Toekomst. Nieuwe wegen van de industrie. Vijf landen, één toekomst? Wetenschap en fictie. Wij grijpen de toekomst met beide handen aan!

T   oekomst Wij grijpen de toekomst met beide handen aan!

Nieuwe wegen van de industrie Economische ontwikkeling, maatschappelijke meerwaarde

Vijf landen, één toekomst? Succesmodel Silicon Valley — wat ze in Bangalore, Chili, Londen en Ruanda van de Californiërs willen leren

Wetenschap en fictie Van de fantasie naar de nieuwe technologie

voestalpine AG voestalpine-Strasse 1 4020 Linz, Austria T. +43/50304/15-0 F. +43/50304/55-0 www.voestalpine.com

www.voestalpine.com

Editie 2015 voestalpine magazine

voestalpine informatie

“Wij grijpen de toekomst met beide handen aan.” Beste lezers,

Onder het motto “Wij grijpen de toekomst met beide handen aan.” verduidelijkt onze nieuwe imago- en merkcampagne 2014 wat ons vormt: wij, de medewerkers, met onze persoonlijke sterke kanten! Onze dagelijkse inzet, onze liefde voor het detail en ons plezier in uitdagingen, zij het in ons werk of privé, staan voor onze veelzijdigheid.

1

Door de bijgevoegde dvd met alle twaalf films in twaalf talen leert u onze “hoofdrolspelers” van de campagne beter kennen en maakt u voor een moment deel uit van hun leven. U krijgt authentieke en ontroerende kijkjes in hun dagelijkse leven en heeft de mogelijkheid verrassende en onverwachte dingen te ontdekken waarmee ons concern zich bezig houdt.

Wanneer was u er voor het laatst blij mee dat u iets leert of zojuist heeft geleerd? “Leren is net als tegen de stroom in roeien. Als je ermee ophoudt, drijf je achteruit”, zei ooit de Chinese filosoof Laotse. Wie iets leert, doet dat vaak voor de gemeenschap, maar ook altijd nog veel meer voor zichzelf, want de wil om te leren is familie van de wens naar zelfverwezenlijking. Steeds meer mensen vinden het belangrijk zich na hun oorspronkelijke opleiding verder te ontwikkelen. In hoeverre geldt dat ook voor onze maatschappij? Waarom vertoont zij vaak een hoge mate van leervermogen, terwijl zij dan weer in gedragspatronen terugvalt die men allang als afgedankt beschouwde? Waar ligt de sleutel tot leervermogen? Met deze en andere vragen houden de auteurs van dit nummer zich bezig. Laten wij dit verklappen: wij zijn nog lang niet aan het einde van onze mogelijkheden beland. “Doe vandaag iets waarvoor je jezelf in de toekomst dankbaar zult zijn.” – dat antwoordde voestalpine-medewerkster Dimakatso Matehbula uit Zuid-Afrika op onze vraag welk advies zij komende generaties zou willen meegeven. Een advies dat voor de jonge mensen in de bijdrage “Jonge uitvinders” al vanzelfsprekend is. Met hun frisse ideeën lukt het hun zelfs op ervaren experts indruk te maken. Ook wij moeten nog meer leren als wij de energievoorziening voor komende generaties veilig willen stellen. Bij de olie- en gaswinning zijn er veelbelovende nieuwe ontwikkelingen, zoals Antje Ellwanger laat zien. En als u op het gebied van energie en mobiliteit over onze schouder wilt kijken, neem dan even de tijd voor de bijgevoegde dvd met films over succesverhalen van ons concern in twaalf talen. Juist het bedrijfsleven wordt door permanente – soms smartelijke – leerprocessen gevormd: zo is het thans onbetwist dat vooral in conjunctureel

moeilijke tijden een sterke industrie een land, een regio meer weerstand schenkt. Maar welke kant gaat de industrie van de toekomst eigenlijk op? Petra Hannen houdt zich met die vraag bezig. Een succesvolle industrie van de 21e eeuw heeft in elk geval ook nieuwe, extra dimensies bij de informatietechnologie nodig. In de Bay Area van San Francisco is het voorgedaan. En tot op de dag van vandaag wordt steeds weer getracht dit succesmodel in de rest van de wereld te kopiëren. Onze reporters onderzoeken in vijf landen waar het volgende Silicon Valley ontstaat. Deze en andere spannende onderwerpen van Toekomst zult u hopelijk met plezier lezen – en wie weet, misschien wordt u daardoor geïnspireerd zelf meer over een van de onderwerpen te weten te komen?

Met vriendelijke groet

Wolfgang Eder, CEO voestalpine AG

3

Inhoud

Er zijn

Vooruit denken

Nieuwsgierig blijven

12   “Het moet persoonlijk zijn” Interview met Alex Hunter over de wetenschap van marketing

28

60

14

34

Editie 2015 Hoe stellen wij grondstoffen voor de komende generaties veilig? — blz. 46 Verbinding tussen China en Europa: de Zijderoute — blz. 52 Collectieve kunst: internet stimuleert de creativiteit — blz. 60

Onze toekomst

Economische ontwikkeling, maatschappelijke meerwaarde

Wat de mensen van voestalpine verwachten

16

Goede ideeën verbinden

6

Onze wereld Hoe zal de wereld van morgen eruitzien?

36

8 Meewerkenden De mensen die dit magazine hebben gemaakt

8 Impressum

4

Vijf landen, één toekomst? Succesmodel Silicon Valley — wat ze in Bangalore, Chili, Londen en Ruanda van de Californiërs willen leren

Jonge uitvinders Schrandere talenten die de wereld veranderen

Mobiliteit van de toekomst

46

Grondstoffen voor de volgende generatie

Collectief creatief Hoe de social media de kunst revolutioneren

64

Hoe wij ons binnenkort op wegen, rails en in de lucht kunnen gaan voortbewegen

Het fenomeen van de TED-conferenties

20

Nieuwe wegen van de industrie

De toekomst in vliegen Nieuwe wegen in de luchtvaart

70

Slimme huizen Hoe wij morgen zullen wonen

72

Wetenschap en fictie Van de fantasie naar de nieuwe technologie

Vooruitgang bij de olie- en gaswinning

52

Nieuwe goederen op oude wegen Wij bezoeken drie plaatsen aan de herontdekte Zijderoute

5

Onze wereld Hoe zal onze wereld van morgen eruitzien? Dit zijn de plekken waar wij in dit nummer onderzoek naar doen.

Londen Dostyk Victoria New York Xi’an Bangalore

Mexico Victoria, Canada Ann Makosinski vond op haar vijftiende een zaklamp uit die op handwarmte werkt. Jonge uitvinders — blz. 20

Sierra Leone

New York, USA Man Bartlett maakte van een busstation een interactief kunstplatform. Collectief creatief — blz. 60

Bolivia Johannesburg

Mexico Een stabiel loonniveau, lage belastingen en een betrouwbare valuta maken van het land een aantrekkelijke industrielocatie. Nieuwe wegen van de industrie — blz. 28

6

Chili

Bolivia “Een land dat geen technische producten maakt, loopt tegenwoordig achterop.” Nieuwe wegen van de industrie — blz. 28

Londen, Groot-Brittannië Zonder hulp heeft Londen een ITwijk gekregen. Vijf landen, één toekomst? — blz. 36

Chili Chilecon Valley als nieuw Silicon Valley? Met Start-up Chile wil Chili een centrum voor ondernemers in de regio zijn. Vijf landen, één toekomst? — blz. 36

Sierra Leone Nood maakt vindingrijk: Kelvin Doe bouwt van schroot generatoren en een zender. Jonge uitvinders — blz. 20

Johannesburg, Zuid-Afrika Dimakatso Mathebula adviseert: “Doe vandaag iets waarvoor je jezelf in de toekomst dankbaar zult zijn.” Onze toekomst — blz.14 Bangalore, India India wil Silicon Valley nastreven. Vijf landen, één toekomst? — blz. 36

Dostyk, Kazachstan De spoorlijn van China naar Europa brengt het stadje tot bloei. Nieuwe goederen op oude wegen — blz. 52 Xi’an, China Men is erin geslaagd deze stad op de nieuwe Zijderoute aan te sluiten. Nieuwe goederen op oude wegen — blz. 52

7

Impressum

Meewerkenden

De mensen achter “Toekomst”

Meewerkenden

Hoe de toekomst eruit zal zien, kunnen wij niet voorspellen. Maar met onze ideeën van nu geven wij vorm aan de wereld van morgen – en bereiden ons zo voor op een toekomst zoals wij die wensen. Wij hebben mensen op de hele wereld verzocht ons over hun ideeën, nieuwe ontwikkelingen en vernieuwende innovaties te vertellen: van India tot Chili en van Groot-Brittannië tot Ruanda. Enkele mensen die aan deze editie van Toekomst hebben meegewerkt, willen wij u hier op deze bladzijden voorstellen.

Impressum

Petra Hannen

André Uhl

Jesko Johannsen

Journaliste ( Duitsland ) De onderwerpen die Petra Hannen behandelt zijn voornamelijk grondstoffen, energie en consumptie. Voor dit nummer zoekt zij “Nieuwe wegen van de industrie”. Hannen woont en werkt als vrije journaliste en researcher in Berlijn.

Redacteur ( Duitsland ) André Uhl is mede verantwoordelijk voor concept en redactie van Toekomst. Hij heeft geografie gestudeerd en onderzoekt vragen van de maatschappijontwikkeling; hij woont en werkt als redacteur en vrije journalist in Berlijn.

Journalist en mediatrainer ( Ruanda ) Jesko Johannsen zoekt voor Duitse zenders naar verhalen waarmee een andere kijk op Afrika mogelijk is. Ons legt hij uit hoe Ruanda de IT-hub van Afrika wil worden. Bovendien werkt hij aan een kinderboekenserie: Simon in Ruanda.

— blz. 28 —

— blz. 32 —

— blz. 36 —

Eigenaar en mediabezitter:

voestalpine AG voestalpine - Strasse  1 4020 Linz, Oostenrijk Uitgever:

Peter Felsbach Hoofdredactie:

Maria Reibenberger T. + 43 / 50304 /15- 5432 [email protected] Concept, redactie en vormgeving:

Commandante Berlin GmbH Eigenaar: Toni Kappesz Schröderstrasse 11 10115 Berlin, Duitsland Druk:

Kontext Druckerei GmbH Spaunstrasse 3a 4020 Linz, Oostenrijk

8

Mathis Rekowski

Ellen Lee

Dinara Nurusheva & Nurtas Janibekov

Illustrator ( Duitsland ) Mathis Rekowski werkte na zijn studie bij diverse filmproducties en reclame-agentschappen. Thans creëert hij als vrije illustrator fantasierijke en kleurige afbeeldingen voor klanten als Mercedes, Delta Airlines of voestalpine.

Journaliste ( USA ) Ellen Lee is economie- en technologiejournaliste en werkt onder meer ook voor de Washington Post en CNBC. Voor ons zoekt zij in Silicon Valley naar factoren die de IT-locatie tot datgene maken wat hij nu is.

Onderzoekers ( Kazachstan ) Dinara Nurusheva houdt zich vooral met de politieke economie en de regionale belangen van Kazachstan bezig. Nurtas Janibekov concentreert zich op wereldgeschiedenis en -politiek. Hij is expert voor geopolitiek en geo-economie.

— blz. 36 —

— blz. 36 —

— blz. 52 —

9

Er zijn Mensen houvast en zekerheid geven.

Dankzij onze decentrale structuur kunnen wij sneller ageren en reageren; op die manier zijn wij bereikbaar voor iedereen die ons nodig heeft en trachten met een zeer hoge mate van flexibiliteit en dynamiek aan hun behoeften te voldoen. Wij pakken problemen bij de wortel aan en houden niet op, want het is de moeite waard voor de toekomst te strijden.

12

“Het moet persoonlijk zijn” Interview met Alex Hunter over de wetenschap van marketing

14

Onze toekomst Wat de mensen van voestalpine verwachten

16

Goede ideeën verbinden Het fenomeen van de TED-conferenties

20

Jonge uitvinders Schrandere talenten die de wereld veranderen

10

11

Er zijn

Er zijn

“Het moet persoonlijk zijn”

U heeft eens gezegd de wetenschap van marketing fascinerend te vinden. Op welke principes berust zij? Ja, dat klopt. De focus van mijn filosofie ligt bij het evenwicht van verstand en emotie, techniek en menselijkheid. Er wordt vaak over het hoofd gezien dat marketing en de reactie daarop eigenlijk een vrij emotionele zaak is. Beslissingen zijn niet altijd de logische reactie op feiten zoals de eigenschappen en de prijs van een product. Ik neem een besluit op basis van het gevoel waarmee ik op een belevenis reageer – op het koopbeslissingsproces, de service of reclame. Na een ervaring waarbij wij ons slecht voelen is de waarschijnlijkheid dat wij het product nog eens kopen, vrij laag, maar omgekeerd geldt dat ook.

Tekst Björn Lüdtke

W

at Alex Hunter precies doet, is niet met een simpel woord te beschrijven. Vroeger noemde hij zichzelf een Independent Digital Ninja, maar dat doet hij inmiddels niet meer, want de mensen weten nooit zo precies wat hij daarmee bedoelt en raken in de war. Hunter zegt van zichzelf dat hij graag in de digitale wereld onderweg is; hij is erdoor gefascineerd en ook door hoe zij alles verandert. Hij kijkt graag waar mensen zoal warm voor lopen en daar praat hij dan met hen over. Maar wat voert hij nu eigenlijk de hele dag uit? Alex Hunter is Public 12

Speaker, investeert in startups en realiseert allerlei producten in het net – van het eerste idee op een

“Marketing is eigenlijk een vrij emotionele zaak” velletje papier tot en met het kanten-klare product. Hoewel hij als expert voor branding en communicatie geldt, beweert hij van zichzelf dat hij privé en in zijn dagelijks leven niet beter com-

municeert dan ieder ander. Maar wel kijkt hij oplettender naar tvreclame dan anderen. En met die analytische kijk op marketing doen de klanten die hij adviseert, hun voordeel. Voordat hij voor zichzelf begon was hij bij de Virgin Group voor de globale digitale strategie verantwoordelijk en hielp de oprichter Richard Branson zijn airline te maken tot wat zij nu is. In het interview vertelt Hunter ons wat hij aan marketing zo fascinerend vindt en waarom wij de mensen aan het andere uiteinde van de muisklik niet mogen vergeten.

© PerformanceIN

Interview met Alex Hunter over de wetenschap van marketing

Hoe functioneert succesvolle communicatie tegenwoordig? Tot dusver hebben wij alleen maar onze digitale processen geoptimaliseerd: uit elke klik, elke zoekbewerking en elke e-mail proberen wij de laatste cent te persen. Maar ik denk dat dit vaak op kosten van de menselijke component gebeurt. Wij hebben de neiging te vergeten dat aan de andere kant van de klik een mens zit, die het altijd prettiger zal vinden met een ander mens te communiceren. Vooral als er eens iets misloopt. Wij moeten erin slagen de digitale processen zo goed te blijven optimaliseren, er echter een persoonlijk tintje aan te geven zoals wij dat van vroeger kennen. Ik zou zelfs zover gaan te willen zeggen dat er weer brieven met de hand worden geschreven om bij de consument een goed gevoel teweeg te brengen. Ik denk dat grote ondernemingen vrezen zoiets met miljoenen klanten niet te kunnen bewerkstelligen. Dat kan wel waar zijn, maar zolang je je processen een menselijk tintje kunt geven, zul je steeds voorop lopen vergeleken met de concurrentie die

alleen naar automatisering streeft. In de communicatie gaat het niet meer om business-to-consumer of business-to-business, maar om people-to-people. Kunt u ons wat vertellen over de wereld van de communicatie en branding zoals die er in de toekomst uit zal zien? Ik denk dat er een verdere democratisering zal plaatsvinden. Vijf tot tien jaar geleden gingen er stemmen op dat merken niet langer eigendom van de ondernemingen zullen zijn, maar van de klanten. Dat is nu aan het gebeuren. Uiteraard worden zij nog steeds door de ondernemingen gedefinieerd, maar ook door wat de consument er online en offline over zegt. Bovendien denk ik dat ondernemingen zich steeds meer van de traditionele reclame afkeren en met ultradoelgerichte, relevante communicatie gaan werken. Een foto van een auto met een logo eronder, dat kan zo niet meer. Je moet verschillende klanten doelgericht benaderen,

ook als je hun hetzelfde product wilt verkopen. Dus hoe moet je de klanten benaderen? Die ondernemingen zullen succes hebben die erin slagen een evenwicht te vinden tussen wat zij over een klant weten en de experience die zij voor hem persoonlijk creëren. Dat is niet altijd hetzelfde en wij hebben vaak de neiging te zeer op de techniek te leunen, terwijl wij haar eigenlijk moeten gebruiken om de belevenis voor de mens te verbeteren. Het is natuurlijk geweldig als je een klant kunt reactiveren door hem aan een niet afgesloten transactie te herinneren of hem een e-mail te sturen over een product dat hij ooit heeft gekocht. Maar een groot gedeelte van de mensen vindt dat onprettig of opdringerig. De klant mag niet te weten komen hoe gecompliceerd het er achter de coulissen aan toe gaat. De essentie van een goede klantenservice is de illusie van magie: het gaat vanzelf.

