Rondleiding door Mijn Dordrecht Marijke van der Waard
Gemaakt in Juni/Oktober 2014.
Inhoudsopgave 1. Lenghenhofje 2. Van Slingelandthof + Bakkerij van der Sterre 3. Arend Maartenshof 4. Dordrechts museum 5. Statenplein 6. Het Hof 7. De Munt 8. Zakkendragersstraat 9. Bonifatiuskerk & Pandora 10. Groothoofd 11. Jan Eijkelboompunt 12. Machinefabriek L. Straatman 13. Aardappelmarkt 14. Lange ijzeren brug 15. Grote Kerk (Mogelijkheid tot beklimmen toren) 16. Stadhuis 17. Johan en Cornelis de Witt & Gulden Os 18. Scheffersplein
De wandeling We beginnen onze wandeling in het smalle stuk van de Bagijnhof. Het Bagijnhof is het afgelopen jaar grondig aangepakt, met een nieuwe bestrating, en een totaal nieuwe inrichting met lantaarnpalen en bomen. Aan de linkerhand zie je het huiskamercafé 'De Vreemde Eend'. Dit is mijn stamcafé waar iedere vrijdagavond en zondagmiddag live muziek is en mensen je na een aantal bezoeken al herkennen. Tegenover de Vreemde Eend bevindt zich de ingang van één van de prachtige hofjes van Dordrecht, het Lenghenhof (1). Dit hof, bestaande uit vier hoefjes die met elkaar verbonden zijn door poortjes, werd in 1755 gebouwd ter nagedachtenis van de Dordtse koopman en reder Gijsbert de Lengh. Nog steeds wonen hier alleen vrouwen voor heel weinig geld (ik heb eens een bedrag van 8 euro per maand gehoord, maar dat zal wel een fabeltje zijn) en sluit de poort om 10 uur, waarna er geen mannen meer welkom zijn. We wandelen door het hofje heen en komen aan de andere kant uit op de Vriesestraat. We slaan linksaf en lopen door de straat tot midden in het winkelgebied aan de rechterkant een minihofje verschijnt: het Van Slingelandthofje (2), het kleinste maar tevens oudste hofje van Dordrecht. Het werd in 1519 gebouwd door een echtpaar dat wat goeds wilde doen vanuit hun geloof en werd tweemaal uitgebreid en verbouwd. Tegenover het hofje bevindt zich de Banketbakkerij Van der Sterre. Deze banketbakkerij is een begrip in Dordrecht en omstreken om de Appelmarijn, een heerlijke appelbol die je kunt bestellen met ijs en slagroom. De bakkerij heeft als gewoonte om bij ieder nieuw kind in de familie een nieuw gebakje te verzinnen. Zo werd bij de geboorte van Marijn de appelmarijn bedacht, die nu het kernproduct van de bakkerij is. Marijn is inmiddels eigenaresse van de bakkerij en werkt regelmatig achter de toonbank. We wandelen een stukje terug door de Vriesestraat en slaan dan linksaf, richting het Drievriendenhof. We steken dwars door dit moderne winkelcentrum heen naar het begin van de Museumstraat, waar ons volgende hofje op ons wacht. Een rijk versierd renaissancepoortje geeft toegang tot de binnentuin van het Arend Maartenshof (3). Arend Maartenszoon stond bekend als zelfzuchtige geldwolf en bouwde dit hofje in 1625 in de hoop zijn reputatie te verbeteren. Rechts naast de ingang bevindt zich de Regentenkamer, die nog steeds regelmatig geopend is voor bezichtiging. We vervolgen de Museumstraat en zien aan onze rechterkant de wijde tuin van het Dordrechts Museum (4). Het museum werd in 1842 door een aantal kunstliefhebbers en verzamelaars opgericht als Schilderijenmuseum om de talenten van de levende meesters wat meer bekendheid te geven. Het museum was eerst ergens anders in de stad gevestigd in een bovenzaal met als eerste collectiestuk 'Gezicht aan de Rijn' van Willem de Klerk. Nu is het Dordrechts Museum een van de belangrijkste stedelijke musea van het land met een collectie van ruim 400 jaar Nederlandse schilderkunst: van de 16e eeuw tot nu. We steken door de Kloostertuin heen. Over deze binnentuin is lang gestecheld. Jarenlang was het een groot grasveld met onoverzichtelijke hoekjes waar drugs werd gedeald en kinderen niet alleen werden gelaten omdat het niet zo veilig was. Pas een aantal jaar geleden is de hele kloostertuin gerenoveerd tot hoe het nu is. In de zomer zit er het er vol picknickende en sportende gezinnen, 's avonds heeft men echter nog vaak last van hangjongeren, waardoor er nog steeds debat over de Kloostertuin is.
