Tijdschrift voor Economie en Management Driemaandelijkse publikatie van de Faculteit der Economische en Toegepaste Economische Wetenschappen van de Katholieke Universiteit te Leuven, uitgegeven in samenwerking met Ekonomika, vereniging van afgestudeerden van de faculteit.
Redactie:
, ,,,,drsdacteur
U-?..(
Pro!. Filip Abraharr.
Adjunct-Hoofdredacteur: Prof. Ann Gaeremynck Redactiesecretariaat: Tijdschrift voor Economie en Management Redactiesecretariaat * Mevr. Annemie Ronsmans Naamsestraat 69 B - 3C)OU Leuven Tel. +32 016132.66.88 * Fax +32 01 6132.66.98 e-mail:
[email protected] Kernredactie: Guido De Bruyne; Marnik Dekimpe; Jan D'Haene; Dirk Heremans; Joep Konings; Chris Lefebvre; Piet Sercu; Martina Vandebroek; Cynthia Van Hulle; Reinhilde Veugelers en Hans Dewachter Redactieraad: P. Beghin (R.U.Gent); H. Daems (K.U.Leuven); R. De Bondt (K.U.Leuven); M. Dombrecht (Nationale Bank van België); S. Proost (K.U.Leuven); E. Schokkaert (K.U.Leuven); P. Van Cayseele (K.U.Leuven); W. Vanthielen (L.U.C. Limburg) en J. Vuchelen (V.U.Brussel) Verantwoordelijke uitgever: F. Abraham, Beukenlaan 34, 3001 Heverlee De Redactie beoordeelt de kwaliteit van de bijdragen maar kan niet verantwoordelijk worden gesteld voor de inhoud. The Editorial Board judges the quality of the contributions published but can not be held responsible for their content. Abonnementsvoorwaarden:
Soort abonnement Persoonliik abonnement Studentenabonnement Institutioneel abonnement (bedrijven, instellingen e.d....) Via Belgische boekhandel Partner Ondernemingen 1 abonnement 4 abonnementen 10 abonnementen Buitenlands abonnement Via buitenlandse boekhandel Individueel nummer Ekonomika Alumni leden Staff-leden E.T.E.W. Foto kaft: Rik Daze - Wondelgem
,
Prijs 1.l 00 Bfr 600 Bfr 2.000 Bfr
,
Prijs in Euro 28 £ 15 £ 50 £
2.000 Bfr
50 €
5.000 Bfr 10.000 Bfr 20.000 Bfr
125 £ 250 £ 500 £ 60 £ 60 £ 12 £ 23 £ 23 €
60 $ 60 $ 500 Bfr 900 Bfr 900 Bfr
KATHOLIEKE UNIVERSITEIT TE LEUVEN FACULTEIT DER ECONOMISCHE EN TOEGEPASTE ECONOMISCHE WETENSCHAPPEN
Tijdschrift voor economie en management INHOUD
De Europese "nieuwe economie" in beeld Voorwoord
Advertenties De liberalisering van de Telecom- en Energiesector in de Europes Unie K. VANMIERT 417
1
The Crucial Role of Competition Policy in the Deregulation Process K. VANMIERT 421 The Liberalisation of the Energy Sector in the European Union G. PEPERMANS and S. PROOST 433 Nieuwe economie en groeiversnelling
Broadcasting in a New Media-Landscape
I
B. DE GRAEVE 499 Eindverhandelingen 513
Boekbesprekingen 519
Jaarinhoud 1999
DECEMBER XXl DRIWDEUIKS
4
i
/
JA4RW XV
Tijdschrift voor Economie en Management Vol. XLV, 4, 2000
De Europese "nieuwe economie" in beeld Woord vooraf door F. ABRAHAM
Filip Abraham is Gewoon Hoogleraar aan het Departement Economische Wetenschappen van de K.U.Leuven en hoofdredacteur van het Tijdschrift voor Economie en Manageinent.
De razendsnelle doorbraak van de "nieuwe economie" in de Verenigde Staten kan op ruime belangstelling rekenen in de media, het bedrijfsleven en de academische wereld. Op het Europees Eront is het heel wat stiller. Toch ontwikkelt zich ook in Europa in meerdere sectoren een nieuwe dynamiek. Deze dynamiek is gebouwd op een uniek samengaan van technologie, veranderingen in het regelgevend kader en het creatief inspelen van Europese ondernemingen op de nieuwe mogelijkheden. Het is vanzelfsprekend onmogelijk de rijkdom van deze nieuwe economie volledig in kaart te brengen in één themanummer. Daarom brengt dit nummer een aantal bijdragen die specifieke facetten aan bod laten komen. De uitbouw van de nieuwe economie in Europa is niet denkbaar zonder het proces van deregulering in kernsectoren van de Europese economie zoals telecommunicatie, de media en recentelijk energie. De Europese Unie speelde een doorslaggevende rol in dit gebeuren. Voormalig Europees Commissaris, Karel Van Miert, was als verantwoordelijke voor het mededingingsbeleid een bevoorrecht getuige. In dit themanummer zet hij in een interview en in een persoonlijke bijdrage
zijn visie op het dereguleringsprocesuiteen. Hij legt hierbij de nadruk op de telecommuilicatiesector die in vele opzichten een pioniersrol vervult in het opengooien van goed afgeschem~denationale markten. VRT topman, Bert De Graeve, wordt dagelijks geconfronteerd inet de nieuwe economie. In enkele jaren tijd is de mediawereld imiilers geëvolueerd van een enigszins slapende omgeving naar een competitieve kernsector van de nieuwe economie. In zijn bijdrage tot dit themanummer schetst hij deze overgang en stelt zich de vraag naar de rol van de publieke omroep in deze nieuwe realiteit. Hij pleit overtuigend voor een sterke publieke omroep met een eigen culturele identiteit gebaseerd op kwaliteit en inhoud. Guy Verfaille bekijkt de nieuwe economie door een macro-economische bril. Aan de hand van een nauwgezette analyse berekent hij welke deel van de stevige Amerikaanse groeiprestaties aan de nieuwe econoinie ltan worden toegeschreven. Vervolgens richt de auteur de schijnwerpers op Europa. Hij maakt een boeiende vergelijking tussen de Amerikaanse en Europese situatie en tussen de performantie in Nederland en België. In Europa benist de nieuwe economie niet enkel op de uitbouw van geheel nieuwe activiteiten in de ICT sector. Ook sectoren van de "oude" economie herwinnen hun dynamiek door de fiisse dereguleringswind die door Europa blaast. Dit is het althans gedeeltelijk het geval voor de gasen electriciteitssector. Het artikel van Guido Pepermans en Stef Proost geeft een overzicht van de ontwikkelingen in de Europese energiesector en gaat daarbij dieper in op de situatie in landen als het Verenigd Koninkrijk en België. De auteurs wijzen op meerdere pijnpunten in het liberaliseringsproces en suggereren oplossingen voor deze hinderpalen. Meerdere bijdragen in dit themanuininer koinen voort uit de Fortis Bank Leerstoel die elk jaar gezamenlijk door de Faculteit Economische en Toegepaste Economische Wetenschappen en de Rechtfaculteit van de KU Leuven wordt ingericht. Gedurende het academiejaar 1999-2000 handelde de leerstoel over "Network Industries in the Euvopean Union. Telecommunications, Energy nnd Technology". Vanwege het Tijdschrift en Management wens ik Fortis Bank hartelijk te danken voor de financiële steun bij de uitgave van dit themanummer. De hele redactie wenst onze lezers alvast veel boeiend leesgenot toe en wij hopen dat de nieuwe "look" van het Tijdschrift het lezen aangenamer maalt. Prof. Filip Abraham Hoofdredacteur
Yij de inspanning.
Kent u dat gevoel ? U nam eeii belangrijkebeslissing en uw nachtrust laat u in de steek. Woelen tussen uw iakens tot in de kleine uurtjes en ' s ochtends d ~ eknagende onzekerheid : "Wat gaat mijn geld nu echt opbrengen ?" Onze uitgeslapen beieggingsadviseurs begrijpen dat. Daarom bedenken zij, samen met u, een aanpak die past bij wat u met uw geld wiit, hoe en wanneer En de risico's ? Hoe meer u die inspanning aan ons overlaat. hoe meer u ontspannen de nacht door kunt brengen. Tenslotte kan iedereen wel een goede nachtrust gebruiken, nietwaar?
FORTIS BANK
FORTIS BANK
Programme
I Wednesday, 7 March 2001 The Accesion of Centrai European Cauntrie* and the Cornman Agriouitural Poiicy By Mr. Laurent Van De Poeie, Oimctor SEP
D Thursday, B March 2001 (2 h + 1 h) Migration and Labour Mobiiity in an integrated Eumpe By Prof. Thomas Straubhaar. President of the Hamburg insiituie of internationai Emnomics. UniversW of Hamburg Fr- Movement of Penons within an Enlarged Europerm Union 'The I r g n l Acqu:s ' B, Dr llarh q \~~SCI~SIF? CG CT; ",,neniara S:-n AIInrrr, EuropeanCommicsion, R. U. Maastricht
D Wednesday, 31 January 2001 (17.00 h) General intmduclion (lor studmts only: 1 h) By Prd. Fiitp Abraham, Faculty d Economics and Appiied Econmics By Prof. Jules Stuyck. FacuW of Law
M Wednesday, 7 Februw 2001 Pre-Accession Strategies and Central European Countries By Prof. Marc MareSceau. Facuity of Law, University of Gent
M Thursday, 8 Februw ZW1 An EU Perspeelive on ExtenSion t0 Cenltal and Eastem Eumpean Cauntries By Mr. Alauander Maner, Chief of Cabinet, Europmn Commission
D Wednesday, 14 February 2001 Restmoturing of Campanies in Central and Eastern Eumpean Countries By Prof. Jozef Konings, Director LICOS. Facuity of Economicsand Applied Economics, K.U. Leuven
D Thursday, l 5 February 2001 Membership of the Eumpean Union: the Posiiion of Paland By Mr Pietras Jamslaw. Polish Undsr-Secretary of State
i Wednesdav. 21 Februarv 2M)l The hrergovernmcntal ColilerenCe and Instrfuhonal Adjustments vilth n View t0 the Accessian ot New Member Statcs Ambacsador Frans Van Daele. Permanent Representarive of Eeigium at the EU
M Thursday,22 February 2001 The Eumpe Agreements with Cent& European Countries By Mr. Eddy De Smijtei, Facuityof Law, K.U. Leuven
M Wednesday, 14 March ZW1 The Intemai Market and the Camman Commercial Policy atier the Accerslon New Msmber Statea By Prd. Hugo Paemen. Honorary Ambassador, Facully of Political and Social Sciencffi. K.U. Leuven
S Thursday, 15 March 2001 Compeíiiion Poiicy in ltansition and atter the Enlargemem of the European Union T0 be announced. 6 Wednesday, 21 March 2001 The Financid Sector and the Eniaroement of the European Union Mr OBmard Snov. EX~CLN& Director. EBRD ATestimany of the Polish Case Mr Jean-ManaDe Baerdemaekei,EXecuiive Vice-President, Foiiis Bank
D Thursday, 22 Mach 2001 Adapting the Eum in the New Member States? By Dr Peter B e k , Head of Uni? DG Economicaiand FinanciaiAffiirs, Eurowan Cominission
i Wednesday. 28 Mach 2001 (Pre-)Accessim Negotiaiíons and Financiai Aspects p h a r e l Agenda 2000) By Mr. Matthias Ruete. DG Eniargement. EuropeanCommiscion
i Thursday, 29 March 2001 A Business Testimony By Mr Jaak De Witte, Execmve VicePresidmtCental Euro?, intefbrew riv
Tijdschrift voor Economie en Management Vol. XLV, 4, 2000
Een interview met Karel Van Miert over: "De liberalisering van de Telecom- en Energiesector in de Europese Unie"
Karel Van Miert (1942) studeerde Diplomatieke Wetenschappen aan de Rijksuniversiteit Gent en startte zijn loopbaan als wetenschappelijk onderzoeker. Na enkele jaren stapte hij over naar de politieke wereld. Van 1978 tot 1988 was hij voorzitter van de Socialistische Partij in België. In januari 1989 werd Karel Van Miert lid van de Europese Commissie, bevoegd voor Transport, Krediet en Investeringen en Consumentenbeleid.Tijdens zijn tweede en derde mandaat was hij onder-meer bevoegd voor het Concurrentiebeleid. Professor Van Miert doceert aan verschillende universiteiten en geeft in Europa en de Verenigde Staten colleges en lezingen over Europese vraagstukken. Sinds l april is hij voorzitter-rector van de Universiteit van Nijenrode in Nederland.
Karel Van Miert, tien jaar en drie mandaten lang Europees Commissaris, beklemtoont het belang van het Europese concurrentiebeleid in die sectoren. Een gesprek.'
De liberalisering van de telecommunicatie- en energiesector in de E~iropeseUnie is duidelijk in een stroomversnelling geraakt. Hoe valt dit te verklaren? Karel Van Miert: "De voorbije tien jaar konden we in dit domein heel wat vooruitgang boeken omdat de politieke en economische context grondig gewijzigd is. Onder meer door de algemene evolutie naar meer markteconomie, en het groeiend besef dat monopolies in principe indruisen tegen het idee van een eenheidsmarkt. Een principe dat reeds in het Verdrag van Rome van 1958 stond, maar in de daarop volgende decennia om politieke redenen niet steeds consequent is toegepast. De technologie is een tweede omgevingsfactor die er vandaag helemaal anders uitziet. Zich vastklampen aan nationale monopolies is vrij absurd geworden wanneer je ziet hoe onder meer het internet zich op korte termijn wereldwijd ontwikkeld heeft. En ten slotte is er ook de consument, die mondiger is geworden en bijvoorbeeld niet langer aanvaardt dat een openbare instelling niet snel en klantvriendelijk werkt.
De gebrekkige dienstverlening van sommige openbare bedrijven heeft dus een rol gespeeld bij de liberalisering? Zeker. Monopolie en een zwakke service gaan trouwens in vele gevallen samen. De Commissie was en is voorstander van het recht op universa1 service, wat betekent dat mensen, waar ze ook wonen, recht hebben op een bepaald niveau van dienstverlening tegen een aanvaardbare prijs. Dit kan in de meeste gevallen bereikt worden door de concurrentie voluit te laten spelen. In dat verband wil ik onderstrepen dat liberalisering nooit een doel op zich kan zijn. De vraag is of liberalisering kan bijdragen tot een kwalitatieve dienstverlening, tot een betere werking van de markt, tot een grotere competitiviteit van onze ondernemingen. Als dat inderdaad het geval blijkt, moeten we bekijken onder welke voorwaarden dit mogelijk is, en een heleboel zaken tegen elkaar afwegen. Zo was
er indertijd in de Coininissie een consensus over het principe van liberalisering van de telecomsector, maar sleepte de politieke iinplementatie lang aan omdat de vrees voor het verlies aan banen groot was. Die werkgelegenheidsvoonvaarde vormde in die jaren een ernstig obstakel voor het vrijinaken van de markt. Nadien is gebleken dat door de liberalisering inderdaad banen wegvielen bij de vroegere monopolisten, maar dat er elders vele nieuwe hoogwaardige banen gecreëerd werden.
De wijze en snelheid van liberalisering is dus vaak geen ecoizomisch, maar een politiek gegeven? Dat kan je inderdaad stellen. Vele lidstaten hebben het bijvoorbeeld moeilijk met het wegwerken van monopolies en concurrentieverstorende regels wanneer het gaat om hun nationale posterijen. In de telecomsector was de politieke weerstand wel minder groot, en bleek een geleidelijke liberalisering mogelijk. De economische logica - denk inaar aan het vrijmaken van de kabeldistributie - bleek zo overweldigend dat de politieke dsuk er niet aan kon weerstaan. Ook het competitiviteitsargument woog zwaar door. Vergeet niet dan onze telecombedrijven tien jaar geleden op dit vlak een enorme achterstand hadden. Vandaag kunnen ze al veel beter concurreren met Amerikaanse en Aziatische bedrijven.
Maar het werk is niet af als de sector geliberaliseerd is? Ja, want als je de concurrentie laat spelen, laijg je het fenomeen van consolidatie. Er komt een proces op gang van schaalvergroting door fusies en overnames, en dat moeten we goed in de gaten houden. Het kan immers best dat door opeenvolgende fusies nieuwe quasi-inonopolietoestanden ontstaan, en dat is vanzelfsprekend niet de bedoeling van de liberalisering. We mogen bijvoorbeeld niet toestaan dat één bedrijf de controle behoudt of luijgt over de hele telecom-in6astructuw. Daarom eist de Commissie dat bij een fusie de nieuwe groep in bepaalde gevallen activiteiten afstoot, omdat het risico van concurrentieverstoring te groot wordt. Dat valt niet steeds in goede aarde bij de betrokken ondernemingen en lidstaten, maar zonder die strikte benadering zou het snel weer uit de hand lopen. Gelukkig zitten we
hier op dezelfde golflengte als de Amerikaanse autoriteiten, want in de globale economie is ook het controleprobleein meer en meer een mondiale aangelegenheid.
We hadden het tot nog toe vooral over telecommunicatie. Is de situatie in de energiesector vergelijkbaar? Daar verliep het allemaal wat moeizamer. Het heeft jaren gedit~~rd vooraleer er een politiek was, en - vooral door toedoen van Frankrijk - ging het dan nog slechts om een minimale liberalisering. Ondertussen is er wel heel wat veranderd door de gewijzigde omgeving, en is sommige lidstaten gaat men nu al een stap verder dan de Europese richtlijn oplegt. Maar het is geen makkelijk dossier, ook omdat de regels niet specifiek genoeg zijn en het door de verscheidenheid van technische specificaties en capaciteitsbeperkingen wat chaotisch verloopt. De doelstellingen zijn hier zeker nog niet bereikt. De Commissie moet waakzaam blijven, want de voorbeelden van kartelvorming, afsluiten van de markt onder allerlei voorwendsels en verborgen staatssteun zijn legio in deze sector.
NOTES 1. Dit interview verscheen eerder in Vector en wordt met toesteinining van Fortis Bank hier afgednikt.
Tijdschriît voor Economie en Management Vol. XLV, 4, 2000
The Crucial Role of Competition Policy in the Deregulation Process door K. VAN MIERT*
I. JNTRODUCTION
A few years ago, the deregulation of the telecom sector and other network industries had not yet happened and was still in its infancy. Now a couple years later, we can al1 see where the deregulation process in the telecom sector has led. Other networks industries are following suit. In tliis paper I wil1 give a short overview of the main issues related to competition policy in the deregulation process. I shall try to describe how the process occurred, mainly pointing out the current difficulties, even in deregulated sectors like telecommunications. The crucial role of competition policy here is to maintain proper competition, and in the light of ongoing acquisitions, how to ensure that the deregulated environment wil1 remain a competitive one. Because if one is not very careful, there is a real danger that after a few years, one might wel1 end up with another kind of deregulation than the one intended. Deregulation can also eventually lead to practices which are not in line with what has been set out in the objectives, for instance in civil aviation. Deregulation has now been achieved there, but as everyone can see, on many levels there is no real competition. To some extent, we succeeded in deregulating the civil aviation sector but not as far as it was meant to happen. Now, these are just a few examples showing you that it
*
This text is based on the opening address of the Fortis Bank Chair on European Integration dealing with "Network Industries in the European Union: Telecoinmunications, Energy and Technology".
is still a very conlplicated process that has to be monitored day by day. The paper is stiuctured as follows. In Section 11, the genera1 context of the deregulatioii process is described. 111 Section 111, 1 focus on the role of competition policy during the deregulation phase. Subseq~iently,Section IV takes up the responsibility of competition policy once the deregulation has been achieved. In Section V, soinereflections are made on the deregulation that is currently taking place in the energy sector. The paper ends with soine concluding cominents.
11. WHY IS DEREGULATION NEEDED? As a start, it is useful to look back at how things have developed over the last ten years. I have been very privileged indeed to be around as a member of the European Cominission, first in charge of transport policy and later, competition. During this time, and because the environment was appropriate, this liberalisation was actually able to come about, gradually, step by step. But the process is certainly not completed. Today we wil1 mainly be concerned with telecommunications and energy, so I am not dealing with civil aviation or postal services, although these are very interesting subj e c t ~ that , still have to be loolted into further at the European Union level. Let me recall the context in which this process could happen. There are four important points to be remembered. First, one could argue that deregulation was already present in the Treaty of 1958. But at that time the politica1 circumstances were such that it was not inanageable. It was not possible to find a qualified majority in the council of ministers to make the principles effective. At that time, let's put it this way, it was much more of an uphill struggle than it became over the last ten years. Secondly, the main reason for deregulation is the change in the environment, principally because the market economy and market economy principals have been generally introduced and acknowledged. Before, the model of a mixed economy prevailed with a very heavy role being played by the public sector. Numerous public companies and monopolies still dominated the enviroilinent 15 years ago. But also, because of what happened in the forrner Soviet
empire, much more emphasis was placed on the market economy, and this created a different environment. Furthermore the internal market played a very crucial role because it is quite evident that the existence of monopolies goes against one of the basic princip l e ~of the single market. Single market means free circulation of goods, services, capita1 and people. It's been in the treaty since 1958. With the single market project called Europe 1992, it of course became much more apparent that this kind of situation could not continue to exist, or at least that gradually things should be changed. Thirdly, technological developments pointed in the direction of deregulation as well. Telecommunications are a very good example. I still remember that when we started discussing these issues, it was an uphill struggle because ministers were still arguing about national monopolies. This could not continue when technological development pointed in an entirely opposite direction. Globalisation played a very important role in this process and in the competitiveness of our companies. May I recall that when the Coinmission started this process, studies in Ewope at the time showed that telecommunication tariffs where much higher than in the U.S. This means that at that time, we had a real problem of competitiveness. It had to be recognised that with such handicaps as we had in Europe in specific fields like telecomrnunications, we could not maintain the situation as it was. Especially because in terms of technological developments, there was not the kind of dynamism in Ewope that one should like to have in a fully fledged competitive market. Today, things are totally different: we are at the forefront of technological development, and are witnessing the creation of many new companies in what we call the information society. Fourthly and finally there are the users, the consumers. They are not prepared to accept situations as they used to be. Just imagine what things were like ten years ago. When you wanted a phone in Belgium you would ask the people at the public company R.T.T. They would explain that perhaps you had to wait 2 or 3 months, or even more, except when you had a political contact or "piston" as we call it in French, then it occurred rather rapidly. But the service quality was extremely poor. And that was the case in most European countries. It became increasingly obvious that consumers were not going to take it much longer. That als0 made deregulation a necessity.
In the whole process, the European Commission needed to bear different imperatives in mind: concern for safety and security, technological or technica1 implications, and guaranteeing the right of universa1 service, to ensure that people everywhere in a given space receive the Same service. Let me give you an example. At the time, we had complaints from small providers of gas services in France, local businesses that were lefî outside the Gaz de France monopoly. Gaz de France served a lot of people in France but not the whole of the territory, and these small businesses wanted to extend int0 neighbouring municipalities, but were prevented fiom doing so by Gaz de France. This is a good example of using a monopoly, where public service becomes an excuse not to serve people, and goes against the concept of universal service. So therefore, when we started to develop concepts and initiatives to deregulate a given sector, obviously the question was "Can the market deliver the goods and achieve the objectives? By deregulating and introducing competition in this sector, can you really achieve the stated goals?" Usually everyone says yes, but it is not always so straightfonvard. It might be that, even if you have the right policies and encourage the right conditions, things work out well in some places but not necessarily elsewhere. In the telecommunication field the answer was clearly yes, so we then started the whole process. It took many years, perhaps too long, but at that time it was a big struggle with the monopoly companies and their politica1 authorities, because they feared job losses. Obviously in the whole process, jobs have been cut in public companies, but on the other hand a lot of other jobs were created elsewhere. Related business could grow in a new environment, and nowadays no one uses this employment argument any more. In various countries today, we even face a lack of well skilled people for the jobs that have been created. But at that time, from the politica1 point of view, it was still an extremely difficult issue. Another question which we asked ourselves when thinking about what should be done, was whether there was also a need to deregulate for the sake of economic integration. Because after all, the European Cornrnunity is about integrating the national economies in one single market. Obviously, there was a greater need to do so than before, from the point of view of those in charge of developing a
single market. You cannot imagine this type of market without real competition in the telecom and energy sectors. When we started to develop policies, we were increasingly dealing with the question how to enhance the competitiveness of our economy. In the situation at that time, with al1 these different national economies not really being integrated, we were lagging behind the U.S. We were in a very bad position to compete in various fields. We have achieved a lot since then, but in some sectors - and energy is one of the examples - there is still a problem of competitiveness, because there is no real single market and not enough competition as yet.
111. THE ROLE OF COMPETITION POLICY IN THE DEREGULATION PROCESS The previous section described the genera1 context in which the deregulation process should be understood. In this section, I will say a few words about the role of competition policy and competition law in this process. I should therefore point out that deregulation has to be conceived and developed according the specific features of a given sector, taking full account of the technical, technological and even politica1 aspects. Consider the example of postal services. It was very clear that there was much more politica1 resistance to achieve anything in this sector compared to telecommunications. One of the reasons was that the arguments in favour of deregulation from the point of view of competitiveness were not as hefty or convincing as they were in the telecommunications field. On top of that, postal services in most countries are embedded in a specific national context. So the feeling was very different and even today there is still great resistance to liberalisation. Having said this, things will also have to move in this area. Look for instance what the Deutsche Post is doing. This public company is buying virtually everything it can outside Gerrnany, so whilst it is maintaining a local monopoly, it is now extending its range of business everywhere in Europe, becoming more and more dominant. Therefore the European Commission was obliged to say no, using the merger regulation to stop it, because when others cannot yet have proper access to your market, it is not fair to be able to expand by
acquiring a kind of empire in their markets. The rule of the game is that if you would like to have access to the markets of others, the reverse should also apply. In the Commission, we had to ask ourselves to what extent we could use the competition principles and the articles of the Treaty in each given context. The answer was different in each situation. For instance, regarding postal services, legally speaking we could use Article 90 (now Article 86) of the Treaty to put an end to monopolies, but politically it would not have been wise. It was not appropriate to use such an instrument when a majority of members were clearly against it. In telecomrnunications, the situation was different. So, step by step, a framework for gradual deregulation was constmcted on which a majority of member states agreed, or were at least prepared for. There the Commission could use Article 90, which we did. So one sees how competition policy played a very important role here. By the way, the Commission used the same article to free the cable infrastructure in Belgium, allowing a different telecom operator to develop its business. It was felt that from an economic point of view it is absolutely absurd to use an existing infrastructure for just one given service, when it can be used for different purposes. Whilst being opposed to it, the government didn't have the courage to create a politica1 problem, because the arguments in favour of freeing-up the cable infrastructure were so evident for public opinion.
