STOOFPOT-ARCHITECTUUR AVONTUURLIJK STUCWERK ONTZORGEND VLOERSYSTEEM EEN UITGAVE VAN HET TECHNISCH BUREAU AFBOUW

EEN UITGAVE VAN HET TECHNISCH BUREAU AFBOUW

78e jaargang nr. 3 2016, juni, verschijnt 1x in de twee maanden. Informatie over: afbouw en afwerking in de nieuwbouw, renovatie en restauratie.

STOOFPOT-ARCHITECTUUR AVONTUURLIJK STUCWERK ONTZORGEND VLOERSYSTEEM

mb03_cover.indd 1

03-06-16 13:31

Adverteren in het afbouwvakblad van Nederland?

Verwijderen Schuren Frezen Opruwen Polijsten

Bereik 20.000 afbouwbedrijven en georganiseerde uitvoerders in de afbouwbranche. Benieuwd naar de communicatiemogelijkheden? Bel met: Shahin Habbah T 0314 - 35 58 34 E [email protected] I www.pshmediasales.nl

Overmat Industries b.v. | Scharlo 11 | 5165 NG Waspik | Nederland Tel: +31 (0) 416 31 77 88 | E-Mail: [email protected] | Internet: www.overmat.nl

Naamloos-9 1

31-05-16 14:59

De een z’n gaspedaal is de ander z’n rem Door:

Jan Willem Kommer

Terwijl een deel van de maatschappij zich met hand en tand verzet tegen integratie van andere rassen en culturen, zie je op andere vlakken integratie hand over hand toenemen. In de detailhandel bijvoorbeeld. Bloemisten die een broodje serveren, opticiens waar je ook in het glaasje kunt kijken (niet te diep natuurlijk), kledingzaken met zitjes voor een kopje koffie, koffiezaken die hun brocante-meubilair verkopen, en meer -want zo heten ze vaak. Dit soort combizaken schiet als paddestoelen uit de grond in mijn woonplaats, en ik geloof nooit dat Delft daar uniek in is. In de bouw gebeurt het ook, dit soort integratie. Niet in de zin dat de vloerenbedrijven naast zandcement ook broodjes smeren, maar wel dat bouwers steeds meer gaan doen dan bouwen alleen. Opdrachtgevers vragen dat van ze. In plaats van alleen maar traditionele aanbestedingen uit te schrijven, gaan ze steeds vaker geïntegreerde contracten aan. Design, Build, Maintain, oftewel Ontwerp, Bouw en Onderhoud. In andere contracten zit de Financiering erbij, of is ook de Exploitatie opgenomen. Welke vorm dan ook, bij geïntegreerde contracten komt het er op neer dat een aannemer verantwoordelijk is voor meer dan het bouwen alleen. Het idee is dat hij dan een beter bouwwerk zal neerzetten, een duurzaam bouwwerk dat lang meegaat en over een langere periode goed, gemakkelijk en tegen niet al te hoge kosten te onderhouden is. Je kunt dan eigenlijk niet anders concluderen dan dat bouwers bij traditionele aanbestedingen niet op die manier bouwen, anders zou dit soort contracten niet bedacht zijn. Voor de afbouwer biedt deze ontwikkeling in ieder geval perspectief. Een veelgehoorde klacht uit die hoek is immers dat er onvoldoende gebruik wordt gemaakt van zijn vakkennis doordat hij pas in een laat stadium bij het proces betrokken wordt. Dat wordt wel anders als de aannemer 25 jaar verantwoordelijk is voor het onderhoud van vloeren, wanden, plafonds, gevels. Dan wil hij wel bijtijds met de afbouwspecialist om tafel om tot iets meer dan de goedkoopste oplossing te komen. En de architect, hoe zit het daarmee? Wanneer de aannemer ook verantwoordelijk is voor het ontwerp, wordt dan de architect niet een soort onderaannemer die opdrachten uitvoert? Komt hij dan niet in een positie waarin minder ruimte is voor creativiteit en avontuur? Nou is het niet zo dat esthetiek altijd leidend moet zijn. Lees het maar na in het stuk elders in deze uitgave, over de plafonds die naar beneden kwamen. Dilataties zijn niet zo mooi misschien, maar handig zijn ze wel. Aan de andere kant heb je het misschien ook wel keihard nodig, een architect die zegt ‘Dit is wat ik wil, zorg maar dat het kan’. Die houding dwingt tot creatief denken, tot innovatieve oplossingen.

MEBEST

mb03_column.indd 3

juni 2016

3

03-06-16 13:32

Informatie over Afbouw en afwerking in de nieuwbouw, renovatie en restauratie. 78e jaargang nr. 3 2016, juni

In dit nummer Duurzaam zwembad voor Leidschendam-Voorburg

Zwembaden slurpen energie. Bij De Fluit valt dat reuze mee. Mede door het Design, Build, Maintain-contract zit het nieuwe zwembad van Leidschendam-Voorburg vol met energiebesparende snufjes. Pagina 26

Bouw ontmoet natuur in Wildlands Adventure Zoo Wil je de natuur nabootsen met hedendaagse bouwmaterialen, dan loop je er tegenaan dat de techniek maatregelen vraagt die je in in het wild nooit zal tegenkomen. Dan is het zoeken naar de gulden middenweg. Pagina 6

Op de cover

Huis in een kerk van Ruud Visser Architecten, foto door René de Wit EEN UITGAVE VAN HET TECHNISCH BUREAU AFBOUW

78e jaargang nr. 3 2016, juni, verschijnt 1x in de twee maanden. Informatie over: afbouw en afwerking in de nieuwbouw, renovatie en restauratie.

Muisstil vloersysteem voor revalidatiehotel Intermezzo Rust is het beste medicijn. Daarom moeten de gasten van revalidatiehotel Intermezzo zo min mogelijk last van elkaar hebben. Een speciaal voor deze instelling ontwikkeld vloersysteem geeft contactgeluid zo goed als geen kans. Pagina 39

(foto: Paula Romein)

STOOFPOT-ARCHITECTUUR AVONTUURLIJK STUCWERK ONTZORGEND VLOERSYSTEEM

4 MEBEST

mb03_inhoud.indd 4

juni 2016

03-06-16 13:35

en verder... De ‘stoofpot-architectuur’ van Ruud Visser Architecten smaakt naar meer (foto: René de Wit)

Wil een gebouw een eenheid vormen, dan vraagt dat om een andere manier van architectuur bedrijven dan gebruikelijk is. Architect Ruud Visser is daar van overtuigd. Hij ontwerpt en bouwt daarom op zijn eigen wijze, als een kok in de keuken. Pagina 18

14

Uit de praktijk van TBA: Op het randje is riskant

26

Sluiting kolencentrales slecht nieuws voor de gipsplaat

44

Mebest Kort

44

Gratis tabellenbijlage beschikbaar bij ‘Basiskennis Beton’

44

Mebest zegt sorry

45

Inschrijving Abe Bonnema Prijs geopend

45

NEN 6068 gewijzigd

46 46

Adverteerdersindex Colofon MEBEST

mb03_inhoud.indd 5

juni 2016

5

03-06-16 13:35

Tekst: Jan Willem Kommer Fotografie: Jan Willem Kommer, Joyce Wolthuis

De rode draad in Wildlands Adventure Zoo in Emmen is groen. De leefruimtes van de dieren in het Emmer dierenpark zien er heel natuurlijk uit. Ze zijn zoveel als mogelijk met milieuvriendelijke, natuurlijke en duurzame materialen gemaakt. Omdat dat beter is voor de dieren natuurlijk, én omdat het park CO2-neutraal moest zijn.

6 MEBEST

mb03_wildlands.indd 6

juni 2016

03-06-16 13:45

De termietenheuvels in Serenga zijn uitkijkpost over het leefgebied van de stokstaartjes en ondergronds een doolhof. (foto: Jan Willem Kommer)

BOUW ONTMOET NATUUR IN WILDLANDS MEBEST

mb03_wildlands.indd 7

juni 2016

7

03-06-16 13:45

Links: 500 ton Roman Conrcete en 40.000 m2 silicaatverf is er in Wildlands Adventure Zoo verwerkt, ondermeer in de Vlinderkas bij de bomen en overwoekerde tempelwanden. (foto: Jan Willem Kommer)

Rechts: Ventilatieroosters onder- en bovenin de gevels van de Pleisterplaats moeten er voor zorgen dat de ondergrond zijn vocht kwijt kan. De gevels moeten er immers alleen maar beschadigd uitzien. De roosters vallen nauwelijks op tussen de nepbutsen en de namaakkogelgaten. (foto: Jan Willem Kommer)

Van de nood een deugd

Eigenlijk was het wel zo fijn voor het Noorder Dierenpark, die lokatie in hartje Emmen. Uitbreiden kon daar echter niet, dus zat er niets anders op dan aan de rand van de stad een nieuwe dierentuin te bouwen. Dat gaf de mogelijkheid om de zaken helemaal anders aan te pakken. Geen klassieke dierentuin waar je dieren in hokken kunt bekijken, maar een park met themawerelden gebaseerd op drie verschillende klimaatzones, compleet met rotsen, bomen, waterpartijen en hier en daar wat verweerde en overwoekerde

8 MEBEST

mb03_wildlands.indd 8

bouwwerken. In Jungola, Nortica en Serenga kun je dieren zien die in die klimaatgebieden leven. En je kunt hun leefgebieden van dichtbij ervaren; met een boot door de jungle bijvoorbeeld, of op savanne-safari.

Gaan voor goud

Themawerelden zijn het leukst als ze er realistisch uitzien. Decoratie- en thematiseringsbedrijf Jora Vision werd ingeschakeld om dat in Wildlands voor elkaar te krijgen. Levensecht en levensduur zijn echter twee verschillende dingen.

juni 2016

03-06-16 13:45

Levensecht en levensduur zijn twee verschillende dingen

Om die zo goed mogelijk samen te brengen, kregen de thematiseerders hulp uit de afbouwhoek. Van Uni-Advies bijvoorbeeld. Het bedrijf uit Eelde is gespecialiseerd in advisering en begeleiding bij gepleisterd bouwen. Een van de opdrachten was om met Jora Vision en de bouwadviseurs van Draaijer en Partners uit te zoeken met welke materialen er moest worden gewerkt. Wildlands moest namelijk een CO2-neutraal dierenpark worden, en dat zou niet lukken met gebruikelijke bouwmaterialen.

Silicaatverf en modelleermortel

De zoektocht naar een geschikt verfsysteem leidde naar Digo uit Veldhoven. Het bedrijf uit Veldhoven kon een milieuvriendelijke verf leveren waar de decorateurs goed mee konden werken, en die in de gewenste kleuren kon worden gemaakt, aldus Arnold Harms van Uni-Advies. “Het is een silicaatverf, die is dampopen, heeft een goede hechting op minerale ondergronden en bevat geen oplosmiddelen.” Voor de thematisering van de diverse projecten was ook een modelleermortel nodig. Het mate-

MEBEST

mb03_wildlands.indd 9

juni 2016

9

03-06-16 13:45

Voor de kolommen onder de luifel zijn stalen H-profielen met ribbenstrekmetaal en cementmortel mooi rond gemaakt. (foto: Jan Willem Kommer)

Ruwe raaplagen op de Pleisterplaats Specialistisch werk In Serenga, aan de rand van de savanne, ligt de Pleisterplaats. Daar kun je je vermoeide voeten rust geven, wat eten, drinken en souvenirs kopen. Uiteraard zijn Momma’s Restaurant en souvenirwinkel Asante Gifts gethematiseerd. De decorateurs van Jora Vision zijn daarbij geholpen door L&L Afbouw. De stukadoors van het bedrijf uit Den Bosch zorgden voor een stabiele ondergrond en een mortellaag waarin de thematiseerders krassen, scheuren, bulten en gaten maakten om de wanden en gevels er lekker verweerd uit te laten zien. “Dit is iets heel anders dan normaal stukadoorswerk”, zegt Mark Legierse, eigenaar van L&L Afbouw. “Als je een muur recht moet smeren heb je een maat, een rei waarmee je je werk kunt controleren. Hier gaat het om gevoel. Je luistert naar hoe de ontwerper het wil hebben en je brengt dat over op je mensen.” Het merendeel L&Lstukadoors heeft aan een half woord genoeg. Ze hebben onder meer in de Efteling veel ervaring opgedaan.

