Nieuwsbrief Nr. 10
maart 2012
Beste vrienden van Papiergeschiedenis Nederland,
Themadag 2012 Zoals we al in de vorige Nieuwsbrief aankondigde zal de volgende Themadag worden gehouden op donderdag 10 mei 2012 bij Papierfabriek Schut te Heelsum. Het Thema is “Kwaliteitsmerk van Papier”. Even als vorige jaren zullen in de ochtend lezingen worden gehouden en is in de middag de mogelijkheid om de fabriek te bezichtigen. Schut is één van de weinigen bedrijven waar het productieproces nog goed te volgen is. Dit heeft als tegenkant dat het risico op ongevallen aanwezig is. Hierom is het van het grootste belang om de instructies van de rondleider goed op te volgen. Ook is het belangrijk om degelijke schoenen te dragen. Het programma is: 10.00 uur ontvangst met koffie 10.30 uur opening en korte kennismaking 11.00 uur inleidingen: o Het watermerk als kwaliteitskenmerk door Theo Laurentius o Demonstratie van het maken van papier met een watermerk door Martin Cuppen. o De duurzame kwaliteit van papier: wat zeggen keurmerken? door Kees Boon van de Algemene Vereniging van Inlands Hout. 12.30 uur lunch 13.30 uur veiligheidsinstructie door Henk Hartemink, Papierfabriek Schut 13.35 uur rondleiding door de fabriek 15.30 uur afsluiting met een drankje Door de beperkte ruimte in de fabriek, en in verband met de veiligheid, moet het aantal deelnemers worden beperkt op maximaal 30. Het is daarom goed om u snel op te geven. Ter bestrijding van de kosten zijn wij genoodzaakt om een deelnemersbijdrage te vragen van € 10 per persoon. U kunt u opgeven met een mail naar de secretaris,
[email protected]. De bijdrage van € 10,00 wordt u verzocht, gelijk met de inschrijving, over te maken naar bankrekening 3510722, t.n.v. Papiergeschiedenis Nederland te Naarden.
Even voorstellen: Bas van Velzen Bas van Velzen is geboren op 24 november 1955 te Hilversum. Hij is hoofddocent Boek- en Papierrestauratie aan de Universiteit van Amsterdam, conservering en restauratie van cultureel erfgoed. Hieronder stelt Bas van Velzen zichzelf voor. Tijdens mijn jeugd in Breda gingen we regelmatig naar Antwerpen waar we dan of de Zoo of museum Plantijn Moretus bezochten waar mijn vader vroeger manuscripten bestudeerd had. Daar is mijn liefde voor het drukkersvak begonnen. Op mijn dertiende had het boek 'Boek' van Huib van Krimpen geen geheimen meer voor me. Na mijn middelbare school wilde ik graag drukker worden. De Grafische school in Utrecht bleek niet de goede weg omdat ik daar vanwege mijn vooropleiding de MTS moest doen en niet de LTS kon volgen waar je het echte vak van drukker leerde. Dat werden in de jaren daarna twaalf ambachten en dertien ongelukken. Zeefdrukken, handzetten, een stage bij Piet Clement om het lithodrukken te leren. Het bleek dat je op die manier niet in je levensonderhoud kon voorzien. Een goede vriend van mijn vader suggereerde toen de net nieuwe 'Opleiding restauratoren' in Amsterdam te volgen, onder het motto dat ik al veel van papier wist. Tot mijn vreugde werd ik daar na een zware selectie aangenomen. Daar begint mijn reis in papierland omdat ik me tijdens de opleiding specialiseerde in papierrestauratie. Na de opleiding heb ik een tijd lang mijn eigen atelier gehad terwijl ik ook werkte voor het Amsterdams Gemeentearchief. In 1995 ben ik gevraagd om les te geven aan dezelfde Opleiding Restauratoren. In 2006 is de opleiding overgegaan naar de UvA. Restaureren is nu een academisch vak geworden. Dat is een beetje raar omdat veel restauratoren geen formele opleiding hebben gevolgd. Het ambachtelijke onderdeel van het restauratie vak zou door dat academische onder druk komen te staan. Dat is een misverstand, maar wel een voor de hand liggende zorg van velen. Een groot deel van de