Alex Hunter, expert voor branding en communicatie

13

Er zijn

Er zijn

Onze toekomst Tekst Björn Lüdtke ZHU YI QIAN ( 5 ) Kleuterschoolkind Suzhou, China

Wat de mensen van voestalpine verwachten 1. Waar verheugt u zich in het volgende jaar op? 2. Welke dromen wilt u nog realiseren? 3. Wat zou u komende generaties graag willen meegeven? 4. Hoe en waarheen gaan wij in de toekomst reizen?

WILL DONOVAN ( 16 ) Scholier Missouri City ( Texas ), USA

“Houd van je ouders.”

“Te veel techniek is slecht voor jullie hersenen.”

1. Ik wil graag een broertje. 2. Ik wil lerares worden. 3. Houd van je ouders. 4. Ik zou graag naar Disneyland gaan.

1. Ik verheug mij op het baseballseizoen en dat ik voor mijn highschool mag spelen. 2. Ik wil in de MLB ( Major League Baseball ) spelen, miljonair worden en trouwen. 3. Te veel techniek is slecht voor jullie hersenen. 4. Met innovatieve raketten, ver het zonnestelsel in.

DIMAKATSO MATHEBULA ( 29 ) Disponente Johannesburg, Zuid-Afrika

“Doe vandaag iets waarvoor je jezelf in de toekomst dankbaar zult zijn.”

“Geniet van je mooie leven!” 1. Ik verheug mij op een fantastische vakantie in ZuidAfrika. 2. Ik wil graag een wereldreis maken. 3. Het leven is mooi en vol verrassingen. Geniet ervan. 4. In de toekomst reizen wij met lichtsnelheid overal heen waar wij willen. 14

Blz. 14  –15 © Private

HELENE EGARTNER ( 26 ) Sales Administrator Bruck an der Mur, Oostenrijk

1. Op mijn studie logistiekmanagement. Voor het verleden heb ik weinig belangstelling. Ik concentreer mij er liever op wat het volgende jaar gaat brengen. 2. Ik wil mijn doelstellingen bereiken. Sommige mensen kennen gewoon geen grenzen. Zo iemand ben ik. Mijn dromen verraden mijn geheimen en de toekomst belooft voor mij kracht, vervulling en succes. 3. Doe vandaag iets waarvoor je jezelf in de toekomst dankbaar zult zijn. Alleen omdat het verleden niet zo was als jij wilde, betekent dat niet dat jouw toekomst niet beter kan zijn dan jij je ooit had voorgesteld.

4. Als je bedenkt hoe de technologische vooruitgang ons leven verandert, beamen wij ons misschien binnenkort wel naar onze volgende vakantiebestemming. 15

Er zijn

Er zijn

Goede ideeën verbinden Tekst Anne Kammerzelt

Dr. Brené Brown bij TEDxHouston 2010 16

© TEDxHouston / Flickr / Photo courtesy of Blue Lemon Photo ( CC BY-­NC-­SA 2.0 )

Het fenomeen van de TED-conferenties

K

ennis is macht. Zo luidt een uitspraak van de Engelse filosoof Francis Bacon. Dat is nog steeds waar. Dat is nog steeds waar; alleen is de manier waarop wij aan informatie komen en kennis doorgeven, de afgelopen jaren dankzij het World Wide Web radicaal veranderd. De globale netwerkvorming door internet heeft zowel het genereren als het verspreiden van informatie versterkt. De ideeënconferentie TED is een instelling die het doel nastreeft kennis vrij toegankelijk te maken. TED, oorspronkelijk als jaarlijkse conferentie in Monterey, Californië gestart, maakt door de eigen website, waar de beste conferentielezingen als video’s gratis op het net worden geplaatst, een groot spectrum aan informatie beschikbaar. Informatie die vóór de digitale revolutie voorbehouden was aan een elitair groepje. Achter TED, de afkorting voor Tech-

nology, Entertainment, Design, staat een US-Amerikaanse non-profitorganisatie, die innovatieve ideeën wil verspreiden en voor een wereldwijd publiek toegankelijk maken. Naar

Wat als experiment op kleine schaal begon, is inmiddels een wereldwijde beweging geworden het motto Ideas Worth Spreading stellen clevere uitvinders, virtuose musici, politieke voordenkers of andere toonaangevende mensen hun ideeën in de vorm van 18 minuten

lange live-talks voor – en vervolgens in de vrij toegankelijke video’s. De lijst van prominente sprekers is lang. Persoonlijkheden zoals de Britse astrofysicus Stephen Hawking, die over het ontstaan van het heelal refereerde, Microsoft-oprichter Bill Gates, die over CO2-uitstoot en de gevolgen daarvan voor de klimaatverandering sprak, of de Googleoprichters Larry Page en Sergey Brin zijn al te gast geweest. En de belangstelling is groot: de video’s van de speeches, die door ontelbare vrijwillige helpers in 100 talen worden vertaald, zijn op ted.com al enkele miljarden malen bekeken. “De lezingen zijn veel persoonlijker, korter en op een bepaald idee gefocust dan andere voordrachtsformaten. Onze communicatiecultuur verandert sterk – leidinggeven betekent thans steeds meer inspirerend kunnen communiceren”, verklaart Stephan Balzer, curator van de Duitse TEDx-evenementen. 17

Er zijn

De eerste conferentie vond in 1984 in Californië plaats. Hoe vernieuwend de talks van destijds al waren, wordt achteraf duidelijk: tijdens een speech werd de eerste Mac-computer gepresenteerd. Niemand kon destijds vermoeden wat Apple daarmee voor een ongelooflijk succes zou hebben. Financieel echter was deze eerste conferentie een flop; daarom duurde het zes jaar tot de volgende werd georganiseerd. Sinds 1990 vinden de TED-conferenties nu elk jaar plaats. Wat als experiment op kleine schaal begon, is inmiddels een wereldwijde beweging geworden. Naast de oorspronkelijke conferentie zijn er thans talrijke andere formaten met verschillende onderwerpen, zwaartepunten en groottes. Op de voorgrond staan daarbij de

Er zijn

evenementen TEDx, de zelfstandige dochterconferenties, die volgens de regels van het voorbeeld zijn georganiseerd. De “x” staat voor inde-

Het unieke succes van TEDx is grotendeels aan een trouwe community te danken pendently organized event, bij wijze van spreken de franchise-variant van dit formaat, die overal ter wereld en grotendeels onafhankelijk wordt georganiseerd. TEDx biedt

de mogelijkheid events met hetzelfde globale perspectief ook op lokaal niveau te doen plaatsvinden. Iedereen die een idee voor een conferentie heeft, kan deze in eigen regie organiseren. In overeenstemming met het TED-motto “Ideas Worth Spreading” zorgt ook TEDx ervoor dat goede ideeën worden verspreid en gratis aan een wereldwijd publiek ter beschikking gesteld. Weliswaar zijn bij de TEDx-conferencties geen gerenommeerde persoonlijkheden zoals bij de grote broer TED te vinden, maar de in ruim 130 landen plaatsvindende TEDx-conferenties zorgen met een groot spectrum aan onderwerpen voor gepassioneerde discussies, spannende inkijkjes en nieuwe inzichten. Het unieke succes van TEDx is grotendeels aan een trouwe community

te danken, die op de hele wereld warm loopt voor de zaak, hard werkt en haar tijd ter beschikking stelt. Daarbij worden ook hier alle lezingen als video opgenomen en belangstellenden vrij toegankelijk aangeboden. Dat betekent niet alleen dat internationale kennis en informatie wordt gebundeld, maar ook dat de ideeën, wensen en toekomstvisies van enthousiaste mensen aan de andere kant van de aardbol worden waargenomen. Zo geeft bijvoorbeeld de lezing van Kamau Gachigis “Scaling up technical education” bij TEDxNairobi in Kenia een overzicht van het toenemende belang van technische opleidingen in Nairobi. Sangeetha Isvaran spreekt bij TEDxSairam over sociale vernieuwingen in India. En wie meer wil weten over de mogelijkheid wensen en dromen te modi-

Craig Venter en TED-curator Chris Anderson in gesprek over synthetisch leven

18

© Joshua Wanyama / Flickr ( CC BY-­NC 2.0 )

© Steve Jurvetson / Flickr ( CC BY 2.0 )

Het doel is nieuwe ideeën te verspreiden en voor een wereldwijd publiek beschikbaar te maken ficeren, die moet naar Jhon Bucurú’s TEDxCazuca-talk “Sueños que transforman” uit Colombia kijken. Op de hele wereld kan deze “informatie uit de eerste hand” niet traditioneel door de dagbladpers, maar direct door sprekers van de betreffende community worden afgeroepen. Om de licentie voor een TEDx-event te krijgen, moeten de organisatoren een uitvoerig selectieproces doorlopen, waarbij hun favoriete onderwerpen en plaatsen, maar ook hun persoonlijke motieven wor-

TEDxNairobi 2013 in het World Agroforestry Center ( ICRAF )

den onderzocht. Zij verplichten zich bindende regels op te volgen om het democratische en sociale karakter van het idee te beschermen. “Eigenlijk is het onmogelijk er één talk uit te lichten”, vindt Lara Stein, een van de oprichters van TEDx, “maar Brené Brown’s TEDxHoustontalk The power of vulnerability bewijst zeer zeker waartoe de community in staat is. Die lezing over twijfel aan jezelf als motor voor succes, creativiteit en liefde is ongelooflijk inspirerend en is een van de meest bekeken bijdragen op ted.com geworden.” Het is in elk geval het beste gewoon zelf op de site te kijken en naargelang je interesse door de vele lezingen te klikken. Of misschien zelfs een eigen TEDx-event te organiseren, want de community bestaat uit mensen die er heilig van overtuigd zijn dat grote ideeën de wereld kunnen veranderen. En daarvoor is

eigen initiatief nodig. Wie live bij een van de wereldwijde evenementen of per online-video anderen tot nadenken wil stimuleren, die moet zijn kansen benutten en zijn idee in de hele wereld uitdragen.

Aantal landen waar TEDxconferenties reeds hebben plaatsgevonden

130 19

Er zijn

Er zijn

Jonge uitvinders Tekst Kathrin Gemein

Digitale rendering van een installatie van The Ocean Cleanup 20

Blz. 21  –22 © The Ocean Cleanup

Mensen die innovaties bevorderen, zijn gekenmerkt door een enorme nieuwsgierigheid en het vermogen met een frisse blik naar de vertrouwde gang van zaken te kijken. Daarnaast zijn vakmanschap en beroepservaring vereist — meestal tenminste. Maar vaak komen juist jonge mensen op ideeën die de wereld kunnen veranderen. Wat ook goed is: tenslotte hebben zij de toekomst.

Zee zonder plastic — Boyan Slat Toen de destijds 16 jaar oude Boyan Slat aan de Griekse kust ging duiken, zag hij vrijwel alleen plastic afval maar geen vissen meer. En hij vroeg zich af: “Waarom ruimen we niet gewoon op?” Met een team van honderd mensen werkte Slat een studie uit die in een vrij simpel idee culmineerde – een honderd kilometer lang complex van drijvende barrières. Dankzij de natuurlijke zeestroming zou het plastic de twee in een hoek van 120 graden geplaatste armen van de barrière in drijven. Dit drijvende materiaal zou achtmaal per jaar door een schip worden afgehaald. En de dieren zouden zonder problemen langs de barrière kunnen zwemmen. Momenteel wordt er aan de realisering gewerkt. 21

22

© Saskia Vanderstichele

Radiostation uit elektroschroot — Kelvin Doe Nood maakt vindingrijk. Dit motto heeft Kelvin Doe behartigd. Omdat in zijn woonplaats in Sierra Leone stroom slechts enkele uren per dag beschikbaar is, heeft hij, toen hij vijftien was, elektroschroot verzameld en zonder enige hulp zo lang geprutst tot hij een stroomgenerator had gebouwd. Dat was al indrukwekkend, maar Doe heeft bovendien uit het schroot een radiozender gefabriekt en verzorgt daarmee als dj Focus een dagelijks programma. Zulke biografieën blijven zelden verborgen – daarom nodigde een onderzoeker van het befaamde Massachusetts Institute of Technology ( MIT ) de jongen uit voor een stage in de VS. Het zendingsbewustzijn van de teenager loonde de moeite.

Er zijn

© James Mollison / COLORS Magazine

Er zijn

Lego-auto met luchtaandrijving — Raul Oaida Een auto van legostenen bouwen en daarmee gewoon wegstuiven: dat is vast een droom van veel kinderen. Toen hij 20 was, bouwde Raul Oaida met 500 000 legostenen een levensgrote auto; alleen de banden en de dragende onderdelen zijn niet van plastic. De motor wordt met lucht aangedreven – en de auto doet het echt. Eerder had de Roemeense knutselaar al een lego-spaceshuttle ontworpen, die met behulp van een heliumballon 35 kilometer is opgestegen. Bovendien zit er een jetbike in zijn portfolio. De beschrijving die Oaida van zichzelf geeft, past dus precies: hij noemt zichzelf een “maker of things”. 23

24

© Scott Stuppi

Licht uit lichaamswarmte — Ann Makosinski Dat je enorm warm kunt lopen voor het opslaan van elektriciteit als je vijftien bent, is vrij ongewoon. De Canadese Ann Makosinski dacht erover na dat mensen een bron van onbenutte warmte-energie zijn en er een manier moet zijn om die energie niet gewoon te laten verdwijnen. En zo ontwikkelde Makosinski de Hollow Flashlight, een zaklamp die met lichaamswarmte werkt. Daarvoor moet aan bepaalde voorwaarden zijn voldaan. De buitentemperatuur mag hoogstens 16, de lichaamstemperatuur moet minstens 36 graden zijn. Door dit temperatuurverschil ontstaat er elektrische spanning – en daarmee kan de Hollow Flashlight echt 20 minuten lang branden.

Er zijn

© Darren Stone / Times Colonist

Er zijn

Communicatie door adem — Arsh Shah Dilbagi Als bij verlamde mensen de stem weigert, is contact met de buitenwereld vaak haast niet meer mogelijk. Maar Arsh Shah Dilbagi geeft hun een stem terug. Op 16-jarige leeftijd heeft de scholier een communicatie-apparaat ontwikkeld dat met ademlucht werkt. Voor elke letter moet de adem korter of langer worden uitgestoten. Het apparaatje verandert die signalen in een synthetische stem, die aan het geslacht en de leeftijd kan worden aangepast. In de toekomst zou het apparaat voor 100 euro kunnen worden verkocht – als het in serieproductie gaat. Wat wij Arsh Shah Dilbagi uiteraard van harte wensen. 25

Vooruit denken Beweging creëren en van energie voorzien.

Wij stuwen ontwikkelingen vooruit – open voor nieuwe dingen en met de nieuwsgierigheid van de onderzoeker denken wij visionair en ver boven het bestaande uit; rijkdom aan ideeën is even kenmerkend voor onze producten en processen als de relaties met onze medemensen. Want niets is zo goed dat wij het niet nog zouden kunnen verbeteren.

