vertalingen translations traducciones Uebersetsungen traduzioni -1-

Heidelberglaan 2, 3584 CS Utrecht. 030 2531839 e: [email protected], postbank 861693 tnv IWFT te Rotterdam

Nieuwsbrief van het IWFT Vrouwennetwerk Theologie 2007/2, september 2007 redactie: Marian Papavoine Studiemiddag IWFT Vrouwennetwerk Theologie 2 november 2007 - Utrecht

INHOUDSOPGAVE -

NIEUWS VAN HET BESTUUR Vertalen, verraden? Studiemiddag IWFT Vrouwennetwerk Theologie 2 november 2007 - Utrecht Pao Cursus: Gender En Diversiteit in de Exegese door Dorothea Erbele Küster, Magda Misset- van de Weg en Anne-Claire Mulder ALV 2007 Verslag Coalitiebijeenkomst NIEUWS VAN DE DEELNETWERKEN VOLT Helpende Hand NIEUWS VAN DE FACULTEITEN Leiden ESWTR MENSLIEVENDE ZORG. EEN ETHISCHE KIJK OP PROFESSIONALITEIT Interview met Annelies van Heijst PERSONALIA IN MEMORIAM GETUIGENIS IN DE VORM VAN DIALOOG Interview met prof dr Martha Frederiks GRANNIES FOR GRANNIES OECUMENISCHE VROUWENSYNODE (OVS) AMSTERDAM EN OMGEVING - O P R O E P STUDIEUS EIGEN BEDRIJF PUBLICATIES INTERNATIONAAL DIGITALIA

Tradittore traduttore – de vertaler is een verrader Vertalingen blijven een bron van inspiratie én irritatie. Bij het voorbereiden van vieringen en in gespreksgroepen duiken vaak vragen op rond de vertaling en daarmee de interpretatie van teksten. Op deze studiemiddag buigen we ons over twee vertalingen. Esther de Boer zal de Nieuwe Bijbelvertaling (NBV) bevragen op de vrouwen die Jezus volgden. Dorothea Erbele-Küster zal vertellen over de 'Bibel in gerechter Sprache', een vertaling in inclusieve taal die in Duitsland veel stof doet opwaaien. Na de twee lezingen is er volop ruimte voor discussie. We sluiten de middag af met een borrel. Voorafgaand aan deze studiemiddag is er de gelegenheid de tentoonstelling ‘Bijbelse vrouwen in de kunst’ in museum Catharijneconvent te bezoeken. Bij voldoende deelname aan het ochtendprogramma kan er een rondleiding geregeld worden. Ochtendprogramma (facultatief) 11.00 rondleiding door ‘Bijbelse vrouwen in de kunst’ in museum Catharijneconvent, Lange Nieuwstraat 38, Utrecht. Lunch in het museumcafé (voor eigen rekening). De rondleiding vindt plaats bij aanmelding van minimaal 10 personen. De studiemiddag vindt plaats op de Nieuwegracht 51, gebouw Graalbeweging te Utrecht, tel. 030-2333640

NIEUWS VAN HET BESTUUR

Programma: 13.30 aankomst 13.40 opening door dagvoorzitter, ds. Jasja Nottelman 13.45 Esther de Boer: Jezus dient en vrouwen zorgen voor hem 14.15 zoemronde, noteren van vragen 14.30 Dorothea Erbele-Küster: Bibel in gerechter Sprache. (Hoe) Kan een vertaling recht doen? 15.15 zoemronde, noteren van vragen 15.30 koffie- en theepauze 15.45 discussie o.l.v. dr. Willien van Wieringen 16.45 afronding, daarna borrel

Vertalen, verraden? De Nieuwe Bijbelvertaling en de Bibel in gerechter Sprache nader bekeken

vertalingen translations traducciones Uebersetsungen traduzioni

-1-

ontwikkelingen van begrippen als 'gender' en 'diversiteit, worden recente ontwikkelingen binnen feministische exegese in kaart gebracht. Deze leeswijzen worden vervolgens toegepast op enkele OT en NT teksten, in het bijzonder teksten over het (vrouwelijk) lichaam en over 'de ander, de vreemde'. Bestemd voor: predikanten, pastores, pastoraal en kerkelijk werk-st-ers, die haar en hun kennis van feministische exegese willen opfrissen. Basiskennis van feministische exegese wordt verondersteld. Daarnaast wordt gevraagd om de reader met (Engels- en Duitstalige) artikelen van te voren te bestuderen. Kosten 160 euro Opgave voor 9 januari 2008 bij mw. Yrna Vroegindeweij 0343-524 250. of www.pthu.nl (cursussen en diensten)

Dr. Esther de Boer is predikante, docent Nieuwe Testament (Nijmegen) en specialiste op het gebied van Maria Magdalena in het vroege christendom. Dr. Dorothea Erbele-Küster is hoogleraar Oude Testament in Brussel aan de Faculteit voor Protestantse Godgeleerdheid en docente Oude Testament aan de PthU. Zij vertaalde in het kader van het project “Bibel in gerechter Sprache” het boek Leviticus en Jona. Dr. Willien van Wieringen, dit jaar gepromoveerd op een bijbels-theologisch onderzoek naar de vrouwen rond Simson (Richteren 13-16), is verbonden aan de Faculteit Katholieke Theologie van de Universiteit van Tilburg en werkzaam bij bisdom Rotterdam bij de afdeling Pers & Communicatie. Namens de voorbereidingscommissie van harte welkom!

ALV 2007 Op 13 april werd de Algemene Ledenvergadering van het IWFT gehouden, in Utrecht. Op de agenda stond onder andere de plannen voor het elektronische tijdschrift. Het verslag van de vergadering is binnenkort beschikbaar op de ledenpagina’s van onze website, evenals het jaarverslag 2006. We sturen een e-mail als het zover is.

Angela Berlis, voorzitter IWFT Jasja Nottelman, coordinator deelnetwerk Helpende Hand Joke Westerhof, secretaris IWFT Ochtendprogramma: entree Catharijneconvent, lunch voor eigen rekening Middagprogramma: voor IWFT-leden gratis, voor niet-IWFT-leden € 5,00 Opgave tot 15 oktober 2007 Bij drs. M. Papavoine, stafmedewerkster IWFT Vrouwennetwerk Theologie Heidelberglaan 2, kamer 1309, 3584 CS Utrecht Liefst per e-mail: [email protected] of tel. 0302531839 (wo) Graag duidelijk aangeven of je het ochtend- of middagprogramma volgt, of beide.

Coalitiedag Sinds enige tijd is er een overleg tussen de organisaties die zich bezig houden met feministische theologie, maatschappijproblemen en kerkelijk betrokkenheid. Het gaat dan om het IWFT Vrouwennetwerk Theologie, de Oecumenische Vrouwensynode, de organisatoren van de Catharinadag en de Werkplaats voor Feminisme en Levensbeschouwing. Onze werktitel is ‘de Coalitie’. Op de laatste bijeenkomst op 10 mei hebben we met de vertegenwoordigers van de besturen gesproken over het beleid van de organisaties in de dialoog met moslima’s. Er kwam een veelheid aan ervaringen op tafel, het blijkt dat er veel geprobeerd wordt om in contact te komen met een belangrijk deel van onze bevolking. De volgende problemen kwamen naar voren: - de (on-)gelijkwaardigheid met de gesprekspartners, als beroepsgelovige t.o. gewone gelovigen - de continuïteit van de bijeenkomsten en wie neemt het initiatief - de vele stromingen in de Islam - taboes over Israël of homoseksualiteit al dan niet respecteren - het werven van geïnteresseerden voor onderzoek of dialoog - wie heeft welk belang bij de dialoog. Gé Speelman gaf een verdieping aan in onze overwegingen. Zij schetste de situatie waarin

Pao Cursus: GENDER EN DIVERSITEIT IN DE EXEGESE door Dorothea Erbele Küster, Magda Misset- van de Weg en Anne-Claire Mulder 6 & 7 februari 2008 op Hydepark in Doorn. Doel van deze PAO-cursus is het kennismaken met nieuwe ontwikkelingen in feministische exeges in het bijzonder met post-koloniale exeges in gender-perspectief. Inhoud Het werk van Elisabeth Schuessler Fiorenza, van Phyllis Trible en van Fokkelien van DijkHemmes vormen de klassiekers van de feministische exegese. Maar sinds die tijd is er heel wat gebeurd binnen de exegese vanuit genderperspectief. In het bijzonder de bijdragen van feministische post-koloniale exegeses zetten beproefde vooronderstellingen over feministisch bijbellezen op de kop. Na een panoramisch overzicht over de theoretische

