiwitgehalte van 3,4%. Gedurende het seizoen

199.000

120.000

148000

135.600

80.000

40.000

0

2005

2006

2007

50

sterk teruggelopen door de grotere binnenlandse productie in dat

voor stro en hooi.

2010

2011r

47,74 43,73

45

land.

43,60

40,83 EUR per 100 kg, excl. BTW

een verliesgevend jaar door voerprijsstijgingen en hogere prijzen

2009

55

export van rauwe melk en halffabrikaten naar Frankrijk is in 2010

▶▶ Ondanks de hogere melkprijs was 2011 voor de meeste bedrijven

2008

Bron: KWIN, Productschap Zuivel

▶▶ De geitenmelkprijs stijgt weer na een dieptepunt in 2010. De

bedrijven uitbetalen.

182,000

162.000

Geitenmelkprijzen weer stijgende

▶▶ Er bestaan grote verschillen in de melkprijs die verwerkende

181.951

177.000

160.000

x 1 ton

variëren deze gehaltes.

200.000

40

38,36

37,66

40,77

2010

2011

34,69

35

32,00 29,12

30 25

37,80

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

19

20

groenteteelt onder glas

2011 teleurstellend jaar

Exportgroei, vooral naar Oost-Europa

Afzetpositie kan worden versterkt door sturing op versheid, smaak en volume

Branchebeschrijving De groenteteelt onder glas vormt een belangrijk onderdeel van de

liggen in het Westland, Oostland en de omgeving van Venlo. Daarnaast

glastuinbouw. De belangrijkste kasgroenten zijn tomaat, paprika en

is in de Wieringermeer het grootschalige glastuinbouwgebied Agriport

komkommer. Deze drie producten nemen driekwart van het

A7 ontwikkeld. Handelshuizen, telersverenigingen en veilingen hebben

kasgroenteareaal voor hun rekening. De belangrijkste productielocaties

een groot aandeel in de distributie van de groenten.

Trends en ontwikkelingen Het jaar 2011 is voor alle groentegewassen onder glas een moeilijk jaar

Het grootste deel van het Spaanse aanbod is beschikbaar in een

geweest. De EHEC-crisis in Duitsland heeft een grote impact op de

periode dat de Nederlandse productie klein is. De West-Europese

export van groente gehad. De weersomstandigheden in de zomer van

groentemarkt laat nauwelijks groei zien, maar er zijn nog veel

2011 waren ongunstig voor de consumptie van een aantal

mogelijkheden voor de export naar Oost-Europa. Schaalvergroting gaat

glasgroenten. In het begin van het seizoen ondervonden telers sterke

onverminderd door, maar vindt in kleinere stappen plaats. Het aantal

concurrentie op de exportmarkten van Spaanse producten door

bedrijfsovernames neemt toe. Het sterkst treedt de schaalvergroting

gunstige weersomstandigheden en teeltverlenging in Spanje. De

op in de tomatenteelt. De aandacht in de branche voor energie-

economische ontwikkelingen in een aantal afzetlanden hebben ook

efficiency is groot. Veel bedrijven hebben de afgelopen jaren

hun sporen achtergelaten. De opbrengstprijzen van veel

geïnvesteerd in WKK-installaties met teruglevering van elektra,

groentegewassen hebben hierdoor in 2011 onder druk gestaan. Op de

warmte-koude-opslag en schermen. Investeringen in Het Nieuwe Telen

Europese markt is Spanje naast Nederland een belangrijke leverancier.

en - in mindere mate - in diffuus glas en aardwarmte zijn in opkomst.

Onze visie Het marktevenwicht op de internationale groentemarkt is fragiel en de

bij optimaal profiteren van de sterke punten van het Nederlandse top-

concurrentie blijft sterk. Er is sprake van prijsdruk. Kwaliteit leveren

product, zoals de goede en uniforme kwaliteit, het brede en diepe

tegen een goede prijs is niet meer voldoende om een product op de

assortiment, de grote aandacht voor voedselveiligheid, het gebrek aan

internationale groentemarkt te verkopen. De afzetpositie van Neder-

residuen van gewasbeschermingsmiddelen en een snelle en efficiënte

landse groentetelers is matig door het versnipperde aanbod en een

logistiek. Schaalvergroting en specialisatie kunnen hierbij een hulpmid-

gebrek aan regie en samenwerking. Er vinden wel initiatieven plaats

del zijn. Kostprijsbeheersing door teelttechnische innovaties en ener-

om door intensievere samenwerking met branchegenoten of andere

giebesparing blijft voor alle telers van groot belang. De GMO-regeling

schakels in de keten de afzet marktgerichter te organiseren. Investe-

van de EU is nu vooral gericht op aanbodstimulerende investeringen

ringen in nieuwe producten, verkoopconcepten, verpakkingen, service

en beperkt de flexibiliteit van telers. Volgens ABN AMRO moet de

en onlinediensten versterken de verkooppositie, waarbij veel aandacht

GMO-subsidie op een effectievere en meer marktgerichte wijze

aan smaak en duurzaamheid wordt geschonken. De branche kan daar-

worden ingezet.

Kerngegevens

Websites


Areaal glasgroenten: 4.989 ha

Aantal bedrijven in tomaten: 349

▶▶ - waarvan areaal tomaten: 1.702 ha

Aantal bedrijven in paprika’s: 300

▶▶ - waarvan areaal paprika’s: 1.357 ha

Aantal bedrijven in komkommers: 274

▶▶ - waarvan areaal komkommers: 656 ha

www.gfactueel.nl www.groentennieuws.nl www.groeiservice.nl www.apxendex.com

groenteteelt onder glas

Stabiel areaal in 2011

Bron: CBS

▶▶ De trendmatige groei van het areaal van de groenteteelt onder glas

4.826

5.000

4.989

4.986

4.647

4.571

is in 2011 onderbroken: het areaal bleef stabiel. 4.000

▶▶ Het tomatenareaal is gedurende de afgelopen acht jaar met gemiddeld 3,9% toegenomen. In de Nederlandse tomatenteelt ligt

3.000

de nadruk op de teelt van trostomaten.

2.000

▶▶ Het areaal met paprika is in 2011 met 46 hectare afgenomen. Naar

1.187

1.000

verwachting zal deze daling in 2012 verder door gaan.

1.184

1.222

1.241

622

617

ha.

1.241

1.702

1.676 1.403

1.628 1.331

1.600

1.545

1.357 1.274 1.243

664

626

656

0 2007

2008

Totaal

Tomaat

2009 Paprika

2010

2011

Komkommer

Overig

Oogst belangrijkste glasgroenten

Bron: CBS

▶▶ De tomatenproductie en de paprikaproductie zijn in 2011 gelijk 700

▶▶ In de tomatenteelt neemt de productie op langere termijn toe door

815

800

800

gebleven.

815

730 685

600 500

en een modernisering van de glasopstanden. Jaarlijks kan de

400

productie variëren door de lichtintensiteit en de

300

weersomstandigheden.

200 x 1.000 ton

een groter areaal, meer assimilatiebelichting, productievere rassen

▶▶ De productie van komkommer schommelt jaarlijks rond 435.000

430

425

320

370

435

435

365

100 0

ton, maar is in 2011 op een lager niveau uitgekomen.

2007

2008

Tomaat

2009

Paprika

2010

2011

Komkommer

Terugval in export door EHEC


▶▶ De groente-export is in 2011 met 5% gedaald. De impact van de

2.000

EHEC-crisis op de export is groot geweest.

1.800

1.821

1.814

1.747

1.729

1.689

1.671

1.600

▶▶ Driekwart van de export van groente wordt in de lidstaten van de

1.400

EU afgezet. De belangrijkste afzetmarkten zijn Duitsland en het

1.200 1.000

Verenigd Koninkrijk.

x 1.000 ton

600

328

335

400

666

630

624

738

758

747

800

▶▶ De belangrijkste afzetmarkt buiten de EU is Rusland.

323 287

282

333 329

328 321

319

300

285

200 0 2006

2007

2008

Verse groente, excl. uien

2009

Tomaat

2010

Komkommer

2011

Paprika

Inkomen uit bedrijf naar dieptepunt in 2011 ▶▶ De slechte resultaten in 2011 kunnen voor een belangrijk deel

Bron: LEI

200.000

zomerweer.

100.000

kosten.

EUR

97%

0

91%

77.800

47.400

89% -47.000

28.100

-200.000

in de productie- en consumptiegebieden, het areaal in Europa, de

-300.000

aanvoer uit Zuid-Europa en incidentele factoren als een

-400.000

100%

192.300

95%

-100.000

▶▶ Het inkomen wordt sterk bepaald door de weersomstandigheden

voedselcrisis.

110%

300.000

worden toegeschreven aan de EHEC-crisis en het slechte ▶▶ Het gemiddelde kostenniveau is gestegen door hogere energie-

430

365

335

90% 81%

81% 80%

-169.500

70% -350.200 60% 2005

2006


2007

2008

2009

2010

2011r

Opbrengsten-kostenverhouding % (r.as)

21

22

groothandel in bloemen en planten

Schaalvergroting en samenwerking kenmerkend voor de branche

Export naar bestemmingen buiten de eurozone stijgt

Consolidatie bloemenhandel zet zich versneld voort

Branchebeschrijving De groothandel in bloemen en planten bestaat uit de binnenlandse en

de veiling, bij bemiddelingsbureaus en rechtstreeks bij de kwekers.

de exporterende groothandel. In het binnenland worden de activiteiten

De handel buiten de veiling om neemt sterk toe. Door de import van

zowel door cash & carry bedrijven als door lijnrijders uitgevoerd. Op

bloemen en planten kan de branche gedurende het gehele jaar

buitenlandse markten zijn verzendexporteurs, lijnrijders en

beschikken over een breed assortiment.

gespecialiseerde plantenexporteurs actief. De groothandel koopt in op

Trends en ontwikkelingen In de groothandel in bloemen en planten zijn zowel enkele grote bedrij-

Rusland, Zwitserland, Noorwegen en de Verenigde Staten zijn ook be-

ven als een groot aantal kleinschalige bedrijven actief. De 28 grootste

langrijk. Op de lange termijn laat de export een groei zien. Het brede,

exporteurs, elk met een omzet van meer dan EUR 40 miljoen, namen

diepe en hoogwaardige assortiment, de kwaliteit van het product, het

in 2011 42% van de exportwaarde voor hun rekening. Deze mix aan

grote aantal noviteiten, nieuwe distributiekanalen op bestaande mark-

bedrijven biedt mogelijkheden om alle marktsegmenten optimaal te

ten, de ontwikkeling van nieuwe markten en een snelle en efficiënte

beleveren. De branche wordt gekenmerkt door schaalvergroting, spe-

logistiek zijn belangrijke factoren voor de exportstijging. Conjuncturele

cialisatie en een grotere professionalisering. De concurrentie tussen

ontwikkelingen op de belangrijkste afzetmarkten hebben invloed op de

de bedrijven is sterk, waarbij grote volumes worden afgezet met lage

export. In 2008 en 2009 is de export teruggelopen door economische

marges. De export is van groot belang voor de branche. Het grootste

en valutaire ontwikkelingen en de kredietcrisis. De export is in 2011

gedeelte van de export wordt binnen de EU afgezet, maar landen als

gegroeid, ondanks de aanhoudende economische onzekerheden.