IV. THE ROLE OF COMPETITION POLICY AFTER THE DEREGULATION PHASE Let me now turn to a what competition policy should and must do once a given sector has been fully deregulated or is progressively being deregulated. Telecommunications is perhaps the best example to look at because deregulation in this sector has been full-fledged. Recall that in order to achieve a deregulated environment, the Commission had to be rather heavy-handed when it came to regulation, because in putting an end to monopolies, we faced the resistance of telecom operators who were used to having their privileges. Let me cite the example of Italy, where for 2 years every government was blocked by Telecom-Italia. No government, no minister could deliver the goods as agreed at the European level because Telecom-Italia would stop them politically. They had a majority in
the Italian parliament. So therefore we had to use al1 the competition instruments available to get things moving. The only way to get Telecom-ltalia moving was to convince them that if they continued to try to keep others out of their inarket, the Commission would not authorise an extension of their business in other states' markets. This appeared to be the only language they really understood and therefore they had to change. So you see how crucial it was to combine European directives to get things done. The knowledge that one day a company had to come to the Commission for the approval of a merger or a joint-venture or whatever, created a lot of wisdom and got things moving. Unfortunately, it is not good enough now to have largely achieved this deregulation. One has to pursue very tough surveillance and enforcement polities. Othenvise, as I said, the situation might very rapidly deteriorate again. Companies may try to kick competitors out of their markets, joining forces with others, and so on. This was to be expected, because with deregulation, new competitors get int0 the market. The consequente is that companies will team-up, create joint ventures or merge. That is logica1 in such a process. Deregulation means the creation of a lot of new companies, access to new markets which leads to the phenomenon of consolidation. So one should not be surprised about what is happening. One might be surprised about the speed at which things have been happening because, whilst we were achieving or trying to achieve deregulation, consolidation was already taking place at the same time. This has probably to do with the new economy and the framework in which the economy is currently functioning. Nevertheless, the Commission specifically asked the competition authority to see to it that these developments will remain in line with what was meant by deregulation in the first place. That means that we have to act against everything that might lead to foreclosure of the market or create a dominant position by virtue of acquisitions. Al1 the different instruments of competition policy should be used to avoid ending up with something completely different than what was initially aimed at. Let me give you a few examples of how the Commission has acted or reacted in such circumstances until now. There have been many cases around and I will pick just two of them. The first case was World Com and MCI. You might ask, what is the role of the Commission when two big American telecom operators join forces? The answer is, wherever companies are located, if the merger affects
the European market, European competition authorities are supposed to look into it. These coinpanies did enough business in the European Union to have to notify their case to the Commission. They knew there is an obligation to do so and they could only go ahead once they get authorization from the Cornrnission. Now, in the telecom sector as such, there were no real problems because at that time their business was not such that it would create any problem in the European Union. But in the course of our investigation, it was shown that they might achieve dorninance in the field that we cal1 the backbone of internet. So al1 of a sudden, we discovered a new type of problem which had to do with infrastructure and with a very important issue, because the internet back-bone is important for everyone. Important to note is the global character of this case. The alliance between World Com and MC1 mattered not just for the Ainericans and the Europeans, but literally for the whole world. I must say that in this area we had extremely good co-operation from the American authorities. They shared our analysis and therefore we could team-up and impose new conditions on these companies, whereby one of them had to divest al1 its internet business, including the retail business.This example shows that nowadays it is no longer just a question of telecommunication in a traditional sense. It is about much more than that. And once a problem arises, it might be not just a European one, but a global problem as well, which has to be resolved on a global level. The second exainple is the Telea-Telenor case. This case shows the importante of keeping a very close watch on developments in the telecornmunications sector. Both companies had created subsidiaries in each other's territory, so there was a lot of competition around in fixed telephony but als0 for mobile phones and in some other areas. But when the two wanted to join forces, al1 of a sudden a situation occurred whereby in the two countries concerned and to some extent als0 in other countries (because both companies were present in the mobile market in Ireland), there was no longer any real competition. Therefore the Commission had to tel1 both companies that, unless they were prepared to accept very considerable conditions - undertakings as they are called-, no authorisation could be given. That meant that they had to eliminate the overlap between the two companies which was reinforcing their dominant position. On the other hand - and that was much harder for them lo accept - they needed to divest their cable infrastructure. Because when one entity is dominat-
ing the infrastructure, others can be denied access to that inarket. In our inind, this was a strict minimum because once you let that happen, it is sure that you wil1 end up with another monopoly again in a given region of the European Union, making it extremely difficult for other companies to enter that market and compete on an equal footing. Unfortunately, after having accepted al1 these conditions, the two companies started to discuss where the headquarters should be and who should be the boss and in a few weeks time after months of hard work and difficult negotiations, the thing completely derailed, the governments were dragged int0 the debate and that was the end of it. It might happen elsewhere. I hope not but it can not be ruled out in the fuhire either.
V. SOME REFLECTIONS ON DEREGULATION IN THE ENERGY SECTOR
Let me now turn to the energy sector. In this field it took years and years before we had a directive. I recall the discussions we had on the directive that the Cornrnission was going to propose. The debate went on and on and the proposal was blocked over and over again. Though there also, because of the global environment it becaine increasingly apparent that this could not continue. Some member states went ahead and deregulated their energy business anyway, for instance in Scandinavia and in Great Britain. Therefore sooner or later, the situation was going to be highly conflicting inside the European Union. Al1 members, including France, realised that something had to be done. What came out of this debate was a minimum directive, something very strange from a legal point of view because in this directive they the principle of negative reciprocity was included, which absolutely flies in the face of the European Union's basic legal principals. This principle implies that a country can block the entry for another member state's companies if its own companies do not obtain access to the other member country's market. This principle creates a completely perverse game because instead of arguing in favour of integration and market access, the directive might be used the other way around. Putting that aside, the directive was meant to be a minimum deregulation and it was the only possible solution acceptable to the French at that time. But governments seem to have underestimated the
dynainics of what was happening in this field, because nowadays the opening up or at least deregulation of the inarket is going beyond the liinited objectives of the directive in most member states. So on the one hand, one can clearly say that the results as such are beyond what is in the directive. On the other hand it is still a mess, because the rules have not been specific enough. There are a lot of technical problems because even if cross border trade can happen, it is often restricted by technical limitations. Between Deninark and Germany, between Germany and Holland, between Spain and France, it is not a question of politica1 difficulties, but of technical capacity limitations. This also ineans that for the time being, deregulation is happeiling here but not there and what is happening is often not really in line with what the market should return. On top of that in some countries there is the question of paying for previous investments and I was still around when the Spanish government promised a very considerable amount of money to the producers there, in order to get them to accept deregulation quicker. But that meant government aid for these producers, going far beyond what might be needed to compensate for real stranded costs. This the Commission could not accept, because it meant strengthening your own companies in order to be able to give them the opportunity, so to speak, to buy companies elsewhere. So it really became a very complex game and as I said, it is rather a mess for the time being. With our competition policy we try to put things right, but it happens to a much more limited extent than in the telecom sector. Having said this, it doesn't mean that competition policy should not be used or that coinpetition instruinents should not be enforced. Quite the reverse. Coiilpanies in every country tend to calculate the fees and the costs, so that it becomes a non-market game once again. They are iinposing their conditions to make it a completely different game from what it was meant to be. Access to capacity can be easily invoked to deny access to infrastructures as well. So there again, competition policy has to come in and try to find out whether it arguments are genuine or are just a pretext to close the markets or the infrastructures to others. As I said earlier, this liberalisation process is something which was very much needed and, as far as I and certainly the majority of my colleagues in the European Commission are concerned, it did not come about by ideology. It is about economic necessity, coinpetitiveness, better service to clients and coilsumers. Al1 of this is tied
together. This process needs to be continued, certainly in the energy sector, and to some extent als0 in such sectors as the postal services. In several sectors, we still have an overly restricted environment that inhibits new initiatives and prevents the realisation of the opportunities from market dynamics and from the creation and development of smal1 enterprises. So we have not yet completely achieved the goals we should reach.
VI. SOME CONCLUDING COMMENTS At the end of this paper it useful to remind readers again that competition policy in a deregulating environment is not just about deregulation but als0 about evolving in a balanced way and never doing something without considering what the effect wil1 be on the public, that is to ensure universal service. So competition policy is a question of putting different elements and different objectives and imperatives together, als0 including safety and security. It is a false assumption that deregulation has so far been just a one-way street. In dealing with competition cases, one has to consider al1 imperatives and al1 objectives. But once the decision has been taken, competition authorities have to execute it in a very determined way. My final conclusion therefore is that without a strong, independent competition authority to look after the objectives and to keep a daily check on what is happening in the market, deregulation might turn out wrong. We can not lean back and just enjoy what has been achieved. I am convinced that competition authorities need to be even more active than before in order to maintain what has been done so far.
Tijdschrift voor Economie en Management Vol. XLV, 4, 2000
The Liberalisation of the Energy Sector in the European Union by G. PEPERMANS and S. PROOST*
Guido Pepermans werd geboren te Vilvoorde op 31 maart 1963. Studeerde in 1985 af als Licentiaat Handels- en Financiële Wetenschappen aan de Vlaamse Ekonomische Hogeschool te Brussel, in 1987 als Licentiaat Actuariële Wetenschappen aan de K.U.Leuven en in 1989 Doctum Colioquium aan de K.U.Leuven. Hij doctoreerde in de Economische Wetenschappen in 1995 en is sinds 1985 werkzaam aan de Faculteit Economische en Toegepaste Economische Wetenschappen van de K.U.Leuven.
Stef Proost is professor at the Department of Economics of the Catholic University of Leuven. He teaches environmental and transportation economics. He is director of a research group on energy, environment and transport studies of the Center for Econoinic Studies that counts 14 researchers and is board member of the KULeuven Energy Institute
*
This text is based on work carried out for the Belgian Minister of Economic Affairs and for the K.U.Leuven Energy Institute.
I. INTRODUCTION The energy sector covers the coal, oil, gas and electricity sector. The European coal and oil sector have already been liberalised in the past. The current iliberalisation debate concerns mainly the electricity and the gas sector. In this paper we wil1 concentrate on the electricity sector for three reasons. First, the sector is more important in terms of value added, secondly it is considered to be more complex and, finally, the opening of the electricity market precedes that of the gas market. Obviously, this does not mean that the gas sector should not be studied as there are many challenges left. In section 11, we discuss the institutional background for the liberalisation. Section I11 then analyses the British experience. This is of interest because the UK has liberalised its market about l 0 years ago and this experience has been the subject of extensive economic research. In the sections IV to VII, we focus on the four main problems in the liberalisation of the European electricity market: the stranded costs issue, the cross-subsidies issue, the pricing of transmission and the regulation of the environment. Finally, section V111 concludes.
11. BACKGROUND A. The different enera sectors Traditionally, one distinguishes at least four different energy sectors that each use a different energy product to satisfy the energy needs of the consumers. These are sumrnarised in Table l. Trade in coal and coke was liberalised first in the EU in the early 1950s.At that moment it was still the dominant energy vector, and its liberalisation was a necessary component of an open market for steel. Whereas most of the European Union's energy sectors are relatively healthy, this cannot be said for the coal mines, which are chronically unprofitable and heavily subsidised by national governments. The ECSC Treaty, which provides the legislative framework for the coal and steel industry, prohibits state aid. However, in a series of framework Decisions over the years, the Commission has the authority to approve aid provided by governments.
The Commission made large efforts to persuade or coerce the Community coal industry to reduce the very high operating costs by restnicturing and closing pits. An important transition took place at the end of 1993, when the new ECSC coal aid regime caine into force, which regulates state aid until the ECSC Treaty expires entirely in 2002. During the 1986-93 period, al1 the coal mining industries in Belgiuin, Portugal, France and the UK cut back capacity and reduced government subsidies ahead of or at least in line with the Commission's policy. For each State, the Coininission was concerned to ensure that subsidies decreased each year. In Belgium, mining ceased altogether in 1992. France has made prodiiction ciitbacks in recent years and is now on a path to cease output by 2005. Oil products became more important than coal in the 1960s. Most oil was imported and processed by international companies, but the Eiiropean oil sector has been liberalised for some decades now. It is now the most open and liberalised energy industry in the European Conlmunity.
TABLE 1 The different eneugy sectors Share of total final energy consumed Coal Oil Gas Electricity
16,4% 61,8% 8,7% 10,8%
3,9% 51,8% 2 1,7% 17,5%
The electricity industry has been growing since its origin, as can be seen in Table 1. The sector has also been a legal monopoly mostly run by public companies in many countries. This has changed only very recently, as in 1996 al1 EU member countries were forced to organise competition at the generation level while accepting regiilated monopolies at the transport and distribution level. The conversion from coal based gas to natura1 gas in the early 1970s required a transition from local production facilities and networks to an industry that relied entirely on international pipeline networks bringing gas from the Netherlands, Nonvay, Algeria and
Russia. In inost countries, the gas industry was a legal monopoly. The EU Gas Directive has been adopted in 1998. Member countries have until August 2000 to develop the laws, regulations and institutions to liberalise the gas market. The genera1 principles of the Gas Directive are not different fiom the Electricity Directive. However, the main element of competition in the gas sector comes from the possibility to buy gas from different producers via non-discriminatory access to the network.
B. Electricip sector developments The Directive 96/92/EC, concerning common niles of the internal market in electricity was adopted by the Council of Ministers on December 19, 1996. It entered into force two months later on Febniary 19, 1997. The Directive starts with a list of considerations that have led to the Directive. These are important for a clear understanding of the background of the Directive and its overall aims. The ultimate goal is "to increase efJiciency in the production, transmission and distribution of electricip, while reinforcing securip of supply and the competitiveness of the European economy and respecting environmental protection." Basically, the Directive provides for: Free competition in generation, with either an authorisation or a tendering procedure for building new generation capacity. Most countries have opted for an authorisatioii procedure, which means that al1 parties that satisfi the safety, security, environmental and public service criteria are able to produce as much as they want. A market on the consumers' side, that is open to a miniinurn degreel. The largest consumers will be the first to benefit from an open market, smaller consumers will follow. A member state that opens up its inarket for a larger percentage than provided by the Directive, is allowed to restrict access to suppliers from countries that did not open up to the Same degree (reciprocity). Free access2to the transmission network via Third Party Access, a Single Buyer, or a mix of these. The national transmission network (high voltage transport) has to be run by a system operator that is responsible for the network maintenance and
development and for the dispatching of the generation plants. Most countries have opted for regulated access, which ineans that the tariffs for the use of the grid are fixed and can not be renegotiated. An unbundling of accounts between generation, transmission, distribution and other non-electric activities, if these are present within one company. The accounts must be accessible to the regulatory authorities; Public service obligations that may relate to security, including seciirity of supply, regularity, quality and price of supplies and environmental protection. Even if the Directive leaves some degrees of freedom to the inember countries, it seems that most countries opt for the same genera1 orientations. Fie 1 summarises graphically the liberalisation of the European electricity sector.
FIGURE 1 The effect of liber-alising the electriciq mauket
BEFORE LIBERALISATION
AFTER LIBERALISATION
One verticnlly Iiztegrated Company
i Grid Cornpany I -------
r
1
-DTsEi%ZiÖL I Coinpany I L
------- 1
L
I
r -D:sE6Zi=T
1
i
L
Company
I
J
r
1
-~;sci%~i&T 1 Coinpany i L
_------i
aa
The liberalisation of the electricity sector is wel1 undenvay but tliis is not the end of the reform. Many problems remain unsettled. In this text we wil1 focus on four problems. First, we examine two transition problems that have received special attention the last years: stranded costs and cross-subsidies. Next, we briefly discuss how to set transmission tariffs and how to integrate environmental considerations int0 an open electricity market. We start however by surveying the British experience. They liberalised the market in 1989 and we can learn from their experience. 111. THE BRITISH EXPERIENCE In March 1990, the state owned CEGB was divided into 4 public limited companies: The National Grid Company, PowerGen, National Power and Nuclear Electric. The 12 Regional Electricity Coinpanies (RECs), who owned the local distribution assets, were given shares in the National Grid Company aild were sold to the public in December 1990. In 1991, a majority share of National Power and PowerGen was sold to the public. Initially, the nuclear power stations were kept in the public company Nuclear Electric, but in 1996 this company was also privatised (Newbeny (1998)). FIGURE 2 The UK electriciq nzarket in 1995 ,. ..................................
, ...................................
;..Before privatisation i ................................., V
.,,,t"""", Transmission
12 Area boards
Customers
i...After privatisation i ................................ m
Generation Transmission and
m
The electric power producers were privatised with long term British coal contracts above the world market price and with long term contracts that guaranteed that the RECs would buy an important share of the total production. Both the coal contracts and the electricity delivery contracts were to decrease in importance over the years. Initially, only the industrial customers had access to an open electricity market, but from 1998 onwards al1 consumers are able to select their supplier. The situation in 1995 is sumrnarised Figure 2 (taken from Wolfram (1999)). Wolfram (1999) gives a fùrther description of the British electricity market system. Al1 wholesale electricity transactions in England and Wales go through a centra1 pool. The pool is a "day ahead market" where for every day ahead, producers submit bid schedules that detail the prices and capacities of each plant they are prepared to operate. The network operator uses these received bids and demand forecasts to determine a system marginal price (p* in Figure 3). This is done for every half an hour. The pool price that is received by al1 producers equals the system marginal price plus an additional factor that covers the capacity cost. The vast majority of the transactions are covered by direct contracts between generators and their customers. These direct contracts most often take the pool price as FIGURE 3 Determination of System Mavginal Puice
Q*
Quantity
439
reference but can include different types of protection against price uncertainties. The pool prices are market prices and are not directly regulated. However, the industry regulator (OFFER) possesses an important instrument for intervening in the pool when he judges the prices as too high because he can refer the generators to the Monopolies and Mergers Commission (MMC). This Commission can take drastic steps such as breaking up the existing companies so as to create more competitors. As a result, the regulator's appreciation of the pool price level is certainly taken int0 account by the generators. A. m a t explains the price setting of genevators? In the UK, the breaking up of the CEGB resulted in a duopoly where PowerGen and National Power restricted the capacity made available at low prices in order to get better prices. This was demonstrated by Green and Newbeny (1992). Wolfram (1999) analysed a longer period and used different techniques. The values she found for the mark-up are reported in Table 2.
TABLE 2 Mark-up values in the UK electricity sector % of maxima1 Time period market power used3 Jan 92 - March 93 15% April 93 - March 94 20% April 94 - Dec 94 (price cap) 20% 4 weeks before a regulatory decision 0,329 4 weeks after a regulatory decision 0,156 source: Wolfram (1999) and own computations
(P - MC)P
0,24 1 0,259 0,208
This table shows clearly that mark-ups were important (of the order of 25%) and that two generators was not enough to have perfect competition4.Another sign of market control is that after the setting of a price cap in March 1994, the generators were able to arrange prices that matched almost exactly the price cap.
However, the mark-ups are below the theoretica1 mark-ups a duopoly could get. Column 2 in Table 2 shows this: the realised mark up is only some 20% of the profit maximising mark up of a pure duopoly. Wolfram advances two factors to explain this restraint in their price setting behaviour: The presence of a regulator that can cap prices, send the finns to the Monopolies and Mergers Comrnission, etc. The mark-up after a regulatory decision was always much lower 4 weeks afier than 4 weeks before a regulatory decision (see Table 2). The potential entry of new competitors: pool prices were set just under a potential entry's long run marginal cost (CCGT plants) and pool prices followed the fluctuations of the gas prices although gas plants were not the marginal plants. B. Who gained from the introduction of competition? Newbeny (1998) and Newbeny and Pollit (1997) analysed the costs and benefits of the liberalised electricity market in the UK. On the generation side they found very strong gains in productivity. They give the example of a coal power station of 4000 MW that halved its labour force from 1200 to 600 people. Productivity increases were realised as wel1 in (the publicly owned) Nuclear Electric. Important changes also occurred on the h e l side. Before the privatisation, the electricity sector used about three quarters of the total coal production in Britain and paid coal prices above the world market price. After a few years, these long term contracts for British coal were abolished and cleaner and cheaper imported coal and gas were used instead. The British nuclear power stations were build as a weapon against coal mine strikes and their construction and operation was subsidised5. Initially, these nuclear power stations proved noncompetitive, but under pressure of the market they also experienced large productivity increases. Newbeny and Pollit (1997) analysed the distribution of the gains of this liberalisation. They found a permanent cost reduction in the order of 5% and important environmental benefits. The major beneficiaries of these cost reductions were the new shareholders while the consumers and the taxpayers actually lost money. This is possible because not al1 the productivity gains and fuel price decreases were fully passed on to the consuiners and the goveinment. The major
explanation why important profits subsisted has to do with the small number of competitors on the generation market. Another factor is that before 1998, the small consumers could not choose their supplier. They have been forced to pay for the decommissioning liabilities of nuclear plants and, via the RECs, for the expensive British coal used in power generation. According to Newberry (1998), governments are keen on privatisation but tend to restrict competition. More competition reduces the privatisation receipts and the power to intervene. Abuse of market power is an excellent reason for politica1 and regulatory guidance. By using the anti-trust suit, the government can persuade those with market power to burn more local coal, or collect more money for specific consumer groups, to invest in green energy, etc. Another lesson drawn by Newberry (1998) is that it has been very difficult to design a good and cheap system for competition at the retail level. A final lesson drawn by Newberry (1998) is that the Labour government's ban on new gas fired entry has decreased competition again. The objective of Labour was to stimulate the demand for coal. The likely result is that the windfall profit tax imposed by Labour will be paid by the consumers. Note however that, even if some important lessons can be drawn, the Ewopean market liberalisation cannot directly be compared with the British case. At least 3 important differences can be identified. m
First in the UK, a public monopoly was privatised and broken up int0 parts that will compete. In the EU, there is not necessarily a privatisation or a braking up of existing companies, but a liberalisation via opening of national borders. The number of competitors is also very likely to be higher than three. In the UK, there is one integrated national electricity network that allows competition between generators in the same country. In the EU, there is a collection of national grids that each are wel1 integrated and that are interconnected to solve reliability problems. However, the international connections were not designed to create one integrated European market so that trade possibilities could be restricted in the first years of competition. In the UK (England and Wales), there is one regulator and one market for power. In the EU, tliere are national regulators and a European monitoring of competition.
We now move on with a brief discussion of some major issues that need some special attention in the process towards liberalised electricity markets.
IV. THE STRANDED COST ISSUE Stranded costs have to do with tlie transition from a regulated to a competitive electricity market. They refer to the problem of recovering past iilvestinents costs and have been presented as a major obstacle in the transition to ai1 open electricity market. They are more typical in electricity marltets where the initia1 finn was a private monopolist because he will accept less easily to absorb losses from past investment than a p~ibliccoinpany or than a public company that is privatised. In the United States the market opening started a few years earlier than in Europe, and the stranded costs concept was invented there. The discussion focused on several questions, such as what is the exact definition of stranded costs? Should the industry be able to recover them? If so, who should pay for them? And how should they be recovered? In the European Directive, there is an explicit provision dealing with stranded costs (article 24). Obviously, the definition of stranded costs is crucial as this will have an effect on the ultimate stranded cost estimate. For Belgium, stranded cost estimates ranged between 500 M EURO and 5000 M EURO. We now present our definition of stranded costs. Furthermore, we show when stranded costs will exist and what are the consequences of allowing generation firms of recovering them.
A. A de$nition of stranded costs Before the liberalisation, electricity generating firms made different expenditures that are considered sunk or fixed. It would be wrong to label al1 of them as unrecoverable or 'stranded' when the electricity market is opened up. Some of these costs would also have been made in a competitive market. But some are typical for a firm operating in a regulated market. Because they were imposed by the regulator, or because the firm chose to make these costs. Concerning the first category, the fixed or sunk costs imposed by the regulator, one could argue that it should be allowed to the firrn to recoup these costs,
whatever the market stmcture is. We wil1 cal1 them strandable costs. However, it is difficult to defend this position for the latter category of fixed costs.
TABLE 3 Tlze dejìnltlori of strandable and stranded costs IMPOSED BY THE REGULATOR? Yes No
RECOVERABLE
This is surnmarised in Table 3. Two categories of fixed or sunk costs are distinguished, those imposed by the regulator and those resulting from decisions taken by the firm itself. In this paper, the costs in the first category are called strandable, those in the second category are not strandable. If stranded costs are present, then they should be in the strandable category, the non-strandable costs cannot become stranded. But not al1 strandable costs are necessarily stranded, since some of them can be (partially) recovered via the market. Only those strandable costs that can not be recovered via the market are stranded. In the table the shaded area indicates the stranded costs. Summarising, strandable costs are defined as those fixed and sunk costs that were imposed by the regulator in the regulated market. Stranded costs are then defined as strandable costs that cannot be recovered via the market if the rnarket is opened up for competition. Comparing this latter definition with other ones in the literature leams that it closely resembles the one given by Baumol, Joskow and Kahn (Doane and Williams (1995), p.42). However, our definition puts more emphasis on the role of the regulator or the supervising authority. We stress that the regulator should impose the expenditures, whereas Baumol et. al. include expenditures approved by the
regulator. Clearly, the latter is a much broader definition of stranded costs because it implicitly opens the door for al1 sunk costs made by the regulated firm to become stranded.
B. The economics of stranded costs: Aa The link between strandable costs, stranded costs and other cost concepts can be illustrated graphically. This section presents this illustration. Furthennore, it tackles questions such as when do stranded costs exist? If stranded costs exist, are there economic reasons to allow for stranded costs recoiipment? Can, on a theoretica1 basis, anything be said about the size of the stranded costs? Each of these questions is answered by using the graphical t001 and the analysis is kept as simple as possible6. 1. The regulated market
Assume that the total demand for electricity is perfectly inelastic and equals q,, which corresponds to the size of the horizontal axis. Initially, there is only one generation firm. This firm is called the incumbent and its cost structure is shown in Figure 4. It is assumed that the average cost of electricity generation (AC,) decreases for some smaller levels of output, but in the range we are considering the average cost of electricity generation is increasing. The incumbent's marginal cost of electricity generation is assumed to increase linearly7. The average variable cost is labelled AVC,. The vertical distance between ACI and AVC, is a measure of the average fixed generation cost AFCI. The present analysis only considers the cost of electricity generation. We assume that it is compulsory in the regulated market to meet the marltet demand and that the regulator sets the price for electricity generation such that economic profit equals zero, i.e. pR= AC,(q,). The latter assumption is made for illustrative purposes, and has no effect on the conclusions of the analysis. 2. The liberalised market
Now assume that the market for electricity generation is opened up for competition and that the marltet demand for electricity remains equal to q,. Furthermore, assume that several potential entrants are competing for a market share and that each of these entrants has sufficient
capacity to supply the market at a constant marginal cost (MC,). This assumption may be a good approximation for what wil1 happen on the Belgian electricity inarket. Belgium is a small open economy, with a relatively small production capacity compared to the available capacity in the surrounding countries8. Coinpetition between entrants ensures that the entrant's price equals his marginal cost. Furthermore, we assume that if the incumbent increases his price above the entrant's marginal cost, then he woiild immediately be pushed out of the market. In Figure 4 the market demand for electricity q, is supplied by two generation firms, the incumbent (1) and the entrant (E). The vertical axis on the left-hand side is the incumbent's axis, the entrant's axis is at the right-hand side. a. T h e c o m p e t i t i v e o u t c o m e Under the assunlptions listed above, the competitive market outcome wil1 always be such thatp = MC, = MCE, which is generally accepted as optima1 from ai1 efficiency point of view. In Figure 4, the incumbent's output would reduce to q*, whereas the entrant's output would be (q, - q*). The implied price of electricity generation decreases (pC < pR),but this is not a genera1 result. In fact the market price is determined by the marginal cost of the entrant.
FIGURE 4 The competitive market
b. Economic welfare It can be shown that in this simple model social welfare increases as the market is liberalised. Furthermore, it can als0 be shown that the change in social welfare is equal to the efficiency gain that is made through improved production efficiency. The shaded area in Figure 4 is a measure of this 'benefit'.
3. The stranded costs In order to show the stranded costs in a figure, we need to take a closer look at the fired costs. According to our definition, only those fxed or sunk costs imposed by the regulator are candidates to become stranded, i.e. are strandable. In order to make this distinction, the fixed costs are divided in strandable and non-strandable fixed costs (Fs and F,,). This results in the AFmCrcurve in Figure 5 and Figure 6, which represent the average non-strandable fixed costs. Now, consider two cases9. a. The market price covers the average costs In Figure 5, both the strandable and the non-strandable fixed costs are covered by the market price. The domestic firm produces q* and makes an economic profit equal to the area pCE,E,D. As was said FIGURE 5 The competitive price is higher than the average cost o f the incumbent
before, from an efficiency point of view this market outcome is optiinal. There is no reason why the government or any other regulator should intervene by allowing the recovery of strandable costs since the market automatically arrives in a Pareto-optima1 situation. In fact, there are no stranded costs in this case. b. T h e market p r i c e d o e s not cover t h e a v e r a g e c o s t s but d o e s c o v e r a v e r a g e v a r i a b l e c o s t s In this case, the market outcome could be as shown in Figure 6. Standard economic theory then suggests that in the short run the firm will stay in the market since stopping activity will only imply an even larger loss. The point E, indicates the short run price-output combination for the incumbent firm. This point implies a loss per unit of output equal to E2E, and a total loss equal to the rectangle DE2E,pC. The stranded costs in this case are equal to that part of the strandable costs that is not recovered via the market, which als0 equals DE2E,pC.