-2-

jongere moslims zich bevinden, die van modernisering en individualisering. Daar ze zich in een minderheidsgroep bevinden, zullen ze loyaal aan hun groep zijn als er kritiek op de groep geleverd wordt. Daarnaast hebben de allochtone gesprekspartners als die er al zijn, vaak niet zo’n hechte achterban als de christelijke gesprekspartners. Ze wijst op de vrouwenorganisaties van bijvoorbeeld Milli Görusz, die vrouwen hebben wortels in de gemeenschap, zijn collectivistisch maar zullen onder invloed van jongeren zeker veranderen. De contacten met Al Nisa, die nu al intensief zijn, moeten ook goed onderhouden worden. Er zijn drie niveaus van contact met moslima’s: op buurtniveau, dus vooral lokaal, op reflectief niveau door de feministische theologie, dat is dus op meer landelijk niveau, en, zo net er tussen in, op meer maatschappelijk / politiek niveau met moskee- en vrouwenverenigingen. Een voorstel voor de voortgang van dit overleg is om spraakmakende vrouwen uit de Islam uit te nodigen voor een gesprek om met elkaar te peilen hoe je met eigentijdse vragen om kunt gaan. Gedacht wordt aan Fatimah Mernissa of iemand anders van soortgelijke statuur. Wellicht dat de organisatoren van de Catharinadag deze suggestie oppakken voor hun bijeenkomst in november. Een aangelegen punt is nu de reflectie op het religieus gezag van vrouwen, een thema dat op de laatste Vrouwensynode in maart ook aan de orde was. Op donderdag 25 oktober organiseert Al Nisa in Den Haag, samen met twee of drie vertegenwoordigsters van de coalitie, een bijeenkomst over dat thema. Dit staat in het teken van het 25-jarig bestaan van Al Nisa. Greet den Dulk-Barens

Helpende Hand De najaarsbijeenkomst van de Helpende Hand, deelnetwerk voor pastores en voorgangers is ingevuld met de studiedag van 2 november. NIEUWS VAN DE FACULTEITEN LEIDEN Als AIO bij de Protestantse Theologische Universiteit, vestiging Leiden, is benoemd Christiane van den Berg voor een onderzoek naar: ‘Slachtoffers van smpr (= seksueel misbruik in een pastorale relatie) en hun plaats in een kerkelijke geloofsgemeenschap nadien – een empirisch en hermeneutisch praktisch theologisch onderzoek’. Het initiatief hiertoe is genomen door het interbestuurlijk overleg rond smpr van een aantal kerkgenootschappen, onder coördinatorschap van Sylvia van Delden, die mede het onderzoek begeleidt. Christiane van den Berg zal vanaf oktober gedurende een periode van vijf jaar aan haar proefschrift werken. Promotores zijn Henk de Roest en Hanneke Meulink-Korf. ESWTR Van 29 augustus tot 2 september j.l. vond te Napels in Italië de 12e internationale conferentie van de European Society of Women in Theological Research (ESWTR) plaats. Het onderwerp van de bijeenkomst was Becoming ‘living communities’. Within the Family, the Society, the Churches. 150 vrouwen uit 25 landen namen eraan deel. De ESWTR is een internationale oecumenische vereniging van 600 academicae in alle Europese landen. In de laatste jaren zijn m.n. de Zuideuropese afdelingen – Italië en Spanje – sterk gegroeid. Tijdens de conferentie werd een nieuw internationaal bestuur gekozen. Opvolgster van prof. dr. Adriana Valerio (Universiteit Napels) werd prof. dr. Angela Berlis (Universiteit Utrecht). Vooraanstaande feministische theologes als prof. dr. Elisabeth Schüssler Fiorenza (VS), prof. dr. Irmtraud Fischer (Oostenrijk), dr. Andrea Günther (Duitsland) en prof. dr. Cettina Militello (Italië), en uit Nederland dr. Jonneke Bekkenkamp, prof. dr. Angela Berlis, prof.dr. Maaike de Haardt, prof. dr. Anne-Marie Korte, dr. Anne-Claire Mulder, hielden vanuit hun eigen specialisatie lezingen rond het onderwerp van de conferentie Levendige gemeenschappen worden. De volgende internationale conferentie zal over twee jaar in Groot-Brittannië plaatsvinden. Meer informatie bij: Prof. dr. Angela Berlis, [email protected], tel. 0235326878

NIEUWS VAN DE DEELNETWERKEN VOLT De volgende bijeenkomst van Volt is op 5 oktober in het Graalhuis, Nieuwegracht 51 te Utrecht inloop 13.30, aanvang 14.00-16.30 uur. Daarna borrel. Thema: De weg naar het grote geld. Bloopers en successen. Inleiders: Dullyna van den Herik, Martina Heinrichs en Ine van Emmerik. De 24 uurs bijeenkomst is op do 28 (20.00 uur) t/m vr 29 februari 2008 (16.00 uur) in het DAC in Huissen. Wil je lid worden van dit IWFTdeelnetwerk van vrouwen met een leidinggevende positie en of eigen bedrijf, geef je op bij coördinator Freda Dröes, [email protected].

-3-

MENSLIEVENDE ZORG. EEN ETHISCHE KIJK OP PROFESSIONALITEIT

meeste patiënten weten heus wel dat de arts geen tijd heeft om een half uur naast hun bed te zitten. Wel willen ze, even, echt gehoord worden.” Het bijbelse principe van je broeders hoeder zijn spreekt Van Heijst wel aan. “Dat is iets anders dan ‘de klant te woord staan’. Het is zien dat iemand het niet redt, en hem daarom bijstaan. Zo wordt de waardigheid van diegene die lijdt behoed en krijgt deze persoon het gevoel dat hij er nog toe doet. Dat is menslievende zorg: er zijn voor de ander die het alleen niet trekt.”

Goede zorg is onlosmakelijk verbonden met de wederkerigheid tussen mensen. In haar boek ‘Menslievende zorg. Een ethische kijk op professionaliteit’ (dat zijn 3e druk heeft), pleit Annelies van Heijst voor een zorgbeoefening gebaseerd op menslievendheid. Van Heijst is docent ethiek aan het departement Religiewetenschappen en Theologie aan de Universiteit van Tilburg. Annelies van Heijst (51) erkent de zegeningen van de zorg, die ze zelf ook ervaren heeft toen ze ziek werd, en als naaste van een zorgontvanger. Maar ze maakt zich ook zorgen om de zorg. “Het is een andere sector dan handel drijven op de markt. Commercialisering en de taal die erbij hoort, passen niet bij de zorg. Ook de nadruk op efficiency en overmaat aan richtlijnen en protocollen kunnen de menswaardigheid aantasten.”

Afhankelijk en niet mensonwaardig Ethica Van Heijst signaleert dat we in onze cultuur slecht overweg kunnen met onze eindigheid, onze vergankelijkheid. “We kunnen moeilijk uit de voeten met dingen die niet volmaakt zijn aan onszelf en willen dit beïnvloeden. Ik pleit ervoor dat we durven toegeven dat we afhankelijk en aanhankelijk zijn, dat mensen elkaar nodig hebben en dat dit niet mensonwaardig is. Wel moet de professional goed blijven omgaan met de machtssituatie. Op zichzelf is in je broek poepen niet mensonwaardig. Dat is het wel als iemand je zo laat liggen.”

In een zorgrelatie is sprake van ongelijkheid, waarbij iemand op een ander is aangewezen. De beeldspraak van klant en zorgproducent is volgens Van Heijst niet goed. “Het verdoezelt de feitelijke ongelijkheid. Alsof ik mondig genoeg ben, vrijwillig een contract aanga en uit verschillende smaken kan kiezen. Dat is niet zo. Of ik kersen- of appeltaart wil, is van een andere orde dan de vraag naar welk verpleeghuis ik ga. Gelukkig bestaan er nog professionals die weten dat het erom gaat iets voor die ander te kunnen betekenen. Menig huisarts, psychiatrisch verpleegkundige en wijkzuster kan daarover meepraten.” Van Heijst borduurt in haar boek voort op de denkers Hannah Ahrendt en Andries Baart om aan te geven hoe het anders kan en moet.

