Integrative Medicine en Intensive Care

Integrative Medicine en Intensive Care

Afstudeerscriptie School of Life; opleidingsinstituut voor Levenstherapie, Haarlem www.schooloflife.nl

Auteur: Leferdien Kooiker‐Lindenhovius E-mail adres: [email protected] Mörschwil CH : Oktober 2015 1

Inhoudsopgave:

Pagina

Inleiding Hoofdstuk 1

3 Reguliere vs. conventionele zorg; Wat gaat er goed en wat mist er in de behandeling?

4

Integrative-Medicine & Integratie Wat is Integrative-Medicine en hoe kan integratie plaatsvinden?

7

Hoofdstuk 3

Levenstherapie en toepassing

9

Hoofdstuk 4

Levenstherapie bij PICS en de restverschijnselen

13

Hoofdstuk 2

Conclusie

16

Bronnen en literatuurlijst

17

2

Inleiding Elk uur worden in Nederland negen a tien mensen ernstig ziek op een IC opgenomen. 80 % van deze tachtigduizend patiënten per jaar overleeft en gaat een lange en moeizame periode van herstel tegemoet. Ik geloof erin dat het invoeren van Integrative-Medicine een waardevolle bijdrage kan leveren aan het herstel van deze patiënten. Deze visie is dan ook de aanleiding voor het schrijven van deze scriptie. Mijn persoonlijke belangstelling voor het onderwerp IntegrativeMedicine (IM) en Intensive Care (IC), wordt ingegeven door een verlangen. Dit verlangen ontwikkelde zich in mij, nadat ik weer op een Intensive Care afdeling ben gaan werken. Na een lange periode uit de zorgsector geweest te zijn, blijk ik de zorg anders te bekijken en ik benader de patiënten op een andere manier dan ik voor de opleiding tot levenstherapeut deed. Ik merk namelijk dat er spontaan veel van het geleerde in mijn zorgbenadering invloeit om patiënten psychisch, energetisch en emotioneel te ondersteunen. Hierbij ervaar ik dat er een onderdeel van mijn essentie gebruikt kan worden en zie ik dit en voel ik dat dit als een zinvolle bijdrage ontvangen wordt. Ik ben als het ware een ‘wegwijzer’ naar verder herstel. Gevoelens en emoties, getriggerd door een IC opname, kunnen deels tijdens een IC opname geuit en getransformeerd worden. Zodoende wordt een IC opname als niet, of als minder traumatisch ervaren. Positieve feedback van meerdere patiënten, brachten mij op het idee, levenstherapie tijdens en na een IC opname als therapievorm, complementair, in de vorm van IntegrativeMedicine, naast de reguliere zorg, in te kunnen zetten. Deze combinatie is er nog niet. Wel bestaan er sinds enige jaren IC nazorg poliklinieken in Nederland. Ik wil pleiten voor het opzetten van een IC nabehandel polikliniek en invoering van een complementaire holistische benadering en zorgvisie met behulp van Integrative-Medicine. In deze scriptie zal ik de werkwijze en behandelvisie toelichten die ik als levenstherapeut heb eigengemaakt. Tevens, zal ik de werkwijze en behandelvisie van Integrative-Medicine uitwerken. In de reguliere zorg staan het acuut bestrijden van ziekte, operaties, technologie, en behandelingen centraal. Bij Integrative-Medicine wordt gebruik gemaakt van de kennis over de wisselwerking tussen lichaam, geest en ziel. Deze visie zien we ook in de toepassing van levenstherapie. Reguliere gezondheidszorg en Integrative-Medicine kunnen samen een eenheid vormen omdat ze samen hetzelfde doel hebben, namelijk het bevorderen van gezondheid en zelfhelend vermogen bij de mens. Het is zinvol om deze twee samen te brengen. Naast de andere IM mogelijkheden die deels reeds in de Nederlandse ziekenhuizen toegepast worden. Dit betreft mindfulness, meditatie technieken, yoga, hypnose, ontspanning/ visualisatie oefeningen, muziektherapie, tai chi, acupunctuur, babymassage, voeding, aromazorg, therapeutic touch, voetreflex massage, haptonomie en creatieve therapie. In de VS is IM bij veel reguliere instellingen een samenwerkend geheel.

Mijn hypothese voor deze scriptie luidt als volgt: Integrative Medicine draagt bij tot een beter welbevinden en sneller herstel van patiënten op de Intensive Care. De hypothese wordt onderzocht en onderbouwd d.m.v. de volgende onderzoeksvragen: 1. Wat is het effect van Integrative Medicine in het toepassen van levenstherapie bij IC patiënten m.b.t. welbevinden en sneller herstel? 2. Hoe gaat iemand met de dagelijkse gebeurtenissen en stress tijdens en na een IC opname om? 3. Waaruit bestaat deze toepassing, waardoor er een veranderingsproces in de patiënt aangeraakt kan worden? 4. Welke verbeteringen kunnen aangebracht worden in de behandeling van deze patiënten met restverschijnselen? 3

De onderzoeksmethodiek die ik voor deze scriptie gebruik is een kwalitatieve methode waarin ik vooral gebruik maak van literatuuronderzoek. Binnen dit kwalitatieve, literatuuronderzoek, maak ik gebruik van reviews, interviews met ex IC-patiënten en literatuur over zowel medische-, als therapeutisch/psychologische onderwerpen om zo de resultaten vanuit verschillende hoeken en betrouwbare bronnen te verzamelen. Deze diversiteit draagt bij aan de validatie van mijn onderzoek.

Hoofdstuk 1: Reguliere vs. conventionele zorg Wat gaat er goed en wat mist er in de behandeling? In de reguliere zorg wordt vooral het lichamelijk ziek zijn behandeld. Aldus Dr. Karen Koffler, MD. Internist en IM specialist 1: “Artsen zijn getraind om met zieke mensen om te gaan. Zij zijn niet opgeleid om mensen preventief in goede gezondheid te houden en te behandelen. Zij kunnen niet voorkomen dat mensen ziek worden”. Tijdens Koffler’s werkzaamheden op de IC viel haar op dat de IC vaak een draaideur is. Dat wil zeggen; patiënten komen, worden behandeld, opgeknapt en na verloop van tijd komt dezelfde patiënt met hetzelfde probleem weer terug. Wat goed gaat in de reguliere zorg is het volgende: Het uitvoeren van behandelplannen, protocollen en opdrachten. Deze zijn van essentieel belang. Er is rondom het uur contact met de patiënt. Het is normaal, dat er veel tijd gemoeid gaat met verplegen, medicatie geven, opdrachten van artsen uitvoeren en bijsturen van de behandeling. Er is tijdens en na IC opname vooral aandacht voor het lichamelijke herstel, voor pijnstilling, mobilisatie en de patiënt hem hierin te motiveren en te begeleiden. Om zodoende de patiënt zo snel mogelijk weer naar zelfredzaamheid te begeleiden. Daarna kan de patiënt vervolgens naar de normale afdeling “verhuizen”. De behandelplannen en protocollen werken mee aan de patiënt’s veiligheid en de beste zorg. Aangepast wat er voor de patiënt nodig is. Familieleden worden in de meeste gevallen goed op de hoogte gehouden en geïnformeerd wat er gebeurt is en wat er gaat gebeuren rond de behandeling. In overleg is er vaak veel mogelijk om familie aanwezig te laten zijn bij de patiënt. Dit gaat ook vrij goed. Echter in extreme situaties, zou ik persoonlijk wel meer familie rondom de patiënt willen zien. Zij hebben vaak een rustgevende werking op de familie. Dit is heel individueel. Soms heeft het namelijk ook een averechts effect en wordt de patiënt alleen maar onrustiger. Ook de dagelijkse gebeurtenissen zorgen voor veel stress bij de patiënt. Voor of net na een operatie wordt er vanwege stress in het lichaam een medicament ter bescherming van de maagwand gegeven, om een maagzweer te voorkomen. Wat minder goed gaat is aandacht voor de geest en ziel. Deze is er nauwelijks, naar mijn inziens. Zo kwam ik op mijn volgende onderzoeksvraag: Hoe gaat iemand met de dagelijkse gebeurtenissen en stress tijdens en na een IC opname om? Deze vraag komt vaak in mij op, als ik een patiënt verpleeg, die pijn of angst heeft en niet met een stressvolle situatie kan omgaan. Naast de psychische uitingen die angst veroorzaken, zoals pijn, overgeven, onrust, hyperventilatie en of te weinig diep ademen, zijn er ook lichamelijke kenmerken die angst veroorzaken. Het emotionele brein of limbische systeem controleert alles wat ons psychologisch welbevinden en voor een groot deel, de fysiologie van het lichaam regelt. Zoals hartfunctie, bloeddruk, hormonen, spijsvertering en immuunsysteem. De sympathicus, versnelt de hartslag en activeert het limbische systeem. De parasympathicus remt beide organen af. Het limbische systeem beheerst de emoties en de overlevingsreacties. __________________________________________ 1 Betsy