Lokale leem Met het oog op het Green Key milieukeurmerk is het gros van de binnenwanden van de pleisterplaats gebouwd met bouwstenen van leem. De grondstof is in de directe omgeving van Emmen uit de grond gehaald. De muren waren echter veel te nat om overheen te stukadoren, en verre van homogeen. Naast de leemstenen waren er ook nog stalen spanten en Bluclad platen die moesten worden afgewerkt. Met ribbenstrekmetaal en stucanet is een stabiele en goed hechtende ondergrond gemaakt. Daar hebben de stukadoors met MCP-10 van SLP eerst een vertinlaag op aangebracht om de ondergrond te fixeren. Daaroverheen is een 1,5 centimeter dikke raaplaag van hetzelfde materiaal gekomen. De cementmortel is door en door gekleurd, om de wanden een leemachtig uiterlijk te geven. Uiteraard moeten de leemstenen hun vocht nog wel kwijt kunnen. Daarom is de mortel niet helemaal tot aan het dak aangebracht, maar tot net boven het plafond.

Lelijke schijn Ook op de buitengevels heeft L&L Afbouw de SLP MCP-10 gespoten. Die ondergrond hoefde niet helemaal te worden ingepakt met het ribbenstrekmetaal. De gevels zijn immers niet van de natte leemsteen maar van een gewone gebakken klinker. De dakopbouw en het plafond van de luifel zijn met Bluclad platen gemaakt. Vanwege de buitensituatie zijn die ingeweefseld met SLP HGS-02 WA hechtmortel. Met ribbenstrekmetaal en cementmortel zijn de stalen H-balken onder de luifel omgetoverd tot ronde steunpilaren. Om scheuren bij de aansluiting van pilaren en plafond te voorkomen, is het stukadoorswerk daar losgesneden. De thematisering is buiten wat nadrukkelijker dan binnen. Daarom moest de mortellaag wel drie tot vier centimeter dik worden. Boven en onder in de gevels zitten ronde ventilatieroostertjes. Ze vallen nauwelijks op in de gepokte muren, maar zorgen er wel voor dat de stenen hun vocht kwijt kunnen. Het is immers de bedoeling dat de gevels er nog lang beschadigd zullen uitzien, niet dat ze snel kapot gaan.

10 MEBEST

mb03_wildlands.indd 10

juni 2016

03-06-16 13:45

riaaltransport moest vanwege de CO2-uitstoot zo beperkt mogelijk zijn, dus de mortel moest in silo’s aangeleverd worden. Met hun nieuwe Roman Concrete bood Khalix uitkomst. Deze nieuwe modelleermortel heeft ook nog eens een lage ‘Carbon Footprint’ en dat past natuurlijk erg goed bij de CO2-neutraal-doelstelling van het park.

Twee verschillende werelden

Met hulp van beide leveranciers heeft UniAdvies voor Jora Vision adviezen opgesteld voor het gebruik van materialen, de opbouw en de toepassing. Daarnaast controleerden zij of er wel volgens advies was gewerkt. Daar zat wel wat uitdaging in voor het bedrijf uit Eelde. “Bouwen en thematiseren zijn twee heel verschillende werelden’, licht Arnold Harms toe. “Je hebt de

‘shapers’ die het vooral belangrijk vinden dat dingen er goed en realistisch uitzien, en je hebt de realiteit van de bouw die vereist dat dingen technisch goed zijn.”

In de Sahel heb je geen grindkoffers

Een voorbeeld van dat spanningsveld is bijvoorbeeld het zogenoemde ‘Dogon-dorp’ in de Serenga-wereld. De ‘lemen’ hutjes zijn aan binnen- en buitenzijde afgewerkt met Roman Concrete. Volgens BA-richtlijn 1.9 ‘Richtlijn voor stukadoorswerk onder en ter plaatse van het maaiveld’ zouden rondom de gevels grindkoffers moeten worden aangelegd, of de gevels zouden tot boven het maaiveld met bitumen moeten worden afgewerkt. Allebei oplossingen die belangrijk zijn voor het behoud van de gevels, maar die de illusie van een Noord-Afrikaans dorp

Links: De entree van de Vlinderkas lijkt elk moment te kunnen instorten. Gelukkig zitten de brokstukken goed vast. En zijn ze van EPS. (foto: Jan Willem Kommer) Onder: Roman Concrete wordt veel minder snel hard dan de cementmortels die meestal worden gebruikt voor dit soort decoratiewerk. Dat geeft langer tijd om te modelleren. (foto: Joyce Wolthuis)

MEBEST

mb03_wildlands.indd 11

juni 2016

11

03-06-16 13:45

De stukadoors van L&L brachten bij de Pleisterplaats de cementmortel centimeters dik aan. Mooi vlakzetten was niet nodig, de decorateurs van Jora Vision gingen er immers toch een beschadigde gevel van maken. (foto: Jan Willem Kommer)

Dit is iets heel anders dan normaal stukadoorswerk danig zouden verstoren. “Maar je moet wel iets, wil het niet binnen de kortste keren kapot gaan”, aldus Arnold Harms. “We hebben in overleg met Khalix geadviseerd om onder het maaiveld een noppenfolie tegen de gevel aan te brengen. Die zorgt voor de broodnodige ventilatie en omdat hij precies tot het maaiveld loopt, valt hij niet op. Het is alleen wel zaak dat hij niet wordt bedekt met aarde.”

Polystyreen steen

Ook in de Vlindertempel bleek er nogal verschil te zitten tussen bouwen voor het oog en bouwen voor degelijkheid. Zowel aan de buiten- als aan de binnenkant ziet de kas eruit als de ruïne van een tempel. Het bouwwerk is gescheurd, half ingestort en overwoekerd door de jungle. In de kas zijn de stenen muren gemaakt van kalkzandsteenblokken met dikke lagen Roman Concrete. Aanvankelijk hadden de decorateurs het idee om met die kalkcementmortel ook massieve rotsblokken te maken en die aan de tempelmuren te hangen. “Veel te zwaar”, zegt Arnold Harms. “Dat

12 MEBEST

mb03_wildlands.indd 12

zou vrijwel zeker naar beneden komen.” Om ongelukken te voorkomen zijn ze van EPS gemaakt dat is afgewerkt met de modelleermortel. Dat ziet er ook erg echt uit, maar is veel veiliger.

Doorlopend schipperen

Medio maart is Wildlands geopend. Meer dan 100.000 bezoekers heeft het park in de eerste maand getrokken. De reacties zijn wisselend. De een vindt dat er te weinig dieren zijn, de ander is enthousiast over de ruimte die de dieren hebben. Een uitdaging voor Wildlands Adventure Zoo om dat te managen. Een uitdaging die misschien wel te vergelijken is met de klus die Uni-Advies moest klaren. Het bedrijf uit Eelde had met erg veel verschillende partijen te maken, en dat was niet altijd even gemakkelijk. “Wegenbouwers, bouwaannemers, leveranciers, thematiseerders; ze hebben allemaal hun eigen kijk op de dingen”, zegt Arnold Harms. “Vooral om wat de decorateurs voor ogen hadden te vertalen naar techniek was een hele uitdaging. Maar het was een prachtige klus.”

juni 2016

03-06-16 13:45

Romeins beton in Drenthe

Krassen, scheuren, bulten en gaten

Grindkoffers of bitumen plinten zouden niet zo goed passen bij de lemen gebouwtjes in het Dogon-dorp. Uni-Garant en Khalix bedachten een minder zichtbare oplossing voor het gevelbehoud. (foto: Jan Willem Kommer)

Schot in de roos In Wildlands Adventure Zoo is een enorme hoeveelheid Roman Concrete gebruikt. Dat is een nieuwe modelleermortel van Khalix. Het materiaal heeft een aanzienlijk lagere Carbon Foot Print dan de doorsnee cementmortels, en dat was precies waar het themapark naar op zoek was. Wildlands wilde immers het hoogste Green Key keurmerk in de wacht slepen, en zonder milieuvriendelijke bouwmaterialen was dat geen haalbare kaart. Roman Concrete is een hydraulische kalkcementmortel die specifiek ontwikkeld is om te modelleren en creatief vorm te geven. Normaal gesproken vreet de productie van cement energie door de hoge temperatuur die er voor nodig is. In Roman Concrete is het relatief nieuwe CSA cement gebruikt. Er is aanzienlijk minder hitte nodig om die te maken dan bij Portlandcement en dat betekent 25 tot 30 procent minder CO2-uitstoot. Het branden van de kalk, het andere bindmiddel van de Roman Concrete, is zelfs nog minder belastend voor het milieu. Tel daarbij op dat de hydraulische kalk tijdens het verhardingsproces CO2 opneemt uit de lucht, en het stempel ‘milieuvriendelijk’ is verklaard. “Daar komt nog bij dat we silo’s op de bouw hebben kunnen zetten die we om de week hebben gevuld”, zegt Kars Geerken van Khalix. “Aangezien we het over 500 ton Roman Concrete hebben die hier is verwerkt, scheelt dat een heleboel transport en dus ook CO2-uitstoot.”

Diverse ondergronden De groene modelleermortel is door het hele themapark gebruikt, ondermeer voor de decoratie van tempelmuren, rotsen en bomen in de Vlinderkas. Daar bestond de ondergrond grotendeels uit voorgevormde stalen matten met daaroverheen een geplastificeerd net. In het Drogondorp ging het om hutjes waarvan het merendeel met wilgentenen was opgebouwd. Dan zijn er nog de termietenheuvels die uitzicht bieden op het leefgebied van de stokstaartjes. In en onder de heuvels en de uitkijktorens is een doolhofje van gangen en kamers. Zowel boven- als ondergronds is gedecoreerd met Roman Concrete, dat is daar op verschillende pleisterdragers aangebracht.

Even wennen Ongeacht de ondergrond is er steeds eerst een vertinlaag aangebracht. “Om de krimp eruit te halen”, legt Kars Geerken uit. Met die laag is niets anders gedaan dan ruwhalen. Daarna is hij minstens twee weken met rust gelaten. “Hoe langer hoe veiliger!”, aldus de man van Khalix. Zodra dat verantwoord was, werd de tweede laag aangebracht. Die moest minstens drie centimeter dik zijn zodat de decorateurs voldoende dikte hadden om te kunnen krabben en modelleren. Ook hier was het weer zaak om de juiste uithardingstijd in acht te nemen; te zacht en de vormen zakken in, te hard en er is geen goede vorm meer te maken. Het was wennen voor de decorateurs om met de kalkcementmortel te werken. Er wordt toch vooral met cement gewerkt en dat wordt heel snel hard. “Roman Concrete heeft een veel tragere uitharding, door de kalk die erin zit”, legt Kars Geerken uit. “Daardoor moesten ze iets langer wachten voor ze konden beginnen dan ze gewend waren. De productie ging echter omhoog doordat ze veel langer konden modelleren. Blijkbaar waren ze er erg enthousiast over want ze gaan een aantal andere projecten ook met Roman Concrete doen.”

MEBEST

mb03_wildlands.indd 13

juni 2016

13

03-06-16 13:45

OP T HE JE T D N A N RA RISK IS

Tekst: Jan Willem Kommer Fotografie: Hermen de Hek, Jan Willem Kommer

De adviseurs van Technisch Bureau Afbouw (TBA) worden regelmatig ingeschakeld om te achterhalen wat de oorzaak van een schade is. Het blijken vaak leerzame praktijkgevallen te zijn die TBA graag met u deelt in Mebest. Zoals de twee schadegevallen waar technisch adviseur Hermen de Hek tegenaan liep. Hoewel de twee plafondprojecten nogal verschillend zijn, waren de schades vrijwel identiek.

Unieke zaak, en dat twee keer

“Heel vaak zie je het niet dat een compleet plafond naar beneden komt, maar in een tijdsbestek van een half jaar kreeg ik er twee keer mee te maken. De eerste keer ging het om een gipsplaatplafond. Meestal wordt dat op standaard manier gemonteerd, op 60x27 profielen. Hier was een tamelijk nieuwe methode gebruikt: een metalen raster van T-profielen die onderling gekoppeld zijn met tussenliggers. Dat systeem was afgehangen met noniushangers en de daarvoor bedoelde onderstukken waar je die T-profielen inschuift. Je bent wat flexibeler met het monteren van de hangers en het werkt sneller. Er zit wel wat meer beweging in en je kunt er niet zo makkelijk nog een hanger bij plaatsen als bij het traditionele systeem.”

14 MEBEST

mb03_praktijk.indd 14

Als Domino D-Day

“De gipsplaten, 120 bij 240 centimeter, waren in twee overlappende lagen op het frame vastgeschroefd. Omdat de opdrachtgever absoluut geen dilataties wilde, waren die achterwege gelaten. Achteraf is dat geen gelukkige keuze gebleken. In een hoek van de ruimte is een T-profiel losgeraakt, en vanuit dat punt is het hele plafond naar beneden gekomen, als een soort Domino D-Day. Progressive collapse noemen we dat. Het had weinig gescheeld of er had iemand ernstig letsel kunnen oplopen.”