kennis die een restaurator heeft is afkomstig van de diverse ambachten. Een restaurator Onderkant boekje maakt echter niets, hij probeert een object verder door de tijd te helpen. Daarom kijkt een restaurator naar zo veel mogelijk aspecten van die voorwerpen: de makelij, het materiaal, de geschiedenis van het object, is dat wat we zien de originele- of een veranderde toestand, welke toestand is de toestand waarin we het object gaan bewaren enzovoort. Dat alles kan niet zonder dat de restaurator een goed begrip van materiaal en makelij heeft. Daar ligt de basis van mijn passie voor dit vak en mijn passie voor papier. Desgevraagd beschrijf ik mezelf als een materialist en dan niet in economische of dialectische zin. Nee, een materialist is iemand die de materie die ons omringd bestudeert en waardeert. In mijn geval is dat alles dat met papier en de technieken daarop van doen heeft. En dan hebben we het nog niet over de voorwerpen die van papier gemaakt worden: prenten, tekeningen, boeken, maquettes, botanische en anatomische modellen, de lijst is eindeloos. Een grote plaats daarin wordt ingenomen door de studie van de
makelij van al die voorwerpen. Daar komt mijn vroege, haperende opleiding tot zijn recht: de kennis van het hoe en waarom van het maken van dingen. Een van mijn zelfgekozen opdrachten bij het onderwijs van restauratiestudenten is dan ook het doorgeven van kennis over makelij en techniek. Het blijkt dat bij jongeren minder en minder kennis daarover aanwezig is. Dat is niet zo vreemd als je kijkt naar wat de meeste mensen doen in Nederland: achter een bureau naar een computerscherm zitten kijken. In de maatschappij komt steeds minder kennis over materie, de maakindustrie is verplaatst naar andere delen van de wereld, wiens vader is nog timmerman of letterzetter? Spoelen van affiche Het bestuderen van hoe en waarmee de dingen gemaakt werden en het toepassen van die kennis op alle voorkomende vragen is het brood van de restaurator. Daarbij hoort tegenwoordig ook een goed begrip van moderne onderzoekstechnieken en de daarmee samenhangende natuur- en scheikunde. De synthese van die onderzoekstechnieken en de kennis over ambacht, makelij en materiaal maken het restauratievak bijzonder. Het kunnen interpreteren en plaatsen van al die informatie en gegevens en het dan toepassen bij de behandeling van tekeningen, prenten en wat niet al maakt het mijnsinziens het mooiste, ja een UV zinkwit begerenswaardig beroep.
Papier uit het archief In CODA Archief te Apeldoorn berust sinds 1989 de papierhistorische collectie van de Stichting Papiergeschiedenis Nederland, waaronder de collecties van Loeber, Voorn, Schut en de collectie papierfabrieken. Daarnaast bevinden zich in het CODA Archief o.a. de archieven van papierfabrieken, zoals Van Gelder & Zonen, J.C. Schutte & Co en de Christiaan Geurtsmolen. In deze rubriek wordt een document uit de collectie Papiergeschiedenis belicht. Op de foto hierbij ziet u de papierhistoricus Edo Gerhard Loeber (1902-1988) bij een onderzoek in de papiermolen in Amalfi (Italië). De vondst van deze karakteristieke foto van de onderzoeker in de collectie Loeber (nr. 161 watermerken + vitrine Loeber) is aanleiding om hier kort Loebers betekenis voor de internationale papieronderzoek te memoreren. Edo Loeber is de zoon van een papiergroothandelaar in Amsterdam. Als papierexporteur reisde Loeber veel door Europa, Azië, Afrika en Noord- en Zuid-Amerika en hij leerde daarbij tien talen. In de jaren zestig van de vorige eeuw begon Loeber, gebruikmakend van zijn talen- en vakkennis, een woordenboek voor papierhistorici samen te stellen in acht talen. De collectie Loeber is ontstaan bij het onderzoek voor dit technische woordenboek. Met onvoorstelbare ijver en doorzettingsvermogen maakte Loeber hiervoor 7.000 technische tekeningen en maakte en verzamelde 15.000 foto’s op zijn vele speurtochten door de wereld. Terwijl hij