Noxon. (2006) The Promise of Integrative Medicine.

4

Één van de onderdelen van het limbische systeem is de amygdala (amandelkern), de centrale controlepost als het gaat over emoties, die met veiligheid en welbevinden samenhangen en waar alle angstreacties van afkomstig zijn. Hoe wij ons leven ervaren wordt bepaald hoe de interactie van de rationele hersenen, de neocortex en het limbische systeem samenwerken. Als ze samenwerken, ervaren we harmonie en voelen we ons gelukkig. Werken ze niet samen, ervaren we stress.2 Bij veel mensen komen angstreacties voort uit pijnlijke ervaringen die in het verleden hebben plaatsgevonden. Zonder verband met het heden maar die zich onuitwisbaar in het emotionele brein hebben vastgezet. Het limbische systeem bezit natuurlijke mechanismen voor zelfgenezing. Dit zijn aangeboren vermogens om evenwicht en welbevinden te herstellen en zijn vergelijkbaar met andere zelfgenezingsmechanismen in het lichaam, zoals littekenvorming bij een wond of bestrijding van een infectie. De behandelwijzen die op het lichaam inwerken, richten zich direct tot het limbische systeem en gaan bijna allemaal buiten de taal om. Ze leveren hun resultaat via het lichaam in plaats van het denken.3 De methodes die hiervoor gebruikt kunnen worden en wetenschappelijk bewezen zijn geef ik in hoofdstuk 4 aan. Deze kunnen een positieve bijdrage leveren aan het reduceren van stress en angst in de vorm van IM en levenstherapie. Prof.Dr.Leenen, traumachirurg en Intensivist in het UMCU, analyseerde de levensverwachting van patiënten die op de IC opgenomen zijn. Operatie en opname op de intensive care werkt meer dan tien jaar door. Dit blijkt uit lange termijnonderzoek van het UMC Utrecht en collega’s van het St. Elisabeth Ziekenhuis in Tilburg naar ruim 1800 patiënten, die vanwege een operatie gemiddeld twee dagen op de IC van het St. Elisabeth Ziekenhuis in Tilburg opgenomen waren. Na tien jaar blijkt de helft van die patiënten te zijn overleden. Tevens blijkt dat veel ic-patiënten jaren na de operatie met verschillende gezondheidsproblemen kampen. Ze zijn nog niet zo mobiel als voorheen, zijn belemmerd in hun dagelijkse activiteiten, ervaren nog pijn of hebben last van cognitieve problemen.4 Indien een IC opname en herstel langer gaat duren, kunnen patiënten op korte termijn, direct thuis of na 6 maanden last krijgen van een Post Traumatisch Stress Syndroom5 (PTSS) en of Post Intensive Care Syndroom 6 ( PICS) ontwikkelen. Deze ex- patiënten hebben veelal restklachten, restverschijnselen in de herstelfase, wat PICS 6 genoemd wordt. Deze klachten zijn o.a. angst, stress, slecht slapen, depressiviteit, vermoeidheid, veranderde weerstand, dromen, neuropsychologische/neurocognitieve klachten, zwakke spieren, en polyneuropathie. In de ADLactiviteiten (algemeen dagelijkse activiteiten) kunnen zij niet goed functioneren. Dit kan zelfs na enkele jaren nog het geval zijn. Informatie en nazorg hieromtrent is hard nodig en schiet tekort. Dat overleving plaatsvindt is prachtig maar gebeurt er daarna? De patiënt is niet meer dezelfde persoon die hij voor dit gebeuren was. Naast de patiënt zelf, kunnen ook familieleden een Post Intensive Care Syndroom Familie7 (PICS-F) ontwikkelen. Uit onderzoek van Marianne Brackel-Weiten8, arts en ic-overlever, is gebleken dat het Post-ic-syndroom niet herkend wordt. ___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Bongers K. & Koppen van A. (2011) Integrative‐Medicine. blz.77 Servan-Schreiber Dr. D. (2006) Uw brein als medicijn. blz. 19 4 Leenen Prof. Dr. (2011) Traumachirurg. Intensivist. Universitair Medisch Centrum Utrecht. Operatie en IC opname werken langdurig door. Tijdschrift Uniek. 5 PTSS: Post Traumatische Stress Stoornis Trauma Een blijvend schokeffect op het organisme na een gebeurtenis. De persoon heeft het gevoel onherroepelijk te zijn veranderd of zijn zelfgevoel in het geheel kwijt te zijn. Daardoor is de persoon voortdurend hyperalert, gespannen en gejaagd. 6 PICS: Post Intensive Care Syndroom: Overlevenden van kritische ziekte ervaren vaak verslechteringen beperkingen van fysieke, cognitieve en/of mentale gezondheid. 7 PTTS-F: Post Traumatische Stress Stoornis voor familieleden: angst- en paniekstoornis, depressie en of een verstoorde rouwverwerking. 8 Brackel-Welten M. (2014) Post‐ic‐syndroom wordt niet herkend. Medisch contact 2 3