Zorgzame samenleving Het regeringsbeleid met de invoering van de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) is voor Van Heijst buitengewoon tegenstrijdig. “Langs het economische beleid moeten mensen individualiseren, waarbij iedereen zijn eigen zaken op orde moet hebben. Dit is zo ver doorgevoerd, dat zelfs psychiatrische patiënten en verstandelijk gehandicapten zoveel mogelijk op hun eentje de maatschappij in moeten, in plaats van in onderlinge verbanden. Autonomie is heilig. Maar met de Wmo, dus als het op zorg aan komt, moeten we opeens voor elkaar gaan zorgen. Dat is dubbelhartig beleid en een eenvoudige bezuinigingsoperatie. Op het moment dat mensen zorgafhankelijk worden, moeten ze gratis zorg uit de omgeving gaan halen. Het streven naar een zorgzame samenleving komt zo vooral neer op vrouwen, de buurvrouw, de (schoon)dochter en een enkele man die niet fulltime werkt. Ik ben er overigens erg voor dat mensen in zorgzame netwerken met elkaar samenleven, mits de overheid daarvoor betere voorwaarden schept.

Beminnenswaard Aan Ahrendt ontleent ze dat iedereen als uniek wezen behandeld wil worden, niet als een nummer. Uit de visie van Baart haalt ze wat de kern van alle zorgverlening zou moeten zijn: iemand bijstaan in diens nood in plaats van je blind staren op: iemand beter maken. “Menslievende zorg gaat uit van het behouden van de menselijke waardigheid, maar bevordert ook dat mensen weten en voelen dat ze ertoe doen, dat ze beminnenswaard zijn. Zeker levert het huidige zorgsysteem een bijdrage aan een menswaardige samenleving, maar vanwege de beheers- en bedrijfsmatige benadering wordt onnodig leed toegevoegd.”

Discussie care en cure Van Heijst bepleit ook een herverdeling van geld voor de cure en voor de care. “Er mag best openlijk een discussie ontstaan over de verdeling tussen zorginstellingen en ziekenhuizen. In zorginstellingen bestaan wel keiharde grenzen, bijvoorbeeld hoe vaak iemand in sommige verpleeghuizen naar het toilet mag. Maar stoppen van oneindig

Zorg opvatten als een relatie, daar gaat het Van Heijst om. “Een dokter moet laten weten dat hij er voor die patiënt is door uit te stralen ‘ik ben er voor u, ook als het moeilijk wordt’. De

-4-

doorbehandelen aan het begin en einde van het leven is een taboe. Er worden, als het levenseinde in zicht is, nog allerlei dingen gedaan die om toch nog maar iets te doen. Dat is medisch escapisme. De discussie mag van mij ook gaan over meer betalen voor medische zorg door mensen die roken of overmatig dik zijn. Voor een huis met een rieten dak betaal je toch ook een hogere brandverzekeringspremie? Het is een verpampering van het burgerschap alsof mensen er zelf niets aan kunnen doen. Ethiek gaat ervan uit dat iemand altijd zelf verantwoordelijkheid draagt voor wat hij doet, maar tegenwoordig heet iemand al gauw een slachtoffer van de omstandigheden.”

Het Kaski heeft een samenwerkingsovereenkomst met de Radboud Universiteit en het Instituut voor Toegepaste Sociale Wetenschappen. Dina Blokland gaat vanaf dit jaar les geven op het Groot Seminarie van de Armeens Apostolische Kerk in Jeruzalem- vooralsnog Exegese OT en History of Religion. Vriendelijke groet uit Jeruzalem, Dina Algemeen secretaris Ineke Bakker vertrekt bij de Raad van Kerken in Nederland. Dat maakte de organisatie donderdag bekend in een persbericht. Bakker (53) wordt directeur van Stichting Oikos, een oecumenische organisatie voor duurzame ontwikkeling en armoedebestrijding. Bakker was twaalf jaar secretaris van de Raad van Kerken. Ze volgde in 1995 de hervormde predikant Wim van der Zee op, die in januari dat jaar onverwacht aan een hersenbloeding was overleden. De theologe, die in 1981 cum laude aan de theologische faculteit van de Vrije Universiteit afstudeerde, was daarvoor docente aan een theologische faculteit in Nicaragua en programmamaakster bij de IKON. Bakker treedt per 15 oktober in dienst van Oikos en wordt de opvolger van Hielke Wolters, die als programma-directeur bij de Wereldraad van Kerken aan de slag gaat. In een reactie prijst Raad van Kerken-voorzitter Ton van Eijk de grote inzet van Bakker voor de Nederlandse oecumene. ''Zij heeft als het gezicht van de Raad op een groot aantal dossiers onze overtuigingen en standpunten met verve naar voren gebracht, zoals de asielproblematiek, armoede in Nederland en de rol van religie in de samenleving.'' Bakker heeft zich ook verdienstelijk gemaakt voor de eenheid van de kerken, de contacten met migrantenkerken en het geloofsgesprek tussen de lidkerken van de Raad, vervolgt Van Eijk. ''Ineke Bakker heeft als algemeen secretaris van de Raad van Kerken veel werk verricht, waarvoor de lidkerken haar veel dank zijn verschuldigd. De Raad feliciteert Oikos van harte met haar nieuwe directeur.'' Oikos-voorzitter Piet Terhal is blij met de benoeming. ''We zijn bijzonder verheugd dat Ineke Bakker zich aan Oikos wil verbinden. Zij brengt een groot engagement en langdurige ervaring op maatschappelijk en oecumenisch gebied met zich mee, zowel nationaal als internationaal.'' De raad is de afgelopen tijd gedwongen geweest te bezuinigen. De Nederlandse roomskatholieke bisschoppen besloten bijvoorbeeld de bijdrage aan het oecumenisch orgaan bijna te halveren, van 80.000 naar 45.000 euro. Daardoor moest de raad het personeelsbestand

Ankerpunt De omslag die volgens Van Heijst nodig is, is eenvoudig: meer denken vanuit het perspectief van diegene die de zorg ontvangt. “Er wordt veel al vooraf zonder de zorgvrager ingevuld. De vraag is of iemand daar wel op zit te wachten. Bovendien is professionaliteit vergaand verkokerd. Iedere professional is te veel met zijn eigen gebiedje bezig, terwijl mensen met complexe problemen meer opschieten met één vertrouwenspersoon, een ankerpunt, zoals vroeger een wijkverpleegkundige, sociaal werker of wijkagent. We hebben een nieuwe professionaliteit nodig die deze behoefte dekt.” Door Anne-Marie Hartog Meer informatie over de Master Zorg, Ethiek en Beleid is te vinden op www. uvt.nl/masterkiezers (Artikel met toestemming overgenomen uit Vice Versa, Alumniblad van de UvT, juni 2007) PERSONALIA Dr. M. (Martha) Th. Frederiks is per 1 juli 2007 benoemd tot bijzonder hoogleraar Missiologie aan de Universiteit Utrecht. De leerstoel, welke sedert 1986 aan de Universiteit Utrecht is gevestigd, gaat uit van de stichting de Zending der Protestantse Kerk in Nederland. Dr. Frederiks volgt aan de Universiteit Utrecht als leerstoelhouder prof.dr. J.A.B. Jongeneel op, die als eerste bijzonder hoogleraar Missiologie op de leerstoel in 2003 wegens emeritaat afscheid nam. In de tussenliggende periode was deze leerstoel vacant. Mevrouw Frederiks blijft naast haar hoogleraarschap voltijds verbonden aan het IIMO, waar zij thans directeur is. (zie interview elders in deze nieuwsbrief) Sylvia Grevel is per 1 mei 2007 als onderzoekster aangesteld bij het Kaski, onderzoeksbureau voor religie en samenleving.

-5-

terugbrengen. In de Raad van Kerken werken zeventien kerken samen, waaronder behalve de RoomsKatholieke Kerk de Protestantse Kerk in Nederland, de Remonstrantse Broederschap, het Leger des Heils en het Kerkgenootschap der Zevende-dags Adventisten. Bron:IKON

In Nederland was zij een van de drijvende krachten binnen VROUWEN VOOR VREDE, een beweging die ontstond in 1979/1980, toen het verzet tegen de kernwapenwedloop opkwam.. Zij was coördinator van de Werkgroep Internationale Contacten van Vrouwen voor Vrede, was lid van de Women's International League for Peace and Freedom (WILPF), de Nederlandse afdeling van de World Conference on Religion and Peace en van het Platform voor een Cultuur van Vrede en Geweldloosheid.