FIGURE 6 The cornpetitive price is lower than the average cost of the incumbent Ac
A c, A vc,
l
I
0,
'I*
O,='Ii,
Again, there is no case for allowing stranded costs recovery from the point of view of efficiency. The incumbent incurs a loss due to
the presence of strandable costs, but this does not influence the output decision. The Pareto-efficient output will still be the outcome. One could also turn around the question: is there a case for not allowing stranded costs recovery? No, there is neither. If the incumbent is allowed to recover stranded costs and if the recovery is organised in a competitively neutra1 way, then the firm will choose the same Pareto-efficient output. The difference between both cases is that the burden of stranded costs is (partially) shifted from the firm to the consumers andlor the government. Standard economic theory also suggests that a firm, not able to cover its fixed costs in the short run, will leave the market in the long run. This is tme, but in the present model, the situation might be se costs are a short run phenomeslightly different b e c a ~ ~ strandable non. In the long run, the owners of the firm will absorb the strandable costs, and the firm will only reoptimise its non-strandable fixed costs. If it is possible for the firm to cover its long run average costs (now not containing any strandable costs anymore) with the market price, then it will stay in the market. If on the other hand, the firm is not able to cover its long run average costs through the marltet price, then it will leave the market. From an efficiency point of view, this would even be optimal. This reasoning puts an upper limit on the financial support for stranded costs recovery. The support should not be larger than the amount of the strandable costs. If the regulator sets the compensation at a level that covers more than the strandable costs, then he is subsidising some of the non-strandable fixed costs of the incumbent, which may create the wrong incentives for the incumbent. The incumbent may decide to stay in the marltet, whereas we know that this is not optiinal from the point of view of efficiency. 4. Some simulation exercises
A siinple simulatioii model was used to test what could be the welfare effects of a transinission fee to recover stranded costs on the Belgian market. The effect on welfare of opening the electricity market for the big industrial consumers depends on the supply price of the foreign producers and on the ease with which the big consumers switch to another supplier. When the supply price of the foreign producer is only slightly lower than the inarginal cost of the home producer, opening the market could give welfare gains and
higher profits for domestic generator. The welfare gains come from imports at lower costs than the indigenous production. Despite the loss of market share for the home producer, his gross profits are not affected much because of two reasons. First, the protected market is responsible for the major share of the gross profits. Secondly, the home producer might be able to charge higher prices at home for the market share he keeps at home. Sensitivity studies show that the opening of the market does not lead to negative profits and therefore that the strandable cost would never become stranded. 5. Conclusions
When one is concerned about economic efficiency, allowing for stranded cost recovery is not necessary. On the other hand, allowing for recovery would not hurt either, but if financial support for stranded costs recovery is given, then it should be organised in a competitively neutral way. Moreover, there is an upper limit to the size of the support, i.e. it may not be larger than the strandable costs. Of course, if there is no recovery of stranded costs, then the firn wil1 make a loss on the home market but this does not result in inefficiencies.
V. CROSS SUBSIDIES
In most European countries the market is not liberalised at once. In general, one started with the biggest customers, while the SMEs and the residential sector have to wait a few years before they have access to the European market. This situation creates a potential for cross-subsidies between the liberalised and the noii-liberalised market. This risk is one of the recurrent topics in the liberalisation debate and the Belgian Electricity law explicitly foresees measures to avoid such cross-subsidies. One can expect an increasing attention for the problem both from the side of the smal1 consuiners and from the coinpetitors of Electrabel. In this section we first exainine the definition of cross subsidies and then we indicate where and why cross subsidies occur. Next, we discuss the potential for cross subsidies after the liberalisation and the ways to reduce or eliminate this potential. We conclude with a proposal for reducing cross-subsidies.
A. The cross-stibsidy definitior? According to the econoinic literature, prices are cross-subsidy-fl-ee if tliey satisfy the following two conditions (See Faulhaber (1975) aiid Curien (1991)). For each customer the price is below the average stand-aloiie cost for that customer. Tlie stand-alone cost is tlie cost for a customer of self-providing the good or the service. This defines an upper bo~indon the set of cross-subsidy free prices. Each consumer is paying a price not lower than the average incremental cost. This defiiies a lower bound on the set of crosssubsidy-free prices. Note that price differences are not necessarily an indication of crosssubsidies, and unifonn pricing might still hide cross-subsidies. The major disadvantage of this 'definition' is the size of tlie gap between the lower and the upper bound of the set of cross-subsidyfree prices. Furthermore, applying this definition requires a lot of inforination not readily available in practice. This malces that crosssubsidies are difficult to identify. In this paper, we accept the existence of a cross-subsidy if a disproportional share of the joint costs is included in the tariffs applicable for a given segment of the market.
B. Why is there a problem with cross-subsidies? Prices convey important econoinic inforination. They should give incentives to customers and producers to allocate scarce resources in an efficient way, i.e. to squeeze tlie maxiinum out of the available resources. Prices containing cross-subsidies wil1 confront the economic agents with the wrong price signals. In some cases, cross-subsidies were introduced intentionally, because it was deemed to be fair that some customers paid inore or less than otlier customers. I11 economics, however, a preference is given to achieve income distribution goals via incoine transfers rather than via subsidised prices. C. Where can cross-subsidies occur? In the regulated electricity market, the price level and price structure at the generation level were set and controlled by the regulator. Cross-subsidies could easily be sustained because of the lack of alter-
natives to the electricity custoiners. After the liberalisation, this type of cross-subsidies is still possible in the non-liberalised part of the market. However, prices for electricity charged to the liberalised part are now beyond the control of the regulator and a cross-subsidy from the liberalised customers towards tlie captive customers is not sustainable. Cross-subsidies from the regulated towards the liberalised part of the inarket may still exist as tlie incumbent producers or traders will try to recover a disproportionate share of their costs via the captive customers. Because of its typical natura1 monopoly characteristics, it can be expected that the traansrnissionactivities reinain under the control of a regulator, w110 may create (or allow) cross-subsidies between different types of customers. The interaction of cross-subsidies at the genereation and the t~*ansmission level depends on the degree of unbundling of the generationltrading and transmission activities. The European Directive on the opening of the electricity market requires integrated undertakings to keep separate accounts for their generation, transport and distribution activities. In Belgium, the law iinposes that transmission activities are strictly separated from any other activity. If this separation is successful, then cross-subsidies between generation and transmission activities will not exist. If the separation is only partially successful, aild if the incumbent owner of the transinission firm is able to iiifluence the transmission prices, then cross-subsidies between the two levels may occur. D. Why do cross-subsidies occur? Cross subsidies may arise because of politica1 reasons, because one likes to give a preferential treatment to some type of customers or because one does not want to charge the full cost of providing a good or a service to a given customer type. By definition, joint costs cannot be allocated to one product because these costs were made for the production of more than one product. Some sharing rule is needed to allocate these costs to the different products. Other allocation mles will result in other split ups of the costs, and using a wrong sharing rule results in an incorrect allocation of the joint costs and thus - maybe - in a cross-siibsidy.
I11 most European countries, the ongoing liberalisation process in the electricity market has lead to a claim from the sector for stranded cost recovery. Several instruments are available and proposed to finance this transfer. If a fee is imposed only on the captive customers (e.g. a tax on the distribution level), then this might result in a cross-subsidy froin the captive customers to the free customers. Through predatory pricing, the iilcunibent firm tries to protect its marltet share in the liberalised inarket by charging very low prices on that market. Charging higher prices in the captive market then must compensate the resulting loss in revenue. This can he done, because in that part of the market there is no risk of entry. The incurred short run losses are then compensated through price increases and thus higher profits when the potential entrants are defeated. Such a strategy assumes that the defeated entrants wil1 not try to reenter once the prices have increased and this is ratlier uiilikely especially if the sunk cost involved in entering a market is rather small, whicli is the case in the presence of overcapacity in generation equipment. When the incumbent firn is supplying both the liberalised and the regulated part of the market, and when price regulation is of the costof-service (COS) typelO,then the firm has an incentive to allocate as much as possible its joint costs of production to the regulated market. In that market, the firm can recover its costs through the regulated price. In the liberalised market, the firm can increase its profit margin (lteeping the price coiistant while decreasing the average cost), since now only a small share of the joint costs is to be collected through that inarket. E. Existing volunta~ycross-subsidies in the current Belgian electricity rnarliet In Belgium, the price per kWh covers the cost of tlie generation, the transmission and (if applicable) the distribution stage. Thus, not much is known ahout how the cost of the transmission service is allocated to the different types of customers (large industrial customers, sinall industrial custoiners (SME's) and residential customers). It can very wel1 be the case that these costs are recovered from the custoiners by charging a fixed amount per kWh, irrespective of the size of deinand, the timing of consumptioii, .. . This would correspond to a so-called postage stamp tariff. Aalbers et al. (1999) made some calculations for the Dutch transmission grid
and they conclude that the poteiltial for cross-subsidies is quite large if a pure postage stamp pricing inethod would be used". If in Belgium an implicit postage stamp is used, then it is likely that the industrial customers are cross subsidising the low voltage and (to a lesser extent) the medium voltage consuiners. This is because electricity generators supply their output mainly to the high voltage grid, and large industrial customers usually take their electricity froin the high voltage grid. Therefore, they would only have to pay for transniission over the high voltage grid, whereas with a postage stamp they als0 pay a part of the cost for transport over the medium aizd the low voltage grid. Currently, a few smal1 iiitentional cross-subsidies exist. They have to do with the stimulation of the production of "green electricity", the stimulation of rational use of energy and the tariffs for coinbined heat and power production. Overall tliey represent only a smal1 share of total costs. In the past, transfer pricing took place between the generation firm (Electrabel) and that part of the distribution sector under the control of Electrabel. This mechanism exploited the differente in the tax treatment of profits at the corporate level and at the distribution level. Thus, a cross-subsidy may be (have been) present in the sense that mixed intercommunalities are (were) paying too low prices for their electricity compared to the prices paid by the other customers. According to the regulator of the captive inarltet (the CCEG), this mechanism is not operational any inore as there is now a fiscal compensation in place. One is als0 thinking about applying the Same tax rate at the distribution level as wel1 as at the corporate level.
F. Cross-subsidies in a partially liberalised Belgian electrici~~narket Competitive forces will push the market price for electricity generation towards a level that more closely reflects the marginal cost of electricity generation. Therefore, existing cross-subsidies froin the liberalised part of the marltet towards the captive part of the market cannot be sustained. On the other hand, existing cross-subsidies from the regulated part of the market to the non-regulated part of the inarket will continue as tliis helps the incumbent finn to iinprove its competitive position in the liberalised part of the inarket (predatory pricing) or to inake higher profits in that market.
If the COS mechanism is maintained in the regulated market, the risk exists that the incumbent firm allocates more than a fair share of the joint costs of electricity generation to the captive market because of its de facto monopoly position in that market. G. Major potential channels for cross-subsidies aJter the libevalisation At the generation level, there is a clear incentive for the regulated firm to allocate a more than reasonable share of the joint costs to the regulated market. Therefore, a careful and thorough study of the cost allocation mechanism in the regulated firm is necessary, whatever the pricing mechanism that is chosen in the regulated market (COS, price cap or yardstick). This is because in each of the three cases, the initial price levels are determined on the basis of such a cost allocation exercise. Basically, the three pricing mechanisms only differ in the way prices are allowed to evolve in the later periods. A second important channel for unwanted cross-subsidies is the transmission sector. This activity remains under the (in)direct control of the incumbent firm.In the liberalised market, the large industrial customers have three options: buy electricity from the curreiit electricity producer (Electrabel); buy electricity abroad, or; invest in an own generation plant (CHP or CCGT). Under the first two options, the transmission grid still needs to be used to supply electricity. Under the last option, the use of the transmission grid is avoided (except for back-up services). The presence of this third option indirectly puts a pressure on the pricing strategy applied by the transmission company. If the transmission conipany sticks to a pure postage stamp tariff (and the iinplied cross-subsidies), then tliis wil1 give more incentives to the large industrial customers to choose for an own CHP or CCGT installation.
H . Redzicing the potential jòr unwanted cross-subsidies: a proposal The current pure COS-based pricing rule should be abandoned b e c a ~ ~ of s e the incentives it provides to the regulated firm to allocate joint costs maximally to the regulated market. Furthennore, COS pricing gives very little incentives to the regulated firm to produce in
a cost-efficient way. It is therefore preferable to move to a pricing mechanism that makes the firm the residual claimant of its cost savings. This wil1 give more incentives to the incumbent firm to look for the most efficient production process, and to allocate the costs in a correct way. This pricing mechanism could be a price cap system or a system based on yardstick competition. Two other options to red~ice the potential for unwanted cross-subsidies are to speed up the liberalisation process and to organise a better control of the cost allocation. A price cap scheme features high incentive power in the sense that the regulated firm is the residual claimant of its cost savings. The regulator sets a price ceiling for each good or for a basket of goods that is provided by the regulated fm.This price ceiling is then adjusted over the regulatory period on the basis of a price index12. If the price ceiling is defined for a basket of goods, then the firn1 has some discretion in determining the price structure within the basket as long as the (weighted) average price of the basket is not above the price ceiling. Giving some discretion to the regulated firm with respect to the price stnicture of the goods in the basket is to be preferred above setting a price cap for each good in the basket. This gives the firn more flexibility in adapting to changes in the cost structure. If necessary, some constraints can be put on this discretion in order to avoid abuses at the level of cross-subsidies. When a price cap system is added to a COS system that contains important cross-subsidies, it can take a long time to eliminate the cross-subsidies With yardstick competition, the evolution of the prices in the regulated market is made a function of the observed evolution of prices in similar marltets in other countries. Therefore, the yardstick should be chosen carefully. This system requires careful preparation, as the underlying characteristics of the different electricity inarltets can be very different (The level of the prices at the beginning of the benchmark period compared to the prices in the national markets, the stranded cost policy, the size of the marltet opening.. .). A second way to red~icethe potential for unwanted cross-subsidies at the generation level is to speed up the liberalisation process and to allow distribution companies to shop f'or lower priced electricity. The third way to reduce the potential for unwanted cross-subsidies is to organise a better control of the cost allocation mechanism that is used by the regulated firm. A comprehensive cost allocation analysis should be conducted on a regular basis. This exercise must be wel1 documented and the results must be made public.
Our proposal for the electricity market is to base the delivery prices for regulated consumers, during the transition period 19992007, on a weighted average of two elements: = the cost of delivery using the present COS system;
the prices offered by competitors in neighbouring countries for similar delivery conditions; The weight of the second component will increase so as to reach 100% in 2007. This system has three advantages compared to the continuation of the present COS system: it provides a smooth transition to the fully liberalised system; by introducing elements of a price cap, it contains a stronger incentive for cost minimisation; by benchmarking the price cap in function of the prices abroad, one guarantees that gains in productivity are also translated int0 the prices for the protected market segment. In order to avoid cross-subsidy via the present COS system, it is necessary that the cost allocation exercise is systematic and carried out in a more open process with independent experts. It is also advised to make sure that generation and transmission activities are fully unbundled, not only in the legal sense, but also in practice. The obligation that generation or trading and transmission activities are carried out by legally separated firms is not sufficient. In practice, Electrabel will still be a major shareholder in the electricity transmission company. Monitoring this separation of generationltrading and transport activities will be a difficult task and requires access to detailed cost information of transmission activities.
VI. TRANSMISSION PRICING ISSUES In the liberalised market, the network operator has an important but difficult role. He has to make available sufficient transmission capacity for al1 trades between consumers and generators and he has to cover his costs. First, we discuss the specific difficulties of ninning a transmission network. Then, we review a possible pricing solution that has been proposed.
A. What makes transmission pricing of electricity dSfJicult? l . Transmission congestion
If transmission constraints are binding, so that the amount of power flowing through a line is at the safety limit, cheap but distant generation inay have to be replaced with more expensive local generation, in order to reduce power flows. In the constrained area, the optima1 price of electricity rises to the marginal cost of the local generation, or to the level needed to ration demand to the amount of electricity available13. 2. Transmission losses
Even if these are no constraints, power is lost in the transmission process and prices should reflect the fact that marginal losses are higher in some places than in others due to the distance of the electricity transport. Ceteris paribus, the higher the voltage level, the lower these losses will be. 3. Other elements that affect transmission prices
a. A n c i l l a r y s e r v i c e s The costs associated with the delivery of electric energy include many services. The direct fuel cost of generation is only one component. In analyses of energy pricing, there is no uniformity in the treatment of the other, ancillary services (transport lines with sufficient reliability, spinning reserve, standing reserve, replacement reserve14, reactive power (voltage control)I5, 'black-start' capabilityI6, active power losses, area control error17). These services have to be supported by adequate dispatching and metering systems. b. M a r k e t p o w e r a t t h e s u p p l y side When at the generation side, the number of suppliers is limited (as will probably be the case in Belgium), then strategic behaviour might occur in the sense that the suppliers will try to influence the market outcome through their own behaviour. This inight be possible, because changes in demand or supply in one node of the transmission grid have an impact (through transmission losses and capacity constraints) on the transmission prices in the whole grid. Clearly, the possible existence of such behaviour must be taken int0 account when a pricing mechanism is designed.
Green (1998) coinpares a nodal transmission pricing systeiii witli more simple mechanisms. His conclusion is that using simpler pricing schenies decreases overall economic welfare, but not necessarily to a large extent.
B. Alternative pricing systems for transmission As regards transmission pricing, one has the choice between three types of pricing niles: postage stamp, distance related tariff and pure inarginal cost pricing. We exainine the performance of the three systems keeping in mind the three criteria to be satisfied by a good transmission pricing system (Green (1997)): = cost coverage; = incentives for efficient operation, investinent and cost miilimisa-
tion by the transmission company; incentives for optima1 siting of new generation plants and important customers; l . Postage stamp
In a postage stamp system one pays for every transaction a fixed tariff per M W , this tariff is independent of the distance, place and time where the transport flow is needed. The major advantage of this system is that it is easy to administer and allows to cover costs easily by using average cost pricing. Tlie major disadvantages of this pricing mle is that it does not contain incentives for more cost-efficient operation and no incentives for a good siting of investments in power generation of power consumption. 2. Distance related tariff
In this system, the tariffs are proportional to the (geographical) distance between the generator and the consumer. This systein allows cost coverage and contains incentives for minimising the transport distance between the generator and the consumer. Minimising geographical distance may not be a good criterion as transport capacity may be in surplus on some links and may be too smal1 on other links. Furthermore, this system does not contain any incentives for cost-minimisation by the network operator.
3. Marginal cost pricing
In this system the transmissioil price for a given tsade is computed on the basis of tlie marginal cost of this transaction. This marginal cost can vary according to time and location. It includes the achlal systein cost (power losses, ancillary services) and the opportunity cost of transport capacity. The latter nleans that, when there is a capacity shortage, olie customer precludes other customers from making interesting transactions. This is the theory, in practice there are many impleinentation constraints. The advantage of this systein is that it contains different good incentives for correct use of the existing transmission possibilities. It is however complex to manage. Furthermore, simple marginal cost pricing does not guarantee cost recovery. Some kind of Ramsey pricing or two part pricing is necessary to conserve the efficiency properties of marginal cost pricing and have cost recovery. Finally, marginal cost pricing as such does not guarantee cost minimisation from the side of the operator. C. A proposal for Belgium
In the firmly linked Belgian grid, in which actual power flows are very difficult to predict due to the large nuinber of parallel patl.is and the dynamic characteristics (open switches os maintenance), marginal cost pricing is almost impossible. Therefore, a pricing scheme starting from a postage stamp method, with improvements to give incentives for optiinal siting of new generation and demand in the future, efficient use of the existing grid and cost minimisation is proposed. The postage stamp is applicable to both producers aild consumers. We sketch some of the features of this proposal here: l . Postage stamp for cost coverage and non-discriinination The annual postage stanip tariff sliould allow the transmission company to recover its costs for running the system while treating al1 grid customers, using the grid at the Same time and place, in a similar way. Starting from the existing situation, these costs should include al1 functions the systein operator has to provide:
maintenance, genera1 iinprovement, increasing reliability and keeping the system in line with the present state of technologythis cost wil1 be referred to in short as 'maintenance cost'18; reserve capacity (spiiining reserve, standing reserve and replacement reserve); reactive power and voltage contro1l9; black start capability, bought by the transmission company froin generation companies; losses in the grid; metering and billing of energy and power flow; personnel and operational cost. Next to the achal costs, a fair return on investments should be part of the basic postage stainp rate. These costs are allocated to customers according to the following principles: a. An i n d i v i d u a l cost coinponent Costs that can clearly be identified as being due to a particular customer are charged to this custoiner. These include: connection costs (being different for different voltage levels); metering and billing, and; reactive power for outlyers. b. A d e m a n d coinponent
Fixed costs, i.e. maintenance, genera1 iinprovement, increasing reliability and keeping the system in line with the present state of technology, black-start capability and personnel cost plus the fair return on investment, are charged per kVA peak demand. In order to avoid cross-subsidies between grid users at different voltage levels, it can be argued that al1 transmission clients (generators, consuiners, traders, brokers,. ..) directly connected to the extra high voltage grid (380, 220 and 150 kV) should only be charged for the extension and maiiiteiiance of the extra high voltage part of the grid. Consuiners or generators connected to the high voltage level (70, 36 and 30 kV) should be charged for the entire grid (30 to 380 kV). This assumes that al1 power passes through the extra high voltage grid, or at least that al1 customers benefit from the extra high voltage grid. In this respect, the present system with various types of contracts (clients requiring only 50 Hz and meeting power fluctuations -
clients requiring back-up power if available - clients requiring total system services) could be largely inaintained. c. Ai1 energy coiiiponent Variable costs, i.e. the costs of losses, reserve and reactive power, are charged per kWh. In order to avoid cross-subsidies between users at different voltage levels, the cost of losses, reserve and reactive power is differentiated per voltage level, through a charge based on a voltage dependent inultiplication of the actual consunlption. This siinple approach could in the future be replaced with more accurate calculations, which should indicate - in average, but perhaps not for each individual node - the dependence of losses, reserve and reactive power on the different voltage levels. 2. Incentive for dispatching generation and for the siting of new generation or demand
The system operator should provide incentives for both dispatch of generation and for future investments in generation and new demand nodes to be located at those places where they best support the overall system regarding congestion, losses (including those under peak conditions), voltage stability, reliability and safety. A generator may be at a point in the grid where its presence is essential to maintain voltage stability. Therefore, the value of that generator should be higher than that of a generator at a very stable node. For particular investments, the parties involved inay require the grid operator to make a confidential study of the precise effect for their intended investment in the potential nodes. The node dependent surplus or discount leads to a better dispatching, reducing congestion and losses and improving the network stability, and in this way encourages efficient use of the existing network. Furthermore, it also provides a long-term incentive for siting new generation or demand.
3. Incentive for efficient operation and network investment a. Maintenance a n d o p e r a t i o n The system operator should be rewarded or penalised for the quality of his operation, including inaintenance, switching of lines, voltage
regulation, . .. The criterion is the overall system reliability. The best way to judge this is to measure the amount of energy in kWh that has not been delivered to the consumers, or the ainount of energy not taken from the cheapest generators because of system failure or congestion. The quality could be compared with neighbouring systems. b. I n v e s t m e n t a n d n e t w o r k e x p a n s i o n By investing, the network operator can improve the quality and reliability of the power system, thereby reducing penalties. Furthermore, included in the total cost leading to the basic postage stamp rate, is a fair return on investment and capita1 cost. However, al1 this may lead to over-investment and a gold plated network. Therefore, an incentive for overall cost reduction is needed. This is a fundamental problem in any monopoly system. The best solution is a system of benchrnarking, through comparison with similar power systems in other countries. Great care has to be taken in selecting systems that are comparable with the Belgian grid, and in making a fair comparison taking due note of objective differences. 4. Transparency
Clearly al1 tariffs - or at least the formula to calculate them - should be published in order to allow the clients to use the system in an optimal and efficient way. This also applies for the node dependent Grid Quality Charge.
VII. ENVIRONMENTAL REGULATION
A. Environmental standards in electricip y~*oduction Environmental standards, mainly those focussing on air pollution, influence the choice of generation technology and therefore the cost of electricity generation. This chapter discusses the existing secondary EU legislation as wel1 as new developments on environmental policy. Actually, there exist three main Directives dealing with large combustion plants. Directive 841360 sets a framework for dealing with air poll~itantsfrom industrial plants and introduced principles such as prior authorisation of constniction of industrial processes and use of
Best Available Technologies Not Entailing Excessive Cost (BATNEEC). LCPD, the Directive on controlling Emissions from Large Combustion Plants sets out emission standards for particulates, S 0 2 and NOx, and emission ceilings for S 0 2 and NOx. Finally, Directive 96/61/EC concerning Integrated Pollution Prevention and Control (IPPC) requires the introduction of an integrated environmental licensing system, which will apply to a range of industrial processes, including power stations larger than 50 MW. The following developments will affect pollution control for power plants in the EC: Air Quality Acidification Revision ofLCPD Water
Waste Kyoto Protocol
Stringent national caps for S 0 2 and NOx and particulates and lead Reducing S 0 2 emissions across the EC by placing restrictions on the sulphur content of certaiil liquid fuel products Overall update, promotion of CHP (Combined Heat and Power) A special Directive on water would set standards and inechanisms for ensuring that limit values under the IPPC Directive are observed. Wil1 be covered by the IPPC Directive and by the EC's existing legislation on waste. Under the Kyoto Protocol, the EC is committed to reducing greenhouse gases emissions by 8% by 2008-2012. In relation to 1990 levels.
The Commission is examining the measures that need to be taken at Community level to ensure equivalent competitive conditions as a result of environmental requirements to meet the above-formulated requirements.
B. Standards for nuclear decommissioning Unlilte other types of generation, nuclear power plants must include in their cost a factor for the storage of nuclear waste and future decommissioning of the plant. Diverging regulatory approaches to the management of decommissioning funds may cause market distortions. At the inoinent, there is no specific EC legislation on the decommissioning of power plants, but, within the single market, a common approach will be needed, also leading to a better protection of population and environment, to a reduction of waste,. . . According to the Commission, decommissioning costs must be seen as part of the electricity production and may not be cross-
subsidised from the transmission activity nor directly subsidised via state aid. To identify the decommissioning cost, a detailed preliminary study must be executed taking int0 account al1 the relevant factors such as safety, environmental and financial issues,. .. The fund must be secured and controlled by the mandated authorities and only dedicated to decommissioning. The full fund must be available at the foreseen time. C . Healthy competition for environmental regulation when there is no transboundary pollution Let us discuss first the case of pollution that is strictly national: some types of generation plants only affect the neighbourhood. In this case differences in national regulations should correspond to differences in national environmental preferences (say lower population density) or differences in public efficiency. An example of less efficient public regulation could be that marketable permits are not accepted. The result of these differences in regulation and preferences could be changes in the location of power production in Western Europe. A transfer of polluting power production to less densely populated areas could happen and this is for economists a demonstration of beneficia1 international trade.
D. Unhealthy competition as a result of ineficient regulation of transboundary pollution Now take the case of pollutants that affect the national population but als0 affects the bordering countries. If the cross-border effects are not internalised by every country, unhealthy competition can exist. Internalisation requires compensation of neighbouring countries for any damages done to thein or at least their consent for any new plant or production. Whenever transboundary pollution is allowed witliout internalisation, those countries upriver or upwind will overspecialise in dirty power prod~iction.This is an example of inefficient competitioii. The EU commission will face some tough questions here. A first question is nuclear energy. Soine couiltries want to close nuclear power stations before the end of their economic life (Sweden, Germany). Other countries (France?) might want to expand their nuclear power production. Heavy nuclear accidents imply clearly
cross boundary damages. Pollution from normal operation is probably confined to the region. Wil1 we accept that some countries expand nuclear power while others are trying to close it? A second case of interest is the C 0 2 emission reduction ceiling that has been imposed on the EU by the Kyoto agreement. This global cap has been translated into national caps that are not necessarily efficiently distributed in the sense that the marginal cost of emission reduction is equalised over countries. The result will be a bias against electricity production in those countries that have received an inefficient cap. This could be overcome by allowing the EU countries (or the electricity producers) to trade C 0 2 emission rights.