Vanuit de Kloostertuin komen we uit in het winkelhart van Dordrecht, het Statenplein (5). De jarenlange geschiedenis van dit plein werd gedomineerd door Warenhuis V&D, die per se een plein voor hun warenhuis wilden. Allerlei gekke plannen werden bedacht om voor ene verbetering te zorgen van de verkeerstoevoer naar de binnenstad: men wilde grote delen van de prachtige binnenstad opofferen voor een plein. Uiteindelijk heeft een aantal kleine, armoedige straatjes met vervallen huisjes plaatsgemaakt voor het Statenplein. In 1974 wordt het nieuwe plein officieel geopend. Tot de grondige verbouwing in de jaren '90 ziet het plein er heel ander uit (zie afbeelding rechts). Tegenwoordig wordt op het Statenplein iedere vrijdag en zaterdag markt gehouden en wordt het plein in de zomer bevolkt door gezinnen, hang- jeugd en vele evenementen zoals het Big Rivers Festival. Door de Hofstraat lopen we verder richting het Hof. Het gebouw aan de linkerhand is de Statenschool, gebouwd in neorenaissancestijl. In tegenstelling tot de eerste indruk, zijn de huizen van de Hofstraat nog niet zo heel oud. Alleen nummer 1 en 3 (aan de linkerzijde) zijn authentiek; de huizen aan de rechterzijde bestaan uit originele gevels van elders in de stad en jaren '60 huizen erachter. Aan het eind van de straat belanden we in het Hof (6). Op de plaats van het huidige Hofcomplex, werd in 1275 een klooster voor augustijner monniken gesticht. Rond het binnenplein van het klooster waren een ziekenhuis, een brouwerij, een bakkerij en andere dienstgebouwen gevestigd. Na een brand in 1512 is het hele Hofcomplex in Renaissancestijl herbouwd. Het Hof heeft in de loop der eeuwen meerdere functies gehad. Het was een gemeentehuis, er werd recht gesproken en buitenlandse gasten ontvangen. Willem van Oranje heeft er gewoond en in 1572 vond er de Eerste Vrije Statenvergadering gehouden. In deze vergadering zwoeren twaalf steden onder leiding van Dordrecht Filips II af en erkenden ze alleen Willem van Oranje als hun stadhouder. De wapenschilden van die twaalf steden zijn nog te zien in de glas in lood ramen in de Statenzaal. Tegenwoordig is er een cultureel centrum gevestigd. Vanuit de Hofstraat steken we het Hof recht over naar het poortje wat naar de Steegoversloot leidt. Staand in het poortje ziet u schuin aan de rechteroverkant het Rechtsgebouw. Wij slaan links af en lopen door tot de T-splitsing met de Voorstraat. We gaan rechtsaf de Voorstraat op. Aan de rechterkant, naast nummer 190 vindt u een poortje onder een belangrijk gebouw door. Het is de Munt van Holland (7). In 1366 werd op last van hertog Albrecht van Beieren een stuk grond met opstallen in Dordrecht aangekocht ten behoeve van de vestiging van de Munt van Holland, hertog Albrecht was graaf van Holland, Zeeland en Henegouwen. Jarenlang werden hier munten geslagen, tot in 1806 werd besloten dat er maar één Muntgebouw in het koninkrijk moest zijn en deze in Amsterdam werd gevestigd. In de jaren '70 zijn de gebouwen van de Munt grondig verbouwd, waarna het jarenlang is gebruikt door Muziekschool To Be.