Per 1 september verandert Marieke Milder van baan. Ze was studentenpastor, maar het dekenaat heeft haar functie opgeheven. Ze gaven haar een nieuwe baan, die ze niet wilde. Ze wordt nu halftime trainer/coach bij De Schinkel, een bureau van de protestantse kerk van Amsterdam. Daarnaast zal ze freelancewerk doen, waaronder enkele taken voor de EUG Oecumenische studentengemeente in Utrecht.

GETUIGENIS IN DE VORM VAN DIALOOG; Missioloog prof. dr. Martha Frederiks bepleit openstaan theologie voor niet-westerse kerk Zending moet altijd een plaats geven aan het getuigenis van Jezus Christus, maar wel in dialoog met de ander, en zonder op de rechterstoel van God te willen zitten. Dat vindt prof. dr. Martha Th. Frederiks, sinds begin van deze maand bijzonder hoogleraar missiologie aan de Universiteit Utrecht. “De westerse theologie is nog vaak een onderonsje en staat te weinig open voor de niet-westerse kerk." Martha Frederiks (42) komt uit een Gereformeerde Bondsgemeente in Putten. Uit interesse voor het verschijnsel religie liet zij zich inschrijven voor de studie theologie aan de Rijksuniversiteit Utrecht. “Ik ben redelijk praktisch ingesteld. Ik dacht, met het oog op het krijgen van werk, laat ik islam als specialisatie nemen. Dat was achteraf een gouden greep. Ik heb daarom naast mijn theologiestudie anderhalf jaar Arabische taal en cultuur gestudeerd. Verder was ik vooral geïnteresseerd in de interreligieuze dialoog." Omdat ze tijdens haar studie toch het gevoel had wat verwijderd te raken van de hoofdstroom van de christelijke theologie besloot ze de kerkelijke opleiding te kiezen. “De keus voor het predikantschap was gezien mijn achtergrond niet vanzelfsprekend. Ik heb mij echter nooit willen afzetten tegen mijn achtergrond, integendeel, ik waardeer de spiritualiteit die ik van huis uit en vanuit de Gereformeerde Bond heb meegekregen."

Vanaf september wordt Maartje Wildeman predikant in de Protestantse Gemeente wijk Lukas te Wageningen. Ze was voorheen predikant in de Evangelisch-Lutherse Gemeente Amsterdam Zuidoost. Begin juni nam Mijnke Bosman-Huizinga afscheid als algemeen secretaris van de Remonstrantse Broederschap. Meer dan 18 jaar is zij een van de schaarse vrouwelijke kerkleiders in Nederland geweest en ook was zij het gezicht van de Remonstranten. Ter gelegenheid van haar afscheid is een leuk boekje verschenen: Al doende geloven, over de kerkelijke betrokkenheid bij maatschappelijke vragen. Het boek is voor 5 € (excl. verzendkosten) te bestellen bij de Remonstranten: [email protected] IN MEMORIAM Letty Russell, feminist theologian, died peacefully at home last night (July 12, 2007) after a valiant and graceful struggle with cancer. Shannon Clarkson was with her. They were accompanied near and far by legions of friends and colleagues. May she rest in the peace she envisioned and worked for throughout her life of scholarship, service, hospitality, and friendship. WATER extends sympathy to Shannon on this great loss. May Letty's memory be a blessing and her work a source on inspiration to the many people around the world whose lives she touched. Mary E. Hunt - Women's Alliance for Theology, Ethics and Ritual (WATER), Silver Spring, Maryland

Na de voltooiing van haar studie stuurde Frederiks een brief aan de Raad voor de Zending der Nederlandse Hervormde Kerk met de vraag “of de raad nog iets voor haar had", en wel specifiek iets in relatie tot de islam. “Omdat net een week daarvoor een zendingspredikante in het West-Afrikaanse land Gambia te kennen had gegeven haar contract niet te willen verlengen, zag de Raad voor de Zending mijn brief als een duidelijke aanwijzing. En dus werd ik benoemd." De Raad voor de Zending had al decennialang contacten met Gambia. Frederiks was daar van

Het secretariaat ontving bericht van overlijden van Adrienne van Melle-Hermans

-6-

1993 tot 1999 zendingspredikant namens dit orgaan. Als adviseur voor christen-moslimrelaties was zij verbonden aan het Project for Christian Muslim Relations in Africa (ProCMuRA), dat in verschillende Afrikaanse landen actief is. Gedurende lange tijd vervulde zij daarbij tevens de rol van regionaal coördinator voor Engelstalig West-Afrika. Tevens werkte zij in die periode voor de Gambia Christian Council en voor de Methodist Church The Gambia, waaraan zij als zendingspredikant was uitgeleend. Van de Gambianen is 97 procent moslim en slechts 3 procent christen. “Toch is het een land waar aanhangers van beide religies in harmonie met elkaar samenleven. Er was geen discussie over de sharia. In de meeste Afrikaanse landen waar christenen en moslims leven, zoals Sierra Leone, Ghana, Liberia, is er overigens over en weer een goede verstandhouding. Nigeria vormt een uitzondering." Frederiks constateert wel dat de laatste jaren de polarisatie toeneemt door fundamentalistische stromingen, zowel van christelijke als van moslimzijde. “De invloed van internet is daarbij groot, omdat men nu veel meer contacten heeft met de buitenwereld. Aan beide zijden zie je een proces van verharding. Tegelijkertijd zie je juist rond sociale thema's nieuwe samenwerkingsvormen ontstaan, zoals op het punt van de bestrijding van aids en corruptie."

de verlichting gedomineerd. Dat is wel relevant voor onze situatie van secularisatie, maar is zeker niet universeel te noemen, zoals in het Westen nog vaak gedacht wordt." De theologische studie in Nederland is vaak erg afgebakend, vindt Frederiks. “Wat weten wij van de kerkgeschiedenis in bijvoorbeeld China, India, Egypte, of van bijvoorbeeld de oosterse orthodoxie? Ik pleit ervoor om tijdens de hele studie de enorme rijkdom van de christelijke traditie te laten zien. Theologen staan de laatste tijd wel open voor bijdragen uit de niet-westerse wereld, maar het blijkt wel een lang proces te zijn." De missiologische leerstoel van Utrecht heeft al gezorgd voor dertig promoties onder leiding van prof. Jongeneel. Frederiks: “De Nederlandse regel dat voor promoties geen collegegeld betaald hoeft te worden, maakt het ook voor promovendi uit de niet-westerse wereld mogelijk in Utrecht te promoveren. Ze kunnen hun onderzoek voor een groot deel in hun eigen land doen en dan in Utrecht promoveren. Ik wil mij sterk maken voor continuering van deze trend en op die manier een bijdrage leveren aan kadervorming van theologen van overzee." Respect Zending is voor Frederiks het getuigen van Jezus Christus, maar wel in dialoog met en respect voor elkaar. “God heeft een geschiedenis met alle mensen, en tegelijkertijd is er de uitnodiging om tot God in Christus te komen. Ik ga ervan uit dat bij de meeste mensen een bepaalde godskennis is waarbij de christelijke theologie kan aansluiten. Of mensen buiten Christus verloren gaan? Daar ga ik niet over. Mijn taak is om getuige te zijn, wat niet alleen een taak van het individu is, maar ook van de gemeente." Frederiks blijft naast haar hoogleraarschap voltijds verbonden aan het IIMO, waar zij nu directeur is. Ook blijft ze voorzitter van de Nederlandse Zendingsraad (NZR). “Het mooie van de NZR is dat mensen vanuit verschillende kerkelijke achtergronden, inclusief kerken en organisaties uit reformatorische en evangelische kring, met missionaire thema's bezig zijn. Degenen die vroeger werden aangeduid als de oecumenicals en de evangelicals, zitten hier bij elkaar. Het is heel belangrijk om een plek te hebben waar je niet vanuit een concurrentiehouding bezig bent, maar dat je je vanuit een goede verstandhouding bezint op de essentie van zending. Zending is altijd grensoverschrijdend." Met toestemming overgenomen uit Reformatorisch Dagblad, 6 juli 2007, K. van der Zwaag