5

Zij heeft vastgesteld dat elk uur in Nederland negen á tien mensen ernstig ziek op een ic worden opgenomen. 80 % van deze tachtigduizend patiënten per jaar overleeft en gaat een lange en moeizame periode van herstel tegemoet. Door de Society of Critical care medicine is in 2012, aan dit symptomen complex de naam Post Intensive Care Syndroom6 PICS gegeven. De ernst ervan is afhankelijk van de duur van de ic-opname, leeftijd, pre-existent lijden en beademingsduur. Sepsis,9 delirium,10 en het Acute Respiratory Distress Syndrome, ARDS11 zijn predisponerend. Het is schokkend om te ervaren dat Marianne Brackel- Weiten in dit onderzoek feiten neerlegt die iedereen zou moeten weten. Artsen en patiënten zouden daarom beter geïnformeerd moeten zijn over de lange termijn gevolgen van een operatie. Ik zou deze informatie graag delen om meer bewustzijn en openheid over de gevolgen te belichten. In mijn onderzoek naar de zorg tijdens en na IC opname, viel mij op dat er een holistische benadering in de ziekenhuizen mist. Levenstherapie in het ziekenhuis, zie ik als één van de IM mogelijkheden, als een extra toegevoegde waarde, aanvulling en behandeling, naast de reguliere zorg. Als er gekeken wordt naar de huidige omschrijving van de World Health Organisation 12 luidt de definitie van gezondheid: “Gezondheid is een staat van compleet lichamelijk, geestelijk en sociaal welbevinden en niet alleen de afwezigheid van ziekte of zwakte”. Arts-onderzoeker Machteld Huber heeft zich afgevraagd in hoeverre deze definitie nog realistisch is. Zij heeft een nieuw concept voor gezondheid ontwikkeld, getoetst en in 2014 op dit onderwerp gepromoveerd aan de Universiteit van Maastricht. Huber gebruikt voor dit nieuwe concept de term Positieve Gezondheid. Zij ontdekte dat de huidige definitie van de Wereld Gezondheids Organisatie (daterende uit 1948) niet meer voldoet. Zij zegt in haar pleidooi dat de wijze waarop ‘gezondheid’ gedefinieerd is, in grote mate de manier bepaalt hoe we met zorg omgaan en dat deze definitie onbedoeld medicalisering 13 van de zorg stimuleert. Volgens Huber gaat 95% van het zorgbudget naar het bestrijden van ziekte en is het niet wenselijk dat patiënten en de gezondheidszorg hun focus op ziekte houden. Huber: “Door de focus te verschuiven en ‘gezondheid’ meer aandacht te geven, leren beleidsmakers en politici anders te denken over invulling en preventie van de zorg. Dat is hard nodig in een maatschappij waarin het wenselijk is de zorg op een hoog en ook betaalbaar peil te houden. “

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ 9

Sepsis, bloedvergiftiging, waarbij het hele lichaam betrokken is en uitval van organen mogelijk is. Delirium, verwarring, desoriëntatie. 11 ARDS: Acute Respiratory Distress Syndrome, ernstig ziektebeeld van de longen, waarbij beademing nodig is. 12 World Health Organisation. 13 Medicinalisering: Proces waarbij steeds meer verschijnselen in het menselijk bestaan binnen de invloedssfeer van de medische wetenschap worden gebracht. 10

6

Hoofdstuk 2- Integrative Medicine & Integratie Wat is Integrative-Medicine en hoe kan integratie plaatsvinden? Zoals ik in de inleiding verteld heb zal ik de werkwijze en behandelvisie van IntergrativeMedicine (IM) uitleggen in dit hoofdstuk. De aanpak bij IM is gericht op een holistische manier, d.w.z. dat er gebruik wordt gemaakt tussen de wisselwerking van geest, lichaam en ziel. De focus ligt op de hele persoon. De behandelvisie bij IM is gericht op 4 pijlers14: Eerste pijler: Er is sprake van een gelijkwaardige arts-patiënt relatie, waarbij de patiënt centraal staat en de arts meer als ondersteunende coach functioneert. De zorgvrager is verantwoordelijk voor het bevorderen van de eigen gezondheid en is (mede) regisseur van het eigen genezingsproces. IM stelt de zorgvrager als mens centraal. Er wordt naast aandacht voor het fysieke ook naar de leefomstandigheden gevraagd. Hoe zijn gedachten, gevoelens en emoties zijn. Vragen en suggesties worden serieus genomen en in het behandelproces betrokken. “In overleg met de zorgvrager wordt voor de effectiefste behandeling of interventie gekozen, passend bij de persoonlijke omstandigheden van de zorgvrager. Deze werkwijze sluit aan bij de wensen en verwachtingen die zorgvragers tegenwoordig hebben van een zorgrelatie15.” Tweede pijler: De patiënt heeft een actieve rol in het voorkomen van ziekte, zijn welbevinden en in het eigen genezingsproces. Bij IM wordt gebruik gemaakt van het zelfhelend vermogen van de mens en wordt gestreefd naar een gezondheidssysteem waarbij preventie en gezond worden, empathie en betrokkenheid voorop staan. Hier kan levenstherapie een grote rol vervullen in de begeleiding, coaching, counseling en healing methodes. Hoe levenstherapie ingezet kan worden zal ik in het volgende hoofdstuk behandelen. Derde pijler: Reguliere therapieën worden, waar mogelijk en wenselijk, gecombineerd met evidenced-based complementaire therapieën (adds-on) om te komen tot de meest effectieve, minst invasieve, minst toxische en goedkoopste behandelingsstrategie. Hierbij worden naast de lichamelijke aspecten ook de andere aspecten van de persoon betrokken. Dit gegeven vind ik zeer belangrijk voor een steeds duurder wordende zorg. Daarbij denk ik aan beperkende overtuigingen, saboteurs in de gedachten van de patiënt. Vierde pijler: Er wordt gewerkt in een zogenaamde “healing environment” waarbij de omgang met elkaar en de omgeving waarin gewerkt wordt bijdragen aan het algemeen welbevinden. Op een IC is er altijd lawaai. Er zijn altijd geluiden aanwezig. Dat geeft stress. Vooral door het steeds gestoord worden, treed irritatie bij de patiënt op en kan zodoende niet tot voldoende rust komen. In het UMC Utrecht is een nieuwe ruime IC gebouwd. Deze afdeling voldoet aan een “healing environment ”. Er is veel daglicht, wat rust en warmte uitstraalt. De patiënten liggen allemaal op een eenpersoonskamer. Hierdoor is hun privacy en die van hun familie gegarandeerd. Er is een uitgebreide familieruimte met ‘gastenkamers’. Daardoor kan familie van ernstig zieke patiënten optimaal gefaciliteerd worden. Verder zijn er in de avonduren vrijwilligers die de familie ontvangen en begeleiden. Overdag wordt deze taak door de secretaresses uitgevoerd. Bij de meeste IC’s zijn bezoektijden overdag. Ideaal zou zijn 24 uur per dag. IM is ontstaan vanuit een behoefte bij medische professionals en zorgvragers in de VS om de wijze waarop gezondheidszorg geleverd werd, te verbeteren. De bestaande zorg werd ervaren als onpersoonlijk en te veel gericht op technologie die wordt ingezet om ziekte te bestrijden. _______________________________________________________________________________________ 14 Bongers, 15 Bongers,

Karlien & Koppen van Astrid. (2011). Integrative‐Medicine. blz. 39,40. Karlien & Koppen van Astrid. (2011). Integrative‐Medicine. blz. 162.

