CIRCULAIR BOUWEN KALK-REVIVAL KOFFIE IN DE VLOER EEN UITGAVE VAN HET TECHNISCH BUREAU AFBOUW

EEN UITGAVE VAN HET TECHNISCH BUREAU AFBOUW

78e jaargang nr. 1 2016, februari, verschijnt 1x in de twee maanden. Informatie over: afbouw en afwerking in de nieuwbouw, renovatie en restauratie.

CIRCULAIR BOUWEN KALK-REVIVAL KOFFIE IN DE VLOER

mb01_cover.indd 1

12-02-16 11:23

Stopper Mebest

10-10-2014

10:58

Pagina 2

MEBEST biedt een top bereik tegen de scherpste tarieven Bereik onder architecten

8000

Kosten per 1.000 bereikte architecten

Bereik onder afbouwbedrijven (zowel nat als droog)

1500

10000

1200

8000

900

6000

600

4000

300

2000

Kosten per 1.000 bereikte afbouwbedrijven (zowel nat als droog) 350

7000

300

6000

250

5000

200

4000

100

2000

3.904

1000 0

De

150

ct

c Ar

te hi

6.476 M

t

es

eb

€ 1.235 0

De

ct

c Ar

te hi

9.340 8.782 8.545

€ 380 M

t

es

eb

Mebest bereikt meer architecten dan bijvoorbeeld het magazine De Architect. Daarnaast zijn de kosten per 1.000 bereikte architecten ook veel lager.

0

t

es

eb

fo

in d.

M a an m W w en u bo nd Af fo a g Pl in on W

€ 263 € 316 € 325

0

t

e fo in .in az d g n M a a m W w en u bo nd Af fo a g Pl in on W es

eb

Mebest bereikt meer afbouwbedrijven en de kosten per 1.000 gedrukte exemplaren zijn lager.

Mebest feiten:

- met 23.000 exemplaren de hoogste oplage - met 1 advertentie bereikt u de gehele afbouwbranche - op de deurmat bij alle architecten in Nederland - gemiddeld 1,9 meelezer ➔ bereik per editie van 38.000 personen - hoogste bereik onder afbouwbedrijven - advertenties in Mebest worden gratis doorgeplaatst in de digitale uitgave

Benieuwd naar de communicatiemogelijkheden? Bel met Shahin Habbah, tel. 0314 – 355 834 of stuur een mail: [email protected]

e

in

z ga

50

Bron cijfers: Retriever, oktober 2014

3000

De crisis voorbij. Wat nu? Door:

Jan Willem Kommer

Het is lang geleden dat er nieuw personeel kon worden aangenomen in de bouw, maar volgens EIB gaat het nu toch echt weer gebeuren. Maar liefst 16.000 arbeidsplaatsen ziet het Economisch Instituut voor de Bouwnijverheid er bijkomen dit jaar. Ook voor de komende tijd klinken gunstige voorspellingen, in de komende vijf jaar verwacht EIB een toename met nog eens 70.000 nieuwe banen. Met dat soort aantallen zouden we rond 2021 zo’n beetje op het werkgelegenheidsniveau van voor de crisis moeten uitkomen. Prachtig natuurlijk, dat het allemaal weer beter gaat. Maar groei en herstel brengen wel wat aandachtspuntjes met zich mee. Als je afscheid van zoveel mensen hebt moeten nemen, dan heb je ook een heleboel kennis uitgezwaaid. Er moet een en ander gebeuren om dat weer op peil te brengen. Al was het alleen maar omdat het aantal scholen en opleidingen is teruggelopen. Om die tendens om te buigen, zijn nieuwe leerlingen nodig. Maar hoe ga je de jeugd interesseren voor een baan in een branche die de afgelopen jaren zoveel tikken heeft gekregen? Eigenlijk hoeft dat oppoetsen van het imago nog niet eens zo lastig te zijn. Gek genoeg heeft de crisis van de afgelopen jaren daar in feite zelf al de aanzet toe gegeven. De bouwbranche was heel erg lang een wereld waarin concurreren vooral neerkwam op werk aanbieden tegen een lagere prijs dan de collega. De noodzaak om het anders te doen was er niet echt, er was immers werk genoeg. Tijdens de crisis werd dat niet anders. Dat wil zeggen, er was wel minder werk, maar het ingebakken prijsvechten ging onverminderd door. Totdat de rek er helemaal uit was. Als je de bodem hebt bereikt, dan blijven er maar weinig mogelijkheden over; je kunt failliet gaan of je kunt de dingen anders gaan aanpakken. Naast prijs zijn er immers nogal wat zaken waarmee je je óók kunt onderscheiden. Kwaliteit bijvoorbeeld, duurzaamheid, maatschappelijke visie; dingen die er eigenlijk echt toe doen. Dingen ook die zeer tot de verbeelding spreken van de jeugd die we zo graag weer enthousiast willen krijgen voor een baan in de bouw. Deze zaken gaan immers heel direct over hun toekomst, over de wereld waar zij in verder moeten. En wat is er nou mooier dan, als je toch aan het bouwen bent, gelijk te bouwen aan die eigen wereld? Er is natuurlijk wel een vakkuil. Want hoewel vrijwel niemand in de bouwbranche terugverlangt naar de prijsgevechten van weleer, ligt de macht der gewoonte altijd op de loer. Voor een nieuwjaarswens is eind februari ruimschoots te laat, maar ons allemaal veel gezond verstand wensen mag altijd.

MEBEST

mb01_column.indd 3

februari 2016

3

12-02-16 11:23

Informatie over Afbouw en afwerking in de nieuwbouw, renovatie en restauratie. 78e jaargang nr. 1 2016, februari

In dit nummer cepezed en de kwaliteit van tijdelijkheid Circulair bouwen is niet gewoon weer een marketingterm in de bouw. De architecten en ontwikkelaars van cepezed doen het vanwege de wereld om ons heen, voor de toekomst. De afbouwbranche wordt van harte uitgenodigd om mee te denken en te doen. Pagina 14

Koffie in de vloer; een sterk verhaal Een ontwerp dat alleen mooi is, is wat mager. Als je meer wilt, dan moet je graven. Dan stuit je op verhalen, op dingen van waarde, op noviteiten, op bijzondere afwerkingen. Beton cire met koffie erin bijvoorbeeld, speciaal bedacht voor de Innovation Corner van Jacobs Douwe Egberts. Pagina 34

Een restauratie als een speurtocht EEN UITGAVE VAN HET TECHNISCH BUREAU AFBOUW

78e jaargang nr. 1 2016, februari, verschijnt 1x in de twee maanden. Informatie over: afbouw en afwerking in de nieuwbouw, renovatie en restauratie.

Voor een geslaagde restauratie van een gestukadoorde gevel heb je behoorlijk wat ingrediënten nodig. De juiste materialen en gereedschappen uiteraard, maar vooral ook kennis en passie. Pagina 6

Cover

CIRCULAIR BOUWEN KALK-REVIVAL KOFFIE IN DE VLOER

Kantoor van cepezed, foto door Jan Willem Kommer

4 MEBEST

mb01_inhoud.indd 4

februari 2016

12-02-16 14:24

en verder... Kalk: niet stuk te krijgen

22

Uit de praktijk: hersteladvies van TBA

40

Mebest Kort

42 Top-keynotes op Building Holland 42 Onmisbaar: opleiding tot plafond- en wandmonteur

43 Overname Wandflex wandafwerking 43 Bouwnijverheid ondersteunt werkgevers bij naleving RI&E-verplichting

44 Dwingend verwezen nationale NENnormen zijn in te zien

44 Nieuw: FNV Bouw Veilig app 45 Energiebespaarlening 45 Museum Het Valkhof toont bijzondere architectuurboeken

Eeuwenlang heeft kalk zich bewezen als ijzersterk bouwmateriaal. In nog geen honderd jaar tijd verloor het zijn glans en verdween het steeds verder naar de achtergrond. Ten onrechte; want kalk is simpelweg onmisbaar, zo laten de kalkexperts weten. Pagina 24

46 46

Colofon Adverteerdersindex MEBEST

mb01_inhoud.indd 5

februari 2016

5

12-02-16 14:24

EEN RESTAURATIE ALS EEN SPEURTOCHT Tekst: Wijnand Freling Fotografie: Henk van der Veen, Björn Fleuren

In Arnhem staat langs de doorgaande weg naar Utrecht een fraai voorbeeld van “Um 1800”, de beweging die tegenover het streven naar eenvoud in architectuur in begin 20e eeuw juist het historiserende omarmde. De eigenaar heeft het pand afgestoft en weer in originele staat teruggebracht. Een speurtocht die voerde langs overschilderingen, reparaties, verval, reinigingsmogelijkheden, vakmanschap en passie.

Schoonmaken; vallen en opstaan

Steeds weer worstelen we met het schoonmaken van geornamenteerde gevels en stucplafonds. Regelmatig worden we enthousiast over nieuwe schoonmaakmethodes. Maar als het resultaat onder het stof vandaan komt, moeten we constateren dat het effect net iets anders is dan wat we ons ervan hadden voorgesteld. Toch hebben alle betrokken partijen hun best gedaan. De vraagt rijst waarom er toch nog zoveel misgaat. Bij deze restauratie komen we de worsteling op alle vlakken tegen. Maar uiteindelijk wint de passie en het vakmanschap het van de weerbarstigheid van het materiaal.

6 MEBEST

mb01_gevelrestauratie.indd 6

Vernietigend effect

In het bestek staat omschreven de gevel met kalkwassen te reinigen. Na het afspoelen met water (50 bar waterdruk, net iets meer dan een stevige douche) blijkt dat de deels ondoordringbare verflagen de kalkkorrels hun werk niet hebben laten doen. Ook met olivinezand lukt het niet om deze verflagen te verwijderen. Met stralen lukt het wel; onder het geweld van grit verdwijnen de verflagen als sneeuw voor de zon. Helaas heeft ook de oppervlaktehuid van het gevelstucwerk er aan moeten geloven. De door en door in okerkleur aangebrachte pleisterlaag is hierbij ook verdwenen.

februari 2016

12-02-16 14:30

Het herstel van deze gestukadoorde gevel was geen sinecure maar het eindresultaat is fantastisch. (foto: Henk van der Veen)

MEBEST


februari 2016

7

12-02-16 14:30

Ook schoonmaken is maatwerk

Achteraf vraag je je af waarom er zoveel geweld aan te pas moest komen om de gevel te ontdoen van al die verflagen. Was een veel gerichtere inzet van middelen op die plekken waar de gevel dat om vroeg niet effectiever geweest, zowel in kosten als in resultaat? Net zo goed als de restauratiestukadoor zich bedient van diverse materialen en gereedschappen om tot een goed resultaat te komen, zal ook een schoonmaker veel meer reinigingsmethoden op delen van de gevels moeten kunnen inzetten voor een optimaal resultaat. Op de gevel zijn de afgelopen eeuw verschillende lagen verf aangebracht. Iedere verflaag vraagt om zijn specifieke aandacht bij verwijdering: krabben, verweken (chemisch of met een föhn),

8 MEBEST


schuren, kalkwassen, water, stralen met zand of grit. Kortom, iets meer maatwerk had hier onnodige schade voorkomen.