Onze visie De consolidatie in de bloemenhandel zet zich versneld voort. In 2012

Een toenemende digitalisering speelt hierbij een rol. De marktpositie

wordt de afzet en prijsontwikkeling van bloemen en planten vooral

van de groothandel en de concurrentiekracht van de bedrijven kunnen

bepaald door de economische ontwikkelingen in de afzetgebieden, de

worden versterkt door de introductie van nieuwe verkoopconcepten,

weersomstandigheden en de spreiding van de feestdagen. Op langere

een grotere samenwerking met kwekers, het inspelen op nieuwe dis-

termijn zal de marktomvang in veel exportlanden toenemen, doordat

tributiekanalen en het voeren van een ketenstrategie waarbij wordt sa-

de consument steeds meer belangstelling heeft voor bloemen en

mengewerkt met lokale distributiekanalen. Er vindt in steeds grotere

planten. De export naar Oost-Europa biedt de grootste groeimogelijk-

mate een verticale integratie plaats waarbij kweker, handelsbedrijf en

heden; deze markten zijn relatief minder goed ontwikkeld en de

retail informatie delen en afspraken maken op basis van exclusiviteit.

consument in deze landen houdt veel van bloemen. De groothandel

Kwaliteit, assortiment, service en een goede logistiek blijven de ko-

ondervindt een grotere concurrentie van rechtstreekse importen uit

mende jaren randvoorwaarden voor het succes van de groothandel.

andere producerende landen en van het lokaal geproduceerde product.

Kerngegevens

Websites

Aantal exporterende bedrijven: 724

Export snijbloemen: EUR 3.204 mln

Aantal bedrijven met omzet > EUR 5 mln: 183

Export potplanten: EUR 2.039 mln

Aantal bedrijven met omzet > EUR 40 mln: 28

www.hbagbloemen.nl www.tuinbouw.nl www.vgb.nl www.flowercouncil.org

groothandel in bloemen en planten

Exportgroei bloemen en planten in 2012 op laag pitje gestegen tot EUR 5,2 miljard. ▶▶ De export van snijbloemen heeft een beperkte groei van 1,7% laten zien. De consument is terughoudend in zijn aankoopgedrag door onzekere economische vooruitzichten en het lage consumentenvertrouwen. ▶▶ ABN AMRO verwacht in 2012 een beperkte groei van de export ten gevolge van de economische ontwikkelingen in de wereld.

4.000 3.500

3.374 3.243

3.237

3.204

3.151

2.991

3.000 2.500 1.859

2.000

1.888

1.854

2.039

1.993

1.777

1.500 1.000 x 1 mln EUR

▶▶ De export van bloemen en planten is in 2011 met bijna 2%

Bron: HBAG Bloemen en Planten

500 0 2006

2007

Snijbloemen

2008

2009

2010

2011

Pot- en tuinplanten

Export naar Rusland is smaakmaker

Bron: HBAG Bloemen en Planten

▶▶ De export van snijbloemen naar Duitsland, de belangrijkste exportbestemming, is in 2011 met 1,7% gedaald. De daling is groot, Overige

mede als de gunstige ontwikkeling van de Duitse economie in

Duitsland

2011 in ogenschouw wordt genomen.

29%

▶▶ De export naar Zuid-Europese bestemmingen stond door ongunstige economische ontwikkelingen in deze regio onder druk.

4% 4% 6%

Rusland

▶▶ Buiten de eurozone kent de export van snijbloemen naar het Verenigd Koninkrijk (+4,7%) en Rusland (+32,3%) een sterke

30%

België

14% 13% Verenigd Koninkrijk

opleving.

Italië Frankrijk

Veilingomzet stijgt verder voornamelijk door de grotere buitenlandse aanvoer. Het gemiddelde prijsniveau daalde met 1,9%. Per saldo is de veilingomzet met 1,0% toegenomen. ▶▶ De veilingomzet van potplanten groeit jaarlijks. In 2011 is de veilingomzet van tuinplanten met 5,3% gedaald. ▶▶ Via de veilingen worden zowel producten van Nederlandse bodem als importproducten verhandeld.

2.800

2.548

2.477 2.194

2.000 1.600

1.459

1.402

1.377

1.292

1.458

1.200 800 316

400

316

2007

2008 Potplanten

2009

770

▶▶ Kenia is de belangrijkste leverancier van bloemkwekerijproducten

670

aan Nederland met een marktaandeel van 25%. De import uit

570

2010

2011


870

2011 met 2% gestegen.

339

Tuinplanten

Import bloemkwekerijproducten neemt weer toe ▶▶ Na een dipje in 2010 is de import van snijbloemen en potplanten in

379

355

0 Snijbloemen

827 749

733

748

750

704

470

Kenia neemt jaarlijks toe.

370 x 1 mln EUR

▶▶ De rechtstreekse import van bloemkwekerijproducten door de groothandel buiten de veiling om toont een stijgende lijn.

2.353

2.387

2.400

x EUR 1 mln

▶▶ De veilingaanvoer van snijbloemen is in 2011 met 3,1% gestegen,

Bron: VBN, 2011 FloraHolland

308

379

349

358

361

370

270 170 70 2006 Snijbloemen

2007

2008 Potplanten

2009

2010

2011

23

24

kottervisserij

Quota van platvis in een stijgende lijn

Hoge olieprijs zet rendementen onder druk

Nieuwe visserijtechnieken leiden tot forse brandstofbesparingen en hogere kwaliteit

Branchebeschrijving In de kottervisserij wordt met een bepaald type vaartuig (kotter) de

kotters ook op garnalen vissen. Het belang van niet gequoteerde

visserij beoefend, waarbij relatief korte visreizen worden gemaakt,

vissoorten wordt steeds groter. In de kottervisserij wordt gebruik

voornamelijk op de Noordzee en de Waddenzee. De belangrijkste

gemaakt van verschillende visserijtechnieken, zoals sumwing, pulskor,

vissoorten die worden gevangen zijn tong en schol, terwijl kleinere

twinrig, flyshoot en de traditionele boomkor.

Trends en ontwikkelingen Vissers in de kottervisserij zijn in een turbulente omgeving werkzaam.

vangen. De visprijzen hebben in 2011 een wisselend beeld laten zien.

Visquotering, visprijzen, brandstofkosten en duurzaamheid zijn belangrij-

De scholprijs heeft zich licht hersteld, ondanks de grotere aanvoer en de

ke invloedsfactoren voor de branche. De visquotering, die jaarlijks op-

grotere concurrentie van exotische vissoorten. De tongprijs heeft licht

nieuw wordt vastgesteld, stelt grenzen aan de vangsten van de belang-

onder druk gestaan door de kleinere sortering aangevoerde tong. Een

rijkste vissoorten. De huidige vlootcapaciteit is groot genoeg om de

belangrijke kostenpost in de visserij is olie. De gemiddelde prijs van gas-

quota van de diverse vissoorten geheel op te vissen. Toch worden de

olie is in 2011 met circa 30% gestegen. In de branche wordt daarom

quota niet altijd geheel gevangen. Het scholquotum bevindt zich in een

veel aandacht geschonken aan energiezuinige visserijtechnieken. In het

stijgende lijn. De scholvangsten zijn in 2011 toegenomen, ondanks het

segment kotters met een motorvermogen tot en met 300 pk wordt veel

feit dat het quotum niet geheel is benut. Het tongquotum is de afgelo-

op garnalen gevist. De aanvoer van garnalen op de visafslag is sterk ge-

pen jaren redelijk stabiel gebleven, maar neemt in 2012 weer toe. De

daald; een groot deel van de vangsten wordt buiten de visafslag om ver-

tongvangst is in 2011 afgenomen; slechts 75% van het quotum is ge-

handeld. De garnalenprijs op de afslag is naar een dieptepunt gezakt.

Onze visie Het beheer van visbestanden is van groot belang voor de kottervisse-

de toekomst belangrijker worden. Hierbij moet gedacht worden aan

rij. De vooruitzichten voor de visquota van platvis zijn voor de komende

meerjarenbeheersplannen, beperking van ongewenste bijvangsten en

jaren gunstig. De aanvoer van vis neemt toe door een verruiming van

brandstofbesparende visserijtechnieken door aanpassingen aan kotter

de quota. De tongprijs handhaaft zich op het huidige niveau. De vraag

en vistuig (pulskor, sumwing) of het overstappen naar andere visserij-

naar tong vanuit de horeca blijft groot. De scholprijs zal volgens

technieken (bijv. twinrig, flyshooting). Deze laatste aspecten dragen bij

ABN AMRO geen sterke stijging laten zien. De concurrentie van goed-

aan forse besparingen in het brandstofverbruik met een gunstige uit-

kope exotische vissoorten blijft groot, waarbij de consument door de

werking op het rendement. Dat deze andere visserijtechnieken ook tot

economische crisis en het lage consumentenvertrouwen vaker voor

een hogere kwaliteit van de gevangen vis leiden, vormt een bijkomend

goedkopere vissoorten kiest. Marktpositionering van vis, een belang-

voordeel. Het Masterplan Duurzame Noordzeevisserij, waarbij nieuwe

rijk aandachtspunt, kan worden versterkt door vis onder een duur-

kotters worden ontwikkeld die op een duurzame wijze vissen, kan de

zaamheidslabel aan te bieden. In de kottervisserij zal duurzaamheid in

branche in de toekomst nieuw elan geven.