7

Er was en is behoefte aan een gezondheidzorg waarbij mensen centraal staan en er gebruikgemaakt wordt van alles wat een bijdrage kan leveren aan het bevorderen van gezondheid.16 Bij de pijlers van IM, sluit een eventuele nieuwe definitie van Machteld Huber ook aan. “om gezondheid niet meer als een statische situatie op te vatten, maar als het dynamische vermogen van mensen om zich aan te passen en zelf de regie te voeren over hun welbevinden,” te verdelen in zes dimensies: lichamelijke-, mentale functies en beleving, de spirituele/existentiële dimensie, kwaliteit van leven, sociaal-maatschappelijke participatie, en dagelijks functioneren“. De nadruk hierbij ligt op veerkracht en eigen regie. Daardoor voelen patiënten zich in hun kracht aangesproken en niet uitsluitend benaderd als zieke. Naar mijn inziens is het een goede ontwikkeling dat IM reeds in één Nederlands ziekenhuis, het Slotervaart ziekenhuis in Amsterdam, ingezet wordt. De term IM wordt alleen in dit ziekenhuis genoemd. In de overige Nederlandse ziekenhuizen wordt IM onder andere namen toegepast. Dat blijkt uit een studie en rapport uitgebracht over een eerste inventarisatie van zorg in Nederlandse ziekenhuizen, verpleeghuizen en GGZ-instellingen, uitgevoerd door het van Praagen Louis Bolk Instituut17. Hierin wordt aangetoond hoeveel eigenlijk onder IM vallende behandelingen reeds toegepast worden in bijna al deze instellingen. Dat vind ik goed nieuws en dat verheugt mij. Dat betekent dat de reguliere zorg meer open staat voor complementaire zorg, die wetenschappelijk, evidenced based, gerelateerd is. Zoals o.a. meditatie en mindfulness, welke jarenlang eerst in het alternatieve circuit zijn toetreding vond, ineens populair is omdat het goed voor je geest is en wat ook bewezen gezondheid bevorderend is. En bijvoorbeeld acupunctuur, oefeningen, triggerpointmassages na rugoperaties, die uitgevoerd worden door een fysiotherapeut. Wat ik niet uit studies kan vinden is hoe IM op een IC kan worden ingezet en of er ook onderzoeken gedaan zijn op IC gebied.

__________________________________________________________________________________________________________ 16

Bongers, Karlien & Koppen van Astrid. (2011). Integrative‐Medicine. Blz.28. Www.vanpraaginstituut.nl en www.louisbolk.nl : Complementaire zorg in ziekenhuizen, verpleeghuizen en GGZ‐instellingen. Eerste Nederlandse inventarisatie. blz. 5.

17

8

Hoofdstuk 3 Levenstherapie en toepassing Ik zal in dit hoofdstuk de vaardigheden van de SchooI of Life levenstherapeut toelichten. Het doel van School of Life levenstherapie is een cliënt zodanig te helpen dat hij zelfstandig in staat is ‘aanwezig’ te blijven. Dit houdt in, aanwezig te blijven in het moment, bij zowel voor- als tegenspoed, hij zijn unieke kwaliteiten weet te manifesteren, hij in harmonie met zichzelf komt en zich hierin laat leiden door zijn Hogere Weten.18 Levenstherapie is een holistische visie en behoort tot de complementaire alternatieve geneeskunde (CAG). Er wordt naar de mens in zijn geheel, dat wil zeggen naar lichaam, geest en ziel gekeken. Levenstherapie kan doordat deze tot de complementaire alternatieve geneeskunde behoort als onderdeel van Integrative-Medicine gezien worden. De behandelingen zijn bedoeld als aanvulling op de reguliere medische zorg en mogen niet als een vervanging van een medische behandeling gezien of gebruikt worden. Door middel van technieken en vaardigheden kan de levenstherapeut samen met de cliënt kijken, waar eventuele blokkades zitten en wordt de cliënt uitgenodigd om bij zichzelf naar binnen te gaan. En zijn zelf regulerend vermogen in te schakelen. “Een levenstherapeut werkt zo bewust als mogelijk vanuit zijn Goddelijke of Hogere zelf, is in staat de wet van de paradox toe te passen en te dragen voor zichzelf en de cliënt, waardoor het zelf genezend vermogen van de cliënt actief kan worden”. Hierdoor krijgt de cliënt een positieve en actieve attitude ten aanzien van de eigen heling en is de cliënt in staat om fysiek, emotioneel, mentaal, spiritueel en sociaal keuzes te maken, trauma’s te hanteren en te integreren in het eigen energiesysteem. De levenskwaliteit van de cliënt kan zo worden verhoogd. Daarnaast werkt levenstherapie ook preventief voor gezondheid en heelheid op fysiek, emotioneel, mentaal, spiritueel en sociaal niveau.” 19 Een levenstherapeut geeft een veilige, liefdevolle omgeving met ruimte voor alles wat zich op dat moment aandient. Hoe een behandelingstraject zich ontvouwt, is niet te voorspellen. Een cliënt is ten alle tijde volledig de baas over wat er gebeurt. De levenstherapeut heeft zich de volgende skills eigengemaakt: luisteren, contact, levenspuls, grenzen, anatomie van de afweer, intentie, waarnemen, aanwezigheid, integratie. Een levenstherapeut gaat tijdens de opleiding door alle lagen van bewustzijn heen om zichzelf beter te leren kennen. Dit maakt dat de levenstherapeut alle afweermechanismen in de patiënt herkend. Zoals een masker, lager zelf, saboteurs en schaduwdelen. Hierdoor is hij in staat deze fasen bij een ander te herkennen, te inventariseren en door empathisch vermogen als wegwijzer te functioneren en te begeleiden. Een levenstherapeut heeft kennis van deze afweermechanismen en karakterstructuren.20 Karakterstructuur is een term die de vervormingen op emotioneel, fysiek en mentaal gebied omschrijft. Met de bijbehorende afweer- of overlevingsmechanismen, tegen een realiteit welke als pijnlijk of gevaarlijk waargenomen wordt. Karakterstructuur is een term die veel lichaamspsychotherapeuten gebruiken om bepaalde fysieke en psychologische kenmerken van overleving mechanismes te beschrijven. Dr. Wilhelm Reich, psychiater en onderzoeker van karakterstructuren, ontdekte dat mensen met soortgelijke ervaringen als kind, naast dezelfde ouder/kind relaties, ook dezelfde lichaamsbouw hadden. Tevens dat mensen met dezelfde lichaamsbouw dezelfde psychische structuur hebben. Een karakterstructuur is het gevolg van een trauma wat een kind tijdens zijn eerste levensjaren ervaart. ______________________________________________________________________________________________________________ 18 19 20

School of Life. (2015). Beroepsprofiel Levenstherapeut. blz. 7 School of Life. (2015). Beroepsprofiel Levenstherapeut. blz. 9 School of Life. (2015). Beroepsprofiel Levenstherapeut. blz. 7