Het hof in 1936 We lopen door de Munt en slaan aan de andere kant linksaf de Doelstraat in. Een paar honderd meter verder zien we aan onze linkerkant een smal steegje. Dit is de Zakkendragersstraat (8), bekend als het smalste steegje van Dordrecht. Het is 76 cm breed. Toch is het een veel gebruikt steegje, waar zelfs fietsers met de hoogst haalbare snelheid doorheen gaan. Er is zelfs een gezegde in de stad, waarin de straat met z'n koosnaampje voorkomt: "Alsof de Grote Kerk door het Zakkertje moest". Daarmee wordt gedoeld op een zeer zware bevalling. In oktober 2013 bleek echter dat - vermoedelijk door verzakking - een ander steegje in Dordrecht inmiddels smaller is. Door de Zakkendragersstraat lopen we verder in de richting van de Voorstraat, die zich met 1200 meter de langste winkelstraat van Nederland mag noemen. Wij laten deze straat echter links en rechts liggen en wandelen rechtdoor over de Nieuwbrug, waarna we rechtsaf de Wijnstraat inlopen. Deze eeuwenoude straat herbergt ruim 60 rijksmonumenten, waaronder de Sint-Bonifatiuskerk (9) die we na ongeveer honderd meter aan onze linkerhand zien. Deze hallenkerk dateert uit 1825 en werd ontworpen in neoclassicistische stijl door stadsarchitect P. Plukhooy. Het interieur bestaat uit zuilen met composiete kapitelen en houten tongewelven. Het altaar en preekstoel dateren uit 1827. Interessant genoeg werd deze kerk vanaf 1967 bewoond door poppodium Bibelot: in het gebouw met prachtige glas in lood ramen werden flinke feestjes gevierd. Sinds 2013 is Bibelot verhuisd en wordt de kerk gebruikt als christelijk jongerencentrum.
Schuin tegenover Bibelot (zoals ik het nog altijd uit automatisme noem) bevindt zich mijn lievelingswinkel, Pandora (9). Deze gezellige en 'unieke warwinkel voor snuffelaars' is gevestigd in een volgestouwd rijksmonument uit 1735. In dit pand werd in 1850 de eerste Dordtse schouwburg geëxploiteerd. Nu verkoopt Pandora in deze bijzondere sfeer curiosa, design, kunst & antiek, boeken, lp's, vintage kleding, meubels, glas- en aardewerk en nog veel meer. Vanaf Pandora vervolgen we onze weg nog even over de Wijnstraat. Na vijftig meter schieten we rechtsaf een klein steegje in met de naam 'Mattensteiger'. Dit steegje brengt ons naar één van de mooiste grachten in Dordrecht, de Wijnhaven. Aan het jaagpad, langs de Thure, zoals het riviertje vroeger heette, ontstond zo'n 1000 jaar geleden een nederzetting met de naam Thuredrit. De Oude Haven, zoals de Wijnhaven vroeger heette speelde een centrale rol in de scheepvaart en (wijn)handel in de stad. Het leidde ertoe dat Dordrecht tot één van de welvarendste en machtigste steden van het land uitgroeide. Ook is het de oudste stad van Holland, met haar bijna 800 jaar stadsrechten. Wandelend over de Mattenkade lopen we recht af op een volgend monument van Dordrecht: De Groothoofdspoort (10). Van de twaalf stadspoorten die Dordrecht rijk was, is alleen deze en de Catharijnepoort over. De Groothoofdspoort is gebouwd in Gothische stijl in de veertiende en vijftiende eeuw. (Dit kun je zien aan de gewelven in de poortdoorgang.) Tijdens een verbouwing in 1618 kreeg de poort een Renaissance uiterlijk en 80 jaar later werd de kap vervangen door de huidige koepel. Boven de doorgang is de Maeght van Dordrecht te zien. De Groothoofdspoort geeft toegang tot het Groothoofd, een kade waar de drie 'Dordtse' rivieren, de Oude Merwede, de Maas en de Noord, samenkomen. Over het Groothoofd lopen we verder in de richting van de oude haventjes. We steken rechts de Damiatebrug over. Deze brug werd