Kerngegevens

Websites

Aantal kotters: circa 300

Aanvoer tong op visafslag: EUR 101,2 mln

Gasolieprijs per ton: circa EUR 580

Aanvoer schol op visafslag: EUR 68,7 mln

Besomming: EUR 210 mln

Aanvoer garnalen op visafslag: EUR 28,3 mln

www.pvis.nl www.vissersbond.nl www.visserij.nl www.visserijnieuws.nl

kottervisserij

Weinig nieuwbouw in kottervloot

Bron: LEI

▶▶ Het aantal schepen in de Nederlandse kottervloot is de afgelopen jaren stabiel gebleven.

Kleine kotters

▶▶ Nieuwe visserijtechnieken staan sterk in de belangstelling van de

Middelgrote kotters

16%

26%

branche. ▶▶ De investeringen in de kottervloot zijn laag en richten zich geheel op brandstofbesparing, duurzaamheid en nieuwe visserijtechnieken. Er vindt weinig nieuwbouw plaats, waardoor de

8%

Middenslag kotters

50%

vloot veroudert.

Eurokotters

Visquota in een stijgende lijn ▶▶ Zowel het tongquotum als het scholquotum voor 2012 is conform het langetermijnbeheersplan met circa 15% verhoogd. ▶▶ In 2011 is 91% van het scholquotum en 75% van het tongquotum

Bron: Ministerie EL&I, LEI 35.000 31.709 30.000 25.000

opgevist. De aanlandingen bleven aan het eind van 2011 achter

20.000

door de slechte weersomstandigheden.

15.000

▶▶ De visbestanden veranderen niet alleen door de visserij, maar ook

24.347 22.732

21.449

x 1 ton

21.680

19.904

13.732 11.887

10.982

10.115

10.000

door opwarming van de zee, veranderende zeestromen en de af- of toename van voedingsstoffen in zee.

27.734

11.083

12.571

11.043

5.000 0

2006

2007

Schol

2008

2009

2010

2011

2012* * excl. ruil

Tong

Hogere scholprijzen

Bron: CBS

▶▶ De tongprijs is in 2011 licht gedaald, vooral doordat een relatief

14

kleinere sortering werd aangevoerd.

10,08 10

een relatief laag niveau. De garnalenprijs is naar een dieptepunt

8

gezakt.

11,14

10,03

9,84

6

▶▶ Schol ondervindt op de markt concurrentie van exotische vis-

3,83

4 EUR/kg.

soorten, zoals pangasius en tilapia.

11,48

12

▶▶ De scholprijs heeft in 2011 een herstel laten zien, maar ligt nog op

2

2,04

3,65 2,71

2,52

1,90

1,38

2,03

1,42

1,32

0 2007 Schol

2008 Tong

2009

2010

2011

Garnalen

Besomming met 5% gedaald

Bron: LEI

▶▶ Ondanks de hogere scholprijs is de besomming in 2011 toch

300 270

gedaald.

250

▶▶ De hogere olieprijzen hebben een negatieve invloed op de

240

247

250 205

200

bedrijfsresultaten.

221

210

150

▶▶ Het aandeel van niet-gequoteerde vissoorten in de besomming wordt jaarlijks groter. x EUR 1 mln

100 50 0 2005

2006

Besomming kottervisserij

2007

2008

2009

2010

2011r

25

26

legpluimveehouderij

Europese eiermarkt is een verdringingsmarkt

Eierprijzen liggen in 2012 boven langjarig gemiddelde

Goede diergezondheid, efficiënte logistiek en beheersing kostprijs bieden kansen

Branchebeschrijving De legpluimveebranche omvat de productie van eieren. Er wordt

de productie van consumptie-eieren behandeld. Binnen de legbranche

onderscheid gemaakt naar leghennen voor de productie van

worden vier subsegmenten onderscheiden naar houderijsysteem:

consumptie-eieren en vleeskuikenouderdieren voor de productie van

scharrel, kolonie, vrije uitloop en biologisch. Huisvesting in de

broedeieren voor de vleespluimveebranche. In dit rapport wordt alleen

traditionele kooi is niet meer toegestaan.

Trends en ontwikkelingen Het aantal bedrijven met leghennen is gedurende een groot aantal

circa 9,8 miljard eieren worden geëxporteerd in de vorm van consump-

jaren gedaald. Veel kleinere bedrijven stoppen ermee, terwijl het

tie-eieren en eiproducten. Verreweg de meeste eieren worden op de

aantal grotere bedrijven toeneemt. De leghennenstapel is op lange

Duitse markt afgezet. Duitsland is in een vroegtijdig stadium overge-

termijn stabiel, maar laat de afgelopen jaren fluctuaties zien. In 2011 is

schakeld naar andere huisvestingssystemen, waardoor de Duitse pro-

de stapel gedaald na een stijging gedurende de zeven jaar ervoor. Met

ductie is teruggelopen. Dit heeft een positieve invloed gehad op de

ingang van 2012 is de traditionele kooi als huisvestingssysteem in de

Nederlandse export. De Duitse productie is inmiddels echter hersteld

EU verboden. Gedurende de afgelopen jaren heeft er een grootschali-

en breidt zich uit. De legpluimveehouder verkoopt de geproduceerde

ge omschakeling naar andere huisvestingssystemen plaatsgevonden.

eieren tegen contractprijzen of marktprijzen aan pakstations of aan de

De meeste pluimveehouders zijn overgegaan naar een volièresysteem

verwerkende industrie. Pakstations sorteren en verpakken eieren in

en produceren scharreleieren. De concurrentiepositie op de internatio-

kwaliteits-, grootte- en gewichtsklassen. In de verwerkende industrie

nale markt is van groot belang voor de branche, doordat er jaarlijks

worden eieren tot eiproducten verwerkt.

Onze visie De Europese markt voor eieren is een verdringingsmarkt. Het

uitloop en biologische eieren ontwikkelt de vraag zich gunstig. De

legbatterijverbod heeft de markt fors verstoord. De regelgeving is in de

concurrentiepositie van de legpluimveehouderij wordt negatief

EU op verschillende momenten van kracht geworden. Het zal

beïnvloed, doordat regelgeving op het gebied van milieu en mest

waarschijnlijk nog tot 2014 duren voordat vraag en aanbod in balans

kostprijsverhogend werkt. De kostprijs van eieren bestaat voor meer

zijn. Op de korte termijn werkt dit in het voordeel van Nederland en

dan tweederde uit voerkosten. ABN AMRO verwacht dat de voer-

zullen de eierprijzen boven het langjarige gemiddelde liggen. Bedrijven

kosten in 2012 dalen, maar op een hoger niveau blijven dan in het

met koloniehuisvesting ondervinden concurrentie van verrijkte

afgelopen decennium. Kansen liggen er voor de branche op het gebied

kooieieren uit zuidelijke en oostelijke EU-landen. Scharreleieren

van verbetering van de diergezondheid, hoge logistieke efficiency en

ervaren op termijn prijsdruk door de forse opschaling van de productie

beheersing van de kostprijs. Het aansluiten van de productie op de

van scharreleieren in Duitsland. Er ontstaan voor dit segment wel

vraag zowel qua volume als qua kwaliteit, is misschien wel de grootste

grotere afzetmogelijkheden naar de eiverwerkende industrie. Voor vrije

uitdaging voor de komende jaren.

Kerngegevens

Websites

Aantal bedrijven met leghennen: 1.061

Aantal leghennen, 18 weken en ouder: 34,1 mln

▶▶ - waarvan bedrijven met scharreleieren: 564

Export eieren en eiproducten: 9.767 mln stuks

▶▶ - waarvan bedrijven >50.000 leghennen: 187

Eierconsumptie per hoofd: 188 stuks

www.pve.nl www.nop.nl www.eepa.info www.blijmeteenei.nl

legpluimveehouderij

Pluimveestapel: minder leghennen van 18 weken en ouder ▶▶ De leghennenstapel is, na een zeven jaar durende stijging, in 2011

34.557

34.000

▶▶ In 2011 werd 68,7% van de leghennen op een alternatieve wijze

32.000

gehouden: 51,2% scharrelhennen, 14,1% vrije uitloophennen en

30.000

3,4% biologische hennen.

28.000

▶▶ Met ingang van 2012 is de traditionele kooi als huisvestings-

34.134

32.923 31.427

30.513

30.845

2005

2006

26.000 24.000

x 1.000 stuks

ontheffing gekregen van deze regeling en bevinden zich in een

35.310

36.000

met 3,3% gedaald.

systeem binnen de EU verboden. Enkele bedrijven hebben een

Bron: CBS

22.000 20.000

overgangsfase. In 2011 werd 31,3% van de leghennen nog in

2007

2008

2009

2010

2011

kooien gehouden.

Productie consumptie-eieren in opgaande lijn ▶▶ De opgaande lijn in de productie van consumptie-eieren heeft zich in 2011 voortgezet.

12.000 10.560

10.000

▶▶ Het aandeel van scharreleieren in de productie is in 2011 sterk

10.170

9.788 9.520

9.418

9.200

8.000

toegenomen naar ruim 43%, door de omschakeling naar andere huisvestingssystemen ten gevolge van het kooiverbod.

6.000

▶▶ De productie van vrije uitloopeieren neemt sinds 2008 toe. De vrije

4.000 x 1 mln stuks

uitloopeieren hebben een aandeel van 13,1% in de productie.

Bron: PVE

3.498

2.000 0

4.573

4.139

3.982

3.808

3.205

1.311

1.230

2006

2007

2008

Totaal consumptie-eieren

1.285

1.171

1.095

2009

w.o. scharreleieren

1.379

2010

2011

w.o. vrije uitloop-eieren

Export van eieren teruggelopen

Bron: PVE

▶▶ De trendmatige groei in de export van eieren werd in 2011 onderbroken door een daling van de export met 2,7%. De export

6.000

van eiproducten was in 2011 stabiel.

5.000

▶▶ Er werden in 2011 meer dan 5 miljard eieren naar Duitsland

3.000

Nederlandse export voor zijn rekening.

6.832

6.266

6.091

5.995

2.810

2.965

3.018

2.935

2.923

2.534

2.000 x 1 mln stuks

branche eerder overgeschakeld op andere huisvestingssystemen.

5.750

4.000

geëxporteerd. Duitsland neemt hiermee bijna 75% van de ▶▶ In Duitsland is het kooiverbod eerder van kracht geworden en is de

7.020

7.000

1.000 0

2006

2007

Consumptie-eieren

2008

2009

2010

2011

Eiproducten

Euforische stemming in 2012 wat inkomen uit bedrijf betreft bepaald door de eierprijzen en de voerkosten. ▶▶ Lage eierprijzen, door een te grote productie in de EU en hoge voerkosten, hebben het inkomen uit bedrijf in 2011 sterk onder druk gezet. De voerkosten zijn sterk gestegen door ontwikkelingen op de wereldmarkt. ▶▶ In 2012 zijn er in de EU minder henplaatsen door het kooiverbod en beperkte financieringsmogelijkheden in Zuid-Europa. Dit leidt tot tekorten op de eiermarkt en hoge eierprijzen.

