Verslag Context MasterClass Sociale waardecreatie en impactmeting 19 september 2013

Verslag Context MasterClass Sociale waardecreatie en impactmeting 19 september 2013

Utrecht, 16 oktober 2013 Context, international cooperation

Opening ‘Everybody knows the deal is rotten, the black poor men is still picking cotton,’ zingt Leonard Cohen. Met deze quote opent Fons van der Velden de Context MasterClass over sociale waardecreatie en impactmeting op 19 september 2013, in het Aboriginal Art Museum te Utrecht. Een van de positieve aspecten van de huidige economische crisis is de realisatie dat we naar een andere economie toe moeten. Mede hierdoor is belangstelling voor sociaal ondernemerschap enorm toegenomen. In de participatiesamenleving wordt een belangrijke rol toebedacht aan sociaal ondernemers en ook binnen de ontwikkelingssamenwerking is er veel belangstelling. Maar wat is sociaal ondernemerschap? Wat betekent het? Wat impliceert het? En hoe kunnen we de resultaten van blended value creation meten? Dit zijn een aantal van de vragen die tijdens de Context MasterClass aan bod gekomen zijn. Drie gastsprekers belichten verschillende aspecten van sociaal ondernemerschap en impact meting. Robert Foster neemt ons mee in de ontwikkelingen en uitdagingen van de bloeiende sector van sociaal ondernemerschap in Groot-Brittannië. Gert van Dijk presenteert een verdiepende lezing over sociaal ondernemerschap geplaatst in het brede internationale kader van maatschappelijke en economische ontwikkeling. Pol De Greve sluit af met een toelichting op de toepassing van SROI als instrument voor waardebepaling. Robert Foster, co-founder of Red Ochre Social enterprise in the UK: social entrepreneurship in context Om sociaal ondernemerschap in de Britse context te kunnen positioneren, is het allereerst van belang het begrip nader toe te lichten. Om met de deur in huis te vallen: sociaal ondernemerschap is geen truc om gemakkelijk aan fondsen te komen of binnen afzienbare tijd succes te kunnen innen. Integendeel: sociaal ondernemerschap is een complexe vorm van ondernemerschap die zou kunnen worden samengevat als ‘trading for a social purpose’. In Groot-Brittannië bestaan al lange tijd organisaties met kenmerken van sociale ondernemingen, variërend van brouwerijen tot Bridge House Estates, dat vanaf 1282 op sociaal ondernemende wijze de London Bridge en andere eye catchers uit de Engelse hoofdstad onderhoudt. De kern van deze ondernemingen ligt in het feit dat zij met een commerciële activiteit sociale waarde trachten te genereren. Sinds een jaar of 15 wordt in Groot-Brittannië het label ‘social enterprise’ gehanteerd. In de Britse civil society is op het moment een grote diversiteit aan sociale ondernemingen werkzaam. Interessant is dat een deel van deze sociale ondernemingen relatief grote organisaties zijn, met een grote reikwijdte. Deze organisaties zijn, in tegenstelling tot veel andere sociale ondernemingen, niet ontstaan vanuit een bottom up beweging, maar hebben zelf een nieuwe richting gekozen door hun werkzaamheden op sociaal ondernemende wijze in te vullen. Het merendeel van de Britse sociale ondernemingen betreft echter kleinere organisaties die worden gedreven door een bepaald onrecht dat zij willen aanpakken.

