ma at schappij ter be vordering van de or thomolecul aire genee skunde
verslag congres MBOG en Abng 2000 Integrative Hormone Balancing Derde Tumornetz-Kongress in Baden-Baden
magazine oktober
2009
Cong res MBOG -ABNG 20 0 0 CONGRES
29 augustus 2009
de Schildklier
Foto’s: Jan Eissens
Een weergave van 20 jaar ervaring met behandeling van patiënten met Hypothyreoidie door Robert Linschoten
Tribute to Dr Shames for coming and teaching us, I will speak in Dutch, however our conceptions concerning Hypothyreoidism are alike. Complimenten voor dit gezamenlijk Congres MBOG en ABNG. Voordracht in Nederlands omdat ik aantal topics duidelijk wil stellen. Eerst Conclusies: • Biologische middelen zoals Armour [Forest] en Thyreoidum verdienen voorkeur • De diagnose Hypothyreoidie is een klinische! Bloedwaarden geven meestal te weinig informatie • Wij moeten weer leren klinisch te kijken en niet op bloedwaarden varen • Psychische stoornissen zijn vaak het gevolg van Hypothyreoidie, met name ook postpartum depressie (prof. Hemmo Drexhage, Erasmus MC werkt eraan) • Als T4 en T3 te hoog zijn: niet schrikken, mits er geen klinische hyperthyreoidie verschijnselen zijn • ‘Subklinische’ Hypothyreoidie ook behandelen • Niet bang zijn voor conf licten met reguliere artsen (Internisten) en IVG
Mijn betoog vandaag is geen wetenschappelijk betoog, maar een aantal overwegingen, een verhaal over ervaringen (Erfahrungsheilkunde) en een aantal algemene problemen. Dr. Shames en Emar Vogelaar doen het wetenschappelijke deel op dit Congres. Waarom heeft een algemeen arts als ik zo’n belangstelling voor Hypothyreoidie? Ondanks incidentie van 40% is er weinig belangstelling voor dit probleem. Verschillende familieleden van mij en ikzelf lijden eraan. Ridha Arem spreekt van een verborgen epidemie.......... Een lezing van Jacques Hertoghe (Antwerpse School) inspireerde mij. Herthoge wees op een klinische zienswijze. Ik begon Armour Thyroid (Forest) te nemen en later Thyreoidum. Ik heb nadien nooit meer extra systolen e.a. klachten gehad. Contact gekregen met Hypo-maar nietHappy, een aantal actieve vrouwen, die allen persoonlijke ervaring hebben met Hypothyreoidie en zij beschikken over een goede website en vereniging. Traditionele diagnose en behandeling zijn m.i. obsoleet, TSH heeft alleen betekenis als deze hoog is. Vaak is TSH normaal en desondanks bestaat er toch Hypothyreoidie en omgekeerd! NB. Een mens is nu eenmaal meer dan een paar getallen! Het gaat om een klinische diagnose! Er zijn goede boeken beschikbaar: Broda Barnes en Stephen Langer: Solved: the riddle of illness; Durrant-Pittfield: The Great Thyroid Scandal and how to survive (zeer goed mogelijk zonder laboratorium). Zie ook literatuurlijst.
OKT 2009 2
Keynote: Onwetendheid, onbegrip en onnozelheid zijn de pijlers van Evidence Based Medicine. Dit is een opmerking uit een voordracht van prof. J. Keppel Hesselink, voorzitter van de Stichting voor Innovatief Onderwijs en Onderzoek Complementaire Behandelwijzen (April 2009). Wij zijn niet tegen Evidence Based Medicine en wetenschappelijk onderzoek, maar er wordt dermate mee gemanipuleerd dat het vaak onbetrouwbaar is.
Er wordt aangenomen, dat slechts 5% van de patiënten met Hypothyreoidie afwijkende TSH en/of T4 waarden hebben. De bloedwaarden leiden tot een dwaalspoor! Reden van onbetrouwbaarheid van bloedwaarden is dat het hormonale spel en trouwens het leven in het algemeen zich afspeelt in de cellen, in de mitochondrieën. Alle hormonen en en-
OKT 2009 3
CONGRES
de Schildklier
Cong res MBOG -ABNG 20 0 0 zymen (waaronder Deodasen), cytokynen, mineralen en vitaminen dringen de cellen binnen en hebben invloed. De cellen hebben een autonoom bestaan. Hieruit volgt dat de gehele levenswijze een rol speelt en bevinden wij ons midden in de Natuurgeneeskunde en het Metabole Syndroom. J. Hertoghe beschreef dit als het Meervoudige Deficiëntie Syndroom. Denk bij het klinisch beeld aan psychische symptomen, die veelvuldig aanwezig zijn. Zie het boek van Anneke Spaaks: Moe Angstig Depressief (leest als roman, maar is wel tragisch!). Prof. Hemmo Drexhage hoogleraar Immunologie aan de Erasmus Universiteit heeft in een artikel in Volkskrant van maart 2009 opnieuw gewezen op feit dat depressies en schildklier aandoeningen dicht bij elkaar liggen. Manischdepressieve stoornissen komen 3 maal vaker voor bij schildklier afwijkingen dan bij gezonde mensen. NB:lithium verergert Hypothyreoidie! Ook Hyperthyreoidie patiënten hebben psychische stoornissen. ‘Het idee dat psychiatrische en somatische ziekten een geheel vormen is een grote paradigma wisseling in de medische wetenschap’. Drexhage spreekt van toekomstig immuno-neuro-endocrien-syndroom.
OKT 2009 4
er langzaam mee op. Een van de sterke aspecten van artsen bij de ABNG en MBOG is dat zij luisteren naar patiënten en hun klachten. Daarom komt er steeds meer belangstelling voor ons vak en zal ‘sergeant majoor’ Renckens er niet in slagen ons weg te vagen. Wel moeten we alert blijven! Subklinische Hypothyreoidie (TSH hoog, T4 laag) ook behandelen, mits er klachten zijn! Behandeling: Traditioneel met Levothyroxine Thyrax of Euthyrox (chemisch T4). Het is controversieel omdat het vaak tijdelijk goed gaat, maar bij langer durende Hypothyreoidie:is er een omzet probleem: T4-T3. Er wordt dan steeds hoger gedoseerd, bijvoorbeeld tot 300 mcg! Het tot 1980 veel gebruikte Thyranon (Organon), was nagenoeg gelijk aan Thyreoidum en werd ten gevolge van een onjuiste redenering door de geneesmiddelenwet (1965) verboden. Het synthetische T4 werd er in geramd. Durrant-Pittfield zegt: Als eerste de bijnieren behandelen. In 20 jaar heb ik meer dan 100 patiënten met Hypothyreoidie behandeld. De gegevens heb ik niet systematisch verwerkt. Misschien is het mogelijk dat een arts in opleiding Natuurgeneeskunde dat kan doen?
De meest geloofwaardige procedure is: Goed luisteren en kijken, volledig lichamelijk onderzoek, aandacht voor alle Wij moeten opnieuw leren klinisch te kijken. Er is een tendens om te grote betekenis te hechten aan het laborato- klachten en afwijkingen, behandel de hele patiënt. rium, vooral Internisten zijn ‘geprotocoliseerd’. Alles wordt De meest frequente klachten zijn: Vermoeidheid, depressie en andere psychische verschijnselen, kouwelijkheid, op laboratoriumuitslag en protocol gebaseerd. Een soort hoofdpijn en concentratie stoornissen, fibromyalgie, robot benadering, er wordt nauwelijks anamnese afgenomen en er is geen plaats meer voor een gesprek, laat staan constipatie, arthritis, vertraagde achillespeesreflex. Als er klachten zijn, eerst de Voeding regelen. Supplementeer: intuïtie! Selenium, Tyrosine, vitamine B12 en foliumzuur. Protocol en DBC zijn een vernedering voor de geneesWaardebepaling met behulp van bloedtest van: TSH, FT3, kunde en patiënt, alsof iedereen gelijk is. TSH wordt beFT4, Anti TPO, homocysteïne, cholesterol, vitamine B12, handeld en niet de patiënt (Lab-based medicine). Wij zijn meer dan getallen of computer modellen. Het is een teken foliumzuur en evaluatie van de bijnier. De belangrijkste test is echter de ochtendtemperatuur. van onzekerheid. (De 24 uur urine test voor schildklier hormonen beschouw ik als onvoldoende.) Serban Schreiber stelt in zijn boek: Brein als Medicijn en Eventueel eerst de bijnier behandelen met hydrocortisone Anti-kanker en op het KNMG congres (december 2008) of DHEA; dan proefbehandeling met Tyrosine, chemisch dat we moeten leren mediteren en niet alleen onze linker T4 (Thyrax etc.). hersenhelft moeten gebruiken. Antwerpse school: 1 op 4 patiënten doen het goed op alPatiënten (meestal vrouwen met Hypothyreoidie) worden vaak niet serieus genomen. Vele malen hoorde ik van vrou- leen T4, als dat niet voldoende verbetering geeft, Armour of Thyreoidum, of een combinatie van chemisch T4 en welijke patiënten dat zij van hun dokter hadden gehoord: T3, bijvoorbeeld Novothyral (Merck) of Thyrax en Cytomel “Mevrouwtje de bloedwaarden zijn goed, maakt u zich (Cynomel), vitamine B1, B6 en B12, foliumzuur, zink en maar niet ongerust, er bestaat geen schildklier probleem, koper. Beweging is belangrijk. Storende factoren kunnen gaat u maar naar psychiater of psycholoog”! Vaak blijkt er later toch sprake te zijn van Hypothyreoidie! Aanvankelijk zijn: gebrek aan ijzer, selenium, magnesium. Cave, betablokkers, cordarone, lithium, jodium, strumazol werd ik hier boos om, nu ben ik er aan gewend. Dit is één remmen de schildklierfunctie. van de redenen dat ik zolang ben doorgegaan met mijn praktijk en moeilijk afscheid kan nemen, maar nu houd ik Dosering verhogen tot er lichte Hyperthyreoidie verschijn-
Foto’s: Jan Eissens
selen optreden, dan iets lager doseren. Veel vrouwen voelen zelf aan of zij meer of minder nodig hebben. Er zijn aanwijzingen dat er sprake kan zijn van receptor
resistentie voor schildklier hormonen (te vergelijken met insuline resistentie): veel substitutie met hormonen zonder verbetering.