140%

300.000 121%

250.000

120%

200.000 150.000 100.000

87%

84%

90%

100% 250.200

99% 67.700

74%

5.000

0

-50.000

96% 53.900

50.000 EUR

▶▶ Het inkomen uit bedrijf in de legpluimveehouderij wordt vooral

Bron: LEI

-4.000

80% 60%

-3.300

40%

-100.000

20%

-150.000

-160.100

-200.000 2005

2006


2007

2008

2009

2010

Opbrengsten-kostenverhouding % (r.as)

2011r

0%

27

28

melkveehouderij

Inkomen uit bedrijf nam verder toe in 2011

Maatschappelijke acceptatie en milieudoelen zijn nieuwe grenzen aan groei na 2015

Verdwijnen melkquota maakt lage kostprijs crucialer

Branchebeschrijving De melkveehouderij is de grootste grondgebruiker binnen de

zuivelindustrie, die de melk verder verwerkt tot zuivelproducten, zoals

agrarische sector. In 2011 waren er in Nederland 19.250

boter en kaas. Van oudsher spelen in de zuivelindustrie coöperaties

gespecialiseerde melkveebedrijven met gezamenlijk 1,4 miljoen

een grote rol.

melkkoeien. De melk wordt grotendeels geleverd aan de

Trends en ontwikkelingen De melkveehouderij is volop in beweging in de aanloop naar een vrije

lingen op de exportmarkten. Het exportaandeel van de productie-

zuivelmarkt. Het aantal bedrijven neemt jaarlijks met drie tot vier

waarde van de zuivelindustrie bedraagt inmiddels 75%. Markten

procent af. Hierbij vindt een verschuiving plaats in de richting van ge-

buiten West-Europa worden meer bepalend voor afzetgroei. Met

specialiseerde melkveebedrijven van grotere omvang. De afhankelijk-

name Azië vormt de komende jaren een kansrijke groeimarkt. De

heid van het EU zuivelbeleid is de afgelopen jaren flink afgenomen.

melkprijs lag in 2011 op een hoog niveau maar ook de kosten namen

De inkomensontwikkeling van de melkveehouderij wordt vooral door

toe. Vooral de prijs van voer ging sterk omhoog; de krachtvoerprijs

factoren bepaald waar de ondernemer beperkt invloed op heeft. De

vanwege stijgende grondstofprijzen en de ruwvoerprijs vanwege

prijs van melk en krachtvoer hangt nauw samen met wereldwijde

ongunstige weersomstandigheden. Omdat de melkprijs sterker

ontwikkelingen van vraag en aanbod. Hierdoor heeft de ondernemer

toenam dan de kosten, nam het inkomen uit bedrijf met EUR 9.000

met grillige marktomstandigheden en inkomensvolatiliteit te maken.

toe tot EUR 57.000 in 2011.

Voor de prijsvorming is de branche sterk afhankelijk van de ontwikke-

Onze visie De wereldwijde vraag naar melk en zuivelproducten neemt toe, vooral

van zuivelproducten ten goede komt. In 2015, als de melkquota zijn af-

buiten de EU. Omdat de productie de vraag niet zal kunnen bijbenen,

geschaft, vormen niet alleen de markt maar ook maatschappelijke ac-

bestaat er opwaartse druk op zuivelprijzen. Ditzelfde geldt voor de

ceptatie en milieudoelen de nieuwe grenzen van de productieruimte.

kosten van veevoergrondstoffen. In toenemende mate zorgen mondia-

Fosfaatreductie en mestverwerking zijn de grootste uitdagingen en de

le vraag- en aanbodontwikkelingen voor fluctuaties in productie, prijs

grondgebondenheid neemt toe. ABN AMRO heeft er vertrouwen in

en resultaten. Ook conjuncturele omstandigheden spelen hierbij een

dat de sector de mileudoelen weet te realiseren en daarmee de intro-

rol. In dit verband zorgde de recessie in de eurozone in het begin van

ductie van nieuwe dierrechten weet te voorkomen. De kostprijs op be-

2012 voor een terughoudende stemming bij marktpartijen. Gunstig is

drijven blijft een erg belangrijke succesfactor. De markt voor biologi-

dat in de rest van de wereld de economie verder groeit, wat de export

sche bedrijfsvoering biedt ruimte voor groei.

Kerngegevens

Websites

Aantal gespecialiseerde melkveebedrijven: 19.250

www.lto.nl www.prodzuivel.nl www.lei.wur.nl www.cbs.nl

Gemiddeld aantal koeien per melkveebedrijf: 80 Gemiddelde melkproductie per melkveebedrijf: 680.000 kg

melkveehouderij

Schaalvergroting zet door ▶▶ Het proces van schaalvergroting zet door. Het aantal bedrijven

Bron: CBS 100%

daalde sterker dan de veestapel in 2011. Het gemiddelde aantal 80%

koeien per bedrijf nam daardoor toe. ▶▶ In 2011 vond er een verschuiving plaats van het segment 100-200

60%

koeien (-2,9%) naar het segment 200 koeien en meer (+ 1,3%).

40%

▶▶ Het aandeel van het totale aantal bedrijven met 100 en meer koeien nam per saldo toe, namelijk van 53,9% in 2010 naar 54,5%

20%

in 2011.

0%

2005

2006

1-50 koeien

2007 50-100 koeien

2008

2009

100-200 koeien

2010

2011

_> 200 koeien

Melkaanvoer iets toegenomen

Bron: CBS

▶▶ Melkveehouders in Nederland leveren circa 96% van de melk aan

11.800

de zuivelfabrieken. In 2011 is de aangeleverde hoeveelheid melk

11.600

iets toegenomen.

11.400

▶▶ De hoeveelheid melk die binnen de EU wordt geproduceerd, is

11.200

momenteel via melkquota aan grenzen gebonden. In 2015 wordt

11.000

het quotasysteem beëindigd.

10.800

x 1 mln kg

10.600 10.400 10.200 2006

2007

2008

2009

2010

2011

Export zuivelproducten groeide verder in 2011 ▶▶ Sinds het recessiejaar 2009 laat de export weer groei zien. In 2011

Bron: CBS

7

nam de export van zuivelproducten met 13% toe.

6 5

eurozone ongeveer 80% van de exportmarkt voor zijn rekening.

4

Gecondenseerde melk en melkpoeder worden overwegend in

3

landen buiten de eurozone afgezet.

2 Mld euro

▶▶ De export bestaat vooral uit kaas. Voor kaas en boter neemt de

1 0

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

Inkomen en eigen vermogen verbeterden in 2011 ▶▶ In 2011 namen de voerkosten minder sterk toe dan de melkprijs. Tevens steeg de melkproductie per koe. Per saldo is het inkomen

Bron: LEI

100.000

100

75.000

80

van de melkveehouderij verder verbeterd. matig, kon het eigen vermogen in 2011 verder worden aangevuld.

60 25.000 EUR

▶▶ Na aftrek van alle betalingsverplichtingen, zowel privé als bedrijfs-

50.000

40 0 20

-25.000 -50.000

0 2007

2008

Inkomen uit bedrijf (l.as) Besparingen per bedrijf (l.as) Opbrengst per 100 euro kosten (r.as)

2009

2010

2011r

29

30

mengvoederindustrie

Consolidatie zet door

Daling varkensstapel leidt tot verminderde afzet

Branche ontwikkelt zich van leverancier tot probleemoplosser

Branchebeschrijving De mengvoederindustrie produceert voeders voor

ondernemingen met een fors marktaandeel en een aantal middelgrote

landbouwhuisdieren. In de afgelopen decennia is het aantal bedrijven

bedrijven. Zowel de coöperatieve als de private eigendomsstructuur

door fusies en overnames voortdurend afgenomen. Het aantal spelers

komen voor. Nevedi vertegenwoordigt de Nederlandse producenten

is vrij klein met enkele grote internationaal georiënteerde

en leveranciers van mengvoeders, premixen en vochtrijke diervoeders.

Trends en ontwikkelingen De Nederlandse veestapel stabiliseert waardoor de Nederlandse

prijsvoorspelling. Veehouderijen worden niet alleen groter maar vragen

markt voor diervoeders stagneert. In 2011 nam de markt in volume

diervoerfabrikanten ook steeds vaker om oplossingen. Veehouders

gemeten af vanwege slechte resultaten in de varkenshouderij. Wel

moeten omgaan met steeds lastiger bedrijfsomstandigheden. Denk

leidden toegenomen voerprijzen als gevolg van gestegen

aan de volatiliteit van vraag, opbrengstprijzen en voerprijzen, en aan de

grondstofprijzen tot een toename van de omzet. Met de fusie van

toenemende dierenwelzijn- en milieueisen. Zij verwachten van hun

Rijnvallei en Agruniek en de overname van Hendrix UTD door

voerleveranciers producten en voerprogramma’s die de kwaliteit van

ForFarmers heeft de consolidatieslag zich doorgezet. Uit diverse

de eindproducten verhogen, de kostprijs verlagen, de gezondheid

kanten wordt de drang naar schaalgrootte ingegeven. Zo zijn

bevorderen en de milieubelasting reduceren. Schaalvergroting biedt

mengvoeders een commodity, wat een lage kostprijs essentieel

een bredere basis voor investeringen in kennis en product-

maakt. In toenemende mate stellen fluctuerende grondstofprijzen

ontwikkeling. Daarnaast wordt er op kosten bespaard en de

hoge eisen aan de kwaliteit van sourcing, voorraadbeheer en

inkoopkracht vergroot.

