Vergadering: Agendapunt:
Onderwerp: Van: Datum: Contactpersoon: Telefoonnummer:
3 juli 2015 8
Stand van zaken Investeringsstrategie MRDH Directieteam MRDH 18 juni 2015 Tom Boot 088 5445 100
Aan het algemeen bestuur, 1. Inleiding Tijdens de vergadering van het AB op 29 april jl. is de aanpak van de Investeringsstrategie MRDH gepresenteerd. Een toelichting was opgenomen in een bij de agendastukken toegezonden notitie. De inzet kreeg algemene steun. Onderkend werd dat het gewenst is inzicht te krijgen welke investeringen (publiek en privaat) in de regio op stapel staan, hoe deze elkaar kunnen versterken, maar ook welke extra investeringen noodzakelijk zijn voor de beoogde economische structuurversterking en verbetering van de bereikbaarheid. Deze notitie heeft tot doel u op de hoogte te brengen van de stand van zaken van de in gang gezette acties. 2. Samenhang Het maken van de Investeringsstrategie MRDH houdt nauw verband met een tweetal andere strategische trajecten: - De OESO doet op dit moment in opdracht van het ministerie van BZK en de MRDH onderzoek naar de samenhang tussen economische prestaties en de bestuurlijke organisatie van Nederlandse grootstedelijke regio’s. De MRDH is de hoofdcasus in het onderzoek. De OESO zal het onderzoek dit najaar afronden. Tussentijdse resultaten laten onder andere zien dat actieve investeringen zullen bijdragen aan het functioneren als één regio. - De Roadmap Next Economy heeft tot doel aan te geven hoe we als Metropoolregio moeten inspelen op trends als grondstoffenschaarste, digitalisering, globalisering, robotisering, 3D-printing, zelfsturende voertuigen, reshoring enz. Deze trends in combinatie met de steeds verdergaande verstedelijking hebben tot gevolg dat het zwaartepunt van de nieuwe economie, oftewel de next economy, steeds meer verschuift naar stedelijke regio’s als de MRDH. De next economy biedt grote kansen voor nieuwe bedrijvigheid. Om die nieuwe bedrijvigheid te laten floreren zal de regio zich internationaal moeten positioneren als aantrekkelijke toplocatie voor de koplopers in de next economy. De roadmap geeft de voor de investeringsstrategie benodigde langjarige toekomstvisie en handelingsperspectief. Dit is gekoppeld aan een concreet uitvoeringsprogramma voor de middellange en lange termijn met bijbehorende investeringen. Het voornemen is het traject te laten begeleiden door Jeremy Rifkin.
1
Op 11 juni jl. vond op bestuurders/CEO niveau een bijeenkomst plaats met Jeremy Rifkin en de mogelijke partners in dit traject. Toegewerkt wordt naar een officiële start van dit traject in september van dit jaar. 3. Investeringskaarten Er is gezocht naar een instrument om elke gemeente te laten aanhaken bij de Investeringsstrategie MRDH. Hiertoe dienen de investeringskaarten met de lopende, geplande en gewenste investeringsprojecten. Dit is geen eenmalige activiteit. De investeringskaarten zullen up-to-date worden gehouden. Daarom zijn we bezig om een netwerk van contactpersonen bij alle 23 gemeenten op te bouwen. Dit verloopt zeer voorspoedig. Ook de provincie Zuid-Holland doet mee. Verder leggen we via de Economische Programmaraad Zuidvleugel (EPZ) contacten met bedrijven. Niet alle bedrijven willen hun investeringsplannen openbaar maken. In dit stadium valt nog niet te voorspellen hoe ver we hiermee kunnen komen. We maken investeringskaarten voor de thema’s, die we als MRDH in de Strategische Agenda Economisch Vestigingsklimaat hebben benoemd. Ook de EPZ hanteert deze thema’s. Het betreft: clusterontwikkeling, innovatiekracht, infrastructuur/bereikbaarheid, binnenstedelijke ontwikkeling/wonen, energie, klimaatadaptatie/duurzaamheid, onderwijs & arbeidsmarkt, groen & landschap. Het is van belang investeringsprojecten op een uniforme manier te kunnen analyseren en rapporteren en op die manier bespreekbaar te maken. Voor het vergelijkbaar maken van investeringsprojecten heeft de Rebel Group een projectenraster ontwikkeld dat is gebaseerd op het Engelse 5-case model en aangepast voor de Nederlandse en MRDH context. Het projectenraster is vooral ingestoken vanuit het perspectief dat mogelijke derden investeerders projectvoorstellen gaan beoordelen. Het projectenraster benadert investeringsprojecten vanuit 5 verschillende invalshoeken en bouwt voor elke invalshoek een eigen case op: strategisch, economisch, commercieel, financieel en managerial. Het projectenraster kent drie fases, waarbij de mate van uitwerking en gedetailleerdheid per fase verschilt: fase 1: strategische analyse van opties van een project, scoping; fase 2: planning en concept business cases; fase 3: contractering en aanbesteding. Zo kan in een oogopslag inzicht worden verkregen in de voortgang van een project.