OKT 2009 5
CONGRES
de Schildklier
Cong res MBOG -ABNG 20 0 0 29 augustus 2009
Enkele Mythen: • Schildklier hormonen geven osteoporose en zijn slecht voor het hart (vergelijk vitamine C en nierstenen). • Biologische middelen zijn niet goed gestandaardiseerd, daardoor weet je niet hoeveel je geeft. • Biologisch middelen kunnen gekke koeienziekte overbrengen of varkenspest. Enkele typische casussen (uit velen):
werd het mogelijk om opnieuw aan gezinsuitbreiding te denken, een woord dat jarenlang niet meer was gevallen, maar waaraan nu de daad kon worden toegevoegd. Een gezond tweede kind werd geboren en dat zonder een postnatale depressie achteraf. Integendeel, patiënte reageerde als een opgewekte, bloeiende vrouw en ziet er ook nu nog steeds zo uit. Zij blijkt inmiddels al weer jarenlang haar taak als moeder en haar werk volledig te kunnen uitoefenen. Als behandeling gebruikt mevrouw X nog dagelijks thyreoidum onder medische controle.
Casus I
Mevrouw X kwam in maart 2007 haar eigen verhaal vertellen. De funeste gevolgen van het niet herkend worden van haar klachten zijn in dit geval zelfs dramatisch te noemen. Mevrouw X is 50 jaar en vertelt hoe zij na haar eerste bevalling een postnatale depressie ontwikkelde. Uiteraard werd naar aanleiding daarvan uitvoerig fysiek onderzoek verricht, evenals bloedonderzoek; alles volgens de regulier medische richtlijnen. Omdat er geen organische oorzaken werden gevonden voor haar klachten, werden deze als psychisch syndroom beschouwd en behandeld. Het gevolg was een tiental jaren durende lijdensweg, waarbij patiënte tal van psychologen en psychiaters zag voorbijgaan die keer op keer bevestigden dat haar probleem ‘tussen de oren’ zetelde. Helaas brachten deze specialisten geen enkele verbetering in de ziektetoestand met hun therapeutische strategieën. Dit betrof gesprekstherapieën en een hele serie antidepressiva, waar patiënte eerder slechter dan beter van werd. Het ging zover, dat de ziektetoestand een medische indicatie vormde tot af breken van haar tweede zwangerschap. Ten einde raad kwam patiënte via, via op mijn pad. Uit systematische metingen van de lichaamstemperatuur bleek dat patiënte regelmatig een onder temperatuur had, dat in mijn opvatting wijst op Hypothyreoidie. Hoewel het bloedonderzoek geen afwijkingen vertoonde die op Hypothyreoidie duidden, bracht een behandeling met thyreoidum, al snel verandering en terugkeer naar volledige gezondheid in geestelijk en lichamelijk opzicht. Hierdoor Foto’s: Jan Eissens
Casus II
De heer Y, geboren in 1955, eigen bedrijf, was volgens het geldende protocol langdurig met thyrax behandeld i.v.m. Hypothyreoidie voordat hij bij mij in behandeling kwam. De heer Y consulteerde mij voor het eerst in 2003. De huisarts had bij hem Hypothyreoidie vastgesteld en stelde hem in op thyrax, waarvan de dosis langzaam werd verhoogd tot 175 mcg. per dag. Desondanks voelde hij zich nog steeds zwak en beroerd en niet is staat tot werken. Terwijl hij vroeger veel aan sport deed, was hij niet in staat iets aan beweging te doen. Zijn klachten waren verder: gewichtstoename, kouwelijkheid, infecties (o.a. impetigo), depressiviteit, concentratie- en geheugen stoornis, nervositeit, droge pafferige huid met schimmels en eczeem, spierpijn, hartkloppingen en verminderde libido. Bij onderzoek: gewicht 85 kg, bij een lengte van 178 cm, RR 140/80, hart en longen gb, urine gb, schildklier iets vergroot, overigens geen afwijkingen, bloed: TSH 1.8, FT4 18.1, FT3 1,8, Ik stelde hem voor thyrax geleidelijk te vervangen door thyreoidum (KNMP 14029634). Ik schreef een brief aan zijn huisarts. Tijdens het 2e consult voelde de heer Y zich veel beter, met name zijn geheugen was verbeterd. Ik liet regelmatig bloed prikken op TSH, FT4, FT3 en talrijke andere bepalingen, steeds voorafgaand aan een consult. Aanvankelijk zag ik hem na 3 maanden, later na een half jaar en thans eens per jaar. Hij maakt het nu heel goed. ”Zonder thyreoidum zou ik geen bedrijf meer heb-
Foto: Jan Eissens
ben gehad”, aldus de heer Y. Concluderend was de heer Y ernstig belemmerd en niet in staat zijn werk te doen met uitsluitend thyrax. Met de combinatie thyreoidum/ thyrax is de heer Y klinisch volkomen hersteld. Dit is een type casus, waarvan ik er vele kan produceren.
NB. Thyreoidum wordt met steeds meer moeite door verzekeraars vergoed.
Literatuur: (*1) Linschoten, R. Schildklierproblemen; hypothyreoïdie. Tijdschrift
Casus III
Integrale Geneeskunde 1994 10/3
(*2) Zie de voortreffelijke infomap van de patiëntenwerkgroep HYPOEen 36-jarige vrouw werd 3 jaar eerder behandeld met maarnietHAPPY. een ‘slok’ wegens Hyperthyreoidie (Graves). Daarna ontstond een sterke Hypothereoidie met veel overgewicht, (*3) Barnes, B.O. Hypothyroidism: the unsuspected illness. Harper & Row 1976 ISBN 0 690 01029 myxoedeem, depressie, haaruitval, gewrichtsklachten. (*4) ‘Effects of Thyroxine as Compared with Thyroxine plus TriiodoZij had een overtuigende kinderwens maar werd niet thyronine in Patients with Hypothyrodism’, Buneviius R., M.D., zwanger ondanks 175 mcg. thyrax. Ph.D. Kaanaviius G., M.D., Ph.D., Alinkeviius R., M.D. and Na instelling op combinatie thyrax met 2dd 2 grain (120 Prange A.J., M.D., New England Journal of Medicine, Volume mg) thyreoidum verbeterden haar klachten en werd zij 340:424-429, Number 6, February 11, 1999. na 2 jaar voor het eerst zwanger. (*5) Doctoraalonderzoek Medisch Biologe Weel K., ‘Klachten bij de Tijdens de zwangerschap werd de dosis met 50 % verbehandeling van hypothyreoïdie’, oktober 1992. hoogd en viel patiënte af. Inmiddels heeft zij een gezond • Escobar-Morreale, HF, Endocrinology 1996 Jun; 137(6):2490kind waarmee zij erg gelukkig is. 502; Only the combined treatment with thyroxine and triiodoConclusie: De radioactieve slok was te hoog gedoseerd en thyronine ensures euthyreoidism in all tissues of the thyreoidecpatiënte is niet goed nabehandeld. Een betere instelling tomised rat. van de medicatie ondersteunde de realisatie van haar • Baisier, WV, Hertoghe J and Eeckhaut W, Journal of Environkinderwens. mental Medicine (2000) 10, 105; Thyreoid Insufficiency. Is TSH
Casus IV
OKT 2009 6
measurement the only Diagnostic Tool?
• Durrant-Peatfield, B; The Great Thyreoid Scandal; Barons Mevrouw Z. voelde zich ondanks 150 mcg. Thyrax toch Down Publishing ISBN 0-9544203-0-6 slecht. Met Thyreoidum knapte zij snel op, kon weer werken en functioneren. Voor uitgebreide literatuurlijst, besproken door Lottie van Helaas werd Thyreoidum door haar zorgverzekeraar Starkenburg zie: www.hypomaarniethappy.nl ineens niet meer vergoed.