Context, international cooperation – Verslag CMC 19 september 2013

2

Met een minder academische achtergrond, maar des te meer activistische motivatie proberen zij hun sociale doelen te verwezenlijken. In Groot-Brittannië zijn de meeste sociale ondernemingen afkomstig uit de tertiaire sector. Recentelijk begint ook in de private sector het aantal innovatieve organisaties toe te nemen; organisaties die ernaar streven de waarde die zij creëren te begrijpen en te meten. Hoewel dit in eerste instantie voornamelijk een marketing tool is, kan het een opstapje zijn naar een socialere vorm van ondernemerschap. De Britse overheid, als derde in de rij, is enerzijds nog altijd een controlerende macht. Anderzijds kan ze ook als positieve kracht optreden en haar best doen om burgers te ondersteunen, zodat zij het leven kunnen leven dat zij willen leven. Sociaal ondernemerschap heeft uiteraard voor- en nadelen. Terwijl sociale ondernemingen op effectieve wijze actie kunnen ondernemen, veelal met gemotiveerde staf en management werken, betrokken stakeholders hebben en een diverse winst genereren, kampen ze tegelijkertijd met beperkingen in termen van mankracht, geld en reikwijdte; is het vaak lastig om te balanceren tussen kwaliteit en volume – De vijf belangrijkste uitdagingen in social hoe behoud je je kwaliteit wanneer je ondernemerschap volgens Robert Foster: groter wordt?; en moet er op de juiste 1. Hoe creëer, kwantificeer en wijze omgesprongen worden met de communiceer je waarde? vooroordelen in de sector waarin zij 2. Toegang tot gestructureerde markten: werken, waarvan ‘winst is slecht’ aanbestedingen van de publieke wellicht de meest hardnekkige is. sector Netwerken zoals Social Enterprise UK 3. Hoe opereer je in open zijn belangrijk om kleine sociale marktstructuren? ondernemingen te helpen hun 4. Waar haal je je geld vandaan, en hoe moeilijkheden te overwinnen en het krijg je toegang tot kapitaalmarkten? werk van deze kleine ondernemingen in 5. Hoe zorg je ervoor dat je staf en een breder kader te plaatsen, maar management van hoge kwaliteit én hanteren tegelijkertijd strenge criteria zeer gemotiveerd is? voor hun leden. De Engelse Social Value Act, waarbij publieke instanties in Engeland en Wales verplicht zijn om bij de diensten die zij aanbesteden te overwegen wat de economische, sociale en ecologische impact op de omgeving is, biedt veel kansen voor sociaal ondernemers. Tegelijk kent de uitwerking van de Social Value Act ook uitdagingen. De bedoeling van de Sociale Value Act was om de positie van sociale ondernemingen binnen gestructureerde markten te versterken en om de gevestigde (niet sociale) ondernemingen richting meer sociaal gedrag te bewegen. Een onbedoeld effect is dat er veel ‘lippendienst’ wordt bewezen zonder daadwerkelijk sociale doelen na te streven. Verder wordt er veel staf bij sociale ondernemingen weggehaald door grote commerciële bedrijven. Dit versterkt de positie van de commerciële ondernemingen, maar verzwakt de positie van de sociale ondernemingen. Ten slotte begrijpen veel aanbestedingsfunctionarissen de essentie van het value for money model niet. De typische ‘reis’ van een sociaal ondernemer is moeilijk en veelzijdig, volgens Robert Foster. Hoewel sociaal ondernemerschap in Groot-Brittannië in de laatste jaren aan


3

bekendheid en populariteit gewonnen heeft, blijft het voor sociaal ondernemers balanceren tussen de verschillende sectoren. Bovendien krijgen sociaal ondernemers te maken met een veelvoud aan moeilijkheden en uitdagingen, en zijn ze met regelmaat onderwerp van discussies over impact en de essentie van sociaal ondernemerschap. Volgens Robert Foster kan er eindeloos gesproken worden over sociaal ondernemerschap en haar implicaties, maar is de praktijk uiteindelijk de beste leermeester: “You learn by doing it.” Gert van Dijk, hoogleraar aan Nijenrode Business Universiteit ‘Impact first’ – Sociaal ondernemerschap en economische ontwikkeling Nederland kent een lange geschiedenis van coöperaties. Aan het begin van de 20e eeuw was er een golf zichtbaar in het aantal coöperaties dat gevormd werd in Nederland en aan het begin van de 21e eeuw zien we opnieuw een toename. Coöperaties zijn ondernemingen die als belangrijke overeenkomst met sociale ondernemingen hebben dat winst geen doel is maar een essentiële randvoorwaarde. Volgens Gert van Dijk is sociaal ondernemerschap ‘het mobiliseren van de kracht van ondernemerschap ten behoeve van anderen of iets anders dan anoniem aandeelhouderschap’. Er is een onderscheid tussen sociale investeerders –die hun geld besteden aan een specifiek doelen sociaal ondernemers, die een stukje kennis en ervaring toevoegen. De ondernemer is de avonturier die het aandurft op plekken te gaan zitten waar hij nodig is, maar waar tegelijkertijd speciale risico’s bestaan. In het streven naar sociale waardecreatie is betrouwbaarheid de basis: het contract moet van hoge kwaliteit zijn, Voorwaarden voor social venturing entrepreneurship klanten en eigendomsrecht 1. Winst is geen doel maar een essentiële moeten worden beschermd randvoorwaarde en er moet een zekere 2. Winst is bestemmingswinst flexibiliteit zijn binnen een 3. Het businessmodel moet kloppen: sociale onderneming, om het - Leningen zijn rentedragend probleemoplossend - Het eigenvermogen is rendabel vermogen te garanderen. Als 4. Doelgroepen zijn of worden transactiepartner sociale onderneming is de 5. Een waardeketen kan worden gemeenschap je onderpand. gedefinieerd/geformeerd Daarom is het essentieel hier 6. Exit (overdracht van eigenaarfuncties) op betrouwbare wijze mee (disciplinering)) kan worden gepland om te springen, aan te sluiten bij bestaande capaciteiten en deze capaciteiten te versterken. Sociaal ondernemerschap kent volgens Gert van Dijk een aantal belangrijke vragen. Zo is er de kwestie van politieke centralisatie en democratische verhoudingen. Volgens sommigen is dit een voorwaarde voor het kunnen bestaan van sociale ondernemingen. Gert van Dijk beschouwt dit juist als uitdagingen voor sociaal ondernemers: het komt er pas wanneer dat van onderaf wordt opgebouwd. Dan kan een coöperatief model, zoals een sociale onderneming, van grote waarde zijn.