Elk nadeel…

De opdrachtgever schakelde restauratiestukadoor Bjorn Fleuren in om de gevel weer naar de originele staat terug te brengen. Daarmee ontstond een dynamische wisselwerking tussen herstel naar ideeën van de opdrachtgever en het Neerlandsch Stucgilde-lid dat het restaureren hoog in het vaandel heeft staan. Zijn streven naar ultiem vakmanschap en het overtuigen van de opdrachtgever hiervan, leidde bij het aanpakken van deze gevel tot een fantastisch resultaat. Maar daarvoor moesten wel eerst wat gebreken

februari 2016

12-02-16 14:30

Lijnrecht tegenover de hang naar eenvoud is er begin 20e eeuw ook de tegenbeweging “Um 1800” die juist ornamenten en de klassieke architectuurelementen omarmt. (foto: Henk van der Veen)

Het schoonmaken van stucwerk is maatwerk. Voor verschillende soorten stucwerk en verschillende geveldelen zullen verschillende technieken en materialen moeten worden gebruikt. (foto: Henk van der Veen)

Het kamwerk leverde hoofdbrekens op maar aanpassingen van de mal en de switch naar ander materiaal deden wonderen. (foto: Henk van der Veen)

Worstelen met gereedschap en materiaal in de ondergronden worden aangepakt. De brute methode van schoonmaken had namelijk een aantal bouwkundige problemen aan het licht gebracht: onvermoede scheuren, doorgeroeste wapeningsstaven, optrekkend vocht en eerdere restauraties met gips en andere producten. Ook wordt zichtbaar dat vóór het aanbrengen van al het pleisterwerk de baksteengevel voorzien was van een bescheiden knipvoeg. De huidige gevelversiering is dus van jonger datum dan het woonhuis. Nuttige informatie voor de restauratie.

Optrekkend vocht

De doorgeroeste wapeningsstaven worden vervangen en de lateiconstructies hersteld. Bij het verder vrij leggen van de gevels wordt het

probleem van het optrekkend vocht duidelijk. Het ophogen van terras en grond blijkt een belangrijke oorzaak daarvan te zijn. Dus aan de gang met schop en kruiwagen; de grond wordt afgegraven, de fundering hersteld en een grindkoffer langs de gevel teruggebracht. Na enige maanden wachten wordt het effect zichtbaar; daarna kan de stukadoor ook hier weer aan de slag.

Lekkende afvoeren

Een lekkende afvoer van het balkon wordt tijdens het pleisteren ontdekt en alsnog hersteld. Ook hier blijkt weer dat niet alles in één keer goed gaat, maar dat door de betrokkenheid van de vaklieden en de opdrachtgever alle gebreken worden opgelost. Kleine correcties in detaillering

MEBEST


februari 2016

9

12-02-16 14:30

van de lijsten en ornamenten dragen bij aan een duurzaam resultaat. Het laten afwateren van lijsten voorkomt inwateringsschade. Door de mallen voor het (over)trekken van de lijsten iets ruimer te profileren, voorkomt de restauratiestukadoor dat een nieuw aan te brengen pleisterlaagje naar niets wegloopt.

Voor de reparaties aan het lijstwerk, zowel de in het werk getrokken lijsten als de met de hand te repareren onderdelen, wordt de Bofimex LTM gebruikt. Het resultaat is een glad en dicht oppervlak. Er zijn slechts zeer kleine onvolkomenheden die moeten worden weggeschuurd.

Natuurlijke hydraulische kalk

Het frijnwerk bezorgt Bjorn Fleuren de nodige hoofdbrekens. Zowel de kam om de mortel er als frijnslag uit te kunnen laten zien alsmede de mortel zelf geven niet het gewenste resultaat. Pas na drie dagen worstelen met gereedschap en materiaal met steeds weer opbrengen-kammenuitharden-afsteken, dient de oplossing zich aan. Een iets anders getande mal en het gebruik van restauratiemortel Artopierre TF met wat toevoeging van fixopierre van ParexLanko maakt het kammen tot een feest. De verloren dagen worden zo grotendeels ingelopen.

Voor het herstellen van het gevelstucwerk wordt in grote lijnen het advies van Strikolith/Bofimex gevolgd. Bij materiaalproblemen kan dit eenvoudig bij één leverancier worden neergelegd. De grovere gaten en scheuren worden, nadat ze zorgvuldig zijn schoongemaakt, gevuld met een natuurlijke hydraulische 15P2 hechtmortel van Bofimex. Vervolgens zijn alle gevelvlakken bepleisterd met een natuurlijke hydraulische 15P1 hechtmortel van Bofimex. Ook is in de deze laag de schifting teruggebracht.

Frijnen en verven

Na het schoonmaken: Duidelijk is dat de lichtgeel gekleurde pleisterlaag moet worden hersteld. Ook de scheuren en het roestend ijzer vragen aandacht. Oude reparaties moeten worden verwijderd om weer een goede ondergrond voor het restauratiewerk te krijgen. Het eindresultaat moet straks immers weer en wind kunnen doorstaan.

Iets meer maatwerk had onnodige schade voorkomen

10 MEBEST


februari 2016

12-02-16 14:30

Voor de reparaties van grote gaten en scheuren en het pleisteren van de gevelvlakken heeft restauratiestukadoor Bjorn Fleuren natuurlijke hydraulische hechtmortel van Bofimex

gebruikt. (foto:2016 Henk van MEBEST februari 11der Veen)


12-02-16 14:30

Na voldoende droging is de gevel door de stukadoor gesausd met Bofimex Corisilk Silicaatverf. Hij heeft ook de kleurencombinatie bij elkaar gezocht die met enkele accenten de ornamentiek in de gevel tot haar recht laten komen.

Mijmeringen achteraf

Het herstel van deze gestukadoorde gevel was geen sinecure. De vakman-stukadoor is uitgegaan van wat hij ter plaatse aantrof, niet van een onderzoeksrapport, hersteladvies of bestek. Stapsgewijze is hij tot een overzicht van de schades aan de gevel, de herstelmogelijkheden en de uitvoering gekomen. Of dit laatste effectiever is zonder URL’s en BRL’s, kwaliteitsborgingen en certificaten of dat dergelijke papieren garanties en procesbeschrijvingen bijdragen aan een technisch goed resultaat blijft een open vraag. Uit deze gevelrestauratie kan wel de conclusie getrokken worden dat goed opdrachtgeverschap in combinatie met vakbekwame vaklieden, in dialoog met producenten en adviseurs, garant staat voor een technisch goed resultaat.

Gevelisolatie Arnhem

Uiteindelijk wint de passie en het vakmanschap

Wijnand Freling, de auteur van dit artikel, is adviseur op het gebied van historisch en monumentaal stucwerk.

Opdrachtgever: De Rietebeek B.V. Adviseurs: Strikolith-Bofimex (Jeroen Woertman en Richard Ceelen), Raamsdonskveer; Superlook (Henry van Oversteeg), Breda; ParexLanko (Peter Boogaard), Serooskerke Stukadoor: Restauratie-atelier Bjorn Fleuren, ’s-Hertogenbosch

Hij begeleidt stucwerkrestauraties en ontwerpt nieuw gedecoreerd stucwerk op wanden en plafonds, binnen en buiten. Daarnaast is hij beschermheer van het Neerlandsch Stucgilde en auteur van onder meer ‘Stucwerk in het Nederlandse woonhuis uit de 17 en 18e eeuw’.

Gesausd met Bofimex Corisilk Silicaatverf. De kleurencombinatie laat met enkele accenten de ornamentiek in de gevel mooi tot haar recht komen (foto: Henk van der Veen)

12 MEBEST


februari 2016

12-02-16 14:30

Technostuc Rajasil TKP, tras-kalk pleister, ideaal voor monumenten

Voor informatie en advies: T +31 (0)53 433 03 60 - E [email protected]

www.technostuc.nl Verstand van stucwerk én na-isolatie

Naamloos-2 1

pleisterwerk systemen Verstandig stuccen

11-02-16 09:47

Restaureren is onlosmakelijk verbonden met de filosofie dat je gebouwen tijdelijk gebruikt en ze bewaart voor volgende generaties. (foto: Jan Willem

Kommer) 14 MEBEST februari 2016

mb01_cepezed.indd 14

12-02-16 11:25

CEPEZED EN DE KWALITEIT VAN TIJDELIJKHEID Tekst: Jan Willem Kommer Fotografie: Jan Willem Kommer, Leon van Woerkom en dpcp b.v.

“Een gebouw zet je niet alleen neer voor de eerste gebruiker, het moet ook aantrekkelijk zijn voor alle gebruikers die daarna komen”, vindt Menno Rubbens. “Daarom doen we bij cepezed niet alleen architectuur maar ook ontwikkeling. Tijdens de initiatieffase van een project heb je namelijk het meeste invloed op de kwaliteit van het ontwerp en het adaptieve vermogen van een gebouw.”

Meebewegen met de vraag

Menno Rubbens is architect en directeur van cepezed projects. Het ontwikkelbedrijf is gelieerd aan architectenbureau cepezed, een middelgroot bureau voor ruimtelijk ontwerp in Delft dat ook een gespecialiseerde afdeling interieur heeft. Met al die disciplines onder één dak neemt cepezed opdrachten aan op het gebied van stedenbouw, industrie, interieur en architectuur. Het bureau heeft een zeer herkenbare strakke handtekening. Rigide zijn de gebouwen van het Delftse bureau echter absoluut niet. “We maken gebouwen die meebewegen met de veranderende vraag”, zegt Menno Rubbens. Dat is wezenlijk

anders dan wat doorgaans gebeurt. Veel gebouwen zijn neergezet met alleen de wensen van de eerste gebruiker in gedachten; wensen en behoeften van dát moment. Er is onvoldoende rekening gehouden met een toekomst waarin de behoeften of de gebruikers veranderen. Verdiepingshoogten zijn beperkt en draagconstructies star. Dat levert zeer gelimiteerde indelingsmogelijkheden op. En gebouwen met een levensduur van slechts 10, 15, misschien 20 jaar. Want als een gebruiker niet uit de voeten kan in zo’n gebouw, dan verkast hij naar een pand dat wél bij hem past.