OKT 2009 7
CONGRES
de Schildklier
Cong res
Integrative Hormone Balancing saal laboratorium onderzoek, samen met de klinische presentatie, gebruikt om een diagnose te stellen. Welke laboratoriumtesten uitgevoerd moeten worden door Kristy Vermeulen, vertaling Fokje Russchen hangt af van welk deel van het endocriene systeem priTijdens het MBOG/ABNG symposium op 29Augustus mair verstoord is. 2009 bespraken Drs Richard Shames en zijn vrouw Om de schildklierfunctie te testen moeten de TSH, f T4, Karilee Shames ‘Integrative Hormone Balancing’. Zij f T3 en microsomale antistoffen bepaald worden. Een praktiseren inmiddels 35 jaar en hebben de langste tijd DHEA en cortisol bepalingen in speeksel op 4 tijdstippen daarvan het hormoonstelsel bestudeerd en er hun werk van een etmaal worden ingezet om het functioneren van op gericht. The Shames’ bespreken een hormonale driede bijnieren te onderzoeken, terwijl oestrogeen, progesterhoek die bestaat uit de schildklier-, bijnier- en geslachton en testosteron waardes de basis geven voor een evalushormonen, waarin alle drie de endocriene systemen atie van het functioneren van de geslachtsklieren. met elkaar in evenwicht moeten zijn om juist te kunnen Als de diagnose gesteld is, dan kan met de behandeling functioneren. Neem bijvoorbeeld een kruk met 3 poten; gestart worden. De behandeling hangt af van de klier die wanneer een van de poten korter is dan de andere twee, de meeste ondersteuning nodig heeft. Het is verstandig dan zal de hele kruk uit balans zijn, en niet slechts die om een gebied tegelijk te behandelen en veranderingen ene poot. Dit is de manier waarop we over het endocriene systeem moeten denken. Dus wanneer we een hormonale in de er mee verbonden klieren in de gaten te houden alvorens verder te gaan met het behandelen van de andere verstoring behandelen moet niet alleen het specifieke klieren. Vaak is het zo, dat wanneer een klier behandeld is, hormoon behandeld worden, maar, indien nodig, ook de de complementaire klieren vanzelf in balans geraken. hormonen die er in de driehoek mee verbonden zijn. De Voor een behandeling van alle drie de endocriene klieren schildklier scheidt hormonen af die verantwoordelijk zijn moeten we denken aan voeding, voedingssupplementen voor de groei, voor de temperatuur regulatie en voor het en beweging. De schildklier reageert goed op een voemetabolisme van elke cel en orgaan in het lichaam. Wandingspatroon met veel groenten en vezels, mineralen neer de schildklier verminderd functioneert noemt men dat hypothyroidie. Hypothyroidie kan zich kenbaar maken suppletie en regelmatige, rustige aerobics. De bijnieren varen wel bij een voeding met complexe koolhydraten, B met vermoeidheid, gewichtstoename, constipatie, problevitamines suppletie en rustige of stevige inspanning, afmen met de regulatie van de temperatuur en vele andere hankelijk van het stadium van de bijnier uitputting. Een symptomen. eiwit rijk, hormoonvrij voedingspatroon met EPA en DHA De bijnier geeft boodschappers af die aanpassing aan supplementen en langzame, geconcentreerde inspanning stress mogelijk maken en die het koolhydraat metabozoals yoga en stretching helpen om onderfunctioneren lisme, de vochthuishouding en de immuunfuncties convan de geslachtsklieren te herstellen. troleren. Als de bijnieren niet voldoende functioneren Naast bovengenoemde basale behandel opties, kunnen noemen we dat ‘bijnier uitputting’. Bijnier uitputting andere supplementen nuttig zijn, af hankelijk van de inkenmerkt zich door problemen in het omgaan met stress, dividuele casus. Zo kunnen bijvoorbeeld synthetische en angst en spanning en door snel schrikken. bio-identieke hormonen (schildklierhormoon, DHEA, proDe geslachtsklieren (eierstokken en testikels) geven geslachtshormonen af. Dit zijn onder andere oestrogenen, gesteron, oestrogeen en testosteron), glandulars, kruiden, homeopathische middelen en verschillende orprogesteron en testosteron. Deficiëntie symptomen van thomoleculaire supplementen toegevoegd worden aan het deze hormonen hangen af van het specifieke hormoon. behandelprogramma om het functioneren van de schildMaar een mist voor het denken, geheugen verlies en een verminderd concentratie vermogen zijn veel voorkomende klier, bijnieren of geslachtsklieren verder te ondersteunen. Samenvattend: om hormoon verstoringen efficient te diagklachten. nosticeren en behandelen moet een uitgebreide anamnese Het is van belang om systematisch te werk te gaan bij de afgenomen worden. De oorzaak moet bepaald worden en behandeling van verstoringen van het hormonale evenwicht. Identificeer allereerst welk deel van het endocriene passende laboratoriumtesten moeten worden uitgevoerd. De juiste behandeling moet worden voorgesteld en het systeem voornamelijk de problemen veroorzaakt. Als behandelprotocol zal succesvol beheerd moeten worden. deze is gevonden, dan is de volgende stap het vinden We moeten ons realiseren dat fysieke, sociale, omgevings van de oorzaak. Er kunnen vele oorzaken zijn, zoals een organische ziekte, omgevingsstoffen en –toxines, emotio- en emotionele stress allen kunnen bijdragen aan een vernele en fysieke stress, een ongezond voedingspatroon enz. storing van de hormonale balans. Het is dus van belang om al deze gebieden er in te betrekken. Rust, passende Een goede anamnese is dus noodzakelijk om de oorzaak aan te kunnen wijzen. Wanneer de oorzaak en de primaire inspanning, gezonde voeding en genieten van het leven zijn belangrijke hoekstenen van gezondheid. verstoring van de balans zijn geïdentificeerd, worden baSamenvatting van de presentatie van Drs. Richard Shames
Foto’s: Jan Eissens
OKT 2009 8
OKT 2009 9
Derde Tumornetz-Kongress Op 13 en 14 juni 2009 door Marinus E. Jansen, arts
Alhoewel er in Nederland naar mijn weten ruim informatie en kennis aanwezig is m.b.t. niet-conventionele behandelingen bij kanker is er nog geen sprake van een structureel overleg tussen behandelaars die biologische therapieën aan patiënten met kanker adviseren en/ of bij patiënten toepassen. Daar ik de indruk heb dat steeds meer patiënten met kanker zich in Duitsland (en België) oriënteren of laten behandelen {(on)conventioneel} besloot ik mij voor dit congres, het “3. Internationaler Fachkongress für Biologische Krebsmedizin”, op te geven. Dit congres werd georganiseerd door de “Arbeitskreis Ganzheitliche Onkologie (AGO)”, met de titel “Innovative Therapiekonzepte für die Praxis”. Tevens was het mogelijk op 11, 12, 13 en 14 juni, gecertificeerde cursussen (C en D-Kurs) te volgen m.b.t. “Biologische Krebsmedizin”, erkend door de AGO. Het congres programma sprak mij zeer aan. Tevens was ik benieuwd of ik iets zou vernemen over eventuele samenwerking van diverse biologisch werkende artsen/ therapeuten/ groepen die elkaar treffen onder de naam ProLeben (kennen ook een opleiNiets menselijks is ons artdingstraject), de mensen die het AGO-congres sen/ therapeuten vreemd. bezoeken en artsen die de oncologie dagen Zo zul je bijvoorbeeld na meer dan 125 jaar nog steeds tijdens de “Medizinische Woche” volgen niet weten waar je voor bent (DGO). Informatie inwinnen over dit laatste onderwerp is echter niet gelukt vanwege omdat je al die tijd alleen maar bezig bent met ergens het overvolle programma en de daardoor ingekorte pauzes en de geringe bereidheid om tegen te zijn. daarover te spreken. Blijkbaar heeft een ieder toch het meeste belang bij hetgeen hij/ zij zelf praktiseert. Niets menselijks is ons artsen/ therapeuten vreemd. Zo zul je bijvoorbeeld na meer dan 125 jaar nog steeds niet weten waar je voor bent omdat je al die tijd alleen maar bezig bent met ergens tegen te zijn. Alhoewel er lichtpuntjes aan de horizon verschijnen zoals ik ervaar uit gesprekken met collega Valstar, voorzitter van de NGOO en gesprekspartner namens andere onconventionele organisaties met conventioneel georiënteerde, geldt m.i. het onderstaande citaat uit 2005 nog steeds: “Protocollen en ‘evidenzbasierte Medizin’ dienen, althans zoals het in Duitsland wordt toegepast, alleen daartoe, dat de paradigmata in de loop der tijd verstevigd worden. De paradigmata der wetenschap zijn er echter niet om de heersende meningen te bevestigen, maar om die voortdurend achteraf te bevragen. Tolerantie t.o.v. andersdenkenden is in de wetenschap een OKT deugd en zullen dat ook in de medische wetenschap zijn. 2009 10 Het autisme in de geneeskunde is de grootste remschoen
binnen de vooruitgang van de geneeskunde. Het ligt binnen de gezamenlijke verantwoordelijkheid van arts en patiënt deze onheilzame weg te blokkeren”. Dit citaat komt uit het voorwoord van Dr. med. Dr. rer. Nat. Dipl. Phys. E. Dieter Hager.Editorial, EHK 2005; 54: 553 Het programma omvatte de volgende voordrachten: Zaterdag 13 juni “Neue Optionen für die Diagnose und Therapie von Krebserkrankungen”, dr. J.F. Coy. “Ernährungstherapie nach Dr. Johanna Budwig”, dr. med. Grunewald. “Aminosäuren - Therapieansätze in der Tumorimmunologie”, dr. med. Landsberger. “Sekundärprophylaxe von Metastasen mit Mikronährstoffen”, dr.med. H-J. Bach. “10 Jahre therapeutische Erfahrung mit onkolytischen Viren”, Kollega Thaller. “Therapeutischer Stellenwert der loko-regionalen Chemotherapie”, prof. dr. K.R. Aigner, Burghausen. “Krebs: Beeinflussung des Neurotransmitterstoffwechsels”, Dr. R. Kirkamm. “Vitamin D3 als Immunmodulator”, dr. W. Bayer,Stuttgart. “Geopathie en Krebs”, prof. dr. E.G. Hensch, Nienburg. “Die homöopathische Behandlung und Heilung von Krebs”, dr. J. Wurster. Zondag 14 juni “Genetische Signaturen als therapeutische Entscheidungshilfe”, mw. dr. I. Simon, Amsterdam (NL). “Krebszellen im Blut: Ihre Bedeutung für Prognose und Therapie”, dr. B. Steffan, Hamburg. “Neue Aspekte für Therapien: Gentechnik und Stammzellentherapie”, dr. U Jacob, Bad Wiessee. “Therapie der krebsinduzierten Immunsuppression“, dr. med. H-J. Bach, Solingen. “Therapeutische Beeinflussung des Tumormikroenvironments”, prof dr. B. Groner, Oldenburg. “Malariamittel mit Antitumorwirkung: Artemisinin. Erste klinische Ergebnisse”, prof. T. Efferth, Heidelberg. “Praxis der Immunstimulation in der biologischen Krebsmedizin”, prof. dr. dr. B. Pfeifer, Brunnen (Zwiserland). “Einflüsse naturheilkundlicher Therapeutika auf die extrazelluläre Matrix und deren Regulation”, dr. R Inderst, Gauting.