28

Nieuwe wegen van de industrie Economische ontwikkeling, maatschappelijke meerwaarde

34

Mobiliteit van de toekomst Hoe wij ons binnenkort op wegen, rails en in de lucht kunnen gaan voortbewegen

36

Vijf landen, één toekomst? Succesmodel Silicon Valley — wat ze in Bangalore, Chili, Londen en Ruanda van de Californiërs willen leren

46

Grondstoffen voor de volgende generatie Vooruitgang bij de olie- en gaswinning

52

Nieuwe goederen op oude wegen Wij bezoeken drie plaatsen aan de herontdekte Zijderoute

26

27

Vooruit denken

Vooruit denken

Nieuwe wegen van de industrie

met Polen en Tsjechië of China niet te vrezen. Uitgerekend de internationaliseringsvriendelijke autoindustrie heeft sinds 2010 zo’n tien miljard pond in de locatie geïnvesteerd en duizenden nieuwe banen gecreëerd. En er komen er nog meer. Terwijl nog twintig jaar geleden de ene onderneming na de andere failliet ging en tienduizenden werkeloos werden, produceert men thans diverse producten van speelgoed tot en met textiel. En ook gekwalificeerde toeleveranciers voor de branches automotive, luchtvaart en hoogtechnologie blazen de traditierijke locaties nieuw leven in. Maar hoe wordt een land of regio een aantrekkelijke industrielocatie? Een stabiel loonniveau, vrij lage be-

Tekst Petra Hannen

Economische ontwikkeling, maatschappelijke meerwaarde

lasting en een betrouwbare valuta zijn gunstig doch niet voldoende. In de Verenigde Staten hebben lage energieprijzen tot een renaissance van de industrie geleid. Dit land geldt mede dankzij fracking inmiddels als voordeligste productielocatie bij de industrielanden. De schaliegaswinning houdt niet alleen de gasprijs lager dan in andere landen, ook stroom is daardoor voordelig – een duidelijk locatieargument voor energie-intensieve bedrijven zoals de petrochemische industrie, de glas- of staalindustrie. Het buurland Mexico concurreert bij de kosten met China en beschikt bovendien over een vrijhandelsovereenkomst met 45 landen. Als gevolg daarvan zijn in de jonge

industrielanden reeds enkele industriële clusters ontstaan, onder meer voor huishoudelijke apparatuur, pc

Industrialisering geldt niet langer als een historisch begrip maar als een toekomstconcept hardware, medische techniek en voertuigbouw. Gekwalificeerde medewerkers vormen nog een extra locatievoor-

L

uis Arce Catacora heeft een groot doel voor ogen. De mensen in Bolivia moeten de in het land gewonnen grondstof lithium niet alleen delven, maar de complete keten van toegevoegde waarde tot en met zelf geproduceerde accu’s voor smartphones of elektrische auto’s vormgeven en sturen. De minister van Economische Zaken verwacht veel van de industrialisering van zijn land in de Andes: “Een land dat geen technische producten maakt, wordt tegenwoordig al gauw voorbijgestreefd.” Tien jaar geleden zou die stelling van Catacora in veel industriestaten slechts hoofdschuddend zijn ontvangen. Diverse politici, wetenschappers en ondernemers beschouwden industriële kracht niet langer als iets om na te streven. Een op kennis, innovatie en service gebaseerde maatschappij gold als volgende ontwikkelingsstap. Maar na een 28

economische en financiële crisis zijn de prioriteiten verschoven. In landen met een sterke industrie zijn de meeste mensen er – tot dusver – beter aan toe dan in andere staten.

”Een land dat geen technische producten maakt, wordt tegenwoordig al gauw voorbijgestreefd“ Enerzijds dient de industrie als economisch knooppunt, omdat de ondernemingen opdrachten aan toeleveranciers en serviceaanbieders gunnen en zo de economie onder-

steunen. Anderzijds zorgt zij op haar locaties voor knowhow en aantrekkelijke banen: niet alleen de uitgaven voor onderzoek en ontwikkeling zijn er hoger dan in talrijke andere branches, ook de lonen en salarissen. Industriële activiteiten leveren daardoor een hogere bijdrage aan het bruto binnenlands product dan de verwerkende branche. En industrialisering geldt niet langer als een historisch begrip maar als een toekomstconcept. Groot-Brittannië laat zien dat ook historische industriestandplaatsen deel uitmaken van deze toekomst. Londen heeft zojuist Hongkong ingehaald als ’s werelds duurste plaats om te wonen en te werken. Tegelijkertijd is Groot-Brittannië volgens cijfers van de Boston Consulting Group ( B CG ) de voordeligste productielocatie in WestEuropa en hoeft ook een vergelijking

© svedoliver /  Thinkstock

Robotarm bij de geautomatiseerde productie

29

Vooruit denken

deel. Want de industrie zet zojuist een evolutiestap – na de stoommachine, de massaproductie middels de lopende band en de automatise-

Vooruit denken

kelingslanden en jonge industrielanden vindt groei meestal in alle industriesectoren plaats. Twee miljard mensen zullen de komende

In Shanghai maakt men speciale profielen en buizen voor bedrijfsvoertuigen

ring gaat nu het “internet van de dingen” deel uitmaken van de productie. Bij dit concept, ook wel Industrie 4.0 genaamd, moeten productie-installaties en producten via IT interfaces met elkaar kunnen communiceren en koppelen. Het doel is een intelligente en grondstof besparende fabricage. Voor zulke complexe productieprocessen zijn ondernemingen op goed opgeleide, leergrage en gemotiveerde medewerkers aangewezen. In elk geval is China niet meer automatisch een antwoord op de vraag waar een fabriek zal worden gebouwd of moet blijven draaien. Weliswaar is de locatie met het oog op lage loonkosten, een grote en snel groeiende binnenlandse markt en overheidsstimulansen voor buitenlandse investeerders nog steeds interessant. Maar dat er overal ter wereld aantrekkelijke fabricagecentra kunnen staan, heeft voor de industrie een groot voordeel: de nabijheid van de markt. In ontwik30

tien jaar toetreden tot de globale consumentenklasse. Hun behoeften ontwikkelen zich echter anders dan in de oude industrielanden. Zo slaan de consumenten nu de fase van pc en vast net over en willen meteen mobiele oplossingen voor internet en communicatie. In industriestaten daarentegen groeit de economie in totaal vaak maar weinig. Daar ziet men echter – ook vanwege het grotere aantal oudere inwoners – aanzienlijke groei bij gespecialiseerde segmenten: medische producten, vervoermiddelen, energie- en elektrotechniek. Er zijn dus niet alleen centrale grote industrieën vereist – decentrale, regionaal aangepaste fabricage wordt steeds belangrijker. Belangrijker worden ook twee andere, tot dusver meer regionale aspecten: energieprijzen en milieuvoorschriften. De EU-landen hebben veel ambitieuzere duurzaamheiddoelstellingen geformuleerd dan bijvoorbeeld de VS of China. Goed

voor het klimaat, maar lastig voor de Europese industrie: voor investeringen in meer ecologische techniek of compensatiemaatregelen moeten de ondernemingen kosten maken die hun concurrenten buiten Europa niet hoeven op te hoesten. Dat is niet alleen schadelijk voor de balans, maar houdt ook een gevaar in. Juist energie-intensieve industrieën zouden hun productie kunnen verplaatsen en met de knowhow, banen en economische kracht in Europa verloren gaan. Eind 2015 moet bij de UN klimaatconferentie in Parijs een juridisch bindende klimaatovereenkomst voor alle naties ter wereld worden afgesloten. Dat is een kans om ecologische kosten zoals klimaatbescherming en energie-efficiëntie wereldwijd eerlijker te verdelen – en een kans om de industrie in de nog steeds door crises geteisterde eurozone te steunen. Van de ondernemingen wordt sowieso meer verwacht dan dat zij

Staal voor lichte bouwwijze op een productiestraat bij de automobielfabricage

Hoe wordt een land een aantrekkelijke industrielocatie? producten voor de diverse markten van de wereld aanbieden. Omdat steeds meer mensen steeds meer consumeren, staat het efficiënte gebruik van grondstoffen thans bij elke tak van industrie centraal. Daar hoort ook bij dat de ondernemingen de hulpbronnen in materiaalcircuits en daarmee beschikbaar houden. De Boliviaanse minister van Economische Zaken Luis Arce Catacora gaat in elk geval zijn nagestreefde keten van toegevoegde waarde voor lithium met deze schakel verlengen.

31

Vooruit denken

Vooruit denken

Interview Wolfgang Eder Tekst André Uhl

Aan welke globale uitdagingen moet de industrie naar uw mening tegenwoordig het hoofd bieden? De grootste uitdaging is zeker minstens op lange termijn een voor alle belangrijke economische regio’s min of meer vergelijkbare omgeving, dus een Level Playing Field te scheppen. Er zijn talrijke wereldwijd even dringende onderwerpen die ook alleen maar globaal kunnen worden opgelost, zoals klimaatbescherming, markttoegang, sociale en juridische minimum standaards en nog veel meer. “De industrie“ met uniforme trends bestaat overigens naar mijn mening allang niet meer. Daarom dienen wij ook het begrip industrie principieel tegen het licht te houden. Het is de hoogste tijd het gedateerde beeld van afzonderlijke sectoren aan

32

de moderne realiteit aan te passen en niet meer in hokjes te denken. Zo is de dienstverlening allang een integraal bestanddeel van een moderne industrieonderneming. Zonder industrie zouden vele vormen van dienstverlening thans helemaal niet of slechts in zeer beperkte vorm bestaan. Is er een re-industralisering? Waar liggen de kansen, waar zijn de grenzen? In het jaar 2000 stond de industrie in Europa nog voor 18 procent van het totale economische vermogen, nu is het hoogstens 14 procent, met een dalende tendens. Ter herinnering: het doel dat de EU-commissie zich voor 2020 heeft voorgenomen, ligt – volkomen onrealistisch – bij 20 procent.

Wolfgang Eder Wolfgang Eder is voorzitter van het bestuur en CEO van voestalpine AG

Het is vast geen toeval dat de afbraak van de industrie in veel landen gepaard gaat met een recordniveau van werkeloosheid, vooral bij jonge mensen, dat Europa de aansluiting bij onderzoek en ontwikkeling in Azië en de USA definitief lijkt te verliezen en dat de groei stagneert. Wij moeten dus meer over de grenzen van de de-industrialisering spreken voordat wij het over de vraag van de reindustrialisering gaan hebben – en over welke perspectieven een ooit toonaangevend en trots werelddeel thans in politiek, sociaal, economisch en maatschappelijk opzicht op het globale toneel nog heeft. Dat heeft – zelfs als de mediale toespitsing dit suggereert – niets met EU-bashing te maken. Industrieën produceren nu eenmaal op plekken waar zij onder kosten- en marktaspecten de beste voorwaarden vinden en niet op plekken waar de hoogste bergen papier met eeuwig dezelfde, onvervulde intentieverklaringen worden geproduceerd. Noch gebakken lucht noch romantiek is hier een categorie.

gedelegeerd – meestal in de vorm van meer belastingen en daarmee bedoel ik niet alleen lasten van monetaire aard. Dat kan niet functioneren. Op die manier maakt de politiek zichzelf belachelijk; zij kan zich niet op kosten van derden aan haar verantwoording onttrekken.

Welke gevolgen hebben die trends voor de Europese maatschappijen? De Europese ondernemingen zijn in vele opzichten absoluut bij hun belastingsgrens aangekomen. Daar draagt ook aan bij dat de nationale regeringen zich steeds meer aan hun oorspronkelijke verantwoording, namelijk die tegenover hun kiezers of beter gezegd de mensen onttrekken, omdat zij hun prioriteiten meer op verkiezingsdagen dan op het oplossen van langlopende existentiële kwesties richten. Wat politiek en maatschappij niet kunnen of willen oplossen, wordt vaak in nieuwe voorschriften en wetten gegoten en aan het bedrijfsleven

In hoeverre zijn al die trends en ontwikkelingen van invloed op de staalindustrie? De branche heeft sommige problemen zelf veroorzaakt, dat moet ik eerlijk toegeven. Zij is er – enkele uitzonderingen daargelaten – tot dusver niet in geslaagd een bij de tijd passend imago op te bouwen, haar belang en dat van de grondstof staal over te brengen, en zij bouwt algemeen nog te zeer op het hoeveelheidsdenken in plaats van op kwaliteit; dat betekent dat zij wereldwijd gezien veel te veel massastaal produceert, dat de markt in deze omvang niet meer nodig heeft.

Bij voestalpine ontwikkelen wij producten voor extreme eisen

De trends op de markt en in de technologie zijn niet het probleem – zij bieden juist grote kansen, die de industrie dan wel moet benutten. Algemeen dient zij echter het hoofd te bieden aan een veel complexere uitdaging, namelijk duidelijk maken dat zij niet deel uitmaakt van het probleem maar van de oplossing. Zij moet een jager zien te worden in plaats van een gejaagde. Hoe ziet u de toekomst van de industrie? In Europa en wereldwijd? Wat is er nu nodig om de toekomst van de industrie positief te maken? Over de toekomst van de industrie maak ik mij geen zorgen. De producerende reële economie zal vanzelf alleen al blijven bestaan omdat de mens zonder haar producten niet kan leven. Zij zal er ook in de toekomst in beslissende mate aan bijdragen de wereld moderner, efficiënter en dus uiteindelijk leefbaarder te maken. De vraag is alleen waar dat zal gebeuren.

33

Vooruit denken

Vooruit denken

Mobiliteit van de toekomst

Contactloze energieoverdracht Hoe zal het treinverkeer van de toekomst eruit zien? Daaraan werken thans wetenschappers van het Duitse Centrum voor Lucht- en Ruimtevaart. Het project Next Generation Train houdt zich naast de aspecten snelheid en energiebesparing ook met het onderwerp bovenleidingen bezig, omdat zij bijzonder onderhoudsintensief en onderhoudsgevoelig zijn en vaak voor vertragingen zorgen. Daarom moet de Next Generation Train het zonder bovenleiding doen en in plaats daarvan met een contactloze energieoverdracht via inductielussen worden aangedreven.

Tekst Kathrin Gemein

Hoe wij ons binnenkort op wegen, rails en in de lucht kunnen gaan voortbewegen Zout water in plaats van benzine

Met de lift de ruimte in Gewoon in een lift stappen en daarmee naar de maan gaan, klinkt als een idee uit een science-fiction film. Dat idee is echt in de planning: de onderneming LiftPort werkt momenteel – met steun door crowdfunding – aan een eerste studie. In de komende acht jaar wordt een testconstructie geconcipieerd. Deze robotlift met de naam Lunar Space Elevator Infrastructure moet mensen via een railsysteem het heelal in transporteren en de zwaartekracht trotseren.

34

Links boven © DLR ( CC-­BY 3.0 )  Rechts © nanoFLOWCELL  Links onder © Sanu K R

Soms is er een ander gezichtspunt nodig. Josh Shercliff beschouwde vrachtwagens vanuit een aerodynamisch perspectief en heeft zo een design ontwikkeld waarmee op lange afstanden minder brandstof wordt verbruikt. Eigenlijk is het heel logisch: een kistvormige truck veroorzaakt tenslotte meer luchtweerstand dan een brandstofefficiënt gevormd voertuig. Geïnspireerd door racewagens zoals bij de Formule 1 zijn er ontwerpen ontstaan die fraai gevormd en futuristisch ogend een milieuvriendelijk alternatief op de snelwegen van de wereld kunnen zijn.

Links © Josh Shercliff  Rechts © Michael Laine / Flickr ( CC BY-NC-­SA 2.0 )

Aerodynamisch vrachtverkeer

In het autoverkeer benzine vervangen door brandstoffen die vrijwel onuitputtelijk en voordelig voorhanden zijn, is niet langer een utopie: De QUANT limousine moet het uitsluitend met zout water doen. nanoFlowcell AG heeft met dit model het eerste elektrovoertuig ontwikkeld dat via een elektrolytoplossing stroom opwekt en daardoor een actieradius van wel 600 kilometer kan behalen. Mogelijk gemaakt wordt dit innovatieve aandrijvings- en energieopslagconcept door de zogeheten vloeiceltechnologie, waarbij twee verschillende zouthoudende vloeistoffen worden getankt en stroom opwekken. Het kan echter nog een paar jaar duren voordat dit model werkelijk rijp is voor serieproductie.