in 1639 gebouwd en werd ook wel de Galgebrug genoemd, omdat je vanaf deze brug uitzicht had op de galg aan de overzijde van de rivier, waar misdadigers tot afschrikwekkend voorbeeld werden opgehangen. Na de brug slaan we rechtsaf om even stil te staan op het Jan Eijkelboom-punt (11). Jan Eijkelboom was een Nederlandse journalist, dichter, schrijver en vertaler die van 2001 tot zijn dood in 2008 Stadsdichter van Dordrecht mocht zijn. Dit plein, met uitzicht op de drie samenkomende rivieren, herinnert aan zijn bestaan. Op de grote stenen op de rand staan de woorden 'Wat Blijft Komt Nooit Terug' gegraveerd. Dit is de titel van één van zijn gedichten:
Nevelverscheurend kraait een haan vanuit onzichtbare tuin achter vage huizen, het rozerood van de dageraad al in top. In een andere tuin voerde ik grootmoeders kippen nadat een andere haan mij had gewekt
op de donkere vliering die geurde naar appels. Ik hoor dit nu, ik zie dat nog. Het blijft me bij en ik kan het niet vasthouden al zou ik zelf een kippenhok gaan bouwen (ik zou dan trouwens ter vervolmaking die gedempte stinksloot achter de tuin ook opnieuw moeten graven). Na dit gedicht maken wij rechtsomkeert en wandelen verder over de Wolwevershaven. Deze haven werd in 1609 gegraven om de Nieuwe Haven te verbinden met de rivier om de doorstroom te verbeteren. De Wolwevershaven lag hierdoor wel buiten de stadsmuur van Dordrecht en om de haven te beschermen, werd het Damiatebolwerk gebouwd, het plein waar we net het gedicht van Jan Eijkelboom lazen. Het bekendst en meest toeristische gebouw aan deze haven is 'Pakhuis Stokholm'. Dit pand werd in 1730 door een Zweed gebouwd als suikerraffinaderij. Later werd het gebouw in gebruik genomen voor de opslag van granen en zaden. Aan het eind van de gracht lopen we linksaf over 'het Vlak' richting het kruispunt waar de twee grachten verbonden zijn met een brug. Op de hoek staat ons volgende bezienswaardigheid: Schroevendok van Machinefabriek L. Straatman (12), oftewel de Hijskraan. Dit schroevendok uit 1928 is een rijksmonument en gezichtsbepalend voor de Wolwevershaven. Het behoorde toe aan de Machinefabriek Straatman die van 1902 tot 1996 aan de Kuipershaven gevestigd was. Het hefvermogen van de hijskraan is zo'n 40 ton, tien ton meer dan oorspronkelijk in 1952. Het wordt nog steeds gebruikt. In deze omgeving, de Wolwevershaven, Kuipershaven en Nieuwe Haven wordt sinds 1985 om het jaar 'Dordt in Stoom' georganiseerd. Dit is een internationaal stoomevenement, waarbij vele stoomschepen, stoomtreinen, stoomcarrousels, stoomwalsen, stoomtractoren en an-dere stoommachines uit particuliere verzamelingen en musea worden vertoond. Het is het grootste stoomevenement van Europa met zo'n 200.000 bezoekers. We lopen van het Vlak verder, rechtdoor, de Aardappelmarkt (13) op. Deze straat dankt zijn naam aan het feit dat tot het einde van de 19e eeuw aardappelschuiten in dit stuk van de Nieuwe Haven hun vaste ligplaats hadden en aardappels afleverden. In 1894 werd de aardappelmarkt, samen met de fruitmarkt, opgeheven omdat beide producten voortaan op de groenteveiling zouden worden verkocht. Ter ere aan de geschiedenis gaf in 1965 een bewoonster haar huis en galerie de naam 'De Bint', naar een aardappelras. Andere bewoners volgden snel met andere aardappelrassen, zoals Doré, Puree, Lekkerlander, Eigenheimer, Krieltje, Nicola, Madeleine, Eersteling, Bint en natuurlijk Opperdoezer. De bankjes op de aardappelmarkt geven een prachtig uitzicht over de Nieuwe Haven met op de achtergrond de Grote Kerk van Dordrecht.