Naar Nederland In 1999 keerde Frederiks terug naar Nederland. Sindsdien vervulde zij diverse onderzoeks- en onderwijstaken aan het Interuniversitair Instituut voor Missiologie en Oecumenica (nu centrum IIMO) en het departement godgeleerdheid van de faculteit geesteswetenschappen van de Universiteit Utrecht. In 2003 promoveerde zij cum laude aan de Universiteit Utrecht op een proefschrift over het christendom in Gambia: We have toiled all night: Christianity in The Gambia 1456-2000. Dr. Frederiks volgt aan de Universiteit Utrecht als leerstoelhouder prof. dr. J. A. B. Jongeneel op, die als eerste bijzonder hoogleraar missiologie op de leerstoel in 2003 wegens emeritaat afscheid nam. In de tussenliggende periode was deze leerstoel vacant. De leerstoel, die sedert 1986 aan de Universiteit Utrecht is gevestigd, gaat uit van de Zending der Protestantse Kerk in Nederland. De leeropdracht van Frederiks betreft “wereldchristendom en interreligieuze dialoog". Frederiks: “Een belangrijk aandachtspunt is de vraag hoe het christendom zich ontwikkelt in de verschillende culturen. De verplaatsing van het christendom naar het zuidelijk halfrond stelt ons de vraag wat wij van niet-westerse kerken en hun theologie kunnen leren. In het Westen wordt de theologie vooral door de context van

-7-

GRANNIES FOR GRANNIES

STUDIEUS

Er is een nieuwe organisatie in wording, die zich gaat richten op de ondersteuning van grootmoeders in Afrikaanse landen die de zorg op zich hebben genomen voor kleinkinderen waarvan de ouders aan de ziekte Aids zijn overleden. De voorlopige naam van de organisatie is "Grannies for grannies". Als opzet is gekozen voor het vormen van kleine groepen Nederlandse vrouwen (grootmoeders e.a.) die zich willen inzetten om financiële ondersteuning te verlenen aan, meestal georganiseerde, groepen weduwen. Voor de Afrikaanse grootmoeders waar het om gaat is het opvoeden van hun kleinkinderen vaak een zware belasting vanwege de kosten van voedsel, schoolgeld, schooluniformen etc. Samengewerkt zal worden met de bestaande Nederlandse ontwikkelingsorganisatie WorldGranny (www.worldgranny.nl), die zich speciaal richt op ouderen, dikwijls een vergeten groep in ontwikkelingslanden.

IKON-televisie Zondag 30 september 2007 Nederland 2 LUX 19.15 – 19.40 uur: Verlicht de geest Een verdiepend magazine over religie, kunst, cultuur en samenleving. LUX werpt licht op onvermoede zaken en gaat op zoek naar betekenis. LUX: uw TomTom door het religieusculturele landschap van de Lage Landen. Maak kennis met Lux Onderstroom; Lux Atelier en Lux Lab! Redactie: Els van Driel, Sarah Hijmans, Christine Raven; regie: Jelka Anhalt, Nicole van Damme; regie en samenstelling: Wilberry Jakobs; productie: Margie Monfils; eindredactie: Ida Overdijk LUX is een co-productie van IKON en Museum Catharijneconvent Utrecht. ‘Geloven voorbij grenzen’ is de titel van de VolZin-lezing die theologe dr. Manuela Kalsky zaterdag 3 november a.s. zal houden in de Dominicuskerk in Amsterdam. Abonnees en lezers van VolZin en overige belangstellenden zijn van harte uitgenodigd om hierbij aanwezig te zijn. De bijeenkomst (13.00- ca. 16 uur) staat tevens in het teken van het eerste lustrum van VolZin. Manuela Kalsky (1961) is van Duitse en lutherse komaf. Zij is directeur van het Dominicaans Studiecen-trum voor Theologie en Samenleving in Nijmegen en hoofdredactrice van de nieuwe website www.reliflex.nl . Uitgaande van een oecumenisch, interreligieus en feministisch perspectief beklemtoont zij de positieve betekenis van culturele en religieuze verschillen. De VolZin-lezing is één van de activiteiten in de Maand van de Spiritualiteit die dit jaar van 27 oktober tot en met 23 november voor het eerst plaatsvindt (www.maandvandespiritualiteit.nl).

Wie zich hiervoor interesseert, hetzij voor zichzelf, hetzij met het oog op anderen, kan verdere informatie ontvangen via Anneke Scholten ([email protected]), Julianastraat 4, 4281 NR Andel. OECUMENISCHE VROUWENSYNODE (OVS) AMSTERDAM EN OMGEVING OPROEP Aan vrouwen/vriendinnen in Amsterdam die iets zien in het oprichten van een OVS GROEP Amsterdam en Omgeving. Wij Haydy Nelson en Nettie de Vos en nemen het initiatief om vorm en inhoud te geven aan de uitkomsten van de 5e OVS synode gehouden te Elspeet, 10 en 11 maart 2007. Wij willen graag met vrouwen samen studeren, ideeën uitwisselen, inspelen op veranderingen in communicatie, elkaar versterken, het voorbereiden van conferenties, studiedagen, vrouwensynodes. Er zullen thema’s aan bod komen die de komende vijf jaar in Amsterdam, Nederland en Europa een rol van betekenis zullen spelen en aansluiten bij de vier pijlers van de Vrouwensynode. Plaats van samenkomst: Kerkcentrum De Nieuwe Stad Luthuliplein 11, Amsterdam Zuidoost. Eerste bijeenkomst: dinsdag 18 september Tijd: 14.00 uur tot 16.00 uur. Aanmelden: Haydy Nelson, Telefoon: 020 - 6 999 57 email: [email protected] Nettie de Vos, Telefoon: 020 - 6000 690 email: [email protected]

Wij zijn ook katholiek Op 31 oktober, hervormingsdag, vindt de presentatie plaats van de bundel Wij zijn ook katholiek. Over protestantse katholiciteit, onder redactie van Dr. Hans Kronenburg en Dr. René de Reuver. Het boek, een uitgave van de Protestantse Pers te Heerenveen, wil aandacht vragen voor het feit dat de Protestantse Kerk in Nederland (PKN) niet alleen een ‘protestantse’ kerk is (daar wordt al genoeg de nadruk op gelegd), maar ook een katholieke kerk, verbonden met de ‘de kerk van alle tijden en alle plaatsen’, onderdeel van het world wide web van ‘de ene, heilige, katholieke en apostolische kerk’.

-8-

Twaalf auteurs uit de volle breedte van de kerk - onder wie Gijsbert van den Brink, Margriet Gosker, Leo Koffeman en Hans Uytenbogaardt beschrijven hoe dat valt af te lezen uit haar belijdenis, haar ambtsopvatting, haar kerkorde en haar liturgie. Terwijl ook wordt aangegeven wat dat betekent voor de visie op de plaatselijke gemeente, de oecumene, de zending en de cultuur. De presentatiebijeenkomst vindt plaats in het Landelijk Dienstencentrum te Utrecht, van 14.00 tot 16.45 uur. U bent van harte welkom! De prijs van het boek bedraagt € 19,50 en deelname aan het symposium kost € 8.00. Wie een exemplaar van het boek wil reserveren en tevens de presentatie wil bijwonen wordt verzocht € 27,50 over te maken op giro 128727 t.n.v. A.N. Steffers - van Schaik, Ter Aar, onder vermelding van naam, adres, woonplaats, symposium + boek. Na afloop kan men dan het boek in ontvangst nemen. Ook opgave per email is mogelijk bij: [email protected]. Indien men door omstandigheden niet aanwezig kan zijn, is het ook mogelijk het boek te bestellen bij hetzelfde adres. Toezending volgt dan na 31 oktober.