Bewijs al opgeruimd

“Toen ik voor de inspectie kwam, was het ingestorte plafond al opgeruimd. De precieze oorzaak achterhalen werd dus moeilijk. Het hielp wel dat

juni 2016

03-06-16 15:50

Tordeert het onderstuk van de hanger, dan kan het gemakkelijk losschieten. De andere hangers krijgen dan meer gewicht te dragen dan de bedoeling is, en dat kan grote gevolgen hebben. (Foto: Hermen de Hek)

Krijgt het onderstuk zonder omgezette kant teveel gewicht te verwerken, dan snijdt de scherpe kant met gemak door metaal of kunststof. (Foto: Hermen de Hek)

Ze sneden als blikopeners door de T-profielen de noniushangers er nog hingen. Daaraan kon ik zien dat het plafond is bezweken op het onderste noniusdeel, het deel dat over het T-profiel wordt geschoven en waaraan het T-profiel met de gipsplaten komt te hangen. Al deze verbindingen waren opengebogen. De vraag is alleen hoe dat heeft kunnen gebeuren.”

Wie mooi wil zijn…

“Waarschijnlijk is er in de hoek waar het plafond het eerst loskwam, een onderstuk van zo’n noniushanger getordeerd. Er hingen namelijk ook nog allerlei elektriciteitskabels. De ervaring leert dat losse kabels vaak vanuit de kabelgoot over het plafond worden getrokken. Ze blijven gemakkelijk achter de hangers haken en dan wordt er met veel kracht getrokken om ze los te krijgen. Dat

kan voldoende kracht zijn om één of meerdere hangers te verbuigen. Als dat eenmaal is gebeurd dan kun je er op wachten dat daar profielen losschieten. De belasting wordt dan te groot voor de rest van de dragers. De onderstukken waar de profielen aan hangen zijn zo scherp dat ze als blikopeners door de T-profielen snijden. En dan hangt het plafond nergens meer aan. Als het gedilateerd is, zal slechts dat gedeelte bezwijken. Maar als, zoals hier, dilateren niet mocht omdat dat niet zo mooi is dan komt dus het hele plafond naar beneden.”

Op herhaling

“Nog geen half jaar later kreeg ik opnieuw te maken met een compleet ingestort plafond. Het ging om een parkeergarage; daar was een

MEBEST

mb03_praktijk.indd 15

juni 2016

15

03-06-16 15:50

systeemplafond met houtwolcementplaten in gehangen. Hier waren vergelijkbare hangers gebuikt, maar een type dat niet snel zal torderen. Toch was het misgegaan. Rondom een luik waren twee hangers losgemaakt, waarschijnlijk omdat de installateur er niet makkelijk bij kon. Hij is op het plafond gaan leunen en dat was te veel van het goede. Ook hier weer een kettingreactie, een deel van de draagkracht wordt weggehaald, de belasting wordt te groot, de kunststof T-profielen worden door de onderstukken heen getrokken en de hele handel komt naar beneden.”

Goede raad is goedkoper

“In beide gevallen kun je de plafondmonteur niets verwijten. De noniushangers en de onderkanten ervan kunnen een bepaald gewicht dragen, daar is het systeem op afgestemd. Maar toch wil ik de montagebedrijven iets meegeven. Er zijn verschillende soorten onderstukken te koop; zonder omgezette kant en met omgezette

kant. Die met omgezette kant zullen niet door een profiel snijden, ze kunnen daardoor meer dragen. Verstandig is dus om die te gebruiken, ook al zullen de andere typen vast goedkoper zijn. Neem je toch de niet-omgezette onderstukken, houd dan rekening met calamiteiten en gebruik er dan meer dan nodig is. Je hebt een veiligheidsmarge nodig. Ook als je de omgezette onderstukken gebruikt raad ik aan om niet de limiet op te zoeken, niet te dicht bij de maximale belasting te gaan zitten. Er kunnen zomaar dingen gebeuren waardoor die grens wordt overschreden; dat hebben deze twee schadegevallen wel bewezen. Technisch Bureau Afbouw wil naar aanleiding van de bevindingen van Hermen de Hek de draagkracht van de verschillende onderstukken laten onderzoeken. Ook is het idee om een richtlijn op te stellen die moet helpen dit soort nare schades en mogelijke persoonlijke ongelukken te voorkomen.”

Niet dilateren bleek geen gelukkige keuze

TBA

Technisch adviseur en plafond- en wandspecialist Hermen de Hek raadt aan om bij de berekening van het draagvermogen een ruime veiligheidsmarge in te bouwen. (Foto: Jan Willem Kommer)

16 MEBEST

mb03_praktijk.indd 16

Hermen de Hek is bij Technisch Bureau Afbouw de specialist op het gebied van droge afbouw, systeemplafond- en wandmontage. Ook voor stukadoorswerk, vloeren en terrazzo heeft TBA gespecialiseerde technisch adviseurs in dienst die dit soort onderzoeken en schadediagnoses kunnen verrichten. Op www.tbafbouw.nl kunt u meer lezen over deze en andere diensten die Technisch Bureau Afbouw levert.

juni 2016

03-06-16 13:46

(ADVERTORIAL)

SPECIALIST OP HET GEBIED VAN GEVELISOLATIESYSTEMEN EN GEVELAFWERKINGEN

BEDRIJF IN BEELD,

Oog voor de klant, oog voor het milieu

‘Al onze systemen zijn KOMOgecertificeerd, dat geeft zekerheid over de kwaliteit’

Of het nou om de opdrachtgever, de architect of om de verwerker gaat; alsecco heeft altijd oog voor de ander. En voor de wereld om zich heen. “Met onze gevelisolatiesystemen op maat leveren we een belangrijke bijdrage aan de vermindering van energieverbruik, en aan het reduceren van de CO2-uitstoot”, aldus Rob van Kuik, business development manager van alsecco, een merk van de DAW Group. “Dat zijn belangrijke zaken voor ons. Vanwege het milieu maar ook vanwege het economische aspect. Met een goed gevelisolatiesysteem kun je aanzienlijk besparen op energiekosten, en dat is voor iedereen belangrijk; voor zowel particulier als bedrijf. Wij dragen daar graag een steentje aan bij.”

Advies op maat

Al ruim 50 jaar is alsecco gespecialiseerd in gevelisolatiesystemen en gevelafwerking. “We hebben enorm veel kennis en ervaring”, zegt Rob van Kuik. “Die zetten we elke dag in om onze klanten te helpen met advies op maat. Bij elke aanvraag bezoeken we het project, of we bestuderen de tekeningen als het om nieuwbouw gaat. We beoordelen de gevelopbouw en bekijken wat de mogelijkheden zijn. Hoe dik kan een pakket zijn? Hoe zit het met vochttransport? Waar ligt het dauwpunt? En uiteraard, welke isolatiewaarde wil de klant? Aan de hand van al die informatie stellen we een advies op maat op. Zodat de opdrachtgever zeker weet dat hij precies dát gevelisolatiesysteem krijgt dat hij nodig heeft, toegesneden op zijn wensen en zijn situatie.”

Voor ieder wat wils

“We hebben een groot assortiment met een breed scala aan systemen en producten”, vervolgt Rob van Kuik. “Denk aan minerale wol, polystyreen, PIR, een carbon-versterkt systeem zelfs. En allerlei soorten afwerkingen; sierpleisters, muurverven en een grote collectie minerale steenstrips. Zit daar niet de baksteen, de kleur en/of structuur tussen waar de klant naar op zoek is, dan maken we hem. Heb je als een verwerker nog nooit met steenstrips gewerkt? Geen probleem. We laten graag zien hoe het moet, op onze eigen academie in Nijkerk, of op het werk zelf; net wat het beste uitkomt.”

DAW COATINGS NEDERLAND B.V.

Koperslager 2 3861 SJ Nijkerk T. +31 (0)33 247 50 00 [email protected] [email protected]

alsecco_adv.indd 1

Zekerheid boven alles

De service van alsecco stopt niet na het advies of de ondersteuning bij de applicatie. “Een gevel is heel bepalend voor de uitstraling van een gebouw. We willen dan ook dat onze gevelisolatiesystemen zo lang mogelijk meegaan en mooi blijven. Daarom denken we graag mee over het onderhoud en zijn al onze systemen KOMO-gecertificeerd. Dat geeft zekerheid over de kwaliteit. En het maakt verzekerde garantie bij de Stichting Garantiefonds Gevelsystemen mogelijk, voor wie nog een stukje extra zekerheid wil.”

03-06-16 15:45

Een dik pak gevelisolatie op de uitgerekte achtergevel zorgt voor een diepe negge. Het houten frame refereert aan alle houten schuttingen, schuurtjes, vlonders, tuinstoelen en tafels. Het staat iets terug ten opzichte van de buitenkant van het stucwerk, zodat het ook een beetje een object lijkt. Het is dus niet het één of het ander, maar alles tegelijk. (foto: René de Wit)

18 MEBEST

mb03_architect.indd 18

juni 2016

03-06-16 13:48

DE ‘STOOFPOTARCHITECTUUR’ VAN RUUD VISSER ARCHITECTEN SMAAKT NAAR MEER Tekst: Jan Willem Kommer Fotografie: René de Wit

“Als er geen dialoog ontstaat dan is het saai” vindt architect Ruud Visser. Wat hij bouwt moet mensen raken, ze moeten er over praten. Hij lijkt aardig te slagen in zijn opzet. Een groot oeuvre heeft hij nog niet, maar vrijwel alles wat hij bouwt, wordt opgemerkt door de pers; zowel in Nederland als ver daarbuiten.

Huis in een kerk

Maar liefst vijfentwintig bladen en boeken en tientallen websites hebben er over gepubliceerd, over Ruud Vissers ‘Huis in een kerk’. Van de ‘Volkskrant’ en ‘ArchitectuurNL’ in eigen land tot en met het Canadese ‘Vôtre Maison’, ’Concept’ in Zuid-Korea en zelfs de ‘Washington Post’. Niet zo gek, want het tot woning getransformeerde kerkje aan de Rotte is een absolute blikvanger. Het was akelig vervallen toen een gezin met twee kinderen het kocht om erin te gaan wonen. Ze schakelden Ruud Visser Architectuur uit Lexmond in om er een huis van te maken. In plaats daarvan maakte hij er een huis ín; je kunt er in de kerk omheen lopen. De voorgevel en zijgevels van de kerk zijn waar mogelijk in oude staat terug-

gebracht, maar aan de achterzijde is het koor vervangen door een nieuwe aanbouw met een volledig glazen gevel. Vanaf de Rotte kun je het interieur goed zien, strak wit pleisterwerk met oude karakteristieke elementen; een adembenemend beeld.

Een beetje spannend wel

Hoewel het de wereld over is gegaan, vindt hij het niet zijn beste werk. Op zich is dat niet zo gek, hij ontwierp ‘Huis in een kerk’ rond 2007, en toen was hij eigenlijk nog maar net bezig als zelfstandig architect. “Ik had daarvoor een jaar of vijftien bij verschillende bureaus gewerkt en had al wel langer de ambitie om voor mezelf te beginnen, maar het is toch een hele stap om te

MEBEST

mb03_architect.indd 19

juni 2016

19

03-06-16 13:48

De gekromde wanden in de boerderij in Schoonrewoerd zorgen ervoor dat er strijklicht binnenvalt, precies in de looprichting. (foto: René de Wit)

Ruud Visser vindt het tegenwoordig niet meer zo eng, het idee dat mensen langs gebouwen lopen die hij zelf heeft gebouwd. (foto: René de Wit)

zetten. Je gaat dan dingen maken die echt van jou zijn. Mensen gaan langs gebouwen lopen die je zelf hebt gebouwd, waarin alle keuzes jouw beslissingen zijn en dat is toch een beetje eng.” Dat is wat er kan gebeuren als je de lat hoog legt, iets wat hij eigenlijk al doet sinds zijn studietijd. “Toen ik HTS bouwkunde deed, ontdekte ik de architectuur. Ik raakte erdoor gefascineerd en ging na de HTS naar de Academie voor Bouwkunst in Rotterdam. Bij de allereerste studieopdracht die we deden, maakte ik een exporuimte zonder dak. Dat leverde enorm veel discussie op, want is iets wel een gebouw als er geen dak op zit? Volgens mij is dát waar het om gaat, dacht ik toen al; dat je iets bouwt dat wat losmaakt bij mensen.”