Via Joystick door de city Vooral in stedenagglomeraties behoort het zoeken naar een parkeerplek tot de bijzonder zenuwslopende tijdvreters. De Indiase productdesigner Sanu K R heeft een eenmansvehikel ontworpen waarmee dit zoeken tot het verleden behoort: dit vervoermiddel heeft een ronde vorm en is van twee extra wielen voorzien, die met hun bijzondere hoek zowel aan het evenwicht bijdragen als het gewicht steunen. Aangedreven door twee motoren, heeft dit voertuig geen stuurwiel nodig – in plaats daarvan wordt het met een joystick bestuurd. Een zeer speelse en ruimtebesparende wijze van voortbeweging.

35

Vooruit denken

Vooruit denken

Vijf landen, één toekomst?

W

Tekst Björn Lüdtke, Ellen Lee, Jaideep Sen, Gwendolyn Ledger, David Nicholson, Jesko Johannsen Illustratie Mathis Rekowski

Uitzicht op de Santa Clara Valley, die geografisch in het midden van de Silicon Valley ligt 36

© Kirk Lougheed

Silicon Valley geldt met betrekking tot IT wereldwijd als succesmodel. Wat kunnen wij van de innovatieaanjagers in Californië leren? Wij gaan op onderzoek in Bangalore, Chili, Londen en Ruanda.

ij lezen telkens weer krantenkoppen als “Bangalore, het Silicon Valley van India” of “De verlokkingen van Chilecon Valley”. Als het om nieuwe locaties voor ondernemingen in de informatietechnologie ( IT ) gaat, kijkt de hele wereld naar het dal ten zuiden van San Francisco. En daar is een reden voor: in Californië laat de branche ons telkens weer zien hoe met IT miljoenen, zelfs miljarden dollars te verdienen zijn. Reden genoeg om het fenomeen Silicon Valley eens wat van dichterbij te bekijken. Onze correspondente Ellen Lee zoekt eerst in de originele Valley naar de succesacties die daar de voedingsbodem voor nieuwe ideeën en telkens weer succesvolle start-ups vormen. Bovendien hebben wij nog vier andere reporters de wereld in gestuurd om te zien of dit succes elders herhaald kan worden en of de door Lee geïdentificeerde factoren daarbij een rol spelen. Wij starten onze IT-reis in Bangalore: deze stad is een van de bekendste “nieuwe” Valleys. Onze auteur Jaideep Sen constateert echter dat dit meer een geografisch ongelukje was dan opzet, maar dat er veel moeite wordt gedaan om uit de schaduw van het origineel te treden. We gaan verder naar Chili. Daar was het tot voor kort een schande als je met een onderneming schipbreuk leed. Doch geleidelijk aan ontwikkelt zich een ondernemingscultuur die met de Amerikaanse overeenkomt. De journaliste Gwendolyn Ledger rapporteert dat mislukken steeds meer wordt gezien als een kans voor een nieuw begin. Terwijl in Chili de staat de IT-sector op weg probeert te helpen, heeft het East End van Londen zich helemaal zonder overheidshulp tot ITlocatie ontwikkeld. David Nicholson heeft in de buurt van de Silicon Roundabout rondgekeken.

En onze reporter Jesko Johannsen vindt in het kleine Ruanda grote visies. Daar wil men met behulp van informatietechnologieën een niveau van industrialisering overslaan en direct van landbouw- tot servicemaatschappij avanceren.

Silicon Valley — Circulus virtuosus Silicon Valley – de geboorteplaats van technologiegiganten zoals Google en Yahoo – is beroemd om een cultuur van innovatie die men in de hele wereld tracht na te doen. Maar het dal ten zuiden van San Francisco laat zich zijn positie als het adres voor ondernemers met grote dromen nog lang niet afpakken. Michele Colucci is zo‘n ondernemer. Toen zij het idee voor haar startup had, woonde zij in Zuid-Californië. Als advocaat werd zij door haar vrienden vaak om advies gevraagd en zo kreeg zij het idee voor een platform waarmee je rechtsbijstand kunt vinden. Colucci onderkende reeds in een heel vroege fase van de oprichting van haar onderneming Justiquity dat zij moest verhuizen om succes te hebben. Haar nieuwe locatie in de Valley hielp haar contact met partners, investeerders en adviseurs aan te knopen. “Hier is energie en enthousiasme voor nieuwe ideeën”, zegt zij. “Ondernemerschap is een gemeenschappelijk proces. Het fijne is dat hier experts uit alle sectoren te vinden zijn. Een startup leiden, marketing, toegang tot kapitaal – voor dat alles heb je specialisten nodig als je succes wilt hebben.” Silicon Valley heeft niet voor niets de

reputatie de wereldhoofdstad van de technologie-ondernemingen te zijn: hier ontstaan zij en groeien zij. In een garage in Palo Alto begonnen Bill Hewlett en Dave Packard na hun afstuderen aan Stanford in 1939 te knutselen. In 1998 begonnen Larry Page en Sergey Brin met het ontwikkelen van Google in de garage van een vriend. En waarschijnlijk is er juist nu ergens in de San Francisco Bay iemand bezig vanuit zijn huis de volgende technologiegigant op te bouwen. Ook toen Facebookoprichter Mark Zuckerberg met zijn sociale netwerk wilde expanderen, verhuisde hij van zijn studentenhuis in Harvard hierheen. Hoe was en is dat mogelijk? Het simpele antwoord: het zijn de mensen hier. In Stanford en aan de University of California in Berkeley worden elk jaar honderden getalenteerde ingenieurs opgeleid en in grote technologiebedrijven worden de toekomstige ondernemers gevormd. De oprichter van LinkedIn bijvoorbeeld, Reid Hoffman, begon zijn carrière bij Apple. Daarbij komen succesvolle ondernemers die in de toekomst investeren door startups te adviseren, ze kapitaal ter beschikking stellen of ze meteen zelf oprichten. Een prominent voorbeeld hiervoor is de PayPal Mafia, die uit oprichters en voormalige medewerkers van PayPal bestaat. Daartoe behoren onder meer Peter Thiel, die later in Facebook investeerde, Elon Musk aan de top van Tesla alsmede Chad Hurley en Steve Chen, die YouTube hebben opgericht. En niet op de laatste plaats zijn het zeker de talrijke immigranten uit de hele wereld, die zich met nieuwe ideeën in de Valley vestigen. “Het geheel is een Circulus virtuosus, een deugdcirkel zogezegd”, vindt Vivek Wadwha, die een leeropdracht heeft aan de Stanford Law School. “Hoe meer potentieel aan creativiteit en productiviteit zich hier bevindt, 37

Vooruit denken

38

kunnen zijn, die niet bij een van de bestaande IT-parks hoeven te zijn aangesloten. De droom van Bangalore zou erin kunnen bestaan buitenlandse geldgevers aan te trekken en “aan de Facebooks van deze wereld te verkopen”. En daarin ligt de hoop voor de toekomst besloten: Bangalore als centrum op de kaart te zetten waar talent uit eigen land wordt gestimuleerd, en daarmee zijn claim als broedplaats voor IT-inventiviteit en baanbrekende ideeën te bevestigen. Dat is de kans om de kloof tussen de San Francisco Bay en het gebied tussen Bellandur Lake en Iblur Village te overbruggen. Chilicon Valley: Uitzicht over Santiago

Bangalore — Stad van de kansen Tijdens de jaarwisseling 2015 biedt Bangalore, of Bengaluru, zoals de in de Indiase deelstaat Karnataka gelegen stad in de niet-geangliseerde vorm heet, een beeld van extremen, dat typisch is voor een groeiende metropool. Enerzijds wordt zij als “stad met de hoogste levenskwaliteit in India” aangepezen, anderzijds kampt zij met een afvalcrisis die al lang gaande is. Desondanks is Bangalore wereldwijd een van de grootste werkgevers in de IT-industrie en trekt nieuwe academici uit India evenzeer aan als

hooggekwalificeerde talenten uit de hele wereld. De infrastructuur van de stad is, ook als zij voortdurend lijkt te veranderen, een van de beste in het land. Het IT-fenomeen werd enerzijds door wat zachtere factoren mogelijk gemaakt: het cosmopolitische klimaat van de stad, de onderzoeksmogelijkheden ( in 1909 werd hier het Indian Institute of Science opgericht ) en een lange traditie van gesproken Engels. Een significante bijdrage leverde het opbloeien van de ingenieurshogescholen van de stad in de jaren tachtig en negentig. Deze ontwikkeling trok studenten al aan toen software nog niet tot de favoriete vakken behoorde. Anderzijds dragen ook harde factoren zoals een tijdelijke belastingvrijstelling, gemakkelijker landaankoop

© Matt Mawson / Getty Images

Nieuwe trend in Bangalore: Makerspaces

© Dibyangshu Sarkar / Getty Images

des te meer mensen zullen blijvend door deze plek worden aangetrokken.” Nog een pluspunt van de Valley is de ondernemingsvriendelijke infrastructuur. Jonge beginnende ondernemers krijgen steun van hightech-incubators en businessversnellers. Zo zijn er aan de Sand Hill Road talrijke venturekapitaalverstrekkers. Een studie toont aan dat zo’n 40 procent van de jaarlijks in de USA geïnvesteerde dollars aan durfkapitaal naar het gebied van de San Francisco Bay stroomt. Niet zelden wordt dit geld toevertrouwd aan ondernemingen die jong en onervaren zijn of zelfs met hun vorige onderneming schipbreuk hebben geleden. Hier geldt falen als een stap op weg naar innovatie. “‘Dwarsdenken wordt hier toegejuicht”, zegt Wadwha. “Je mag anders zijn. Je mag een sterke mening uiten. Je mag mislukken. En je mag jezelf testen. Dat is de magie van Silicon Valley.” Toch zijn de dingen hier niet altijd met elkaar te verenigen. De immigratiewetten maken het voor buitenlandse jonge ondernemers lastig zich te vestigen. Er is een gebrek aan betaalbare woonruimte. De kloof tussen arm en rijk wordt steeds groter. En hoewel Silicon Valley trots is op zijn prestatiemaatschappij, waar men ervan uitgaat dat de beste ideeën zich handhaven, moest er toch laatst worden toegegeven dat het integreren van vrouwen en minderheden nog heel wat te wensen overlaat. Maar eventueel zijn dat slechts kleinere obstakels. Het is niet verrassend dat er snel een reeks programma’s in het leven is geroepen om de problemen op het gebied van woonruimte, armoede, immigratie en diversiteit aan te pakken. Want zoals wij hebben geleerd, is mislukken in Silicon Valley slechts een reden om weer op te staan en het opnieuw te proberen.

Vooruit denken

voor het bouwen van technologieparks, alsmede een demontage van arbeidsrechten aan die ontwikkeling bij, legt Sunil Abraham uit, die hoofd is van de onderzoeksgroep Centre for Internet and Society. “Die stimulansen waren op maat gemaakt voor multinationale ondernemingen”, vindt hij. “Zo’n vorm van politiek vind je in andere landen niet.” De opbloei van Bangalore als IT-centrum is “meer een geografisch ongeluk”, zegt Abraham. Als in New York iedereen naar bed gaat, is de werkdag in India net begonnen; en zo werd de locatie de geoutsourcete nachtploeg van het westen. Vooral de zogeheten cyber-koelies, dus ondergekwalificeerde IT-hulparbeiders, zijn volgens hem een indicatie voor een op loonkosten baserend zakenmodel, waar veel IT-ondernemingen nog steeds op bouwen. Abraham gelooft dat de uitdrukking “koelie” veel zegt over de beginperiode van de industrie en over de regels waarop haar succes is gebaseerd. Het beslissende punt zijn de rechten aan de intellectuele eigendom, die uiteindeljk in handen zijn van de klanten in de westerse wereld. “De ingenieurs hier innoveren welis-

waar, maar het eigendom van hun werk is in gevaar.” En zo beschouwt Abraham het etiket “nieuw Silicon Valley“ als niet echt passend voor Bangalore; hij ziet het meer als een resultaat van politieke campagnes en mediale ophef. Maar de wereld van de IT in Bangalore heeft ook een andere kant – een zelfstandige, die onafhankelijk is van de westerse wereld. Het aantal opgerichte ondernemingen neemt toe. Berichten over investerings-jackpots zoals Flipkart in de sector Ecommerce, alsmede startups die apps maken, en niet op de laatste plaats de groeiende animatie-industrie dragen er veel aan bij de slechte reputatie van de stad als goedkoop back office te corrigeren. Abraham vestigt er de aandacht op dat de laatste tijd de toegang tot opensource ressources er in hoge mate aan heeft bijgedragen dat ontwikkelaars en programmeurs eigen, originele producten konden ontwikkelen. Nieuwe Makerspaces houden zich in toenemende mate bezig met communitygerelateerde technische training. De volgende grote ontwikkeling zou een tot dusver onbekende trend van zelfstandige individuele ondernemers

Chile — Boom van oprichters Al tijdens zijn studie in Georgetown, USA kreeg de Ecuadoriaan Miguel Torres het idee voor zijn technologiestartup ESCAPESwithYOU, die nu al sinds 2010 B2B-logistiekoplossingen aanbiedt. Bij de oprichting werd hij ondersteund door Start-up Chile, een incubator van de overheid, waarmee Chili zich als een belangrijk centrum voor ondernemingen in de regio wil positioneren. “Wij kregen een visum, 40.000 US-dollar en toegang tot een omgeving waar de politiek ondernemingen ondersteunt en stimuleert”, zegt hij. Zijn startup is er slechts een van bijna 1 000 opgerichte bedrijven die sinds 2010 subsidie krijgen. Dat jaar begon de staat internationale talenten en investeerders aan te trekken. In Chili wordt sindsdien datgene uitgereikt waar men in de Verenigde Staten sinds enige tijd zuinig mee is: werkvergunningen voor immigranten. Het programma heeft invloedrijke ondernemers uit de hele wereld 39

Vooruit denken

40

Vooruit denken

41

Vooruit denken

aangetrokken – uit de VS, India en Groot-Brittannië. In maart 2014 werd al de twaalfde oprichtersgeneratie welkom geheten. Voor Eduardo Amadeo, mede-oprichter van Nazca Ventures, staat het vast dat Chili aantrekkelijk is voor internationale talenten. “Weliswaar is er nog geen echte ondernemerscultuur, maar dat is slechts een kwestie van tijd. De Chilenen zijn optimistisch en staan open voor trends en innovatie”, zegt hij. In tegenstelling tot de cultuur in de USA, gold zakelijk falen vóór Start-up Chile als een maatschappelijke blamage – daarom werden er niet vaak ondernemingen opgericht. De opvatting dat je met een zaak kunt mislukken en het dan opnieuw mag proberen, is nieuw bij jonge en gevestigde onder-

Vooruit denken

nemers, investeerders en ambtenaren. Inmiddels heeft het programma de bijnaam Chilecon Valley. In Europa, Azië en de USA wordt het begroet en dat heeft ook zijn weerslag op de instelling ten opzichte van ondernemingsoprichtingen in het eigen land: er is een echte boom. Ondernemerschap en innovatie hebben hun vaste rubrieken in kranten en tijdschriften. Maar in het zakenleven gaat het vooral om succes. En dus heeft Torres nog andere ondernemingen in Belo Horizonte in Brazilië opgericht. Hier werkt hij met SEED, de officiële Braziliaanse incubator, die is geïnspireerd door Start-up Chile. Hij vindt dat het hier nog gemakkelijker is je internationaal te positioneren. “In Chili komen financieringen vrijwel uitsluitend van de staat. Het land

Silicon Roundabout in het East End van Londenrest van Latijns-Amerika weliswaar aanzien, maar smart money – investeerders die bereid zijn ook hun netwerken met je te delen – vind je meer in Brazilië, Mexico en tegenwoordig ook in Colombia“, vindt Diego Izquierdo, CTO en mede-oprichter van Fundacity. De Chileense regering is zich van dit zwakke punt bewust. Zij breidt daarom haar politiek uit om startups ook langer dan de verplichte zes maanden in Chili te houden en een bredere markt voor investeerders te scheppen. Andere incubators en accelerators hebben zich dankzij het voorbeeld Startup Chile prachtig ontwikkeld. Ondernemers worden als sterke impulsgevers voor maatschappelijke verande-

ringen beschouwd en het land wint internationaal zelfbewustzijn wat zijn vermogen tot innovatie betreft. De ondernemer Mario Mora, die zoals veel andere inheemse ondernemers subsidie krijgt, drukt het wellicht het beste uit. De maker van de banenbeurs Firstjob ziet voor het eerst “dat jonge mensen steeds vaker hun voltijdbaan eraan geven om ondernemer te worden. Vóór Start-up Chile was dat ondenkbaar.” Hoe zijn dus de kansen van Chilecon Valley het volgende Silicon Valley te worden? “Als je hier het volgende Twitter zoekt, heb je misschien pech”, vermoedt Amadeo. “Maar als je een team zoekt dat eersteklas tools voor je ontwikkelt om financiële problemen van kleine en middelgrote LatiijnsAmerikaanse bedrijven op te lossen, dan zit je vast goed.”