MEBEST


februari 2016

15

12-02-16 11:25

Alle aanpassingen die je doet, moet je ook weer ongedaan kunnen maken

Menno Rubbens is een groot voorstander van circulair bouwen. “Het is nu misschien nog een modewoord zoals Duurzaam Bouwen ook lang is geweest, maar we zitten op het punt waarop het dat niveau moet ontstijgen.” (foto: Jan Willem Kommer)

Demonteren en hergebruiken

Old School noemt Menno Rubbens dat, en hij vindt het maar niets. “Als je op die manier bouwt, dan zit je vast aan zo’n gebouw. En als je het niet sloopt, wat moet je er dan mee? Je ziet om je heen wat er dan gebeurt.” Zijn bureau legt zich juist toe op Circulair Bouwen. Gebouwen ontwikkelen die niet op zijn na de eerste levenscyclus. Gebouwen die gemakkelijk kunnen worden aangepast als de wensen veranderen, als er een nieuwe gebruiker intrekt die er iets heel anders in wil beginnen. Maar ook gebouwen die zijn te demonteren en opnieuw zijn op te bouwen; op een andere plek, als dat beter uitkomt. Of

16 MEBEST


waarvan onderdelen verkocht kunnen worden en in andere bouwwerken gebruikt. “Gebouwen van cepezed zijn dan ook eigenlijk meer industriële producten dan gebouwen”, zegt Menno Rubbens.

Tijdelijke Rechtbank

Hoe Circulair Bouwen in de praktijk werkt, is goed te zien in Amsterdam. Daar wordt de huidige rechtbank grotendeels gesloopt en op dezelfde plek herbouwd. Omdat de rechtspraak door moet gaan, wordt de Tijdelijke Rechtbank gebouwd, compleet met zittingszalen, een cellencomplex en allerlei zeer specifieke veiligheidsmaatregelen. De kans is klein dat over een jaar of zes, als

februari 2016

12-02-16 11:25

Aan historiseren doet cepezed niet, aan de uitbreidingen van een monument moet je duidelijk kunnen zien dat ze nieuw zijn. En ze moeten ook gemakkelijk weer zijn weg te halen. (foto: Jan Willem Kommer)

de rechterlijke macht er weer uittrekt, iemand interesse heeft in datzelfde gebouw. Daar heeft cepezed bij de ontwikkeling en het ontwerp op geanticipeerd. Draagconstructie en schil van de Tijdelijke Rechtbank zijn demontabel en herbruikbaar. Datzelfde geldt voor een groot deel van de inbouw. “We kunnen het gebouw eenvoudig uit elkaar halen en opnieuw opbouwen in bijvoorbeeld Zwolle, als de rechtbank daar tegen die tijd behoefte heeft aan een nieuw onderkomen”, geeft Menno Rubbens als voorbeeld. “Maar omdat die kans niet erg groot is, hebben we het gebouw ook zo ontworpen dat het gemakkelijk een andere functie kan krijgen.” Draagconstruc-

tie, schil en indeling zijn modulair. Daardoor is het gebouw zonder veel moeite opnieuw in te delen en aan te passen aan de wensen en eisen van een nieuwe gebruiker.

Circulaire kanaalplaat

Om op deze manier te kunnen bouwen, heeft cepezed zelf een herbruikbare kanaalplaatvloer ontwikkeld die ook wordt gebruikt in de Tijdelijke Rechtbank. “Normaal gesproken worden kanaalplaten in de draagconstructie gehesen waarna er beton overheen gaat zodat hij vastzit aan die constructie”, legt Menno Rubbens uit. “Zo’n plaat slijt niet, maar als je het gebouw weghaalt dan

MEBEST


februari 2016

17

12-02-16 11:25

kun je niet veel anders doen dan de kanaalplaten in kleine stukjes hakken en ze gebruiken als ondergrond voor een snelweg. Dat is ook wel circulair, maar het is downcyclen; je maakt van een eindproduct iets dat minder waardevol is dan het was. Dat is zonde. Wij hebben een kanaalplaat ontwikkeld die wordt vastgeschroefd in plaats van vastgegoten. Je kunt hem dus demonteren en er op een andere plek weer een vloer mee maken.” Hergebruiken is ook de bedoeling met de wanden en de plafonds. In de Tijdelijke Rechtbank komen dus vooral verplaatsbare systeemwanden en een

systeemplafond van geperforeerd staal. “Van dat materiaal weet je immers dat er meer overblijft als je gaat demonteren dan wanneer je zachte plafondpanelen gebruikt. Die zijn nou eenmaal kwetsbaarder”, licht Menno Rubbens de keuze toe. Pleisterwerk zul je er dan ook nauwelijks tegenkomen.

Een kwestie van anders denken

Slecht nieuws voor de natte afbouw dus, dat Circulair Bouwen? “Het vraagt vooral om een andere benadering”, vindt de ontwikkelaar/architect. “Omdat we willen hergebruiken, werken we

Wat we eigenlijk nodig hebben, is een modulaire demontabele afwerkvloer

De keuze voor circulair bouwen betekent ook kiezen voor herbruikbare producten en materialen. In ontwerpen van cepezed is daardoor doorgaans weinig ruimte voor traditionele, natte afbouw. (foto: Jan Willem Kommer)

18 MEBEST


februari 2016

12-02-16 11:25

veel met prefab elementen. Die zijn in de fabriek afgewerkt, dus daar komt op de bouwplaats geen stukadoor meer aan te pas. Maar dat wil niet zeggen dat dat niet tijdens het prefabricageproces wel zou kunnen. Er ontstaan gewoon nieuwe mogelijkheden. Je moet het alleen wel integraal benaderen. Dus niet alleen kijken naar de afwerking, maar ook naar de hoofddraagconstructie en alles wat daartussenin zit. Neem nou die kanaalplaatvloer. Ga je daar rechtstreeks een afwerkvloer op storten, dan ben je het demontabele verhaal kwijt. Gebruik je folie, dan ligt je dekvloer wel los maar dat maakt hem nog niet

herbruikbaar. Dus wat we eigenlijk nodig hebben, is een modulaire demontabele afwerkvloer. En als je daar nog zaken als brandwerendheid en akoestiek aan kunt toevoegen, dan kun je veel lichter bouwen. Veel van die functies zitten immers in het gewicht van de kanaalplaatvloer. Dat zijn vraagstukken waar de afbouwbranche prima antwoord op zou moeten kunnen geven.”

Van wapenopslag naar hotel

Niet alleen nieuwbouw maar ook renovaties en transformaties benadert cepezed vanuit de filosofie van Circulair Bouwen. Het Armamen-

Gebouwen van cepezed zijn eigenlijk meer industriële producten

Ook als circulair bouwen inderdaad het nieuwe bouwen wordt, zal er behoefte blijven bestaan aan de kennis en kunde van de afbouwbranche. Alleen zal die misschien op een andere manier en op een andere plek in de keten beter van pas komen. (foto: Jan Willem Kommer)

MEBEST


februari 2016

19

12-02-16 11:25

Vroeger was dit de werkplaats van de Technische Hogeschool in Delft. Met respect voor die historie heeft cepezed er zijn kantoor van gemaakt. (foto: Jan Willem Kommer)

De Tijdelijke Rechtbank die momenteel in Amsterdam wordt gebouwd, is modulair, demontabel en voor een zeer groot deel herbruikbaar. (beeld: dpcp b.v)

Bij de Tijdelijke Rechtbank zijn de remontabele kanaalplaten van cepezed gebruikt. Als het gebouw wordt ontmanteld, kunnen de platen eruit worden gehaald om er elders opnieuw vloeren mee te maken. (foto: Leon van Woerkom / cepezed)

20 MEBEST


februari 2016

12-02-16 11:25

Restauratievakman blijft onmisbaar

tarium in Delft bijvoorbeeld; in voeger tijden de wapenopslag van Delft, maar ongetwijfeld beter bekend als het voormalige Legermuseum. In dat historische pand komt ArsenaalDelft; een hotel, een grand café-restaurant en een zalencentrum. “Dat is een ontwikkeling voor misschien 50 jaar, terwijl het gebouw zelf 400 jaar oud is”, zegt Menno Rubbens. “Als ArsenaalDelft er weer uitgaat, dan blijft het Armamentarium staan. Daarom moet je alle aanpassingen die je doet, ook weer ongedaan kunnen maken. We gaan dus met een soort ‘kit of parts’ hotelkamers inbouwen. Dan kun je je ook focussen op zaken als akoestiek, klimaat en afwerking zonder dat je bang hoeft te zijn dat je het monument zelf aantast.”

Voor een deel is de ontwikkeling van ArsenaalDelft best te vergelijken met de Tijdelijke Rechtbank. Alleen speelt bij de herontwikkeling van zo’n historisch pand de natte afbouw wél een belangrijke rol. Daar zijn wel degelijk de specialistische kennis en het bijbehorende vakmanschap van restauratiespecialisten bij nodig. Dat is eigenlijk onlosmakelijk verbonden met de filosofie van Circulair Bouwen, zo maakt Menno Rubbens duidelijk. “De essentie van Circulair Bouwen is dat je slechts een gebruiker van een pand bent en dat je er op moet passen en voor moet zorgen voor de volgende generatie.”

Het kantoor van cepezed

Uiteraard heeft cepezed ook de ontwikkeling van het eigen kantoor aan de Ezelsveldlaan in Delft met een Circulair Bouwen-visie benaderd. Het pand is begin 20e eeuw gebouwd als laboratorium en werkplaats van de afdeling Werktuig- en Scheepsbouwkunde van de toenmalige Technische Hogeschool. In de afgelopen eeuw is het ook door andere studierichtingen gebruikt, is het mensa geweest, en hebben het Techniekmuseum en TU-Science Centre erin gezeten. Sinds 2014 is het de huisvesting van cepezed. Het pand is gerestaureerd waarbij de oude architectuur grotendeels is hersteld en in ere gelaten. Toevoegingen zijn in herkenbare cepezed-stijl gedaan; veel glas en staal dus. Geperforeerd staal tegen de plafonds, in de spreekkamers witte akoestische eilanden, witte kunststof gietvloeren en glad wit pleisterwerk tegen het oude deel aan. Het is allemaal vooral strak en vrijwel zonder detail, in sterk contrast met de oude architectuur. En uiteraard zijn de toevoegingen makkelijk uit elkaar te halen, als dat nodig is. “Die kwaliteit moet het hebben, dat je het kunt demonteren en zo veel mogelijk kunt hergebruiken”, stelt Menno Rubbens. “Maar het moet ook de kwaliteit hebben om 400 jaar te blijven staan, mocht het een architectonisch monument worden.”

Het vraagt vooral om een andere benadering van afbouwen

MEBEST


februari 2016

21

12-02-16 11:25

Op de wanden waren nog de nodige resten stuc en behanglijm achtergebleven. Daar zou een nieuwe raaplaag niet goed op hechten. (foto: Ed van der Plas)

HERSTELADVIES VAN TECHNISCH BUREAU AFBOUW Ook al ben je een vakman, dan nog kun je niet alles weten. Vandaar dat afbouwers, aannemers, architecten en opdrachtgevers regelmatig Technisch Bureau Afbouw om advies vragen voor de aanpak van een probleem. Schoonmaakschade

Eind vorig jaar werd technisch adviseur Ed van der Plas ingeschakeld om advies te geven bij een renovatie. Het ging om een monumentaal landhuis dat in de jaren dertig van de vorige eeuw was gebouwd. Het pand werd klaargemaakt voor een nieuwe bestemming na een turbulent leven waarin het verschrikkelijk veel had meegemaakt. Brand, leegstand en vocht hadden een zware wissel getrokken, en niet in de laatste plaats op het stucwerk van de wanden en de plafonds. Dat had ook nog eens flink wat schade opgelopen tijdens het reinigen, constateerde de man van Technisch Bureau Afbouw. “Het stucwerk was gesponsstraald. Die techniek is er voor bedoeld om zo min mogelijk schade te veroorzaken, maar het had hier flink wat ellende opgeleverd”, zegt Ed van der Plas. Tijdens het reinigen waren er hele stukken witpleisterwerk en delen van de raaplaag gesneuveld. Op sommige plekken was zelfs het riet van het plafond te zien.