4

In een coöperatief model zijn de zijn de leden/eigenaars ook de toeleveranciers. Dan heb je een model waarbij je je als social investor geleidelijk terug kan trekken. In het bijzonder in ontwikkelingslanden vormt dit een uitdaging. In veel landen zijn coöperaties centraal neergezet. Heel veel lokale machthebbers zijn als de dood dat de gemeenschap teveel zeggenschap krijgt. Hoe er met eigenaarschap omgegaan wordt is heel verschillend per cultuur. Impact Het doel van een sociale onderneming is impact. Er zijn vier niveaus van impactmeting: - Huishoudniveau/inkomen - Markt/ketenontwikkeling - Bedrijfsontwikkeling - Cluster/community ontwikkeling Het meten van impact op de omgeving is heel lastig. Impact wordt mede bepaald door de omgeving waarin het wordt bereikt en de waarde van de impact is daarom het product van de effecten van een interventie in een omgeving met onvervangbare kenmerken. Dat kun je niet in geld uitdrukken en wanneer je het wel in geld uitdrukt betekent het niets meer: objectieve waarden bestaan niet. Ook Gert van Dijk benadrukt aan het eind van zijn verhaal dat sociaal ondernemen geen gemakkelijke optie is. Je moet actief betrokken zijn, je hebt specialistisch advies nodig, een democratische basis. Allemaal dingen die niet voor het oprapen liggen. Dat betekent echter niet dat het niet kan, maar wel dat het veel vergt. Pol De Greve, ontwikkelingseconoom en partner in Context Social value creation. Broadening the scope and functionality of SROI Voortbouwend op de presentaties van Robert Foster en Gert van Dijk is Pol De Greve dieper ingegaan op de waarde die door sociale ondernemingen wordt gecreëerd en de wijze waarop deze waarde in kaart gebracht kan worden, om uiteindelijk dieper in te gaan op Social Return on Investment. Sociale ondernemingen streven naar het creëren van blended value: een gemengde waarde waartoe zowel sociale als ecologische en financiële waarde behoren. De balans die een onderneming kiest tussen deze verschillende vormen van waarde is bepalend voor het business model van de onderneming. Deze keuze is dan ook strategisch van aard: immers, een fietsenfabrikant draagt met zijn product wellicht bij aan de gezondheid van zijn klanten en verminderde vervuiling van het milieu, maar deze sociale winst is niet de voornaamste drijfveer van de fabrikant. Het gaat hem er in de eerste plaats om financiële winst te genereren. Kernvraag bij de strategische keuze tussen verschillende soorten waarde is de vraag welke waarden er worden gecreëerd en met welke bedoeling. Verschillende typen bedrijven, variërend van puur winstgerichte bedrijven tot NGDOs, zijn in verschillende mate 'finance' en 'impact driven'. Sociale ondernemingen bevinden zich op het snijvlak van deze twee drijfveren: ze streven naar financiële duurzaamheid maar prioritiseren sociale waardecreatie.