20 MEBEST

mb03_architect.indd 20

Van de hoed en de rand

Om spraakmakende dingen te bouwen moest hij het anders aanpakken dan wat hij in de vijftien jaar na zijn studie had gezien en meegemaakt, vond hij. “Ik heb bij zo’n twintig architectenbureaus gewerkt, van startend tot gerenommeerd. Daar heb ik zo’n beetje alle functies gehad: beginnend tekenaar, 1e ontwerper en alles daar tussenin. Ik weet dus hoe er wordt gewerkt. Bij veel bureaus zijn techniek en ontwerp uit elkaar getrokken. Er zijn mensen die zich bezig houden met het voorlopig ontwerp en anderen die het definitief ontwerp voor hun rekening nemen. Datzelfde geldt voor het bestek en de bouwtekeningen. Dat is niet goed of fout, maar ik vind dat

juni 2016

03-06-16 13:48

Bij de verbouwing van de boerderij in Schoonrewoerd heeft Ruud Visser een betonvloer van Betonreform gecombineerd met strak wit stucwerk. (foto: René de Wit)

Is iets wel een gebouw als er geen dak op zit? je die manier van werken terugziet in de architectuur. Ik zie het in de uitwerking, de afbouw. Die mist vaak de relatie met het geheel.”

‘Stoofpot-architectuur’

Wat Ruud Visser betreft zit er geen verschil tussen ontwerp en uitwerking. Over alles moet even goed worden nagedacht, een schroefje is net zo belangrijk als het hele gebouw. “Ook in techniek zit voor ons een ontwerpvraag. Daarom loopt de ontwerpfase door tijdens de technische fase.” Die aanpak begint met lang en intensief praten met de opdrachtgever om helder te krijgen wat die wil. Vaak is er wel een programma van eisen, maar de contouren ervan zijn niet altijd erg

duidelijk. In workshop-achtige sessies worden ideeën doorgenomen, tegenstrijdigheden eruit gehaald. “We bouwen het ontwerp op met het programma, het programma van de opdrachtgever nemen we direct op in een ruimtelijke voorstelling. Dan komen er steeds nieuwe dingen bij. We gaan naar de locatie, kijken naar daglicht, omgeving, geschiedenis en dat stoppen we er allemaal in. Het is net koken; een grote pot waar allerlei ingrediënten ingaan en waar je steeds uit proeft. Je past net zolang dingen aan tot het goed is. Pas op het allerlaatst, als we daadwerkelijk gaan bouwen, zijn programma en ontwerp echt klaar.”

MEBEST

mb03_architect.indd 21

juni 2016

21

03-06-16 13:48

Broodnodige bondgenoot

Het is niet verwonderlijk dat architecten ontwerp en techniek meestel uit elkaar trekken, de werkwijze van Ruud Visser Architecten is zeer intensief en ingewikkeld. Maatvoering, kosten, data, materialen, aannemers, opdrachtgevers, buren, welstand; het zijn wel heel erg veel bordjes die tegelijkertijd in de lucht en draaiend moeten worden gehouden. Te veel voor één persoon, heeft Ruud Visser gemerkt. Zeker als je iets wilt maken dat boven het maaiveld uitsteekt. “Het is geen doen om in je eentje alles af te gaan, te verzamelen, in de gaten te houden en dan ook nog het grote geheel voor ogen te houden. Dat grote geheel dat dus te maken heeft met al die kleine keuzes.” Daarom bestaat Ruud Visser Architecten uit twee personen; Ruud Visser en Fumi Hoshino. Ook om te sparren en scherp te blijven. “Iedereen

heeft zijn voorkeuren, dat hebben wij ook. Maar als je alleen bent, is het moeilijk om te zien dát je die voorkeuren hebt, dan blijf je in een cirkel waar je maar moeilijk uit kunt breken. Met z’n tweeën kunnen we dat wel. En dat is nodig, anders ga je krijgen dat dingen geen relatie meer hebben met het geheel.”

Van het een komt het ander

Momenteel brengt het architectenbureau uit Lexmond zijn ‘stoofpot-architectuur’ in Meerkerk in praktijk. De opdracht is om ‘iets speciaals’ te maken van een woning en een garage die al enige tijd leegstaan. Zoals gebruikelijk is één van de ingrediënten de omgeving. Die is monumentaal, maar rommelig. Ondermeer die rommeligheid gaat terugkomen in het huis; het wordt een driedeling. De voorgevel sluit aan bij de straat, de zij-

Een schroefje is net zo belangrijk als het hele gebouw

Twee meter extra woning leverde twee slaapkamers op waar aanzienlijk meer in kan dan een kinderbedje. (foto: René de Wit)

22 MEBEST

mb03_architect.indd 22

juni 2016

03-06-16 13:48

Huis in een kerk heeft zijn eigen (nieuwe) constructie en staat zoveel mogelijk los van de originele kerk. Het is van houtskelet met wit stucwerk. Een abstract volume, in tegenstelling tot de kerk zelf. Die is qua materialisatie zoveel mogelijk teruggebracht in originele staat. (foto: René de Wit)

en achtergevel vormen samen een deel - modern en wit gepleisterd - en weer een ander gedeelte bestaat uit het dak en de andere zijgevel. “De opdrachtgevers hebben een programma maar weten niet precies wat ze willen. Boven slapen is de wens maar als je dat gaat invullen merk je dat een goothoogte van zes meter en een nokhoogte van negen meter de ruimte aanzienlijk beperkt. Tot je met de gemeente in gesprek gaat en blijkt dat het niet per definitie een zadeldak hoeft te worden. Het ‘gerecht’ gaat dan een bepaalde richting op, en alle ingrediënten moeten ook in die richting worden gerangschikt.” In plaats van een traditioneel dak krijgt de wo-

ning nu een optopping. Alleen moet die er niet uitzien als een optopping. “Dan ga je denken over hoe je dat vormgeeft, je komt op een blad dat je omvouwt. Dat betekent dat de gevelafwerking moet doorlopen op de opbouw. Dat moet dan met een materiaal en in een kleur die aansluiten bij de omgeving. Zo kom je steeds dichter bij wat het uiteindelijk moet worden.”

Vrienden met Welstand

Elke keer als er een nieuwe stap in de richting van het definitieve huis wordt gezet, kan dat van invloed zijn op de afbouw, kunnen materialen en kleuren veranderen. Dat betekent dat er

MEBEST

mb03_architect.indd 23

juni 2016

23

03-06-16 13:48

regelmatig opnieuw bij Welstand moet worden aangeklopt voor toestemming. Ruud Visser vindt dat niet lastig. “Lastig is als je in één keer een ontwerp maakt, je dat wil gaan uitwerken en dan door Welstand wordt teruggefloten. Dan moet je opnieuw beginnen terwijl je eigenlijk al je budget voor VO en DO hebt opgebruikt. Wij ontwerpen door tot de eerste paal de grond in gaat en in dat proces is Welstand voor ons een sparringpartner, een partij die mede de smaak van het gerecht bepaalt.”

Liever de lucht in

Misschien dat juist die opstelling ertoe leidt dat opdrachtgevers van Ruud Visser Architecten niet altijd in eerste instantie op zoek zijn naar

24 MEBEST

mb03_architect.indd 24

architectuur, maar eerder naar hulp bij het oplossen van een probleem met vergunningen, met Welstand. Dat kan tot onverwachte resultaten leiden, zoals de uitgerekte woning in Rijswijk. Het is een rijtjeswoning van rond 1900, niet al te groot. De opdrachtgevers wilden uitbreiden. Een aanbouw kon, dat hadden de buren ook. Maar woonkamer en keuken waren eigenlijk al ruim genoeg, het ging meer om de slaapkamers op de 1e verdieping. Helaas mocht volgens het bestemmingsplan een uitbouw niet hoger dan drie meter worden. “Wat je dus eigenlijk moet doen, is niet een uitbouw tegen het huis aanzetten, maar de hele woning twee meter langer maken. We hebben een brief aan het college van B&W gestuurd waarin we voorstelden om dat voor álle

juni 2016

03-06-16 13:48

Twee appartementen in Amsterdam, samengevoegd tot één. Vanuit de gang zijn doorkijken gemaakt naar de leefruimten. (foto: René de Wit)

woningen in het rijtje mogelijk te maken. Ze vonden het een heel goed plan. Met die twee meter extra zouden het namelijk moderne woningen met drie slaapkamers worden. Mensen zouden dan niet meer hoeven verhuizen bij gezinsuitbreiding en dat zou de hele samenstelling van de buurt veranderen. In plaats van alleen ouderen of jongeren zouden er ook gezinnen met kinderen kunnen wonen en dat sprak het college erg aan.”

Tongen los

Dat niet elke architect architectuur kan of wil bedrijven zoals hij dat doet, begrijpt Ruud Visser heel goed. Voor hem is het echter dé manier om te bouwen wat hij voor ogen heeft. Dat is niet een gebouw dat hij van te voren heeft bedacht, maar een gebouw dat klopt en dat ertoe doet. Het hoeft niet bombastisch of imposant te zijn maar het moet wel tot een dialoog tussen mensen leiden. Wat dat betreft heeft hij met ‘Huis in een kerk’ wel een en ander losgemaakt. En met de uitgerekte woning in Rijswijk ook. Niet in de laatste plaats bij de buren die in het verleden een gewone lage aanbouw hebben laten plaatsen.

Wij ontwerpen door tot de eerste paal de grond in gaat Uitbouw in Utrecht Hoe je met een kleine ingreep een zo groot mogelijk ruimtelijk effect tot stand kunt brengen. De uitbouw is de nieuwe woonkamer geworden, die is zo in de bestaande plattegrond geschoven. (foto: René de Wit)

MEBEST

mb03_architect.indd 25

juni 2016

25

03-06-16 13:48

Ook de Amercentrale bij Geertruidenberg staat op de nominatie om gesloten te worden. (Foto: Thomas van der Willik)

SLUITING KOLENCENTRALES SLECHT NIEUWS VOOR DE GIPSPLAAT Constructief gezien heeft hij niet veel in de melk te brokkelen, maar evengoed is de gipsplaat een zeer gewaardeerde steunpilaar voor de bouw. Logisch, het product heeft een aantal ijzersterke eigenschappen. Sjon Dubbers ziet echter donkere wolken opdoemen. “Als de steenkolencentrales sluiten, verdwijnt een groot deel van de productie van het gips waar we gipsplaten van maken”, waarschuwt de voorzitter van de NBVG. 26 MEBEST

mb03_gipsplaat.indd 26

juni 2016

03-06-16 13:49

Elk voordeel heeft zijn nadeel

Vooropgesteld, de voorman van de Nederlandse Branchevereniging van Gipsfabrikanten is geen tegenstander van milieumaatregelen. Dus het streven om de CO2-uitstoot fors terug te dringen, wijst hij niet af. Maar bij de manier waarop Nederland dat wil doen, zet hij grote vraagtekens. ”Als voorzitter van de NBVG, maar zeker ook als Europeaan”, zegt hij. In Nederland moet in 2020 de CO2-uitstoot 25 procent minder zijn dan in 1990. Dat willen de beleidsmakers onder meer realiseren door de kolencentrales te sluiten of ze om te zetten op gas, dat is minder vervuilend. Maar dat betekent dat Nederland elektriciteit moet importeren uit landen als Duitsland of Polen. “Die wekken dat op met kolencentrales die veel ouder en meer vervuilend zijn dan de moderne centrales die hier moeten sluiten. Ik kan daar niet bij. Milieu stopt toch niet bij de grens?” Veel liever zag Sjon Dubbers dat alle kolencentrales in Europa worden gemoderniseerd, minder milieuvervuilend worden. Want stoppen met het stoken van kolen kon wel eens desastreuze gevolgen hebben voor de productie van gips. En dat is, ironisch genoeg, een van de duurzaamste bouwmaterialen.

Lang leve steenkool!

Sinds het laatste kwart van de vorige eeuw wordt ook in Nederland flink veel gips geproduceerd, en wel met die ‘slechte’ kolencentrales. Dat procedé is uit nood geboren. In kolen zit zwavel, dat komt

Gips is oneindig recyclebaar vrij bij de verbranding. Dat is een probleem want de zwavelhoudende rookgassen veroorzaken zure regen. Tenminste, zo was het tot producenten in de jaren tachtig ontdekten dat kalk zwavel kan afvangen. Sindsdien verpulveren ze kalk, voegen er water aan toe en jagen daar de rookgas doorheen. De zwavel gaat een reactie aan met de kalk, en dat levert gips op. Sinds deze ontdekking is de gipsindustire veel minder afhankelijk geworden van natuurgips. “Maar als de steenkolencentrales sluiten en we geen rookgasontzwavelingsgips meer kunnen produceren, zijn we weer volledig aangewezen op natuurgips. Dat gaat grote gevolgen hebben voor de bouw”, waarschuwt Sjon Dubbers.