Silicon Roundabout im East End von London

London

42

© Oli Scarff  / Getty Images

© Bloomberg / Getty Images

— Tech City Wat investeringen betreft, is het East End in Londen in de 20e eeuw vaak vergeten. Des te beter dat het met nieuwe kracht in de 21e eeuw van start kon gaan: nadat een korte flauwte als gevolg van de geknapte globale dot.com luchtbel was overwonnen, kwam de wijk in 2005 terug. Met de successen van Google en Facebook in de Silicon Valley voor ogen vestigden tientallen internetstartups zich in het gebied rond de Old Street – waardoor de rotonde daar in 2008 de benaming “Silicon Roundabout” kreeg. De kleurrijke mix van ondernemingen uit de sectoren telecommunicatie, media, film, webservices, design, publishing en videogames profiteerde daarbij van de nabijheid van de financiële wereld in de city van Londen, de ( vergeleken met de rest van Londen ) betaalbare woon- en wer-

kruimte en de informele contacten met de talrijke universiteiten. Destijds was de Silicon Roundabout

Google, Eric Schmidt, feliciteerde de stad tijdens een toespraak in het London Science Museum: “Daarmee

Ruim 5 000 IT-bedrijven hebben zich rond de Old Street gevestigd

geen concrete, grijpbare gemeenschap – wat in dat decennium nog zou veranderen. De regering schiep stimulansen en formuleerde het begrip “East London Tech City” om de internationale geloofwaardigheid van het gebied en zijn aantrekkingskracht op investeerders te verhogen. Het geheel werd al spoedig een succes. In 2012 waren er al meer dan 5 000 technologiebedrijven in dit stadsdeel en Google opende in maart van dat jaar zijn Google Campus. Er zullen naar schatting bijna 750 000 mensen in Londen en het zuidoosten van Engeland in de branche werken. In totaal dragen volgens de Boston Consulting Group op internet gebaseerde zakelijke activiteiten voor 8,3 procent bij aan het Britse bbp – geen andere G20-natie bereikt een hogere waarde. Tot 2016 zal het aandeel van de branche naar 12,4 procent stijgen, waarbij eenvierde van alle verkooptransacties online moet plaatsvinden. De voorzitter van

staat u heel ver vooraan – bent misschien zelfs wereldmarktleider.” Tegelijkertijd heeft de regering nogmaals 50 miljoen pond ( 64 miljoen euro ) aan investeringen toegezegd om de infrastructuur te verbeteren. Microsoft, Amazon en Cisco hebben grote projecten aangekondigd, enkele ervan in samenwerking met Londense universiteiten. “Dat is Londens grote moment”, vindSaul Klein, partner bij Index Ventures, een onderneming die op risico-investeringen is gespecialiseerd. “Sinds 100 of 200 jaar hebben wij globaal geen vergelijkbare rol meer gespeeld. In het huidige internettijdperk is Engels de belangrijkste taal. Ik denk dat wij voor de toekomst optimaal zijn gepositioneerd.” Betekenen die factoren – overheidssteun, vestiging van multinationale ondernemingen, de snelste groei van de Britse economie in jaren – dat de toekomst van de Silicon Roundabout verzekerd is? 43

Vooruit denken

komen en genoeg succes hebben om hun huur te betalen, zal dat ook in de toekomst zo zijn.

In Ruanda populair: coworkingspaces

Europese concurrenten zoals Berlijn zijn aanzienlijk betaalbaarder. Bovendien maakt de momenteel negatieve houding van de Britse regering ten opzichte van immigranten het voor talenten uit het buitenland lastig om verblijfsvergunningen te krijgen. En men vertrouwt de prioriteiten van de regering niet: “Die pronken graag met een portfolio van grote, bekende en succesvolle ondernemingen”, zegt de Silicon Roundabout kenner Cory Doctorow. “Maar niet met duizenden gekke plannen die met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid zullen misgaan.” Hoe dan ook. Met meer internationale IT-ondernemingen dan in de rest van Europa, een hoger bbp in de IT-sector dan overal elders en de unieke combinatie van design-, software- en games-ondernemingen alsmede academisch onderzoek is de Silicon Roundabout in Londen vol leven en energie. Als er genoeg bedrijven boven de startup-fase uit 44

Ruanda — Investeringen in plaats van hulp Diep in het Nyungwe regenwoud in het zuidwesten van Ruanda woont niemand. Slechts om de paar kilometer staan er gele pilonen langs de weg: “Fibre Optic Cable” staat erop. Zo’n 2 500 kilometer daarvan is gelegd en sluit dit Midden-Afrikaanse land aan op het internationale datanet. Als heuvelachtige binnenstaat, arm aan grondstoffen, heeft Ruanda geen echte perspectieven voor landbouw op grote schaal of industrie. Maar het wil al in 2020 de status van jong industrieland krijgen. President Paul Kagame verwacht daarvoor veel van informatietechnologieën: “Zo veel mogelijk mensen moeten zich de toegang tot het breedbandnet kunnen veroorloven” De regering investeert miljoenen in deze sector: glasvezel-

kabels, 3G en nu ook 4G LTE worden uitgebouwd. Informatietechnologieën zijn echter in Ruanda nog lang niet vanzelfsprekend. Nog geen negen procent van de inwoners maakt gebruik van internet, minder dan twee procent heeft een Facebook account en twee derde van de mensen is extreem arm. Daarom is er in dit land met zo’n elf miljoen inwoners nog geen markt voor veel ontwikkelaars. Het regeringsprogramma Vision 2020 wil daar verandering in brengen: Ruanda heeft nu een eigen IT-minister, de technologische opleiding wordt met computers al bij de prille schooljeugd gestimuleerd en er worden gratis werkplekken voor ontwikkelaars gecreëerd. Op de zesde verdieping van het Telekom-gebouw met uitzicht op de heuvels rond de hoofdstad bevindt zich het zenuwcentrum van deze strategie: het kLab ( Knowledge Lab ). “Het is de enige innovatielocatie in Kigali waar veel ideeën worden uigewisseld, waaruit ook echt iets kan ontstaan”, beschrijft directeur Claudette Irere haar instelling. Sinds 2012 kunnen hier computertalenten werken zonder huur te betalen, krijgen toegang tot internet en vooral één ding: motivatiesteun. Er zijn mentoren, bijscholingsmogelijkheden en Demo Nights, waar de ondernemers hun ideeën aan kritiek blootstellen. Daarbij kan het gaan om een app waarmee je bekeuringen met het tegoed op je mobiele account kunt betalen, of software waarmee de farmers vakkundig advies over hun dagelijkse problemen kunnen inwinnen. Op de weg naar een jong industrieland is deze branche echter vooral een middel om het doel te bereiken, legt Irere uit: “Het nut van informatieen communicatietechnologie zit in haar vermogen oplossingen voor de problemen van de burgers te vinden. De mensen worden daardoor sterker

en zo zelf een bron van kennis.” Een boer kan bijvoorbeeld dankzij het advies dat hij krijgt, een betere oogst binnenhalen. Veel ontwikkelaars komen ook in het groepskantoor The Office van de Amerikaan Don Stever bij elkaar. Dit is het networkingcentrum van Ruanda geworden: “In onze coworkingspace ontdekken wij steeds weer dat innovatie vaak gewoon ontstaat doordat verschillende soorten mensen in groepen bij elkaar komen”, vertelt hij. Hij is ervan overtuigd dat men zijn land van buiten af op een andere manier zal gaan waarnemen “Er zijn hier talloze mogelijkheden succesvol groeiende ondernemingen op te richten, te innoveren en levens te veranderen. De mensen moeten ophouden te willen helpen, zij moeten komen om te investeren.” Als mentor van de jonge branche heeft Claudette Irere ook de taak de ondernemingen ervoor te behoeden de strijd op te geven: “Goede ontwikke-

© Rwanda Government / Flickr ( CC BY-ND 2.0 )

Niet beslist. De grondprijzen zijn de afgelopen tien jaar met ruim 60 procent gestegen; veel kleine bedrijven kunnen dat niet meer opbrengen.

Vooruit denken

laars zoeken steeds goede ideeën. En een mislukt idee maakt plaats voor een beter idee. De feedback van de kLab community is daarvoor steeds van nut geweest.” In 2017 moet bij Kigali een technologiepark zijn ontstaan, waar het kLab een groter onderkomen vindt. Uiterlijk dan wil Ruanda het onbetwiste Silicon Valley van Afrika zijn.

Aan het begin hebben wij de vraag gesteld of het succes van Silicon Valley elders op de wereld kan worden herhaald. Of dat kans van slagen heeft, hangt onder meer af van de drie succesfactoren die wij in Californië hebben bepaald. Dat zijn enerzijds de vrij gemakkelijke toegankelijkheid van kapitaal en anderzijds een cultuur van ondernemen die tot innovaties aanmoedigt,

zonder dat de angst voor falen al te groot hoeft te zijn. Maar waar het op aankomt, zijn vooral de mensen. Terwijl je in Californië voor een informeel gesprek in de koffiebar afspreekt, leer je in Bangalore juist de eigen inwoners te stimuleren. Terwijl in Chili talenten uit de hele wereld met open armen worden ontvangen, moet men in Londen oppassen dat zij niet door restrictieve immigratiepolitiek en hoge huren worden afgeschrikt. En in Ruanda blijft men op de ervaring vertrouwen dat nieuwe dingen vooral door de uitwisseling van de meest verschillende mensen tot stand komen. Of een van de vier kandidaten erin zal slagen uit de schaduw van het origineel te treden? Wij zullen zien wat de toekomst brengt.

A. Talentenpool B. Toegang tot kapitaal C. Ondernemingscultuur

Silicon Valley

Bangalore

Chili

Londen

Ruanda

A. Afgestudeerden

A. Talrijke afgestudeer-

A. Driemaal per jaar

A. Goed: de salaris-

A. Inmiddels heeft de

van de gerenommeerde universiteiten in Stanford en Berkeley, talenten uit de hele wereld

den, die op talenten uit de hele wereld als mentoren vertrouwen

kiest de staat bijna 100 projecten uit de hele wereld die het stimuleren waard zijn

sen; de betaling kan op internationaal niveau concurreren. Slecht: de hoge huren

Carnegie Mellon University een campus in Kigali

B. De staat heeft een

B. Veel investeerders

fonds voor risicokapitaal voor startups opgericht om particuliere investeerders aan te trekken

C. Minder tolerantie m.b.t. falen dan in de VS, desondanks veel innovatie

B. Kapitaalgevers

schrikken niet terug voor riskante investeringen C. Ook reeds ge-

strande ondernemingen krijgen kapitaal voor hun volgende startup

B. Steeds meer investeerders leggen hun kapitaal bij de startups van de stad aan C. Meer en meer medewerkers van bedrijven zeggen hun baan op en worden zelf ondernemers

B. In 2013 is er vanuit

C. Aan universiteiten worden nu colleges in het vak ondernemen gegeven

het buitenland zo’n 300 miljoen US $ in de IT-sector en de IT-infrastructuur geïnvesteerd C. kLab en The Office proberen om de IT-wereld te wapenen tegen terugslagen

45

Vooruit denken

Vooruit denken

Grondstoffen voor de volgende generatie Tekst Antje Ellwanger Illustratie Jan Erlinghagen

Vooruitgang bij de olie- en gaswinning

De energievoorziening van onze wereld plaatst ons de komende tientallen jaren voor telkens nieuwe uitdagingen 46

47

Vooruit denken

A

ls energiedrager voor veilige stroomopwekking, als brandstof voor onze mobiliteit of als uitgangsmateriaal van veel producten voor dagelijks gebruik zijn gas en olie tegenwoordig essentieel. Des te belangrijker is het dat wij er nog lang over kunnen beschikken – ten minste totdat de chemische industrie nieuwe grondstoffen heeft ontwikkeld of duurzame energieën deze energiedragers kunnen aflossen.

Wereldwijd werken ondernemingen aan oplossingen om bestaande delfplaatsen beter te benutten Volgens de berekeningen van de BP Statistical Review of World Energy 2014 zijn de wereldwijde olie- en gasreserves nog tot ongeveer 2060 voldoende. Maar het goede nieuws is: de grondstoffen blijken aanzienlijk overvloediger voorhanden. “De internationale concurrentie en de ontwikkeling van de olieprijzen zijn de aanjagers voor innovaties die de technisch haalbare grenzen verschuiven. Een einde van het olietijdperk is daarom nog lang niet in zicht”, beschrijft Karl Rose, hoogleraar aan de Technische Universiteit Graz en expert voor de ontwikkeling van globale energiescenario’s, de perspectieven. Wereldwijd werken ondernemingen daarom aan oplossingen om bestaande delfplaatsen beter te benutten, nieuwe vindplaatsen te ontsluiten en boortechnieken te verbeteren. Regio’s die tot dusver moeilijk toegankelijk waren, ontwikkelen zich 48

Vooruit denken

sinds enkele jaren als gevolg van de klimaatverandering tot gewilde exploratie- en delfgebieden. Simpel geformuleerd: het ijs geeft zijn schatten vrij. Maar anders dan bij de klassieke vindgebieden plaatsen deze afgelegen regio’s met een ruw klimaat mens, materiaal en techniek voor nieuwe uitdagingen. Dat begint al bij het verkennen van de voorraden. Proefboringen, zoals anders gebruikelijk, zijn in het poolijs maar lastig te realiseren. Ondernemingen koesteren hier hoge verwachtingen van de radar-afstandsverkenning via satelliet om geschikte geologische structuren te identificeren. “Maar voordat het zover is dat er op die plekken met succes en rendabel naar olie en gas kan worden geboord, moeten wij nog een groot aantal problemen uit de wereld helpen”, aldus prof. Rose. Bijvoorbeeld: hoe kunnen mensen bij gevoelstemperaturen tot min 70  °C leven en werken? Ervaringen uit de researchstations op de Zuidpool zouden

daarbij kunnen helpen. Maar ook voor de boortechniek die zich aan het oppervlak bevindt, is er een grote stroomversnelling aan innovatie vereist. Want conventioneel staal

“Een einde van het olietijdperk is nog niet te verwachten” wordt bij deze temperaturen bros, evenals de pakkingen. Bovendien is olie bij zulke lage temperaturen extreem dikvloeibaar en klontert op de weg omhoog. We hebben dus nog ver te gaan tot het werkelijk de moeite loont olie en gas uit de poolzone op te pompen. Gemakkelijker en economischer is thans al de gaswinning in offshorezones. Dankzij de technische vooruitgang dringt men tot nieuwe dieptes door. Sinds enkele jaren worden zelfs

De eisen aan de wintechniek en het materiaal worden hoger

Transport van olie en gas op tot wel 7 000 meter lange buisleidingen

waterdieptes tot wel 4 000 meter overwonnen. Met onderwaterrobots kunnen bij elk weer tot op 30 centimeter exacte boringen worden uitgevoerd. En ook in het gesteente zelf dringt men met nieuwe boortechnieken steeds verder door. Tot 6 000 meter gesteentediepte volgt de zogeheten snake-sword techniek de geologische structuren binnen de laag – dankzij hooggeautomatiseerde toepassingen en doorontwikkelde sensoriek. Nieuwe vindplaatsen ontsluiten is één manier. Een andere heeft ten doel de voorhanden plekken beter te benutten. Daarom gebeurt het exploiteren van een aardolievindplaats tegenwoordig in drie fases: bij de eerste boring stroomt de olie door de voorhanden eigen druk naar het oppervlak, in de tweede komt hij met conventionele pomptechniek omhoog. Hiermee is zo’n 30 à 40 procent van de olie uit een vindplaats te halen. In een derde fase worden de methodes van de zogenaamde Enhanced Oil Recovery ( EOR, verbeterde oliewinning ) toegepast. Door waterdamp en speciale vloeistoffen in het boorgat te persen wordt er nog meer olie uit het

gesteente opgelost. Het nadeel van deze methodes: zij zijn energie-intensief en belasten het milieu met chemicaliën. Daarom werken de onder-

Dankzij de technische vooruitgang bereikt men nieuwe dieptes zoekers bij de olie- en gasproducent Wintershall aan een nieuwe oplossing, die zij van de natuur hebben afgekeken. In plaats van chemicaliën gebruikt deze onderneming een paddenstoel met de naam schizophyllum commune. De daaruit gewonnen gelatine-achtige stof schizophyllan maakt het in het gesteente geperste water dikker, zodat de olie uit de poriën kan worden geperst. Wintershall test schizophyllan momenteel in een pilootproject. “Wij kennen een groot aantal vindplaatsen die voor zo’n toepassing geschikt zouden zijn”, zegt Wintershall-CEO Rainer Seele.