22 MEBEST

mb01_praktijkcase.indd 22

Scheuren in het plafondstucwerk

Vóór het reinigen verkeerde het plafondstucwerk al niet in al te beste staat; er zaten scheuren in. Langs sommige van die scheuren was het stucwerk verzakt. De technisch adviseur van TBA kon het omhoogduwen. “Dan weet je dat het riet niet goed meer vastzit aan het houten regelwerk.” Op andere plekken hielden het gele koperdraad en de gegloeide ijzeren kopspijkers de pleisterdrager nog prima op zijn plek. Er was niet alleen op riet gestukadoord, maar ook op gipsplaten. De gipslaag hechtte daar niet goed, en dat is doorgaans het teken dat de ondergrond niet goed is voorbehandeld.

Repareren

Het hersteladvies van Ed van der Plas bevat een gedetailleerde beschrijving hoe de scheuren en de pleisterlaag eromheen te fixeren, te repareren en te prepareren. Als dat is gedaan, kan er met een kalkgebonden specie een vertinlaag worden

februari 2016

12-02-16 11:25

aangebracht met een grofmazig wapeningsweefsel erin. De plafonds kunnen dan worden uitgevlakt met een kalkgebonden specie en, zorda dat oppervlak hard genoeg is, worden afgewerkt met een kalkgebonden dunpleister.

Vochtprobleem in de wanden

Bij de wanden moest vooral een vochtprobleem worden aangepakt, zo bracht het onderzoek van Ed van der Plas naar boven. Op sommige wanden vond hij sterke concentraties gekristalliseerde zouten. Het pleisterwerk was sterk gedeformeerd en klonk ook hol. Een vochtmeting leverde op dat er nog maar een iets verhoogd vochtgehalte in het stukadoorswerk zat. Evengoed raadt de technisch adviseur van TBA een rigoureuze aanpak van de wanden aan, waarbij veel aandacht uitgaat naar het voorkomen van nieuwe vochtproblemen.

Beter met kalk dan met gips

“Verwijder alle stucwerk van de wanden; volledig, tot op de gemetselde baksteen ondergrond”, luidt zijn advies. “Herstel de scheuren in het metselwerk en behandel het metselwerk met een zoutneutralisatie op de plekken waar zoutkristallisatie zat. Controleer het vochtgehalte van metselwerk grondig vóór er gestukadoord gaat worden.”

Wat stukadoren betreft adviseert hij een vertin-/ raaplaag en een eindafwerking op basis van hydraulische kalk of luchtkalk. “Met het oog op de vochtproblematiek is dat verstandiger dan gips”, legt hij zijn voorkeur voor kalk uit. Voor de plekken waar zoutkristallisatie zat, raadt hij aan een saneerpleister te gebruiken voor de vertin-/ raaplaag. En waar scheuren zaten, adviseert hij 300 mm breed grofmazig wapeningsweefsel in te bedden in de vertinlaag.

Verdere begeleiding mogelijk

Voor het sausen van zowel plafonds als wanden stelt de technisch adviseur een mineraal gebonden verfsysteem voor. Het stukadoorswerk moet immers kunnen ademen. Hij wijst niet een specifieke kalksoort aan in zijn hersteladvies; er zijn voldoende kalkleveranciers in Nederland die een geschikte kalk kunnen leveren. Als daar prijs op wordt gesteld, dan kan Technisch Bureau Afbouw wel nog het leveranciersadvies controleren. Ook kan TBA bij dit soort projecten de stukadoorswerkzaamheden begeleiden met een kwaliteitsbewakingstraject. Op www.tbafbouw.nl kunt u meer lezen over hersteladviezen en andere diensten die Technisch Bureau Afbouw levert.

Het sponsstralen had behoorlijk wat schade veroorzaakt aan het stukadoorswerk van de plafonds. (foto: Ed van der Plas)

Ed van der Plas is één van de technisch adviseurs van Technisch Bureau Afbouw. (foto: Jan Willem Kommer)

MEBEST

mb01_praktijkcase.indd 23

februari 2016

23

12-02-16 11:26

Kasteel Amerongen is ver voor de uitvinding van cement gebouwd. Wanneer je zo’n monument restaureert met cementgebonden mortels is dat vragen om schade.

24 MEBEST

mb01_kalk.indd 24

februari 2016

12-02-16 11:26

KALK, NIET STUK TE KRIJGEN Tekst: Jan Willem Kommer Fotografie: Henk van der Veen en Jan Willem Kommer

Restaureren is relevant. De toenemende interesse en waardering voor cultureel erfgoed zorgt niet alleen voor behoud van monumenten, het voorkomt ook dat kennis verdwijnt. Kennis van technieken, maar ook van materialen; van kalk bijvoorbeeld. Het materiaal dat vorige eeuw danig op de achtergrond was geraakt, doet weer volop mee.

Als je de geschiedenis van kalk bekijkt, dan is het eigenlijk onverklaarbaar dat het bouwmateriaal zo in de onbruik is geraakt. Kalk heeft immers in een kleine 3000 jaar een uitstekende staat van dienst opgebouwd. Maar voor we zo’n eind teruggaan in de tijd, is het handig om eerst in te gaan op wat kalk is en hoe het wordt gemaakt.

Luchtkalk en hydraulische kalk

Kalk kun je onderverdelen in luchtkalk en hydraulische kalk. Luchtkalk verhardt als het wordt blootgesteld aan de lucht, het gaat dan een reactie aan met koolzuurgas. Hydraulische kalk heeft geen lucht nodig om hard te worden, dat

doet het door contact met water. Andere belangrijke verschillen zijn dat hydraulische kalk snéller hard wordt dan luchtkalk en dat het een hogere eindsterkte bereikt. Luchtkalk is daarentegen elastischer dan hydraulische kalk.

Branden en blussen

In eerste instantie is de kalksteen bepalend voor de soort kalk. Voor luchtkalk heb je zuivere kalksteen nodig. Als je de steen brandt bij een temperatuur van zo’n 900C, dan valt hij uiteen in brokken. Door die te blussen met water, krijg je een pasteuze massa; luchtkalk. Hydraulische kalk wordt gemaakt van onzuivere

MEBEST

mb01_kalk.indd 25

februari 2016

25

12-02-16 11:26

Ben Benner: voormalig docent stukadoren bij Savantis en docent van de opleiding Restauratiestukadoor.

“Luchtkalk droogt van buiten naar binnen. Daar gaan stukadoors en schilders nog wel eens de mist mee in. Ze zijn gewend aan gips en dat droogt van binnen naar buiten; dus als dat droog oogt, dan is het ook droog. Een met kalk gepleisterde muur kan er droog uitzien maar dan kan de pleisterlaag van binnen nog vochtig zijn. Ga je dan al schilderen, dan ben je te vroeg. Kalk reageert alkalisch dus je kunt verkleuring krijgen.” “Kalk hecht zich vele malen beter aan een ondergrond dan gips of cement. Het water waar je kalk mee aanmaakt trekt in de ondergrond, in de capillairen van de steen. Het kalkvlies gaat mee die capillairen in. Pas daar gaat het verharden, ín de ondergrond dus. Doordat gips en cement eerder verharden, hechten ze niet ín de muur maar tégen de muur.” Kalkproducten worden niet alleen bij restauraties gebruikt. Deze badkamer is afgewerkt met Marmorino, een glanspleister op kalkbasis. (foto: Henk van der Veen)

“Ik zou een hydraulische kalk niet binnen gebruiken, hooguit in een badkamer. Hij sluit meer af dan een luchtkalk en zeker als je lagen dikker zijn, bemoeilijkt dat het transport van waterdamp van binnen naar buiten.” “Luchtkalk kan pas verharden als er lucht bij komt. Dan kan hij koolzuur opnemen en gaan carbonatiseren. Daarvoor moet eerst het water eruit trekken.”

kalksteen; er moeten tenminste zo’n 10% kleiachtige verontreinigingen in de steen zitten. Ook deze steen wordt gebrand, maar bij een hogere temperatuur, 1000 à 1100 C. Omdat hydraulische kalk verhardt door het te vermengen met water, wordt er maar weinig water gebruikt bij het blussen. Daardoor houd je brokken ‘drooggebluste’ kalk over, die worden vermalen tot poeder. Om het te verwerken maak je die poeder aan met water. Voor hydraulische kalk heb je niet persé onzuivere kalkstenen nodig. Je kunt het ook maken door aan zuivere kalksteen hydraulische grondstoffen toe te voegen vóór het branden. Die kennis is zo oud als de weg naar Rome, en misschien nog wel ouder.

26 MEBEST

mb01_kalk.indd 26

Grieken

Al honderden jaren voor het begin van onze jaartelling gebruikten de oude Grieken kalk als bindmiddel. Ze maakten er pleisters mee waar ze grove stenen oppervlakken mee afwerkten. Dat deden ze niet alleen om die oppervlakken minder ruw te maken. In sommige gevallen werd het ook gedaan om ze waterdicht te maken. Voor dat doel vermengden ze luchtkalk met een specifieke soort zand; aarde van Santorini werd dat genoemd. Als dat vulkanische zand niet voorradig was, dan voegden ze fijngemalen dakpannen of andere soorten gebakken aardewerk toe. Ook dat leverde een pleister op waarmee waterkerende lagen konden worden gemaakt. Pas nadat ze al

februari 2016

12-02-16 11:26

Onder: zonder kalk geen fresco. Bij die decoratietechniek wordt met pure pigment geschilderd in verse kalk.

Boven: bij de restauratie van het rococo stucwerk van kasteel Loenersloot werd gewerkt met een mengsel van houtgebrande zuivere luchtkalk en de fijne Molda 3-gips. Dieze combinatie zorgt voor een snelle eerste opstijving van de specie maar is daarna nog zeer lang modelleerbaar. (foto: Jan Willem Kommer)

enkele honderden jaren met kalkpleisters hadden gewerkt, gingen ze het bindmiddel ook gebruiken bij het metselen van bouwstenen; daarvoor deden ze dat met klei.