onderzoek deed voor zijn boek Paper Mould and Mouldmaker (Amsterdam 1982) verzamelde en maakte Loeber 19.000 tekeningen van watermerken uit de 17e tot en met de 19e eeuw. Loeber heeft vele details over het papier maken nog uit de eerste hand kunnen ontfutselen aan de weinige ambachtslieden die het papier nog met de hand maakten. Op deze manier heeft hij een rijkdom aan informatie van de vergetelheid gered. In 1978 ontving Edo Loeber als papierhistoricus van uitzonderlijke betekenis de gouden ere-ring van de Forschungsstelle Papiergeschichte. De collectie Loeber bevat ook een uitgebreide vakbibliotheek over de geschiedenis van papier. Een groot deel van de collectie Loeber is op microfilm gereproduceerd. Dit betreft de totale verzameling van 19.000 watermerken, 7000 tekeningen, 15.000 foto’s en het achttalige woordenboek. De microfiches en het archief kunnen in de studiezaal van CODA Archief worden geraadpleegd. Goede Sier Maken In de Koninklijke Bibliotheek (KB) is vanaf donderdag 15 maart een fraaie expositie over sierpapier te bekijken. De expositie is klein maar fijn en bestaat uit reproducties en foto’s. Enkele voorbeelden van sierpapier uit de KB-collectie zijn gereproduceerd op dun papier en los opgehangen. Het levendige effect hiervan doet recht aan dit boeiende materiaal. De foto’s onderstrepen de ‘touch and feel’-waarde van dit sierpapier. Sierpapieren zijn een fascinerend onderdeel van ons culturele erfgoed. De KB is een van de weinige bibliotheken ter wereld die een collectie sierpapier bezit. Veel mensen komen de sierpapieren bekijken en bewonderen, boekhistorici en papierhistorici maken studie van de collectie. En dan te bedenken, dat deze papieren eigenlijk zijn gemaakt om te verknippen, te vouwen, boeken in te binden en dozen mee te beplakken. De verzameling sierpapier maakt deel uit van de Papierhistorische Collectie van de KB, en omvat ongeveer tienduizend vellen. Er zijn marmerpapieren, stijfselverfpapieren, blokdrukpapieren en brokaatpapieren. Ook zijn er sierpapieren die met moderne druktechnieken zijn vervaardigd. De sierpapieren zijn ingedeeld naar soort, land van herkomst en naar maker of uitgever en bestrijken de periode vanaf het einde van de zestiende eeuw tot nu. Behalve losse vellen is er ook ‘toegepast’ sierpapier in de collectie, dat werd gebruikt als decoratieve omslag voor brochures, gedichten en academische proefschriften. De expositie is tot 15 mei 2012 in de boven hal van het KB-gebouw te bekijken en is gratis toegankelijk. Tevens is ook de speciale webexpo te raadplegen met verschillende afbeeldingen uit de sierpapier collectie op: www.kb.nl/galerie/sierpapier/index.html
Boekbindbeurs Wij ontvingen een bericht over de geheel vernieuwde site van de boekbindbeurs. Daar willen wij jullie graag op attenderen: www.boekbindbeurs.nl Er is informatie op te vinden van de jaarlijkse boekbindbeurs in Sint Niklaas in Belgie die op 15 april a.s. weer wordt gehouden.
Financiële bijdrage Ook dit jaar wil het bestuur graag een beroep doen op uw financiële steun voor onze stichting. Wij hopen opnieuw op een bijdrage van € 25 te mogen rekenen. Wilt u dit bedrag overmaken op de girorekening van Papiergeschiedenis Nederland, 3510722, te Naarden.
Wanneer u vragen of opmerkingen heeft kunt u ons bereiken via e-mailadres:
[email protected], of via de Koninklijke VNP in Hoofddorp.
Met vriendelijke groeten Jan Hein Bannier Secretaris Papiergeschiedenis Nederland
Stichting Papiergeschiedenis Nederland Secretariaat: Rembrandtlaan 49 1412 JN Naarden Bankrekening: 3510722