Meer informatie vindt www.ru.nl/soeterbeeckprogramma Soeterbeeck Programma Postbus 32 6500 AA NIJMEGEN (024) 361 55 55 [email protected]

u

op

Febemiddag Het Beraad Vrouw in Kerk en Samenleving van het Dekenaat Utrecht organiseert regelmatig een zgn. Febe-middag, een inspirerende middag rondom een boeiend thema, open voor iedereen. Aangezien het dekenaat groot is, wordt geprobeerd om de Febe-bijeenkomsten afwisselend in de buurt van Utrecht en in de buurt van Amersfoort te houden. De tweede bijeenkomst van dit jaar zal op donderdag 4 oktober 2007 plaatsvinden en wel in de St. Jozefkerk, Hamersveldseweg 51, 3833 GL Leusden. Van 14.00 – 16.30 uur zal Jacqueline Kool, zelfstandig trainer, adviseur en publicist op het terrein van levensbeschouwing en gezondheidsvraagstukken te Utrecht, een inleiding houden over het thema “Het Heilige en kwetsbaarheid”. De wereld ziet leven met chronische beperkingen al snel als een leven dat wordt beheerst door kwetsbaarheid en treurigheid. Wat betekent het voor vrouwen te moeten leven met een handicap of chronische ziekte? Hoe ervaren zij zelf de balans tussen kracht en kwetsbaarheid? Wat betekent dit voor hun en onze beelden van het 'heilige', van spiritualiteit? Rondom aquarellen van Roeli Willekes en teksten van Ds Margreet Klokke zullen er tevens korte meditatieve momenten gehouden worden. U bent van harte uitgenodigd bij deze bijzondere middag. We vragen u vriendelijk zich op te geven via Odile Beckers, voorzitter Beraad VKS, e-mail: [email protected], dan wel telefonisch bij het dekenaat Utrecht: 030 693 16 04

Symposium Terug van weggeweest? God en de letteren Het Soeterbeeck Programma van de Radboud Universiteit Nijmegen organiseert op vrijdag 9 november het symposium Terug van weggeweest? God en de letteren, over de nieuwe manier waarop religie en geloof terug zijn in de Nederlandse literatuur. Sprekers zijn: Liesbeth Eugelink, Jacques Janssen, Nicolaas Matsier, Ilja Leonard Pfeijffer, Marjoleine de Vos, Elsbeth Etty. Het symposium vindt plaats in LUX, Mariënburg 38-39 te Nijmegen van 14.00 – 17.30 uur.

Het Oecumenisch Vrouwennetwerk NoordHolland organiseert op 18 november van 13.00-17.00 uur een interreligieus vrouwenfestival in Wijkcentrum Overdie te Alkmaar, Ruusbroechof 97. Voor meer informatie [email protected].

In de Nederlandse literatuur was het lange tijd weinig gebruikelijk dat schrijvers zich op een serieuze of een geëngageerde manier met religie en kerk inlieten. In veel romans werd afgerekend met het geloof, werd het vooral bespot of was het totaal afwezig. De laatste jaren lijkt een aantal auteurs echter op een nieuwe manier bezig te zijn met geloof en religie. Tijdens het symposium wordt vanuit het perspectief van de letterkunde, de filosofie en de theologie gesproken over de aandacht voor religie in de Nederlandse romankunst van de afgelopen decennia.

Ecumenical Forum Of European Christian Women - EFECW www.efecw.net Graag nodigen wij u uit voor een oecumenische netwerkmiddag op vrijdagmiddag 28 september, om leden van ons Europese netwerk die dan op een training in Huissen bijeen zijn, te ontmoeten.

-9-

meer dan 20 uitvaarten mogen begeleiden. Dat is veel meer dan ik had durven verwachten. Mensen weten me te vinden en geven me terug tevreden te zijn over de persoonlijke en betrokken aanpak. Relatief vaak wordt mijn bedrijf benaderd door mensen die weten dat zij gaan sterven. Met het oog op hen, maar ook voor mensen die over hun uitvaart in de verre toekomst willen nadenken heb ik een wensenboekje samengesteld, waarin de diverse aspecten van de uitvaart aan bod komen. Mijn ervaring is dat de meeste mensen toch nog erg weinig weten van alles dat er mogelijk is en mag. Ook vanuit dit voorlichtingsaspect heb ik het wensenboekje gemaakt. Het boekje is gratis en op te vragen via de website www.harrietvandervleuten.nl of telefonisch via 013-5920048.

De training wordt georganiseerd door de Nederlandse loot van Efecwomen en het thema is Money and Mammon, Financial Capacity Building. Het is de bedoeling dat de afgevaardigden leren projecten op te zetten en methoden aangereikt krijgen om daarvoor donoren te benaderen. Dit is voor u een unieke kans om geëngageerde, oecumenische vrouwen uit Europa te ontmoeten. Prof dr. Lieve Troch zal een inleiding houden over Women, economy and globalisation. Drs. Ineke Bakker, dan nog net algemeen secretaris van de Raad van Kerken en bijna directeur van Oikos, zal de discussie op gang brengen en in goede banen leiden. De voertaal is engels. En het EVA Dienstbodenkoor zal het geheel muzikale luister bijzetten. We zouden het zeer op prijs stellen als u van de gelegenheid gebruik wilt maken deze middag mee te maken. In verband met de voorbereiding is het prettig te weten of u al dan niet komt. Dat kan door een e-mail te sturen. ([email protected]). Plaats van samenkomst: Dominicaans Activiteiten Centrum, Stadsdam 1 6851 AH Huissen (vanaf station Arnhem met bus 32 of 33) 026 3264422 Tijd: 14.00- 17.00 uur Entree: € 10, bij de ingang te voldoen (gratis voor Vriendinnen Efecw-Ned en leden van de Werkplaats voor Feminisme en Levensbeschouwing). Een uitvoerige routebeschrijving vindt u op www.dominicaanscentrum.nl.

PUBLICATIES Vreemde aanrakingen. De kracht van het vreemde in religie, kunst en literatuur Inez van der Spek (red.). Uitgeverij Valkhof kleurenillustraties

Pers,

€

19,90,

met

Waar raken het vertrouwde en het vreemde elkaar? Dóór elkaar? En ook: wie is mijn naaste, wie een vreemdeling? Vreemde aanrakingen is een creatieve zoektocht in woord en beeld naar de culturele kracht van het vreemde. Het vreemde verwijst zowel naar de concrete vreemdeling als naar het Vreemde in religieuze zin: het geheim van God. Theologen, filosofen, schrijvers en kunstenaars beschrijven en verbeelden met elkaar hoe beide gestalten van het vreemde elkaar kunnen (aan)raken in een op drift geraakte wereld. Vreemde aanrakingen bevat essays van AnneMarie Korte, Michiel van Kempen, Erwin Jans, Anton Simons, Sylvia Grevel, Arjen Mulder en Mayra Rivera en tekeningen van Wafae Ahalouch el Keriasti. Inez van der Spek interviewt kunstenaar Tiong Ang over de tentoonstelling Nederland 1, waarvan

Greet den Dulk-Barens en Martina Heinrichs Penvoerster /co-presidente Efecw 0172 425966 [email protected] EIGEN BEDRIJF Wensenboekje uitvaart Uitvaartbegeleiding Harriet van der Vleuten Sinds de start van mijn bedrijf 5 november vorig jaar heb ik op dit moment (juli 2007)

-10-

kleurenfoto’s zijn opgenomen. Verder is er een lang gedicht te vinden van Arnold Jansen op de Haar, verhalen van Annel de Noré en Fouad Laroui en een overdenking bij een foto door Hans Aarsman.

We hadden ongeveer 70 toehoorders uit de meest uiteenlopende landen, onder wie gelukkig ook veel mannen: leken en religieuzen. Aanwezigen uit landen als Canada, Brazilië, Congo, Lesoto, Italië, Engeland, Ethiopië, Amerika, India en uiteraard Kenia stelden veel vragen over het Nederlandse beleid ten aanzien van vrouwenhandel, over de rol van religieuzen in de strijd tegen deze onmenselijke handel, over mensenhandel in Afrika en over de manier waarop de SRTV jongeren en mannen voorlicht. Wij deden een oproep aan alle aanwezige theologen om studies te gaan doen naar het thema vrouwenhandel. In de voorbereiding van deze workshop werden we geconfronteerd met het feit dat er vrijwel geen theologische onderzoeken en studies te vinden zijn over dit thema. We hopen dat deze oproep zal leiden tot wetenschappelijk theologisch onderzoek.