VIII. CONCLUSION Although there is a clear momentum and direction towards liberalisation, many issues are still unsolved. The first 10 years of the British experience learn US that liberalisation does not produce its hl1 economic benefits when the number of competing producers remains too small. We identified four major problems in the liberalisation of the European electricity sector. The stranded cost issue can most easily be resolved by not accepting any compensation for stranded costs. Cross-subsidy problems between the liberalised and the non-liberalised section of the market will probably only disappear when the whole market is liberalised. The toughest intellectual problem is the design of a good transmission pricing scheine. This is now left largely to the member states so that country experiences might teach US interesting lessons over the coming decade. Differences in environmental regulation have been identified as the fourth inajor problem in the European liberalisation. The solution here has to include a correct internalisation of cross-boundary pollution. Liberalising the European electricity sector is not an easy task and will keep US busy in the next ten years. NOTES 1. Certain consumers are defined as "eligible". These consumers only can move on the open inarlet. 2. Between generators and eligible consnmers.
3 . This coefficient was constructed by dividing coluriin 2 by column 3 of Table 2 in Wolfrain (1999). g (base load) arid did ~ i o t 4. The nuclear generator wanted its units r ~ ~ n n i ncontiiiuously havc a large capacity therefore there were only two real competitors. 5. The Thatcher govemment decided io build 10 Pressurised Water Reactors (PWR). In tlie begiiiiiing of the privatisatioii there was an obligation for the RECs to buy nuclear power and a fuel levy to pay for decommissioni~igliabilities. 6. More partic~ilarly,we fociis on a inarket with one hoinogenous coimnodity. This can he electricity delivered at a constant flow over thc ycar with a given level of quality. Using a multiproduct approach for electricity (peak, off peak, etc.) is iiiore realistic but wil1 obscure the stranded costs analysis in tliis section without adding value to the argument. 7. The linearity of MC, (and thus also AVC,) is assuined for tlie sake of siinplicity. Unless it is mentioned explicitly, this does not influence the maiii coiiclusioii of tlie aiialysis. S. It is assuined that one entrant enters the doniestic rnarket. The results would not change if more than olie competitor would enter. The assuinption of perfectly inelastic demand for electricity is acceptable in tlie short i-un and helps the exposition. 9. Note that other definitions of strandable costs would result in an other position of tlie AF,&, -curve. 10. Until 1999, Belgium had a pricing systein that closely resernbled COS regulation. With COS regulation, prices are set such that a revenue requirernent is realised. There are two major probleins with this type of pricing. First, tlie mechaiiisin has little incentive power. Tlie incentive power of a pricing sclieme is measured by tlie pressure it puts on the regulated finn to provide its goods or services at the lowest possible cost. Second, tariffs are not necessarily close to the marginal costs and thus they do not necessarily provide incentives to consumers for a correct use electricity. 11. On the basis of the figures iii their report, a pure postage stamp price of 0.700 BEF per kWh was calculated. If the price would he differeiitiated according to the customer type (high voltage, medium voltage and low voltage custoiners), then Aalbers et al. (1999) fiiid transmission prices ranging from 0,256, over 0,531 to 1,025 BEF per kWh, respectively. With a further differentiation according to the voltage level at the generation side, the price differences would become even larger. 12. A well-knowii example is the RPI-X formula that is used in the British electricity sector. 13. Congestion lias to he avoided for economic but also for reliability reasons. The total cost of capacity, losses and reactive power requireinents of a line are niiniinised wlien the line is loaded at around 50% of its capacity. For reliability reasons, tlie loss of a liile may not lead to a systein collapse. With two identical lines in parallel on a route, this is achieved automatically by not loading the lines above 50%. When alternative routes exist, higher loading is of coursc possible. However, higher loading leads to an increased risk of voltage instability. Even though there is no sharp limit, a maximum safe rating is calculated for every line, depending on teinperature aiid power factor of transinission over the line. It should be noted that power flows in the opposite direction of the dominant power flow diminish the total power flow, and relieve congestion. 14. A characteristic of electricity is that it can not be stored. At each second, generation has to match demand, which fluctuales unpredictably. This is the so-called generation-demand balancing. To achieve this, power plants do not operate at maxiinurn power, hut keep a certain ainount of reserve. Tlie power output from al1 plants is constantly adapted, autoinatically, in a matter of seconds. Reserve power is also used for compensating large unbalances, due to e.g. errors in predicting demand and generator failures. If the amount of instantaneously available reserve power (the spinning
15.
16. 17. 18. 19.
reserve) is used, other power plants that were at stand-by are started tip (standing reserve). These power plants are replaced in their turn by power plants designated as replaceinent reserve. Power in an AC systein consists of active and reactive power. Active or real power is tlie power coinpoilent that can be transformed in any other form of energy, such as mechanica1 energy. It can be transported over large distances, although there always is sorne loss. Reactive power is needed to maintain the overall voltage level in the grid, enabling the transport of real power. Reactive power itself can not be transported over large distances or iinported froin other countries, i.e. it has to be prodiiced locally. The blackout in a large part of The Netherlands in the summer of 1997 is an interesting example of oile of the risks due to a large import of electricity (i.e. active power only) combined with a very significant independent generation (deceiltralised production) and an inappropriate pnce structure. The independent generators are only paid for their active power output. The ensuing lack of reactive power in the grid was the main cause of the blackout. It is clear fitture price structures have to incorporate a coinpensation for the reactive power. The ability to restart the power system after an overall black-out, without support from other countries. Each country, or to be more precise each control area, performs generation-deinand balancing, taking account of the scheduled import or export. This intended level of import or export is called the area control error. This cost, part of the demand component, is considered separately for the different voltage levels, i.e. extra high and high voltage. The cost of reserve and reactive power, making up the energy component, is considered separately for the different voltage levels, i.e. extra high and high voltage.
REFERENCES Aalbers, R.F.T., Bressers, D.L.F., Dijkgraaf, E,, Hoogendoorn, P.J. and De Klerk, S.C., 1999, Tariefsysteem met verkeerde prikkels, Economische en Statistische Berichten 84, 4196, 232-234. Curien, N., 1991, The Theory and Measure of Cross-Subsidies: an Application to the Telecommunications Indus- International Journa1 of Industrial Organisation 9, 73108. Doane, M.J. and Williams, M.A., 1995, Competitive Entry into Regulated Monopoly Services and the Resulting Problem of Stranded Costs, The Hume Papers o?z Public Policy 3, 3, 32-53. Faulhaber, G., 1975, Cross-Subsidization: Pricing in Puhlic Enterprises, American Economic Review 65, 5, 966-977. Green, R., 1997, Electncity Transmission Pricing: an International Comparison, Utilities Policy 6, 3 , 177-184. Green, R.J. and Newbeny, D.M., 1992, Competition in the British Electricity Spot Market, Journal ofPolitica1 Economy 100, 5, 929-953. Newbeny, D.M., 1998, Freer Electncity Markets in the UK: a Progress Report, Energy Policy 26, 10, 743-749. Newbeny, D.M. and Pollit, D., 1997, The Restructuring and Privatisation of the CEGB Was it Worth it?, 45, 3, 269-303. Wolfram, C.D., 1999, Measunng Duopoly Power in the Electricity Spot Market, Tlie American Economic Review 89, 4, 805-826.
Tijdschrift voor Ecoiloinie en Management Vol. XLV, 4, 2000
Nieuwe economie en groeiversnelling door G. VERFAILLE
Guy Verfaille werd geboren te Waregem in 1959. Hij studeerde af als Master ofArts in Econoinics aan de K.U.Leuven waar hij een aantal jaren als wetenschappelijk medewerker aan het Centrum voor Economische Studiën werkzaam was vóór hij in 1988 overstapte naar de bankwereld waar hij thans Hoofd Algemeen Economisch Onderzoek is van Fortis Bank.
Bijdrage aan het colloquium "Nieuwe Ontwikkelingen in de econoinie" n.a.v. 45 jaar Centrum voor Econoinische Studiën op 29 september 2000. Met dank aan Fabienne Dandelot. Deze bijdrage steunt gedeeltelijk op een artikelenreeks die we samen schreven voor het Fortis Bank magazine Vector. Dank ook aan discussant Prof. Dr. G. De Bruyne voor zijn nuttige opmerkingen.
I. INLEIDING
De term 'Nieuwe Ecoiioinie' is een vlag die vele ladingen dekt. Soins wordt er enkel mee bedoeld dat het belang in de econoinie van nieuwe, snel groeiende sectoren zoals o.in. de infonnatie- en communicatietechnologie (ICT) steeds maar toeneeint. Anderen gebruiken 'Nieuwe Economie' dan weer in de eerste plaats om aan te duiden dat met de komst van het internet liet zakendoen een nieuwe dimensie heeft gekregen. E-coimnerce verandert de verhouding bissen leverancier en klaiit en haalt de concurrentiematrix en de marktstruchiur in sommige sectoren grondig overhoop. Nog anderen wijzen er vooral op dat in nogal wat nieuwe activiteiten toenemende schaalvoordelen kunnen geëxploiteerd worden waardoor iil de praktijk een aantal oude economische wetmatigheden op hun kop kunnen worden gezet. Althans tot voor kort gingen behoorlijk wat analysteil nog een stap verder en verengden ze het begrip 'Nieuwe Economie' tot een wereld waarin oude waarderingsinethodes van bedrijven als waardeloos konden worden bestempeld voor o.m. technologiebedrijven, met als gevolg dat een deel van de beurs op eeii gans eigen logica gaat drijven. Deze denkpistes hebben vanzelfsprekend heel wat gemeenschappelijke elementen. Nieuwe economie is echter ook een nieuw paradigma waarbij het voorbeeld van de Amerikaanse economie lijkt aan te tonen dat dankzij de ontwikkelingen in de ICT-sectoren de goede oude Philipscurve aan de kant kan worden geschoven. Langdurige economische groei lijkt te lmnnen samengaan met blijvend lage inflatie, tenminste wanneer deze groei wordt gedragen door prodiictiviteitswinsten, een handig monetair beleid e11 een soepel werkende arbeidsmarkt. De sterke prestatie van de Amerikaanse economie in de jaren negentig is het resultaat van het complex ineengrijpen van vraag- en aanbodfactoren, gekoppeld aan fi~ndainentelestructrirele wijzigingen. Het ligt niet in de bedoeling om hier dit kluwen volledig te ontwarren en een exhaustieve analyse te bieden van de genesis van het economische wonder dat zich in de VS lijkt te hebben voltrokken. De scope is heel wat beperkter. Gepoogd zal worden een begin van antwoord te vinden op een drietal vragen. Ten eerste blijft temidden van alle retoriek over een nieuw tijdperk de vraag overeind hoe "nieuw" die nieuwe economie nu werkelijk is en in hoeverre de sterke groeiprestatie niet het gevolg is van normale mechanismen die genoegzaam bekend zijn uit de 'oude' economie. Een tweede vraag die zich
stelt, is de bijdrage die de ICT-sector als dusdanig heeft geleverd aan de versnelling van de economische groei. Ten slotte rijst nog de vraag naar het karakter van houdbaarheid en exporteerbaarheid van de snellere groeiprestatie. Is de conjunctuurcyclus werkelijk dood zoals sommigen in een bui van overmoed reeds hebben beweerd? Of is de versnelling van de groei slechts een relatief tijdelijk fenomeen dat er enkel voor zorgt dat de economie op een hoger groeipad terechtkomt, parallel aan het vorige. Met andere woorden is de 'speed limit' van de economie of de potentiële groeivoet nu definitief of slechts tijdelijk opgevoerd? Belangrijker is echter nog de vraag in welke mate dit Amerikaanse sprookje transplanteerbaar is naar Europa. De groei is in de jaren '90 in Europa duidelijk achterop gebleven bij de Amerikaanse. Het restrictieve karakter van het budgettaire en het monetaire beleid in de aanloop naar de EMU is hier ongetwijfeld niet vreemd aan, maar biedt toch geen volledige verklaring. Waar ligt het verschil tussen de Amerikaanse en Europese groeiprestatie en welke zijn de lessen die Europa eventueel daaruit kan trekken? De indeling van deze bijdrage is als volgt. In de volgende sectie zullen we pogen het uitzonderlijke karakter van de groeiprestatie van de VS tijdens de jaren '90 wat beter in perspectief te plaatsen. In sectie I11 bekijken we de mate waarin deze groeiversnelling in de VS gedragen werd door productiviteitswinsten. In de daaropvolgende twee secties ontleden we deze productiviteitsstijgingen en bekijken we in welke mate de ICT hierbij een rol heeft gespeeld. Sectie V1 vergelijkt de Europese met de Amerikaanse prestaties tijdens de jaren '90 en ten slotte worden in sectie V11 een aantal besluiten getrokken.
11. DE GROEIJAREN NEGENTIG VAN DE VS De groeiprestatie van de Amerikaanse economie blijft verbazen. In de eerste helft van 2000 lag het BBP in reële termen maar liefst 5,6% hoger dan in dezelfde periode in 1999. Voor het vierde jaar op rij zal de groei dit jaar boven de 4% uitkomen. Dergelijke groeicijfers zijn ongewoon voor een "rijpe" economie als die van de VS, zeker als ermee rekening wordt gehouden dat deze economie reeds geruime tijd in een opgaande conjunctuurbeweging zit. De huidige expansiefase kwam immers reeds op gang in maart 1991. Met een lengte van thans 113 maanden verwijst de huidige expansie het vorige record dat dateert van de jaren '60, naar de annalen. En dát record werd boven-
dien toen nog gevestigd mede dankzij de stimulans die de oorlog van Viëtnam voor de Amerikaanse economie betekende. Tabel 1 geeft een overzicht van de conjunctuurcycli in de VS sinds de Tweede Wereldoorlog. Gemiddeld hadden de conjunctuurcycli tussen 1945 en 1991 een expansiefase die 50 maanden duurde, ruim minder dan de helft van de huidige.
TABEL 1 Conjunctuur-cycliin de VS Conjunctuurcyclus Dieptepunt
Hoogtepunt
Okt. 1945 Okt. 1949 Mei 1954 April 1958 Febr. 1961 Nov. 1970 Maart 1975 Jul. 1980 Nov. 1982 Maart 1991
Nov. 1948 Juli 1953 Aug. 1957 April 1960 Dec. 1969 Nov. 1973 Jan. 1980 Juli 1981 Juli 1990 ?
Aantal maanden Contractie
1
Expansie
37 45 39 24 106 36 58 12 92 113 tot nu
Gemiddelde over alle cycli 1854- 1991 (31 cycli) 1945 - 1991 (9 cycli)
I Genliddelde over cycli in vredestijd 1854 - 1991 (26 cycli) / 1945 - 1991 (7 cycli) Buorz: NBER
De sterke groeiprestatie van de jongste jaren heeft de trendwaarde van de groei opgetroldten tot bijna 4% zoals uit Figuur l blijkt'. Dit ligt heel wat hoger dan in de periode 1976-95 toen de trendgroei amper boven de 3% uitkwam. Wel is de sterke groeiprestatie niet uniek. In de jaren '60 steeg de trendgroei boven de 4% uit. Het verschil tussen beide periodes is evenwel dat de trend in de inflatie thans dalend is, terwijl dit duidelijk niet het geval was in de jaren '60.
Amerika lijkt nu in staat te zijn van beide walletjes te eten en dus tegelijkertijd sterk te groeien én lage inflatie te noteren. Bemerk wel dat de trendwaarde van de inflatie in de jaren '90 gemiddeld nog hoger lag dan in de jaren '60.
FIGUUR 1 VS: trend van groei en inJutie (1960-2000, in %)
Trend berekend op basis van cijfers voor de periode 1950-2002 met behulp van de Hodrick-Prescott filter
De jaarlijkse gemiddelde BBP-groei bedroeg in de jaren '90 in de VS bijna het dubbele van het groeicijfer dat Duitsland en Franlu-ijk lieten optekenen (cfr. Tabel 2). Met een gemiddelde jaarlijkse groei van 2,9% tussen 1990-99 kwam Nederland wel dicht in de buurt van de VS. Het verschil tussen de VS en de Europese landen lag in de tweede helft hoger dan in de eerste helft van de jaren '90. De sterke groei van de Amerikaanse economie werd voor een deel ondersteund door demografische ontwikkelingen. Een sterke groei van de bevolking oefent niet alleen een vraagdruk uit op de economie, maar levert tegelijkertijd bijkomende arbeidskrachten. Amerika kent traditioneel een sterke groei van de bevolking. Tabel 3 leert ons dat de bevolking in de VS tussen 1991 en 1999 met maar liefst 8,2% is toegenomen. Ter vergelijking, in de EU-15 bedroeg de
TABEL 2 Groei van BBP en BBP per capita 1990-1999 (in %) VS
BBPIcapita 1990-99 1990-95 1995-99
Frankrijk
België
Nederland
29 2,4 3,3
*
Jaarlijkre gemiddelde reële groei BBP 1990-99 1990-95 1995-99
Duitsland
3,o 2,3 3,9
1,7 2,o 1,5
1,7 1,3 22
2,o
2,o
1,3 1,4 1,3
12
13
0,8 1,8
1,4 2,3
1,8 2,9
-1,3 -0,3 -2,4
-1,4 -1,0 -1,7
-1,0 -0,s -1,4
-0,2 +0,2 -0,6
-0,3 +0,2 -0,7
+0,3 +0,5 -0,l
12 25'
I J 2,5
Erschil met de VS BBP 1990-99 1990-95 1995-99
BBPIcapita 1990-99 -0,7 -0,8 1990-95 +0,2 -0,s 1995-99 -1,6 -1,2 * Duitsland vanaf 1991 Bron: Datastream. Verschilleii door afronding mogelijk.
stijging tijdens.dezelfde periode 2,6%. De bevolkingsaangroei wordt in de VS o.m. gestimuleerd door een sterke immigratiebeweging. In 1991 was 8,1% van de Amerikaanse bevolking in het buitenland geboren, in 1995 was dit al 8,7% en in 1999 was het aandeel van de immigranten naar schatting 9,5%. De demografische structuur is daarenboven dusdanig dat de jongste jaren de bevolking op arbeidsleeftijd weer sneller is gaan stijgen dan de totale bevolking, waardoor de arbeidsmarkt extra zuurstof gekregen heeft. Tussen 1991 en 1999 is het aantal jobs in de VS met 13,5% gestegen of een totaal van netto 22 miljoen nieuwe jobs. De sterke groei van de bevolking in de VS maakt dat de groeicijfers van de Amerikaanse economie iets minder spectaculair gaan
ogen indien deze worden afgemeten aan de evolutie van het BBP per hoofd van de bevolking. Het verschil in groeiprestatie ten gunste van de VS t.o.v. Europa tijdens de jaren '90 neemt dan met bijna de helft af. Het BBP per capita nam in reële termen gemiddeld met 2% toe in de VS tegenover 1,3% en 1,2% in Duitsland en Frankrijk en 1,8% in België. Nederland doet het met zijn 2,3% zelfs beter dan de VS (cfr. Tabel 2).
TABEL 3 Denzograjìxche evolutie in de VS
I
/
I
Toename in % 1991-99
Toename in % 1991-95
Toename in % 1995-99
Totale bevolking
8,2
42
3,9
Bevolking op arbeidsleeftijd
8,o
3,o
4,9
Tewerkstelling
13,5
6,2
6,9
/
Bron: Bureau of Labor, Census Bureau
Het bekijken van de volledige jaren '90 doet de economische prestatie van de VS echter ietwat onrecht aan. Het is immers vooral in de tweede helft van de jaren '90 dat de Amerikaanse economie een versnelling van de groei heeft gekend. De cijfers in Tabel 2 voor de deelperiode 1995-99 tonen duidelijk aan dat het vooral in deze periode is dat de groei in de VS beduidend hoger lag dan in Europa. Maar ook dan blijft de nuancering overeind dat het verschil op een per capita basis berekend heel wat minder groot is dan wanneer met de demografische evolutie geen rekening wordt gehouden. Wat de huidige expansiefase van de Amerikaanse economie echter vooral typeert is het profiel dat de groeicijfers laten zien. Uit Tabel 2 kon reeds worden opgemaakt dat de groei sinds 1995 significant versneld is t.o.v. de eerste helft van de jaren '90. Dat deze groeiversnelling relatief uniek is, blijkt uit Figuur 2. Deze figuur toont voor de drie grote expansiefases die de Amerikaanse economie sinds de jaren '60 heeft gekend, het profiel van de groei van het BBP per deelperiode van 2 jaar. Terwijl zowel in de expansie van de jaren '60 als in deze van de jaren '80 de hoogste groeicij-
fers konden worden opgetekend aan het begin van de opgaande fase, is dit in de huidige cyclus duidelijk niet het geval. De jaren '60 en '80 vertoonden m.a.w. heel wat meer gelijkenissen met een min of meer traditionele conjunctuurcyclus waarin aan het begin van de opgaande fase heel sterke productiviteitswinsten worden opgetekend doordat o.m. verborgen werkloosheid en overtollige capaciteit die tijdens de voorgaande recessie ontstonden, relatief snel worden weggewerkt. Eens dit gebeurd'is, wordt de groei echter iets minder stevig aangezien deze meer afhankelijk wordt van een uitbreiding van de productiecapaciteit. De economie groeit dan aan een wat minder snel tempo. Naar het einde van de expansiefase toe vertraagt de groei dan als gevolg van achterblijvende productiviteitsgroei wegens dalende meeropbrengsten en het aanbotsen tegen inputlimieten bvb. schaarste aan gekwalificeerde arbeidskrachten. De huidige conjunctuurexpansie lijkt echter niet van plan te zijn van ouderdom te gaan sterven. Integendeel, zij blijft een toenemende vitaliteit ten toon te spreiden zoals Figuur 2 illustreert. Tabel 4 geeft in dit verband nog bijkomende informatie die het unieke karakter van de huidige expansiefase onderstreept. Hoewel deze expansie in duurtijd alle voorgaande expansiefases overtreft, zit er niettemin in vergelijking nog heel wat dynamiek in. De tabel geeft telkens voor de laatste twee jaar van elke expansie (en voor de huidige fase de meest recente twee jaar) informatie over de ontwikkeling van een aantal cruciale macro-economische variabelen. Afgaand op deze tabel lijkt de huidige cyclus nog niet aan zijn einde toe te zijn. De groei ligt de jongste twee jaar ruim boven wat in de laatste jaren van voorgaande cycli kon worden opgetekend. De werkloosheidsgraad ligt weliswaar reeds beneden het niveau van het einde van de jaren '80 cyclus, maar nog steeds boven dat van de jaren '60 cyclus. De productiviteitsgroei is nog heel wat krachtiger dan op het einde van de voorgaande opwaartse fasen en de sterke groei van de bedrijfsinvesteringen laat veronderstellen dat hierin nog niet onmiddellijk een forse kentering zal komen. De inflatie, die meestal de kop komt opsteken nadat de economie een tijdje op volle toeren is gaan draaien en die de kiemen in zich draagt voor een conjunctuuromslag, ligt laag in vergelijking met de vorige cycli. Belangrijker is echter nog dat er nauwelijks een versnelling van de inflatie is opgetreden t.o.v. de voorgaande periode van acht kwartalen2. Dit in tegenstelling met voorgaande fases.
FIGUUR 2
VS: BBP-groei tijdens expansiefasen (gemiddelde jaarlijkse groei in %)
TABEL 4 VS: Macro-economische indicatoren op het einde van een expansiefase De laatste 2 jaar van vroegere expansies 1967 Q 4 tot 1969 Q 4
1988 Q 3 tot 1990 Q 3
Meest recente 2 jaar van huidige expansie 1998 Q 2 tot 2000 Q 2
Reële BBP-groei (in %) Werkloosheidsgraad (in %) Productiviteitstoename (1) Reële groei bednjfsinv. (in %) Kerninflatie (2) (in %) Versnelling van de kerninflatie (3) 1. Output per gewerkt uur in private sector excl. landbouw 2. Wijziging in de consumptieprijsindex excl. voeding en energie 3. Wijziging in percentagepunten t.o.v. gemiddelde voorgaande 2 jaren.
Een cruciale rol bij het intomen van de inflatoire spanningen speelde ongetwijfeld de sterke groei van de bedrijfsinvesteringen
in de jaren '90, wat meteen één van de specifieke kenmerken is van de huidige expansie. Het aandeel van de nominale niet-residentiële bedrijfsinvesteringen in het nominale BBP steeg van 10% tot 14% in de jaren '90 (cfr. Fig~iur3). De sterke daling van de relatieve prijzen van ICT-goederen maakt dat de stijging in reële termen uitgedrukt nog heel wat forser is3. Een sterke stijging van de investeringen als gevolg van een sterke daling van de prijzen van investeringsgoederen maakte trouwens dat de forse investeringsgroei niet zó "nie~iw" is als harde voorstanders van de "Nieuwe Economie" soms wel eens willen laten geloven. De forse stijging van de bedrijfsinvesteringen droeg niet alleen bij tot de sterkte van de vraag in de Amerikaanse economie, die investeringen versterkten ook de aanbodzijde van de economie4. Onder meer de investeringen in ICT droegen bij tot de stijging van de productiviteit en hielpen om knelpunten in de industrie te verhinderen. Het is bvb. opmerkelijk dat de bezettingsgraad van de productiecapaciteit in de verwerkende nijverheid minder sterk is gestegen dan tijdens vorige expansies en dat hij op dit punt van de expansiegolf nog steeds lager ligt dan op het einde van de voorgaande expansies, en dit ondanks de sterke stijging in het tweede kwartaal van 2000 (cfr. Figuur 4).
FIGUUR 3 VS: investeringsquote (bedrijSsinvesteringenin % van BBP)
60
Bron : BEA
66
70
75
80
a5
90
95
O0
FIGUUR 4 VS: Capaciteitsbezetting in de verwerkende nijverheid bij het begin en op het einde van de grote expansiefases.
Bron: Datastream
Het relatief laag houden van de bezettingsgraad en de productiviteitswinsten die dankzij de hoge investeringen konden geboekt worden, hielpen tegelijkertijd om de inflatie in toom te houden5. In tegenstelling tot vorige expansies kende de kerninflatie tot voor kort nagenoeg continu een daling (cfr. Figuur 5). Hiermee daalde ook het risico dat een heel restrictief monetair beleid vroegtijdig een einde zou maken aan de groei. FIGUUR 5 VS: evolutie van de kerninflatie tijdens expasiefases (inflatie excl. voeding en energie, in %)
1
6
q1
18
Bron : Datastream
21
26
al
36
41
46
51
56
61
66
aantal maanden na begin expansie
71
76
81
86
94
S6
101
1116 111
Besluit is dan ook dat de expansiefase die in 1991 begon niet alleen de langst durende van de na-oorlogse geschiedenis is, maar dat ze bovendien alvast tot midden 2000 kenmerken van toenemende vitaliteit vertoonde.
111. STIJGING VAN DE INPUTS EN PRODUCTIVITEIT Een stijging van de productie Y kan bereikt worden door enerzijds meer arbeid (L) in te schakelen of deze op een meer productieve manier te laten werken. (1)
AlnY=AlnL+AlnQ,
waarbij QL= productie per werknemer Over de periode 1991-2000 is het BBP van de VS naar schatting met 40% toegenomen in reële termen. De totale tewerkstelling is in die periode naar schatting met 15% gestegen (cfr. Figuur 6). Dit betekent dat over die periode een substantieel deel van de toename van het BBP kan worden toegeschreven aan een toename van het aantal ingezette arbeidskrachten, wat op zichzelf dus relatief weinig te maken heeft met aspecten van een door productiviteitswinsten gedreven "Nieuwe Economie".