5

Vaak is het lastig -maar niettemin interessant- om de outputs die door sociale ondernemingen worden gerealiseerd te waarderen. Waarde is immers zeer subjectief. Social Return on Investment (SROI) is een methodiek die de veranderingen die door stakeholders worden ervaren als gevolg van een investering observeert en waar mogelijk waardeert en afweegt tegen de kosten. Het betreft hier zowel de financiële als niet-financiële kosten en winst. Tijdens de Context MasterClass zijn in het kort de negen stappen van een SROI-analyse doorlopen: scoping, identifying stakeholders, Theory of Change, identifying resources, identifying outcomes, attaching values, calculating the SROI ratio, verifying outcomes en reporting narratives. Het toekennen van waarden, de zesde stap, is het meest bediscussieerde onderdeel van SROI. Met name bij minder tastbare effecten is het toekennen van een waarde een uitdaging. Vaak wordt de SROI ratio gezien als het eindproduct van een SROI-analyse. Voor deze ratio worden de totale waarden van kosten en baten tegen elkaar afgewogen. Dit getal schetst een grof beeld van de situatie, maar is onvolledig zonder het verhaal achter en naast de cijfers. Juist in het narratief is er plaats voor de zaken die niet kunnen worden gewaardeerd, zoals groeiend zelfrespect en zingeving. Bij het toepassen van SROI is het van belang oog te hebben voor de lessen die in de praktijk reeds geleerd zijn en de uitdagingen die de methodiek biedt. Hiervoor is het allereerst belangrijk vast te stellen wat SROI wel en niet is. SROI is niet de enige methodiek voor (social) impact assessment. Het is geen oppermachtig instrument dat als blue print op elke situatie gelegd kan worden. Daarentegen is SROI een lens om de wereld te bekijken en te analyseren. Het is een participatieve en systematische benadering die helpt om na te denken over blended value en social return. Op dit moment vindt de SROI-analyse vaak nog te weinig aansluiting bij het business model van een onderneming. SROI heeft de potentie het dagelijks management sturing te geven. De uitdaging is dan ook hoe je SROI beter kunt integreren in het management van een onderneming en daarmee ook het dagelijks management door de 'SROI bril' kunt laten kijken. Op voorwaarde dat er rekening gehouden wordt met een aantal uitdagingen, waaronder de vraag 7 reasons for using SROI: hoe SROI in te passen in management systemen, 1. To capture the complexity of change processes kan SROI als methodiek een wezenlijke bijdrage 2. To bring multiple leveren binnen een sociale onderneming. Het helpt dimensions of value de complexe dynamiek van sociaal-economische creation to the surface veranderingsprocessen te vangen in een omvattende analyse. Door de aandacht voor 3. To capture and monetize non-marketed values verschillende vormen van waarde geeft het inzicht 4. To prove your case in financiële en niet-financiële waarde, verwachte en niet-verwachte resultaten, directe en indirecte, 5. To manage effectively en zichtbare en minder of onzichtbare aspecten van 6. To involve stakeholders een investering. Bovendien worden ook de niet- 7. To gain self-knowledge vermarkte kosten en baten geïdentificeerd, gemeten en gewaardeerd. De alomvattende analyse geeft de gebruiker de mogelijkheid aan te tonen dat een investering haalbaar én rendabel is, zowel in commerciële zin als voor wat betreft de sociale doelstellingen. Naast de bruikbaarheid voor verantwoording naar investeerders, kan SROI dienen als


6

instrument in de bedrijfsvoering en is SROI een methodiek die helpt voor 'downward accountability': de verschillende stakeholders worden betrokken in het gehele proces. In de waardeketen leidt dit tot sterkere forward en backward linkages. Tenslotte kan SROI helpen bij het verwerven van zelfkennis, innovatie en leren. Presentatie van 'Narrative numeracy: social impact assessment' Tijdens de Context MasterClass heeft Pol De Greve het in september 2013 gepubliceerde boek met de titel 'Narrative numeracy: social impact assessment' gepresenteerd. Het boek is aangeboden aan Gert van Dijk en Robert Foster. In lijn met zijn betoog over SROI stelt Pol De Greve dat het boek een richtsnoer vormt in de toepassing van SROI, maar geen antwoorden biedt. Het boek is vanaf 19 september 2013 te koop via de website van Context, international cooperation. Bovendien zal dieper ingegaan worden op de SROImethodiek tijdens een driedaagse training die Context organiseert van 19-21 november 2013. Meer informatie hierover is eveneens te vinden op www.contextinternationalcooperation.org.


7

Verslag Context MasterClass Sociale waardecreatie en impactmeting 19 september 2013

Recommend Documents