Romeinen

De Romeinen brachten het gebruik van kalkmortels en -pleisters naar een hoger niveau. Zo slaagden zij er in de eigenschapen van een kalkmortel verder te beïnvloeden door er bepaalde stoffen aan toe te voegen. Ze waren in staat op die manier aparte kalkmortels te maken voor specifieke doeleinden. Denk bijvoorbeeld aan de koepel van het Pantheon in Rome, en de aquaducten. Ook ontdekten ze dat de manier van verwerken even-

eens van invloed kan zijn op de eigenschappen. Door meerdere pleisterlagen van verschillende samenstellingen te gebruiken en ze in meer of mindere mate te polijsten, konden ze invloed uitoefenen op de waterkerende eigenschappen en het verhardingsproces.

Donkere Middeleeuwen

Doordat het Romeinse Rijk zo groot was en ook lang heeft bestaan, is het gebruik van kalk wijd en zijd verspreid en ingeburgerd geraakt. Ook na de val van het Romeinse Rijk (457 na Christus) bleef er gebouwd worden met kalk. Zoals met wel meer dingen in die periode gebeurde, ging de kwaliteit van de kalkmortels er niet op vooruit in

MEBEST

mb01_kalk.indd 27

februari 2016

27

12-02-16 11:26

Gevel in Oude Tonge, afgewerkt met een luchtkalk. (foto: Henk van der Veen)

Onderdeel van de kalkrevival is de toegenomen aandacht voor tadelakt; de Marokkaanse afwerking met hydraulische kalk waarmee waterdichte oppervlakken worden gemaakt. (foto Henk van der Veen)

Bij restauraties is het zaak om onderzoek te doen naar de ondergrond de Middeleeuwen. Dit kwam doordat de mortels meer en meer gingen afwijken van de Romeinse kalkmortels. Er werden voornamelijk lokale en regionale grondstoffen gebruikt en productietechnieken waren wisselend en minder nauwkeurig.

Cement

Na de Middeleeuwen keerde de aandacht voor de Romeinse bouwtechnieken terug en nam het begrip van kalk weer toe. Men kreeg toen ook meer inzicht in de hydraulische reacties, hoe die ontstonden en dat je er niet persé zuivere kalksteen voor nodig had. Van het een kwam het an-

28 MEBEST

mb01_kalk.indd 28

der, en ook portlandcement (1824). Het nieuwe product had er nog geen eeuw voor nodig om kalk als bindmiddel voor mortels vrijwel volledig te vervangen. Daar zijn verschillende redenen voor. Bijvoorbeeld dat het productieproces van portlandcement voor een veel gelijksoortiger product zorgde dan kalk; dat werd immers gemaakt van natuurlijke grondstoffen die niet op elke plek hetzelfde waren. Maar de belangrijkste redenen waren toch wel dat cement sterker en veel sneller hard wordt dan kalk. Zeker in de periode na WOII speelde dat een grote rol; er moest immers in een korte tijd heel veel worden gebouwd.

februari 2016

12-02-16 11:26

Revival

De laatste decennia wint kalk weer aan populariteit, vooral bij restauraties. Ook bij dat soort werk ging vorige eeuw de voorkeur uit naar cementgebonden materialen. Aanvankelijk leek dat goed te gaan, maar na verloop van tijd ontstonden er schades aan de herstelde delen. Dat komt doordat die gebouwen bewegen. De kalkmortels en -pleisters waarmee ze zijn gemetseld, gevoegd en gestukadoord, zijn taai, elastisch. Ze kunnen meebewegen met het gebouw zonder daar kapot van te gaan. Cement kan dat niet, en daardoor scheurt het.

Een ander punt is dat cement dampdicht is. Vocht dat in een muur zit, wordt er door opgesloten. Dat is schadelijk voor de afwerking en voor houten delen van het gebouw. Inmiddels is het besef doorgedrongen dat je moet werken met materialen die dampopen zijn en die minder hard zijn dan de ondergrond waar je ze op aanbrengt. Dat betekent dat gebouwen van voor de cementtijd dus niet met cement gerestaureerd kunnen worden maar dat daar producten op basis van kalk voor nodig zijn. Dat klinkt simpel, maar dat is het niet.

Een grote variatie in hardheid, elasticiteit en dampopenheid Hoewel het viaduct van de Hofpleinlijn met gewapend beton is gemaaktt, is er bij de restauratie een kalkmortel gebruikt. Kammen en tamponeren gaat nu eenmaal beter in een mortel die niet te snel hard wordt. En waar een harde afwerking op een zachte ondergrond gegarandeerd schades oplevert, is dat andersom niet het geval. foto: Jan Willem Kommer)

Jaap Poortvliet: restauratiestukadoor, meesterstukadoor, mede-oprichter van het Neerlandsch Stucgilde en docent van de opleiding Restauratiestukadoor.

“Muren werden vroeger gemetseld met kalkmortels. Sommige muren waren zo dik dat er geen koolzuur in de kern van de muur kon komen zodat het vele jaren duurde voor de kalk daar uitgehard was. Zulke muren konden daardoor flink scheef gaan staan maar de mortels en de pleisters scheurden niet.” “Er zijn heel veel soorten kalk, en elke soort heeft zijn eigen eigenschapen. Zo gebruik ik voor het modelleren een houtgebrande luchtkalk van 2 jaar oud. Dat meng ik met gips Molda 3. Ideaal als je ergens een blaadje of een krul aan moet maken want hij begint al na 20 seconden langzaam af te binden en je kunt er vervolgens steeds meer model in maken. Toen ik het met een andere kalk en dezelfde gips probeerde, stond ik een half uur te wachten voor het een beetje stijf werd.” “Kalk heeft een heel hoog Blainegetal; dat is het oppervlak van de korrels per kilo materiaal. Een kilo bevat wel 10.000 tot 40.000 m2. Dat geeft aan dat kalk zeer fijn is. Dat verklaart weer de hoge glansgraad van Venetiaanse pleisters. Die zijn immers gemaakt op basis van kalk.” “Het verhaal gaat dat kalk oud moet zijn. Volgens Italiaanse kenners die ik daar naar heb gevraagd is dat nonsens. Ze zeggen dat luchtkalk zich nog tot 1 of 2 jaar nadat het geblust is verder ontwikkelt maar dat er daarna niets meer mee gebeurt en dus ook niet meer beter wordt.”

MEBEST

mb01_kalk.indd 29

februari 2016

29

12-02-16 11:26

Gebouwd in 1897 maar ondanks dat er toen wel al met cement werd gewerkt, bleek uit onderzoek van de ondergrond dat deze villa met kalkmortels is gemetseld en gevoegd. Bij de restauratie is dan ook voor kalkmortels gekozen.februari foto: Jan 2016 Willem Kommer) 30 MEBEST

mb01_kalk.indd 30

12-02-16 11:26

Er zijn in Nederland diverse leveranciers van kalkproducten. Een aantal daarvan vindt u in onderstaand overzicht Boogaard restaurateurs: Parex Lanko DPG: Frescolori Jahn: Kalx Keim: Calmcat en Keim Khalix: Khalix en Unilit Remmers: Historic Strikolith: Unilit Technostuc Systemen: Haga en Rajasil Tierafino: Tierafino Stone

Hydraulische kalk wordt sneller hard dan luchtkalk

MEBEST

mb01_kalk.indd 31

februari 2016

31

12-02-16 11:26

Kars Geerken, importeur en leverancier van Khalix en Unilit hydraulische kalkproducten

“Cement is reactiever dan kalk waardoor je met pure cementpleisters of bastaardmortels hogere druksterktes kunt halen. Een cementvrije kalkmortel is meer elastisch en taai waardoor je er vervormingen in de ondergrond beter mee kunt opvangen. Dat men tegenwoordig dilataties toepast in metselwerk, zegt eigenlijk al genoeg. Heb je wel eens een oude kerk gezien met dilataties?”

Kalk is nooit een homogeen product geweest

“Door de cementinvasie van de 20e eeuw zijn er onnodig veel schades ontstaan door foutieve mortelkeuze. Een harde cementpleister toepassen op historisch metselwerk kan desastreuze gevolgen hebben voor het hele pand en zorgen voor een ongezond binnenklimaat. Als je tegen een eigenaar van een monument zegt dat zijn pand voorzien is van een ‘doodskleed’, dan wordt je nog wel eens geschrokken aangekeken.” “Niet alleen in de restauratiesector zien we dat kalk bezig is aan een opmars, door strengere milieu-eisen wordt het ook steeds vaker toegepast in de nieuwbouw. Omdat kalksteen bij lagere temperaturen gebrand wordt dan cement, is er minder energie nodig bij het productieproces. Daarnaast neemt kalk een deel van de CO2 weer op uit de lucht die bij het branden is vrijgekomen, en dat is weer goed voor het milieu.”

Luchtkalk is elastischer dan hydraulische kalk

Zeker bij molens komt de elasticiteit van kalk goed van pas. Er zijn immers weinig gebouwen waar zo veel beweging in zit. (foto: Henk van der Veen)

32 MEBEST

mb01_kalk.indd 32

februari 2016

12-02-16 11:26

Veel variatie

Door de eeuwen heen is kalk immers nooit een homogeen product geweest. Er werd gebruik gemaakt van lokale en regionale grondstoffen en toeslagmaterialen, en de productie gebeurde ook niet altijd en overal op dezelfde manier. Dat heeft een enorm breed palet aan hardheden, elasticiteit en dampopenheid opgeleverd. Daarom is het bij restauraties in de eerste plaats zaak om onderzoek te doen naar de ondergrond.* Pas wanneer

je meer weet over de materialen waar destijds mee is gewerkt en de omstandigheden waarin de ondergrond verkeert, kun je materialen uitzoeken die daar op aansluiten. De keuze is groot, want hoewel kalk nu onder zeer gecontroleerde omstandigheden kan worden geproduceerd, blijven er nog altijd de regionale verschillen, verschillen tussen droging en elasticiteit. En dat betekent dat er altijd wel een mortel of pleister te vinden is die compatibel is met de ondergrond.

* Voor onderzoek van een ondergrond kunt u terecht bij de leveranciers en producenten van kalkproducten. Ook Technisch Bureau Afbouw kan dergelijke onderzoeken voor u doen.

Peter Boogaard, restauratiestukadoor en importeur van Parex Lanko kalkproducten

“Je hebt verschillende soorten hydraulische kalk, Natural Hyrdaulic Lime. NHL 2 bevat zo’n 60% luchtkalk. De mortel die je daar mee maakt, heeft een niet al te hoge aanvangssterkte en wordt niet bikkelhard. NHL 3,5 bevat minder dan 30% luchtkalk. Dat levert een mortel op die sneller hard wordt en minder elastisch is. In NHL5 zit 2 tot 3% luchtkalk. Dat brengt hem dicht bij cement, de mortel wordt ook erg hard.” “De heersende opvatting is dat je buiten beter geen natuurkalk kunt gebruiken omdat hij langzaam hard wordt. Mijn ervaring is echter dat je met een heel kleine toevoeging van een hydraulische toeslag een mortel kunt maken die met 24 uur al hard is.” “Ik gebruik bij voorkeur zo elastisch mogelijke kalk; je weet immers nooit precies wat er destijds is gebruikt. En ik werk het liefst met regionale producten. In het vochtige en zoute klimaat van Zeeland is het vragen om problemen als je daar bijvoorbeeld een Dolomietenkalk aan de slag gaat. Parex Lanko past de mortel aan aan het klimaat waar het wordt verwerkt.” “De kristalnaalden van hydraulische kalk staan alle kanten op. Dat komt doordat het droog geblust wordt. Doordat natte kalk onder water staat, verandert de structuur; de kristalnaalden gaan plat liggen en daardoor smeert het lekkerder. Daarom meng ik altijd wat natte kalk door de hydraulische kalk.”