in Baden-Baden De voordracht van dr. J.F. Coy: “Neue Optionen für……”, vereiste direct al volledige aandacht. Deze eerste lezing was zeer systematisch opgebouwd. De rode draad begon bij een gezonde cel waarin o.i.v. diverse, m.n. externe, factoren stofwisselingsstoornissen ontstonden die aanleiding gaven tot tumorvorming. M.a.w. hoe een fysiologisch werkende cel verwordt tot tumorcel (goedaardig, verdringend) en/ of kwaadaardig (invasief). Cellen kunnen slechts voortbestaan en actief zijn als ze energie kunnen verkrijgen. Dit gebeurt m.b.v. de celstofwisseling die de voedingsstoffen omzet in energie. Kankercellen vormen daarop geen uitzondering. Bij de meeste lichaamscellen berust de energiestofwisseling op biochemische processen waarbij energie vrijkomt door verbranding waarbij de mitochondriën een zeer belangrijke rol spelen. Voor de kankercel geldt daarbij: hoe agressiever de cel zich gedraagt des te meer schakelt hij over op winning van energie via vergisting (i.p.v. door verbranding). Dit leidt tot kankercellen die vergisten. Deze cellen produceren grootte hoeveelheden melkzuur die aan de omgeving worden afgegeven, waardoor een “uitwendig”zuur milieu ontstaat. Hierdoor wordt de tumorcel beschermd “tegen” zijn lichaamseigen immuun-systeem omdat in het zure milieu de “Natural Killercells” onbeweeglijk worden en daardoor de tumorcel niet meer kunnen bereiken. Tegelijk wordt het omliggend weefsel door het melkzuur opgelost en geeft zo de kankercel de gelegenheid invasief op te treden. De invasieve, agressieve tumor(cel) is een feit. Op deze wijze stimuleren de kankercellen uit-/ ingroei en metastasenvorming. Tevens zijn door de veranderde wijze van energieproductie, zonder de medewerking van mitochondriën, de tumorcellen niet/ minder gevoelig voor chemotherapie. Daarbij worden er door de uitschakeling van de mitochondriën nog nauwelijks vrije radicalen gevormd waardoor deze tumorcellen minder gevoelig worden voor bestraling. T.g.v. deze stofwisselingsomzetting is de kankercel ook minder af hankelijk van zuurstof, waardoor de groei binnen de kankercel eveneens toeneemt, dus m.n. daar waar de zuurstofverzorging slecht is.
Uit voordracht dr. F.J. Coy, Baden-Baden 13 juni 2009
Via de hypothese van Otto Warburg, het opfrissen van de kennis omtrent de vorming van melkzuur uit glucose via de Embden Meyerhof- en Pentosefosfaatweg en diverse verwijzingen naar onderbouwende literatuur belandden we tenslotte bij de ontdekking, door dr. Coy, van het TKTL-1 enzym en de invloed van dit enzym op de stofwisseling van cel. M.n. de aanwezigheid van dit enzym draagt bij tot verdere invasieve groei en metastasering. Kort werd ingegaan op de bloedtest m.b.t. het aantonen van het TKTL-1 en de positieve correlatie tussen de hoeveelheid enzym en de agressieviteit van de tumor.
Uit voordracht dr. F.J. Coy, Baden-Baden, 13 juni 2009
N.a.v. deze inzichten ontwikkelde hij het Coy-principe, waarbij d.m.v. voeding de werking van dit enzym kan worden geremd of zelfs kan worden uitgeschakeld. Hiertoe zijn speciale voedingsproducten ontwikkeld. Deze producten worden geleverd door een firma die ook de informatie m.b.t. deze aanpak verstrekt. Olieën en vetten spelen hierbij een belangrijke rol.
OKT 2009 11
Derde Tumornetz-Kongress
in Baden-Baden
Uit studiën van menselijke tumoren in diermodellen blijkt dat een koolhydraatarme voeding alléén onvoldoende is om kankercellen te remmen. Daarentegen werd door een combinatie van koolhydraatarme en speciale oliemengsels en olie-extracten wel een remmend effect aangetoond.
men en het metabolisme en de medicamenten met de targets te combineren. Het monitoren geschiedt m.b.v. de signalen die door de tumoren worden uitgezonden. Daarnaast werd er o.a. aandacht besteed aan de verschijnselen van “Multi-Drug-Resistance” en het optreden van “recidieven” ná de zgn. overlevingstijd (“herleven” van een, verborgen, primaire kwaadaardige tumorcel=disseminate single tumor cells). Op grond van de uitkomsten van de analyses komt men tot “a kind of mapping the Achilles heel of a tumor”. In deze voordracht beperkte dr. Steffan zich tot verspreiding middels bloed van een kwaadaardige tumor. Het zoeken hierna kan thans redelijk doelgericht plaatsvinden. Daarnaast zijn er nog andere wegen van verspreiding die, thans, nog niet of nauwelijks detecteerbaar zijn. (bijv. middels doorgeven van bepaalde signalen). Hij verwees daarbij naar recente publicaties van Pantel, Weckermann en Kaplan. Helaas was er geen “Hand-out”, noch een voorbeeld van een aanvraagformulier voor onderzoek voorhanden. Ook mijn (herhaald)verzoek om toezending van informatie is, tot op heden, niet gehonoreerd.
Voeding volgens het “Coy-Prinzip” is gebaseerd op de volgende drie zuilen: • speciale oliemengsels; • beperken van snel opneembare koolhydraten; • intensieve ontzuring van het organisme. Op grond hiervan zijn speciale produkten en therapie schemata ontwikkeld. Die weer zijn omgezet in praktische adviezen. Meer informatie is (o.a.) te vinden op www.tavarlin.de . Mijn verwachting is dat toepassing van deze producten een extra bijdrage zal leveren aan de werking van de niettoxische tumortherapie, zoals het dr. Houtsmuller-advies en het twee-fasen-advies volgens dr. Paul Harrewijn en ing. Aad van Oosten(zie syllabus MBOG-congres oktober 2003 waarin alle voordrachten van dit seminar staan vermeld). Literatuur: “Ernährung nach dem COY-Prinzip. Eine ergänzende
goed onderzoek m.b.t. de relatie tussen ziekten, m.n. kanker, en de omega 3-vetzuren. Daarbij is het geven van valse hoop uit den boze. Ook m.b.t. verder onderzoek is het interessant de onderstaande website van de “Stiftung” te bestuderen. Tijdens zijn voordracht wees dr. med. Grunewald ook op al het werk dat was en wordt verricht door vele andere onderzoekers, zoals: Winstosser, Issels, Coy. De noodzaak om met elkaar op te trekken om te zorgen dat alle deelaspecten als onderdeel van een grote legpuzzel, hun plaats krijgen, zoals het wonder der membranen, het vastleggen van de immuunstatus en de mogelijkheid tot beïnvloeding ervan. Tot slot nog een enkele losse opmerking, genoteerd tijden deze voordracht:
Ik waarschuw niet voor margarine, maar verbied het, reduceren van arachidonzuur, substitutie van LA, EPA & DHA naar behoefte, substitutie vitaminen naar behoefte, substitutie essentiële aminozuren m.n. methionine en cysteïne, per dag 30 minuten lopen, goed doorstappen, direct na het eten.
Massnahme bei Krebs”. www.budwig-stiftung.de, een boeiende website die ook inzicht geeft op welke wijze Frau Dr. Johanna Budwig haar inzichten heeft verdedigd en zich haar gehele leven heeft ingezet voor het bestrijden van
Dr. med. Grunewald sprak over het werk van zijn tante kanker en de mening van de gevestigde orde tegen haar ideeën. Frau Dr. Johanna Budwig en de naar haar genoemde stich- www.mecoline.eu ting. www.lipidlibrary.co.uk www.lipidmaps.org
Ook deze lezing heeft mij zeer geboeid. De redenen hiervoor zijn waarschijnlijk tweeërlei: a. de boeiende wijze waarop de informatie werd overgedragen; b. dat ik zelf nooit echt verder gekomen ben dan het “Budwigpapje”.