Onze visie Vanwege de verdere reductie van de varkensstapel neemt de totale

door bijvoorbeeld product- of marktspecialisatie, regionale binding, toe-

veevoermarkt in Nederland in 2012 af. De krimp van de economie in de

gankelijkheid of persoonlijke benadering. Daarbij hebben ze minder

eurozone in de eerste maanden van 2012 komt de vraag naar het relatief

overhead dan de grote ondernemingen. Gezien het verloop van de

goedkope kippenvlees en daarmee de vleeskuikenhouderijen ten

grondstofprijzen zal de prijs van veevoer op een lager niveau uitkomen

goede. Bij een afnemende binnenlandse markt zal het aandeel van var-

in 2012. Dit zal de veehouders meer lucht geven. Duurzaamheid blijft

kensvoer daarom afnemen. Gezien de verzadigde markt moet volume-

een belangrijk agendapunt in de keten. Onderwerpen zijn onder meer

groei worden gerealiseerd in het buitenland of via fusies en overnames.

duurzame sojateelt, medicijngebruik in diervoeder, genetisch gemodifi-

Dat laatste zal vooral onder de middelgrote en kleinere voerfabrikanten

ceerde gewassen, voedselveiligheid en de reductie van fosfaat en stik-

plaatsvinden. Volgens ABN AMRO is schaalgrootte niet de enige kriti-

stof in mest. Met het laatste kan de mengvoederindustrie de veehoude-

sche succesfactor. Kleinere en middelgrote spelers houden zich staande

rij helpen de milieudoelen te halen.

Kerngegevens

Websites

Aantal mengvoederproducenten: 115

Voerafzet in Nederland: 18,3 mln ton

Marktaandeel top-3 in Nederland: 56%

▶▶ - waarvan voor varkens: 42%

Omzet Nevedi leden: EUR 4,7 mrd

▶▶ - waarvan voor rundvee: 24% ▶▶ - waarvan voor pluimvee: 26%

www.pdv.nl www.nevedi.com www.lei.wur.nl www.fefac.org

mengvoederindustrie

Groei veestapel stagneert

Bron: CBS

▶▶ Na een jarenlange groei nam de totale veestapel af van 117 miljoen

102

15 per 1 april

per 1 april 2010 naar 109 miljoen per 1 april 2011. Vooral het aantal kippen nam af. ▶▶ In de periode april 2005 – april 2011 is de varkensstapel het meest

10

98

5

94

x 1 mln

de slechte bedrijfsresultaten in de zeugenhouderij.

90

0 2006

2007

2008

Varkens (l.as)

2009

2010

2011

Rundvee (l.as)

Kippen (r.as)

Afname varkensstapel ongunstig voor voerproductie ▶▶ In het recessiejaar 2009 daalde de totale productie van diervoeders

16.000

gevolgd door een herstel in 2010. Van de drie belangrijkste voeders

14.000

naar diersoort nam die van pluimveevoer het sterkst toe (+4,7%)

12.000

en die van varkensvoer het minst (+0,5%).

10.000

x 1 mln

gegroeid (+9,9%). Nadien is de varkensstapel geslonken vanwege

Bron: FEFAC

8.000

▶▶ De totale productie is naar verwachting in 2011 weer afgenomen.

6.000

Hier is de afname van de varkensstapel debet aan. x 1.000 ton

4.000 2.000 0 2005

2006

Varkensvoer

2007

Rundveevoer

2008

Pluimveevoer

2009

2010

Overig

Sojaprijs gedaald, tarweprijs gestegen

Bron: LEI

▶▶ Belangrijke grondstoffen zijn tarwe, maïs, soja en tapioca. De

400

300

350

250

300

200

250

150

200

100

prijzen hiervan worden op de mondiale markt bepaald. ▶▶ Grofweg namen de prijzen van tarwe en soja in de tweede helft van 2010 sterk toe, waarna in 2011 een daling volgde. Uiteindelijk nam de gemiddelde prijs van soja af met 2,3% in 2011, maar steeg

150

jan-10

apr

jan-11

okt

jul

Sojaschroot ZA, l.as

50

okt

jul

apr

Tarwe EU, r.as

Voerprijzen stegen fors in 2011

Bron: LEI

▶▶ Terwijl de prijzen van grondstoffen sterk kunnen fluctueren, laat het

40

prijsverloop van mengvoeders een veel minder volatiel patroon

35

zien.

30

▶▶ Prijsmutaties van de grondstoffen komen vertraagd terug in de

25

later stadium dan de veevoergrondstofprijzen. Gemiddeld namen

20

korrel met respectievelijk 29%, 32% en 18% toe in 2011.

EUR/100kg

mengvoederprijzen. Daardoor daalden de veevoerprijzen in een de prijzen van vleesvarkensbrok, standaardbrok en vleeskuiken-

eur/ton

EUR/ton

die van tarwe met 33,1% fors.

15 10 jan-10

apr

jul

Vleesvarkensbrok,1.08

okt

jan-11 Standaardbrok A

apr

jul

okt

Vleeskuikenkorrel mac

31

32

sierteelt onder glas

Versterking bedrijfsstructuur door schaalvergroting, specialisatie en samenwerking

Export buiten eurozone groeit

Meer marktgerichte teelt, maar kostprijs blijft belangrijk

Branchebeschrijving In de sierteelt onder glas worden snijbloemen en potplanten in kassen

nopsis, anthurium en ficus. De sierteelt onder glas is geconcentreerd

gekweekt. De belangrijkste snijbloemen zijn chrysant, roos, orchidee,

in de gebieden rond Aalsmeer, Rijnsburg, Bleiswijk en in het Westland.

lelie en gerbera. Deze producten nemen gezamenlijk tweederde deel

De afzet gaat hoofdzakelijk via veilingen, bemiddelingsbureaus en ex-

van het areaal voor hun rekening. Belangrijke potplanten zijn phalae-

porteurs. De handel buiten de veiling om stijgt.

Trends en ontwikkelingen Het areaal sierteelt onder glas daalt gestaag. De daling vindt in alle

distributiekanalen, de ontwikkeling van nieuwe markten en een snelle

segmenten plaats (snijbloemen, potplanten en perkplanten). De

en efficiënte logistiek zijn belangrijke factoren voor de exportstijging.

schaalvergroting gaat onverminderd door. Het aantal bedrijven neemt

Conjuncturele ontwikkelingen op de belangrijkste afzetmarkten

sterker af dan het areaal; het gemiddelde areaal per bedrijf is in 2011

hebben ook invloed op de export. Na een aanvankelijke daling van de

met 5,8% gestegen tot 1,56 hectare per bedrijf. De markt ontwikkelt

export in 2008 en 2009 door economische en valutaire ontwikkelingen

zich zeer grillig. Het weer speelt een belangrijke rol bij de afzet, omdat

en de gevolgen van de kredietcrisis, heeft de export zich in 2010

de straat- en markthandel een belangrijke positie heeft op de meeste

hersteld. De export is ook in 2011 licht gegroeid, ondanks de

afzetmarkten. Bij slechte weersomstandigheden valt deze handel sterk

economische onzekerheden. Het binnenlandse product heeft een

terug. De export is belangrijk voor de branche. Gedurende een groot

sterke positie op de internationale markt. Nederlandse telers onder-

aantal jaren is de export gestegen. Het brede, diepe en hoogwaardige

vinden steeds meer concurrentie van snijbloementelers uit Afrika en

assortiment, de kwaliteit, het grote aantal noviteiten, nieuwe

Zuid-Amerika.

Onze visie Door de economische crisis groeit het ondernemerschap in de sier-

en inwisselbaarheid van producten betreft. Deze ontwikkelingen

teelt en richten kwekers zich meer op de afzet. Schaalvergroting, spe-

werken kostprijsverhogend voor de bedrijven. De sierteelt staat op

cialisatie en een intensievere samenwerking met branchegenoten,

een tweesprong, waarbij een keuze mogelijk is uit een opbrengstver-

kwekers van andere productgroepen en de groothandel versterken de

hogende of een kostprijsverlagende strategie. De eerste strategie

bedrijfsstructuur. In 2012 wordt de afzet en prijsontwikkeling van bloe-

kunnen de bedrijven implementeren door in te spelen op trends en

men en planten vooral bepaald door de economische ontwikkelingen

veranderende consumptiepatronen met marktgerichte investeringen.

in de afzetgebieden, de weersomstandigheden en de spreiding van de

Kostprijsbeheersing door automatisering, energiebesparing of samen-

feestdagen. De afzet neemt op de langere termijn toe. De export naar

werking blijft voor alle telers van groot belang. Kwaliteit, service, as-

Oost-Europa biedt de grootste groeimogelijkheden. In de assorti-

sortiment, clustervorming en innovatiekracht zijn de sterke punten

mentskeuze is voor specialiteiten en noviteiten een belangrijke rol

waarvan de sierteeltbranche komende jaren gebruik kan maken.

weggelegd. De markt is grilliger geworden wat volumes, variëteiten

Kerngegevens

Websites


Areaal potplanten: 1.365 ha

Areaal sierteelt onder glas: 4.705 ha

Areaal perkplanten: 426 ha

Areaal snijbloemen: 2.428 ha

Veilingomzet: EUR 4.150 mln

▶▶ - waarvan areaal rozen: 459 ha ▶▶ - waarvan areaal chrysanten: 510 ha

www.hortinews.com www.vakbladvoordebloemisterij.nl www.hbagbloemen.nl www.apxendex.com

sierteelt onder glas

Beperkte daling areaal

Bron: CBS

▶▶ In 2011 zette de trendmatige daling van het areaal snijbloemen

4.000

door. De daling was echter minder groot dan in voorgaande jaren. ▶▶ De stijgende trend in het areaal potplanten is in 2010 omgebogen

3.000

3.003

2.809

2.690 2.442

naar een daling. De teruggang is in 2011 verder gegaan maar bleef

2.428

2.000

beperkt tot 18 hectare.

1.464

1.431

1.397

▶▶ Het areaal perkplanten laat een wisselend beeld zien en

1.383

1.365

1.000

schommelt rond 450 hectare.

x1 ha.

486 0

475

459

2007

2008

430

2009

Snijbloemen

2010

Potplanten

426

2011

Perkplanten

Productiewaarde van bloemkwekerijproducten iets gedaald Bron: Productschap Tuinbouw ▶▶ De productiewaarde van Nederlandse bloemkwekerijproducten is ▶▶ De lichte daling van de productiewaarde van snijbloemen wordt

2294

bloemenprijzen bleven in 2011 ongewijzigd.

2.000

x EUR 1 mln

stijgende lijn vertoont, is hij in 2011 licht gedaald.

4110

4034

4010

3789

3.000

vooral veroorzaakt door het kleinere areaal. De gemiddelde ▶▶ Hoewel de productiewaarde van potplanten over het algemeen een

4062

4.000

in 2011 licht teruggelopen.