Voor dit artikel heb ik gebruik gemaakt van de kennis van:

Ben Benner: voormalig docent stukadoren bij Savantis en docent van de opleiding Restauratiestukadoor. Jaap Poortvliet: restauratiestukadoor, meesterstukadoor, mede-oprichter van het Neerlandsch Stucgilde en docent van de opleiding Restauratiestukadoor. Kars Geerken: importeur/leverancier van Khalix en Unilit hydraulische kalkproducten. Peter Boogaard: restauratiestukadoor en importeur/leverancier van Parex Lanko kalkproducten. Uiteraard zijn er meer importeur/leverancier van kalkproducten, een aantal ervan vindt u in het kader elders in dit artikel. Verder heb ik de volgende boeken geraadpleegd: ‘Het Kalkboek’, geschreven door Koen van Balen, Bert van Bommel en anderen in opdracht van de Rijksdienst voor de Monumentenzorg, tegenwoordig de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed. ‘Stukadoortechnieken’, lesboek van opleidingsinstituut Savantis. U kunt het kalkboek lezen op de website van cultureel erfgoed www.cultureelergfoed.nl onder Publicaties.

MEBEST

mb01_kalk.indd 33

februari 2016

33

12-02-16 11:26

Klanten van Jacobs Douwe Egberts reageren enthousiast als ze horen dat ze over een vloer lopen waar koffie in zit.

KOFFIE IN DE VLOER; EEN STERK VERHAAL 34 MEBEST

mb01_koffiebeton.indd 34

februari 2016

12-02-16 11:27

Tekst en fotografie: Jan Willem Kommer

Vloeren, wanden en plafond afwerken van een plek waar noviteiten worden gepresenteerd? Natuurlijk doe je dat met een product dat nog nooit eerder is toegepast. Speciaal voor de Innovation Corner van JACOBS DOUWE EGBERTS (JDE) Nederland maakte Boncreations een beton cire met koffie. MEBEST


februari 2016

35

12-02-16 11:27

De Innovation Corner heeft twee verschillende vloeren, eentje van beton en een verhoging van hout. De Boncreat beton cire is op beide ondergronden aangebracht. De houten vloer is wel eerst stabiel gemaakt met wapeningsgaas en houtegaline.

Eeuwenoud maar springlevend

Geen mens in Nederland die nog nooit van Douwe Egberts koffie heeft gehoord. Jacobs Douwe Egberts heet het bedrijf tegenwoordig, maar ondanks de andere naam is het nog steeds het grootste koffiebedrijf van ons land. Door de samenvoeging met Mondelēz International is Jacobs Douwe Egberts zelfs het grootste pureplay koffiebedrijf ter wereld. Dat is bepaald niet gek voor een bedrijf dat in 1753 in Joure startte als een kruidenierswinkeltje. Dat winkeltje is er nog steeds en je kunt er nog koffie en thee kopen, maar het is tegenwoordig vooral museum. In Joure zit ook een thee- en koffiefabriek maar anno 2016 zit het hoofdkantoor van JDE in Amsterdam en staan er in Utrecht nog een kantoor en een koffiebranderij.

36 MEBEST


Het is een krachtig, goed verhaal geworden Koffie en thee moet je beleven

Op de locatie in Utrecht zijn ook speciale faciliteiten voor zakelijke klanten. Er is een retail-ruimte, waar JDE een inspirerende omgeving biedt die qua design, inhoud en inrichting retailers helpt met het vormgeven van het koffie-schap op de winkelvloer. Een ander deel is bestemd voor de buitenshuismarkt. Dat zijn ondermeer bedrijven die koffie en thee op de werkplek verzorgen voor hun medewerkers en klanten, maar ook horeca-zaken. “Die bedrijven ontvangen we hier voor een passend advies en de lekkerste koffie en thee”, zegt Bas Keukens. Hij is manager van het Experience & Shopper Innovation Center. “Al onze automaten staan werkend opgesteld en al onze koffiemelanges zijn hier te proeven. Met het Experience

februari 2016

12-02-16 11:27

Aan vloeren, wand en plafond valt niet af te lezen dat de Innovation Corner al weer een jaar intensief wordt gebruikt; ze zien er nog uitstekend uit.

Center bieden we de prospects en klanten van JDE een bijzondere ervaring, het beleven van koffie en thee. Ze kunnen hier van kop tot boon meemaken hoe het productieproces verloopt; van melangeren, branden, malen tot aan het zetten. Vandaar dat we het geen Business Center hebben genoemd maar Experience Center.”

Noviteitenpodium

Een apart onderdeel van het Experience Center is de Innovation Corner. Dat is een ruimte waar Jacobs Douwe Egberts nieuwe producten presenteert. Hij ligt pal naast de ingang van het Experience Center, zodat iedereen die binnenkomt die nieuwe introducties nauwelijks kan missen. Ontwerper Oil bedacht het concept waarmee ook dát podium de belevingswereld van koffie en thee

Als je hoort dat er koffie inzit, dan gaat het leven uitdraagt. Als onderdeel daarvan zijn de vloeren, de achterwand en het plafond op een bijzondere manier afgewerkt. “We wilden dat het liefst met één materiaal doen en we wilden niet alles hoeven slopen en weghalen,” blikt Paul Pennock van Oil terug. “Daarom zochten we iets dat over de verschillende ondergronden kon die we hier hadden. Zo kwamen we bij beton cire terecht.” Oil had al eerder met Boncreations gewerkt, de producent van Boncreat. De ontwerpers uit Amsterdam wisten dat het bedrijf open stond voor experimenten met hun beton cire. Ook dat sloot goed aan bij de plannen. “We wilden namelijk een afwerking met een bepaalde mate van exclusiviteit, die er ánders uitzag”, aldus Paul Pennock. Hij werd op zijn wenken bediend. Boncreations stelde voor om koffie te verwerken in de

MEBEST


februari 2016

37

12-02-16 11:27

Uiteraard stralen vloer, wand en plafond van de Innovations Corner ook met hun kleur niets dan koffie uit.

afwerking. Het plan sloeg aan, en niet alleen bij de ontwerper. “Wat is er nou leuker dan tegen je klanten zeggen dat ze over je koffie lopen?”, zegt Bas Keukens.

Geheel naar eigen recept

Aan koffie geen gebrek bij JDE; de automaten in het Experience Center leveren elke dag een flinke lading residu op, en met dat restproduct sloeg Boncreations aan het experimenteren. Het maken van een ’koffie-beton cire’ was bijna een logische vervolgstap in het traject dat het bedrijf uit Zwijndrecht een jaar of vijf geleden was gestart. “We zijn toen begonnen met het ontwikkelen van onze eigen beton cire”, zegt Ben Hameetman. Samen met Jeroen van Dinteren is hij oprichter/eigenaar van Boncreations. “We wilden iets anders maken dan de bekende beton

38 MEBEST


cire’s. Die moet je mengen en mixen en aanmaken met water en dat maakt ze scheurgevoelig. In Frankrijk, waar het product vandaan komt, is dat geen probleem; daar vinden ze cement geen cement als er geen scheuren in zitten. In Nederland kijken we daar anders naar. Daarom hebben we een product ontwikkeld op basis van rubbers en harsen. Het is flexibel, krimpt niet en heeft dus ook geen last van krimpscheuren. Wat we ook hebben gedaan is een van de standaardmineralen van beton cire vervangen omdat bleek dat het een kankerverwekkende fijnstof kan afgeven. Als je het niet schuurt dan is er niets aan de hand, maar voor alle zekerheid hebben we het vervangen door een silicosevrij alternatief.” Een jaar of twee experimenteren leverde Boncreat op, een pasteuze beton cire. “Dat is een belangrijk verschil met gebruikelijke beton

februari 2016

12-02-16 11:27

cire’s’, zegt Jeroen van Dinteren. “De meeste zijn mengproducten; je moet ze als verwerker zelf samenstellen uit poeders, kleurstoffen en water. Dat is ingewikkeld en hoe ingewikkelder een product, hoe meer er fout mee kan gaan. Daarom hebben wij hebben er een kant-en-klaar product van gemaakt. ”

Mooi egaal koffiekleurtje

Aangezien Jeroen van Dinteren en Ben Hameetman hun Boncreat zelf hebben ontwikkeld, hebben ze een goed inzicht in wat ze er wel en niet mee kunnen doen. Omdat het gedroogde koffieresidu wat grof was, maakten ze de pasta iets vloeibaarder. Het was eigenlijk de enige aanpassing van het recept. Er werd nog even gespeeld met idee om de beton cire te kleuren met alleen koffie, maar dat zou niet goed uitpakken.

Prominent in de Innovations Corner: de Promesso; een apparaat waarmee persoonlijke koffiecreaties in een handomdraai kunnen worden gemaakt. Is er een beter decor denkbaar voor zo’n innovatief koffieconcept dan koffie-beton cire?

“Je krijgt dan geen mooi egaal beeld”, zegt Jeroen van Dinteren. “Daarom hebben we gewoon met een van onze kleurstoffen gewerkt, dan heb je de kleur helemaal onder controle.” Invloed op de hardheid van de afwerking heeft het koffieresidu niet, volgens Jeroen van Dinteren. “Wel is de structuur wat veranderd; die is wat vezeliger geworden.” Dat is meer iets wat je ziet dan wat je voelt, want de koffie-beton cire is geseald met een coating. Die geeft de afwerking zijn krasvastheid en vlekwerendheid, en hij maakt de oppervlakken makkelijker schoon te houden.

Veel variaties voor klein oppervlak

Hoewel het om niet meer dan 100 m2 beton cire ging, kreeg Boncreations met vier verschillende ondergronden te maken bij het aanbrengen van het materiaal. Het plafond en de achterwand waren met gipsplaten gemaakt. Van der Kruit Stukadoors uit Rotterdam maakte daar een vlakke en stabiele ondergrond van. De vloer bestond uit twee delen. Er was een houten vlonder waar Boncreations een wapeningsgaas en een houtegaline met losse vezeltjes voor extra wapening op aanbracht. Het lager gelegen gedeelte was van beton, en stabiel genoeg. Dan waren er nog drie meubels waarin stroom- en multimediavoorzieningen voor de presentatie van de noviteiten zijn weggewerkt. Op aanraden van Boncreations zijn die gemaakt van watervast MDF. “Kwetsbare punten bij meubels zijn de verbindingen”, zegt Ben Hameetman. “Heb je plaatmateriaal dat werkt, dan krijg je spanning op de naden. Is de lijm niet goed, dan komt hij daar los.