FIGUUR 6 Groei en tewerkstelling in de VS
140 -
130
-
Rede BBP
u
Tewerlstclling
P
-
p p
De groei van de tewerkstelling kan worden geschreven als
(2) A In L = A ln(L1ACT) + A ln(ACT1ALT) + A In ALT waarbij
ACT = beroepsbevolking ALT = bevolking op arbeidsleeftijd
en (LIACT) dus de tewerkstellingsgraad en (ACTIALT) de participatiegraad weergeeft.
waarbij
Q, = arbeidsproductiviteit per uur H = aantal gewerkte uren FTE = voltijdse job
Tussen 1991 en 1999 steeg de bevolking op arbeidsleeftijd met 8% maar steeg ook het gedeelte van de bevolking dat zich effectief op de arbeidsmarkt aanbood (cfr. Tabel 5). De participatiegraad steeg van 66,1% in 1991 tot 67% in 1999. Daarenboven vond een groter gedeelte van de beroepsbevolking ook effectief een job. De tewerkstellingsgraad steeg van 93,2% tot 95,7%, wat neerkomt op een daling van de werkloosheidsgraad van 6,8% tot 4,3%. Het arbeidsaanbod werd daarenboven nog vergroot doordat een groter gedeelte van de tewerkgestelden een voltijdse baan aannam. Een dergelijke stijging van de participatiegraad is relatief normaal gezien de ontwikkelingen TABEL 5 Ontwikkeling van het arbeidsaanbod in de VS
1 Bevolking op arbeidsleeftijd /
64,6
(
63,9
/
64,5
(
in % van de totale bevolking
(
Beroepsbevolking in % van de bevolking op arbeidsleeftijd (Participatiegraad)
1
66,1
1
66,6
1
67,O
Tewerkstelling in % van de beroepsbevolking
93,2
94,3
95,7
Part-time in % van de totale tewerkstelling
18,1
18,O
16,7
Bron: Bureau of Labor, Census Bureau
1
op de arbeidsmarkt. Meestal is het zo dat in periodes van hoge werkloosheid een aantal mensen ontmoedigd geraakt bij het zoeken naar een job en zich dan ook volledig uit de arbeidsmarkt terugtrekt. Als de tewerkstelling in de economie dan weer sterk gaat stijgen, knjgen deze mensen opnieuw hoop en bieden ze zich opnieuw op de arbeidsmarkt aan. Vergelijking (1) kan met behulp van de vergelijkingen (2) en (3) geschreven worden als: (4)
A In Y = A ln(L1ACT) + A ln(ACT1ALT) + A In ALT + A ln(H1FTE) + A ln(FTE1L) + A lnQH
Figuur 7 geeft het aandeel weer van de verschillende componenten van vergelijking (4) in de groei van het BBP in de VS. Hieruit blijkt dat de helft van de BBP-groei te danken was aan de stijging van de arbeidsproductiviteit, ongeveer 113 aan de toename van de bevolking, de rest aan het in het arbeidsproces inzetten van een groter gedeelte van die bevolking en langere werktijden.
FIGUUR 7 Bijdrage tot de BBP-groei VS 1991-99
Arbeidsproduc 50%
10%
Arbeidsduur
.
ewerkstellinasaraad 7%
De bijdrage van de stijging van de arbeidsproductiviteit per gewerkt uur is vooral een fenomeen van de tweede helft van de jaren '90 en vormt zowat de hoeksteen van de 'Nieuwe Econoinie'. Toch valt hierbij een kanttekening te maken. Zo is het duidelijk uit Figuur 8 dat de totale productiviteitswinsten in de huidige cyclus weliswaar belangrijk zijn, maar niet abnormaal hoog in vergelijking inet voorgaande expansiefases. In vergelijking met de productiviteitswinsten die in de jaren '60 geboekt werden, viel de prestatie tot voor kort zelfs maar bleekjes uit. Wel is er de jongste twee jaar een duidelijke versnelling van de productiviteitsgroei per uur waar te nemen. Zo bedroeg de gemiddelde jaar-op-jaar toename van de productiviteit per uur in de private sector excl. landbouw tijdens de 4 kwartalen tot het 2e lavartaal van 2000 4,1% tegenover 2,4% tijdens de vier voorgaande kwartalen en 1,9% tijdens de periode 1995-97.
FIGUUR 8 VS: cumulatieve productiviteitswinsten tijdens expansiefasen (non-farm business sectol: output per uur)
I
3
s
7
s
11
ra
is
17
is
zi
w
25
27
2s
31
33
36
37
Aantal kwartalen na dieptepunt
IV. UITSPLITSING VAN DE PRODUCTIVITEITSWINSTEN Vooraleer we de invloed van de ICT-revolutie op de productiviteitsontwikkeling kunnen nagaan is het noodzakelijk deze productiviteitsgroei verder uit te splitsen. We vertreldten hierbij van de productie-
functie (5). Output Y, wordt geproduceerd met behulp van twee productiefactoren nl. de kapitaaldiensten K, en de arbeidsdiensten L,. (5)
Y, = A,. X(K,, L,)
Onder de voorwaarde van competitieve factor en goederenmarkten en constante schaalopbrengsten kan de groei van Y dan geschreven worden als:
met
,
=
het aandeel van het arbeidsinkomen in het totale inkomen
De toename van de output is functie van de gewogen toename van de inputs en de stijging van de totale factorproductiviteitA. We kunnen de vergelijking herschrijven in tennen van gemiddelde productiviteitsgroei per uur door te delen door H,, het aantal gepresteerde uren arbeid.
met y, = output per uur of arbeidsproductiviteit k, = ratio van kapitaaldiensten per uur of kapitaalintensiteit Vergelijking (7) laat ons toe de evolutie van de arbeidsproductiviteit per uur uit te splitsen in drie componenten. De eerste is kapitaalverdieping, de groei van de input aan kapitaal per gepresteerd arbeidsuur k,. Arbeid wordt productiever naarmate de arbeiders meer kapitaal ter beschikking hebben. De tweede term in vergelijking (7) geeft het verschil tussen de toename van de ingezette arbeidsdiensten en het aantal gewerkte uren en weerspiegelt de verbetering in de kwaliteit van de factor arbeid. De derde factor die de arbeidsproductiviteit kan verhogen is een stijging van de totale factorproductiviteit (TFP) die ontstaat doordat de factoren arbeid en kapitaal op een meer efficiënte manier aan elkaar gekoppeld worden. Een aantal recente studies hebben m.b.t. de evolutie van de arbeidsproductiviteit in de Verenigde Staten deze uitsplitsing gemaakt en hebben gepoogd de bijdrage van elk van deze factoren te kwantificeren. Deze studies verschillen in een aantal opzichten van elkaar, o.m. voor wat betreft de gehanteerde productiviteitsmaatstaf en de berekeningsperiode. Tabel A.1 in appendix geeft meer details over de resultaten van deze studies. De resultaten voor wat betreft de bijdrage van elke component tot de productiviteitsgroei worden samengevat in Figuur 9. Deze figuur toont de procentuele bijdrage tot de toename van de productiviteit per uur van elk van deze factoren.
FIGUUR 9 VS: bijdrage tot hogere groei van de arbeidspl.oductiviteit
Kapitaalverdieping
Kwaliteit van
Totale Factorproduïtivjteit
Bron : eigen berekeningenop basis van vermelde -dies
Het is uit de figuur duidelijk dat een onderscheid moet worden gemaakt tussen de studies die de tweede helft van de jaren '90 vergelijken met voorgaande decennia en deze die de vergelijking maken met de eerste helft van de jaren '90. De conclusies kunnen als volgt worden samengevat: *
*
De stijging van de arbeidsproductiviteit per uur t.o.v. voorgaande decennia is voor zowat een kwart het gevolg van kapitaalverdieping, dit is het optrekken van de hoeveelheid gebruikt kapitaal per gepresteerd arbeidsuur. Ongeveer twee derden is te danken aan een stijging van de totale factorproductiviteit. De rest vloeit voort uit een stijging van de kwaliteit van de factor arbeid, door betere scholing en opleiding. De bijdrage van wijzigingen in de kwaliteit van de arbeid aan de productiviteitsgroei wordt negatief wanneer de tweede helft van de jaren '90 vergeleken wordt met de eerste helft. Reden hiervoor is wellicht dat naarmate de arbeidsinarkt in de VS steeds krapper werd, er steeds meer mensen met een lagere arbeidsproductiviteit in het arbeidsproces werden ingeschakeld. De bijdrage van de verdieping van kapitaal is in de jaren '90 fors toegenomen. De sterke groei van de bedrijfsinvesteringen in de VS heeft de hoeveelheid kapitaaldiensten per uur gevoelig
verhoogd. De bijdrage is dan ook gestegen naar een goede 40%. De bijdrage van de toename van de TFP is nagenoeg ongewijzigd gebleven.
V. DE ROL VAN ICT IN DE PRODUCTIVITEITSSTIJGING De voorstanders van de "Nieuwe Economie" wijzen dan ook steeds weer op het productiviteitsverhogende effect van de nieuwe technologieën. Dankzij de nieuwe machines en bedrijfsprocessen kan de werknemer een hogere productie per uur bereiken. De verregaande bedrijfsherstnictureringen die sinds de jaren '80 in de VS hebben plaatsgevonden werpen nu hun vruchten af. Met de herstructureringen werd ook de nieuwste technologie in de bedrijven binnengehaald, wat de arbeidsproductiviteit opvijzelde. Maar daar blijft het niet bij. De hogere productiviteit is niet louter het gevolg van meer en betere machines. Ook de manier waarop het productieproces georganiseerd is, bepaalt de productiviteitsontwikkeling. De informatie- en communicatietechnologie laat toe de organisatie te stroomlijnen waardoor veel efficiënter kan worden geproduceerd. Per definitie moet een bedrijf heel wat beslissingen nemen in onzekere oinstandigheden. Aangezien geen zekerheid bestaat, moet het bedrijf steeds veiligheidsmarges inbouwen. Dat betekent dat heel wat middelen moeten worden voorzien voor het opvangen van piekmomenten, onvoorziene oinstandigheden, herstel van fouten enz.. . Snellere en betere informatie over het gedrag van klanten en concurrenten, gedereguleerde markten en de mogelijkheid om vlugger en flexibeler te reageren op zich wijzigende omstandigheden betekenen in dit geval een belangrijke uitsparing aan middelen. Een analoge redenering kan worden ontwikkeld voor wat betreft de vorming van voorraden. Voor een bedrijf is het aanhouden van voorraden een kostenpost. De nieuwe technologieën hebben echter een ware revolutie ingeluid inzake logistiek. "Just-in-time" leveringssystemen met automatisch voorraadbeheer verhogen de efficiëntie van het productie- en distributieproces. Om dit te illustreren wordt dikwijls verwezen naar de evolutie van de ratio van voorraden over verkopen in de VS (cfr. Figuur 10). De daling van die ratio wordt meestal geïnterpreteerd als bewijs voor het afnemend belang van voorraden in de economie. Indien dit werkelijk klopt, zou je anderzijds verwachten dat de bedrijven de jongste jaren dermate ingeteerd hebben op hun voorraden dat
deze per saldo een negatieve bijdrage geleverd moeten hebben aan de groei. Figuur 11 toont echter aan dat dit niet het geval was. Voorraden vormen overigens nog in een ander opzicht een belangrijk element voor de "Nieuwe Economie". Wijzigingen in voorraden vormen traditioneel één van de meest volatiele componenten van het BBP. Indien hun belang kleiner wordt, wordt de BBP-groei wellicht ook stabieler. Het uitvlakken van de conjunctuurcycli is nu net één van de kenmerken van de "Nieuwe Economie". FIGUUR 10 VS: ratio voorradeiz/verkopen verwerkende nijverheid
FIGUUR 11 VS: bijdrage van de voorraden tot de groei van het BBP (in %)
Een aantal studies gingen reeds na wat de bijdrage van de ICT-ontwikkelingen geweest zou kunnen zijn in de stijging van de arbeidsproductiviteit. Figuur 12 vat de resultaten van deze studies samen. Daarbij wordt een onderscheid gemaakt tussen het effect dat de ICT heeft op de stijging van de arbeidsproductiviteit via een kapitaalverdieping en via het verhogen van de Totale Factorproductiviteit. Twee van de aangehaalde studies berekenden trouwens enkel dit laatste effect. Uit die berekeningen kunnen met de nodige omzichtigheid toch volgende besluiten worden getrokken: De bijdrage van de ICT via de kapitaalverdieping lijkt gemiddeld iets hoger te liggen dan via de TFP. Ongeveer %, van de versnelling van de productiviteitsgroei zou kunnen worden toegewezen aan de bijdrage van de ICT-sector. FIGUUR 12 VS: bijdrage ICT tot de versnelling van de toename van de arbeidsproductiviteit per uur (in % van het totaal)
COU~CII E C O Adv ~ 95-99 O V 73-98
Olineraslchel 1996- Whelan 19964üOv 1974-95 99 b v 7490
Oliner a Sichel 199699 tov 91-95
Jorgensan g Stimh 1995-98 O V 90-95
Niet iedereen is er evenwel van overtuigd dat ICT een substantiële bijdrage geleverd heeft tot productiviteitsontwikkelingen in de gehele economie. In een recente bijwerking van zijn studie m.b.t. productiviteitsontwikkelingen in de Amerikaanse economie heeft Prof. Gordon het idee op losse schroeven gezet als zou es zich in de economie een brede versnelling van de productiviteitsstijginghebben voorgedaan als gevolg van de ruimere verspreiding van computers en informatica6.
Hij blijft een dissident geluid verspreiden in het debat over de opkomst van een ICT gedreven nieuwe structurele groeigolf. Zijn resultaten vloeien voort uit het gebruik van een afwijkende methodologie waarbij hij de cijfers eerst corrigeert voor normale productiviteitsstijgingen gegeven de huidige fase van de conjunctuur en de effecten van herzieningen in de berekeningsmethode van prijsindices. Uit Tabel 6 blijkt dat tijdens de periode 1995:4 tot 1999:l de arbeidsproductiviteit in de private sector op jaarbasis gemiddeld met 2,15% steeg. Dat was weliswaar een stijging t.o.v. de periode 197295, maar betekende nog altijd geen terugkeer naar de situatie van vóór 1972 toen de productiviteitsstijging gemiddeld 2,63% per jaar bedroeg. Dit is de eerste nuancering die Gordon aanbrengt bij de sterke stijging van de arbeidsproductiviteit. Die sluit trouwens nauw aan bij de besluiten uit Figuur 8. De uitsplitsing naar sectoren is echter ook heel leerzaam. Daaruit valt op te maken dat bij de productie van niet-duurzame goederen in de verwerkende nijverheid er geen versnelling van de productiviteitsgroei heeft plaatsgevonden. De groei van de productiviteit is nagenoeg uitsluitend terug te vinden in de computersector die amper 1% van de totale private sector uitmaakt. De productiviteitswinsten zijn in die sector echter zó hoog dat zij toch nog het totaalcijfer omhoog kunnen trekken. TABEL 6 Productiviteitsstijgingen in de VS (wijziging op jaarbasis van de productie per gewerkt uul; in %)
,
Sector
Gewicht 2e kwart. 1950 2e kwart. 1972 4e kwart. 1995 2e kwart. 1972 4e kwart. 1995 Ie kwart. 1999 (in %)
Private sector (excl. landbouw)
100
2.63
1.13
2.15
Niet-duurzame goederen 87 (excl. landbouw)
2.68
0.80
1.50
w.v. verwerkende nijverheid
2.96
2.03
2.05
13
2.32
3.05
6.78
1 12
2.23
17.83 1.88
41.70 1.82
Duurzame goederen in verwerkende nijverheid w.v. computers w.v. overige
Brarz: R.J. Gordon. June 1999
Maar dit is niet het einde van zijn verhaal. Tabel 7 geeft de uitsplitsing naar oorzaak van de gemeten productiviteitswinsten. De productiviteitsstijging lag in de periode 1995:4 - 1999:l in de private sector 1,02% hoger dan in de periode 1972:2 - 1995:4 (2,15 - 1,13). Daarvan was 0,3% te danken aan normale cyclische effecten. Wanneer de vraag toeneemt, verdwijnt een gedeelte van de verborgen werkloosheid. De productiviteit stijgt omdat arbeiders die weinig om handen hadden nu wat meer werk krijgen. Statistische ingrepen in de wijze waarop prijsevoluties in rekening worden gebracht verklaren ook 0,43% van de versnelling van de productiviteitsstijging met 1,02%. De echte structurele versnelling van de productiviteit tijdens de jongste 4 jaar is derhalve beperkt tot 0,29%. Verdere opsplitsing naar sectoren leert daarenboven dat dit uitsluitend een gevolg is van hogere productiviteitsgroei in de sector van de duurzame goederen in de verwerkende nijverheid. In het deel van de economie dat nietduurzame goederen produceert, daalde de productiviteitsstijging zelfs indien ook rekening wordt gehouden met cyclische effecten en de herziening van prijsindices. Uit Tabel 6 weten we daarenboven dat het de computerindustrie is die zorgt voor de versnelling van de productiviteit in de duurzame goederen. Bovenstaande cijfers zaaien twijfel over de stelling dat de veralgemening van de computer in de economie gezorgd heeft voor een
TABEL 7 VS: oorzaak van de productiviteitswinsten geregistreerd in de periode 1995:4 - 1999:l t.o.v. de periode 1972:2 - 1995:4 volgens Gordon (in % op jaarbasis) Private sector
Niet-duurzame
Duurzame goederen
goederen
Verwerkende
(excl. landbouw) (excl. landbouw) Productiviteitswinst Te danken aan: -
Cyclische effecten
0.30
-
Herziening prijsindices
-
Structurele wijziging
0.43 0.29
Bron: R.J. Gordon, June 1999
490
nijverheid
versnelling van de productiviteitsgroei. Een hogere productiviteitsgroei die op zich dan weer verantwoordelijk is voor de sterke economische groei en het in toom houden van inflatoire spanningen, de twee hoofdkenmerken van de "Nieuwe Economie". De productiviteitsstijgingen lijken echter eerder terug te vinden in de sectoren die computers maken dan in de sectoren die computers gebruiken. Dit kan zowel op een pessimistische als op een optimistische manier geïnterpreteerd worden. De eerste leidt dan tot het besluit dat er veel geblaat, maar weinig wol is in het debat over de "Nieuwe Economie". De optimistische versie luidt dan dat het beste nog moet ltoinen en dat we ons voor de komende jaren nog mogen verwachten aan een sterke versnelling van de productiviteitsgroei in een groot gedeelte van de Amerikaanse economie.
VI. OORZAAK VAN DE EUROPESE ACHTERSTAND IN DE JAREN '90 Uit Tabel 2 bleek reeds dat de groei in Europa tijdens de jaren '90 duidelijk achterop bleef t.o.v. de groei in de VS. Gebruik makend van vergelijking (4) kunnen we proberen de bijdrage van een aantal determinanten te kwantificeren teneinde een beter zicht te krijgen op de oorzaken van dit verschil. Tabel 8 geeft voor de periode 199098 de bijdrage van elk van de factoren. Het demografische effect op de groei is het samengestelde effect van de groei van de bevolking en het aandeel van de bevolking op arbeidsleeftijd in het totaal van de bevolking. Dit is in alle landen positief, maar het is beduidend sterker in de VS dan in Europa. Bovenop dit demografische effect komt in de VS een toename van de arbeidsinzet van gemiddeld 0,6% per jaar in de periode 1990-98. Dit is het resultaat van een verhoging van de participatiegraad (het gedeelte van de bevolking op arbeidsleeftijd dat zich ook effectief op de arbeidsmarkt aanbiedt), een daling van de werkloosheidsgraad en een toename van het aantal arbeidsuren per jaar per tewerkgestelde. Dit laatste is mede het gevolg van het feit dat het aandeel van de deeltijdarbeid in de totale werkgelegenheid in de VS daalde, vooral in de tweede helft van de jaren '90 namelijk van 18% in 1995 tot 16,7% in 1999. De helft van de groeiprestatie van de VS kan dan op rekening worden geschreven van een stijging van de arbeidsproductiviteit (cfr. ook Figuur 7).
Het beeld voor Europa is helemaal anders. De bijdrage van de arbeidsinzet tot de groei is voor alle Europese landen met uitzondering van Nederland, negatief. Dit is het gevolg van een daling van zowel de tewerkstellingsgraad als van het gemiddelde aantal gepresteerde arbeidsuren per tewerkgestelde omwille van arbeidsduurverkorting en deeltijdarbeid. In Nederland werd dit laatste meer dan gecompenseerd door een stijging van de participatiegraad. De negatieve bijdrage van de arbeidsinzet werd in Europa gedeeltelijk opgevangen door een sterltere verhoging van de arbeidsproductiviteit per uur. Op basis van de cijfers uit Tabel 8 kunnen we dan ook besluiten dat de sterkere groeiprestatie van de Amerikaanse economie in de jaren '90 t.o.v. Europa niet zozeer het gevolg was van een ICT gedreven productiviteitswonder, maar van de inzet van meer mensen in het productieproces en het verhogen van het aantal arbeidsuren per tewerkgestelde. Europa volgde een andere weg, met sterkere stijgingen van de arbeidsproductiviteit en een daling van de arbeidsinzet. Met uitzondering van Nederland lag in de jaren '90 in Europa de stijging van de arbeidsproductiviteit hoger dan het groeicijfer van de economie. Dit in tegenstelling tot de VS. Om nog een beter zicht te luijgen op de verschillen tussen de Europese en de Amerikaanse productiviteitsontwikkelingen, kunnen we TABEL 8 Determinanten van de reële BBP-groei (Bijdrage tot de gemiddelde groei 1990-1998, in %) Groei DemograBBP fisch effect
VS Duitsland
Participatie- Tewerkstel- Arbeidsuren Arbeidsgraad
lingsgraad
inzet
productivi-
gestelde
(6)= (3)+(4) + (5)
teit per uur
+0,6 -1,6
+1,5
(1)
(2)
(3)
(4)
(5)
3,O 1,4
+0,9 +0,2 +0,3
+0,3 -0,3
+0,2 -0,6
+0,2 -0,2
-0,3 -0,3
+O, 1 -0,7 -0,4
Flankrijk
1,4 Italië 1,4 Nederland 2,6 g 9
1 1
+0,1 +0,4 +&l
+1,2 0,s
1
+0,2 O,?
1
Arbeids-
per tewerk-
-0,2 -1,0 - 4
-0,5 -0,7 +0,4
1 1 0,2
(7)
+2,5 +1,8 +2,0 +l ,8 2,:
1
Kolom (1) is niet volledig gelijk aan de som van koloinmen (2), (6) en (7) omwille van afrondingen Bron Scarpetta et allii (2000), OECD Outlook June 2000, OECD Enlployment Perspectives June 2000
op basis van vergelijking (7) de stijging van de arbeidsproductiviteit verder uitsplitsen in de toename van de kapitaaljarbeid ratio en de toename van de totale factorproductiviteit (cfr. Tabellen 9 en 10). Cijfers m.b.t. de derde factor in vergelijking (7), nl. de evolutie van de kwaliteit van de arbeid zijn niet beschikbaar voor de Europese landen. Uit deze tabellen blijkt dat de hoeveelheid kapitaal per eenheid arbeid duidelijk minder snel is toegenomen in de VS dan in Europa. De Totale Factorproductiviteit vertoonde in de VS dan weer een stijgende trend in tegenstelling tot Europa. In de tweede helft van de jaren '90 steeg deze jaarlijks met 1,7% tegenover 1% in Duitsland en 0,8% in België. TABEL 9 Kaptiaal/aubeid ratio (Gemiddelde jaarlijkbe toename in %)
1I
Duitsland Frankrijk Italië Nederland België
/
2,9 2,3 2,7 2,7 3,l
11
3,7 2,3 3,5 1,6 3,o
11
3,1 2,3 3,4 1 ,6 2,7
*
vóór 1991 1 West-Duitsland, België: 1984-90 1997 voor België, Italië, VS Bron: Scarpetta et allii (2000)
**
TABEL 10 Totale factorproductiviteit (gemiddelde jaarlijkse toename in % in de bedrijvensectou)
VS Duitsland*" Fraiikrijk Italië Nederland België
1980-90
1990-98"
1995-98
0,7 1,7 22 1,3 22 1,3
1,o 12 1,o 1,1 1,4 1,o
1,7 1,o 1,3 02 0,5
4% * 1997 voor België, Italië, VS ** vóór 1991 /West-Duitsland, België: 1984-90
Bron: Scarpetta et allii (2000)
Het feit dat de arbeidsproductiviteit gemeten aan de productie per gepresteerd uur sneller toenam in de eurozone dan in de VS, neeint nog niet weg dat de productiviteit in de VS nog steeds op een hoger niveau ligt dan in Europa. De eurozone is er zoals uit Tabel 11 blijkt echter wel in geslaagd om het productiviteitsverschil op 25 jaar tijd met nagenoeg een kwart te reduceren. Het verschil tussen de VS en de eurozone inzake productiviteit per gewerkt uur bedroeg in 1998 nog slechts 6% in het voordeel van de VS. Wanneer als maatstaf voor productiviteit echter het BBP per tewerkgestelde wordt genomen, loopt dit verschil op tot 18%. Ondanks de sterkere verbreiding van deeltijdarbeid in de VS ligt de gemiddelde arbeidstijd per jaar in de VS heel wat hoger. Een Amerikaan werkte in 1997 gemiddeld 1966 uren, terwijl dit voor een arbeider in de eurozone eerder in de buurt van de 1550 uren lag. De Amerikaanse arbeider kent thans overigens gemiddeld een langere werkweek dan 20 jaar geleden. De lengte van de conjunctuurcyclus met de sterke daling van de werkloosheid als gevolg legt met andere woorden ook een hogere werkdruk op de schouders van de Amerikaanse arbeiders, met langere werktijden als gevolg. De verschillen tussen de VS en de eurozone wat betreft het niveau van het BBP per hoofd van de bevolking zijn groter dan bij het BBP per tewerkgestelde. Dit is te verklaren door de hogere tewerkstellingsgraad in de VS in vergelijking met de eurozone. Een vergelijking van de cijfers voor België en Nederland met het gemiddelde voor de eurozone levert interessante informatie op. Zo is
TABEL l l Puoductiviteitsiziveau S (VS = 100) BBP per gewerkt uur
VS Eurozone Nederland België Bron: OESO
BBP per tewerkgestelde
BBP per capita
het duidelijk dat België heel wat productiever is wanneer de productie per gepresteerd uur wordt bekeken. België bekleedt op dit vlak trouwens veruit de eerste plaats binnen Europa. Het verschil tussen België en Nederland wordt nog groter wanneer het BBP per tewerkgestelde wordt bekeken. Het aandeel van de deeltijdarbeid bedroeg in 1998 in Nederland immers 38,6% tegenover slechts 15,7% in België, wat het BBP per tewerkgestelde drukt. Nederland compenseert de lagere productie per werknemer echter door een groter gedeelte van de bevolking aan het werk te zetten zodat het BBP per capita ongeveer op hetzelfde niveau uitkomt als in België.
VII. BESLUITEN We hebben het in deze bijdrage gehad over een aantal aspecten van wat de "Nieuwe Economie" wordt genoemd. Het lag evenwel geenszins in de bedoeling een volledig overzicht of verklaring te bieden van het fenomeen dat de Amerikaanse economie eens te meer als een voorbeeld in de schijnwerpers heeft geplaatst. Op heel wat aspecten werd niet of nauwelijks ingegaan. De rol van het monetaire beleid, de vraagdruk, de verschuiving van de NAIRU, de keerzijde van de medaille onder de vorm van oplopende lopende tekorten en stijgende schuldposities van bedrijven en gezinnen, om er maar enkele te noemen. Op basis van bovenstaand cijfermateriaal kan nu gepoogd worden een begin van antwoord te formuleren op de drie vragen die in de inleiding werden gesteld. Op de vraag hoe nieuw de groeiprestatie van de Amerikaanse economie wel is, moet genuanceerd worden geantwoord. De groeiprestatie in de jaren '90 evenaart de Amerikaanse prestatie van de jaren '60 (voorlopig) niet. Ongeveer de helft van de groei die de Amerikaanse economie kon laten optekenen in de jaren '90 was bovendien eenvoudigweg het resultaat van het verhogen van de input aan arbeidskrachten (op zich evenwel ook een prestatie) en niet van een door ICT veroorzaakte productiviteitstoename. Wel is het zo dat het aandeel van productiviteitsstijgingen lijkt toe te nemen. Dat de rol van productiviteitsstijgingen moet genuanceerd worden blijkt ook uit de vergelijking met de Europese situatie waar over de jaren '90 gezien de arbeidsproductiviteit per uur sneller steeg dan in de VS zonder evenwel een goudlokjesscenario te ontvouwen.