OKT 2009 12
Johanna Budwig werd geboren op 30 september 1908 en overleed in 2003. Zij ontving voor haar werk in 1966 de “Linda Nobel Laurate”. Voor verdere informatie over haar leven, onderzoek, teleurstellingen, haar strijd tegen de transvetzuren, verwijs ik graag naar de website, die aan het einde staat vermeld. Zijn voordracht sloot, op een aantal aspecten, zeer goed aan op de voordracht van dr. Coy. Hij onderstreepte daarbij de vorderingen die gemaakt zijn met de wetenschappelijke onderbouwing van de theorieën van Johanna Budwig en daarop gebaseerde praktische adviezen. Daarbij wees zij voortdurend op het belang van
Nb.: Op folders van mecoline wordt veelal ook een adres in Winschoten vermeld. Dit betreft echter een magazijn. De telefoon wordt automatisch doorgeschakeld naar Duitsland.
T.a.v. de voordracht van dr. B. Steffan, van het “Institute for Molecular Oncology-Metavectum, Hamburg” met de titel “Krebszellen im Blut: Ihre Bedeutung für Prognose und Therapie” had ik hoge verwachtingen m.n. gericht op verklaringen m.b.t. tot wel dan niet aanslaan van een therapie, gelet op de individuele patiënten met eenzelfde tumorsoort. Het analytisch programma van het laboratorium richt zich m.n. op de sensitiviteit van een tumor voor preparaten uit zowel de conventionele als onconventionele geneeswijzen en monitoring van deze therapie. Uit de discussie bleek dat vooral de vraagstelling van en de informatie, door de aanvrager verstrekt, van groot belang zijn voor de bepaling van de uit te voeren onderzoeken. De chemosensiviteit stelt men vast door het analyseren van genomen, proteo-
Informatie te vinden op www.metavectum.de.
M.b.t. de voordracht van dr. med. Wolfram Kersten,op basis van zijn artikel: “Paradigmenwechsel im Verständnis Chronischer Zivilisationskrankheiten” (Komplement. Integr. Med. 04/ 2009), had ik geen bepaalde verwachting. Waarschijnlijk werd dit veroorzaakt door mijn vooroordeel dat over dit onderwerp een ieder wel een mening heeft en die ook uit wil dragen, daarbij dan een gloedvol pleidooi voor zijn of haar aanpak houdt, eventueel inspelend op de publieke opinie. Ik werd verrast door een gloedvol betoog van een collega die op 56-jarige leeftijd zijn bloeiende praktijk als “Allgemein Mediziner” stopte. Alhoewel hij al langere tijd onvrede had met de uiteindelijke resultaten die zijn interventies bij zijn patiënten bereikte en die daar blijkbaar (wel) zeer tevreden mee waren, besloot hij na het lezen van het boek “Eplaining of an explained diseases” van Pall zijn praktijk op een volledig andere visie te schoeien. Vooral zijn onderbouwing vanuit zijn ervaringen in zijn eigen praktijk opgedaan sprak nagenoeg het gehele auditorium aan. Toen collega Kersten zijn betoog, gelet de geruime tijdsoverschrijding waardoor de pauze met 20 minuten werd bekort, diende te beëindigen werd hij omringd door een groot deel van de toehoorders om met hem de mogelijkheid te bespreken van meerdere lezingen en workshops. Samen met collega’s die bepaalde onderwerpen reeds hebben uitgediept. Denk daarbij aan Kremer, Ohlenschlager (overleden) Ter sprake werd gebracht: ALS, Ziekte van Parkinson en Alzheimer, Auto-immunopathieën ook in relatie met mito-
chrondiale pathologie zoals dat tijdens deze twee dagen al gebeurt in relatie tot kanker. (Noot referent: “Molecular Pathology in the Oncology, 2009“).
In sneltreinvaart passeerde wederom veel biochemie: citraatcyclys. Lactaatvorming, citrullinering van eiwitten. Daarbij werd nog genoemd de schade aan DNA in de celkern en in de mitochondriën en ook in de andere cellen. Tot slot werden een drietal artikelen uitgereikt ter verdere onderbouwing van zijn voordracht. Komplement. Integr. Med. 03/ 2009: Maculadegeneration- Prävention und Therapie durch hoch dosierte Antioxidanten (Lezing oogarts van de UVL, tijdens seminar van Nutramin, o.l.v. apotheker mw. Khoe, 2000?) Zie verder: www.dr-kersten.com
De beide voordrachten van dr. med. Heinz-Jürgen Bach kwamen door ziekte te vervallen. Jammer, want de titels van zijn voordrachten hadden mijn interesse gewekt. Ook was niet voorzien in een syllabus of een kopie van een diapresentatie. Hiertoe werd achteraf nogmaals een verzoek gedaan, tot op heden zonder resultaat. Wel werd later informatie toegezonden omtrent de mogelijkheid tot “Individualisierte Chemotherapie”. Dit onderzoek wordt verricht aan vers tumorweefsel en indien voldoende tumorcellen aanwezig ook aan pleuraexsudaat en ascites. Het onderzoek wordt uitgevoerd door het CytoLaborBach i.s.m. het “Institut für Pharmazie der FU Berlin”. Men is in staat om voor acht chemotherapeutica of combinatie’s van chemotherapeutica de gevoeligheid van de tumor voor deze middelen te bepalen (sterk sensitief, partieel sensitief, resistent). Voor de praktijk uitvoering van eerste lijnsbehandelaars is deze informatie op zich niet van belang tenzij er een goede relatie bestaat met de behandelaar uit de tweede lijn. Hiermee bedoel ik niet te zeggen dat het onderzoek dient te gebeuren wel dat het in een goed overleg kan worden meegenomen. Daarom is het m.i. zinvol om er weet (kennis) van te hebben opdat patiënten zo goed mogelijk kunnen worden geïnformeerd, overeenkomstig hun eigen behoefte. Collega Bach had voor de eerste lezing nog wel voor een vervanger kunnen zorgen echter met een geheel ander onderwerp, nl. Salvestrolen. Deze spreker, (emeritus) prof. dr. Dan Burke, verzorgt ook lezingen in Nederland over ditzelfde onderwerp. Collega Thaller gaf in zijn voordracht inzicht in zijn behandeling van oncologische patiënten met o.a. New Castle virus en dendritische celtherapie. Twee zaken van deze uiteenzetting zijn mij bijgebleven. Dat er geen duidelijke consensus is in de uitvoering van deze aard van thera-
OKT 2009 13
Derde Tumornetz-Kongress
boekentip
pieën. Daarnaast wat het privé met je kan doen als je met therapieën bezig bent die door de gevestigde orde wordt genegeerd.
Het Detox Dieet
Giftig
Auteur: Paula Baillie – Hamilton
Auteur: William Reymond
Het dieetboek van de 21ste eeuw
bron: www.nu.nl/boek
Dit is niet zomaar een dieetboek. Dit is dé manier om te ontgiften en af te vallen – zodat je nooit meer op dieet hoeft!
Een onderzoek naar zwaarlijvigheid, ongezonde voeding en ziekten. Een boek dat iedereen gelezen zou moeten hebben, al is het maar om te beseffen hoe de voedingsindustrie van nu in elkaar zit. Een mens kan zich over het algemeen gezond noemen, als hij of zij regelmatig sport, zich geestelijk en lichamelijk sterk voelt en gezond eet. Met het boek ‘Giftig’ geeft Reymond dit laatste aspect een hele nieuwe betekenis en zal alles wat je op je bord legt niet meer smaken als voorheen. Het boek is in te delen in vijf onderwerpen. Het eerste deel gaat over de grote toename van obesitaspatiënten, die nu al een pandemie wordt genoemd. Het volgende deel gaat over de resultaten van zijn onderzoek naar glucosefructosesiroop, een suikervervanger gemaakt van mais. Het derde deel werpt licht op de vleesproductie in de bioindustrie en alle daaraan verwante zaken. In deel vier beschrijft de auteur het gebruik van pesticiden bij de fruit- en groenteteelt. In het vijfde en laatste deel worden conclusies getrokken. Reymond neemt je aan de hand mee langs zijn onderzoeksresultaten, feiten die een beeld schetsen van de huidige situatie van de voedingsmiddelen industrie. Hij betrekt hierin het aantal obesitaspatiënten over de hele wereld (in Zambia is dat bv. 20%), de kosten van de gehele zorg aan obesitaspatiënten in Amerika (45 miljard dollar per jaar), de gevolgen van obesitas voor het milieu (door het toegenomen gewicht van de passagiers gebruiken vliegtuigen zo’n 1.325 miljard liter kerosine per jaar meer!) en de stijging van het aantal calorieën in etenswaren (in 1995 zaten er in een kop koffie met room ongeveer 45 calorieën, in 2005 waren dat er 350, dertig jaar geleden bevatte twee stukken pizza 500 calorieën en tegenwoordig 850). Afgezien van de expliciete opvattingen van de auteur is ‘Giftig’ een vrij wetenschappelijk boek, dat iedereen gelezen zou moeten hebben. In het boek worden keiharde feiten gepresenteerd die tot nadenken stemmen en de vraag oproept wat de mens zichzelf aandoet met alle moderne productiemethoden.