2172

1887 1902

1862

1768

2110

2000

2040 1970

2010

2011

1.000

0 2007 Snijbloemen

2008 Planten

2009 Totaal

Export bloemkwekerijproducten in de plus ▶▶ De export van bloemkwekerijproducten is in 2011 met bijna 2%

Bron: HBAG Bloemen en Planten 4.000

gestegen naar EUR 5,2 miljard. De stijging trad zowel bij

3.374

snijbloemen, als bij pot- en tuinplanten op.

x 1 mln EUR

de ontwikkeling van de export. naar Zuid-Europese bestemmingen ook onder druk stond. Buiten

1.859

2.000

ontwikkelingen en de weersomstandigheden zijn van belang voor

1.888

1.854

3.204

3.151

2.991

▶▶ Economische ontwikkelingen in de afzetlanden, valutaire

▶▶ De export naar Duitsland is licht teruggelopen, terwijl de export

3.243

3.000

2.039

1.993

1.000

0

de EU is Rusland de grote smaakmaker.

2007

2008

Snijbloemen

2009

2010

2011

Pot- en tuinplanten

Inkomen uit bedrijf lager ▶▶ Het gemiddelde inkomen uit bedrijf in de snijbloementeelt is in

Bron: LEI 100.000

2011 weer onder de nullijn gedoken. Dit beeld kan per ▶▶ In de pot- en perkplantenteelt heeft een daling van het inkomen uit bedrijf plaatsgevonden na het topjaar 2010. Het inkomen uit bedrijf was nog wel positief.

50.000

96%

95%

90% 50.300

82% 42.300

98% 92%

94%

35.300

-14.700

100% 80%

17.900

0 -14.400

60% 40%

-50.000 20%

▶▶ Het gemiddelde kostenniveau is licht gestegen door hogere energiekosten.

101%

97%

69.600 EUR

productgroep sterk wisselen.

120%

109.300 97%

63.900

-83.700

-100.000 2007

2008

2009

Snijbloemen, inkomen (l.as) Pot- en perkplanten, inkomen (l.as) Snijbloemen, opbrengst-kostenverhouding % (r.as) Pot- en perkplanten, opbrengst-kostenverhouding % (r.as)

0% 2010

2011r

33

34

teelt van boomkwekerijgewassen

Groeimogelijkheden in Oost-Europa

Economische ontwikkelingen en overheidsbezuinigingen beïnvloeden markt

Productontwikkeling en vernieuwing assortiment van groot belang

Branchebeschrijving Boomkwekerijen telen veel producten, variërend van bos- en haag-

mers producten in potten op een containerveld. Belangrijke teeltcentra

plantsoen, laan- en parkbomen tot sierheesters, klimplanten en vaste

zijn gebieden rond Boskoop, Kesteren en Opheusden, het westen en

planten. De productie vindt vooral in de vollegrond plaats; een klein

midden van Noord-Brabant, oostelijk Groningen en het noordelijk deel

deel wordt onder glas geteeld. Daarnaast produceren veel onderne-

van Limburg.

Trends en ontwikkelingen In 2011 is het areaal boomkwekerijgewassen hersteld na een krimp in

was in de tweede helft van 2011 wel terughoudend met de bestedin-

2010. Het aantal bedrijven is verder gedaald. Er treedt schaalvergroting

gen, door de economische onzekerheden. De afzet bij particuliere af-

in de branche op. De bedrijven specialiseren zich steeds vaker in de

nemers is impulsgevoelig en afhankelijk van de weersomstandighe-

teelt van een bepaald assortiment of leggen de focus op bepaalde af-

den. Het afzetseizoen is kort, doordat afnemers steeds meer in het

zetkanalen. De export is van groot belang. In 2011 is de export prak-

voorjaar inkopen. De afzet op de institutionele markt is in 2011 moei-

tisch gelijk gebleven. Na een aanvankelijke groei van de export naar

zaam verlopen. Teruglopende overheidsbudgetten en de lage bouw-

Duitsland, verreweg de belangrijkste exportmarkt, is de export naar dit

productie hebben hieraan bijgedragen. Op de professionele markt kon

land in 2011 teruggelopen. De export naar het Verenigd Koninkrijk heeft

de branche profiteren van het winterse weer aan het einde van 2010.

zich hersteld. Dit kwam mede door de tegenvallende Britse productie

Hierdoor zijn de prijsniveaus licht aangetrokken. In de branche is de

door het winterse weer. Op de binnenlandse markt blijft de branche

afgelopen jaren veel geïnvesteerd in arbeidsbesparende productie-

profiteren van de grote belangstelling voor tuinieren. De consument

technieken.

Onze visie Schaalvergroting, specialisatie en een intensievere samenwerking

de institutionele markt gematigd door de economische ontwikkelingen

waarbij bedrijven zich richten op branchegenoten, potplantentelers of

en de overheidsbezuinigingen op openbaar groen. De vraag naar klei-

de groothandel, versterken de bedrijfsstructuur. ABN AMRO verwacht

nere colli en kleinere maten blijft hierdoor groot. Op langere termijn zal

dat de afzet in 2012 een wisselend beeld laat zien. De export laat geen

de vraag op de institutionele markt weer groeien. De blijvende aan-

grote mutaties zien, ondanks de gematigde economische vooruitzich-

dacht voor openbaar groen, duurzaamheid en CO2 vastlegging zijn be-

ten. Incidenteel kan de branche profiteren van grote evenementen in

langrijke aanjagers. Productontwikkeling blijft belangrijk in de branche.

het buitenland. Fytosanitaire ontwikkelingen kunnen de export nega-

De consument heeft interesse in visueel aantrekkelijke producten. De

tief beïnvloeden. Op de particuliere markt blijft tuinieren populair.

ontwikkeling van nieuwe distributiekanalen, online verkopen, verkoop-

Vorstschade in het begin van 2012 leidt tot een vervangingsvraag bij

concepten en verpakkingen en de toenemende aandacht voor duur-

consumenten. Voor kwekers die zelf door de vorst getroffen zijn, is

zaamheid bieden mogelijkheden voor een grotere afzet.

sprake van omzetderving. Op korte termijn zijn de vooruitzichten voor

Kerngegevens

Websites

Aantal bedrijven met boomkwekerijgewassen:

Areaal vaste planten: 1.344 ha

3.486

Productiewaarde: EUR 590 mln

Areaal boomkwekerijgewassen: 15.840 ha

Export: EUR 443 mln

Aantal bedrijven met vaste planten: 672

www.nbvb.nl www.raadvoordeboomkwekerij.nl www.deboomkwekerij.nl www.tuinbouw.nl

teelt van boomkwekerijgewassen

Areaal neemt verder toe ▶▶ Na een onderbreking in 2010 laat het areaal boomkwekerijgewassen een stijgende lijn zien. Sinds 2000 is het areaal met circa 40% gestegen.

Bron: LEI, CBS

496 492

Rozenstruiken

gegroeid. De mutaties in de arealen bos- en haagplantsoen,

1.441 1.375

Vruchtbomen

sierconiferen en rozenstruiken waren beperkt. branche.

3.527 3.298 3.150 3.156

Sierconiferen

▶▶ Vooral het areaal sierheesters, vruchtbomen en vaste planten is

▶▶ Een tekort aan geschikte locaties is een belemmering voor de

1.344 1.294

Vaste en waterplanten Sierheesters/klimplanten

4.480 4.532

Laan- en parkbomen 2.746 2.764

Bos- en haagplantsoen 0 ha.

500

1000

2010

1500

2000

2500

3000

3500

4000

4500

Aantal bedrijven in dalende trend, vooral kleine bedrijven ▶▶ Het aantal bedrijven met een areaal kleiner dan één hectare is in tien jaar met duizend stuks afgenomen. ▶▶ Ook het aantal middelgrote bedrijven met een areaal tussen één en drie hectare neemt gestaag af.

5000

2011

Bron: CBS

1.800 1.615

1.562

1.433

1.500 1.339 1.175

1.200

1.266

1.181

1.264

1.332 1.203

1.182

1.227

1.288

1.205 1.097

1.203

1.217 1.066

900

▶▶ Het aantal grote kwekerijen met meer dan drie hectare blijft stabiel. 400 Bedrijven hebben een areaal van meer dan tien hectare.

600 300 0 2006 Tot 1 ha

2007

2008

1 tot 3 ha

2009

2010

2011

Meer dan 3 ha

Export blijft op peil


▶▶ De export van boomkwekerijproducten is in 2011 nauwelijks veranderd.

400

▶▶ Ongeveer 90% van de afzet vindt binnen de EU plaats. Buiten de

300

EU zijn Zwitserland en de VS belangrijke afzetlanden. ▶▶ Circa 40% van de export gaat naar Duitsland. De export naar

200

is een tweede belangrijke bestemming.

x EUR 1 mln

Duitsland is met bijna 3% gedaald. Het Verenigd Koninkrijk (+7%) 100

0

2005/06 Duitsland België

2006/07

2007/08

Verenigd Koninkrijk Italië

2008/09

2009/10

2010/11

Frankrijk overige

Inkomen uit bedrijf ongewijzigd ▶▶ Het inkomen uit bedrijf is in 2011 nauwelijks gewijzigd. Het grotere

Bron: LEI 80.000

productievolume heeft de lagere prijzen gecompenseerd. ▶▶ Ondanks de economische ontwikkelingen en bezuinigende

65.600

overheden heeft de afzet zich in het begin van 2011 goed ontwikkeld, mede door het goede voorjaarsweer.

105%

77.000 74.300 67.700

67.000

95%

95%

60.000

96%

95%

▶▶ De resultaten kunnen sterk wisselen per bedrijfstype. Bedrijven de beste resultaten.

95%

90% EUR

die geleidelijk groeien en goed aansluiten op de afzet-markt, halen

100%

98%

85%

40.000 2007

2008

2009

Inkomen uit bedrijf (l.as) Opbrengsten kostenverhouding (r.as)

2010

2011r

35

36

varkenshouderij

Resultaten varkenshouderijbedrijven in 2011 onder druk

Daling van aanbod stuwt prijzen omhoog

Milieu- en dierenwelzijneisen bepalen in toenemende mate bedrijfsvoering

Branchebeschrijving In de gespecialiseerde varkenshouderij kunnen drie typen bedrijven

de productie van biggen. De vleesvarkensbedrijven leggen zich toe op

worden onderscheiden: de fokvarkensbedrijven, de vleesvarkensbedrij-

het afmesten van biggen tot slachtrijpe varkens. De gesloten bedrijven

ven en de gesloten bedrijven. De eerste groep houdt zich bezig met

zijn een combinatie van deze twee vormen.