“De fysica bepaalt hier echter de grenzen. Labtests laten zien dat het bij zo’n 80 procent ophoudt. Economisch zinvol en technisch haalbaar zullen wij in de toekomst bij zo’n 60 procent rendement belanden”, daarvan is prof. Rose overtuigd. Ook bij wat conventionelere vindplaatsen vertrouwen de ondernemingen op constante innovaties. Oliezand en olieschalie vormen een aanvulling op de conventionele reserves. Om olie uit die vindplaatsen te winnen, wordt het gesteente verhit, waardoor de op ruwe olie lijkende stoffen oplossen. Dit zogeheten insitu procédé is zeer energie-intensief, want het oliehoudende gesteente moet gedurende een lange periode, eventueel enkele jaren, worden verhit. Normaal gesproken worden daarvoor stoom of verhitte vloeistoffen het boorgat in geleid. Daarna wordt getracht het gesteente onderaards elektrisch te verhitten – min of meer zoals bij een waterkoker. Daarbij worden ook innovaties op het gebied van de uitrusting toegepast, want om op enkele duizend meters diepte olie te winnen heb je speciale diepbooruitrustingen nodig, zoals niet-magnetische speciale apparaten. Gerald Grohmann, CEO van de boordvelduitruster Schoeller-Bleckmann, verklaart daarover in een interview met de Wall Street Journal: “Voor de in-situ procédés heb je boorstangen en richtboorapparaten van niet-magnetisch staal nodig, want de richting wordt immers nog steeds met een kompas vastgesteld. Met een uitrusting van normaal staal zouden de apparaten voor doelgerichte diepboringen niet functioneren.” Net als bij oliezand loopt NoordAmerika voorop bij de opwekking van schaliegas, tight gas en steenkoolgas. De daar gevestigde ondernemingen stimuleren de innovatie bij de meest uiteenlopende winningvormen. Bij het Hydraulic Fracturing ( ook wel: fracking ) 49

Vooruit denken

Vooruit denken

De concurrentie op de markten zal ondernemingen tot innovaties blijven aansporen boorgat geleide frackvloeistoffen laten het ondergrondse gesteente langs een horizontale boring springen en drijven daarbij het gas uit. Ondernemingen zoals Plus Energy Services Inc. hebben met hun ontwikkelingen de winning gerevolutioneerd: met de nieuwe procédés wordt zowel de benodigde tijd als de vereiste hoeveelheid vloeistof en het aantal boorgaten minder. Nieuwe ondergrondse boortechnieken doen het overige. Experts zijn van mening dat fracking een groot toekomstpotentieel heeft. Zo zou al in 50

de komende tien jaar 40 tot 50 procent olie en gas uit de frackingproductie afkomstig kunnen zijn. Sinds enkele jaren houden wetenschappers uit de hele wereld zich bezig met tot dusver onbenutte gasvoorraden: methaanhydraten. Eigenlijk is methaanhydraat niets anders dan ijs met ingesloten aardgas. Volgens actuele schattingen zou de gehele voorraad alle bekende olie-, gas- en steenkoolvoorraden in de schaduw stellen. Methaanhydraat ontstaat bij lage temperaturen en onder hoge druk – omstandigheden die aan de continentale hellingen van de oceanen in waterdiepten vanaf 500 meter voorkomen. Maar ook aan land zijn reusachtige voorraden onder de honderden meters dikke permafrostbodem van Canada, Alaska, Rusland en West-China bekend. Het probleem dat moet worden opgelost, is het winnen. Reeds door lichte vermindering van de druk ontsnapt het gas uit het ijs. De vraag is dus: hoe kan met een conventionele boring de druk gecontroleerd worden verminderd, zodat het gas uit het ijs ontsnapt en omhoog stroomt? Met deze

Eerste winningsfase In de eerste productiefase, de zogeheten primaire winning, stroomt de olie door de natuurlijke eigen druk bij wijze van spreken vanzelf naar het oppervlak – echter slechts ongeveer tien procent ervan. Met traditionele pomptechniek, zoals de bekende jaknikkers, is naargelang de vindplaats nogmaals vijf tot tien procent van een voorraad te winnen.

Derde winningsfase

maximale gesteentediepte die met de snake-sword techniek wordt bereikt

6 000 m

Tweede winningsfase Dan gaat de productie naar de tweede fase over. Tijdens de secundaire winning wordt via injectieboringen meestal water in de vindplaats geperst om de afnemende eigen druk van het reservoir in stand te houden. Op die manier kan nogmaals tien tot twintig procent van de olie worden gewonnen. Bij zo’n 30 tot 40 procent houdt het in de regel op, de resterende olie blijft in de gesteenteporiën achter. Bron Wintershall

wordt het gas uit het gesteente van de vindplaats losgemaakt. In het

— De drie fases van de oliewinning

© Torbein Rønning / Flickr ( CC BY-­NC-­ND 2.0 )

Tanker met vloeibaar gas in het noordpoolgebied

uitdaging zullen onderzoekers op de hele wereld zeker nog een tijdlang bezig zijn. Bij al die innovaties en nieuwe ontwikkelingen resteert de vraag: hoever reiken onze reserves? Sinds olie en gas een onontbeerlijk bestanddeel van ons leven zijn geworden, speculeren experts over het uitputten van de oliebronnen. Enkele tientallen jaren geleden werd er nog gezegd dat olie nu al schaars zou zijn. In feite zijn de aangetoonde reserves thans echter tweemaal zo hoog als nog in 1945. De concurrentie op de markten en politieke veranderingen in de winningsgebieden zullen ondernemingen tot innovaties blijven aansporen. Technische vooruitgang bij de boortechniek, de toegang tot nieuwe vindplaatsen en het uitbreiden van de onconventionele winning – dat zijn de factoren die de beschikbaarheid van de grondstoffen olie en gas nog generaties lang veilig zullen stellen.

Om meer olie uit het olieveld te winnen, worden er in de derde winningsfase, de tertiaire fase, methodes van de zogeheten Enhanced Oil Recovery ( EOR , verbeterde oliewinning) toegepast. Dat zijn onder meer stoominjectie en polymeerinjectie. Bij de laatste methode worden synthetische polymeren of biopolymeren zoals schizophyllan toegepast.

Schizophyllan Het witte, watachtige vlechtwerk van de paddenstoel schizophyllum commune bevat het biopolymeer waarmee in de toekomst meer aardolie kan worden gewonnen.

51

Vooruit denken

Vooruit denken

Nieuwe goederen op oude wegen Tekst Björn Lüdtke, Zoe Tian, Dinara Nurusheva, Nurtas Janibekov, Lukas Plewnia

Drie plaatsen aan de herontdekte Zijderoute — en wat de verbinding tussen China en Europa voor ze betekent

In Dostyk wacht een machinist voor de voortzetting van de reis op de afhandeling van de douanepapieren 52

53

Vooruit denken

Vooruit denken

C

54

Xi’an — Ongewone vracht Zhao Jianjun is directeur van een logistiekonderneming in het International Trade & Logistics Park van Xi’an. De meeste logistiekondernemingen hebben naar zijn mening van de inbedrijfstelling van de Chang’antrein in november 2013 geprofiteerd: “In de eerste zes maanden reden er zes treinen het station uit. Nu zijn het er zes per week.” In en om de stad zijn producenten van machines voor stroomopwekking en oliewinning gevestigd. De inbedrijfstelling van het traject heeft de ondernemingen, van wie de handelspartners traditioneel in Centraal-Azië te vinden zijn, geholpen hun zaken naar het westen toe uit te breiden. Voorbeeld voor de Chang’an-route was de Yuxinou-trein, die in Chongqing start. Hij rijdt zonder te stoppen

langs Xi’an heen en dat heeft zijn reden, want zijn wagons zijn meestal tot de nok toe gevuld: Europa is de grootste markt voor de gigantische elektronicafabrieken in Chongqing. En dat is de kans voor de Chang’an – Xi’an met de nieuwe Zijderoute te verbinden. Er is wel een probleempje: de trein, die elke week rijdt, kan met de producten van plaatselijke fabrieken alleen niet worden gevuld. Er is extra lading nodig, die tot dusver uit de verre havens van Zhejiang en Guangdong komt. ”Wat motiveert de fabrikanten daar hun producten over land naar ons station te vervoeren? Zij doen dat vanwege onze uiterst voordelige tarieven”, zegt Zhao. Tarieven die door de stad Xi’an worden gesubsidieerd. De afgelopen zes maanden is hem echter “een tamelijk ongewone verandering bij de vracht” opgevallen. Bestellingen van overzee, vooral voor grote machines, zijn als gevolg

Links & Rechts © James Hill

Aan het begin en einde van het traject, dat door Kazachstan, Rusland, Wit-Rusland en Polen loopt, wordt vooral economische groei verwacht. Maar welke effecten heeft de verbinding op plaatsen die aan het traject liggen? Wij sturen onze reporters naar drie van die plaatsen. Ons eerste station is Xi’an, bijna 700 kilometer na Chongqing. Omdat de Yuxinou van meet af aan een succes was, reden de treinen daar vol beladen voorbij. En daarom werd kortweg met de Chang’an-trein een eigen aansluiting op de nieuwe Zijderoute tot stand gebracht. De sporen in China en het westen van Europa zijn smaller dan in Rusland. De containers van de Yuxinou moeten dus op twee plaatsen worden overgeladen: op onze tweede stopplaats Dostyk in Kazachstan en in Małaszewicze in Polen, onze derde stopplaats.

Een van de drie bezienswaardigheden in Xi’an: de stadsmuur

Blz. 52 –53 © James Hill  Links © Godwater / Thinkstock 

hina en Europa met de trein verbinden, ligt niet voor de hand. Er zijn beproefde zeeroutes voor goederen en met het vliegtuig gaat het transport sowieso sneller. Doch de Chinese economie ontwikkelt zich steeds verder van de havens af naar het binnenland toe. Waarom dan niet meteen de weg over het land kiezen? Het transport per spoor is in de regel tweemaal zo snel als per schip en slechts half zo duur als door de lucht. En zo werd een oude route, de Zijderoute, nieuw leven ingeblazen. Sinds 2012 rijdt de Yuxinou-trein van Chongqing enkele malen per week naar Duisburg in Duitsland. De 650 meter lange trein doet 16 tot 20 dagen over de afstand van bijna 11 200 kilometer.

van de conjunctuur achteruitgegaan. Het tekort wordt aangevuld door producten uit de lichte industrie, want de markt voor gebruiksproducten is minder getroffen dan de markt voor “ontbeerlijke zaken”, zoals installaties voor de oliewinning. “Op korte termijn willen wij het traject economisch draagkrachtig maken; op lange termijn moet het ook de plaatselijke economie leven gaan inblazen”, vindt Zhao. De stad, die beroemd is om haar leger van terracotta soldaten en keizerlijke paleizen, is echter nog meer van plan: die pracht uit vervlogen tijden van de Zijderoute moet herleven. In tijden waarin China probeert economie, cultuur en geschiedenis

— Interface

totraject werd het pas na de onafhankelijkheid van Kazachstan in de jaren negentig belangrijk. De Kazachen hechten grote waarde aan de ontwikkeling van het station. Het uitbreiden van zijn capaciteiten door een speciaal daarvoor in het leven geroepen programma heeft de socio-economische verhoudingen in de regio aanzienlijk verbeterd. In 1991 woonden er slechts enkele tientallen mensen in Dostyk; thans zijn het er bijna 10 000 en de meesten van hen werken bij het station. Uit alle delen van het land stroomden jonge vakmensen hierheen en nu heeft Dostyk een school, een ziekenhuis en een hotel. De medewerkers hebben grote plannen voor de toekomst. Sommigen

in overeenstemming te brengen en een sterke band met de naties langs de historische route aan te knopen, vertrouwt Xi’an erop van deze ontwikkelingen te kunnen profiteren. Plannen om de Chang’an tot aan het midden van Europa door te trekken, zijn met het oog op de huidige economische situatie voorlopig op-

Het station van Dostyk in Kazachstan is een van de interfaces van de Yuxinou-spoorlijn, waar de containers wegens de verschillende spoorbreedten van de rails van de ene trein op de andere moeten worden overgeladen. Het station werd in de jaren vijftig van de vorige eeuw nog in de Sovjettijd gebouwd, maar als transi-

kwamen uit andere delen van het land, anderen plannen al hun carrière in de hoofdstad Astana. En allemaal zijn ze ervan overtuigd dat het treinstation de beste plek is om waardevolle ervaringen op te doen waarmee zij in hun loopbaan verder komen. Enkele arbeiders hebben zelfs Chinees geleerd om beter met de collega’s

geschort. Maar, een ogenblikje – wie zegt er eigenlijk dat een trein alleen goederen kan vervoeren? “Een directe treinverbinding van Europa naar Xi’an zou bij al onze historische bezienswaardigheden ongetwijfeld buitenlandse toeristen aantrekken”, meent Zhao. “Je kunt natuurlijk het vliegtuig pakken, maar een treinreis is toch iets heel anders – het is meer een moderne pelgrimstocht naar een stad die de schat der schatten huisvest.” De terracotta krijgers knikken instemmend.

Dostyk

De treininklaring is nog uit de tijd van de Sovjet-Unie

Veiligheidscontrole in het terminal van Dostyk 55

Vooruit denken

Vooruit denken

Małaszewicze

Packard uit de productielocaties in Chongqing getransporteerd. Bovendien neemt het overladen van stuk- en stortgoederen voor een aanzienlijk gedeelte de capaciteit van het goederenstation in beslag. Deze goederen gaan voornamelijk richting het westen; zo is bijvoorbeeld steenkool uit Siberië op de Poolse markt een geduchte concurrent voor het “zwarte goud” uit Silezië. Het aandeel grondstoffen en goederen dat in de tegenovergestelde richting wordt getransporteerd, is uiterst gering. Maar de sterke economische groei van China is veelbelovend. In de planning is een geleidelijke uitbouw van het goederenstation, zegt Mirosław Kuk, persvoorlichter van PKP CARGO. En zo maakt Małaszewicze kans op

— Tussen de werelden

56

station van Dostyk de sleutel tot hun succes is geweest. Ruslan Tulepov, specialist voor technische veiligheidsuitrusting, vertelt: “Ik werk hier sinds een jaar. Eigenlijk kom ik uit een ander deel van de regio Almaty. Ik heb een diploma als advocaat van de universiteit in Taldykorgan, maar kon geen werk vinden. Mijn broer stelde mij voor hier te solliciteren. Ik interesseer mij inmiddels zeer voor het spoor en werk liever hier in plaats van als advocaat.” Tulepov vertelt ook dat de spoorlijn heeft geholpen de leefomstandigheden in het stadje te verbeteren: de inwoners kunnen er hun brood verdienen. En het potentieel van het spoorstation voor de plaatselijke economie is af te lezen aan het feit dat de mensen hierheen verhuizen om te werken en te wonen. De mensen die in en rond het station Dostyk leven, hopen dat de groeiende handel tussen China en Europa positieve effecten op hun leven blijft houden.

stadje met 4000 inwoners aan de buitengrens van de EU, enkele kilometers van Wit-Rusland. Hier is een andere wereld tastbaar nabij. Maar juist daardoor is deze plek zo bijzonder – hij is een bemiddelaar tussen de werelden. Het gelijknamige goederenstation van Małaszewicze heeft zich tot een internationaal knooppunt voor het goederenverkeer ontwikkeld. Het verdedigt zijn positie door de verschillen tussen de Russische en westerse spoorbreedte te overbruggen. Ook daarom exploiteert PKP CARGO, een voormalige dochter van de staatsspoorwegen en de op een na grootste Europese goederenverkeeronderneming, hier vier terminals. Het in 2010 gemoderniseerde centrale containerterminal, dat door zo’n 20 medewerkers in vierploegendienst wordt gerund, dient voor het overladen van de Yuxinou-trein. In de containers worden zo nu en dan onderdelen van Foxconn en laptops van Hewlett

Twee vrouwen in een levensmiddelenwinkeltje aan de hoofdweg vertellen: “De afgelopen jaren zijn er veel jonge mensen naar Ierland en Engeland geëmigreerd. Maar wij hopen dat onze stad zich gaat ontwikkelen.” De arbeider in de dryport kijkt optimistisch de toekomst in. “Door het werk bij het goederenstation in Małaszewicze heb ik voor mijn dochter een goede opleiding kunnen betalen. Nu is zij net in Ierland en doet haar eerste buitenlandse ervaringen op”, zegt hij. Ten afscheid roept hij: “Maar ik hoop dat zij gauw terugkomt en in dit prachtige plaatsje gaat wonen.”