Hierna vertelde prof. dr. Aigner over zijn werk in een voordracht met de titel “Therapeu-tisches Stellenwert der lokoregionalen Chemotherapie” Arbeitskreis Ganzheitliche Onkologie (AGO) Biologische Krebsmedizin Den ganzen Menschen behandeln Netzwerk gegen Krebs Das Zertifikat, Biologische Krebsmedizin,wordt door alle gezelschappen die behoren tot de komplementaire geneeskunde, erkend. Artsen die staan ingeschreven bij de artsenkamer verwerven punten m.b.t. erkende nascholing. De basismaatregelen van de biologische therapie bij kanker zijn erop gericht de zelfgenezende kracht van patiënten te ondersteunen. Dat vereist diepgaande kennis van de diverse disciplines van de natuurgeneeskunde, de orthomoleculaire geneeskunde en de secundaire plantenstoffen, de immunlogie m.b.t. tumoren en de psycho-oncologie. Onduidelijk voor mij is wat bedoeld wordt met secundaire plantenstoffen, daar fytotherapie onder de natuurgeneeskunde valt. Tevens mis ik de vermelding dat men kennis dient te hebben van de oncologische kennis zoals die regulier (“Schulmedizin”)wordt toegepast. De onstuitbare ontwikkeling van de orthomoleculaire geneeskunde rechtvaardigt een geïndividualiseerde diagnostiek, die zelfs de mogelijkheid biedt, zelfstandige kankercellen uit het perifere bloed te isoleren en te analyseren en aan de hand van de verkregen “genetische fingerprints” de prognostische situatie van de patient in te schatten en op maat gesneden behandelingsconcepten te
ontwikkelen. Het betreft niet slechts een behandelingsconcept in de zin van een “Multi-Target-Therapie”, maar biedt ook de mogelijkheid tot effectieve immunologische therapie aanzetten en een gerichte behandeling met micro-voedingsstoffen en natuurlijke angiogeneseremmers. De lezing van mw. dr. Ursula Jacob had een andere titel: “Few reviews concerning carcinogenesis”. Het was met recht een lezing. Terwijl de overvolle dia’s werden geprojecteerd werd de voordracht met de snelheid van een ECI voorgelezen, kortom niet tot nauwelijks te volgen. Ik heb slechts enkele referentie’s genoteerd: •
Weigelt and Bissell, Sem Cancer Biol. 18(2008);
•
Muelles et al Nat. Rev. Cancer 4(2004);
•
Barcellos-Hoff and Ravani, Cancer Res 60(200);
•
Bissell and Radisky, Nat. Rev. Cancer 1(2001);
•
Paulsson et al Am. J. Pathol 175, 1(2009);
•
Joyce and Polland, Nat. Rev. Cancer 9(2009);
•
Condeelis and Pollard, Cell 124, 263(2006);
•
Jain et al, Nat. Rev. Clin. Oncology, 6, 2009;
•
Hanakan and Folkmans, Cell 86(2006);
•
Carmeliet et al Nat. Rev. Clin. Onc. 6(2009);
•
Heath and Bicknell, Nat. Rev. Clin. Oncology, 2009;
•
Joyce and Pollard, Nat. Rev. Cancer, 2009;
•
Condeelis and Pollard, Cell 124,(2006);
•
Sund and Kalluri, Cancer Metas Rev. 28(2009);
•
Jain et al, Nat. Rev. Clin. Oncology 6(2009);
•
Robert Gtenby, Nature 459(2009);
•
Gatenby et al, Cancer Res 69(11)2009;
•
Joyce, Cancer Cell 7, 513(2005);
Voor reacties:
[email protected]
Het menselijk lichaam is ernstig vervuild met pesticiden en andere giftige chemicaliën die uit de voeding en het milieu af komstig zijn. De ophoping van giftige stoffen in ons lichaam is er de oorzaak van dat zich in de westerse wereld een vet-epidemie aan het voltrekken is. Steeds meer mensen zijn te dik en het lukt hun niet blijvend af te vallen. Ons lichaam wordt vergiftigd door chemische stoffen die in onze voeding zitten, in ons water, ons huis en vele dingen om ons heen. De schade die ze aanrichten maakt het ons lichaam steeds moeilijker om op gewicht te blijven. We worden uiteindelijk dikker, zelfs als we minder eten. Sterker nog, de traditionele afvaldiëten zorgen er juist voor dat schadelijke chemische stoffen uit onze vetreserves vrijkomen en zich elders in ons lichaam nestelen, waardoor ze het afvallen tegen gaan. Het Detox-dieet boek biedt een methode om deze vicieuze cirkel te doorbreken, hoe je stap voor stap de meest dikmakende chemicaliën, de zogenaamde ‘chemische calorieën, kunt vermijden en hoe je ze op een veilige manier uit je lichaam kunt laten verdwijnen, zodat je je natuurlijke gewicht terug vindt, zonder lijnen.
Thema kinderboekenweek: ‘Aan tafel’ Een onuitputtelijke bron om kinderen en hun ouders bewust te maken van dagelijkse kost is van oudsher al te vinden in sprookjes en verhalen. In het thema van de kinderboekenweek 2009: ‘Aan tafel’ – eten en snoepen, wordt de actualiteit van voeding en wat voeding met je doet illustratief voor het voetlicht gebracht. Zie voor titels en schrijvers www.kinderboekenweek.nl OKT 2009 14
OKT 2009 15
inhoudsopgave
Korte berichten
Gezamenlijk congres MBOG en ABNG
Verzameld door: Lineke Reerink
3/8
Integrative Hormone Balancing Derde Tumornetz-Kongress in Baden-Baden
9 10 t/m 14
Boekentip
15
Korte berichten
16/17
Agenda
18/19
Mededelingen
22/23
Foto’s congres 2009 MBOG en ABNG De hele reportage kunt u op de website bekijken.
Website MBOG De website www.mbog.nl is bij een ander bureau ondergebracht. Voor u betekent dat een beetje omschakelen wat betreft de inlogprocedure. U krijgt een ander wachtwoord toegestuurd. Voor ons wordt het veel gemakkelijker om artikelen te plaatsen en veranderingen door te voeren. Het is ook de bedoeling dat we achter de ledenknop meer activiteiten gaan ontplooien. B. v. de intervisiegroepen samenstellen en volgen, uw data van de bijeenkomsten vermelden etc.
Praktijknieuws Van diverse kanten komen er signalen dat mensen supplementen gaan inslaan via internet en andere kanalen. Ook uw patiënten doen dit. Het kan schadelijk zijn voor uw praktijk en men kan u aansprakelijk gaan stellen bij verkeerd gebruik, klachten, en de mogelijke gevolgen. Daarom het advies om een behandelovereenkomst met uw patiënten aan te gaan. Met daarin zeker vermeld dat u niet verantwoordelijk bent voor op eigen houtje ingenomen supplementen/ medicatie
Antioxidant OKT 2009 16
Rondom alle antioxidant is veel publiciteit. Op de website staat een onderbouwd verhaal hierover.
bron: www. nu.nl
ADHD-ers meer kans op overgewicht en drugsverslaving Dit blijkt uit een Amerikaans wetenschappelijk onderzoek. Mensen met ADHD hebben door een tekort aan twee eiwitten een ontwricht belonings- en motivatiecentrum in het brein. Nora Volkov, verslavingsonderzoeker van het Brookhaven National Laboratory, liet van 55 ADHDers en 44 volwassenen zonder deze aandoening een hersenscan maken. Een kleurstof werd toegediend om de twee eiwitten op de scan zichtbaar te maken. Het eerste eiwit betreft de dopaminereceptor. Het andere eiwit is de dopaminetransporter. Deze stof zorgt er voor dat de rondzwervende dopamine wordt opgevangen. Bij de 53 ADHD-patiënten is een duidelijk tekort aan deze eiwitten geconstateerd. Deze voedingsstoffen spelen een belangrijke rol bij motivatie en beloning. Bovendien bleek uit het onderzoek dat deze mensen zich minder goed konden concentreren. Volgens onderzoeker Volkov verklaart dit waarom ADHD-patiënten vaker aan drugs verslaafd raken of te maken krijgen met overgewicht. Onbewust zouden deze mensen met extra eten of drugs hun ontwrichte systeem willen compenseren.
Eigenwaarde speelt rol bij overgewicht Kinderen met een laag gevoel van eigenwaarde hebben een grotere kans op overgewicht als ze volwassen zijn dan kinderen met een hoog gevoel van eigenwaarde. Dat blijkt uit een Brits onderzoek. Uit een studie onder 6500 mensen bleek dat 10-jarigen met een laag gevoel van eigenwaarde dikker zijn als ze volwassen zijn. De deelnemers aan het onderzoek werden gewogen en gemeten op 10-jarige leeftijd en op hun dertigste weer. Ook werd gekeken naar hun emotionele gesteldheid. Volgens de onderzoekers wijzen de resultaten er op dat vroeg ingrijpen nodig is in de strijd tegen overgewicht. Prof. David Collier, leider van het onderzoek, zegt: “Tot nu toe werd overgewicht vaak gezien als stofwisselingsziekte. Uit dit onderzoek blijkt dat emotionele problemen een hoog risico zijn voor overgewicht. Dan heb ik het niet over mensen met ernstige psychologische problemen, maar over mensen met een laag gevoel van eigenwaarde binnen de normale grenzen.” Volgens een andere onderzoeker, Andrew Ternouth, kan er niet gezegd worden dat emotionele problemen in de kindertijd leiden tot overgewicht, maar is het wel zeker dat ze een belangrijke rol spelen, samen met andere factoren,
zoals bijvoorbeeld het gewicht van de ouders en het eet- en bewegingspatroon.