9

De vorm van trauma zorgt ervoor dat het kind een bepaald, onbewust, gedragspatroon gaat vertonen om zichzelf te beschermen tegen een eventuele herhaling van dit trauma in de toekomst. Dit is noodzakelijk voor het kind om te overleven, aangezien de psyche van een kind nog niet bestand is tegen dit soort trauma. Op basis van deze ervaringen, vormt het kind onbewust bepaalde overtuigingen over het leven en om te overleven, ontwikkelt het een verdediging. Een verdediging is een automatische, onbewuste reactie om een innerlijke wond te beschermen. Een baby of kleuter ontwikkelt deze psychische verdediging als het zich bedreigd voelt in een bepaalde ontwikkelingsfase.21 Zo kom ik terecht bij één van de deelvragen zoals gepresenteerd in de inleiding: Waaruit bestaat de toepassing van levenstherapie, waardoor er een veranderingsproces in de patiënt aangeraakt kan worden? Levenstherapie kan een grote rol vervullen in de begeleiding, door coaching, counseling en healing methodes. Door gesprekken kan de cliënt ,in`zicht krijgen in zijn overtuigingen. Lichaamsgerichte oefeningen, hands on healing, informatie over voeding en wat er in het moment nodig is aan therapie. Dit zien we bij de tweede pijler van Integrative –Medicine terug. Als therapieën zijn deze bij een levenstherapeut net zoals bij Integrative-Medicine bij de derde pijler, evidence-based complementaire therapieën (adds-on) om te komen tot de meest effectieve, minst invasieve, minst toxische en goedkoopste behandelingsstrategie. Voor mij is het belangrijk om mijn werkzaamheden met compassie, een open hart en de juiste mix van attitude in eigen gedrag naar patiënt en familie toe te passen, zonder direct te oordelen. Dit is ook bij IM een belangrijke insteek. De levenstherapeut heeft aandacht voor beperkende overtuigingen en saboteurs. Daarnaast legt zij deze bloot, daar dit de patiënt kan blokkeren naar verder herstel. Hierin is veel winst te behalen in het ‘ont’dekken van levensenergie. Zodra er meer levensenergie is in iemand, is er ook meer levenswil en levenskracht. Dat bevordert, of draagt bij, aan het zelfhelend vermogen. Als bijna afgestudeerd levenstherapeut heb ik een andere kijk op gezondheid ontwikkeld en heb ik geleerd wat een waardevolle aanvulling levenstherapie is op mijn vak als IC verpleegkundige. Door deze bovenstaande mechanismen op mezelf toe te passen, weet ik hoe deze werken. Door ervaringen met patiënten op de IC, heb ik diverse voorbeelden verzameld. Als IC verpleegkundige, zie ik veel voordelen van de werkwijzen en behandelvisie die ik als levenstherapeut heb geleerd en kan toepassen. Zoals ik bij de inleiding beschreven heb, kijk ik met ‘andere’ ogen tijdens mijn werkzaamheden, nu ik de opleiding tot levenstherapeut bijna afgerond heb. Veel van het geleerde breng ik inmiddels in de praktijk op de IC. In dit deel zal ik enkele ervaringen van patiënten delen. Er kan veel in beweging en vervolgens in verandering komen bij patiënten. Net zoals dat soms na een andere levenscrisis het geval kan zijn. Deze mensen ervaren een hoop dingen anders. Een deel daarvan gaat onbewust omdat de waarnemingen anders bij de patiënt binnenkomen. Bij sommige patiënten is de essentie aangeraakt en leeft de patiënt in het nu. Ze hebben zich een hoop dingen afgevraagd en ze willen dingen anders gaan doen. Een patiënt beschrijft dat alle beschermings-of verdedigingsmechanismen zijn weggevallen. De naasten zien de patiënt meer wie iemand is, in al haar kwetsbaarheid en tegelijkertijd haar kracht. Het feit dat de oude manier van leven zo abrupt tot staan is gebracht heeft de vanzelfsprekendheid van het doorgaan op oude voet doorbroken. Ik beschrijf twee casussen uit de praktijk: Dat heb ik gemerkt bij een jonge patiënt, die zwanger was en op de IC belandde met een ernstige sepsis. Allerlei lichaamsfuncties liepen uit de pas. Zij had weinig mensen uit haar familie die zij toeliet. _______________________________________________________________________________________________________________________________________ Brennan, B.A. (1993). Licht op de Aura. blz.109.

21

10

Regelmatig was zij erg moe, kon niet slapen en had pijn en moeite met ademen. Door haar zwangerschap kon, mocht en wilde zij niet teveel medicatie hebben. Ik kon bij haar ademhalingstechnieken van meditatie en mindfulness toepassen. Soms was zij emotioneel en uitte dit. Over het algemeen stond zij dicht bij haar zelf, wat het ziek zijn ook met iemand teweeg kan brengen. Ik legde soms mijn handen op haar schouder of arm als troost, zoals een verpleegkundige wel vaker doet. Als levenstherapeut gaf ik bewust energie door, met de input en de intentie gericht op het zich van wat zich in het hoogste belang van de patiënt mag ontvouwen. Ik werk bewust met mijn eigen bewustzijnsveld, zodat de hoogste verbinding kan worden gemaakt en een relatie kan worden aangegaan met het diepste wezen van de patiënt. De patiënt gaf aan, dat het haar veel innerlijke rust en ontspanning gaf. Het doorgeven van energie door hands on healing, kan leiden tot een harmonische inductie.22 Dit is een natuurkundige verschijnsel dat optreedt wanneer bijvoorbeeld een stemvork wordt aangeslagen, waardoor een tweede stemvork met dezelfde frequentie begint te trillen en dezelfde klank laat horen. Het betekent dat twee velden samen een relatie vormen en dat er samenwerking of synergie ontstaat. De levenstherapeut draagt na zijn opleiding zelf een hoge frequentie in zijn veld, omdat vele blokkades zijn opgelost. Een deel van de therapie bestaat eruit dat het veld van de cliënt op een hoger frequentieniveau komt door in relatie met de therapeut te zijn, door in diens aanwezigheid te zijn. Wanneer het onontwaakte bewustzijnsveld wordt aangetrild door het geopende veld, kunnen er spontaan inzichten, oplossingen, genezingen plaatsvinden en andere keuzes worden gemaakt. De therapeut is dus zowel relationeel als energetisch actief betrokken. Door doelgericht met harmonische inductie te werken is de cliënt gaandeweg in staat op eigen kracht zijn trillingsveld te verhogen23.” ”Harmonische Inductie kan door samenwerking van deze velden het zelf genezend vermogen van de patiënt activeren. Hierdoor krijgt de patiënt een positieve en actieve attitude ten aanzien van de eigen heling en is daardoor in staat om fysiek, emotioneel, mentaal, spiritueel en sociaal keuzes te maken, trauma’s te hanteren en te integreren in het eigen energiesysteem24.” De levenskwaliteit van de patiënt kan worden verhoogd. Hierdoor kan welbevinden en sneller herstel van de patiënt plaatsvinden. Omdat de ademhaling bij deze patiënte verslechterde en beademing bijna een must werd, werd er veel van de patiënt’s eigen inzet verlangd. Zowel de medicamenteuze therapie, als mindfull bewust zijn van de patiënt, resulteerde in medewerking van de patiënt, waardoor de patiënt niet “ beademd ” hoefde te worden. Het is erg belangrijk en van levensbelang de patiënt te “ontmoeten “ waar hij op dat moment is. Daarnaast jezelf kunnen mee’ levelen’ met compassie, waardoor hij zich tevens ondersteund, gezien en gehoord voelt. Door het vertrouwen wat er opgebouwd wordt, kan de patiënt zich meer “ overgeven” aan het onbekende en hierin vertrouwen houden. Veel patiënten kunnen dit niet. Zij zijn hier erg bang voor. Hierbij kunnen oude verwondingen, of oude trauma’s om de hoek komen kijken. Daarnaast worden mensen met de eindigheid van het “leven” geconfronteerd. Het komen tot een ontspanning in overgave en vertrouwen, kan tot inzicht leiden. Hier probeer ik een verandering in de patiënt te laten ontstaan, waardoor er weer veerkracht en meer innerlijke kracht opgebouwd kan worden. Compassie voor de patiënt in deze moeilijke tijd, kan naast uitleggen van wat er gebeurt, houvast geven aan de patiënt. Patiënten hebben bevestiging en ondersteuning nodig. Dat is ook positieve gezondheid, zoals Huber dit in haar nieuwe definitie over wat zij vindt van “gezondheid “ in de huidige tijd. De tweede casus: Kort geleden kreeg ik onderstaande feedback van een jonge patiënt. De patiënt was langere tijd op de IC opgenomen. _______________________________________________________________________________________________________ 22 23 24