Een machinist vlak voor de voortzetting van de reis

© James Hill

aan de andere kant van de grens te kunnen samenwerken. Voor hen betekent het werk hier meer dan alleen maar geld of carrière – het biedt de mogelijkheid te leren en je verder te ontwikkelen. Het werk op het station is niet gemakkelijk. Voor de werkzaamheden zijn speciale vaardigheden en een hoge mate van verantwoordelijkheidsgevoel vereist. Het station is 24 uur per dag en 365 dagen per jaar geopend en de meeste medewerkers maken dagen van minstens 12 uur. Jonge vakmensen werken met ervaren krachten samen, waarbij de ouderen hun kennis aan de jongeren doorgeven. Het belangrijkste is het wederzijdse respect. Daarbij is het een voordeel dat de meeste kantoormensen ook ervaring hebben met het harde werk “buiten”. Velen die hier met hun carrière zijn begonnen, bekleden inmiddels hogere posities in andere delen van het land. Zij geloven dat het

© James Hill

De uitgestrektheid van de Kazachische steppe

“Nee, ik ben niet bang voor mijn baan.” De Poolse arbeider met een door hard werken doorgroefd gezicht spreekt over een van de grootste dryports in Europa. Hij werkt hier al jaren en is blij dat hij werk heeft, alleen het loon zou wat hoger mogen zijn. Het is stoffig, winderig en droog. Hoewel de zon schijnt, is het gure oostelijke klimaat duidelijk voelbaar. Wij zijn in Małaszewicze, een slaperig

een grotere opbloei. Het plaatsje is welvarend, dat is overal te zien De wegen en paden zijn goed onderhouden, de gevels van de huizen gerenoveerd, er is een nieuw sportterrein voor jonge mensen aangelegd, en de eengezinswoningen van de welgestelde inwoners zouden net zo goed in een willekeurige middenklasse woonwijk ergens anders op de wereld kunnen staan. Ook de overheidsgebouwen in het stadje zijn gemoderniseerd en op plekken waar het er minder fraai uitziet, wordt gerenoveerd. Dat is allemaal niet vanzelfsprekend in Polen, dat een naar verhouding nog jonge democratie is. Het land heeft diepgaande veranderingen achter zich, die juist het oosten zwaar hebben getroffen.

57

Nieuwsgierig blijven Ideeën realiteit laten worden.

Als wereldwijd verbond van onafhankelijke specialisten brengen wij voor elk project de juiste koppen en competenties aan een tafel en bieden een maximum aan ervaring en know-how. Zo maken wij op velerlei manieren voorsprong en vooruitgang mogelijk en stellen daarmee ook het succes van onze onderneming veilig.

60

Collectief creatief Hoe de social media de kunst revolutioneren

64

De toekomst in vliegen Nieuwe wegen in de luchtvaart

70

Slimme huizen Hoe wij morgen zullen wonen

72

Wetenschap en fictie Van de fantasie naar de nieuwe technologie

58

59

Nieuwsgierig blijven

Nieuwsgierig blijven

Collectief creatief Tekst Paul Sullivan

Hoe de social media de kunst revolutioneren

De Canadese astronaut Chris Hadfield zingt David Bowie’s Space Oddity bij zijn eerste missie in de ruimte 60

© Martin Hieslmair / Flickr ( CC BY-­NC-­ND 2.0  )

K

unst ontstaat meestal in de afzondering van de scheppers – echter bijna altijd met een blik op een toeschouwer. Over het algemeen kun je zeggen dat de kunstenaar tracht een verbinding te bewerkstelligen, zij het door lichamelijkheid, inspiratie, shockeffecten of zelfs door intimidatietactiek. Niet voor niets wordt er over de muziek gezegd: “Zonder publiek is een compositie slechts een stapel papier vol noten.” Er zijn kunstenaars die tientallen jaren lang de grenzen tussen de maker en het publiek hebben vervaagd of zelfs geëlimineerd, juist doordat zij zogeheten participatieve kunst maakten – kunst die pas ontstaat doordat zij wordt waargenomen. Al sinds de dada-periode zo’n 100 jaar geleden ( zoals bij Marcel Duchamp) heeft deze zienswijze steeds meer

ingang gevonden. In de tijd erna werd zij voortgestuwd door kunstenaars zoals Augusto Boal, een theaterregisseur uit Brazilië, die in zijn “Theater

De scheidingslijn tussen kunstenaar en publiek verdwijnt van de onderdrukten” toeschouwers als acteurs activeerde, of ook door de Amerikaanse schilder Allan Kaprow, die zijn happenings als een avontuurlijk spel ensceneerde, een reeks activiteiten waarbij toeschouwers gewoon konden meedoen.

Vooral in de afgelopen decennia hebben grote kunstenaars steeds weer getracht het publiek actief aan hun kunst te laten deelnemen, van Christo’s en Jeanne-Claude’s gigantische reële kunstobjecten – zoals bijvoorbeeld in 1995 het “verpakken” van de Pont Neuf brug in Parijs of van het Rijksdaggebouw in Berlijn met behulp van 100 000 vierkante meter stof en aluminium – tot de Levende Naakten van de fotograaf Spencer Tunick, waarbij grote aantallen vrijwilligers zich op openbare plekken zoals het Grand Central Station in New York, de Selfridges warenhuizen in Londen of de Lowry in Manchester naakt lieten fotograferen. Inmiddels lijken de variaties voor de interactie tussen kunstenaar en publiek vrijwel eindeloos en ontwikkelen zich steeds verder. Een werkelijk 61

Nieuwsgierig blijven

Nieuwsgierig blijven

62

kunst in de social media niet alleen performance en participatie, hij dringt evenzeer in andere artistieke bereiken door. Om enkele voorbeelden te noemen: in 2009 werd de vrij

Social media scheppen reikwijdte en nieuw potentieel onbekende kunstenaar Matt Held een internetberoemdheid door Facebookprofielen voor zijn portetschilderwerk te gebruiken. In 2011 maakte Man Bartlett uit Brooklyn het New Yorkse Port Authority busstation tot een interactief online-platform door tweets in sculpturen te veranderen. Binnen 24 uur kreeg hij zo’n 1 500 antwoorden, die hij allemaal hardop voorlas en waarbij hij voor elke tweet een veer

© Bjoern85 / Flickr ( CC BY-­NC 2.0 )

revolutionaire impuls gaat echter sinds enkele jaren van de social media uit, doordat de traditionele kunstwereld ( die vaak als elitair wordt beschouwd ) plotseling steeds toegankelijker wordt, en wel dankzij de democratische en interactieve vormgeving van platforms zoals Twitter, Facebook of Tumblr. Terwijl participatieve kunst tot dusver in de regel offline plaatsvond, geven de social media de kunst meer reikwijdte en ook een nieuw potentieel. Dat is ook de reden waarom een heel nieuwe garde kunstenaars in een nieuw gevormde beweging, de “kunst van de social media“, te vinden is. Dit overkoepelende begrip omvat bijvoorbeeld collectief gemaakte gedichten op Twitter, foto’s die door Facebook-profielen zijn geïnspireerd of muziekvideo’s, die door het verzamelen van gebruikersbijdragen ontstaan. Interessant genoeg verenigt deze

Harlem Shake-actie voor de O2 World Berlin

© judyboo / Flickr ( CC BY-­NC 2.0 )

Mensen met beschilderde lichamen in een installatie van Spencer Tunick

aan een etalagepop bevestigde ( die hij later aan een verzamelaar verkocht ). Het intensiefst heeft ongetwijfeld de muziek als kunstvorm van het virale potentieel van de sociale media geprofiteerd. Zo is de meeste gezamenlijk gebruikte inhoud van de laatste tijd afkomstig uit muziekvideo’s zoals Ylvis’ The Fox ( What Does The Fox Say? ), de beroemde Harlem Shake, of David Bowie’s Space Oddity gezongen door de Canadese astronaut Chris Hadfield terwijl hij gewichtloos in het International Space Station zweefde. Een bijzonder opmerkelijk project op dit gebied toont een zogeheten crowd-sourced, dat betekent collectief gemaakte muziekvideo bij de postuum verschenen song van Johnny Cash Ain’t No Grave. Op de website konden gebruikers een zelfgemaakte foto aan de video toevoegen, door ofwel over een bestaande frame heen te schilderen dan wel een verder gaande – of ook volkomen afwijkende – versie toe te voegen. De bijdragen werden vervolgens tot een fascinerende stopmotion-sequentie aan elkaar gezet. Op die manier is het dankzij social media mogelijk de artistieke aspecten in dit interactieve spel te benadrukken – namelijk het aspect van art ( kunst ) in de participatie. De traditionele kunst is tot dusver nog niet in zo’n doorbraak geslaagd. Maar misschien is het slechts een kwestie van tijd tot er in ons digitale tijdperk kunstenaars optreden die het bestaande systeem van kunstgaleries en veilinghuizen achter zich laten en tot een soort internet-versies van beroemdheden als Damien Hirst en Jeff Koons worden. Een ding is zeker: in de toekomst zullen zowel steeds meer kunstenaars als hun publiek gebruik maken van de mogelijkheid hun creativiteit te verenigen en samen iets groots te scheppen.

63

Nieuwsgierig blijven

Nieuwsgierig blijven

De toekomst in vliegen

Het grootste civiele verkeersvliegtuig ter wereld: de Airbus A380

Tekst Andreas Spaeth

V

oor velen lijkt de wereld alsmaar kleiner te worden, omdat steeds meer mensen zich dankzij het vliegtuig kunnen veroorloven ook grote afstanden binnen enkele uren af te leggen. Voor het jaar 2015 verwacht men dat er wereldwijd drieëenhalf miljard passagiers een vliegreis gaan maken. Op de hele wereld zijn er elke dag bijna 100 000 vluchten. Statistisch gezien verdubbelt het wereldwijde luchtverkeer eens in de 15 jaar. Binnen twee decennia stapt de gehele wereldbevolking gemiddeld eens per jaar in een vliegtuig. Voor 2032 verwacht Airbus al 64

6,7 miljard passagiers. Terwijl het aantal passagiersvliegtuigen in 2012 nog zo’n 16 000 bedroeg, gaan de Europese vliegtuigbouwers ervan uit dat dit aantal rond 2032 met ruim 33 000 meer dan tweemaal zo groot zal zijn. Deze permanente groei plaatst de luchtvaart voor reusachtige uitdagingen. Want groei is thans alleen nog maar duurzaam denkbaar. Alsmaar meer mensen moeten steeds efficiënter en tevens milieuvriendelijker door de lucht worden vervoerd. Daarom staan alle sectoren van de luchtvaart aan een enorme innovatiedruk bloot; de

luchthavens evenzeer als de vliegtuigfabrikanten en de luchtruimcontrole. Er zijn talrijke interessante denkbeelden die het vliegen van de toekomst duurzamer willen maken: vliegtuigen die hun weg in de lucht bijna zelfstandig zoeken. Motoren die met duurzame bio-brandstof functioneren. Materialen voor de vliegtuigbouw die steviger, lichter en ook nog recyclebaar zijn. En alles moet uiteraard aan de hoogste veiligheidseisen voldoen. Hierna tonen wij enkele spannende stellingen hoe de luchtvaart haar timetable naar de toekomst ziet.

© Herr Olsen / Flickr ( CC BY-NC 2.0 )

Al spoedig zullen er drieënhalf miljard passagiers om de wereld vliegen. Wij laten zien hoe die uitdaging kan worden bedwongen.

65

Nieuwsgierig blijven

Nieuwsgierig blijven

Testen tot aan de grens

Orde in de lucht en te land

Voordat een nieuw type vliegtuig in serie mag worden gefabriceerd, wordt het aan extreme tests onderworpen die in het passagiersverkeer nooit voorkomen. Zo stijgen de testpiloten bij het uitproberen zo steil op van de grond dat de staart over de startbaan sleept en er vonken sproeien. Er zijn blikseminslagtests, duikvluchten, starts door op de baan staand water of functiecontroles bij het afremmen tot de remmen gloeien. In de Arabische woestijn en in het noordpoolgebied wordt de romp aan extreme temperaturen blootgesteld. Natuurlijk zijn er bij deze extreme omstandigheden geen echte passagiers aan boord. Maar hun gewicht wordt desondanks gesimuleerd – door gevulde watertanks in de cabine, zoals bij het testen van de nieuwe A350. Dit toestel is net zo vernieuwend als de Boeing 787, omdat het niet uit aluminium maar grotendeels uit composiet is vervaardigd. Vijf vliegtuigen hebben in zo’n 15 maanden in totaal 2 500 testvlieguren doorstaan.

Aan de beste vliegtuigen heb je niets als zij niet efficiënt worden ingezet door verstopte luchtwegen en luchthavens. Daarom moet de afhandeling van het luchtverkeer een sleutelrol hebben, en dat is de taak van de luchtverkeersbeveiliging. In de toekomst zal de rol van de luchtverkeersleiders echter veranderen. Terwijl zij de jets tot dusver via radar en mobilofoon vanuit de grond leiden, zullen in de toekomst nieuwe systemen met satellietondersteuning het afhandelen van het verkeer steeds autonomer vormgeven. Met precisienavigatie en automatische communicatie onder elkaar zoeken de vliegtuigen dan zelfstandig de beste weg, verminderen het botsingrisico en gebruiken krappe capaciteiten aanzienlijk zinvoller.

Het luchtverkeer wordt vanuit de grond geregeld

Aantal passagiers waarmee alleen Airbus al in 2032 rekening mee houdt

Nog bevinden zich hier watertanks, binnenkort passagiers

Veiligheid staat voorop Geen vervoermiddel is zo veilig als het vliegtuig. De afgelopen jaren is bij continu stijgende aantallen passagiers het aantal slachtoffers naar recordwaarden gedaald. In 2013 kwamen er bij commerciële passagiersvluchten op de hele wereld 210 mensen om het leven, statistisch dus een ongeval op 2,4 miljoen vluchten. De veiligheidseisen in het luchtverkeer zijn buitengewoon streng, crews trainen regelmatig het juiste gedrag bij noodgevallen. Maar de branche wil nog meer: voor de toekomst is de planning nul doden in het passagiersverkeer te bereiken. Daarvoor zijn er velerlei initiatieven, bijvoorbeeld technische, zoals verbeterde collisie- en grondnadering-waarschuwingssystemen in het vliegtuig en detectoren op de grond voor gevaarlijke windscheringen. Of steviger cabine-inrichtingen, waarmee evacuaties gemakkelijker worden. Maar ook strengere certificeringen van luchtvaartmaatschappijen en hun veiligheidsstandaards spelen een rol, evenals uniformere maatstaven bij de opleiding van piloten.

6,7 mld.

Technisch is het thans al een heel eind mogelijk een vliegtuig zonder piloten te laten vliegen en vanaf de grond te sturen. Maar ook in de toekomst zullen er gezagvoerders aan boord zijn. Alleen de mens kan volkomen flexibel op alle problemen reageren. En passagiers zullen wellicht niet instappen als er niemand in de cockpit zit. Deze wordt bij elke nieuwe vliegtuiggeneratie gemoderniseerd, zoals hier bij de A380. Alle belangrijke gegevens zijn overzichtelijk op grote displays te zien. Camera‘s bij de staart en onder de romp vergemakkelijken het manoeuvreren op de grond. Joysticks hebben bij Airbus de stuurknuppel vervangen. De belangrijkste vluchtgegevens kunnen zelfs digitaal in een transparant display voor de cockpitruit worden geprojecteerd.