De pogingen om de impact van de ICT op de productiviteitsgroei te kwantificeren, leveren tegenstrijdige resultaten op. De kat werd de bel aangebonden door Gordon die aantoonde dat er buiten de computerindustrie geen sprake was van productiviteitsstijgingen als gevolg van het verspreiden van nieuwe technologieën. Hoe langer de versnelling van de productiviteitsgroei echter voortduurt, hoe minder comfortabel de positie van Gordon in het debat evenwel lijkt te worden. Het valt dan immers steeds moeilijker vol te houden dat de in de statistieken opgenomen productiviteitsstijging grotendeels een conjunctureel bepaald fenomeen is. Ook zullen de netwerkeffecten van de ICT op de economie steeds meer aan belang gaan winnen. De sterke stijging van de ICT-investeringen lijkt evenwel in grote mate door te werken op de productiviteit via het verhogen van de kapitaalíarbeid ratio. Dit is een relatief "oud" mechanisme. Het zou pas nieuw zijn indien de substantiële prijsdalingen van ICT-producten niet tot een stijging van de vraag ernaar zou geleid hebben. Het is evenwel mogelijk dat de studies in onvoldoende mate het meest recente cijfermateriaal hebben opgenomen om netwerkeffecten op de Totale Factorproductiviteit ten volle mee te nemen. Afgaand op het grote aandeel dat de input van arbeidskrachten heeft gehad in de groeispurt, lijkt het niet gerechtvaardigd ervan uit te gaan dat de Amerikaanse groeitoename een permanent karakter zal hebben en zich dus zal spiegelen in een evenredige stijging van de potentiële groeivoet van de economie. Om aan te knopen met de groeiprestatie die Amerika heeft neergezet, zal Europa productiviteitsstijgingen moeten realiseren die van een ander type zijn dan deze die tot nu toe werden gerealiseerd. Minder rationalisatie-investeringen die tenslotte grotendeels de ene input (arbeid) vervangen door een andere (machines) zonder evenwel de groei van de productie in dezelfde mate te stimuleren. Maar dit realiseren zal dan weer afhangen van het intomen van de toename van de arbeidskosten en het in het actieve arbeidsproces inschakelen van grotere groepen van de bevolking. Indien Europa er in slaagt meer mensen in te zetten, kan de groei ook hier toenemen. Wel moet er rekening mee worden gehouden dat de productiviteitscijfers niet meer dezelfde stijging als in het verleden zullen te zien geven, zeker niet naarmate meer mensen met een lagere gemiddelde productiviteit zullen worden ingeschakeld. Wie in de toekomst voor Europa de effecten van ICT op de productiviteitsontwikkeling wil nagaan, kan hiermee maar beter rekening houden.
1. De trendwaarden werden berekend met behulp van de Hodrick-Prescott filter. Om het probleem van de vertekening aan beide zijden van de sample te verkleinen, werden de berekeningen gemaakt op basis van de cijfers voor de periode 1950-2002. Voor de periode 2000-2002 werd gebruik gemaakt van de consensusvoorspellingen die een daling van de groei in de VS voorzien van 5,1% in 2000 tot 3% in 2001 en 2002. Vandaar ook de afvlakking van de trendwaarde voor 2000. De gebruikte inflatievoorspellingen zijn 3,3% in 2000 en respectievelijk 2,7% en 2,2% voor 2001 en 2002. 2. Hierin lijkt recent echter verandering te komen 3. De VS is één van de weinige landen die via het gebruik van hedonische prijsindices op een min of meer systematische en correcte manier rekening houden met het effect die kwaliteitsverbeteringen hebben op de prijs van de ICT-goederen. Door dit niet te doen wordt met name in de officiële statistieken in Europa de reële groei van de bedrijfsinvesteringen gevoelig onderschat. Zo blijkt uit berekeningen van de Deutsche Bundesbank (2000, p8) dat over de periode 1992-99 de gemiddelde jaarlijkse groei in reële termen van de ICT-investeringen in Duitsland heel wat hoger zou liggen indien de Amerikaanse deflatiemethode zou worden toegepast. De reële groei van die investeringen zou dan immers 27,5% hebben bedragen i.p.v. het officiële cijfer van 6%. Dit brengt het Duitse cijfer meteen gevoelig dichter in de buurt van de 40% die de VS liet optekenen. 4. De bijdrage van de bedrijfsinvesteringen tot de BBP-groei in de periode 1991-2000 kan geschat worden op zowat 30% van het totaal. 5. Ook andere factoren droegen hier ongetwijfeld toe bij cfr. Dandelot & Verfaille, Oud en nieuw in de nieuwe economie, Vector, April 2000. 6 . R. J. Gordon, Has the "New Economy" rendered the productivity slowdown obsolete?, June 1999.
REFERENTIES Council of Economic Advisers, 2000, Economic Report of the President. Deutsche Bundesbank, 2000, Moizatsbericht, August. Gordon R.J., 1999, Has the "New Economy" Rendered the Productivity Slowdown Obsolete?, June. Gordon R.J., 2000, Does the "New Economy" Measure Up to the Great Inventions of the Past?, Journal of Ecoizomic Perspectives. Jorgenson D. and K. Stiroh, 2000, Raising the Speed Limit: US Economic Growth in the Information Age, Brookings Papers on Economic Activiq 1, 125-211. Oliner S.D. and D.E. Sichel, 2000, The Resurgence of Growth in the Late 1990's: is Information Technology the Story?, Federal Reserve Board. Scarpetta S., Bassanini A., Pilat D. and P. Schreyer, 2000, Economic Growth in the OECD Area: Recent Trends at the Aggregate and Sectoral Level, OECD Working Papers No 248. Verfaille G. en F. Dandelot, 2000, Oud en nieuw in de nieuwe economie, Vector 4-6, maart - inei. Whelan, K., 2000, Computers, Obsolescence and Productivity, Federal Reserve Board.
APPENDLY TABEL A. 1
VS: Stijging van de arbeidsproductiviteit per uur fiaarlijks gemiddelde in %)
/ I
Tweede helft jaren '90 t.o.v. voorbije decennia
1 /
*
Tweede helft jaren '90 t.o.v. Eerste helft jaren '90
I
A
Council Econornic Advisors (2000)
1973-95 1.43
1995-99 2.90
+1.47
Oliner & Sichel (2000)
1974-90 1.37
1996-99 2.57
+1.20
Jorgenson & Stiroh (2000)
1973-90 1.44
1995-98 2.37
+0.93
Whelan (2000)
1974-95 1.16
1996-98 2.15
+0.99
A A
A
1991-95 1.53
1996-99 2.57
+1.04
1990-95 1.37
1995-98 2.37
A +1.00
A
*Council Econornic Advisors: non-farm business sector production per hour *Oliner & Sichel: non-farm business sector production per hour *Jorgenson & Stiroh: Private domestic output per hour *Whelan: Business sector production per hour
Tijdschrift voor Econoniie en Management Vol. XLV, 4, 2000
Broadcasting in a New Media-Landscape By B. DE GRAEVE*
Bert De Graeve is gedelegeerd bestuurder van de VRT waar hij in een competitieve omgeving een tot nu toe geslaagd veranderingsproces leidt. Hij is lid van de Raad van Bestuur van de VAR, de reclanleregie van de VRT, en Belga, het nationaal persagentschap. Hij is tevens voorzitter van Forto 2000, het Europees samenwerkingsverband tussen RTBF, NOS en VRT voor het Europees kampioenschap voetbal in 2000 en sinds iaren adviseur van de Buitenlandse Handel. Bert De Graeve was tussen '94 en '96 op directieniveau betrokken bij de internationale marketingactiviteiten van de Alcatel Alsthoin Groep in Parijs. Van mei 1991 tot juli 1994 was hij algemeen directeur van Alcatel Bell's succesvolle telecom joint venture in Shangai, China, een onderneming die tussen '91 en '94 een spectaculaire expansie heeft gekend en uitgeroepen werd tot één van de meest succesvolle bedrijven in China. Van 1982 tot 1991 was De Graeve werkzaam bij Alcatel Bel1 in Antwerpen. Van 1980 tot 1981 was hij werkzaam bij Arthur Andersen in Brussel. Bert De Graeve werd geboren in Avelgem in 1955. Hij volgde de Latijn Griekse Humaniora aan het Sint-Barbara college te Gent. Nadien behaalde hij het Licentiaat in de Rechten aan de Universiteit van Gent. Verdere studies deed hij bij IPO te Antwerpen waar hij het Postgraduaat Financieel Beleid volgde en bij de Vlaamse Econoinische Hogeschool in Brussel waar hij Tax-Management studeerde.
*
This text is based on the lecture given in the Fortis Bank Chair on April 5, 2000.
499
I. INTRODUCTION The VRT is the public broadcaster from the small Flanders region (2.5 million households), in a small country, Belgium, with three distinct cultural populations: Dutch, French and German speaking communities. At the same time Belgium was at the very base of the creation of the Benelux and the European union. Despite a strong internationalisation of the media, people apparently experience a growing need to identify themselves with their own local culture. The Flemish broadcasters thank their current success (together they total approximately 70 % of market share for television) not in the least to their undeniable Flemish character. In this paper I would like to address the following questions: What's the role of broadcasting in the networking and convergence business? What's the role of a public broadcaster? Is there a future in a unifïed economic market and a world where technologies have converged? And is al1 this relevant to the smaller communities in Europe? I would like to address these issues from five different angles. First I would like to focus on the phenomenon of the public broadcaster. Second I want to devote some thoughts to the trend towards convergence. Thirdly, I will define the difference between content and transport. As a fourth issue I take the perspective of the consumer, customer, the citizen. Fifthly and finally, I will put the public broadcaster in the perspective of the new media.
11. PUBLIC BROADCASTING TODAY Public service broadcasting is, for some exceptions which we wil1 not consider, basically a European phenomenon. It used to be a t001 through which governments wanted to inform, educate and to a certain extent entertain the whole population. The audience was not important, the mission was, determined by the program makers. More totalitarian regimes, and to be honest also democratic politicians sometimes, saw or see public broadcasters as the government's voice. Eastem European public broadcasters very often still suffer from that past through a sceptica1 audience which has no trust in a broadcaster which was part of the system.
Thein came the strive for European unification, through a unified econoinic market. Liberalising and deregulating. Creating competition, to create more wealth and a better use of resources, better produ c t ~and services at lower costs. Public broadcasters were shaking on their monopolistic and bureaucratic fundamentals. Liberalisation and deregulation however are not only blessings. The Committee of Ministers of the Council of Europe recognised the dangers of media only being in the hands of people motivated by either a strive for power or the greed for money and passed in Prague in 1996 a resolution requiring each European State to organise a public service broadcaster with at least one radio and tv-channel. Moreover, the Council defined a mission statement for those public service broadcasters. The mission statement is extremely important as it confirms the independence of the public service broadcaster, its important role as a factor for social cohesion in society, its role as developer of pluralistic, innovative, varied and original productions for a wide public while being attentive to the needs of minority groups. This resolution of Prague, as it is often referred to, is important as it changes the role of the public service broadcaster from simply executing a mission imposed by a government, to rendering a service to citizens who have a fundamental right to receive information and ideas without manipulation and regardless of frontiers. Adding to the European specificity is the fact that under Article 10 of the European Convention on Human Rights, fieedom of expression assumes that citizens can receive - or even better have the right to receive - information and ideas in a form that they have not been mediated .by the medium on which they are distributed. Europeans have the right to impartial infomation. The starting point for the Europeans is different from the USA. It has never been assumed in Europe that the audio-visual sector should merely be treated as an economic subject, whereby an open market and competition, would per se guarantee a pluralistic service. Freedoin of expression in Europe is more than having access to more than one channel. Al1 this is considered so fundamental that the Council of Ministers of the European Union included in the famous Protocol of Amsterdam in 1998 as an addition to the Treaty of Rome, an exemption for the
public broadcasters fi-om the hl1 rigours of the Union's policies on state aids and fair competition. The protocol on Public Service Broadcasting establishes that the system of public broadcasting in the Meinber States is directly related to the democratic, social and cultural needs of each society and to the need of media pluralism. "The provisions of the Treav shall be without yrejudice to the co~rzpetence of Member States to provide for the filnding ofpublic service broadcasting in so far as such filnding its granted to broadcasting organisations for the fuljìlment of the public service remit as conferred, dejined and organised by each member state, and that szlchfilnding does not affect trading conditions and competition in the Comnzunity to an extent which would be cont r a y to the common interest, nor beyond what is required by the realisation of the remit of thatpublic service. "
The war against a purely economic approach of broadcasting, however is not won yet. The commercial stations and telecoms, with too often a willing ear at the level of the Commission, keep coming back. By preference through the issue of how public broadcasting is financed and of course the convergence of technologies. 1'11 be short on the financing issue. It is up to the government to decide to what level the public broadcasters are financed by public funding to execute their public remit. It's no secret that, if the public broadcasters are too dependent on govemment funding, they tend to become operationally a rather inefficient administration, and the risks for government mediation is not imaginary. Politicians love to justiSr such mediation through what they cal1 the primacy of the politics. It is, however, exactly this mediation that the Council of Europe wanted to avoid by the declaration of Prague. If, on the other hand, public broadcasters are too dependent on advertising revenues, there is an undeniable tendency to become a twin of the commercial stations. There is even something like a borderline through Europe indicating two systeins. North of the borderline, including the Germanic countries, public broadcasters are more financed through non-advertisement revenues. They seem as a consequence to be more clearly differentiated from their commercial counterparts. In genera1 the Latin p~iblicbroadcasters rely more on advertisement revenues and as a consequence seem to be content-wise closer to their commercial rivals. This indicates that a good balance should be found between a correct government funding - allowing to invest in higher quality and
more diversity -, and the funding through other revenues which gives the organisation a link to the market and its customers, and forces it to respect rules of operational efficiency and good customer relationship. If this financing is completely transparent for certified public accountants, it may in no case be qualified as contrary to fair competition. Transparency of funding is a necessity, but the prevailing standards should be the Same for al1 players. In the competitive environment in which they have to operate, public broadcasters shouldn't be treated more severely than their commercial competitors. Mixed funding and the so-called threat of cross-subsidisation cannot really be an excuse to implement such discrimination. After all, which new commercial product is being financed up from the start with the profits it still has to generate? Most of the time the existing activities account for the development of new products or services, and money from cash-cows is transferred to projects with high potential or strategic irnportance. Moreover, some commercial products aren't being judged by means of their financial profit only. It is possible that shareholders are convinced by the contribution of such product in a larger perspective, for instance, an important position of power (with media this can easily be economic or politica1 power). Are these products which cannot be financed out of existing financial resources? Agreed that there should always be some proportion between the public financial resources and the remit. But not on an itemised basis.
111. CONVERGENCE Convergence has become the watchword of the communications revolution which is going on. Convergence of voice and data transmission, fixed and mobile telephony and now more and more convergence of content and delivery of that content.Convergence is no longer science fiction, it has become reality. A lot faster than anyone could think of 4 years ago. UPC, the Dutch cable company taking over SBS and bidding for the take-over of Flanders' complete advanced cable-network; Telefónica taking over Endemol in the Netherlands - one of Europe's successful tv-productionhouses - are both examples of what is going on in our
very own back-yard. Moreover telecom is generating so much money that they can easily afford to spend important amounts on tv-content and sports rights. But UPC to the contrary is a new economy player. Realising for some time spectacular growth externally financed but with a loss substantially higher than its turnover. The most relevant legislation governing convergence consists of those laws and regulations relating to media, telecommunication and fair competition. The media legislation regulates the putting at disposal of content and content-related services, publicly, to a broad audience or its individual members. Essentially, the telecommunication legislation regulates the relay of signals. It is about putting at disposal of networks of transmission services. The important difference between providing transmission networks and providing the content that is being sent over these networks, has also been recognised by the World Trade Organisation. Finally, the legislation on fair competition relates to the operation of markets and the expected behaviour when operating on these markets. Those three legislations are based on divergent genera1 policies.Up to now the media legislation attempts, in particular, to guarantee the freedom of opinion. However there is a difference in definition or approach on what the Europeans understand under freedom of expression. As already explained earlier this guarantee is provided in Europe by supplying independent media, pluralism and in supplying unrnediated information, culture, education, etc. Up to now public broadcasters are one of the most important tools to safeguard this policy for a broad audience. The issuing of rules on telecommunication aims at the availability of communication infrastructure. This relates to the access to networks, the possibility to make interconnections between them, the management of frequency-spectra and the guarantee of a minimum level of universa1 service. The legislation on fair coinpetition strives for fair competition and aims to contribute to economic efficiency. So, three sets of laws and regulations (media - telecom - fair competition) aim at realising three sets of policies (freedom of expression - availability of communication networks- and proper niarket behaviour). To the public broadcaster in Flanders, with radio, television and its own distribution network, al1 three legislations are applicable.
The definition of those genera1 policies is essential. Such definition should explicitly stipulate that the current spectacular technologica1 convergence in the transmission area may by no means lead to the consequence that "media througlz a new technology " would only be categorised under the heading of telecommunication that and fair competition legislation and that media rules would no longer apply. In other words, it is of the utmost iinportance that the media-legislation remains clearly and separately defined and is being made applicable as soon as possible to these new media forms. It is now, more than in the past, of vita1 importance to stipulate where the information highway should lead to, or partly should lead to, and who would be eventually responsible for this. In that sense there is a lot of work to be done by a regulator. And this one of the major exposures of the new economy: it is developing at a tremendous speed in al1 kind of directions. Legislation will take years to catch up, and in the meantime patchwork is being done, but after the facts. To indicate some of the challenges ahead, consider the following questions: What falls under the definition of broadcasting in the e-world? Is having a web-site by definition a service on demand? Which would make it subject to the rules of e-commerce? Who will regulate the Application Service Providers, who will regulate the huge data-hosting providers?How do we impose the rules on protection of privacy? Protection of minors? The draft directive on electronic commerce is a good start, but we will come back on that.
IV. TRANSPORT VERSUS CONTENT It will even be more important to ensure that there is availability on this highway of what Europe's citizens consider as valuable content. Defining valuable content is clearly defining part of the media. The definition of policies relating to media (or at least the public broadcasters) belongs to the national (in Belgium regional) competencies. It has once more been explicitly confirmed in a protocol at the Treaty of Amsterdam.As convergence, in combination with deregulation, leads to an enlarged offer, these policieslgoals become more important.
Let's look at reality. In a commercial surrounding of open net television, funded by advertising, the content is invariably determined by its economic profitability. In practice this means that investments are mainly being made in risk-free strong values: formats that already stood the test, stars who made it, porno-sites and other guaranteed crowd pullers. At the same time as low as possible cost prices are being pursued through economies of scale (and hence more of the same andlor cheap low quality products). Al1 this has to lead to a seasch for an as large as possible, interesting audience to please the advertirers. This scenario is not necessarily applicable on pay-tv stnictures that could offer quality against payment. The role for the regulator here will be to assure that quality programming (sports, film, music etc.), is not exclusively available for people who can afford it. The almost infinite enlargement of the capacity on transmission networks will lead to an explosion in demand for content. Telefónica buys Endemol, UPC buys SBS, AOL goes together with Tinze Warner, remains moreover to be seen whether telecom-giants are capable of managing content creators. And if the process of inergers and acquisitions will not rather lead to destroying value rather then creating added value. Let's hope that we are not putting good content at exorbitant prices in what sometimes looks the casino of the new economy. As new content is not readily available, this will mainly lead to more of the Same being offered with the aim of realising increasing, or should I say at least some, profitability. Good content will become increasingly expensive (as wel1 for rights for sport programs as drama as fiction). The audience will have to pay for that. Bad - or rather cheap - content is what you will get as an alternative on the multiple available channels. And cheap content attracts cheap advertisements, and cheap advertisements means you have to run a lot of spots to have your program paid for. And that is what we cal1 low quality media.
V. SERVING THE CUSTOMER AND CITIZEN This is where we have to bring in the customer or rather the citizen. For Europe in genera1 and the smaller cultural communities in
Europe in particular, it is important that also local, creative, innovative and qualitative productions are being made. In this context programmes don't aim to be the bearers or door-openers for the sale and promotion of products. We have that important tradition. It goes without speaking that these local productions will be most of the time more expensive because of their lack of economies of scale, but this is the only way to guarantee more variety - not only in the number of channels - but also in the area of content. With a guaranteed diversified offer to realise the democratic duty to reach as many citizens as possible. Old and young, highly educated or not etc. These programmes contribute to the social cohesion and to the spread of own local cultural values in large sections of the population. Moreover, through this own local production the public broadcasters are still al1 over Europe the real employment creators in the audio-visual sector. Employment in a creative sector, not only in a standardised, low cost, banalised production facility. If not economies of scale, it provides economies of skills. This diversity through local and foreign cultural approaches can again only be guaranteed to the citizens or communities by the public broadcaster, inainly by a specific offer of own and local productions complemented by a select and diversified offer of purchased production abroad. What does culture mean in this environment? There is a constant factor of confusion, as with the use of terminology such as "quality programrning", at al1 levels of discussion and regulation as to the content covered by "culture". I will take over the two distinct definitions which were retained in the study realised for UNESCO and the European Commission in 1998 on the cultural programmes on European public broadcasters television channels. One narrow application of the definition of culture, covers those programmes linked to the classical disciplines of arts such as literature, dramaldance, music, graphic arts, etc. The second broad definition is that those programmes are cultural programmes which are firmly linked to a specific cultural community of a country or sub-group, often denominated as a cultural minority. Relating to this cultural aspect I would like to emphasise that the European Commission in its Greenbook on Convergence only paid
attention to the interests of the consumer and the industry. The interests of the customer - a far larger group - hardly got a chance and those of the citizen weren't even being referred at. It is obvious that the priorities of the Cominission were rather in the field of a technological-economic approach. Such an approach doesn't pay inuch attention to pluralistic, dernocratic or cultural policies. The importante of clear definitions increases for the various domains as technological convergence grows. For a good functioning deinocracy, an absolute protection of what is a valuable content (and by extension this applies to the media), is simply essential. The offer of valuable content has to be guaranteed and be freely available.
VI. PUBLIC BROADCASTING AND THE NEW MEDIA A number of principles of the existing classic media legislation should be introduced into the new media and interactive media services which aim at providing information for the public in general. Let me mention, for example separation of content and advertising, right to reply, protection of minors, protection of privacy, non-discrimination rules, independence of the news providers etc. Such principles will by force of reality be introduced in gradual stages, but by al1 ineans it should be done consistently, and in close consultation with the various sectors. In this respect, it should be once again emphasised that the policy options of the national governinent relating to media, aimed at protection of the genera1 (thus also cultural) interests of the citizen, should be given priority over the specific interests of the consumer and the unified market. Moreover the adjective 'valuable' shouldn't be defined in the narrow sense. Being offered infonnation, education and entertainment in the own language, or with a specific cultural approach, is as valuable for the school-ager and the factory worker, as for the professor and the genera1 manager. This media offer should be freely available adapted to those specific profiles of communities. If cultural diversity in Europe is being considered as an asset, we nevertheless have to realise that the influence of the technological convergence on education in general, will always be more limited than in a uniform cultural environment.
The large variety in languages will have a restrictive effect and often the 'bigger' language communities will have the privilege to realise the content-related convergence faster and cheaper. Because of a bigger deniand as wel1 as a broader offer of content. As a consequence they will be more dominant. Important efforts will be necessary to protect on the one hand the cultural identity but on the other hand als0 to spread this cultural identity. Even by means of those 'big' languages or other supports. One should not take the wrong conclusion fiom this point: attempts and tools to stimulate people to communicate are, obviously, always praise-worthy. But besides economic considerations als0 qualitative standards should be applied. In the first place the acknowledgement of the value of cultural diversity. And if this is to include a certain economic inefficiency, then we should be willing to accept this. It will be largely compensated by the intellectual richness that we preserve and develop. Whatever the technological carrier might be, citizens are entitled to fiee access to media. It is once more the public broadcaster that guarantees this possibility today. It wasn't too difficult in the past either. As the public broadcaster was also a government institution in most cases, they als0 owned and operated their own independent analogue terrestrial distribution network. The public broadcaster was a service provider froin concept to the market, in this case the home. The digital era however has not only multiplied capacity on one technology but als0 multiplied technologies to reach the citizen. At home, in the car, at work and with the latest mobile technologies as good as anywhere. For smaller cultural communities it will be necessary to foresee a form of continuation of the guarantee that not only the content will be made but also delivered to the home. Must-carry regulation will not be sufficient to guarantee this. Business interests will eventually limit non- or less revenue generating channels. Because capacity will not be unliinited. And at a certain point in time, must-carry rules wil1 become open network provision niles. Which simply means you have access to the distribution network, but you have to pay. And a smal1 more intellectual channel will have to pay as much as the broad public channel. They use as ni~ichcapacity. And there again the market will rule the waves. It is not enough to make the unmediated and qualitative content, you have to make sure you get it on the highway, easily accessible
without additional charges for the citizen. All this assumes that the fùnctions defined by the Member State in a European context as being part of the public remit of their public broadcaster, should ilot be restricted or excluded in the name of convergence. Wheil introducing conditional (read: to pay extra) access systems into the audiovisual media, a free sale of frequencies, or an inadeq~lateor overprotection of intellectual property, the risk of such exclusion is probably not hypothetical. The common position of the Council of the European Union on February 28 of this year on electronic commerce confirms at least some hopeful intentions. The main intention of the directive is to standardise the national legal frameworks applicable to on-line services, and in particular, electronic commerce. The draft directive incorporates the principle of respect for the legislation of the originating country (on the basis of the stable establishment criterion regardless of where the servers, sites or electronic addresses are located). Its provisions co-ordinate, in particular, the information which has to be given to consuiners, commercial commuilications, the contractual system and the issue of responsibility. But as mentioned earlier things are not simple in the converged world. Listen to the following statement out of the draft: Recital 18: "Information society services span a wide range of economic activities which take place on-line; these activities can, in particulal; consist of selling goods on line ... ...Information Society services are not solely restricted to services giving rise to on-line contracting but also, in so far as they represent an economic activity, extend to services which are not remunerated by those who receive them, such as those offering orz-line information or commercial commuizications, or those allowing jor search, access and retrieval o f data; Infornzation Services also include services consisting of the transmission of information via a cominunication networlc or in hosting information provided by a recipient of the service; television broadcasting within the meaning of the Television without Frontiers Directive and radio broadcasting are not Information Society Services because they are not provided at individual request; by contrast, services which are transmitted point-topoint, such as video on demand or the provision of commercial communications by electronic mail are Information Society Services. "
Are this now clear criteria to decide whether it concerns broadcasting or e-commerce? It may be wondered whether the distinction between point-tomulti-point or even the criterion individual demand can be regarded as still pertinent in a digital environment.
For example, it has been indicated by the Commission itself that simulcasting on the Internet of the programmes of a broadcasting organisation (without alteration) is excluded from the field of application. However, these programmes are technically accessible only on individual request by the recipient.This exception, which is entirely legitimate, could be regarded as resulting from the characteristics of the services in question. In reality is it not an audiovisual service and not an e-commerce service? So other factors than the means of distribution could determine the regulatory criteria. Examples being the degree of control, the choice of users, and even the commercial nature of the transaction. Also very important and a sign of fundamental progress is that the draft directive recognises the entitlement of the Member States to regulate on the basis of cultural and pluralistic objectives. It also has to be noted that the directive should not hinder measures which the Meinber States might adopt to achieve social, cultural and democratic goals taking int0 account their linguistic diversity, national and regional specificities as wel1 as their cultural heritage, and to ensure and maintain public access to the widest possible range of Information Society Services. Remains to be seen whether this is sufficient.