Brennan, B.A. (1993). Licht op de Aura. blz.40. School of Life. (2015). Beroepsprofiel Levenstherapeut. blz.7 Website: www.schooloflife.nl

11

Dit vanwege een operatie met veel complicaties, waarbij hij vaker geopereerd moest worden. Hij moest langere tijd nabeademd worden, vanwege een sepsis, ARDS (ernstige longziekte) en levensbedreigende situatie. In deze periode heb ik deze patiënt ook vaker verpleegd. Juist zijn vrouw had nu de meeste moeite om dit alles te verwerken. De patiënt had zijn eigen ziekteproces goed verwerkt. Hij wilde mij graag spreken omdat ik hem destijds geholpen had met de nachtmerries die hij in de herstelfase had. Ik heb veel met hem kunnen praten en uit kunnen leggen waarom hij nachtmerries had. Die waren nadien weg gegaan, vertelde hij. Hij had zich thuis prima kunnen herstellen en leeft erg in het nu. Hij had zich in deze periode geheel kunnen overgeven aan de situatie. Hij was ook niet meer bang voor de dood. Hij wilde graag weten of ik bereid was met zijn vrouw te spreken. Zijn vrouw was voor een operatie van deze patiënt weggestuurd door de artsen, terwijl haar man om zijn leven vocht. De artsen hadden volgens haar niet goed met haar gecommuniceerd, wat precies de complicatie en de fout was geweest die opgetreden was. De operateur had haar gezegd, dat zij naar huis kon gaan, want de patiënt is toch in de operatiezaal. U wacht hier dan te lang. Terwijl zij het gevoel had; mijn man kan sterven en ik ben er niet bij. Rondom dit gebeuren is er bij zijn vrouw een trauma ontstaan. Ik vroeg waarom zij denken dat ik haar kan helpen? Omdat ik precies weet wat er tijdens de IC opname gebeurd is en ik hierin thuis ben. Bij een psycholoog of psychotherapeut moeten ze het hele verhaal opnieuw vertellen en willen dat liever niet. Bij mij hebben ze het gevoel dat ze gehoord worden. Dat zij haar verhaal kan doen omdat ik precies de feiten ken. Het gehoord worden en de tijd nemen voor emoties en dat er een ingang komt met verwerking van trauma. Die bij zijn vrouw terug gaat naar een soortgelijke situatie van ziek zijn bij haar vader. De klachten van zijn vrouw zijn; niet goed meer slapen, angst, stress en emotionaliteit. Hieruit blijkt dat de combinatie IC en levenstherapie een goede nazorg zou kunnen zijn. Ook voor de familieleden. Deze cliënt heeft zich nog niet bij mij gemeld. Hij wil dat doen zodra zijn vrouw er “aan toe” is. Hij wilde van mij weten of ik bereid ben, zijn vrouw ook te willen behandelen. Het kan nog even duren, voordat zij bereid is, zei hij.

12

Hoofdstuk 4 Levenstherapie bij PICS en de restverschijnselen Ik pleit voor een IC nabehandel polikliniek voor deze PICS patiënten categorie. Omdat deze nog niet bestaat. Zoals ik in de vorige hoofdstukken uitgelegd heb, kan levenstherapie in combinatie met mijn vak als IC verpleegkundige een zinvolle bijdrage zijn. Om een wegwijzer te zijn voor de IC patiënt en de ex IC patiënt. Dat de patiënt kan delen en vertellen. Om met aandacht en de skills van beide beroepen in zijn nood tegemoet te treden. Dit met compassie en een zo goed mogelijke communicatie. De patiënt serieus nemen en hem strategieën kunnen aandragen. Om hem minder slachtoffer te laten voelen. Een patiënt de eigen regie (terug) geven. Zodat hij weer grip op zijn leven (terug) kan krijgen. Vooral als een patiënt moeite heeft zijn lichaam weer te kunnen vertrouwen en niet weet hoe hij dit terug kan krijgen. In de herstelfase vertrouwen te houden door tegenvallers en terugval van gezondheid. Om te kunnen gaan met beperking en chronische ziekte of invaliditeit. Door de juiste motivatie kan de patiënt zichzelf motiveren en het zelfhelend vermogen meer activeren. Om het effect van Integrative-Medicine in het toepassen van levenstherapie bij IC patiënten m.b.t. welbevinden en sneller herstel te bevorderen. De levenstherapeut kan zien waar blokkades zijn en in welk gebied of welk trauma behandeld kan worden en op welke manier. Deze patiënten komen op de gewone afdelingen en moeten hierin hun weg vinden. De patiënt wordt begeleid op de gewone afdeling door verplegend personeel, fysiotherapeut en de arts, psycholoog en andere disciplines. Zonodig kan er een revalidatie periode volgen. Deze gaat in dezelfde trend verder als in het ziekenhuis. Een volgende deelvraag is: welke verbeteringen kunnen aangebracht worden in de behandeling van patiënten met deze restverschijnselen van PICS? Bij de restverschijnselen valt te denken aan neuropsychologische / neurocognitieve klachten, angst, stress, slecht slapen, depressiviteit, vermoeidheid, veranderde weerstand, dromen, zwakke spieren, en polyneuropathie. Zoals ik in hoofdstuk 1 vertelde heeft het limbische systeem natuurlijke mechanismen voor zelfgenezing. De mens heeft tevens een aangeboren vermogen om evenwicht en welbevinden te herstellen. De behandelwijzen die op het lichaam inwerken, richten zich direct tot het limbische systeem en gaan bijna allemaal buiten de taal om. Ze leveren hun resultaat via het lichaam in plaats van het denken.25 Deze behandelwijzen in de vorm van IM en levenstherapie kunnen een positieve bijdrage leveren aan het reduceren van stress en angst en toename van welbevinden. In de literatuur en de diverse artikelen die geschreven zijn over Post Intensive Care Syndroom wordt vermeld dat er meer onderzoek gedaan moet worden. Er is sinds kort pas meer bewustzijn op het Post Intensive Care Syndroom gekomen. Het heeft een enorme impact wat er aan diversiteit aan klachten ontstaan welke pas na enige tijd tevoorschijn komen en deels blijvend zijn. Omdat levenstherapie op veel levensfacetten betrekking heeft, is de doelgroep zeer breed en uiteenlopend. Goede resultaten en/of verlichting kunnen bereikt worden bij specifieke klachten als: Chronische fysieke aandoeningen, burn-out verschijnselen, hyperventilatie, angsten, stress, verslavingen, crisissituaties, echtscheiding, relatieconflicten, werk gerelateerde issues, eenzaamheid en isolement, slaapproblemen, eetstoornissen, verwerking van verlies door overlijden, gebrek aan energie en/of levensvreugde, begeleiding bij- en herstel van operaties. 26 Met therapietechnieken van o.a. body mind technieken, meditatie, mindfullness, hands on healing, gebruik makende van de hartcoherentie en neuroplasticiteit kan de levenstherapeut in de behandeling en nabehandeling van PICS een zinvolle bijdrage leveren. Waarom en hoe ik dit voor mij zie, leg ik in dit hoofdstuk uit. _____________________________________________ 25 26