Beeldschermen in de cockpit van de A380 66

Blz. 66 – 67 © Andreas Spaeth 

De werkplek van de piloten

Aantal toestellen dat thans dagelijks start

100 000

Op de noodglijbaan wordt de evacuering geoefend

67

Nieuwsgierig blijven

Nieuwsgierig blijven

Zo zou het vliegen er volgens Airbus in de toekomst uit kunnen zien

Interview Hans Freudenthaler Tekst Anne Kammerzelt

Welke producten maakt uw onderneming voor de luchtvaartindustrie? Wij zijn een van de toonaangevende producenten van structuuronderdelen voor vliegtuigen. Wij maken bijvoorbeeld de straalmotorophangingen en de componenten voor de drijfwerkgondel, de zogeheten pyloon, een drager aan het draagvlak van een vliegtuig, waaraan de straalmotor wordt bevestigd. Ook turbineschijven behoren tot ons productieprogramma, om slechts enkele van onze producten te noemen. Over welke innovaties werd u in de loop van uw carrière het meest enthousiast? Dat vliegtuigen achter de computer kunnen worden ontwikkeld en processen met behulp van simulatie worden berekend, vind ik nog steeds fascinerend. Ongelooflijk wat er de afgelopen jaren allemaal is gebeurd.

Eén ding lijkt duidelijk: zoals nu zullen vliegtuigen er in de toekomst niet meer uitzien, met romp, vleugels en staartvlakken. Veel groter dan de A380 is een toestel niet fysisch stabiel te bouwen. Een sinds lange tijd nagestreefd idee is de vliegende vleugel. De romp is tevens vleugel en verleent het toestel stijgkracht. Fascinerend, maar met nog veel onopgeloste problemen behept. Airbus stelde onlangs een revolutionair ogend conceptvliegtuig voor, waarvan de bouwwijze zich volgens het principe van de 68

bionica oriënteert aan het vogelskelet. Structuur is slechts voorhanden waar zij voor de stabiliteit vereist is. Dat creëert onvermoede mogelijkheden – bijvoorbeeld een buitenhuid die met een druk op de knop transparant kan worden gemaakt en de passagiers een ongelooflijke vliegbelevenis schenkt. Andere ontwikkelaars gaan er juist van uit dat er met het oog op de stevigheid in de toekomst geen ramen meer worden ingebouwd, maar panoramabeeldschermen een virtueel uitzicht bieden.

© Airbus

Een vliegtuig als een vogel

Hoe zou een vliegtuig er over 20 jaar uit kunnen zien? Denkbaar zijn vliegtuigen met verstelbare vleugels en vliegende vleugels, dus modellen waarbij de romp aerodynamisch in de vleugel is geïntegreerd. Ook gaan wij wellicht elektrisch aangedreven vliegtuigen zien, zogeheten E-fan toestellen.

Heeft u een favoriet product en zo ja, wat is er zo bijzonder aan? Mijn favoriet zijn de straalmotorophangingen, de verbindingen tussen motor en vleugel, die ook extreme belastingen voor de volle 100 procent moeten weerstaan. De materialen en complexe geometrieën zorgen bij het fabricageproces, het smeden, voor grote uitdagingen. Het belangrijkste is steeds dat er aan de hoge eisen van de klanten wordt voldaan.

oplossingen worden gevonden om het lawaai en de uitstoot van schadelijke stoffen te beperken.

Wat fascineert u aan het vliegen? Door het bouwen van vliegtuigen is de mensheidsdroom van het vliegen in vervulling gegaan. Ik ben er echt trots op dat ik er met mijn werk aan kan bijdragen dat mensen snel grote afstanden kunnen afleggen. Wat zijn naar uw mening de uitdagingen voor het vliegverkeer van morgen? Het toenemende aantal passagiers plaatst de luchtvaartindustrie voor nieuwe uitdagingen. Ook in de toekomst moet elke reiziger veilig en snel van de ene plaats naar de andere worden vervoerd. Steeds meer passagiers betekent een steeds groter aantal vluchten en een hoger brandstofverbruik. Ik ben ervan overtuigd dat er in de toekomst nieuwe

Hans Freudenthaler Hans Freudenthaler is Hoofd Constructie bij Böhler Schmiedetechnik GmbH & Co KG, de toonaangevende toeleverancier van de luchtvaart- en energie-industrie. Deze onderneming vervaardigt voornamelijk gesmede onderdelen uit staal, titanium- en nikkelbasislegeringen.

69

Nieuwsgierig blijven

Nieuwsgierig blijven

Slimme huizen Tekst Anne Kammerzelt Illustratie Alf Ruge

Hoe wij morgen zullen wonen

6

3

5 4

2

1

1

Smart Grid

De huishoudelijke apparaten krijgen van de stroomleverancier informatie over de actuele energieprijs. Met een programma berekenen de apparaten hoe de stroomprijs zich de komende uren ontwikkelt en schakelen in op het moment dat de energie het voordeligst is.

70

2

Koelkast

Levensmiddelen krijgen de beste bewaarplek toegewezen en de houdbaarheid wordt in het oog gehouden. Een display informeert over de hoeveelheid levensmiddelen en deelt zo nodig per smartphone mee wat er moet worden gekocht. Behalve receptideeën heeft de levensmiddelenmanager ook nieuws en social media in voorraad.

3

Nest Labs

Lerende thermostaten passen zich aan de kamertemperatuur, de buitentemperatuur en de gewoonten van de bewoners aan. De temperatuur verandert met sensorbesturing – ook als er geen mensen in huis zijn. Door de geautomatiseerde programmering worden energiekosten duurzaam gereduceerd.

4

Koffiezetapparaat

Langslapers hoeven niet eens meer de moeite te doen hun favoriete koffie zelf in het menu van het koffiezetapparaat op te zoeken. Het apparaat scant de vingerafdruk en bereidt de hete drank volgens de voorkeuren die voor de betreffende persoon zijn opgeslagen.

5

Medical Dispenser

De Medical Dispenser garandeert optimale medische verzorging. Het apparaat leest de gezondheidstoestand van de bewoners af en beslist welke hoeveelheid medicijnen er die dag nodig is. Daarvoor hoeft slechts de hand op de badkamerspiegel te worden gelegd en gescand.

6

Led-behang

Het elektronische behang dient niet alleen als prettige en gelijkmatige kamerverlichting, maar tegelijkertijd als projectiewand voor allerlei foto‘s. Met de app kun je uit allerlei verschillende motieven kiezen, die vervolgens op het behang verschijnen.

71

Nieuwsgierig blijven

Nieuwsgierig blijven

Wetenschap en fictie Tekst Alma Faber Illustratie Mathis Rekowski

Van de fantasie naar de nieuwe technologie

72

W

oensdag 21 oktober 2015. Marty McFly heeft een heel drukke dag. Zijn vriend Doc Brown heeft hem met zijn DeLorean sportwagen zonder omhaal dertig jaar de toekomst in gekatapulteerd. In de wereld die hij aantreft, worden vliegende auto’s met afval aangedreven, consumenten door driedimensionale reclame-hologrammen onder druk gezet en binden schoenveters zichzelf vast. Een curiositeit zullen al diegenen die de film Back to the Future Part II uit 1989 hebben gezien, zich bijzonder goed kunnen herinneren: het hoverboard, een soort zwevend skateboard, waarmee Michael J. Fox alias Marty McFly door de lucht suist en aan zijn achtervolgens probeert te ontkomen. Het jaar 2015, waarin het verhaal van de film speelt, is niet meer toekomst, maar heden. Het hoverboard, favoriete filmgadget van talrijke knutselaars, bevindt zich in de laatste ontwikkelingsfase. Het zou nog dit jaar op de markt kunnen komen. En het zou niet de eerste science-fictiontechnologie zijn die de sprong naar de realiteit maakt. Als uitvindingen uit boeken of films werkelijkheid worden, ontstaat wellicht de indruk dat hun scheppers over profetische vermogens beschikken. Natuurlijk bedriegt die indruk. Maar science-fiction biedt het ideale projectievlak om technologische visies met leven te vullen. Juist dat maakt hem voor wetenschappers, ingenieurs en productontwikkelaars zo fascinerend en inspirerend. De wederzijdse liefde van sciencefiction en wetenschap heeft een

lange traditie. Te beginnen bij de vertellingen van Jules Vernes, die als medegrondlegger van de sciencefictionliteratuur geldt en bijvoorbeeld met zijn werk 20 000 mijl onder zee vooruitliep op de technische ontwikkeling van de onderzeeboot, via Isaac Asimov, die in zijn in 1942 gepubli-

Een ideaal projectievlak om technologische visies met leven te vullen ceerde korte verhaal Runaround voor het eerst het begrip robotica gebruikte, tot Gene Roddenberry, de schepper van Star Trek, die meteen met een hele reeks ideeën de onderzoekers het hoofd op hol bracht. En als zelfs de astrofysicus Stephen Hawking, een van de belangrijkste wetenschappers van onze tijd, op eigen wens in een episode van Star Trek meespeelt, dan is dat vermoedelijk het beste bewijs dat dit genre hem fascineert. Star Trek heeft in de wereld van de science-fiction een heel bijzondere betekenis. De lijst met fantasietechnologieën die uiteindelijk realiteit werden en thans een vaste plaats in ons dagelijks leven hebben, is nergens zo lang als bij de verhalen over Kirk, Picard en Co. Terwijl de openklapbare communicatoren in de jaren zestig bij veel toeschouwers nog voor ongelovig grijnzen zorgden, zijn zij thans allang werkelijkheid – in de vorm van mobieltjes. “On screen” luidde de instructie als captain Kirk over grote afstanden per beeldoverdracht begon te communiceren – in principe niets anders dan videotelefonie, die sinds 2003 per skype op de hele wereld in gebruik is. Of Bluetooth headsets, die in serie al in 1966 werden geïntroduceerd en in feite in

de jaren negentig van de vorige eeuw zijn ontwikkeld. De in talrijke episodes toegepaste spraakbesturing is thans standaard op tablets en smartphones, zelfs koelkasten en tv’s hebben al zulke systemen. En de brillen uit latere episodes van Star Trek, waarmee je tegelijkertijd films, informatie of nieuws kon ontvangen, lijken toch vrij sterk op Google Glass. Dat de door de Enterprise crew gebruikte tablets eveneens echt werden en nu massaal in gebruik zijn, is dan nauwelijks nog verrassend. Een technologie die niet alleen in Star Trek maar ook in talrijke andere science-fictionstory’s een belangrijke rol speelt, is de tractorstraal. Daarmee moesten grote objecten zoals ruimteschepen in een gewenste richting worden gestuurd. Het idee is gebaseerd op een fictief gravitatieprincipe, vergelijkbaar met een kunstmatig opgewekte zwaartekracht of een magneet. Wat enkele jaren geleden nog wishful thinking van een draaiboekauteur leek, is tegenwoordig een plausibel technologiescenario. Al in

De wederzijdse liefde van sciencefiction en wetenschap heeft een lange traditie 2010 ontwikkelden Australische natuurkundigen een laserbuis waarin zij minuscule deeltjes bewogen. In 2011 heeft een NASA-team onder leiding van Paul Stysley – zoals het hoort voor de leidende ruimte-instelling – maar liefst drie plannen voorgesteld: eveneens een soort laserbuis, een spiraalvormige laserstraal en een optische pincet uit twee lasers. Oorspronkelijk wilde men met de 73

Nieuwsgierig blijven

tractorstraal de orbit van ruimteschroot ontdoen. “Maar destijds was het nog onmogelijk zoiets groots te bewegen. Toen kwamen wij op het idee de techniek te gebruiken om monsters te verzamelen”, legt Stysley uit. Het

verschenen, zijn er heel wat pogingen gedaan om tot interfaces op basis van gebaren te komen. Iemand die van beroepswege op de

dus niet met het product zelf overeen, het belichaamt slechts een voorstelling ervan. “Het belangrijkste is dat de technologieën in menselijke verhalen,

“Wij ontwikkelen steeds sterker gelegeerde materialen, die aan de extreemste eisen voor olie en gas voldoen.” Johann Zand, Head of Business area Energy, Oostenrijk

Het is belangrijk dat technologieën in menselijke verhalen worden ingebed zal dus nog wel even duren tot reusachtige objecten zoals spaceshuttles bewogen kunnen worden. Maar we gaan de goede kant op. Sommige science-fictionavonturen krijgen hun bijzondere charme doordat zij in een verre toekomst of in exotische werelden spelen. Andere zijn juist fascinerend omdat zij thans al voorstelbaar zijn en daarom zo realistisch aandoen. Een film van de laatstgenoemde categorie is Minority Report. Met een slimme mengeling van vernieuwende technologieën, waarvan al gedeelten bestaan, en fantastische ideeën ontstaat er een bijzonder authentiek toekomstbeeld. Daar slaagt regisseur Steven Spielberg ook zo goed in omdat hij wetenschappers en toekomstonderzoekers als adviseurs in zijn team opnam. Dan vliegen er insectachtige robots door de lucht, reclameborden kunnen met behulp van een scanner potentiële consumenten identificeren, papier bestaat in elektronische vorm en de auto’s rijden helemaal vanzelf. Een beeld maakt echter tot op heden buitengewoon veel indruk: de manier waarop Tom Cruise met zijn handen pijlsnel gegevens heen en weer schuift. Ook in dit geval heeft de realiteit de fictie reeds ingehaald. Sinds de film is 74

macht van science-fictionstory’s bouwt, is Brian David Johnson, toekomstonderzoeker bij Intel. Hij doelt daarbij echter niet alleen op verhalen uit films en boeken. Veeleer pleit hij ervoor

Talrijke pogingen interfaces op basis van gebaren te creëren eigen verhalen over de toekomst te scheppen en die als basis voor innovaties te gebruiken. Deze methode noemt Johnson Science Fiction Prototyping. Daarbij produceert men een kort verhaal, een film of een stripverhaal dat op een nieuwe technologie is gebaseerd en beschrijft welke invloed deze technologie op een persoon of een maatschappij zou kunnen hebben. Het prototype komt

lotgevallen en drama’s zijn ingebed. Zij vormen dus niet het middelpunt, maar slechts een gedeelte van het verhaal”, legt Johnson uit. Zo wordt persoonlijke identificatie mogelijk en de technologie begrijpelijk. En zo werken ook de verhalen uit Hollywood. Het blijft spannend. Welke fantasietechnologieën zullen schrijvers en draaiboekauteurs nog bedenken? En welke daarvan worden ooit werkelijkheid? Wij zullen zien wat de toekomst brengt. Een ding valt echter zeker niet te vrezen: dat onderzoekers en ontwikkelaars zonder ideeën komen te zitten en dat hobbyknutselaars niet langer op zoek gaan naar bruisende vondsten. Het hoverboard van Marty McFly moet overigens met een initiatief bij het crowdfunding-platform Kickstarter naar de tegenwoordige tijd worden gehaald. De geplande leverdatum van het eerste board staat ook al vast: woensdag 21 oktober 2015.

Vooral bij lange en richtinggestuurde boringen naar olie en gas moeten storingen door aardmagnetisme worden voorkomen. Daarom ontwikkelen wij met onze teams speciale soorten edelstaal met heel bijzondere eigenschappen. Die absolute wil, dat plezier in uitdagingen is typerend voor ons. Wij grijpen de toekomst met beide handen aan.

www.voestalpine.com

T   oekomst Wij grijpen de toekomst met beide handen aan!

Nieuwe wegen van de industrie Economische ontwikkeling, maatschappelijke meerwaarde

Vijf landen, één toekomst? Succesmodel Silicon Valley — wat ze in Bangalore, Chili, Londen en Ruanda van de Californiërs willen leren

Wetenschap en fictie Van de fantasie naar de nieuwe technologie

voestalpine AG voestalpine-Strasse 1 4020 Linz, Austria T. +43/50304/15-0 F. +43/50304/55-0 www.voestalpine.com

www.voestalpine.com

Editie 2015 voestalpine magazine