geleden een blanke huidskleur. Dit concluderen Noorse onderzoekers in een nieuwe studie. Volgens wetenschappers van de universiteit van Oslo kregen mensen met een lichte huidskleur ongeveer 5500 jaar geleden de overhand Voorlichting over vitamine D in Europa. Doordat de eerste volken landbouw gingen voor peuters schiet tekort bedrijven en het landbouw voedsel veel minder vitamine Ouders van peuters krijgen onvoldoende informatie over het belang van vitamine D. Kinderen tussen de een en drie D bevatte dan het voedsel van de jager-verzamelaars hebben blanke mensen opeens een evolutionair voordeel ten jaar krijgen hiervan via zonlicht en voeding onvoldoende opzichte van donkere mensen omdat blanke mensen veel binnen en moeten op een andere manier extra vitamine effectiever vitamine D in de huid aanmaken onder invloed D nemen. Het RIVM vindt het van belang dat dit bij een grote groep bekend wordt. Het voorlichtingsmateriaal is te van zonlicht dan mensen met een donkere huidskleur, aldus de wetenschappers. “In Engeland hoorde vis 5500 onduidelijk en te ingewikkeld, waardoor ouders te weinig van dit onderwerp weten. Vooral ouders van kinderen van tot 5200 jaar geleden opeens niet meer bij het voedselpatroon, dat leidde tot een snelle ontwikkeling van een lichte niet-westerse af komst zijn onvoldoende op de hoogte van huidskleur”, zei hoofdonderzoeker Johan Moan. de noodzaak daarvan. Alle kinderen van nul tot vier jaar zouden volgens TNO 10 Eerdere onderzoeken hebben aangetoond dat een gebrek aan vitamine D kan leiden tot o.a. diabetes, hartfalen en mcgr. per dag moeten krijgen, met uitzondering van kinderen die flesvoeding krijgen. Het RIVM neemt dit advies een slecht functionerend immuunsysteem. over. De gezondheidsraad wees vorig jaar ook op de noodzaak van vitamine D voor bepaalde groepen mensen, zoals ouDerde van kankergevallen deren, mensen met een donkere huid en mensen die weidoor ongezond eten nig buiten komen of vrouwen die een sluier dragen. Een derde van de kankergevallen wordt veroorzaakt door ongezond eten. Dat stelt hoogleraar voeding en gezondheid Jaap Seidell van de Vrije Universiteit van Amsterdam in aanloop naar een internationaal congres Snelheid van menselijke
mutatie vastgesteld
Als een mens zijn DNA doorgeeft aan een volgende generatie, treden er gemiddeld 100 tot 200 mutaties op. Dit heeft een internationaal team wetenschappers vastgesteld. De wetenschappers over de hele wereld onderzochten gezamenlijk duizenden genen op het Y-chromosoom van twee Chinese mannen. Het Y-chromosoom wordt alleen doorgegeven van man op man. De twee proefpersonen deelden een gezamenlijke mannelijke voorouder die 1805 was geboren. In theorie zou het Y-chromosoom van de mannen dus identiek moeten zijn, maar toch bleken hun genen enigszins te verschillen. Uit het aantal verschillen blijkt volgens de onderzoekers dat er gemiddeld 200 mutaties per generatie optreden in ons DNA. De resultaten van het onderzoek zijn gepubliceerd in het wetenschappelijk tijdschrift CurrentBiology. Het is al langer bekend dat menselijk DNA regelmatig muteert, maar nooit eerder slaagden wetenschappers erin om het aantal mutaties zo nauwkeurig in kaart te brengen. De meeste veranderingen in het DNA zijn onschuldig, maar mutaties kunnen ook leiden tot ernstige ziektes zoals kanker.
Blanke Europeaan ontstond pas 5500 jaar geleden Mensen in Europa kregen pas enkele duizenden jaren
Het symposium ging over de relatie tussen kanker en eten. De relatie tussen voeding en kanker is volgens de hoogleraar al jaren bekend. Tijdens het congres komt ook aan de orde dat mensen, als ze eenmaal kanker hebben, veel baat hebben bij een goede conditie. Ze kunnen de behandeling dan beter doorstaan. Het is volgens deskundigen dus van groot belang dat kankerpatiënten gezond eten. http://www.nu.nl/algemeen/2087823/derde-van-kankergevallen-ongezond-eten.html
Over Tamiflu Over Tamiflu kunt u hier meer lezen: http://www.gezondnu.nl/dagnieuwsitem/424/tamiflu-steeds-meer-omstreden
Campagne Veel middelbare scholieren hebben overgewicht. In ieder geval kampt 15% van de jongeren met obesitas. Het Voedingscentrum houdt daarom de campagne: De Gezonde Schoolkantine. De bedoeling is om scholen zover te krijgen dat er in de kantines gezond eten wordt aangeboden. Als het gezonde eten verstrekt kan worden, wordt het ook gekocht is de achterliggende gedachte.
OKT 2009 17
Agenda bedrijven en instituten Datum Locatie Onderwerp............................................................................ Punten.Bedrijven/instituten
Verzameld door Jetty van der Graaf en Bob Besseling
Aanvullingen en meer informatie kunt u vinden op www.mbog.nl onder Agenda
Toegekende accreditatiepunten kunt u ook vinden bij de agenda op de website.
OKT JUNI 2009 2009 18 18
oktober 26 Akersloot 27 Groningen 27 Almere 27 Breukelen 30 Utrecht 31 Utrecht 31 Nootdorp 31 Oudkarspel
.................................................................................................. Reg.Pr.bijeenkomst Schildklierproblematiek integraal.................... 2,5 o..............................BONU Reg.Pr.bijeenkomst Schildklierproblematiek integraal.................... 2,5 o..............................BONU Orthomoleculair Afslankconsulent (dag 1).................................... zie dag 2...........................SOE Praktijkbijeenkomst - Voedingssuppletie bij ouderen..................... 2,5 o................................ AOV Solgar Masterclass 2009.....................................................................................................SOLG Congres Voeding & Psyche ... IQ, gedrag en depressie.................. 4,5 o.............................. ORTO Themadag ‘De Vrouw’................................................................. 5 o....................................SOE De kracht in jezelf ervaren........................................................... 2 o................................. NOER
NOVEMBER ................................................................................................................ 3 Almere Orthomoleculair Afslankconsulent (dag 2).................................... 5 o....................................SOE 4 Doorn Reg.Pr.bijeenkomst Schildklierproblematiek integraal.................... 2,5 o..............................BONU 6 Kijkduin Bloedsomloop, lymfestelsel, zenuwstelsel en 20 ziektebeelden............................................NAEG 10 Assen Praktijkbijeenkomst - Voedingssuppletie bij ouderen..................... 2,5 o................................ AOV 12 Enschede Reg.Pr.bijeenkomst Schildklierproblematiek integraal.................... 2,5 o..............................BONU 16 Assen Regionale praktijkavond: “Influenza”..................................................................................Hb08 17 Hengelo Regionale praktijkavond: “Influenza”..................................................................................Hb08 19 Arnhem Regionale praktijkavond: “Influenza”..................................................................................Hb08 20 Soestduinen BeNeLux congres............................................................................................................... NTRA 20 Breukelen Salvestrol Clinic........................................................................... 2,5 o................................ VITL 20 Zeist Osteoporose Workshop (middag)....................................................................................... ORTH 20 Zeist Cholesterol Workshop (ochtend)........................................................................................ ORTH 21 Zeist Cholesterol Workshop (ochtend)........................................................................................ ORTH 21 Zeist Workshop Vrije Radicalen & Anti-oxidanten (middag)......................................................... ORTH 21 Oudkarspel Leven in vertrouwen.................................................................... 2 o................................. NOER 21 Brasschaat BeNeLux congres............................................................................................................... NTRA 21 Arnhem scholingsdag: Integrale visie op vaccineren................................... 2 a.m.............................. NVKP 23 Breukelen Regionale praktijkavond: “Influenza”..................................................................................Hb08 23 Oirschot Productinformatiedag........................................................................................................BONU 24 Steijn-Urmond Praktijkbijeenkomst - Voedingssuppletie bij ouderen..................... 2,5 o................................ AOV 24 Eindhoven Regionale praktijkavond: “Influenza”..................................................................................Hb08 25 Meppel Reg.Pr.bijeenkomst Schildklierproblematiek integraal.................... 2,5 o..............................BONU 25 Nootdorp Opl. (Top) Sportconsultant (mod.1)............................................... zie dag 3...........................SOE 26 Bergen op Zoom Regionale praktijkavond: “Influenza”..................................................................................Hb08 26 Middelburg Reg.Pr.bijeenkomst Schildklierproblematiek integraal.................... 2,5 o..............................BONU 28 Utrecht Neurology......................................................................................................................... META DECEMBER 2 Nootdorp 9 Nootdorp 9 Utrecht 11 Kijkduin 12 Oudkarspel
................................................................................................................ Opl. (Top) Sportconsultant (mod.2).............................................. zie dag3............................SOE Opl. (Top) Sportconsultant (mod.3).............................................. 5 o....................................SOE Gastro Intestinal Health..................................................................................................... META Het bewegingsapparaat en 10 ziektebeelden en 10 diverse ziektebeelden...........................NAEG Stress en het zijn in het hier en nu................................................ 2 o................................. NOER
JANUARI Oudkarspel
................................................................................................................ De B vitamines en hun ontspannende effect................................. 2 o................................. NOER
maart 2010 6 Zeist
................................................................................................................ Ledenvergadering MBOG
voor bij- en nascholing Bedrijven/instituten Website Telefoonnr. AOV AOV www.aov.nl 070 3520074 BONU Bonusan www.bonusan.nl 0186 651022 COHE Coherence in Health www.coherenceinhealth.nl 024 3550138 F4Y Food4you www.food4you.nl HB08 Health Benfits08 www.hb08.nl 088 0075700 HCE Health Claims Europe www.healthclaims.eu META Metagenics (Biodynamics) www.metagenics.eu 03259 550944 MMC Meander Medisch Centrum www.meandermedischcentrum.nl 033 8505050 NAEG Ned. Academie v. Energetische Geneeswijzen www.naeg.nl 0174 670590 NOER Opleidingsinstituut NOER www.noeropleidingen.nl 075 6312720 NTRA Nutramin www.nutramin.nl 033 4220044 NVKP Nederlandse Vereniging Kritisch Prikken www.nvkp.nl 0900 2020171 ORTH Ortho Linea www.ortholinea.nl 079 3290115 ORTO Ortho www.ortho.nl 0315 695 211 SOE SOE (Stichting Orthomoleculaire Educatie) www.soe.nl 070 3549958 SOLG Solgar Vitamins www.solgar.nl 023 5344522 SOYH Soy & Health www.prosoy.org 030 2252060 SUPP Supplement+ www.sup.nl/opleiden/congressen VITL Vitals/Orthokennis www.orthokennis.nl 075 6408180 Door MBOG erkende opleidingen Ortho Linea www.ortholinea.nl 079 3290115 SOE www.soe.nl 070 3549958 Van Nature www.vannature.nl 0186 577177 advertentie
JUNI OKT 2009 19
VitA ProdUCteN
esseNtiA eNergetiCA
Een kind is geen halve volwassene.