Servan-Schreiber Dr. D. (2006). Uw brein als medicijn. blz. 19 School of Life. (2015). Beroepsprofiel Levenstherapeut. blz.11

13

Body mind technieken zijn een gecombineerde diagnose- en behandelingsmethode; psychotherapeutisch lichaamswerk uit de bio-energetica en met een conceptuele visie ontwikkeld door Dr.John Pierrakos en Eva Pierrakos. 27 Deze gecombineerde methode van innerlijke healing- core-energetica – richt zich op het losmaken van energieën in het lichaam, door te werken aan de verdedigingsmechanismen van het ego en de persoonlijkheid. Coreenergetica streeft naar evenwicht van alle lichamen (het fysieke, etherische, emotionele, mentale en spirituele lichaam) om een harmonische heelwording van de persoon te bewerken. Het aangrijpingspunt van body-mind technieken is samenspel en gebruik maken van lichaam en geest. (Dit sluit ook aan bij de pijlers van IM.) Om het emotionele brein te her programmeren, zodat het wordt afgestemd op het heden i.p.v. door te gaan met reageren op situaties uit het verleden. 27 Andere behandelwijzen die ook op het lichaam inwerken, zoals o.a. EMDR ( Eye Movement Desensitzation and Reprocessing)28, kunnen bij PTSS veel baat hebben. De methode van coherentie van het hartslagritme, acupunctuur, affectieve communicatie kunnen hun voordeel doen met dergelijke mechanismen, die rechtstreeks op het emotionele brein werken. Deze behandelwijzen reageren helemaal buiten de taal om. Ze leveren hun resultaat via het lichaam in plaats van het denken. Methodes die wetenschappelijk zijn bevestigd door studies.29 Diverse onderzoeken hebben uitgewezen dat negatieve emoties als woede, angst, droefheid en zorgen, de veranderlijkheid in het hartritme, hartcoherentie, dramatisch veranderen en chaos teweeg brengen in onze fysiologie. Omgekeerd hebben andere onderzoeken aangetoond dat positieve emoties als vreugde, dankbaarheid en vooral liefde het meest de hartcoherentie bevorderen. Binnen enkele seconden brengen ze een coherente golf tot stand die direct zichtbaar is in de opname van het hartritme. Chaotische periodes in onze dagelijkse fysiologie vormen voor een ieder verlies van levensenergie. Zoals vermoeidheid en uitgeput zijn.30 Hartcoherentie beïnvloedt ook de andere fysiologische ritmes. Vooral de natuurlijke wisseling van bloeddruk en ademhaling stemmen zich af op de hartcoherentie. Deze werken via stimulatie van het parasympatische systeem d.m.v. meditatie oefeningen, ademhalingstechnieken, visualisaties en positieve emoties. Een paar maal diep doorademen stimuleert direct het parasympatisch systeem en doet de balans een beetje doorslaan in de richting van de fysiologische rem.31 Het immuunsysteem profiteert ook van hartcoherentie. Uit het voorbeeld uit de praktijk, op blz. 10, beschreef ik dat ik de patiënt via hands on healing, energie kan doorgeven en harmonische inductie kan laten plaatsvinden. Hoe dit proces werkt heb ik beschreven. Dit proces gaat ook buiten de taal om. Via handoplegging wordt het energiesysteem van de patiënt weer in evenwicht gebracht en kan de genezing beter en sneller doen verlopen. Heel vaak kan deze behandeling net de kracht geven die hij nodig heeft om te blijven leven.32 Mindfullness is de bewustheid die ontstaat door doelbewust aandacht te geven aan dingen zoals ze zijn, op het moment zelf en zonder te oordelen. Mindfullness betekent aandacht geven aan dingen zoals ze feitelijk zijn, hoe ze ook zijn en niet zoals we willen dat ze zijn. 33Het probleem is dat we veel met onze aandacht ergens anders zijn, in plaats van in het hier en nu. _______________________________________________________________________________________

Brennan, B.A. (1993). Licht op de Aura. blz. 32. EMDR Therapie waarbij herinneringen aan ontwrichtende ervaring(en) hun kracht en emotionele lading verliezen. 29 Servan-Schreiber Dr. D. (2006). Uw brein als medicijn. blz. 19. 30 Servan-Schreiber Dr. D. (2006). Uw brein als medicijn. blz. 58. 31 Servan-Schreiber Dr. D. (2006). Uw brein als medicijn. blz. 65, 66. 32 Brennan, B.A. (1993). Licht op de Aura. blz. 150. 33 Kabatt- Zinn, J., Segal, Z., Williams, M., Teasdale J. (2008). Mindfulness en bevrijding van depressie. blz. 43. 27 28

14

We zijn onbewust bezig met wat er allemaal zou kunnen gebeuren en hebben meestal weerstand ten opzichte van onprettige ervaringen.34 Één van de hoofddoelstellingen volgens Joe Dispenza van meditatie is verdergaan dan de bewuste geest en doordringen tot de onderbewuste geest ten einde zelfvernietigende gewoonten, gedragingen, overtuigingen, emotionele reacties, houdingen, en onbewuste zijnstoestanden te veranderen.35 Een crisis door ziekte, door een ontmoedigende diagnose of trauma gaat over verlies. Het brengt de patiënt uit evenwicht. Op deze kritieke momenten zijn patiënten in staat en bereid om te willen veranderen. Er is dan een innerlijke bereidheid om te doen wat nodig is om de zelfhelende vermogens te activeren. Om de patiënt meer grip op zijn leven terug te laten krijgen, zijn meditatie, mindfulness, healingen en neuroplasticiteit36. mooie instrumenten om mee te werken om weer veerkracht en eigen regie te ontwikkelen bij de patiënt in zijn herstelfase. Door een nieuwe definitie van Huber37 “ the ability to adapt and to self manage”, wordt de nadruk op vermogen om gezond te zijn gelegd, naast het feit dat je ook een ziekte hebt. Uit bovenstaande blijkt dat levenstherapie op alle levels in iemands leven kan inwerken. De Dalai Lama zegt in zijn boek, vrij van religie 38 : een pleidooi voor vrede, compassie en welzijn het volgende: “Er heeft een grote doorbraak plaatsgevonden binnen de neurobiologie. Door de hersenactiviteit te meten van mensen die mediteren op o.a. compassie, is vastgesteld dat compassie gecorreleerd is aan functies in het lichaam die gezondheid en welzijn stimuleren. Zo vertoont het lichaam minder stress en meer veerkracht. Vanzelfsprekend heeft dit ook een positieve invloed op de omgeving. Er zullen minder conflicten, minder oorlogen en meer harmonie en vrede zijn.”