Constante kwaliteit

De voorzitter van de NBVG maakt zich onder meer zorgen over de vloerenbranche. Rookgasontzwavelingsgips is immers hét bindmiddel van de anhydrietgietvloer, en die vloer wordt juist zo aanbevolen als het gaat om het verbeteren van de arbeidsomstandigheden. Maar ook voor de gipsplaten houdt hij zijn hart vast. Bij de produc-

De gipsplaat is niet weg te denken uit de bouw, al was het maar omdat je er prachtig gebogen wanden mee kunt maken. (Foto: Henk van der Veen)

MEBEST

mb03_gipsplaat.indd 27

juni 2016

27

03-06-16 13:49

De kunst is om het gips ertussenuit te krijgen Prachtig duurzaam materiaal

Gips wordt al eeuwenlang gebruikt in de bouw, vooral als pleistermateriaal. Duizenden jaren voor het begin van onze jaartelling gebruikten de Egyptenaren het natuurlijke materiaal al om wanden van paleizen en piramides mee af te werken. De basis van gips is zwavelzure kalksteen. Die bestaat uit grofweg tachtig procent calciumsulfaat en twintig procent water. Het water zit opgesloten in de kristallen van de steen. Door de steen te vermalen en te verwarmen, verdampt het water. Als de temperatuur relatief laag blijf, tot zo’n 150 oC, verdampt slechts een deel van het water en blijft er een poeder over. Voeg je er weer water aan toe, dan krijg je een papje dat je kunt uitsmeren of gieten. Dat duurt maar even, want het water gaat een reactie aan met de overgebleven bestanddelen waardoor de kristalstructuur weer wordt hersteld en het materiaal weer net zo hard wordt als het als gipssteen was. Dat proces laat een paar van de grote voordelen van gips zien. Er is bijvoorbeeld aanzienlijk minder energie voor nodig dan voor het branden van kalk of de productie van cement. “En gips is oneindig recyclebaar”, wijst Sjon Dubbers op een ander belangrijk milieuaspect. “Hoe vaak je dat proces van vermalen, verwarmen en water toevoegen ook herhaalt, het materiaal wordt er niets slechter of beter van.” Daarnaast is gips onbrandbaar. “Met de waterkristallen draagt het als het ware zijn eigen bluswater met zich mee”, aldus de voorzitter van de NBVG.

tie daarvan wordt vrijwel alleen maar RO-gips gebruikt. “Natuurgips is relatief onzuiver, er zit altijd wel zo’n vijftien tot twintig procent aan andere bodemmaterialen in”, legt hij uit. “Bij ROgips is dat anders, dat haalt zuiverheden van 96 tot 98 procent. Dat percentage is goed te sturen omdat het gips via een kunstmatig proces wordt geproduceerd.” Voor de productie van gipsplaten is die hoge én die constante kwaliteit erg belangrijk. Aan gispplaatwanden worden immers heel specifieke eisen gesteld, bijvoorbeeld op het gebied van brandwerendheid, geluidsisolatie, stootvastheid, waterbestendigheid. Om daar aan te kunnen

28 MEBEST

mb03_gipsplaat.indd 28

Omdat gips niet brandt, wordt het veelvuldig gebruikt voor brandvertragende wanden. (foto: Henk van der Veen)

voldoen, moet de kwaliteit van de platen heel constant zijn, en gewaarborgd. “En dat wordt dus een lastig verhaal als productie van rookgasontzwavelingsgips wegvalt doordat er geen steenkolen meer mogen worden gebruikt voor het opwekken van elektriciteit.”

Herinnert u zich deze nog?

Veel alternatieven zijn er niet. Er is nog fosforgips, een materiaal dat voorkomt uit de productie van fosfaten, kunstmest dus. Het wordt op een vergelijkbare manier gemaakt als rookgasontzwavelingsgips; kalk wordt gebruikt voor het onschadelijk maken van een reststof, fosfor in dit

juni 2016

03-06-16 13:49

Born in the USA

Van oudsher wordt in Europa gips vooral gewonnen in het Parijse bekken, en ondermeer in het Hartzgebergte in Duitsland, in Spanje en in Polen. We pleisteren al vele honderden jaren met dat lokale materiaal, maar er gipsplaten mee maken doen we nog maar iets langer dan een eeuw. En het heeft nog geruime tijd gekost voor de gipsplaat vaste voet aan de grond kreeg. In Amerika en Canada is dat anders. Niet alleen omdat het de bakermat van de gipsplaat is, maar vooral ook vanwege de houtskeletbouw die daar veel wordt toegepast. Daar past de gipsplaat natuurlijk veel beter bij dan bij ons traditionele stenen stapelen.

Al eeuwenlang wordt gretig gebruik gemaakt van gips bij het afwerken en decoreren van plafonds. De geschiedenis van gipsplatenplafonds is echter nog maar kort. (Foto: Henk van der Veen)

geval. Het aandeel fosforgips is echter maar klein, en vanwege de witheid wordt het vooral voor de productie van gipspleisters gebruikt. Recyclen dan? Sjon Dubbers: “We zijn in de jaren zeventig serieus begonnen met het toepassen van gipsplaten. Als je uitgaat van een levensduur van veertig jaar, dan zou dat betekenen dat er nu grote hoeveelheden gips uit de gebouwen komen. Theoretisch gezien zou je dat voor de volle honderd procent kunnen hergebruiken.” In de praktijk ligt dat anders, volgens Sjon Dubbers. “Dan kom je op misschien dertig of veertig procent. Er zit teveel ander bouwafval bij, en natuurlijk is er ook het papier van de gipsplaten

zelf. De kunst is om het gips daar tussenuit te krijgen. Hoe dan ook, je valt altijd terug in zuiverheid.” De NBVG is bezig om dat recycleproces te optimaliseren. Hergebruik gebeurt al wel, sommige fabrieken gebruiken voor een deel van de productie van platen gerecycled gips. Het zijn stappen, maar volgens de voorzitter van de NBVG is het nog niet genoeg om het wegvallen van ROgips volledig op te vangen. Wat dat betreft lijkt de branche toch vooral aangewezen op natuurgips. Ook dat is een stap, maar helaas wel terug in de tijd. “Eerlijk gezegd verbaast het me dan ook dat nog maar weinig mensen zich hier druk om maken”, zegt Sjon Dubbers.

MEBEST

mb03_gipsplaat.indd 29

juni 2016

29

03-06-16 13:49

Afbouw Update

Hunter Douglas introduceert binnenzonweringsdoek Panama Chrome

Makita 18 V haakse slijper veilig én krachtig De nieuwe Makita 18 V haakse slijper is krachtig én veilig tegelijk. Innovatieve technieken zoals Automatic Speed Control, een elektronische rem, heropstartbeveiliging en overbelastingbeveiliging staan daarvoor garant. Dankzij Automatic Speed Control schakelt de koolborstelloze motor bij weerstand automatisch terug naar een lager toerental voor behoud van kracht. De rem laat de machine binnen drie seconden stilstaan en de heropstartbeveiliging voorkomt het ongewild starten van de motor. Samen met de prettige overbelastingbeveiliging biedt dit de gebruiker optimale veiligheid en comfort tijdens het slijpen of afbramen. Gebruikers, zoals De Kok Bouwgroep, zijn enthousiast over deze nieuwe 18 V haakse slijper die slechts 2,5 kg weegt en een prettige smalle handgreep heeft. Kijk voor alle informatie (over de technische specificaties) op www.makita.nl.

De 18 V haakse slijper van Makita blinkt uit in kracht en veiligheid.

30

Hunter Douglas presenteert een nieuw doek voor binnenzonwering: Sunscreen Panama Chrome. Dit doek verenigt een zeldzame combinatie eigenschappen voor licht- en warmtewering met behoud van zichtcontact. Zo heeft de Panama Chrome een zonreflectiewaarde van meer dan 75%, de hoogste graad voor binnenzonwerende doeken. Het doek

heeft daarbij in alle vijf de beschikbare kleuren – inclusief de drie lichtste – glare- classificatie 3 volgens EN14501, de hoogste klasse voor doeken waarbij zichtcontact behouden blijft, en een openheidsfactor van 3%. Sunscreen Panama Chrome dankt zijn glare-classificatie aan de speciale metalen coating van het doek. Die zorgt voor een essentiele waarde onder de 2% voor diffuse lichttransmissie. Onderwijsinstelling het Penta Scala Rietvelden College in Spijkenisse heeft de primeur voor ingebruikname van het nieuwe doek. Voor eind augustus dit jaar worden er 265 Panama Chrome doeken met het EOS®500 rolgordijnsysteem gemonteerd in nieuwe klaslokalen, als alternatief voor buitenzonwering. Meer informatie: www.hunterdouglas.nl

Nofisol - BIM Nofisol heeft wederom geluisterd naar de markt en is nu BIM Ready ! Nofisol heeft als eerste producent van Geluid- en brandschotten voor al haar Nofisol schotten een BIM bibliotheek gebouwd en biedt u deze aan via BuildingContent. BuildingContent is een online marktplaats met gratis vraag en aanbod van BIM-content. Modelleurs, architecten of installateurs maken gebruik van componenten voor hun Bouw Informatie Model. Het beheer van zelfgemaakte componenten en bibliotheken kost veel tijd, zeker als opdrachtgevers verschillende BIM-standaarden vragen. BuildingContent maakt het gebruik en beheer van BIM-content eenvoudiger. Nofisol helpt via BuildingContent u, als architect, modelleur of installateur, om de juiste BIM-content te vinden.

Uiteraard hebben wij in de BIM bibliotheek naast de STABU bestekteksten ook onze grafische montage video’s geïntegreerd. Via www.nofisol.com en www.buidlingcontent.nl is de Nofisol BIM bibliotheek bereikbaar en zijn alle tekeningen vrij te downloaden. Voor vragen of opmerkingen: T. 0162 - 431231 E. [email protected]

| april 2016

mb03_update.indd 30

03-06-16 13:49

Xella voorkomt vochtproblemen Vochtproblemen in elf monumentale woningen in Leiden worden voorkomen dankzij binnenzijde-isolatie met Multipor van Xella. De Multipor minerale isolatieplaten (100 mm) zijn aangebracht in zeven gebouwdelen van de voormalige conservenfabriek Tieleman & Dros in Leiden, die door Vink Bouw uit Nieuwkoop worden getransformeerd tot elf woningen. De monumentale houten balklagen, die door de isolatielaag in de bestaande 1 ½ steens gevel steken, vormen koudebruggen. Deze geven grote kans op condensvorming en als gevolg daarvan houtrot. Xella adviseerde de balken te omkleden met een dampopen isolatieconstructie van hennepband en Multipor. Beide materialen zijn in staat om vocht op te nemen en later als de lucht droger is weer af te

geven. Zo worden condensvorming en houtrot voorkomen. Kees Wijsman, hoofduitvoerder bij ondernemende bouwer Vink Bouw: ‘Dankzij het advies van Xella over de toepassing en verwerking van Multipor zijn we er zeker van dat vocht geen enkele kans krijgt.’ Meer informatie: www.xella.nl

Uw berichten ook opgenomen worden op de Afbouw Update?

Neem dan contact op met PSH Media Sales, Shahin Habbah, T. 0314-355834 of E. [email protected]

Zwaluw Hybriseal 306 Coating dicht naden en kieren naadloos af Den Braven introduceert Zwaluw Hybriseal® 306 Coating. Deze hybride verspuitbare en kwastbare coating is ontwikkeld om naden en kieren tussen bouwmaterialen snel en naadloos af te sluiten. De coating is tevens geschikt om luchtlekken te dichten en helpt gebouwen luchtdicht te isoleren. De coating dicht snel en naadloos alle vormen en aansluitingen op de bouw af, zelfs als de ondergrond licht vochtig

Zwaluw Hybriseal 306 Coating sluit

is. De coating kan eenvoudig verwerkt worden met een kwast. Het product kan overschilderd worden met watergedragen en met de meeste 2-componenten verven. Zwaluw Hybriseal 306 Coating is verkrijgbaar in koker, worst en emmer in de kleur grijs. Duurzame elastische luchtdichte aansluiting Hybriseal 306 Coating is snel en schoon te verwerken en niet corrosief ten opzichte van metalen. De coating hardt snel uit, is krimp- en blaasvrij, zonder isocyanaten en siliconen en blijft duurzaam elastisch. Een correct aangebrachte laagdikte van 4mm levert een duurzame elastische luchtdichte aansluiting op.

naden en kieren tussen bouwmaterialen snel en naadloos af.