Door de koffie is de structuur wat vezeliger geworden

MEBEST


februari 2016

39

12-02-16 11:27

Het koffieresidu is door de Boncreat gemengd. De afwerking is daardoor iets grover van structuur geworden dan hij normaal is.

Daarom hebben we de meubelmaker wat richtlijnen gegeven om ze zo stabiel mogelijk te maken.” Voor de zekerheid heeft Boncreations de verbindingen ook nog gegaasd.

Vooral goed voorbereiden

De Boncreat is in twee lagen aangebracht, elk een kleine millimeter dik. Door het koffiereisidu had één laag ook al een goed effect qua structuur gegeven, maar de gewenste eindkwaliteit vraagt om een tweede laag. “Een eerste laag bevat toch altijd wat gaatjes, en die vul je op met nog een laag”, zegt Jeroen van Dinteren. De oppervlakken zijn tenslotte nog gelakt. “Twee laklagen is gebruikelijk, maar door de toevoeging van het koffieresidu was de structuur wat grover. Daarom hebben we drie lagen aangebracht.” Alles bij

40 MEBEST


februari 2016

12-02-16 11:27

elkaar is Boncreations een week bezig geweest. Vooral de voorbereidingen kostten veel tijd. “Je bent net zo lang bezig met het ingazen van één hoek van zo’n meubel als met het smeren van 10 m2 vloer!”, zegt Ben Hameetman.

dit soort vloeren aangebracht. Je kunt dus zeggen dat het een klein beetje een gok was. Maar daar houd ik wel van. Het hoort ook wel een beetje bij marketing vind ik; je verzint iets en soms is het een succes, soms niet. Dit is goed gelukt. Een vloer met koffie erin; het is een krachtig, goed verhaal waar we leuke reacties op krijgen.“

Wie niet waagt…

Bas Keukens van JDE Nederland is erg enthousiast over het resultaat. “We hebben deze Innovation Corner nu ruim een jaar. Het is een van de meest gebruikte hoekjes van het Experience Center en het ziet er nog prima uit. Dat was vooraf een beetje onze zorg, hoe de vloer zich zou houden onder al die bezoekers die erover zouden lopen, al die karren die er overheen zouden rijden. Het is toch anders dan de gebruikelijke betonvloer en er waren nog niet zo heel veel van

Ook Paul Pennock van Oil is tevreden over de afwerking van de Innovation Corner. “Je ziet in eerste instantie niet dat die koffie erin zit, maar als je hoort dat dat zo is, dan gaat het leven, dan ga je er met andere ogen naar kijken.” Dat is precies zoals hij het graag heeft. “Een ontwerp moet een verhaal in zich hebben. Iets kiezen alleen omdat het mooi is, is wat mager. Je moet dieper graven, dán stuit je op de waarde van dingen.”

In het Experience & Shopper Innovation Center staan alle koffieautomaten van JDE opgesteld. Je kunt ze allemaal uitproberen en alle koffiemelanges proeven. Een week lang is alle koffieresidu uit de automaten opgespaard om door de Boncreat te worden verwerkt.

JDE Experience & Shopper Innovation Center Opdrachtgever: JACOBS DOUWE EGBERTS Nederland, Utrecht Ontwerp: Oil, Amsterdam Leverancier en uitvoering beton cire: Boncreations, Zwijndrecht

Met alleen koffie als kleurstof krijg je geen mooi egaal beeld MEBEST


februari 2016

41

12-02-16 11:27

De redactie behoudt zich het recht voor de ingezonden berichten in te korten. De inhoud

Wordt samengesteld aan de hand van pers- en

van de pers- en nieuwsberichten valt niet onder de verantwoordelijkheid van de Mebest-

nieuwsberichten van, voor en over de afbouwsector.

redactie. Met plaatsing van een bericht spreekt de redactie van Mebest dan ook geen

Berichten voor deze rubriek kunt u sturen naar:

waardeoordeel uit over de genoemde kwaliteit en/of prestaties van diensten en producten.

[email protected]

Koolhaas, Van Berkel en Rau: top-keynotes op Building Holland De drie meest invloedrijke architecten van Nederland geven tijdens Building Holland 2016 een visie over het thema: ‘(Re)Building the Future’. Grijp deze once in a lifetime kans om de toekomst van de bouwen vastgoedsector te zien, te horen én te beleven. Ben van Berkel bijt op dinsdag 22 maart het spits af. Hij heeft vele internationale onderscheidingen op zijn naam staan. Een zeer aansprekend recent ontwerp van deze geroemde architect is het station Arnhem. Circulariteit van bouwen is een belangrijk onderwerp tijdens de keynote van Thomas Rau op 23 maart. De circulaire herhuisvesting Alliander in Duiven is een toonaangevend resultaat uit het brein van Rau. Internationale inspiratiebron Rem Koolhaas sluit donderdag 24 maart af. Hij weet al tientallen jaren te verbazen met bouwwerken als het CCTV Gebouw in Beijing, ‘De verticale stad’ De Rotterdam. In 2018 volgt het hotel nhow Amsterdam RAI. Naast deze drie architecten zijn van 22 tot en met 24 maart 2016 nog meer dan 100 andere sprekers, 120 partners en Concept Area’s als Duurzame Woningbouw, Gezonde Gebouwen en Duurzame Scholen op Building Holland 2016. Volg Building Holland op Social Media (@BuildingH16) en op YouTube (kanaal Building Holland). Breng kosteloos een bezoek aan Building Holland door u in te schrijven op www.buildingholland.nl. Schrijf u tevens in voor de nieuwsbrief.

Onmisbaar: opleiding tot plafond- en wandmonteur Plafond- en wandmontage is specialistisch werk; dat doe je niet zomaar, daar heb je een goede opleiding voor nodig. Een opleiding waar je het vak leert én die een diploma oplevert. Dat laatste is zeer belangrijk, want met een diploma sta je een stuk sterker. Helaas zijn er nog maar weinig plekken waar je de opleiding plafond- en wandmonteur kunt volgen. Dat is jammer, want de bouwwereld kan goed opgeleide plafond- en wandmonteurs absoluut niet missen. Eén van de scholen waar je de opleiding nog wél kunt volgen, is het Koning Willem I College. In september start er weer een opleiding tot plafond- en wandmonteur, op de lokatie in Rosmalen. Aanmelden kan natuurlijk nu al. Als je meer informatie wilt. dan kun je contact opnemen met docent Wiel Hustin op 06 37 20 47 49.

42 MEBEST

mb01_kort.indd 42

februari 2016

12-02-16 11:27

Overname Wandflex wandafwerking Bouwnijverheid ondersteunt werkgevers bij naleving RI&E-verplichting De Arbowet eist van werkgevers dat zij een actuele risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E) opstellen. Om aan deze verplichting te voldoen, reiken de organisaties van werkgevers en werknemers in de bouw met de online RI&E Bouwnijverheid (3.0) een kant-en-klare oplossing aan. Met de door Arbouw geactualiseerde applicatie, kan de basis worden gelegd voor een gedegen arbobeleid, gezonde werknemers en veilige arbeidsplaatsen. Gebruik van de RI&E Bouwnijverheid is geheel gratis. De RI&E geldt in de praktijk als belangrijke eerste aanzet voor gezonde en veilige arbeidsomstandigheden. In het document moeten werkgevers bepalen of de dagelijkse arbeid gevaar of gezondheidsschade kan veroorzaken. De RI&E geeft naast inzicht in de risico’s ook passende maatregelen om arbeidsongevallen, beroepsziekten en ziekteverzuim te voorkomen. De online applicatie, RI&E Bouwnijverheid (www.riebouwnijverheid.nl) begeleidt werkgevers stap voor stap bij het opstellen van het verplichte document. De gebruiker bepaalt zelfstandig met de uitgebreide beroepenlijst alle voorkomende functies in het bedrijf, selecteert de risico’s en transporteert de noodzakelijke maatregelen naar het plan van aanpak. Een dashboard toont het actuele overzicht van de genomen maatregelen, de noodzakelijke acties en de gekozen termijnen. Nadert een termijn de einddatum, dan krijgt de gebruiker hierover automatisch bericht. De RI&E kan desgewenst worden geprint, zodat deze tijdens inspecties direct kan worden overlegd.

Na een korte afwezigheid in de markt heeft WANDFLEX een nieuw onderkomen gevonden. Door een overname per 1 november 2015 is Wandflex onderdeel van DPG (Dutch Paint Group) te Deurne. Door het aangaan van deze nieuwe samenwerking is de continuïteit van Wandflex nog beter gewaarborgd. Hierdoor kan Wandflex blijvend de best mogelijke oplossingen bieden voor wanden vloerafwerking in projecten. Voor de toekomst richt Wandflex zijn ambities op het continu versterken van haar positie op de markt, het verder verbreden van het assortiment wandafwerkingssystemen met nieuwe eigenschappen en functionaliteiten. Daarnaast kan Wandflex nog meer innovatieve producten introduceren door nauwe samenwerking en het benutten van de kennis die in de Dutch Paint Group aanwezig is. Vanaf 1 november 2015 is Wandflex bv gevestigd op onderstaand adres: Geijzerstraat 3-9 5753 RP DEURNE Tel: 085 7821490 E-mail: [email protected]

De RI&E Bouwnijverheid is ontwikkeld door Arbouw in opdracht van Bouwend Nederland, NOA, FNV en CNV Vakmensen. Met de applicatie willen de organisaties de arbeidsomstandigheden verbeteren en werkgevers helpen om de kosten te reduceren. De RI&E Bouwnijverheid is door het Steunpunt RI&E aangewezen als erkend instrument. Hierdoor hoeven bedrijven met minder dan 26 werknemers die op deze wijze hun RI&E opstellen, deze niet te laten toetsen door een arbodienst/deskundige.

MEBEST

mb01_kort.indd 43

februari 2016

43

12-02-16 11:27

Energiebespaarlening nog aantrekkelijker

Dwingend verwezen nationale NEN-normen zijn in te zien De dwingend verwezen nationale NEN-normen zijn nu via NEN Connect in te zien. Het betreft vooral milieunormen, een klein aantal bouwnormen en ‘veiligheidsnormen’. Met een NEN Connect account kunt u online in het gehele assortiment van NEN Connect zoeken en de vrij beschikbare documenten direct inzien. Heeft u nog geen NEN Connect account, dan kunt u deze gratis aanmaken door u te registeren. Heeft u wél al een NEN Connect account, dan kunt u naast uw eigen normencollectie direct de vrij beschikbare normdocumenten inzien. NEN is blij dat de nationale NEN-normen waarnaar de wet dwingend verwijst, vrij beschikbaar zijn gekomen. Dit houdt in dat de normgebruiker niet voor deze NEN-normen hoeft te betalen om deze te kunnen inzien. Met deze oplossing geven NEN en het ministerie van Economische Zaken (EZ) invulling aan het kabinetstandpunt Normalisatie. NEN heeft met het ministerie van EZ afgesproken dat hiervoor jaarlijks een bedrag aan NEN wordt betaald. Deze afspraak geldt in ieder geval voor de komende vijf jaar.