2
De (geautomatiseerde) tool, die we zullen gaan gebruiken voor het maken van de kaarten hebben we nog niet gekozen. Dit doen we in overleg met gemeenten, die daar ervaring mee hebben. Het maken van de investeringskaarten zal geruime tijd in beslag nemen (tot voorjaar 2016). We willen al wel op korte termijn een eerste beeld krijgen. Op 18 juni a.s. organiseren we samen met de Rebel Group voor de Directieraad Economisch Vestigingsklimaat MRDH een bijeenkomst waar we de naar de mening van de leden belangrijke investeringsprojecten op (papieren) kaarten gaan zetten. Het is als een vingeroefening bedoeld. Voor deze bijeenkomst zijn ook de provincie Zuid-Holland, Drechtsteden, Leiden, EPZ en Innovation Quarter uitgenodigd. Deskundigen van de Rebel Group zijn aanwezig om een beschouwing te geven over de resultaten. 4. Gewenste investeringen Het is noodzakelijk om investeringen te bezien in het licht van (technologische, economische, demografische) relevante trends en toekomstscenario’s voor en ambities van de MRDH. We hebben Pieter Tordoir, hoogleraar economische geografie en stedelijke planning aan de Universiteit van Amsterdam, gevraagd om hiervoor een analyse te maken. De analyse zal sterk rekening houden met de bredere, interregionale, nationale en internationale omgeving van de MRDH. Economische transformaties en structuurversterking spelen nadrukkelijk in netwerkverbanden die lokale, regionale en nationale grenzen doorsnijden. Opgaven in de regio moeten in verband worden gezien met opgaven op hogere schaalniveaus, waaronder de investeringsstrategieën van het Rijk en van de EU. Pieter Tordoir vertaalt de resultaten van de analyse naar uitgangspunten en opgaven voor elk van de acht onder 3 genoemde thema’s: clusterontwikkeling, innovatiekracht, infrastructuur/bereikbaarheid, binnenstedelijke ontwikkeling/wonen, energie, klimaatadaptatie/duurzaamheid, onderwijs & arbeidsmarkt en groen & landschap. Per thema identificeert hij vervolgens essentiële investeringspakketten die, gezien de onzekerheden/scenario’s, ook robuust zijn. De uitgangspunten, opgaven en robuuste investeringspakketten specificeert hij waar zinvol en mogelijk voor individuele gemeenten en locaties in de regio. Pieter Tordoir zal zijn opdracht eind juni afronden. Een tussenrapportage zal hij inbrengen tijdens de bijeenkomst op 18 juni, die we samen met de Rebel Group organiseren (zie onder 3). TNO en Innovation Quarter hebben toegezegd cruciale investeringsprojecten voor de thema’s clusterontwikkeling en innovatiekracht te benoemen. Daarbij zal de aandacht primair uitgaan naar de clusters Greenport/Food, Maritiem en ICT/Security. De resultaten zullen zij inbrengen tijdens de bijeenkomst op 18 juni, die we samen met de Rebel Group organiseren (zie onder 3).