Kijk voor meer informatie op www.denbraven.com/nl-nl/ of bel (0162) 491000

Afbouw Update

Nieuwe Huurgids van Boels Rental Boels Rental, een van Europa’s leidende verhuurorganisaties, presenteert de compleet vernieuwde editie van de jaarlijkse Huurgids: de Boels Huurgids 2016/2017. Deze gloednieuwe uitgave biedt een actueel overzicht van het uitgebreide assortiment van Boels Rental, met meer dan 2.500 machines en gereedschappen voor de meest uiteenlopende toepassingen. Meer dan huren alleen In de Huurgids vinden professionals diverse specifieke oplossingen terug. Van machines die zij kunnen huren voor langere tijd tot tijdelijke huisvesting, en van boren en breken tot energie en verlichting. Boels Rental biedt daarnaast totaaloplossingen. Het internationale verhuurbedrijf verzorgt niet alleen de levering van het juiste materieel, maar desgewenst ook het transport ervan (logistieke dienstverlening) en/of de vereiste trainingen om veilig en verantwoord met deze professionele machines te werken. Boels Rental profileert zich dan ook als een totaalpartner voor zijn klanten. Gratis Huurgids aanvragen De nieuwe Huurgids is gratis af te halen in alle Boels-vestigingen in Nederland of eenvoudig online aan te vragen via Boels. com. De Huurgids wordt dan binnen enkele werkdagen gratis toegestuurd.

april 2016 |

mb03_update.indd 31

31

03-06-16 13:49

Stukadoorsbedrijf Combinatie van der Hout BV heeft alle porotherm-wanden die later zijn betegeld, uitgeraapt met een bastaardmortel, verschraald vanwege de zwembadomstandigheden.

32 MEBEST

mb03_zwembad.indd 32

juni 2016

03-06-16 14:31

DUURZAAM ZWEMBAD VOOR LEIDSCHENDAMVOORBURG Tekst en fotograie:

Jan Willem Kommer

Een dik pak gevelisolatie is één van de vele onderdelen die van De Fluit een modern en duurzaam zwembad maken. Ook helemaal van deze tijd zijn de akoestische plafond- en wandsystemen, op een veilige manier gemonteerd, want dat is eigenlijk nog belangrijker dan comfort voor het gehoor. MEBEST

mb03_zwembad.indd 33

juni 2016

33

03-06-16 14:32

Een wit gepleisterde gevel is besmettelijk, maar maatregelen als waterslagen met overstek en en kopschotjes houden vervuiling lang op afstand. (foto: Jan Willem Kommer)

Een stootvast oppervlak, maar wel besmettelijk Nieuwbouw goedkoper

Sporten en bewegen is belangrijk, vindt de gemeente Leidschendam-Voorburg. Vandaar dat je er veel mooie en kwalitatief goede sportaccommodaties vindt. Zwembad De Fluit was dat niet echt meer. 42 jaar populariteit laat sporen na, en de eisen en wensen van de 21e eeuw zijn niet te vergelijken met die van de jaren zeventig. Het zwembad upgraden naar de maatstaven van de huidige tijd werd te kostbaar, een nieuw bad bouwen was goedkoper. Dat moest duurzaam worden, met veel energie- en waterbesparende maatregelen.

Bouwen en onderhouden

Leidschendam-Voorburg besloot ontwerp, bouw en onderhoud in één contract aan te besteden. Vooral het onderhoudsgedeelte van zo’n DBM

34 MEBEST

mb03_zwembad.indd 34

(design, build, maintain) -overeenkomst stimuleert een opdrachtnemer om extra goed na te denken over materialen, installaties, bouwmethode, was de filosofie achter die keuze. Anders dan bij traditionele aanbestedingen is een aannemer er met een DBM-contract immers voor een lange periode verantwoordelijk voor dat het gebouw in goede staat blijft. Wat groot onderhoud betreft dan, klein onderhoud van De Fluit is een verantwoordelijkheid van exploitant Sportfondsen.

Flink pakket maatregelen

De aanbesteding is in de wacht gesleept door BAM. Conform de eisen van de gemeente heeft de bouwer een flink pakket duurzaamheidsmaatregelen getroffen. Zo beschikt zwembad De Fluit over waterbesparende toiletten en ener-

juni 2016

03-06-16 15:04

Over het hoofd gezien, vanaf de tribune keek je zo op de plafondeilanden. Murre - De Visser heeft er een aantal bijgezet onder een hoek van 45 graden om dat beeld af te schermen. (foto: Jan Willem Kommer)

giezuinige ventilatoren en verlichting. Er wordt verwarmd met een hoogrendement cv-ketel en een houtkachel. De gevel heeft vensters met driebladige beglazing in de zwemzalen en is ingepakt met een gevelisolatiesysteem dat een Rc-waarde van vijf levert. Het gevelisolatiesysteem is aangebracht door stukadoorsbedrijf Combinatie van der Hout BV uit Den Haag.

Bouwfouten in de kiem gesmoord

Voor Paul Huisman, eigenaar van het Haagse stukadoorsbedrijf, betekende het DBM-contract dat hij al in een veel eerder stadium bij het project werd betrokken dan gebruikelijk. Al een jaar voor de bouw startte, zat hij met BAM om de tafel om te kijken naar het Voorlopig Ontwerp en te bespreken wat wel en niet mogelijk was. “Dat was erg prettig want niet alles wat de architect

Vanaf de grond lijkt het weinig

had getekend, kon ook zo gemaakt worden”, zegt de stukadoor. “Nu waren we in staat om op tijd allerlei aansluitingen en details van het systeem door te nemen. Daarmee hebben we wel een aantal potentiële problemen kunnen voorkomen.”

Minimale plint

Het gevelisolatiesysteem is Sto Isoned Thermo Classic, met EPS-platen van zo’n twintig cm dik. Voor het plakken van de platen schakelde de stukadoor Van der Steeg Gevelisolatie in. De gevelisolatiespecialist uit Zoetermeer kreeg te maken met twee verschillende ondergronden. Het grootste gedeelte bestaat uit betonnen geveldelen, maar er is ook een luifel. Op die staalconstructie is met cementplaten een stabiele ondergrond gemaakt waarop de polystyreenpla-

MEBEST

mb03_zwembad.indd 35

juni 2016

35

03-06-16 15:04

ten zijn verlijmd. Het systeem gaat niet de grond in dus er hoefde geen grindkoffer te worden aangelegd. De bestrating loopt door tot aan de gevel. Vlak daarboven zijn de EPS-platen aangebracht, op een sokkelprofiel. “Er is dus een plint, maar omdat het systeem twintig centimeter dik is, zie je die niet”, zegt Paul Huisman.

Overstek en kopschotjes

De stukadoors hebben op de isolatieplaten een Armat Classic mortelweefsellaag aangebracht en die afgewerkt met een witte sierpleister. Een stootvast oppervlak dus, maar wel besmettelijk. Last van zaken als lekstrepen kan De Fluit echter niet krijgen nu de stukadoor in een vroeg

stadium details als waterslagen en dakranden onder de loep heeft genomen. “Vanaf de grond lijkt het weinig want het dak zit zo’n tien meter hoog, maar er is zeker wel een paar centimeter overstek”, zegt Paul Huisman. Dat moet voldoende zijn om geen vuil water vanaf het dak over de gevel te laten lopen. Ook bij de ramen is volgens het boekje gewerkt. Aan de bovenzijde sluit het systeem met kunststof hoekprofielen strak aan op de kozijnen. Het merendeel van het glas in de gevel loopt door tot vlak boven het maaiveld dus daar kunnen nooit lekstrepen ontstaan. Bij de kleinere vensters hebben de kozijnen waterslagen met kopschotjes. Die afwatering zal dus ook niet voor vervuiling zorgen.

Akoestische plafondeilanden en wandpanelen en een schuingeplaatste muur om de flutterecho te breken; er is veel gedaan om een zo hoog mogelijk geluidscomfort te krijgen. Het personeel van zwembad De Fluit is erg enthousiast over: “Veel beter dan in het oude bad.” (foto: Jan Willem Kommer)

36 MEBEST

mb03_zwembad.indd 36

juni 2016

03-06-16 14:32

Altijd een punt van extra aandacht in zwembaden, de ophanging van plafondsystemen. Dat moet met corrosiewerend materiaal gebeuren. Dat geldt uiteraard ook voor installaties. (foto: Jan Willem Kommer)

Zwemmen onder rustgevende eilanden Watervast en goed reinigbaar, dat zijn de eerste dingen waar je aan denkt bij de afwerking van vloeren en wanden in zwembaden. Dat betekent doorgaans harde en gladde oppervlakken, tegels meestal. Die zijn functioneel, maar niet bepaald een weldaad voor het oor. Daarom zijn akoestische maatregelen onontbeerlijk. Zwembad de Fluit heeft ze ook, aan de plafonds én de wanden. Murre - De Visser Afbouwsystemen monteerde ze. Zowel boven het wedstrijdbad als het doelgroepenbad maakte het bedrijf uit Middelburg akoestische eilanden met 25 millimeter dikke Rockfon Boxer tegels De eilanden zijn zo’n vijf meter breed en acht meter lang. Murre - De Visser heeft er stabiliteitskruizen in gemaakt om ze goed strak te kunnen maken.

Laaghangende eilanden Zoals de naam al doet vermoeden, zijn de Boxertegels stootvast. In zwembaden wordt nog wel eens met een bal gespeeld, dus dan heb je een tegel nodig die tegen een stootje kan. In het wedstrijdbad zit er zo’n 7,5 meter tussen de eilanden en het water. Dat lijkt op zich een veilige hoogte, maar met waterpolo wordt er vaak behoorlijk hard gegooid. Geen risico’s dus. In het doelgroepenbad is de kans dat er iets tegen de eilanden komt veel groter, daar hangen ze maar een meter of drie boven het water. “We konden de eilanden niet hoger hangen, zegt Arjan Murre. “Ze moesten gelijk hangen met de lichtlijnen en die hebben een uitgerekende hoogte in verband met de lichtopbrengst.”

Schuine eilanden Ook boven de tribune in het wedstrijdbad monteerde Murre - De Visser akoestische plafondeilanden. Die zijn wel wat hoger geplaatst, de toeschouwers zitten immers zo’n vijf meter boven het water. Dat geeft ze een goed zicht op wat er in het bad gebeurt, maar ook op de akoestische eilanden; zo bleek na de montage. “We hebben toen nog aparte eilanden onder een hoek van 45 graden gemonteerd om dat beeld af te schermen.”

Verticaal plafondsysteem Alleen plafondeilanden waren niet genoeg om de nagalmtijd voldoende terug te dringen. Daarom zijn ook op de wanden akoestische maatregelen getroffen. “De onderste twee meter is tegelwerk, daarboven hebben we ook de Rockfon Boxer tegels gemonteerd.” Ze zijn groter dan de tegels in de eilanden, 120 x 120 centimeter, en 40 millimeter dik. De stootvaste tegels zijn op regelwerk gemonteerd, in het VertiQ systeem van CMC/Rockfon. “Eigenlijk een plafondsysteem maar dan op zijn kant”, zegt Arjan Murre. “De randen hebben we afgewerkt met een speciaal zetwerk dat om de tegel heen gaat.”

Corrosiewerend bevestigingsmateriaal Er is in de afgelopen jaren veel te doen geweest over systeemplafonds in zwembaden. In diverse baden zijn plafonds naar beneden gekomen, in een aantal gevallen met ernstige gevolgen voor de zwemmers. Onderzoek naar de oorzaak van de ongevallen bracht aan het licht dat de ophangsystemen onvoldoende bestand zijn tegen de omstandigheden in een zwembad. De temperatuur en de luchtvochtigheid zijn er hoog en samen met de chloordampen zorgt dat voor versnelde corrosie van de gegalvaniseerde ophangsystemen. Murre - De Visser heeft daarom corrosiewerend materiaal gebruikt voor de montage van de eilanden en het wandsysteem. “Sommige onderdelen zijn er niet in die speciale uitvoering, die hebben we met zinkspray ingespoten”, zegt Arjan Murre. Als afbouwspecialist weet hij inmiddels wel hoe je dingen veilig kunt afhangen in een zwembad. Maar hij merkt dat het geen algemene kennis is. “Bij de installateur gaat het nog vaak fout. Die zie ik nog regelmatig met gegalvaniseerde draadeinden werken zonder ze in te spuiten. Ik maak me daar zorgen om. Als zo’n airco-unit naar beneden komt, dan houdt een systeemplafond dat niet tegen. In de krant lees je dan weer dat het plafond naar beneden is gekomen, en dat is wat mensen onthouden.”