Het bestuur van het Nationaal Energiebespaarfonds heeft eind januari besloten de rente voor de Energiebespaarlening per direct te verlagen. De nieuwe tarieven zijn: 7 jaarslening 2,2% 10 jaarslening 2,5% 15 jaarslening 2,9% Deze rentetarieven zijn ook van toepassing op alle lopende aanvragen. Aanleiding voor de verlaging is de subsidie van € 10 miljoen die door de overheid aan het Nationaal Energiebespaarfonds ter beschikking is gesteld. Daarnaast zal een deel van de subsidie ook worden gebruikt om in de komende periode de mogelijkheid tot het afsluiten van Energiebespaarleningen voor energiebesparende maatregelen nadrukkelijker onder de aandacht van particuliere woningeigenaren alsmede Verenigingen van Eigenaren te brengen. De Energiebespaarlening wordt verstrekt uit het Nationaal Energiebespaarfonds. Het fonds is een uitvloeisel van het Woonakkoord 2013 en heeft tot doel meer energiebesparende maatregelen in bestaande woningen mogelijk te maken. Het fonds is gevuld door de Rijksoverheid, de Rabobank en de ASN Bank. Totaal is er € 300 miljoen beschikbaar. Meer informatie over het Nationaal Energiebespaarfonds vindt u ook op www.ikinvesteerslim.nl.

Voor meer informatie kunt u op www.nen.nl en op de themapagina ‘Vrij beschikbare normen’ terecht. Hier vindt u ook de meest gestelde vragen.

44 MEBEST

mb01_kort.indd 44

februari 2016

12-02-16 11:27

Vitruvius en meer in Museum Het Valkhof Vanaf 23 januari 2016 is in Museum Het Valkhof in Nijmegen de tentoonstelling ‘Bouwen op papier’ te zien. Dr. Jeroen Goudeau selecteerde de meest opmerkelijke architectuurboeken uit de collectie van de Universiteitsbibliotheek Nijmegen. Ruim 90 van deze boeken staan centraal in de expositie. Van Vitruvius tot Koolhaas: de tentoonstelling geeft een overzicht van het denken en schrijven over architectuur vanaf de oudheid tot nu. Begin 2012 ontdekt dr. Jeroen Goudeau, universitair docent architectuurgeschiedenis aan de Radboud Universiteit, de bijzondere collectie architectuurboeken van de Universiteitsbibliotheek Nijmegen. De collectie bestaat uit meer dan 550 titels over architectuur uit de 16de tot en met de 20ste eeuw. Goudeau selecteerde de meest opmerkelijke boeken en wijdde er een publicatie aan die bij uitgeverij Vantilt verschijnt.

Nieuw: FNV Bouw Veilig app, voor veilig werken in de bouw Snel opzoeken of valbeveiliging nodig is of in welk materiaal je kwarts kunt aantreffen? De Bouw Veilig app is gratis en helpt je snel, op je eigen werkplek. De app, te vinden onder “FNV Veilig werken in de bouw”, is ontwikkeld door de FNV en is een praktische tool om veilig en gezond te werken. Hij is er voor álle werknemers en zzp’ers in de bouw, infra en afbouw. De app is gemakkelijk en overzichtelijk. Hij presenteert informatie uit de Arbocatalogi bouwnijverheid, met handige checklijsten en een overzicht van risico’s en maatregelen. De app is er zowel voor Androis als iOs

De geselecteerde boeken zijn prachtig geïllustreerd. Bijzonder zijn bijvoorbeeld verschillende drukken van ‘De Architectura’, het invloedrijke handboek van de Romeinse architect en ingenieur Vitruvius. Van het oorspronkelijke boek zijn geen afbeeldingen overgeleverd, dus die werden voor elke heruitgave opnieuw vervaardigd. Ook zijn er boeken met fraaie illustraties van geometrische tuinen, koepels en zuilen, molens, bruggen, bijbelse gebouwen en Rome in de 16de eeuw. De tentoonstelling ‘Bouwen op papier’ is te zien van 23 januari t/m 29 mei 2016 in Museum Het Valkhof in Nijmegen. Museum Het Valkhof, Kelfkensbos 59, Nijmegen, 024 - 360 88 05, www. museumhetvalkhof.nl Open: dinsdag tot en met zondag van 11.00 - 17.00 uur en op maandagen tijdens de korte vakanties. Entree 2016: 18 jaar en ouder € 11,00 | 6 t/m 17 jaar € 5,50 | t/m 5 jaar gratis | Gezinsticket (2 volw. + max. 3 kind) € 27,50 | Museumkaart gratis.

MEBEST

mb01_kort.indd 45

februari 2016

45

12-02-16 11:27

   

Adverteerdersindex Technisch Bureau Afbouw Mauritskade 27, 2514 HD Den Haag Telefoon: 070 - 33 66 500 Fax: 070 - 33 66 533 E-mail: [email protected] Website: www.tbafbouw.nl Abonnementen aanvragen, opzeggen en wijzigen via bovenstaande gegevens.

Brander/PPG

48

Khalix

13

Mebest Website: www.mebest.nl Twitter: @MebestNL

Technostuc Systemen/Pavatex

13

Verhoeven Tools

47

PSH Media Sales

2

Redactie: Jan Willem Kommer - Klokhuys teks & foto, Delft E-mail: [email protected] Telefoon: 06 - 29 21 79 59 Fotografie: Jan Willem Kommer, Delft; Henk van der Veen, Maassluis; Bjorn Fleuren, ‘s Hertogenbosch; Leon van Woerkom, Vlaardingen; pcpd b.v., Delft Beeldbewerking: Henk van der Veen, Maassluis Vormgeving: Sylvia Oxenham, X-Media Solutions, Doetinchem Druk: Senefelder Misset B.V., Doetinchem Advertenties, tarieven en inlichtingen uitsluitend bij: PSH Media Sales Mercuriusstraat 35, 7006 RK Doetinchem Postbus 68, 7000 AB Doetinchem Telefoon: 0314 - 355 800 Fax: 0314 - 355 643 E-mail: [email protected] Website: www.pshmediasales.nl Reproductie: Alle auteursrechten en databankrechten ten aanzien van de inhoud van deze uitgave berusten bij Technisch Bureau Afbouw, de betreffende auteur en/of de betreffende fotograaf. Niets uit deze uitgave mag zonder hun toestemming openbaar worden gemaakt of verveelvuldigd.

46 MEBEST

mb01_colofon.indd 46

Eerstvolgende uitgave: Mebest nr. 2-2016 Verschijningsdatum: 22 april 2016 Aanlevering advertentiemateriaal: 6 april 2016

februari 2016

12-02-16 11:28

Reeds 40 jaar produceert Verhoeven Tools & Safety zowel in eigen beheer alsmede in samenwerking met externe partners professionele gereedschappen onder de naam SUPER PROF. SUPER PROF biedt voor diverse doelgroepen een professioneel assortiment handgereedschappen. De SUPER PROF producten worden vervaardigd uit hoogwaardige materialen, hetgeen bijdraagt aan een constante kwaliteit. Aan de basis van de ontwikkeling van ieder SUPER PROF product liggen de sleutelwoorden professioneel, praktisch en ergonomisch ten grondslag. Tevens wordt nauw samengewerkt met de professionele gebruiker en producenten van bouwstoffen. Hierdoor voldoen onze producten aan de wensen van de professionele vakman en zijn de gereedschappen afgestemd op de huidige bouwmaterialen. Revolutionair... De Twister SUPER PROF! Een draaibare handgreep, gemonteerd op het profiel van het spackgipsmes. Door middel van een ingenieus draaisysteem, voorzien van de robuuste Super Soft handgreep van de SUPER PROF spaan, is het mogelijk om de handgreep in elke gewenste positie in te stellen. Hierdoor ontstaat voor iedere klus een optimale werkpositie. Verkrijgbaar in de lengtes 280 - 380 - 480 - 570 mm in de bladdiktes 0,3 - 0,4 - 0,7 mm. In navolging van de SUPER PROF Pure spanen hebben wij onze spack-gipsmessen tevens voorzien van de lederen Pure handgreep. De handgreep heeft zowel een ergonomische als optische metamorfose ondergaan. Deze handgreep is ronder van vorm en voorzien van een euro ophanggat. De reeds bij u bekende handgrepen van het SUPER PROF spack gipsmes zijnde, Super Soft en hout, blijven natuurlijk verkrijgbaar. Emmertroffel - Kuiptroffel - Punttroffel SUPER PROF SUPER PROF heeft een drietal praktische troffels ontwikkeld. Deze troffels zijn allen voorzien van een SUPERSOFT handgreep en vervaardigd uit hoogwaardig RVS dat volledig is verlast. De eerste die wij belichten is de emmertroffel SUPER PROF. Deze troffel heeft een vorm c.q. ronding aan de voorzijde die gelijk is aan de ronding van het merendeel van de bouwemmers. De tweede troffel die wij belichten is de kuiptroffel SUPER PROF. Deze troffel heeft een vorm c.q. ronding aan de zijde die gelijk is aan de ronding van het merendeel van de mortel-kuipen. Tevens zijn de hoeken van deze troffel afgerond. Hierdoor kan een vakman zowel de emmer als de mortelkuip tot op de bodem legen en de kanten zijn snel en simpel schoon te schrapen, men verliest geen tijd en materiaal meer. De derde troffel die wij belichten is de punttroffel SUPER PROF. Dit is een troffel met een hoek van 90 graden. Te gebruiken voor verschillende toepassingen zoals het stucen van inwendige hoeken van muren en plafonds maar ook het stucen langs kozijnen wordt strakker en eenvoudiger.

De Geerden 16 - 5334 LE Velddriel - Tel. 0418-634600 - www.verhoeventoolssafety.nl

Fabrikant en importeur van professionele bouwgereedschappen en werkkleding

Voor elkaar gemaakt

Mauro en Nees van het Brander Applicatiecentrum

NIEUW VAN BRANDER: FILLERS EN FINISHES Nieuw van Brander: vul- en egalisatiemiddelen die perfect zijn afgestemd op onze andere producten, zoals Crystal, Tango en Brava Matt. Nu kunt u van opbouw tot afbouw werken met één systeem. Dat biedt vertrouwen. Want een wand vol met Brander geeft u de zekerheid van een fantastisch eindresultaat. U blij, klanten blij. Kijk op Brander.nl naar enthousiaste collega’s zoals Mauro en Nees.

facebook.com/brander.nl

165401 BRANDER A4 ADV VOOR ELKAAR.indd 1

twitter.com/RonBrander

02-02-16 09:20

CIRCULAIR BOUWEN KALK-REVIVAL KOFFIE IN DE VLOER EEN UITGAVE VAN HET TECHNISCH BUREAU AFBOUW

Recommend Documents