Anke Bisschops meldt: op 20 augustus is een boek verschenen waar ik al een hele poos op wacht - en waar volgens mijn bescheiden mening de hele wereld op wacht (zonder het te weten natuurlijk). Het gaat over het begin van de vierde emancipatiegolf: die van ouders en kinderen, het heet De onschuldige gevangenene en is geschreven door Ingeborg Bosch. Als je wil kan je de inleiding van het boek lezen op http://prionline.nl/ (5 pag.). INTERNATIONAAL ‘Een betere wereld is mogelijk’ Wereld Forum voor Theologie en Bevrijding 16-19 januari 2007 te Nairobi

Al dagen gonsde over het terrein dat Desmond Tutu zou komen en toen het zover was, puilde de zaal uit. De mensen kwamen van heinde en verre om hem te zien en te horen. Zelfs voor alle ramen verschenen gezichten van mensen die niet meer binnen konden en toch geen woord wilden missen. Want deze laatste dag van het forum stond in het teken van de toespraak van aartsbisschop Desmond Tutu. Hij en bisschop M.Dandala hielden fantastische, charismatische, gloedvolle getuigenissen over theologie, bevrijding en het in stand houden van hoop. Beiden zijn zwaar getroffen geweest door de apartheid, maar ook de bevrijding meegemaakt. Het was een geweldige ervaring om hem te horen spreken en een niet echt inspirerend forum werd hiermee op een onvergetelijke wijze afgesloten. Ivonne van de Kar, coördinator SRTV (Eerder verschenen in Verhandelingen www.srtv.info/nieuwsbrieven/verhandelingen.ht ml

Voorafgaand aan het Wereld Sociaal Forum en de door onszelf georganiseerde conferentie werd het Wereld Forum voor Theologie en Bevrijding gehouden. Al in oktober besloot de SRTV daar, als het even zou kunnen, een workshop te plannen over de strijd tegen vrouwenhandel en de rol die religieuzen daarin spelen. De workshop werd gegeven door Ivonne van de Kar coördinator van de Stichting Religieuzen Tegen Vrouwenhandel, Johan Naron bestuurslid van deze zelfde organisatie en Zr. Eugenia Bonetti uit Italië. Het forum Er waren zo’n 250-300 deelnemers afkomstig uit alle werelddelen, onder meer een grote afvaardiging uit Latijns-Amerika, de bakermat van de bevrijdingstheologie, en veel deelnemers uit diverse Afrikaanse landen. Ook woonden veel religieuzen en theologen het forum bij. Op de eerste ochtend waren er lezingen. Het middagprogramma bestond uit een zeer indrukwekkende excursie naar één van de vele krottenwijken of naar een kindertehuis. Nairobi is een stad met 6 miljoen inwoners, van wie er rond 4 miljoen leven in krottenwijken. De workshops De volgende dag besteedden we aan de workshops. Ze handelden over de meest uiteenlopende thema’s en vonden plaats onder witte tentjes in de tuin. Een Amerikaanse professor hield bijvoorbeeld een workshop over transatlantische slavenhandel, en er was een workshop over fundamentalisme in de eigen religie. Onze workshop stond als één van de eersten gepland. Het liep werkelijk storm, waardoor niet alle deelnemers onder ons tentje pasten.

Stichting Religieuzen Tegen Vrouwenhandel(SRTV) start Afrikaans Netwerk tegen Mensenhandel Gelijktijdig met het Wereld Sociaal Forum organiseerden SRTV en CMC mensen met een missie, van 20 tot 25 januari een Afrikaanse Conferentie Tegen Mensenhandel in Nairobi. Voorstel voor deelname Elk jaar in januari wordt ergens ter wereld het Wereld Sociaal Forum georganiseerd. Het WSF fungeert als een soort open ruimte, waar iedereen die op sociaal gebied iets wil veranderen dit kan melden. Toen duidelijk werd dat het dit jaar in Nairobi gehouden zou worden bedachten we, dat het voor de personen en organisaties waarmee de SRTV contact heeft,

-11-

een ongekende ervaring zou zijn om daarbij aanwezig te kunnen zijn. Zo groeide het idee van een conferentie voor Afrikaanse Religieuzen. Een voorlopig voorstel werd gemaakt en voor financiële ondersteuning aan het CMC voorgelegd. Langzaamaan kreeg het idee voor deelname aan de conferentie vorm. Uit een zestal landen zouden we ongeveer drie deelnemers uitnodigen, aangevuld met twee sprekers en enkele medewerkers van beide organisaties. De voorbereidingen Half november kreeg de SRTV het groene licht van het CMC en konden we beginnen met de organisatie van een internationale conferentie in een land waar we weinig mensen kenden, duizenden kilometers hiervandaan. Uitnodigingen werden gemaakt en verstuurd, een locatie werd gezocht en sprekers werden aangeschreven. Dankzij de moderne communicatiemiddelen gebeurde dit alles in een razend snel tempo. Omdat ik bij een eerder bezoek de Kleine Zusters van de H. Jozef (uit Heerlen) in Nairobi had bezocht, vroegen wij hen als eersten of ze de deelnemers aan onze conferentie konden herbergen. Zr. Sabine, de Keniaanse zuster van het Generaalbestuur, vertelde ons dat we welkom waren, niet in hun conferentiecentrum, want dat was al maanden eerder gereserveerd, maar we mochten gebruik maken van hun noviciaat. De voorbereidingen gingen nu serieus van start. Uitnodigingen werden geverifieerd, lezingen voorbereid en tickets besteld. Door de feestdagen kwam alles even stil te liggen. In Den Bosch gingen de voorbereidingen echter door, want half januari zou ik al vertrekken naar Nairobi. We namen contact op met de ons welbekende zuster Eugenia uit Italië en zuster Florence uit Nigeria. Beiden spraken tijdens de viering van ons 15-jarig jubileum. Verder werden religieuzen en mensen van organisaties uit de volgende landen uitgenodigd: Nigeria, Kameroen, Ghana, Zuid-Afrika, Malawi en Kenia. Nairobi Na enkele hectische weken kwam ik met de nachtvlucht uit Amsterdam in de vroege ochtend aan in Nairobi. Daar stonden de zusters me al op te wachten en namen me mee in het heerlijke klimaat van Kenia (22oC en een lekker briesje) naar hun noviciaat en provincialaat, gelegen op hetzelfde stuk grond in de mooie groene wijk Karen. Alle zusters en novicen van de Little Sisters of St. Joseph begroetten me alsof ze me al jaren kenden. Ze brachten me onder in het splinternieuwe guesthouse, in een kamer voorzien van alle gemakken. Ik was er de allereerste gast. Fiona, een jonge hoog opgeleide jonge vrouw Keniaanse met een goede baan die ik kende van een eerder bezoek, beloofde me te helpen bij de

organisatie van deze conferentie. Ze zou fungeren als mijn PA (personal assistant). Allerlei logistieke en andersoortige problemen heeft ze voor me opgelost. Mijn eerste week in Nairobi werd gevuld met het Wereld Forum voor Theologie en Bevrijding waarover u elders meer kunt lezen. Afrikaanse Conferentie Tegen Mensenhandel Vanaf 18 januari kwamen de deelnemers aan onze conferentie aan. De zusters haalden elk van hen af van het vliegveld en zorgden ervoor dat ze zich thuis voelden. Op de avond van de 20ste begon onze conferentie. ’s Middags hadden we de informatie van de organisaties uit de verschillende landen aan doeken opgehangen in het guesthouse, de ruimte waar de conferentie zou plaatsvinden. In een mum van tijd was de kleine, pas geverfde conferentieruimte, omgetoverd in een kleurrijk geheel van posters, doeken, stickers en ander voorlichtingsmateriaal tegen mensenhandel. Nog wat onwennig zat het hele gezelschap die avond bij elkaar in een vrij kleine, maar uiterst geschikte ruimte. We maakten kennis met elkaar en vertelden kort over de eigen organisatie. Daardoor konden we de volgende dag direct beginnen met het inhoudelijke gedeelte. Johan Naron, bestuurslid van de SRTV en de enige aanwezige man, fungeerde als voorzitter van de conferentie. Het bonte gezelschap van vrouwen stelde zich voor. Zo waren er uit Ghana een zuster, een onderwijzeres en een medewerkster van een Moslimorganisatie tegen mensenhandel, en uit Nigeria vier zusters van verschillende congregaties. Samen vertegenwoordigen zij de organisatie die in Nigeria teruggekeerde slachtoffers van vrouwenhandel uit Europa opvangen. Ook brengen zij ze weer in contact met hun familie. Vanuit Mombassa, het strandvakantieparadijs van Kenia, bezochten twee zeer actieve vrouwen van de organisaties Solwodi en Solgidi de conferentie. Zij werken met slachtoffers van gedwongen prostitutie en hun kinderen, en vangen daarnaast slachtoffers op die terugkeren uit Europa. Uit Malawi en Zuid-Afrika waren zusters aanwezig die nog niet lang activiteiten ontwikkelen tegen vrouwenhandel. De congregatie waar we te gast waren, had twee zusters van het provinciale bestuur afgevaardigd en een steeds groter wordend aantal Keniaanse zusters. De organisatie was in handen van Zr. Eugenia, Johan Naron, Dorien Verbeek en ondergetekende. In totaal waren we met een groep van 28 personen. De eerste conferentiedag De volgende dag ging de conferentie daadwerkelijk van start. Ze begon met de