Met Essentia Energetica van Vita ProductEn bent u voorbereid op de codex allimentarius Vita Producten B.V. is voorbereid op de komst van de Codex Allimentarius. Nu u nog!
Positief Verdrijft NegAtief Steeds meer therapeuten ontdekken Essentia Energetica als een doeltreffende behandelmethode van uiteenlopende pathogenese vormen. Hierbij nemen in de orthomoleculaire benadering wiskundige formules de plaats in van vitamines en mineralen. De preparaten (dragerstof) worden op basis van specifiek bepaalde wiskundige protocollen met energie geladen. Zo zijn de energievormen nauwkeurig afgestemd op de frequentie van een bepaalde pathogene storing, zodat het orgaan of systeem, desnoods op quantenniveau weer genormaliseerd kan worden. Werkt effiCiëNter dAN hooggedoseerde VitAmiNes eN miNerAleN Vita Producten brengt twee orthomoleculair werkende beginselen op de markt, Te weten: een aantal voedingssupplementen gebaseerd op 10% nutriënteninhoud aangevuld met een mineralengrondstof en lecythine. Door een krachtige werking op het Centraal zenuwstelsel wordt de opnamecapaciteit vergroot en heeft een lagere dosering zelfs een effectievere werking dan een hoge dosering. Een tweede beginsel is dat elk orthomoleculair werkende stof als een wiskundige formule aangeleverd kan worden en op deze wijze ook een Multi kan worden geconstrueerd die in alle gevallen sneller werkt en sterker is daar het direct in het systeem wordt opgenomen. Er hoeft dus geen rekening gehouden te worden met z.g. “malabsorptie”. Dit biedt ongelofelijke perspectieven!
> Het zou gemakkelijk zijn als je voor de bepaling van de behoefte aan voedingsstoffen bij kinderen de ADH door twee zou kunnen delen. Maar zo eenvoudig ligt het niet. Een driejarige heeft bijvoorbeeld twee keer zoveel vitamine D nodig
meer iNformAtie……
als een dertigjarige. Bij Orthica delen we onze kennis over voedingssuppletie en kinderen graag met u. Daarvoor kunt u
VitA ProdUCteN B.V. Postbus 114 | 3890 AC Zeewolde | tel: 0031-(0)36-52 24 950 fax: 0031-(0)36-52 34 426 | e-mail:
[email protected]
www.vitaproducten.nl
bellen met onze service desk: 036 - 546 09 09. En natuurlijk leren we ook graag van u.
Er is nOg zOvEEl MOgElijk
Lidmaatschap 2009 Licentie – lid Contributie Kandidaat lid (max. 3 jaar) Voor beide éénmalig entree geld Senior licentie Senior Student lid (max. 2 jaar) Donateur, minimale bijdrage Abonnement nieuwsbrief
Starterkorting (Zie HR)
Logo
€ 450, € 150. € 75, € 225, € 75,
Collectieve WA en Rechtsbijstand verzekeringen 2009 Deze verzekeringen zitten niet bij de contributie in. Oneigenlijk gebruik van lidmaatschap Het komt voor dat het secretariaat gebeld wordt voor informatie over een lid. Prima natuurlijk, maar we horen dan dat b.v. mensen die donateur, student of kandidaat lid zijn zich uitgeven als erkend lid van de MBOG. Dat kan niet. Daarmee zet de behandelaar cliënten op een dwaalspoor en maakt u ‘misbruik’ van de goede naam van de MBOG.
€ 50, € 40, € 30,-
1e jaar € 150,2e jaar € 100,-
Licenties worden verstrekt voor 3 jaar. Criteria hiervoor zijn opgesteld door de Onderwijscommissie. Beëindiging lidmaatschap uitsluitend schriftelijk voor 1 december.
Welkom
Gebruik van logo MBOG Op diverse websites van leden en niet- leden duikt het logo van de MBOG op. Daar is het niet voor bedoeld, de licentieleden mogen het logo ‘erkend door MBOG’ gebruiken. Het MBOG logo is specifiek van de vereniging. Het kan niet zo zijn dat we verantwoordelijk zijn voor uw doen en laten.
advertentie
Logo voor de Licentieleden Logo 'erkend door MBOG’.
Van kandidaat/ student naar licentie J. Eshuis Spijk Mw. A. ter Heijden Utrecht P. Zalm Haarlem
MBOG Magazine oktober 2009
Opnieuw lid Mw. Drs. C.J. Wout, arts Zoetermeer
Orthomoleculaire Geneeskunde
jaargang 12, nummer 3 Uitgave van de Maatschappij ter Bevordering van de
Secretariaat/Redactieadres
Muurschildje Muurschildje voor de Licentieleden Afmetingen: 200 x 300 mm. Kostprijs € 50,-, borg € 114,-, verzendkosten. U tekent voor de condities, bij beëindiging lidmaatschap krijgt u de borg retour. Verkrijgbaar via het secretariaat.
Bestuur Mw. Dr. F.T. Russchen, arts voorzitter, congres, wetenschap Mw. F.J.A. Eissens- van Goor secretaris, secretariaat, financiën, congres, leden, nieuwsbrief, website, visitatie Mw. H. Lanting- Nieuwenweg 2e secretaris, algemeen ondersteunend, visitatie verzekeringen Dhr. N. Doorn penningmeester Dhr. A.W.C. Schreuder KAB Mw. E. Reerink - de Noord PR, nieuwsbrief Drs. E. Valstar, arts vitaminewetgeving Mw. drs. I.E. de Vries, arts
Coördinator werkgroepen. KAB Dhr. E. Wiersma PR
Colofon
Licentie lid Onder voorbehoud positief toelatingsgesprek:
Zuiderstraat 4 9479 PP Noordlaren telefoon 050 409 27 17 fax 050 409 27 38
Mw. M.M. van Kooij- Bosman Den Haag Mw. P.D. Litjens- Wolters Gouda Mw. Drs. M.O.W. de Rooij, arts Zoetermeer Mw. A. Vos Harfsen Mw. B. de Vries Culemborg
e.mail:
[email protected] http:// www.mbog.nl Bijdragen van: Bob Besseling Marinus Jansen Robert Linschoten Kristy Vermeulen
Student lid G.R. Sixma
Fokje Russchen
Akkrum Eindredactie:
Website Wilt u wijzigingen of aanvullingen op de website van uw gegevens? Reacties graag per e.mail. Eigen controle van uw gegevens is noodzakelijk, foutjes zijn zo gemaakt! Voor het afgesloten ledengedeelte kunnen de licentie, kandidaat, senior en student leden een persoonlijk wachtwoord krijgen door het sturen van een e.mail met eigen adres naar:
[email protected]. We gaan het ledengedeelte meer gebruiken, ook voor tussentijdse mededelingen. Dus kijkt u regelmatig . Ook is het mogelijkheid om binnen de artsen en therapeutenlijsten meerdere (praktijk)adressen aan te geven.
Jan Blaauw Rita Eissens Lineke Reerink Vormgeving Ryan Horstman
[email protected] Oplage 450 Advertentietarieven op aanvraag. Niets in deze uitgave mag worden gepubliceerd zonder voorafgaande toestemming van de uitgever. Aan deze publicaties kunnen geen rechten worden ontleend. Deze Nieuwsbrief is een uitgave van de Maatschappij ter Bevordering van Orthomoleculaire Geneeskunde (MBOG). Hoewel deze
Telefonische bereikbaarheid Bijscholen via internet secretariaat Algemeen Medisch bijscholen via het
OKT 2009 22
Op maandag, tot een uur of vier, is het secretariaat in principe rechtstreeks bereikbaar. Verder staat er een antwoordapparaat aan. Boodschappen kunt u doorgeven. Bij vragen proberen we om binnen twee werkdagen terug te bellen.
Internet. Via www.accredidact.nl modules voor huisarts of fysiotherapeut. CME-online alleen met Big- registratie.
Nieuwsbrief met de grootst mogelijke zorgvuldigheid is samengesteld, is het niet uitgesloten dat de geboden informatie, door welke oorzaak dan ook, niet geheel juist is. Noch de MBOG, noch de auteurs, noch de medewerkers aan deze Nieuwsbrief aanvaarden enige aansprakelijkheid, uit welke hoofde dan ook voor enig gevolg rechtstreeks of indiOKT rect voortvloeiend uit het gebruik ervan. 2009 23