VII. CONCLUSION Let's go back to our starting point. Europe has considered the existence of public broadcasters important enough to define a genera1 mission statement. The protocol of Amsterdam has stated that the Member States can in fact refme this mission statement and contribute to the funding of executing such mission statement. Linking those two elements to the possible definitions of cultural programmes, one understands that the econornically inspired circles such as commercial stations or private telecom companies, and even those economically thinking members of European Union institutions, wil1 go for a strictly limited definition of culture, considering any other scheme of prograrnrning in whole or partly funded with government resources as an infringement of fair competition. The point however is that, if through an ovenvhelming convergence of not only the distribution technologies, but als0 the content providers, the very existence of our minority cultures are endangered,
fair competition can in the very specific European context and richness no longer be the priority. A public broadcaster with a mission defined and agreed upon by the parliament, with a wel1 balanced funding scheme, by preference with a majority funding though non-advertisement revenues, with operations and financial statements audited in accordance with internationally accepted standards, is the only structure to guarantee the freedom of expression as perceived in Europe and the only organisation which can be forced to offer a sufficient qualitative diversity of programming to preserve our rich cultural inheritance and diversity. In the old economy as wel1 as in the new one. We should use it and nurture it to that purpose.
Tijdschrift voor Economie en Management Vol. XLV, 4, 2000
EINDVERHANDELINGEN
Een kennisperspectief op marktgerichtheid: houdbaar concurrentievoordeel door markgerichte kennisaccumulatie
DELMULLE Arno (K.U.Leuven, Handelsingenieur ( 1 999)) Deze eindverharzdeling heeft een conceptz~alisatievan marktgerichtheid als doel. Met het positieve effect op de bedrijfsprestatie als uitgangspunt wordt de strategische dimensie van marktgerichtheid onderzocht. In het verlengde hiewan wordt een theoretische verklaring gesuggereerd voor het verband met de winstgevendheid van de onderneming door een kennis- en leerperspectief of competenties als bronnen van concurrentievoordeel. Een gedynamiseerde concurrentieomgeving gaf begin de jaren '90 aanleiding tot een revival in de aandacht voor de extern georiënteerde onderneming en het marketingconcept, waaruit het concept van marktgerichtheid groeide. Het wordt gedefinieerd als het contin~igenereren van marktinformatie omtrent ahemers, mededingers en beïiivloedbare krachten en de interne distributie van de informatie zodat een remediërend ei1 anticiperend gebruik ervan doorheen de gehele onderneming mogelijk wordt (Jaworski (1996)). Zodoende wordt een marktgerichte onderneming verondersteld zich van andere te onderscheiden door haar continu innoverend gedrag, bijgevolg superieure bedrijfsprestaties. We ltomen tot de vaststelling dat niet alleen de drie bovengenoemde leerprocessen marktgerichtheid typeren, doch in sterkere mate de aard van inarkgerichte kennis, de ontplooiing ervan en de karakteristieke waarden, normen en intenties die aan de basis liggen van dit proces. Marktgerichtheid maakt de extern georiënteerde inetacompetentie uit, noodzakelijk voor superieure economische waardecreatie, en is hierbij op fundamentele wijze verbonden met de strategische vermogens van de ondenleining. L .
Fundamenten van concz~rrentievoordeel Gewijzigde concurrentieomstandigheden geven aanleiding tot nieuwe voonvaardei1 voor succes. Succesvolle ondernemingen onderscheiden zich door superieure vermogens in het detecteren van nieuwe opportuniteiten, het inspelen op nieuwe markten en het snel aanpassen in bestaande markten. Vanuit strategisch oogpunt is het resourceperspectief noch in staat de vereiste ondenierningsflexibiliteit te
modelleren, noch is het langer een parktische hanteerbaar instrument voor het managen van concurrentievoordeel, gegeven de verhoogde dynamiek van de ondernemingsrealiteit. De ware bron van concurrentievoordeel reflecteert het verinogen van de onderneming in het consolidereii van teclmologieën, capaciteiten en vaardigheden overheen de onderneining in competenties die meerdere productmarktinogelijkheden opspannen en toelaten snel aan de wijzigende opporhlniteiten aan te passen. Competenties zij11het resultaat van een collectief leerproces binnen de onderneming. Een competentie wordt gedefinieerd als het vermogen gecoördineerde ontplooiiilgen van activa aan te houden zodat dit bijdraagt tot het bereiken van de onderneiningsdoelstellingen (Sanchez, e.a. (1996)). Veeleer dan een discrete vaardigheid of technologische capaciteit verwijst het naar een bundel van geïiltegreerde capaciteiten en vaardigheden. Vanuit een keimisperspectief op de onderneming conceptualiseren we competenties, parellel aan Leonard-Barton (1992), als 4-dimensionale kennissystemen die significant bijdragen tot houdbaar concurrentievoordeel. Karakteristiek voor een competentiesysteem zijn de vier intergerelateerde, onderling afhankelijke dimensies: intentie, organisatie, kennis of vermogens en instrumentatie. De intentiedimensie geeft het doel of de reden aan voor de accumulatie ei1 ontplooiing van de vermogens. Hierin vervat zijn de normen en waarden die aai1 de inhoud en de structuur van deze vermogens of kennis worden toegekend binnen de onderneining. Ze sturen de geassocieerde processen of het gedrag van de individuen betrokken in het leerproces. De organsiatiedimensie vail competenties vertegeilwoordigt de wetenschap hoe de vereiste ltennis en vermogens dienen geaccumuleerd of aangeleerd te worden. Het refereert aan de management- en coördiiiatiekennis van het karakteristieke leerproces en het beheer van deze systeemkeimis zodat accumulatie effectiever kan geschieden. De leerprocessen die competenties, capaciteiten en vaardigheden onderbouwen zijn respectievelijk het verwerven of genereren, het distribueren en het gebruiken van de specifielte kennis. Ermoge~zsrefereren aan de ltennis of vaardigheden eigen aan de groep van individuen of technische systemen die de competentie instrumenteren. Op dit niveau kan een competentie op hiërarchische wijze worden opgedeeld in samenstellende capaciteiten, vaardigheden en activa. De instrumentatie of doe11-ealisatieverwijst naar de effectiviteit van de ontplooiing en coördinatie van de competentie in het 'grotere' systeem van de onderneming. Het beschrijft de aard van processen waarin deze vermogens worden gebruikt en de wijze waarop dit dient te geschieden. Verdedigen van concurrentievoordeel We kunnen drie klassen aan coinpetcntics onderscheiden overeenkomstig de drie kernprocessen voor economische waardecreatie (Day(1994)): extern of intern georiënteerde vermogens en strategische vermogens om het evenwicht tussen beide te bewaren. Het doel van de extern georiënteerde competentie is "to connect the processes that defiiie the other capabilities to the external enviroiiment and enable the business to compete by anticipating market requirements ahead of competitors and creating durable relationships with customers, channel
members, and suppliers" (Day (1994)). Intern georiënteerde vermogens zijn te associeren met de activiteiten die de klassieke waardeketen van de onderneming uitmaken (Porter (1985)). Strategische competentie wijst op het vermogen tot ontplooiing en coördinatie van intern georiënteerde competenties om zodoende externe opportuniteiten te exploiteren. Een onderneming zal effectiever zijn in de mate dat ze zich kan beroepen op meer en meerdere soorten competenties, bedrijfseigen of bedrijfstoegankeiijk (door bijvoorbeeld strategische allianties of acquisities). Het conlpetientieperspectief heeft aan het strategisch management een nieuwe inhoud gegeven. Het omvat vermogens aan de basis van processen die op zichzelf de onderneming concurrentievoordeel kunnen opleveren. Karakteristiek voor het conlpetentiegericht strategisch management is dat liet de traditionele notie van strategie als het zoeken van een "fit" tussen de competenties van de onderneming en de omgeving uitbreidt met de notie dat een onderneming nieuwe competenties kan verwerven die de competitieve omgeving in haar voordeel omvormen. Centraal staat het vermogen om de marktevolutie te anticiperen en zelf vorm te geven, aangegeven met "industry foresight" en "corporate imagination" ((Hamel e.a. (1991)). Strategische processen vervullen hierbij de functie van "gap closing behaviour" tussen de actuele stocks en stromen van activa en capaciteiten binnen de onderneming en de stocks en stromen die managers cruciaal achten om de bedrijfsdoelstellingen te behalen, vanuit een duaal perspectief of concurrentie. De strategische competentie van de onderneming doelt op de vermogens tot "coinpetence building" om toekomstig concurrentievoordeel te consolideren. "Competence building" is elk proces waardoor de onderneming een kwalitatieve verandering realiseert in haar bestaande stocks van activa en capaciteiten, inclusief nieuwe vermogens ter coördinatie en ontplooiing van nieuwe of huidige activa en capaciteiten zodanig dat nieuwe strategische opties worden gecreëerd voor de toekomst. "Competence leveraging" is het toepassen van de huidige competenties in huidige of nieuwe marktopportuniteiten zodanig dat dit geen lmalitatieve wijziging vereist in de activa en capaciteiten van de onderneming. Het wijst uiteindelijk op de uitoefening van één of meer bestaande strategische opties, tot stand gekomen door "competence building" in het verleden. De extern georiënteerde metacompetentie Marktgerichte ondrnemingen onderscheiden zich van andere door hun superieure externe oriëntatie. Hoewel de extern georiënteerde metacompetentie totnogtoe weinig tot niet onderzocht is, identificeert het onderzoek naar marktgerichtheid de praktische instrumentatie en de normatieve onderbouw ervan binnen de onderneming. In het verlengde van de 4-dimensionale conceptualisatie van competenties en van de vier onderzoeksstromingen naar marktgerichtheid, stellen we dat de marktgerichtheid als extern georiënteerde competentie zich in elk van deze dimensies onderscheidt van andere. De intentie achter marktgerichtheid is het realiseren van houdbaar concurrentievoordeel door continu innoverend gedrag op basis van grondige kennis van de externe omgeving. Het strategisch marketingconcept fungeert als normatieve
onderbouw van de marktgerichte competentie. Het omvat de waarden en norinen aai1 de basis van de geassocieerde leerprocessen en kennis door haar expliciete focus op alle relevante externe belanghebbenden en onderliggende niarktiiivloedeii waarbij de praktische implementatie eisen stelt aan het ondernemingsklimaat. Ondernemingen die liet strategiscli marketingconcept hebben gcïinplementeerd worden gekenmerkt door een organische bedrijfsstructuur met nadruk op interfunctionele coördinatie en co-operatie. Het reflecteert de op innovatie, ondernemerschap en anticipatie gerichte nonnen, gekatalyseerd door een gedecentraliseerde besluitvorming en een bevorderende houding vanwege het (top)-management. De organisatie van de drie ltenniscreërende processen reflecteert onder marktgerichtheid liet vennogen te leren omtrent de exteme omgeving en liet verspreiden vaii de geaccumuleerde kennis over de gehele organisatie. Het genereren van kennis gebeurt uit externe (exploratie) of interne (exploitatie), primaire of secundaire bronnen; kanalen zijn zowel formeel als informeel van aard. Eenieder in de onderneming is bij dit leerproces betroldten waarbij het marltetingdepartement wegens haar klassieke rol van externe interface met de omgeving ei1 bevoorrechte positie of coördinerende rol kan inneinen. De distributie van kennis gebeurt zowel horizontaal als verticaal en wordt gekarakteriseerd door een 2-weg interactie die vraag en aanbod op elkaar afstemt. De gebruiksprocessen bezitten een conceptuele en een instrumentale component. Instruinentaal gebruik wijst op het directe gebruik van de vermogens bij (strategische) besluitvorming ei1 implementatie vaii de genomen beslissingen. Ook het gebruik van de kennis voor de evaluatie van de uitkomst en identificatie van causale factoren maakt hiervan deel uit. Conceptueel gebniilt beschrijft het indirecte gebruik van marktgerichte kennis of vennogens in strategiegerelateerde acties. Hieronder refereert "kennistoewijding" aan de graad van waarde die wordt toegeschreven aan de informatieagenten en de geassocieerde kennis; "infomiatievenverlting" aan de processen voor interpretatie van de marktinforinatie. "A hallmark of a niarket-driven finn is broadly shared assumptioiis about how their markets behave that assures the conherence and timeliiiess of strategies that anticipate rather than react to the market" (Day (1994)). De opslag van marktgerichte kennis in het "ondeinemingsgelieugen" en liet management van deze lteiinisreservoirs maakt dit leerproces zelfoptiinaliserend. Marktgerichte kcennis refereert aan het vennogen om causale factoren van verandering te identificeren en te voorspellen zodat door remediërende en tegelijk aiiticiperende strategische verandering mogelijk wordt. Marktgerichtheid als competentie van de onderneming is de gecoördineerde integratie van verschillende capaciteiten en vaardiglieden binnen de onderneming zodat aan haar karakteristieke intentie wordt voldaan. Empirisch onderzoek bevestigt alvast de superioriteit van marktgerichte organisaties op het vlak van de "marltet sensing capability", het collaboratie- en innovatieverniogen. "Market sensing" refereert aan de eerder vernoemde vermogens tot "industry foresight" en "corporate imagination". Ze laten de ex-ante preditie van waardevolle intern georiënteerde competenties en capaciteiten toe en tevens een superieure perceptie van strategische discrepanties vanuit duaal perspectief. Het collaboratievermogen verwijst naar de capaciteiten om relaties aan te gaan met afnemers, concurrenten en overige,
inteime en externe partijen zodanig dat nieuwe capaciteiten en activa worden verworven edof bestaande zich verder kunnen ontwikkelen. Door haar plaats als extern georiënteerde competentie in de ondeineming hebben marktgerichte vermogens als functie beslissingsnemers te informeren omtrent strategische "gaps" en de transitie naar de gewenste strategische systeemtoestand te bevorderen door acquisitie of interne accumulatie van vermogens. Om effectief te zijn, dienen marktgerichte vermogens in huil ontplooiing bij te dragen tot de duale, strategische processen van "cornpetence building" en "competeiice leveraging" binnen de onderneming. Vanuit een keirnis- en Ieeiperspectief op niarktgerichtheid ei1 competenties concluderen we dat onderneiningeii die een comparatief voordeel in marktgerichte kennis en vermogens bezitten, beter en sneller dan de concurrentie iii staat zijn hun huidig concurrentievoordeel te coiisolideren ei1 toekomstig concurreiitievoordeel te voorspellen en te anticiperen. Er kan worden aangetoond dat deze vermogens voldoen aan de voorwaarden voor het behoud van dit voordeel, te weten heterogeniteit, imperfecte mobiliteit, niet-imiteerbaarheid, iiiet-substitueerbaarheid ei1 toe-eigenbaarheid van de eniit resulterende returns. Bijgevolg gegeven een effectieve ontplooiing en coördinatie, zullen ondernemingen met superieure marktgerichte vermogens wordcn gekenmerkt door hun continu superieure winstgevendheid. REFERENTIES
Day, G.S., 1994, Continuous Leaming about Markets. CaljfoforniaManagement Review, Suminer, 9-3 l . Jaworski, B.J. en Kohli, A.K., 1996, Market Orientation: Review, Refinement and Roadmap, Journal of Focused Management 1, 119-135. Hamel, G. en Pralialad, C.K., 1991, Corporate Iinagination and Expeditionary Marketing. Hc~vvardBz~sirzessReview, juli-augustus, 81-92. Hamel, G. en Pralialad, C.K., 1994, Coinpeting for the Future, (Harvard School Press), 37. Leonard-Barton, D,, 1992, Core Capabilities and Core Rigidities: a Paradox in Managing New Product Developinent, Stvategic Management Journal 13, 111-125. Porter, M.E., 1985, Competitive Advailtage. Creating and Sustaining Superior Performance, (The Free Press), 557. Sancliez, R., Heeile, A. en Thomas H., 1996, Introductiorl: Toward tlie Theory and Practice of Cornpetence-Based Competition, Dyitainics of Cornpetence-Based Coinpetitioii: Tlieory and Practice in the New Strategic Management, 1-35.
Tijdschrift voor Economie en Management Vol. XLV, 4, 2000
BOEKBESPREKINGEN
Aris-Business Process Modeling SCHEER, A. (Springer Verlag (1999) 3 540 64438 5) (Edward Elgar (1996)) De eerste uitgave van dit boek werd gepubliceerd onder de titel "Architecture of Integrated Information Systems". Voor de tweede uitgave werd deze eerste uitgave gesplitst in twee volumes, m.n. dit boek en "ARIS-Business Process Frameworks". Dit laatste boek richt zich op het ontwikkelen van standaard applicaties terwijl het hier besproken boek een volledig overzicht wil bieden van het modelleren van informatiesystemen. Centraal in dit boek is het ARIS concept zelf dat een raamwerk is voor het beschrijven van business processes. Dit raamwerk bevat vier basisconcepten: de organisatie, de gegevens (data), de functies, de output. Voor elk van deze basisconcepten reikt ARIS een aantal modelleringstechnieken aan, zowel voor specificatie als voor ontwerp en implementatie. In het eerste deel van het boek wordt elk van deze technieken kort beschreven en gedocumenteerd aan de hand van een meta-datamodel. In het centrum van het ARIS raamwerk staat als vijfde element de "control view". Deze dient oin het verband te leggen tussen de vier voornoemde basisconcepten. De beschrijving van de Control View oinvat de beschrijving van allerhande technieken voor het modelleren van de relatie tussen de functies en de organisatie, van de relatie tussen de functies en de gegevens, en zo verder. Het tweede deel richt zich op het ontwikkelingsproces zelf. Er wordt een zeer summiere aanzet gegeven voor vier types van ontwikkelingsprocessen: het impleinenteren van standaard software (SAP) met ARIS modellen; het implementeren van workflow systemen inet AlUS; een algemeen ontwildtelingsproces; en objectgericht ontwikkelen van UML. Dit boek is zeer sterk gericht op het ARIS concept en als diisdanig nuttig voor inensen die werken met de ARIS toolset. Als algeineen naslagwerk over Business Process Modelling heeft dit boek m.i. weinig waarde. Er wordt een zeer brede waaier van technieken beschreven, maar de beschrijvingen zijn weinig diepgaand. Voor wie begaan is met de kwaliteit van infonnatiesysternen en meer in het bijzonder kwaliteit van specificaties, biedt dit boek weinig houvast. Hoewel de Control View de verbanden tussen de verschillende aspecten van een informatiesysteem wil weergeven, wordt weinig of geen aandacht gegeven aan het feit dat er een controle moet gebeuren van de coherentie van specificaties.
Tenslotte moet opgemerkt worden dat het ARIS-raamwerk zich vooral richt op meer traditionele systeeinontwikkelingstechnieken. Gezien de opgang van het objectgericht ontwikkelen ook op het vlak van specificaties, ware het interessant geweest hier meer aandacht aan te besteden. De korte wijzigingen naar objectgerichte technieken die het boek bevat zijn m.i. onvoldoende om het raamwerk bruikbaar te maken in het kader van objectgericht ontwikkelen.
SNOECK Monique K.U.Leuven The Guru Guide BOYETT, Joseph and BOYETT Jimmie (Wiley & Sons, New York (1998) 385 blz.) Je kent het wel: elke morgen sta je bij het ochtendgloren op om na de dagelijkse portie file op tijd op het werk te verschijnen en elke avond keer je moe maar voldaan, behalve wat gevloek in de file, naar huis tenig waar, na de nodige aandacht aan inan of vrouw en kinderen besteed te hebben, meestal weinig tijd overblijft om naast het lezen van de krant en het volgen van het nieuws nog een ander boek ter hand te nemen. Nochtans zijn er tal van ailteurs die zeer interessante boeken neergeschreven hebben over ontwerpen waar we in de dagelijkse praktijk veel voordeel uit kunnen halen. Wie mag echter iii de hedendaagse ratrace in staat worden geacht om deze literatuiir bij te houden? Dit boek is dan ook speciaal voor die personen bestemd die op korte tijd een goed overzicht van de onderwerpen in de recente managementliteratuur willen verkrijgen. In zeven hoofdsh~lcken(leadership,managing change, the leaming organization, creating high-performance organizations through teamwork, the pursuit of inarket leadership, managing and motivating people aild business, work and society) worden de kernideeën van de belangrijkste managenieiltgoeroes uit de doeken gedaan. Dit boek is daii ook een goede index naar welke goeroes u het ineest aanspreken: op die manier kunt u veel gerichter in de managementliteratuur op zoelt gaan. Persoonlijk vind ik het wel een goed georganiseerd boek, inaar ik heb wel wat problemen met het overdadig gebruik van lijsten: na de zes basisingrediënten van leiderschap ltoinen de zeven megabekwaainheden en de vier ltarakteristieken van een goed leider, die dan weer gevolgd worden door de zeven gewoonten en de twaalf attributen van leiderschap volgens goeroe X, die vergeleken dienen te worden inet de veertien attributen volgens goeroe Y en de tweeënzeventig attributen van goeroe Z. Dit lijstje (?) kan ik nog wel aanvullen, maar u heeft het ondertussen begrepen: het boek dient ingelijst te worden als de absolutie lijstenkampioen. Ik ben ine er ten zeerste van bewust dat het doel van het boelt automatisch met zich meebrengt dat er heel wat lijstjes opgenomen worden (welke goeroe heeft zijn ideeën niet in lijstjes neergepeild), maar het lezen van een dergelijk boek vind ilt vlug vervelen. Ik wil besluiten dat het boek heel wat managementliteratuur in driehondervijfentachtig bladzijden samenbalt, wat op zich een hele prestatie is, maar ik raad het niemand aan het boek in één trek uit te lezen.
DEMEULEEESTER Erik K.U.Leuven
Japanese Management in the Low Growth Era. Between External Shocks and Internal Evolution. DIRKS D., J.F. HUCHET and T. RIBAULT (eds) (Springer Verlag, Berlin (1999)) Dit boek is de neerslag van een conferentie getitiel "Between extemal shocks and intemal evolution: towards a new phase in Japanese management practices". Deze werd gehouden in November 1997 in Tokio. Dit boek vertrekt van twee vaststellingen. Een eerste is dat Japan nu in een ernstige recessie zit, wat soininigen verleidt tot het voorspellen van het einde van het zogenaamde Japanse model. Een tweede vaststelling is dat telkens tijdens recessies in het verleden Japan zich wonderwel heeft weten te heruitvinden. Vraag is dan ook wat de impact is van de sinds het begin van de jaren '90 aan de gang zijnde recessie op Japanse vormen van management. Zijn bestaande vormen van management flexiebel genoeg om de huidige crisis op te vangen? Of ondergaan ze veranderingen? Het antwoord gaat overmijdelijk in de tweede richting. Vraag is dan of dit aanleiding geeft tot convergentie tussen Japanse en niet-Japanse - in het bijzonder Amerikaanse en West-Europese - vormen van management, de zogenaamde convergentie-these. Een onderliggende assumptie van die convergentie-these is dat bestaande Japanse vormen van management elke vorm van flexibiliteit hebben uitgeput. Dat wordt vervolgens nagegaan vanuit verschillende invalshoeken en vanuit micro-economisch perspectief op gedetailleerde wijze recente veranderingen in Japanse vormen van management te analyseren. Het boek bevat een totaal van 2 inleidende stukjes, 16 eigenlijke bijdragen en 9 commentaren op telkens 1 of 2 van die bijdragen. De bijdragen worden gegroepeerd in 6 secties: "Structure, strategie and internationalization", "Corporate govemance and control", "Industrial organization", "Human resource management", "Innovation and technology management" en een besluitend "Change and continuity: on the transfonnation of the Japanese management system". Er bestaat overlap tussen de verschillende secties. Vooral het verschil tussen secties 1 en 3 is niet duidelijk. Zo bevatten beide secties bijdragen over de Japanse netwerken van bedrijven, de zogenaamde keiretsu (sectie 1, bijdrage 2: "Role of inter-organizational networks: the case of Japanese corporate groups" en sectie 3, bijdrage 8: "Recession and globalization: what fi~turefor Japanese industrial keiretsu"). Er zijn een aantal positieve kanten aan het boek. Het benadert de ondememing als een organisatie omgeven door andere organisaties. Het kijkt dus niet alleen naar veranderingen binnen de onderneming zelf maar ook naar veranderingen in de relaties tussen de ondememing en andere organisaties. Er wordt aandacht besteed aan de dienstensector. Eerdere studies van Japanse vormen van management baseerden zich dikwijls enkel op analyses van de industriële sector en dan nog liefst elektronica- of autobedrijven. Telkens wordt de situatie in Japan vergeleken met die in het buitenland, vooral dan met die in Europa. Eerdere studies constrasteerden uitsluitend met de Verenigde Staten wat Japanse vonnen van management meer radicaal verschillend deed uitkomen dan een vergelijking met Europa. Toch vertoont dit boek ook een aantal gebreken. Negatief is in de eerste plaats dat in de meeste bijdragen een historisch perspectief ontbreekt. Het is daarom niet altijd duidelijk hoe de huidige van de vroegere toestand verschilt. Ook is het
niet altijd duidelijk wat het verband is tussen de in de verschillende bijdragen beschreven toestanten en de aan de gang zijnde recessie in Japan. Deze twee punten, het ontbreken van een historisch perspectief en liet ontbreken van een duidelijk uitgelegde band met de huisige recessie komen misschien wel het duidelijkst tot uiting in de 2 bijdragen over Japanse overzeese investeringen. Sectie 1, bijdrage 3 ("Modes of coporate internationalization: Japanese FDI strategies in Asia-Pacific") vertrekt van de vaststelling dat "the conventional wisdom among large Japanese companies has been to import raw inateriais and components to produce value-added goods for the world market. In the face of globai competition, this export-oriented strategy is giving way to a FDI-oriented approach. . . .. ..Consequently, producers are making the difficult inove up the learning curve into higher value-added goods while transferring selected low value-added operations to more efficient overseas production bases" (p.73). Niet alleen worden hiermee de overzeese investeringen sinds de jaren '50 door ondermeer de Japanse textielsector totaal uit het oog verloren, ook wordt er een kans gemist om vertrekkend vanuit een sterke historische analyse na te gaan welke de invloed van het laatste decennium is geweest op de investeringsbeslissing en de uitvoering daarvan. Sectie 1, bijdrage 4 "'Japanese companies in Europe: their strategies and management practices") onderkent tenminste een traditie van Japanse overzeese investeringen. Maar deze bijdrage gaat anderzijds niet verder dan aan de hand van drie erg korte case studies na te gaan in welke mate Japanse bedrijven er in slagen om in Europese joint-ventures Japanse technologie en management-praktijken over te planten. De voorspelbare conclusie is dat gveenjìeld investeringen het beste resultaat opleveren. Maar een Japanse voorliefde voor gveenjìeld investeringen was reeds duidelijk in de eerste naoorlogse investeringen door Japanse textielbedrijven in Brazilië. Wat het verband is tussen deze bijdrage en de huidige recessie is dan ook niet duidelijk. Het resultaat is dat dit boek weinig of geen tastbare conclusies kan trekken, zowel op het vlak van de verschillende sectoren als op het vlak van het systeem in het algemeen. Dat de mate waarin Japanse vormen van management zijn veranderd tijdens het afgelopen decenniuin verschilt van sector tot sector, en aíhankelijk is vaii de niate waarin die sector werd en wordt blootgesteld aan de crisis - zo zal de relatief competitieve auto-industrie minder verandering moeten ondergaan dan de banksector - is in feite een non-conclusie (p.406). en dat uit de verschillende bijdragen een meer pluralistisch en emanciperend Japan tot uiting komt gaat eingelijk niet verder dan het rechttrekken van het cliché van Japan Incovpovated dat ook zonder deze crisis aan herziening toe was (p.3). Conclusie is dat dit boek veel gedetailleerde informatie verschaft en daannee een hele reeks aanvaarde clichés alsook de convergentie-these ondermijnt. Daarentegen is het boek zwak op het gebied van sectoriële of systeem-wijde conclusies. Conclusie is dat mede daarom, maar ook door het ontbreken van een historisch perspectief, dit boek geen goede inleiding vormt tot het Japanse management. Het richt zich aldus meer tot de specialist inet interesse in en voorlcennis van een bepaald deelaspect van Japanse vormen van management.