Trends en ontwikkelingen Het proces van schaalvergroting zet door. Het aantal bedrijven met var-

derhevig aan forse fluctuaties door het jaar heen. Bij biggen zorgde het

kens daalt, vooral het aantal bedrijven met varkenshouderij als nevenac-

grote aanbod in 2011 voor grote prijsdruk. Gecombineerd met hoge

tiviteit. Het aantal varkens per bedrijf stijgt trendmatig. Inmiddels wordt

voerkosten leidde dit tot een daling van het exploitatieresultaat bij de

89% van de varkens op gespecialiseerde bedrijven gehouden. De toe-

fokvarkensbedrijven. De vleesvarkensbedrijven konden hogere voerkos-

genomen prijsvolatiliteit, de stijgende concurrentie en toenemende in-

ten compenseren door hogere vleesvarkensprijzen en lagere biggenprij-

vesteringen in dierenwelzijn en milieu stimuleren de concentratie in de

zen. Hun inkomen steeg en flinke besparingen waren mogelijk. Ook bij

branche. In 2011 nam de export van biggen en varkens licht toe. Van de

het gesloten bedrijf nam het resultaat toe, hoewel nog steeds de reser-

Nederlandse productie van varkens en varkensvlees is het overgrote

ves moesten worden aangesproken vanwege het lage niveau van het

deel bestemd voor de export, hoofdzakelijk binnen Noordwest-Europa.

resultaat. Opgemerkt moet worden dat er grote verschillen zijn tussen

Exporteren is lastiger geworden nu de zelfvoorzieningsgraad, vooral in

de individuele bedrijven. Zelfs in de fokvarkenshouderij waren er bedrij-

Duitsland, toeneemt. Vanwege de vrije markt is de prijs van varkens on-

ven die een positief resultaat behaalden.

Onze visie De overbekende varkenscyclus bestaat nog steeds, hoewel de uitsla-

nationale vraag- en aanbodverhoudingen. Voerprijzen blijven op een

gen naar beneden en boven minder lijken te worden. Het aanbod van

hoog niveau door de groeiende wereldbevolking en vleesconsumptie

zeugen, biggen en vleesvarkens in Europa lijkt in 2012 terug te vallen

en door alternatieve aanwendingen van gewassen, zoals biobrandstof-

als gevolg van lagere rendementen in 2011. Niet alleen de marktom-

fen. Hierdoor neemt het belang van goede technische resultaten toe.

standigheden, maar ook nieuwe regelgeving op het gebied van dieren-

Fluctuaties in de wereldvoorraden blijven zorgen voor prijsschommelin-

welzijn (groepshuisvesting) en milieu (NH3-uitstoot) gaven hier aanlei-

gen bij voergrondstoffen. ABN AMRO is tevens van mening dat het

ding toe. Varkensbedrijven moeten hier vanaf 2013 aan voldoen. In

creëren van toegevoegde waarde belangrijk is voor het behoud van de

2015 komt hier de aanvullende wetgeving ten aanzien van mest bij. Dit

positie van de Nederlandse varkenshouder. Hierbij vormen de voedsel-

vergt investeringen die niet alle bedrijven kunnen opbrengen, temeer

veiligheid, het dierenwelzijn en de milieu-impact belangrijke uitgangs-

omdat varkensprijzen in toenemende mate worden bepaald door inter-

punten.

Kerngegevens

Websites

Aantal bedrijven met varkens: 6.530

www.pve.nl www.agriholland.nl www.lei.wur.nl www.minlnv.nl

Aantal varkens: 12,4 mln Aantal gespecialiseerde fokvarkensbedrijven: 1.190 Aantal gespecialiseerde vleesvarkensbedrijven: 2.160 Aantal gespecialiseerde gesloten varkensbedrijven: 900

Varkenshouderij

Concentratieproces houdt aan

Bron: CBS

▶▶ Aan de stijging van de varkensstapel gedurende de afgelopen

1.600

jaren lijkt een einde te zijn gekomen onder invloed van nieuwe

1.400

regelgeving.

1.200 1.000

▶▶ Het concentratieproces houdt aan. Ook in 2011 nam het aantal

800

bedrijven af, terwijl het aantal varkens per bedrijf toenam. De

600

omvang van vleesvarkensbedrijven ligt, gemeten in aantal varkens,

400

op een hoger niveau dan die van fokvarkensbedrijven.

200 0

2000

2001

2002

2003

2004

Fokvarkens per bedrijf

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011*

Vleesvarkens per bedrijf

Duitsland belangrijkste exportbestemming

Bron: PVE

▶▶ Bijna 80% van het aantal uitgevoerde varkens had Duitsland als

100%

bestemming in 2010. Bij varkensvlees ligt het belang van dit land 80%

met 22% op een aanmerkelijk lager niveau. ▶▶ Voor de afzet van varkensvlees namen Duitsland, Italië en het

60%

Verenigd Koninkrijk gezamenlijk ruim 40% van de export voor hun

40%

rekening. In vergelijking met de export van levende dieren, is de export van varkensvlees over meer landen verspreid.

20%

0% Biggen DE

Varkens

BE/LU

IT

GR

PL

Varkensvlees GB

rest

Voerkostenstijging bepalend

Bron: LEI

▶▶ De voerprijzen stegen in 2011. Zo nam de prijs van vleesvarkensbrok met bijna 29% toe. Omdat de biggenprijs daalde, kwam het resultaat van het fokvarkensbedrijf onder druk te staan. ▶▶ De vleesvarkensbedrijven konden de toename van de voerkosten compenseren door de lagere inkoopprijs van biggen en de hogere

160

50

150

40

140

30

130

20

120

10

110

0 2007

2008

2009

2010

EUR

EUR

vleesvarkensprijzen.

2011

Vleesvarkens, per 100 kg, l.as Biggen, per stuk, r.as Vleesvarkensbrok e.w.1.08, per 100 kg, r.as

Resultaten fokvarkensbedrijf onder druk resultaat in 2011. ▶▶ Dit wordt veroorzaakt door de inkomensontwikkeling bij het fokvarkensbedrijf, waar het inkomen uit bedrijf in 2011 daalde van EUR 8.000 naar EUR -32.000. Het inkomen van het vleesvarkens-

100.000

80

50.000 25.000

60

0 40

-25.000

bedrijf steeg van EUR 18.000 naar EUR 44.000 euro en dat van het

-50.000

gesloten bedrijf van EUR 13.000 naar EUR 20.000. Het gesloten

-75.000

bedrijf moest overigens evengoed zijn reserves aanspreken.

100

75.000

EUR

▶▶ Wederom realiseerde de totale varkenshouderij een onbevredigend

Bron: LEI

20

-100.000

0 2007

2008

2009

Inkomen uit bedrijf (l.as) Besparingen uit bedrijf (l.as) Opbrengst per 100 euro kosten (r.as)

2010v

2011r

37

38

vleeskuikenhouderij

Inkomen daalde in 2011 waardoor moest worden ontspaard

Export naar landen buiten Duitsland neemt in belang toe

Vleeskuikenbesluit van beperkte invloed op rendement in 2011

Branchebeschrijving De vleeskuikenhouderij neemt een belangrijke positie in binnen de

Noord-Brabant. De productie van vleeskuikens vindt vooral plaats op

pluimveevleeskolom. De productie van vleeskuikens vindt

basis van een contract tussen een pluimveehouder en een pluimvee-

hoofdzakelijk plaats op gespecialiseerde vleeskuikenbedrijven. Een

integratiebedrijf (broederij, voerproducent en slachterij).

belangrijk deel hiervan is te vinden in het noorden van het land en in

Trends en ontwikkelingen Het aantal bedrijven laat een trendmatige daling zien, waarbij het stal-

Verder moeten bedrijven voldoen aan eisen op het gebied van antibio-

oppervlakte en het aantal vleeskuikens per bedrijf toenemen. De

ticagebruik en fijnstof- en stikstofuitstoot. De nadruk op dierenwelzijn

schaalvergroting vloeit voort uit een toenemende mondiale concurren-

heeft geleid tot productdifferentiatie. Inmiddels bedraagt het markt-

tie, dunne marges, groeiende investeringen in milieu en een daling van

aandeel van scharrel- en biologisch pluimveevlees samen 5% in

de toegestane dierdichtheid. De productie van kuikenvlees is in 2011

Nederland. De resultaten in de vleeskuikenhouderij zijn gevoelig voor

verder toegenomen. Export van vlees is cruciaal voor de branche. Het

wijzigingen van technische resultaten, vleeskuikenprijzen en voer-

grootste deel daarvan gaat richting de EU, voornamelijk naar Duitsland

prijzen. Voer maakt 70% uit van de kostprijs. De dynamiek in de bran-

en het VK. De zelfvoorzieningsgraad in Duitsland neemt toe, wat nega-

che zorgt voor schommelende inkomens in de tijd. In 2011 stegen de

tief is voor de export. In 2011 is de richtlijn voor de maximale gewichts-

vleeskuikenprijzen, maar de kosten van voer en energie namen meer

bezetting per m2 hokoppervlakte ingegaan (het Vleeskuikenbesluit).

toe. Het gemiddelde inkomen uit bedrijf daalde met EUR 3.000 tot

De uitbreiding van de stalcapaciteit heeft dit echter opgevangen.

EUR 36.000.