-12-

definiëring van het probleem en wat er tegen gedaan kan worden. Dat riep vragen op als: wat is mensenhandel? wat zijn de oorzaken? en in welke vormen komt het in de verschillende landen en culturen voor? Ik gaf hiervoor een inleiding over vrouwenhandel in Europa en de voorlichtingsactiviteiten die de SRTV al vijftien jaar onderneemt in Nederland en wereldwijd. Daarna kreeg men ruimschoots de tijd voor het stellen van vragen en voor een discussie. De twee vrouwen uit Mombassa hebben veel ervaring in het werken met prostituees en met overlevers (we spraken af niet meer over slachtoffers te spreken). Veel deelnemers wisten niet dat mensenhandel niet alleen in het verre buitenland voorkomt, maar ook in hun eigen land. Het was een erg indrukwekkende dag met veel ervaringsverhalen van zusters en 'sisters' die allerlei voorbeelden uit de eigen praktijk aanhaalden. De tweede conferentiedag De tweede conferentiedag gingen we door op het thema opvang en reïntegratie. Zr. Florence uit Nigeria vertelde hoe de Nigeriaanse vrouwelijke oversten de organisatie COSUDOW hebben opgericht. Zusters uit verschillende congregaties werken in deze organisatie. Sommige zusters halen de overlevers op van het vliegveld in Lagos, anderen houden zich bezig met de opvang in een veilig huis en weer anderen gaan met de vrouwen naar hun dorpen om voorzichtig de contacten met de familie te herstellen. Alle aanwezige vrouwen kregen uitgebreid de gelegenheid om te vertellen over hun eigen organisatie en hun werkzaamheden tegen vrouwenhandel.

overlevers. Diezelfde middag kwam bij de deelnemers uit Mombassa (een toeristenplaats hier aan de kust) een telefoontje binnen uit Duitsland met de vraag, of er opvang geregeld kon worden voor een vrouw die binnenkort naar Kenia teruggestuurd zou worden. De organisatie in Mombassa heeft echter geen opvangplekken, dus wellicht kunnen de zusters hier direct aan de slag. Op de middag van deze laatste dag stelden we een actieplan op, waaraan door de verschillende groepen was gewerkt. Nu zaten de deelnemers per land bij elkaar. De opdracht was om realiseerbare acties en doelen in het actieplan op te nemen, zodat het geen utopisch papiertje zou blijven, maar een werkelijk uitvoerbaar plan. Elke groep werd gevraagd ideeën en acties te bedenken op verschillende niveaus. Door alle voorstellen in te delen in basisniveau, regionaal/provinciaal niveau, landelijk en internationaal niveau kon iedereen toch met hetzelfde actieplan aan de slag. Het conceptactieplan werd na veel discussie door alle deelnemers geaccepteerd. In de aanwezige landen zal een actieplan opgesteld worden met specifieke acties en doelen die voor dat land nodig zijn. Al in het komend jaar zal men daarmee starten. Alle Afrikaanse aanwezigen vonden dat het hier niet bij kon blijven. Een goed begin was gemaakt, maar ook het onderling contact moest behouden blijven. Ter plekke werd besloten in het kader daarvan een netwerk op te richten, dat de naam kreeg: ANATH (African Network Against Trafficking in Humans). Een van de deelnemers zal alle acties die ondernomen worden via de e-mail verzamelen en er een emailnieuwsbrief van maken.

De laatste conferentiedag De laatste dag ging over 'hoe verder' en het opstellen van een actieplan. Zr. Eugenia hield een gloedvol pleidooi over het nieuwe charisma van congregaties. Als hun stichters nu geleefd hadden, wat zouden ze dan zeggen? Destijds zagen zij de noden van hun eigen tijd. Nu moeten congregaties zich heroriënteren en naar de signalen van deze tijd kijken. Zr. Eugenia vertelde dat de Italiaanse politie enkele jaren geleden op de deuren van de kloosters klopte met de vraag om meisjes onder te brengen. Veel zusters schrokken zich wezenloos, een prostituee in hun klooster? Maar, zegt Zr. Eugenia, we moeten ons hart en ons huis openstellen voor deze vrouwen. Met name bij de zusters van de congregatie waar we te gast waren, kwam het verhaal van Zr. Eugenia erg goed aan. Ze hadden er samen al over gesproken en tijdens de laatste workshop kwam de provinciale overste (die de hele conferentie aanwezig was) al met de boodschap dat ze er serieus over nadenken hun hart en hun huis open te stellen voor

Afsluiting Tot slot werd afgesproken dat de groep binnen drie jaar voor een vervolg bij elkaar komt. We hebben deze dagen hard gewerkt, maar ook enorm genoten. Ivonne van de Kar, coördinator SRTV

-13-

In januari 2008 zal er geen Wereld Sociaal Forum plaatsvinden op één specifieke plaats, maar wel een gedecentraliseerd WSF op lokaal of nationaal niveau overal ter wereld. Op 26 januari 2008 is elk netwerk, elke organisatie, elke actiegroep,... uitgenodigd om op lokaal niveau iets te ondernemen op deze internationale actiedag.

www.womenpriests.org Anne-Claire Mulder meldt een spannend elektronisch tijdschrift dat beziehungsweise -weiterdenken heet. Hierbij de link: beziehungsweise - weiterdenken. Forum für Philosophie und Politik. www.bzw-weiterdenken.de Marieke Milder houdt een weblog bij, waar je onder andere haar meest recente preek vindt. Ga naar www.mariekemilder.web-log.nl.

WO 11 jul 2007 | 11.56 De Wereldbond van Hervormde en Gereformeerde Kerken (WARC) boog zich tijdens zijn recente bijeenkomst in Kenia over nieuwe vormen van leiderschap en de rol van vrouwen binnen de Kerk. Dat meldt de site RKNieuws.net.

Directory of Open Access Journals www.doaj.org/doaj?func=subject&cpid=16 onderwerp: Philosophy and religion 44 tijdschriften This service covers free, full text, quality controlled scientific and scholarly journals. We aim to cover all subjects and languages.

''Vrouwen leveren een enorme bijdrage tot de sociaal-economische ontwikkeling van eender elk land, toch blijven ze meestal aan de kant wanneer het op leiderschap aankomt'', zegt deken Esther Mombo van het St. Paulscollege in Limuru (Kenia). Zij verwijst naar de situatie in Afrika waar een groot aantal vrouwen theologisch opgeleid en gewijd werd sinds de jaren zeventig.

www.tijdschriftfier.nl website van tijdschrift FIER Feministisch Inspirerend Eigenzinnig Religieus http://www.lectio.unibe.ch/ Lectio difficilior European electronic journal exegesis

Patricia Sheerattan-Bisnauth, uitvoerend WARCsecretaris voor Kerkvernieuwing: ''Vele kerken zijn er niet in gelukt gender, macht en leiderschap op profetische wijze te benaderen, omdat dit als een gevaarlijk onderwerp beschouwd werd dat tot verdeeldheid aanleiding kan geven. Maar die weigering of aarzeling resulteert in de aanhoudende marginalisering en dehumanisering van vrouwen.'' De bijeenkomst in Kenia wilde aansporen die 'machobenadering' in de kerk en haar theologische instellingen in vraag te stellen. Aan het overleg nemen afgevaardigden deel uit 17 landen uit heel de wereld. De WARC overkoepelt ruim 75 miljoen gereformeerde en hervormde christenen in 107 verschillende landen. Bron: RKNieuws.net / IKON http://www.ikonrtv.nl/kerknieuws/nieuw s.asp?oId=11308

for

feminist

www.aksa.nl/vrouwensynode.html Nieuwsbrief Oecumenische Vrouwensynode www.aksa.nl/zijwind.html Zijwind eigen - vrouwen - wijs – geloven

DIGIT@LI@ www.womenpriests.org heeft een eigen chatruimte (Engels): CIRCLES

www.faculty.de.gcsu.edu/~dvess/magistra.htm Magistra: A Journal of Women's Spirituality in History

Ideas on how to open people’s minds to the spiritual vocation of women continue to be shared on CIRCLES. A visitor suggested earlier this year that the many women whose practical work keeps the Church running might withhold their labour during Lent, and devote themselves wholly to prayer and contemplation.

Al deze links zijn ook te vinden op www.iwft.nl Verder zoeken -Verdere links Tijdschriften Of gebruik de interne zoekmachine!

-14-