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________ 34 www.leef.inaandacht.nl 35 Dispenza

Joe. (2012). Overstijg jezelf. blz. 228. Joe. (2012). Overstijg jezelf. blz. 148. Neuroplasticiteit is het vermogen om het brein op elke leeftijd nieuwe circuits te bedraden en te vormen op basis van informatie uit de omgeving en onze bewuste voornemens. 37 Huber M. (2013). Nieuw concept gezondheid. Interview Parelproject. Blz.13. 38 Dalai Lama. (2013). E-book: Vrij van religie, een pleidooi voor vrede, compassie en welzijn. Website: http://dalailama2014.nl. 36 Dispenza

15

Conclusie De conventionele geneeskunde is onlosmakelijk verbonden met ons gezondheidssysteem. Deze is in onze maatschappij niet weg te denken en dat hoeft ook helemaal niet. De mens is gewend aan dit concept. Gesproken, over de IC, zijn er veel zaken die goed gaan tijdens de normale dagelijkse afloop op de IC. Dit pleit voor een veilige zorg met hoge standaarden en grote kunde van de medici in het ziekenhuis. Ik ben ervan overtuigd en zie goede mogelijkheden, dat IM en levenstherapie, een toegevoegde waarde kunnen leveren aan het reduceren van de hoge mortaliteit en toename in de levenskwaliteit. Daarnaast toont deze scriptie aan, dat het welbevinden stijgt en dat er minder stress in de toekomst van de patiënten wordt ervaren, die aan PICS lijden. Mijn wens is om IM en levenstherapie, meer onder de aandacht te brengen en in te kunnen zetten op mijn werk. Ik zou graag een nabehandel polikliniek willen opzetten binnen het ziekenhuis. Daarnaast zou ik graag zien om de diverse doelgroepen, die PICS onder de aandacht brengen en zich hiervoor inzetten, te informeren over meer therapie mogelijkheden. Artsen en patiënten zouden daarom beter geïnformeerd moeten zijn over de lange termijn gevolgen van een operatie. Ik zou deze informatie graag delen om meer bewustzijn en openheid over de gevolgen te belichten. In mijn onderzoek naar de zorg tijdens en na IC opname, viel mij op, dat een holistische benadering in het ziekenhuis mist. De reguliere zorg staat wel open voor complementaire zorg, die evidenced based, aangetoond is. Het is mijn overtuiging dat het inzetten van IM op den duur kostenbesparend is. De kwaliteit van overleven zal door de inzet van IM en levenstherapie gaan stijgen. Ik denk dat de interesse daarom groot zal zijn. De combinatie tussen reguliere en bewezen complementaire behandeltechnieken geeft “het beste uit twee werelden”. Als de mens met zijn neutrale waarnemer, op een afstand zou kijken naar hoe de zorg nu is en waar de zorg naar toe gaat zodra beide werelden samen gaan komen, voelt dat als compleet, als eenheid. Ik zou meer informatie en bewustzijn wensen voor dit onderwerp. Ik ben er van overtuigd dat in deze tijd, waar steeds meer mensen bewuster met het leven omgaan, het noodzakelijk is om een verschuiving te maken in het “geloofssysteem”, van de beperkende overtuiging over de gezondheidszorg in Nederland. Het is nodig om dit bewustzijn eerst via ons energiesysteem van buiten naar binnen, binnen te laten komen. Zodat de informatie langzaam kan zakken en gaat inwerken in het hele gezondheidssysteem. Dan werkt het net zoals in de mens; daar waar eventuele blokkades zitten, wordt het gezondheidssysteem uitgenodigd om bij zichzelf naar binnen te gaan. Tevens kan hij hierbij zijn zelf regulerend vermogen in schakelen op weg naar zelfhelingsvermogen. De wegwijzers, levenstherapeuten en IM medici kunnen de wegen duidelijker maken door licht op dit thema te schijnen en de weg te wijzen. Net zolang tot er een ‘aha’ moment in dit hele gezondheidssysteem aankomt, dan pas kan er iets veranderd -en geïntegreerd worden. Op dit proces ligt een grote taak te wachten. Deze visie zou ik willen delen met mensen die mij hierin kunnen ondersteunen. Wat ik niet uit studies heb kunnen vinden is hoe IM op een IC kan worden ingezet. En of er ook onderzoeken zijn gedaan op IC gebied.

16

Bronnen en Literatuurlijst Brennan B.A. ( 1987). Bronnen van Licht. Haarlem, Nederland: Uitgeverij Altamira-Becht. Brennan, B.A. (1993). Licht op de Aura. Haarlem, Nederland: Uitgeverij Altamira-Becht. Bongers, Karlien & Koppen van Astrid.(2011). Integrative‐Medicine. Amsterdam, Nederland. Uitgeverij De Arbeidspers. Brown Michael.(2010). Het Presence Proces, Stap voor stap naar het nu. Haarlem, Nederland. Uitgeverij Altamira. Dalai Lama. E-book: (2013) Vrij van religie, een pleidooi voor vrede, compassie en welzijn. Nieuwerkerk a/d IJssel, Nederland. Uitgeverij Asoka. Dispenza Joe. (2012). Overstijg jezelf. Utrecht, Nederland. Uitgeverij Servire. Kabatt- Zinn, J., Segal, Z., Williams, M., Teasdale J. (2008). Mindfulness en bevrijding van depressie. Amsterdam, Nederland. Uitgeverij Nieuwezijds B.V. Nutma-Bade I. (2012). Septische shock. Soest, Nederland. Boekscout.nl. School of Life. (2015). Beroepsprofiel Levenstherapeut, Haarlem, Nederland. Servan-Schreiber Dr. D. (2006). Uw brein als medicijn. Utrecht, Nederland. Uitgeverij Kosmos.

Websites: http://www.americannursetoday.com/ www.dalailama2014.nl https://experiencelife.com/article/the-promise-of-integrative-medicine/ www.leef.inaandacht.nl www.louisbolk.nl Complementaire zorg in ziekenhuizen, verpleeghuizen en GGZ‐instellingen. Eerste Nederlandse inventarisatie. Driebergen-Rijsenburg. https://www.milinda-uitgevers.nl www.opeenicliggen.nl www.schooloflife.nl Haarlem, Nederland. Www.vanpraaginstituut.nl Complementaire zorg in ziekenhuizen, verpleeghuizen en GGZ‐instellingen. Eerste Nederlandse inventarisatie. Utrecht.

Reviews American Nurse Today. (2013). Post‐Intensive care syndrome. http://www.americannursetoday.com/ Brackel-Welten M. (2014) Post‐ic‐syndroom wordt niet herkend. Medisch contact. Utrecht. 17

Graaff de A. Drs. Schaaf M. van der Dr. Nollet F. Prof. Dr. Slobbe-Bijlsma-Slobbe E. van Drs. (juli 2011). Tergooiziekenhuizen, De ic‐patiënt behoeft nazorg. Medisch Contact. Utrecht. Huber M.(2013) Nieuw concept gezondheid. Interview Parelproject. Medisch Contact. Utrecht. Leenen Prof. Dr.(2011) Operatie en IC opname werken langdurig door. Universitair Medisch Centrum Utrecht. Tijdschrift Uniek. Nutma-Bade I. (2012) Nazorg begint op de IC. Kritiek. Utrecht. http://www.sepsis-en-daarna.nl/ Noxon B. (2006).The Promise of Integrative Medicine. https://experiencelife.com/article/the-promise-of-integrative-medicine/

18