MEBEST

mb03_zwembad.indd 37

juni 2016

37

03-06-16 15:04

Zwembad De Fluit bevat tal van duurzamheidsmaatregelen. Een dik gevelisoaltiesysteem is er één van; het levert een Rc van vijf en dat helpt aanzienlijk om de stookkosten te beperken. (foto: Jan Willem Kommer)

De luifel is gemaakt met een staalconstructie en cementplaten. Dilatatievoegen houden hem los van het betonnen casco om te voorkomen dat er werkingsscheuren in het gevelisolatiesysteem komen. (foto: Jan Willem Kommer)

Traditioneel stukadoorswerk

In het zwembad heeft Combinatie van der Hout ook gestukadoord. Dat ging om het sausklaar maken van wanden, maar vooral om het klaarzetten van wanden voor de tegelzetter. Zo’n 1000 m2 porotherm wanden hebben de stukadoors uitgeraapt; in de zwembadgedeeltes, de kleedkamers en de douches. Dat deden ze met een gewone standaard kalkcementmortel. Vanwege de zwembadomgeving met zijn chlorides hebben ze de mortel met zand afgezwakt om hem wat schraler te maken. “Zoals de stukadoors dat vroeger ook deden”, zegt Paul Huisman. “Wat dat betreft zijn we een traditioneel bedrijf. We werken ook het liefst zonder spuit. Ik denk dat je met de hand toch wat meer kwaliteit levert.”

Onzichtbare decoratie

De voorkeur voor traditioneel stukadoorswerk wil niet zeggen dat het Haagse stukadoorsbedrijf niet ook met moderne materialen en technieken uit de voeten kan. De wanden bij de tribune zijn, nadat ze waren uitgeraapt met de bastaardmortel, zelfs op een tamelijk onconventionele manier afgewerkt. “We hebben daar Ardex B-10 voor gebruikt. Dat is een tamelijk fijne mortel om uit te vlakken, maar wij hebben hem decoratief gebruikt. Als je hem pleistert, dan krijg je een betonuitstraling.” Helaas voor de stukadoors kan niemand meer genieten van hun creativiteit, de wand is wit gesausd. “Ik heb steeds gedacht dat hij die betonlook moest krijgen maar later bleek dat dat sauswerk altijd al in het bestek stond. Op zich jammer maar het was nu wel een mooi gladde ondergrond voor sauswerk”, bekijkt Paul Huisman de zaak van de zonnige kant.

38 MEBEST

mb03_zwembad.indd 38

Zwembad De Fluit Opdrachtgever: Gemeente Leidschendam-Voorburg Aannemer: BAM Utiliteitsbouw, Den Haag Architect: Wehrung Architecten, Beek Gevelisolatie en stukadoorswerk: Stukadoorsbedrijf Combinatie van der Hout BV, Den Haag Plafond- en wandmontage: Murre - De Visser Afbouwsystemen BV, Middelburg

juni 2016

03-06-16 14:32

MUISSTIL VLOERSYSTEEM VOOR REVALIDATIEHOTEL INTERMEZZO Tekst: Jan Willem Kommer Fotografie: Paula Romein, Redumax

Alleen al voor de symboliek zou je er voor kunnen kiezen, anhydriet gietdekvloeren in een revalidatiehotel. Maar er lagen vooral praktische redenen aan ten grondslag om in het nieuwe revalidatiehotel Intermezzo ‘abro-vriendelijke’ vloeren aan te brengen. De anhydrietvloer is een onmisbaar onderdeel van een uitgekiend vloersysteem dat speciaal voor dit project is ontwikkeld om aan alle hoge eisen te voldoen.

Succes voor architect Martijn Verhagen van HD Projectrealisatie B.V.; zijn revalidatiehotel Intermezzo won de 1e prijs Care Short Stay in de categorie cure&care. (foto: Paula Romein)

MEBEST

mb03_zorghotel.indd 39

juni 2016

39

03-06-16 14:01

Samenwerking vereist

“Bouwsnelheid was een belangrijke voorwaarde bij het revalidatiehotel Intermezzo”, zegt Wuf Floor van Anhydritec, de leverancier van de Gyvlon gietdekvloer. “Ook op het gebied van waterdichtheid en akoestische performance werden er zeer hoge eisen gesteld. En HD Projectrealisatie B.V. wilde er ook garantie op.” Vooral dat laatste aspect is niet zo gemakkelijk te realiseren binnen de vloerenbranche. Het zijn vaak uiteenlopende onderdelen van verschillende partijen die bij elkaar komen op de constructievloer. Die producenten kunnen doorgaans wel garantie geven op hun specifieke product, maar niet op het complete pakket. Daarom hebben Anhydritec, Unipro, Redumax, Lux Elements en Tarkett de handen ineengeslagen om voor revalidatiehotel Intermezzoeen compleet systeem te ontwikkelen, het zogeheten WSF-systeem; Waarborging Samenwerkende Fabrikanten.

Rust bevordert het genezingsproces. Vandaar dat er hoge eisen werden gesteld aan de isolatiewaarden van de vloer. Het WSF-

Twee vliegen in één klap

Een van de bijzondere dingen die de samenwerking heeft opgeleverd, is de oplossing voor de badkamervloeren. Douches vragen om afschot, en dat is niet zo eenvoudig te maken met een vloeivloer. Vandaar dat in natte ruimtes vaak met zandcement wordt gewerkt. In de afschotvloer wordt de waterafvoer opgenomen, die zit vaak vast aan de constructie. Dat maakt de overgang tussen badkamervloer en de zwevende vloer in de rest van de woning een kritisch onderdeel; de ene vloer kan bewegen en de andere niet. De afdichting van die overgang kan die beweging vaak niet aan, waardoor lekken kunnen ontstaan. Ook de aansluiting van de waterafvoer op de afschotvloer is een zwakke plek. In Zorghotel Laurens vind je die twee kritische punten niet. “We hebben in de natte ruimtes met prefab-elementen gewerkt waar de anhydrietvloer op aansluit”, zegt Wuf Floor.

Supersnel en supervlak

systeem voldoet ruimschoots aan die eisen (foto: Paula Romein)

40 MEBEST

mb03_zorghotel.indd 40

juni 2016

03-06-16 14:01

Garantie op het héle vloerpakket

De dekvloer leggen vóórdat alle woningscheidende wanden en tussenwanden zijn gemonteerd scheelt erg veel tijd én materiaal. (foto: Redumax)

De anhydriet gietdekvloer sluit aan op de prefab badkamervloer. Als de wanden staan zorgt een waterdichte vinylafwerking van Tarkett er voor dat die aansluiting geen zwakke plek is. (foto: Redumax)

Naadloos is het antwoord

De basis voor prefab badkamervloeren is een Lux Element dat op maat is gemaakt en waar eveneens op maat afschot in is uitgefreesd. De afvoerput is naadloos in de plaat opgenomen zodat daar geen lekkages kunnen ontstaan, en is akoestisch ontkoppeld van de constructievloer. Ook dat is een belangrijk punt, omdat voor de natte ruimtes eveneens hoge eisen aan de geluidsisolatie werden gesteld. De waterdichtheid van het WSF-systeem is gewaarborgd door een vinylafwerking die Tarkett ontwikkelde. Die loopt vanaf het overgangsprofiel onder het wandtegelwerk via een holle plint en de aansluiting met het zwevende dekvloerveld over de douchevloer tot in de put. De afwerking is op de prefab vloerelementen van Lux verlijmd met Uzin WK 222, een neopreenlijm op waterbasis. “Oplosmiddelhoudende lijmen zijn uit den boze, het moet watergedragen zijn”, zegt Ruud

Hoogland van producent Unipro. “Punt is alleen dat lijm op waterbasis een zuigende ondergrond nodig heeft, en dat is dit prefab voerelement niet. Onze WK 222 is een oplosmiddelvrije contactlijm die wél hecht op het Lux element.”

Niet zagen maar vooraf dilateren

Het vloersysteem heeft in het zorghotel ook met akoestische risico’s korte metten gemaakt. Die zitten doorgaans in de overgangen van dekvloer naar opgaand werk. Ze zijn tot een minimum beperkt door eerst het complete vloersysteem aan te brengen en pas daarna alle scheidingswanden. Per verdieping werden de prefab badkamervloeren geplaatst. Daarna is hele vloeroppervlak bekleed met een laag Redufloor contactgeluidsisolerend en daarop een laag AkoestiTack platen. Op die tackerplaten is vloerverwarming aangebracht en vervolgens is de Gyvlon gietdekvloer gegoten. In die dekvloer zijn de woning-

MEBEST

mb03_zorghotel.indd 41

juni 2016

41

03-06-16 14:01

Voor elk probleem is een oplossing Het gieten van anhydrietvloeren wordt vaak genoemd als het gezonde alternatief voor leggen van zandcementvloeren. Dat is namelijk fysiek zwaar werk. Zo zwaar, dat er enkele jaren geleden zelfs een verbod op de zandcementvloer dreigde. Zover is het niet gekomen, maar het ministerie van SZW heeft wel strenge regels opgesteld om het smeren van zandcementdekvloeren fysiek minder belastend te maken. Dat scheelt, maar veel mensen geven vanuit arbotechnisch oogpunt toch de voorkeur aan de anhydriet gietdekvloer. ‘Gieten waar het kan - smeren waar het moet’ is dan het credo. ‘Waar het moet’ is dan doorgaans waar vloeren op afschot moeten worden gelegd, of waar vocht een probleem is. Maar die situaties dienen zich steeds minder vaak aan. Het WSF-systeem is daar een voorbeeld van. Weliswaar wordt het afschot nog steeds niet gegoten, maar de combinatie met een prefab element vergroot wel de mogelijkheden voor het werken met anhydriet.

Vochtgevoeligheid Ook wat vochtproblematiek betreft verandert de wereld. In de begintijd van de anhydrietvloer waren er geen of weinig egalisaties, primers en lijmen die geschikt waren voor gebruik op de gipsvloer, het merendeel was op basis van cement. Gebruik van die materialen leverde problemen op als de anhydrietvloer nog vochtig was. Onder invloed van water gingen cement en anhydriet een reactie aan met onthechting als gevolg. Daarom werd voor anhydrietvloeren een zeer lange droogtijd aangehouden. Tegenwoordig zijn er echter flink wat egalisaties, primers en lijmen die speciaal voor de anhydrietvloer zijn ontwikkeld. Doordat ze op gipsbasis zijn, valt het risico weg van onthechting door de chemische reactie tussen gips en cement. Een ander probleem is dat water een desastreuze invloed heeft op natuuranhydriet. Net als alle gipsen wordt het zacht als het in aanraking komt met water, maar het zal ook niet meer zijn sterkte terugkrijgen. Met de moderne synthetische anhydriet en de rookgasontzwavelinsggips ligt dat anders. Die degenereren niet als ze in aanraking zijn gekomen met water. Wanneer ze droog zijn, hebben ze gewoon hun oorspronkelijke sterkte weer.

Alternatief voorhanden Elders in Mebest kunt u lezen over het sluiten van de kolencentrales en de gevolgen die dat kan hebben voor de productie van gipsplaten. Maar ook de anhydrietvloer maakt grif gebruik rookgasontzwavelingsgips. Hoe moet dat, als er weinig tot geen geen RO-gips meer wordt geproduceerd? Wuf Floor van Anhydritec maakt zich daar geen grote zorgen om. “In 2013 is Gyvlon overgenomen door de Spaanse Minersa Group, een producent van industriële mineralen en chemische producten. Eén van de bedrijfsonderdelen is Anhydritec, producent van anhydriet. De naam van Gyvlon is toen veranderd in Anhydritec Nederland, maar de vloer die we in Nederland maken, heet nog steeds Gyvlon® Gietvloer. Voor die vloer gebruiken we inderdaad rookgasontzwavelingsgips, dus als de kolencentrales straks gaan sluiten, dan moeten we op zoek naar een alternatief. Dat is er, ons moederbedrijf maakt synthetische anhydriet.”

scheidende dilataties opgenomen die al tijdens het gieten de vloervelden ontkoppelen. Daar zijn speciale dilatatieprofielen voor gebruikt, op smetlijn gepositioneerd, precies in het hart van de woningscheidende wand. Antikantelsteunen zorgden ervoor dat de profielen niet konden buigen of verschuiven bij het gieten.