Het evenement 'Dordt in Stoom' We lopen verder over de Knolhaven, zo genoemd omdat in dit deel van de Nieuwe Haven boten met knolrapen aanlegden. Aan het eind van deze kade bevindt zich aan de rechterkant een lange brug, met de logische naam 'De Lange IJzeren Brug' (15). In 1856 werd deze brug gebouwd, ter vervanging van de houten brug die de net zo logische naam 'Nyeuwe Groote Houte Brugge' droeg. De brug was oorspronkelijk aangelegd als vervanging van het pondje wat van de ene kant naar de andere kant voer; de mensen vonden omlopen te ver. We steken de brug over en slaan daarna linksaf, richting de Grote Kerk (16). De bouw van deze kerk is een verhaal apart. Ondanks archeologisch onderzoek is niet helemaal duidelijk wanneer de kerk is gebouwd. Mogelijk is dit in 1122 geweest, maar de bouwdatum kan zelfs nog vroeger zijn geweest. De oudste delen vormen een Romaans koor met een opmerkelijk ruime halfronde absis. In 1339 werd begonnen met de bouw van de toren, die oorspronkelijk zo moest worden als op het plaatje hiernaast. Zwaartekracht gooide echter roet in het eten. Tegen de tijd dat de bouw tot de omloop was gevorderd, begon de boel zo te verzakken dat de toren ernstig overhelde. Een 108 meter hoge toren met een 50 meter hoge torenspits zou desastreus en gevaarlijk zijn. Men zag er vanaf en in 1626 werden de vier kolossale wijzerborden aangebracht, waarmee de toren 'af' was. Tot op de dag van vandaag staat de kerktoren nog altijd scheef. Er is de mogelijkheid om de kerktoren te beklimmen. De openingstijden hiervoor zijn in april t/m Oktober op dinsdag t/m zaterdag van 10:30 tot 16:30 uur (via de kerk) en op zondag van 12:00 tot 16:00 uur via de toreningang. In november t/m maart op zaterdag van 13:00 t/m 16:00 uur. Kosten zijn €1,-
We lopen rechts om de Grote Kerk heen en na de Leuvebrug verschijnt aan de rechterkant de Bomkade met een lange houten steiger. Dit is een heerlijk plekje waar je met je benen bungelend naar het klotsen van de rivier en het roepen van de meeuwen luistert, terwijl je hoofd langzaam leegstroomt. Het verhaal gaat dat in 1811 Keizer Napoleon bij zijn bezoek aan Dordrecht 's morgens vroeg hier aan land zou zijn gegaan, waarna hij onopgemerkt met een bootje richting het Groothoofd voer.
We wandelen aan de andere kant van de Grote Kerk verder, over de Pottenkade. Aan het einde van de deze kade begint de Grotekerksbuurt, waar 200 meter verderop aan onze rechterhand ook het Stadhuis van Dordrecht (16) gevestigd is. Het gebouw is in 1383 gebouwd door Vlaamse kooplieden, die het gebruikten als markthal voor hun lakenhandel. Sinds 1544 is het in gebruik als stadhuis. In 1828 werd het gebouw grondig gerenoveerd en moest het middel-eeuwse uiterlijk (zoals te zien op onderstaande afbeelding) wijken voor een neoclassicistische voorgevel, opgesierd met 4 Ionische zuilen en 2 gietijzeren leeuwen.
Het stadhuis van Dordrecht voor de verbouwing van 1828. We wandelen verder over de Grotekerksbuurt tot het volgende kruispunt. Daar staat een levensgroot beeld van De Gebroeders De Witt (17). De gebroeders Johan en Cornelis de Wit waren belangrijke politici in de 17e eeuw. Johan was raadspensionaris van Holland toen tijdens het rampjaar 1672 de republiek van drie kanten werd aangevallen en het leger verwaarloosd was. Hij kreeg de schuld van de algehele situatie. Cornelis werd verdacht voor het beramen van moord op stadhouder Willem III, maar moest worden vrijgesproken wegens gebrek aan bewijs. De woede van het volk groeide en uiteindelijk leidde dit alles tot de gruwelijke lynchpartij op 20 augustus, waarbij zowel Johan als Cornelis werden gedood. Hun lijken werden naakt en ondersteboven opgehangen, opengereten en ontdaan van alles wat uitstak (neuzen, tenen, vingers etc.). Ter nagedachtenis aan hen werd in 1918 dit standbeeld neergezet. Johan zit en Cornelis staat, al wordt verhaald dat zij soms van plaats verwisselen. Aan de overkant van de straat bevindt zich de bibliotheek. Die bevindt zich in een historisch pand met de naam De Gulden Os (17). De Grote Gouden Os ligt op de trapgevel te blinken. We wandelen verder over de straat die vanaf de bibliotheek geen Grotekerksbuurt meer, maar Groenmarkt heet. Een aantal honderden meters verder verschijnt het uitgaanshart van Dordrecht: het Scheffersplein (18). Het plein is genoemd naar de Dordtse schilder Ary Scheffer. Het standbeeld is gemaakt door Joseph Mezzara en ontworpen door Ary’s dochter Cornelia. Het beeld werd onthuld in 1862. ’s Zomers staat het plein vol terrasjes die enthousiast worden bezocht. In de winter vind je hier de schaatsbaan.