Henri DELANGHE K.U.Leuven - PWO-Vlaanderen
Comparative Public Policy Francis G. CASTLES (Edward Elgar, Cheltenham (1998) 1 85898 816 0) (Paperback (February 1999) 1 85898 823 3) In dit boek hanteert de auteur de methode van comparatief internatioilaal onderzoek oin een antwoord te geven op de vraag hoe economische ontwikkelingen en sociale en politieke transformatics in de naoorlogse periode de resultaten van het overheidsbeleid in de westerse landen mee hebben gevonnd. Deze aanpak ligt iil de lijn vali veel politiek-geïnspireerd onderzoek naar de oorzaken van de groei van de welvaartsstaat. Sociaal-economische ontwikkelingen worden hier niet als irrelevant afgedaan, doch worden beschouwd als de aandrager van middelen waarmee ideologisch geïnsprieerde partijen hun doelstellingen pogen te bereiken, binnen de institutionele omgeving waarin ze moeten optreden. In dit boek worden vragen behandeld als bv. hoe sterk de urbanisatiegraad van landen de variatie in niveau en samenstelling van overheidsuitgaven helpt verklaren. Hoewel de invalshoek in essentie politiek-wetenschappelijk is, wordt niettemin doorheen het boek niet uit het oog verloren dat de aangereikte motieven voor de evolutie van de welvaartsstaat in de westerse wereld niet exclusief aan één wetenschappelijlce discipline toebehoren en wordt er ruimte gelaten voor economische en sociologische verklaringsmodellen. De aanpak in het boek is dus comparatief en interdisciplinair. Maar bovendien ook meer 'algemeen' van benadering dan meestal het geval is in dergelijk comparatief sociaal onderzoek. Aangezien beleidsopties met de tijd inee-evolueren, opteert Castles voor een analyse van het overheidsbeleid naar resultaten en beïnvloedende factoren op verschillende tijdstippen. En aangezien het pakket van functies dat een overheid op zich kan neinen, een heel breed spectrum beslaat, wordt hier ook voor een ruiine benadering gekozen waarbij de overheidsfuncties sensu lato worden opgenomen, waarbij ook aspecten aan bod komen die in voorgaand comparatief sociaal onderzoek niet of nauwelijks werden behandeld, zoals: de determinanten van evoluties op de arbeidsmarkt en echtscheding. Castles kiest dus voor een comparatieve, interdisciplinaire, zo breed inogelijlte aanpak van dit onderwerp. Bedoeling is 'patronen' te onderscheiden over de tijd en de langsgrenzen heen, en rekening houdend met een brede waaier van beleidsdomeinen. De studie behelst gegevens van 2 1 landen die men momenteel als geïndustrialiseerd, redelijk welvarend en democratisch omschrijft, en dit op drie tijdstippen: 1960, 1974 en 1990. Om de analyse te vergemakkelijken, deelt Castles de landen ineteen iil in vier groepen: een groep 'Engelstalige' landen (Australië, Canada, Ierland, Nieuw-Zeeland, het Verenigd Koninkrijk en de VS), de Scandinavische landen (Denemarken, Finland, Noorwegen en Zweden), de continentaal-westerse landen (Oostenrijk, België, Frankrijk, Duitsland, Italië en Nederland) en, tenslotte een Zuid-Europese groep met Griekenland, Portugal en Spanje. Daarnaast vormen Zwitserland en Japan een groep niet te klasseren landen. Na een inleidend hoofdstuk volgt hoofdstuk 2, waarin de economische omgeving en de maatschappelijke ontwikkelingen na Wereldoorlog I1 die op het eerste gezicht de omvang van het sociaal apparaat in de westerse wereld significant hebben beïnvloed, onder de loupe worden genomen, en hoofdstuk 3, dat handelt over de politieke instellingen en ideologieën. Hier worden
onderwerpen behandeld als het democratiseringsproces en de zich wijzigende inachtsverhoudingen tussen links en rechts. De daaropvolgende hoofdst~ikken 4 tot en met 7, vormen de echte kern van dit werk en handelen over beleidsresultatei1 en evoluties hiervan, zowel in termen van uitgaventotalen als in termen van effect op de 'welvaart' van de bevolking. Hoofdstuk 4 behandelt de grove aggregaten met betrekking tot uitgaven en belastingen als resultaat van het overheidsbeleid. Hoofdstuk 5 gaat in op de drie programma's die de omvang en werking van de welvaartsstaat het meest hebben bepaald: de sociale zekerheid, gezondheidsuitgaven en uitgaven voor onderwijs. Hoofdstuk 6 behandelt arbeidsmarktresultaten: arbeidsmarktparticipatie van mannen en vrouwen en werkloosheid. Woningbezit, vruchtbaarheid en echtscheiding vormen het onderwerp van hoofdstuk 7. Hoofdstuk 8 besluit. Hier formuleert de auteur nogmaals de kernvraag van het boek: zijn er, in de naoorlogse evolutie van de welvaartsstaat, elementen te onderscheiden die landen op een of andere manier 'binden', die landen gemeen hebben. Zijn er met andere woorden gelijkenissen, zowel over de tijd als over de beleidsgrenzen? Kan men spreken van een convergentie tussen de beschouwde landen? En, anderzijds, kan men uit het categoriseren van een land in een bepaalde groep iinplicaties afleiden over de toekomstige beleidsontwikkelingen van dat land? En, steilslotte, was de uitdijning van het overheidsapparaat na de oorlog een 'aberratie' of gaat het hier om een logische evolutie naar een oiivermijdelijke toestand. Castles vergelijkt het hanteren van een technieke van comparatieve analyse tussen landen met het voeren van experimenten in de positieve wetenschappen. In die optiek moet zijn studie ook worden opgevat: in de mate dat landen gelijk zijn op een aantal relevante gebieden, wordt de niet-verklaarde restfactor toegeschreven aan de variabele(n) waarop die landen verschillen. Om de analyse eenvoudig te houden en verstaanbaar voor zo veel mogelijk geïnteresseerde lezers, zal de auteur zijn statistisch analyse-apparaat beperken tot het nagaan van gepostuleerde bivariate verbanden, en dit aan de hand van de evolutie van het gemiddelde van de beschouwde variabele, van de correlatie-, en van de variatiecoëfficiënten. In de appendices wordt verwezen naar de resultaten van inultivariate regressie-analyse. Dit vormt dan ook mijn enige bezwaar op deze studie: enkel multivariate statistische methodes kunnen het ontdekken van verbanden tussen 2 variabelen die in feite slechts toevallig zijn, uitsluiten. De auteur geeft dit ook toe en heeft bewust gekozen voor een strategie van bivariatie analyse met het doel een breed publiek aan te spreken. Het interessante aan dit werk ligt vooral in de vele invalshoeken die worden aangeboden van waaruit hij de evolutie van de welvaartsstaat na 1960 beschrijft; er worden ideeën aangereikt voor interessant multivariaat onderzoek die sociologen, politicologen en economen kunnen aanspreken. De echte vraagstelling in dit boek kan in twee vragen worden opgedeeld. De eerste is oflin hoeverre de 'moderniseringstheorie' een passend kader biedt waarbinnen de sociale beleidsontwikkelingen in de westerse landen na de Tweede Wereldoorlog kunnen worden verklaard. Met andere woorden, kan men spreken van een echte convergentie tussen landen die initieel 'achterop' waren op economisch, sociaal eníof politiek vlak en meer 'vooruitstrevende' landen, en in welke mate kan men spreken van een verband tussen de ontwikkelingen in
die factoren oilderling. Het kunnen achterhalen van liet aiitwoord op de vraag of naoorlogse ontwikkelingen van aard waren een convergentie op gang te trekken tussen de beschouwde landen of integendeel de bestaande divergenties hadden verstevigd, kan een belangrijk inzicht verschaffen in de krachten die de naoorlogse evolutie in het overlieidsbeleid mee hebben bepaald. En de auteur beschouwt hierbij zowel veranderingen in ideologische, institutionele, als in economische of sociale factoren. Dit vormt meteen de tweede vraagstelling: in hoeverre is de hypothese vali 'politics matters' te interpreteren als 'only politics matters'. De werldiypothese van de auteur, nasnelijlt dat zowat alle factoren inogelijks een iiivloed hadden op de naoorlogse beleidsontwikkelingen, wordt door de aiialyse bevestigd en vormt hiem~eehet belangrijkste resultaat van deze studie. Het antwoord op de eerste vraag, die het onderwerp vormt van het tweede hoofdstuk, is 'overwegend' negatief theorieën die vertrekken van een socioeconomische moderìiiseringsthese veronderstellen ineestal dat nationale beleidstendeiizeii naar mekaar toe groeien aangezien de onderliggende factoren convergeren. Een dergelijke veronderstelling gaat volgens de auteur nog inin of meer op wanneer die onderliggende factoren te inalten hebben met econoinische groei, veranderingen in beroepsstructuren en vergrijzing van de bevolking; ze geldt echter veel ininder in het geval van religieus-geïnspireerde culturele verschillen. Wat betreft de tweede vraag, is de auteur meer genuanceerd. Hij vindt dat ideologie een belangrijke rol heeft gespeeld in de sociale-beleidsaccenten die in de verschillende westerse landen werden gelegd in het verleden, niettegenstaande het feit dat die rol in belangrijke mate is afgenomen. Ideologische convergerende tendenzen, zoals de toegenomen linkse invloed in de natioiiale politiek of de verspreiding van het vakbondslidmaatschap in steeds grotere delen vali de werkende bevolkisig, zijn echter niet van het naoorlogs sociaal beleid. Evenmin is er sprake van een uitgesproken rechts effect. De auteur beschouwt ook de invloed van 'Institutionele' factoreii. De eerste belangrijke bevinding waartoe de auteur komt, is dus dat het inoderniseringsproces dat de westerse wereld na de Tweede Wereldoorlog heeft gekeninerlt, niet in staat is geweest om uniformiteit te brengen tussen de landen; het beeld is eerder dat van een 'gefractureerde' moderniteit: economische, sociale en politieke diversiteit blijven een rol spelen in de nationale sociale beleidsoriëiitaties. Gedurende dat proces zijn er breuklijnen ontstaan tussen verschillende clusters van landen, die de verschillen aanduiden in de weg die de landen hebben gevolgd om tot modernisering te konien. Hierbij treedt de evolutie in de leeftijdsstructuur specifiek op de voorgrond. De belangrijltste 'breuklijn', aldus de auteur, is terug te vinden iii de politieke, partij-gebondeli factor, eerder dan in sociaal-economische factoren. Iii het vierde hoofdstuk gaat de auteur na welke de belangrijkste oorzaken zijn van de exuberante groei van de overheid na de oorlog, hierbij vertrekkend van dezelfde hypothesen als naar voor gebracht in het tweede hoofdstuk. De auteur vindt bij zijn analyse een sterke scheidingslijii tussen determinanten vali de publielte uitgaven en ontvangsten anderzijds, en van de overheidsconsumptieuitgaven anderzuds: uitgaven en ontvangsten binnen het kader van het 'overheidsbeleid' ondergaan het effect van zowat alle factoren, terwijl uitgaven in het
kader van overheidsconsumptie enkel door politieke factoren worden bepaald. Volgens de auteur heeft dit alle te inaken met het gegeven dat sociale transfers zowel een herverdelings- als een verzekeringsfunctie te vervullen hebben en om die reden, iiltegeastelliilg tot uitgaven in het kader van overheidsconsuinptie, door de private sector zouden kunnen worden opgezet. In die zin kan overheidsconsumptie worden bescliouwd als meer onderhevig zijnde aan politieke invloeden, terwijl transfers eerder beantwoorden aan een 'nood' die in wezen in elke maatschappij moet worden beantwoord. De auteur vindt hierin bevestiging van de stelling van Korpi, die de uitzetting van de welvaartsstaat ziet in functie van de inobilisatiegraad van de werkende klasse. De groei in de uitgaven verbonden aan sociale zekerheid, onderwerp vaii hoofdstuk 5, werd in de onmiddellijke naoorlogse periode vooral bepaald door een samenspel van culturele invloeden, nieuw ontstane noden in de bevolking, de groei van het economische draagvlak en iiaar de ineer recente jaren toe, vooral door ideologische overwegingen en 'constitutionele' hindernissen. Dit in tegenstelling tot uitgaven voor gezondlieidszorg, waar de verbanden net in de omgekeerde richting gaan: hier lagen politieke overwegingen aan de basis van de sterke opwaartse evolutie van de uitgaven in de zestiger jaren en waren wijzigingen in de behoeftenstructuur van de bevolking de aanleiding voor de ineest recente hervormingen. Daar waar in de periode oniniddellijk na de Tweede Wereldoorlog, de gezondheidssector het strijdperk was waarop het gevecht voor de welvaartsstaat het hevigst werd gevoerd, wordt de sector nu gerund door een kost-gevoelige bureaucratie die de voordelen van het invoeren van nieuwe technologieën steeds weer afweegt tegen de kosten die eraan zijn verbonden. De evolutie, tenslotte, van de onderwijsuitgaven, werd na de oorlog vooral gestuurd door voor de hand liggende factoren zoals (negatief) de invloed van de Kerk en de aanhang van politiek rechts en (positief) de aanhang van links. Hoofdstuk 6 gaat dieper in op de krachten die inwerken op belangrijke arbeidsmarktevoluties: arbeidsmarkbartici~atievan mannen en van vrouwen. en werkloosheid. De negatieve invloed die uitging van overheidsprogramma's op de arbeidsmarktparticipatie van de inan werd grotendeels gecompenseerd door de positieve invloed op de participatie van de vrouw. Doch inarkant is Castles' besluit dat er op geen enkel ogenblik in de beschouwde periode een bepaald verband te vinden was tussen de generositeit van het overheidsbeleid in de beschouwde landen en de werkloosheidsgraad in die landen. Noch was er in de negentiger jaren een relatie tussen uitgaven voor actief arbeidsmarktbeleid en diezelfde werltloosheidsgraad (de a ~ ~ t e geeft u r hier oniniddellijk toe dat een van de redenen voor die vaststelling van statistische aard kan zijn en dat de relatie tussen twee variabelen een ander karakter kan krijgen indien extra variabelen worden toegevoegd aan het bivariate model). In tegenstelling tot de algemeen aangenomen stelling dat de expansie van de overheid na de oorlog verantwoordelijk is voor de slechtere performantie van de arbeidsinarkten, blijkt volgens de auteur, dat de echte waarheid ligt in de incapaciteit van de meeste overheden om beleidsinstnimenten te vinden die de gewenste macro-economische uitkomsten moeten genereren. Het voorlaatste hoofdstuk gaat op zoek naar de dieper liggende verbanden tussen de evolutie van de welvaartsstaat en maatschappelijke ontwikkelingen in de persoonlijke sfeer. Zo komt de auteur bv. tot de bevinding dat de overheids-
politiek inzaken woonbeleid veel minder dan vroeger gericht is op het bevorderen van het private woningbezit; de meeste overheden lijken zich gaandeweg terug te trekken uit het domein van de woningpolitiek. Een tweede issue in de persoonlijke sfeer waar Castles op ingaat, betreft het probleem van de veroudering, en meer specifiek, de reproductie van de bevolking. Hem lijkt maar één oplossing voor te staan als de ultieme weg om de openbare financiën voor de toekomst gezond te houden, en dit ligt in een vruchtbare geboortepolitiek gericht op het bevorderen van de fertiliteit. Tenslotte heeft de auteur het over de relatie tussen overheidsbeleid en echtscheiding. Een groot deel van het naoorlogse fenomeen van groeiend aantal echtscheidingen kan volgens hem worden verklaard uit de coinbinatie van economische en culturele moderniteit (waarbij economische groei vrouwen de middelen in handen geeft om een meer onafhankelijke houding aan te nemen in het huwelijk) en culturele parameters die de wettelijke en financiële beschikbaarheid bepalen van de optie om uit de echt te scheiden. De samenhang tussen evoluties binnen het wettelijke kader dat echtscheiding regelt en het aantal echtscheidingen in een land blijkt overigens niet een relatie te zijn van grotere permissiviteit die een groter aantal echtscheidingen in de hand werkt doch eerder een effect van het beëindigen van wettelijke beperkingen. Het is diis duidelijk, aldus de auteur, dat de overheid een veelbepalende rol heeft gespeeld die veel verder reikt dan het heffen van belastingen en het verdelen van de opbrengst. Bovendien vindt de auteur geen aanwijzingen dat de toegenomen staatsinterventie de werkbereidheid van bepaalde bevolkingsgroepen of de integriteit van het gezin zou hebben aangetast. In het afsluitende hoofdstuk zet de auteur een stap achteruit in een poging om duidelijke lijnen te onderscheiden in de evolutie van de naoorlogse welvaartsstaat in het Westen. Zo vindt Castles geen bewijs voor de stelling dat modernisering een convergerend effect zou hebben gehad op de omvang van de sociale politiek in de westerse landen; eerder vindt hij een effect van de politiek op de vorm van de moderne welvaartsstaat. Te veel vroegere auteurs beschreven het moderniseringsproces na de Tweede Wereldoorlog in unidimensionele termen; Castles vindt dat meer waarheid te vinden is in een aanpak die de verschillende facetten belicht van de route die de onderscheiden landen hebben gevolgd doorheen dat inoderniseringsproces, zoals daar zijn verschillen in leefiijds- of in beroepsstructuur. Economische ontwikkeling is uiteraard niet geheel zonder belang in de ontwikkelingen naar de inodeme welvaartsstaat toe; de auteur verdedigt de stelling dat de econoinische verscheidenheid die tussen de landen bestond tot midden de zeventiger jaren de weg heeft vrijgemaakt voor andere invloeden precies omdat al de beschouwde landen de drempel van economische modernisering hadden bereikt. Economische modernisering kan worden beschouwd als een nodige doch niet voldoende voorwaarde voor het gros van de naoorlogse veranderingen in de rol van de staat en zijn bredere implicaties. De wet van Wagner gaat dus niet op, maar het is wel zo dat de sterke naoorlogse economische groeicijfers een omgeving hebben tot stand gebracht waarin het mogelijk was om een ruimer aanbod van sociale voorzieningen te financieren dan voorheen. Eveneens is het democratiseringsproces een nodige doch niet voldoende voorwaarde voor de ontwikkelingen naar de moderne welvaartsstaat; de mate van democratisering is niet bepalend voor welke activiteiten de staat op zich neemt, maar het feit dat politieke instellingen een groot deel van de bevol-
king vertegenwoordigen, maakt dat hun reikwijdte veel groter is dan indien dit niet zo zou zijn. Opvallend is ook hoe, op het moment dat de grote ideologische dispute tussen links en rechts werden opgelost, ideologische verschillen net meer belang kregen in de rijping van de welvaartsstaat. De inhoud van die band tussen ideologie en omvang van de welvaartsstaat verschilt bovendien doorheen de tijd; politiek was belangrijk in de zeventiger jaren omwille van de divergentie preferenties inzake overheidsbeleid en was belangrijk daarna omwille van divergente overtuigingen inzake de nood aan 'meer staat' en divergente institutionele middelen om de groei van die staat in te perken. De dichotomie linksrechts is dils van ondergeschikt belang geweest. Castles vindt aanwijzingen dat een linkse regering aan de macht geen noodzakelijke voorwaarde is voor een sterk sociaal beleid; hier is eerder sprake van een voldoende voorwaarde. De vraag of er nu sprake is van convergente dan wel van divergente ontwikkelingen in de naoorlogse welvaartsstaten, kan hier eendi~idigworden beantwoord. Het antwoord hierop hangt af van de beschouwde periode, de beschouwde landensample en de grootheid waarvan men de ontwikkeling beschouwt. Als er al sprake zou zijn van convergentie, betreft het in hoofdzaak de laatste periode. Er kan wel worden gesproken van een zekere 'afvlakking' van de sociale uitgaven over het laatste decennium, die volgens de auteur, in hoofdzaak is toe te schrijven aan een mattiriteitseffect. De factor die het meest heeft bijgedragen tot een groeiende similariteit is de geleidelijke overschakeling van agrarische en industriële naar diensteneconomie. Uiteindelijk onderscheidt de auteur vier families van landen, aan de hand van siinilariteiten op het gebied van overheidsuitgaven en socio-demografische karakteristieken en die grosso inodo overeenkomen met de vooropgestelde indeling van waaniit hij is vertrokken: de Engels-sprekende landen, de Scandinavische wereld, de continentale landen en Zuid-Europa. Ook blijlct er een breuklijn te bestaan volgens aanhang van het catholicisme in een land. Grosso inodo geeft de auteur toe dat de classificatie waartoe hij komt weinig verschilt van de 'drie werelden' zoals Esping-Andersen ze onderscheidt. Inzake arbeidsmarlctparticipatie en issues die raken aan de persoonlijke levenssfeer, is een tweevoudige indeling waarin econoinische en culturele modernisering kruisen, meer geschikt, aldus Castles. In een laatste beschouwing richt de auteur zich op de toekomst van de welvaartsstaat. Hem lijdt het geen twijfel dat weinig ontwikkelingeii van die aard zijn om de toekomst van de welvaartsstaat emstig te bedreigen. De politieke ontwikkelingen zijn eerder gunstig waar het het voortbestaan van de welvaartsstaat betreft, met een meerderheid van de westerse wereld die door linkse coalties wordt geregeerd; het gevaar dat de globalisering van de handel kan inhouden, inoet bovendien slechts op heel lange termijn worden beschouwd. Castles stelt hier zelf drie bedenkingen tegenover die eerder de omgekeerde ontwikkeling moeten inluideii. Ten eerste is er het drempeleffect in die zin dat eens de drempels voor inodemisering en democratisering zijn bereikt, bepaalde sociale prograinma's een blijvend karakter bekomen. Ten tweede zijn verschillende sociale prograinma's min of ineer tot maturiteit gekomen, in de zin dat complete bescherming wordt voorzien voor grote groepen binnen de bevolking die deze bescherming als een recht zijn gaan beschouwen. Een derde reden is de aanwezigheid van factoren die de dynamiek van stijgende uitgaven blijven voeden,
zoals daar zijn de vergrijzing van de bevolking en, hiermee samenhangend, de dalende fertiliteit. De modenle welvaartsstaat, gekenmerkt door een uitgebreid overheidsapparaat en een breed sociaal vangnet, is het product van verschillende naoorlogse ontwikkelingen en lijkt niet op weg om te worden afgeschaft. Wat zal veranderen echter, is welke landen hun doelstellingen zullen aanpassen en in welke mate. De analyse van Castles toon aan dat de cross-nationale patronen van beleidsuitkomsten voordurend in verandering zijn daar zij worden gevormd door een brede waaier van ecoilomische, sociale, culturele, politieke en beleidsfactoren, die zelf veranderen doorheeil de tijd.
VERHUE Maureen K.U.Leuven
KATHOLIEKE UNIVERSITEIT TE LEUVEN FACULTEIT DER ECONOMISCHE EN TOEGEPASTE ECONOMISCHE WETENSCHAPPEN
Tijdschrift voor Economie en Management
Inhoudsopgave
jaargang XLIV
l
1
Nr. 1
1 Artikel 1 Auteur(s) 1 "insider-Trading": een economische beoor- / P.-J. Engelen
I
Blz.
1
3
/ "insider-Trading": een economische beoor- I P. Sercu
1
l5
l
/ deling (een commentaar)
/ deling (repliek op Engelen's commentaar) I G. Vanherpe
1 1
Individueel pensioensparen: en de winnaar IS ......
An Empirica1 Analysis of Persistence in Higher Education in Belgium
J.-L. Demeulemeester D. Rochat
S. Janssens How do Western Companies Respond to the Opening of Central and East European J. Konings Economies? Survey Evidence from a Small Open Economy
I
71
P. Sercu C. Van Hulle
Fiscale regels voor optieplannen
1
Nr. 2 Artikel Organisatie verandering en gevestigde belangen
Blz.
Auteur(s) G.W.J. Hendrikse
P. Van De Wiele De vrijwillige vermelding van de omzet in de jaarrekening volgens het verkort schema H. Vandenbussche ---
De invloed van milieubesef op mrlieuvriendelijk gedrag van consumenten
I.T.L. Roozen P. De Pelsmacker
Het verband tussen marktgerichtheid en het bedrijfsresultaat van industriële ondernemingen in uiteenlopende bedrijfstakken
F. Langerak H.R. Commandeur L. Sleuwaegen
P. Verdin The Euro and Corporate Strategy: Reflections on the Impact of the Single Currency on N. Van Heck the Strategies of Non-Financial Conpanies
l
~
lig
Nr. 3 Themanummer The Financial Sector in Europe: Changes and Adjustments
l
I
Artikel The Consequences of European Financial for the Regulatory Authorities
Auteur(s)
M. Onada
Competition and Cooperation among Euro- J.-P. Abraham A.-F. Pirard pean Exchanges: the Impact of Financial Gobalisation with Special References to Smaller-Sizexd Exchanges Principles of Corporate Governance with an C. Van Hulle Application to the Financial Sector Traditionele versus optie-waarderings-
P. Sercu
I
Nr. 4 Themanummer Groei van Ondernemingen
l
Artikel
Auteur(s)
I
Blz.
Ondernemingsgroei interne financiering en P. Van Cayseele innovatieve creativiteit: een empirische toets G. De Vil De impact van inn ovatie op de groei van toegevoegde waarde en tewerkstelling
B. van den Cruyce
Firm Growth in Belgium
M. Goos J. Konings
Groeideterminanten van de grote Limburgse F. Abraham C. De Becker ondernemingen The Biology of Firms and Evolution of Industries
D. B. Audretsch
507
/
Guidelines for authors 1. Articles for publication must be sent in triplicate to: Tijdschrift voor Economie en Management Journal for Economy and Management Prof. F. Abraham c/o Ms. Annemie Ronsmans RedactiesecretariaatIEditorial Secretariat Naamsestraat 69 3000 Leuven Belgium Articles published elsewhere wil1 not be accepted. 2. The editor-in-chief wil1 appoint a referee to assess each article submitted. Contacts on this matter wil1 proceed via the editorial secretariat.
3. Texts which have been definitively accepted for publication must be presented in accordance with the guidelines issued by the editorial secretariat, and must be submitted as follows. The text must clearly show the author's name and contact details so that al1 particulars can be published correctly; Articles must be submitted on diskette and in a format which can be processed in MS Word; One printed version must be included (printed one side only); Figures and tables should be printed on separate sheets, with the title of the figure or table at the top and details of the article (name of author and title) on the reverse of each sheet; The text may be submitted by e-mail to
[email protected] 4. Every article must contain a full introduction and conclusion with summary, so that the essence and relevance of the subject matter, as wel1 as the contributions made by the authors, can be conveyed to the reader clearly, digestibly and concisely. An abstract should also be included of a maximum of 150 words in both the Dutch and English languages.
5. Appendices are grouped together at the end of the text. 6. Notes should be kept to a minimum and should be numbered consecutively. They are grouped together at the end of the text, following any Appendices. 7. The list of References is compiled alphabetically and placed at the end of the text (after any notes). The conventions for References are the Same as those which apply for the "European Economic Review". References in the text should be shown as in the following examples: Exarnple: "As argued by Goldfeld and Quandt (1973) ..." or "These decision tables (see Verhelst (1980)). .." For books: Verhelst, M., 1980, De praktijk van beslissingstabellen (Kluwer, Deventer, Antwerp). [use any book title in English] For periodicals: Goldfeld, S. and Quandt, R.E., 1973, A Markov Model for Switching Regressions, Journal of Econometrics 1, 3-15. For collected works: Taylor, B., 1970, Financing Tables and the Future, in Taylor, B. ed., Investment Analysis and Portfolio Management (St. Martin's Press, New York), 378-386. 8. Authors wil1 receive a first **galley proof for correction. Additional corrections to the proofs (i.e. corrections which amount to deviations from the submitted text) wil1 result in additional costs being charged to the author. 9. The spelling used in Dutch-language articles is the preferred spelling (voorkeurspelling). The spelling used in English-language articles is British English. 10. Any article not meeting the above instructions wil1 be returned for reworking.