3
5. Ervaring opbouwen: pitchpakket De bedoeling van het pitchpakket is om ervaring op te bouwen en relevante netwerken te ontsluiten. Dit doen we op dit moment met drie investeringsprojecten: - Warmterotonde: De haalbaarheidsanalyse is in een afrondend stadium. Deze betreft 1. De specifieke voor- en nadelen van verschillende tracés, de warmtevraag en –aanbod (restwarmte haven, geothermie); 2. Kosten en onrendabele top, factoren die van invloed zijn op de businesscase, bijvoorbeeld warmteprijs, investeringskosten, rendement op investering, terugverdientijd, prijzen voor afnemers; 3. Organisatie en governance. Op 2 juli as zullen de vijf initiatiefnemers van overheidszijde (Rotterdam, Den Haag, Westland, Delft en provincie Zuid-Holland) zich uitspreken over de vervolgaanpak en de betrokkenheid van de MRDH daarbij (voorstel voor aanpak financiering). Er hebben al diverse gesprekken plaatsgevonden met bestuurlijke en ambtelijke stakeholders op Europees niveau. Ook zijn gesprekken georganiseerd met banken: EIB en NIBC. - Verduurzaming van woningen en gebouwen: Dit project loopt parallel aan de Warmterotonde. Het gaat om het stimuleren van de afname van warmte en het isoleren van woningen en gebouwen. - Viersporigheid (Leiden –) Den Haag – Rotterdam (- Dordrecht): Het gaat om drie trajectdelen: Rijswijk – Delft Zuid (benutting capaciteit tunnel, nog geen beslissing genomen), Delft Zuid – Schiedam (viersporigheid in het vooruitzicht gesteld, maar nog geen beslissing over realisatie) en Schiedam – Rotterdam Centraal (benutting vrijkomende sporen Hoekse Lijn, nog geen beslissing genomen). Op het traject Den Haag – Rotterdam zal het aantal trein toenemen van 11 naar 14 per uur per richting. Onvolledige viersporigheid vormt een risico voor de robuustheid en betrouwbaarheid van de uitvoering van de zeer hoog frequente dienstregeling. Het is dan ook urgent te bevorderen dat het rijk de noodzakelijke investeringsbeslissingen neemt. Wellicht dat financieringsconstructies daarbij kunnen helpen. 6. Expertisecentrum Investeringen MRDH
‘Het geld is er, de projecten zijn er, maar ze vinden elkaar niet’ Dit is een citaat in de NRC van 5 juni jl. in een interview met Ben Knapen, die de afgelopen drie jaren het Brusselse bureau van de European Investment Bank (EIB) leidde. Op 9 juni jl. maakten de ministers Dijsselbloem en Kamp de oprichting bekend van Netherlands EFSI Investment Agency (NEIA). Dit instituut heeft tot doel “onze bedrijven en onze economie optimaal te laten profiteren van het Europees Fonds voor Strategische Investeringen (EFSI). Met EFSI wil de Europese Commissie ten minste € 315 miljard euro aan extra investeringen mogelijk maken. Voor Nederland betekent dit in potentie miljarden euro’s voor onder meer de aanleg van glasvezelnetwerken, extra kredietverlening aan het MKB en energiebesparende maatregelen voor woningen. Onder voorzitterschap van NEIA zullen medeoverheden, de Nederlandse Investeringsinstelling (NLII), de Bank Nederlandse Gemeenten (BNG), de Nederlandse Waterschapsbank
4
(NWB) en de Regionale Ontwikkelingsmaatschappijen (ROM’s) samenwerken om de voortgang van EFSI-investeringen in Nederland te bevorderen. Als MRDH willen we hierop inspelen. De ervaring leert dat er veel ideeën zijn, maar slechts weinig ideeën leiden tot een concreet project dat ook echt tot uitvoering komt. Dat heeft mede te maken met de nieuwigheid van en onervarenheid met het perspectief en de eisen van de (private) financier/investeerder in projectplannen. De Rebel-systematiek (zie onder 3) zullen we gebruiken om initiatieven verder te helpen. Het gaat bijvoorbeeld om vragen als: Hoe maak ik een goed businessplan? Hoe maak ik een risicoanalyse? Welke partners heb ik nodig? Hoe kom ik tot een financieringsconstructie? Om deze vragen te beantwoorden zullen we kennis moeten bundelen en ontwikkelen. Financial engineering staat bij de overheden nog in de kinderschoenen. Door het inrichten van een Expertisecentrum Investeringen MRDH, de “war room”, kunnen we daarvoor de faciliteiten bieden. Dit Expertisecentrum zal relaties kunnen opbouwen met relevante instellingen als het NEIA, NLII, BNG, NICB, EIB. Het Expertisecentrum Investeringen MRDH zal kunnen worden bemenst met specialisten van gemeenten in de MRDH, van de provincie Zuid-Holland en van het ministerie van Economische Zaken. 7. Agendering Investeringsstrategie MRDH voor de vergaderingen van het AB en EPZ Op 3 juli as vindt zowel een vergadering van het AB als van de EPZ (in Londen) plaats. We stellen voor in beide vergaderingen parallel de stand van zaken van de Investeringsstrategie MRDH te agenderen. Aan de orde zullen kunnen komen: - De samenhang van de drie strategische trajecten: OESO, Roadmap Next Economy en Investeringsstrategie (zie onder 2). - De resultaten van het onderzoek van Pieter Tordoir: relevante trends en toekomstscenario’s met daaruit voortvloeiende cruciale investeringspakketten voor de MRDH (zie onder 4). - De (eerste) kaartbeelden van tijdens de bijeenkomst op 18 juni geïnventariseerde investeringsprojecten (zie onder 3). - Ervaringen met de investeringsprojecten Warmterotonde, Verduurzaming van woningen en gebouwen en Viersporigheid Den Haag – Rotterdam, inhoudelijk en financieel (zie onder 5).
5