Onze visie De economische krimp in Nederland en de rest van de eurozone in de

Mercusor-landen in Zuid-Amerika. Dit vergroot de concurrentie op de

eerste maanden van 2012, pakt gunstig uit voor de vraag naar het

Europese markt. Voor een goede concurrentiepositie zijn een goede

relatief goedkope kippenvlees. Tevens kan, gezien de ontwikkeling van

integratie en lage kostprijzen van groot belang. De schommelende

de grondstoffenprijzen, rekening worden gehouden met een verlaging

voerprijzen blijven om extra aandacht vragen. Op milieugebied heeft

van de voerkosten. Op de langere termijn zijn de marktvooruitzichten

de branche al flinke stappen gemaakt. De meeste bedrijven voldoen

voor kuikenvlees positief. Naast een gezonde uitstraling zijn er geen

aan de normen voor fijn- en stikstofuitstoot. Het gebruik van

culturele en religieuze taboes. Verder blijft de lage prijs van kuikenvlees

antibiotica en de besmetting van vleeskuikens met ziekteverwekkers

een essentieel kenmerk. Door de toenemende zelfvoorzieningsgraad

moeten verder worden teruggedrongen. Dit stelt hoge eisen aan de

van Duitsland moet de branche zich meer gaan richten op andere

ketenregie, de informatie-uitwisseling en het vakmanschap van de

exportbestemmingen. Ongunstig is dat er in de komende jaren

ondernemer.

wellicht een vrijhandelsovereenkomst wordt afgesloten met de

Kerngegevens

Websites

Aantal bedrijven met vleeskuikens: 600

www.pve.nl www.lei.wur.nl www.pluimveehouden.nl www.nepluvi.nl

Aantal gespecialiseerde vleeskuikenhouderijen: 440 Aantal vleeskuikens: 45,1 mln ▶▶ waarvan op vleeskuikenbedrijven: 88% Aantal vleeskuikens per bedrijf: 88.000

vleeskuikenhouderij

Grootte van bedrijven neemt toe

Bron: CBS

▶▶ Het aantal vleeskuikenhouderijen daalt jaarlijks, terwijl de grootte in termen van oppervlakte en aantal dieren groeit. ▶▶ Het aantal vleeskuikens per bedrijf groeide van 83.000 in 2010 tot

900

100

800

90 80

700

88.000 in 2011. In 2000 was dit nog 55.000. Het aandeel van

70

600

bedrijven met meer dan 75.000 kuikens nam van bijna 16% in

60 500

50

400

40

300

30

200

20 2000

2001

2002

2003

2004

2005

Aantal vleeskuikenbedrijven (l.as)

2006

2007

2008

2009

2010

x 1.000

2000, toe tot ongeveer 35% in 2011.

2011

Aantal vleeskuikens per bedrijf (r.as)

EU is belangrijkste exportbestemming

Bron: PVE

▶▶ De export van kuikenvlees is essentieel voor de branche. De EU

100%

vormt met een aandeel van bijna 75% in 2010 de belangrijkste ex80%

portbestemming. Daarbinnen voert Duitsland, met een belang van 28% in de totale kuikenvleesexport, de ranglijst aan.

60%

40%

20%

0% 2005

2009

Duitsl.

Ver. Kon.

Frankr.

Rusland

Rest EU

Overig

2010 Bel./Lux.

Zowel afzetprijs als voerkosten namen toe

Bron: LEI

▶▶ De branche kent prijzen voor gecontracteerde kuikens (basis-

1,2

50

contractprijzen) en prijzen voor ‘vrije kuikens’. Contractprijzen zijn

0,8

een toename van de afzetprijzen op, ten opzichte van 2010.

30 0,6

▶▶ Ook de voerprijzen stegen in 2011. Zo nam de prijs van de

20

grondstof tarwe en die van de mengvoeders legmeel en

Vleeskuikenkorrel

Legmeel

Tarwe

okt

jul

apr

jan-11

jul

okt

0

Basiscontract (r.as)

Grote volatiliteit in inkomen prijzen, het voerverbruik per kilo groei en de voerprijzen. ▶▶ Kleine wijzigingen in de vleeskuikenprijs en voerprijs kunnen het resultaat flink beïnvloeden. Hierdoor kan het inkomen uit bedrijf jaar-op-jaar sterk variëren. ▶▶ In 2011 nam de kuikenprijs minder sterk toe dan de voerprijzen. Het inkomen daalde en er vonden ontsparingen plaats.

Bron: LEI 105

100.000 75.000

100

50.000 95 25.000 EUR

▶▶ Het inkomen uit bedrijf wordt vooral bepaald door de opbrengst-

eur/kg

0,2

apr

eur/100kg

0,4 10

jan-10

vleeskuikenkorrel toe.

1

40

minder volatiel dan vrije kuikenprijzen. Op jaarbasis trad er in 2011

90 0 85

-25.000 -50.000

80 2007

2008

Inkomen uit bedrijf (l.as) Besparingen per bedrijf (l.as) Opbrengst per 100 euro kosten (r.as)

2009

2010v

2011r

39

40

leeswijzer

Deze leeswijzer geeft u inzicht in de opbouw van de brancheanalyses en geeft bovendien een verklaring van enkele veel gebruikte termen.

De tweede pagina van de brancheanalyse

De brancheanalyses bestaan uit twee volledige pagina’s. Op de

Op de tweede pagina van de brancheanalyse staan vier

eerste pagina staan achtereenvolgens de volgende onderdelen:

verschillende figuren. In de balk boven de figuren staat de titel van de figuur in het betreffende blok, inclusief een bronvermelding. In

De eerste pagina van de brancheanalyse

veel gevallen heeft ABN AMRO Sector Research eigen bewerkingen en ramingen gemaakt met behulp van de gegevens van de genoemde dataleverancier. Indien een dergelijke bewerking heeft plaatsgevonden, dan staat dit vermeld in de balk.

▶▶ Drie bullets

De figuren op pagina 2 hebben betrekking op economische

De drie bullets bovenaan de pagina geven de kern van de analyse

ontwikkelingen. Onderwerpen die hier onder andere kunnen

weer. In drie korte zinnen wordt een kernachtige samenvatting

worden behandeld zijn: omzetontwikkeling, kostenontwikkeling,

van de brancheanalyse weergegeven.

exploitatiebeeld, exportontwikkeling, aantal bedrijven, werkgelegenheid, marktaandelen, en dergelijke.

▶▶ Het blok ‘Branchebeschrijving’ Het blok ‘Branchebeschrijving’ geeft een beknopte omschrijving en definitie van de branche. De belangrijkste karakteristieken van de branche worden hierin beschreven.

Waar staan de letters ‘r’ en ‘v’ voor in de figuren?

▶▶ Het blok ‘Trends en ontwikkelingen’

In de figuren treft u regelmatig een letter ‘r’ of ‘v’ achter het

Het blok ‘Trends en ontwikkelingen’ gaat in op de huidige

jaartal aan. In deze gevallen staat de ‘r’ voor een raming (op basis

ontwikkelingen in de branche. De tijdspanne van dit blok ligt in

van beschikbare gegevens t/m bijvoorbeeld november 2011 is een

veel gevallen tussen maart 2011 en maart 2012. In dit blok wordt

inschatting gemaakt voor de rest van het jaar). De ‘v’ staat voor

in sommige gevallen ook enkele jaren teruggekeken om de

voorspelling en betreft de verwachting van de betreffende sector

huidige ontwikkelingen en trends beter te kunnen begrijpen.

econoom van ABN AMRO Sector Research.

▶▶ Het blok ‘Onze visie’ Het blok ‘Onze visie’ geeft de visie over de branche weer van de sector economen van ABN AMRO Sector Research. De analyse heeft betrekking op het huidige jaar (2012) en in sommige gevallen het komende jaar (2013). ▶▶ Het blok ‘Kerngegevens’ Het blok ‘Kerngegevens’ geeft een overzicht van de meest relevante (economische) indicatoren die kenmerkend zijn voor de branche. De gegevens hebben betrekking op 2011, tenzij anders vermeld. Bij het zoeken naar de gegevens voor dit blok is gebruik gemaakt van een veelheid van bronnen. Er is vooral gebruik gemaakt van de gegevens van het CBS, maar tevens zijn andere bronnen geraadpleegd, zoals brancheorganisaties, onderzoek- en adviesbureaus, kranten, tijdschriften, internet en overheidsinstanties (waaronder producten bedrijfschappen, ministeries).

leeswijzer

Veel gebruikte termen, inclusief definities Tot slot van deze leeswijzer een opsomming van enkele veel gebruikte termen in deze publicatie, inclusief de definitie volgens ABN AMRO. ▶▶ Definitie ZZP ZZP staat voor ‘Zelfstandigen Zonder Personeel’. Ondernemers die geen personeel in dienst hebben. Het begrip verwijst ook naar de term ‘freelancer’. ▶▶ Definitie MKB MKB staat voor Midden- en KleinBedrijf. In deze publicatie hanteren we als definitie voor MKB de volgende veel gebruikte tabel: Categorie onderneming

Werknemers

Jaaromzet

of jaarlijks

balanstotaal middelgroot

< 250

≤ € 50 mln.

≤ € 43 mln.

klein

< 50

≤ € 10 mln.

≤ € 10 mln.

micro

< 10

≤ € 2 mln.

≤ € 2 mln.

▶▶ Definitie FTE FTE staat voor ‘full-time-equivalent’. Eén fte staat voor een volledige werkweek van 38 uur. ▶▶ Definitie BBP Bruto Binnenlands Product is de totale waarde van alle in een land geproduceerde goederen en diensten in een bepaalde periode.

41

42

colofon

De Visie Op Agrarisch is een uitgave van ABN AMRO. Het rapport is geschreven door ABN AMRO Sector Research op verzoek van ABN AMRO Sector Advisory.

Sectoranalyse Thijs Pons ([email protected]) Senior Sector Econoom ABN AMRO Sector Research

Macro economische analyse Nico Klene ([email protected]) Senior Econoom ABN AMRO Economisch Bureau

Disclaimer De in deze publicatie neergelegde opvattingen zijn gebaseerd op door ABN AMRO betrouwbaar geachte gegevens en informatie, die op zorgvuldige wijze in onze analyses en prognoses zijn verwerkt. Noch ABN AMRO, noch functionarissen van de bank kunnen aansprakelijk worden gesteld voor in deze publicatie eventueel aanwezige onjuistheden. De weergegeven opvattingen en prognoses houden niet meer in dan onze eigen visie en kunnen zonder nadere aankondiging worden gewijzigd. © ABN AMRO, mei 2012 Deze publicatie is alleen bedoeld voor eigen gebruik. Het gebruik van tekstdelen en/of cijfers is toegestaan mits de bron duidelijk wordt vermeld. Verveelvoudiging en/of openbaarmaking van deze publicatie is niet toegestaan, behalve indien hiervoor schriftelijk toestemming is gekregen van ABN AMRO. Teksten zijn afgesloten op 27 april 2012.

Interview Joep Auwerda Journalist/tekstschrijver

Fotografie interview Ron Offermans

Commercieel contact Piere Berntsen, 020-6281265 Directeur Agrarische Bedrijven ABN AMRO

Distributie Website: www.abnamro.nl/agrarisch Telefoon: 0900-0024 (e 0,10 per minuut)

AA 6584 H © 05-12

0900 - 0024 (E 0,10 per minuut) abnamro.nl/sectoren

visie op agrarisch Sectorupdate 2012 Interview Trends & ontwikkelingen Sectorvisie

Recommend Documents