Omgekeerde volgorde loont

“De akoestische eis was minimaal +15 dB, en die hebben we met dit systeem ruimschoots gehaald”, zegt Olaf Sleutjes van Redumax. “In de badkamer kwamen we uit op 18 dB en in de kamers hebben we zelfs +22 dB gehaald.” Mooie cijfers dus, maar wat hij eigenlijk nog mooier vindt, is de winst die het WSF-systeem op heel andere vlakken oplevert. Die komen vooral op het conto van de werkvolgorde. Anders dan gebruikelijk is

42 MEBEST

mb03_zorghotel.indd 42

de WSF-vloer vóór al het andere werk uitgegaan. “We hebben hem steeds op een lege verdiepingsvloer aangebracht. Dit gebouw heeft zeven verdiepingen dus dat scheelde heel veel tijd. En materiaal, want je hebt veel minder snijafval van bijvoorbeeld de isolatie dan gebruikelijk.” Volgens Olaf Sleutjes zouden ook de wandmonteurs veel minder restafval kunnen hebben. “Met deze vloer zit je gelijk van de ruwe constructievloer op peilmaat. We haalden hier ook nog eens vlakheidsklasse 1. Dan kun je dus als wandenmonteur al je materiaal vooraf op maat laten maken in plaats van alles op het werk passend te maken. Dat zorgt voor veel minder afval en levert veel tijdwinst op.”

Afgewerkt volgens systeem

De monteurs hoefden overigens niet lang te

juni 2016

03-06-16 14:01

Het WSF-vloersysteem is speciaal voor Revalidatiehotel intermezzo ontwikkeld.

Ook de vloeren tussen woningen en gang zijn

Veel minder snijafval dan gebruikelijk wachten voor ze aan het werk konden. Bijkomend voordeel van de grote open ruimtes was dat de anhydrietvloer sneller droogde. Met een dag of twee was hij beloopbaar en al na vijf dagen kon de vloerverwarming aan. Na zo’n vier weken drogen kon de vloer worden afgewerkt met een heel pakket dat eveneens deel uitmaakt van het WFS-systeem. Hij werd eerst voorzien van een primerlaag (Uzin PE 360) en daarna geëgaliseerd met Uzin NC 110, een sneldrogende egalisatie op basis van calciumsulfaat. Daarna hebben de mannen van BorrenBergs Projectinrichting de verdiepingen voorzien van PVC-vloeren. Ook daar is weer een lijm van Uzin voor gebruikt, de KE 66.

Pure tijdwinst

Vier weken droogtijd is aanzienlijk minder dan in de beginjaren van de anhydrietvloer. “Te-

gedilateerd, maar zonder dat dat de leidingen van de vloerverwarming onderbreekt. (foto: Redumax)

genwoordig zijn er steeds meer lijmen speciaal voor anhydriet” zegt Wuf Floor van Anhydritec. “Daarmee kun je, net als iedereen van zandcementvloeren gewend is, ook bij hogere vochtpercentages al mee werken.” Ruud Hoogland van Unipro beaamt dat, al vragen volgens hem nog veel primers en egalisaties om 0,5 of zelfs 0,3 procent restvocht. “Maar met de producten in dit systeem kan het al bij één procent.” Het heeft dus veel voordelen opgeleverd, die WFS-samenwerking. De opdrachtgever heeft een zorghotel met vloeren die bovengemiddeld presteren. En de samenwerkende partijen hebben een duurzaam innovatief systeem ontwikkeld dat antwoord geeft op zowel de vraag om hogere bouwsnelheid, als arbo-vriendelijkheid en arbovriendelijkheid. En dat lijkt toch vaak een vraag waar zelfs de sfinx zijn tanden op stuk kan bijten.

MEBEST

mb03_zorghotel.indd 43

juni 2016

43

03-06-16 15:16

De redactie behoudt zich het recht voor de ingezonden berichten in te korten. De inhoud

Wordt samengesteld aan de hand van pers- en

van de pers- en nieuwsberichten valt niet onder de verantwoordelijkheid van de Mebest-

nieuwsberichten van, voor en over de afbouwsector.

redactie. Met plaatsing van een bericht spreekt de redactie van Mebest dan ook geen

Berichten voor deze rubriek kunt u sturen naar:

waardeoordeel uit over de genoemde kwaliteit en/of prestaties van diensten en producten.

[email protected]

Gratis tabellenbijlage beschikbaar bij ‘Basiskennis Beton’

(foto: Peter Reuver)

Bij het boek ‘Basiskennis Beton’ (CB1) is nu ook een tabellenbijlage beschikbaar. Het boek behandelt de basiskennis voor construeren met beton, betontechnologie en uitvoering. De tabellenbijlage bevat alle tabellen uit het boek en is gratis te downloaden als pdf. ‘Basiskennis Beton’ biedt voor een brede groep studenten een uitstekende mogelijkheid om al in de beginfase van hun studie in aanraking te komen met de belangrijkste facetten van bouwen met beton. Ook voor de beroepspraktijk biedt CB1 onmisbare basiskennis. Het boek gaat in op betontechnologie, duurzaamheid, uitvoering en constructie. Het is zeer breed van opzet en daardoor uitermate geschikt voor HBO-studenten Bouwkunde of Civiele Techniek of van de bachelor Built Environment van het eerste tot en met het laatste studiejaar. De tabellen bij ‘Basiskennis Beton’ zijn als losse pdf-bijlage te downloaden via de website www.aeneas.nl/basiskennisbeton. Daar is ook meer informatie te vinden over het boek zelf, en over de andere boeken in de Cement en Beton-reeks.

Mebest zegt sorry In de vorige Mebest is een hinderlijke fout geslopen. !n het artikel “Doe nou eens gek, we doen al gewoon genoeg!” is de tekst van pagina 42 en 43 omgewisseld. Vervelend! Onze excuses aan de lezers en uiteraard aan kleuradviseur Kim van Savooyen, die we hebben geïnterviewd voor het artikel. Helaas was Mebest 2 al gedrukt toen we de fout ontdekten; herstellen kon niet meer. Wel hebben we de pdf gecorrigeerd. U kunt hem downloaden van de website van Technisch Bureau Afbouw, hij staat onder www.tbafbouw.nl/publicaties. Daar vindt u ook de bladerversie, mét de tekst in de juiste volgorde. Uiteraard hebben we de fout ook in de uitgave voor de Mebest-app rechtgezet. Wie de Mebest-app nog niet heeft kan hem dowloaden in de App-store (voor Mac OsX) en in Google Play (voor Android).

(foto: Henk van der Veen)

44 MEBEST

mb03_kort.indd 44

juni 2016

03-06-16 13:59

Inschrijving Abe Bonnema Prijs voor Jonge Architecten 2016 geopend Jonge architecten (tot 40 jaar) kunnen zich nu inschrijven voor de Abe Bonnema Prijs voor Jonge Architecten 2016. De prijs is bestemd voor de ( jonge) architect van een gebouw dat in de jaren 2014-2015 in Nederland is opgeleverd en dat naar het oordeel van een onafhankelijke, deskundige jury een prestatie is van uitzonderlijke, hoogwaardige architectonische kwaliteit. De winnaar ontvangt een bedrag van 20.000 euro. De jury van de Abe Bonnema Prijs voor Jonge Architecten 2016 bestaat uit: Esther Agricola (voorzitter), Marjolein van Eig, Eric Frijters, Annelies van der Goot, Edwin Oostmeijer en Koen van Velsen. Inschrijving via de website is mogelijk t/m 15 juli. De prijsuitreiking is in november. De Abe Bonnema Prijs is een initiatief van de ir. Abe Bonnema Stichting. Het doel van de prijs is aandacht vestigen op jonge talentvolle architecten die een bijdrage leveren aan vernieuwing van de architectuur. Via de prijs wordt het gedachtegoed van de Friese architect Ir. Abe Bonnema (1926-2001) in ere gehouden. In de even jaren wordt de Abe Bonnema Prijs voor Jonge Architecten uitgereikt en in de oneven jaren de Abe Bonnema Architectuurprijs. In 2014 was Marjolein van Eig de winnaar van de eerste Abe Bonnema Prijs voor Jonge Architecten met het project ‘Koepel op de Overplaats’ in Heemstede.

NEN 6068 over branddoorslag en brandoverslag gepubliceerd NEN heeft de gewijzigde norm voor de bepaling van de weerstand tegen branddoorslag en brandoverslag tussen ruimten gepubliceerd. Deze norm is in het Bouwbesluit aangewezen om de uitbreiding van brand in gebouwen te beperken.

Belangrijkste wijzigingen in NEN 6068:

Een methode voor de berekening van brandoverslag via dakopeningen, dakramen en dakkapellen is toegevoegd en daarmee vallen ‘achterover’ hellende gevels binnen het toepassingsgebied van de norm. Deze berekening resulteert voor de meeste situaties in kortere benodigde ‘veilige’ afstanden tot andere dak- en gevelopeningen dan de bestaande vuistregel. Bij het opnieuw doorrekenen van bestaande situaties kan het daarom voorkomen dat er minder voorzieningen nodig zijn dan in het verleden zijn getroffen. Brandcompartimenten met een totale oppervlakte aan gevelopeningen van meer dan vijftig procent van de vloeroppervlakte behoren nu tot het toepassingsgebied van de norm. Gevelopeningen met een hoogte/breedte verhouding groter dan vier behoren nu tot het toepassingsgebied van de norm. De norm is te bestellen via de Normshop op www.nen.nl of NEN Klantenservice, telefoon (015) 2 690 391 of e-mail [email protected]

MEBEST

mb03_kort.indd 45

juni 2016

45

03-06-16 13:59

   

Adverteerdersindex Technisch Bureau Afbouw Mauritskade 27, 2514 HD Den Haag Telefoon: 070 - 33 66 500 Fax: 070 - 33 66 533 E-mail: [email protected] Website: www.tbafbouw.nl Abonnementen aanvragen, opzeggen en wijzigen via bovenstaande gegevens. Mebest Website: www.mebest.nl Twitter: @MebestNL Redactie: Jan Willem Kommer - Klokhuys teks & foto, Delft E-mail: [email protected] Telefoon: 06 - 29 21 79 59

Alsecco

17

Cosmar

2

Khalix

48

Overmat

2

PSH Media Sales

2

Technostuc Systemen/Pavatex

47

Fotografie: Jan Willem Kommer, Delft; Henk van der Veen, Maassluis; Thomas van der Willik, Raamsdonksveer; Paula Romein, Rotterdam: René de Wit, Breda; Peter Reuver; Joyce Wolthuis, Assen; Redumax, Heeswijk-Dinther Vormgeving: Sylvia Oxenham, X-Media Solutions, Doetinchem Druk: Senefelder Misset B.V., Doetinchem Advertenties, tarieven en inlichtingen uitsluitend bij: PSH Media Sales Mercuriusstraat 35, 7006 RK Doetinchem Postbus 68, 7000 AB Doetinchem Telefoon: 0314 - 355 800 Fax: 0314 - 355 643 E-mail: [email protected] Website: www.pshmediasales.nl Reproductie: Alle auteursrechten en databankrechten ten aanzien van de inhoud van deze uitgave berusten bij Technisch Bureau Afbouw, de betreffende auteur en/of de betreffende fotograaf. Niets uit deze uitgave mag zonder hun toestemming openbaar worden gemaakt of verveelvuldigd.

46 MEBEST

mb03_colofon.indd 46

Eerstvolgende uitgave: Mebest nr. 4-2016 Verschijningsdatum: 16 september 2016 Aanlevering advertentiemateriaal: 31 augustus 2016

juni 2016

03-06-16 13:59

De wereld van Technostuc Systemen Technostuc Systemen levert prettig verwerkbare materialen voor uiteenlopende toepassingen en projecten. Producten van goede naam en hoge kwaliteit, die zekerheid bieden zowel bij nieuwbouw en verbouw, als bij renovaties én monumenten. Een lastig project? Vertrouw dan op de deskundige advisering vooraf, ondersteuning en controles tijdens, en systeemgarantie na voltooiing van het project. Dát is ons succes.

Naturetherm binnenisolatie

Monumentale restauratie materialen

Rajasil Strobalen Kalkpleister

Comfortwall stucplaten en klimaat-kalk

Conluto Leemstuc

Naturewall en Heck BGI-systemen

Voor informatie en advies: T +31 (0)53 433 03 60 - E [email protected]

www.technostuc.nl

Verstand van stucwerk én na-isolatie Naamloos-7 1

31-05-16 14:13