een uitgave van het Technisch Bureau Afbouw
77e jaargang nr. 2 2015, april, verschijnt 1x in de twee maanden. Informatie over: afbouw en afwerking in de nieuwbouw, renovatie en restauratie.
Modern klassiek Degelijk en exotisch kilometers kamwerk luisterrijk lijnenspel
...EN DAAR IS DE KONINKLIJKE FAMILIE, GEHEEL IN HET NIEUW…
PRINSSEN introduceert een compleet vernieuwd assortiment decoratieve pleisters en muurverven voor het realiseren van prachtige en bijzondere wanden en plafonds. Met een nieuw logo en koninklijk verpakkingsdesign huldigen wij op Koningsdag 2015 de nieuwe PRINSSEN in. Bekijk het nieuwe PRINSSEN assortiment op www.dpgbv.nl
Geschiedenislessen Door:
Jan Willem Kommer
Zeevaarders? Kooplieden? Bouwers, dat zijn we! Vroeger - en dan heb ik het over echt vroeger, toen Nederland nog niet bestond - was hier niet zoveel. Moeras vooral, delta. We hebben dat bewoonbaar gemaakt door het water uit te drijven. Als je dat doet in een drasland, dan zakt de bodem. Daardoor zitten we wat laag hier en daar, onder het zeeniveau. Dat heeft ons er niet van weerhouden om van ons land één van de dichtst bebouwde gebieden van de wereld te maken. Man man man, wat hebben we gebouwd. Recent is daar een boek over verschenen. Niet over wát we gebouwd hebben, maar dát we gebouwd hebben. ‘Atlas van de verstedelijking in Nederland’ heet het, met ‘1000 jaar verstedelijking in Nederland’ als subtitel. Het boek neemt de 35 grootste steden in ons land onder de loep en laat zien wat daar in de afgelopen tien eeuwen mee is gebeurd op het gebied van bouwen; ontstaan, groei, verandering, industrialisatie, infra, krimp, en nog meer komt aan de orde. Als je de ‘Atlas van de verstedelijking in Nederland’ en dus de geschiedenis induikt, dan blijken we alles al een keer te hebben meegemaakt, of meerdere keren eigenlijk. Krimp ook. Daar is veel over te doen in de deze tijd. We hebben te maken met miljoenen vierkante kilometers leegstaand kantooroppervlak, leegstaande winkels, een woningmarkt die volledig was stilgevallen en maar moeizaam op gang komt. Dat is dus niet een exclusief probleem/fenomeen van de huidige tijd. Ook vroeger groeide de stad in periodes van bloei, maar als er daarna mindere tijden aanbraken volgden leegstand en afbraak. Na de Gouden Eeuw bijvoorbeeld kelderden de prijzen van onroerend goed op een verbijsterende manier en bepaalden huurders zelf wel wat ze betaalden, als ze al betaalden. In grote delen van steden werden huizen en bedrijfsruimtes verlaten en kwamen er hele gebieden binnen de stadsmuren braak te liggen. Veel van de gebouwen van toen waren immers wat gemakkelijker af te breken dan die van nu. Op die plekken kwamen dan vaak moestuinen, of mensen gingen er vee houden. Later, als het allemaal weer beter ging, dan werden die lege plekken in een mum van tijd volgebouwd. Grappig is het om te zien dat er vervolgens weer tijden kwamen waarop al die volgebouwde plekken in het kader van ‘stadsvernieuwing’ op de schop gingen. Nou ja, grappig. Nu kijken we met verbijstering terug op die tijd waarin historische stadsdelen werden opgeofferd ten faveure van de bouw van winkelcentra, parkeergarages, kantoorgebouwen en brede wegen die vervolgens weer ln ongebruik raken. Maar ja, die drang om te bouwen hè. Moest natuurlijk ook om te herstellen van oorlog en andere crises. Tenminste, dat lijkt sterk de Pavlov-reactie van een volk dat door de eeuwen heen eigenlijk meer uit bouwers dan uit handelaars lijkt te bestaan. En nu zitten we dus weer in zo’n fase van opkrabbelen. Maar ik mag hopen dat we het ditmaal zonder VOC-mentaliteit doen.
MEBEST
april 2015
3
Informatie over Afbouw en afwerking in de nieuwbouw, renovatie en restauratie. 77e jaargang nr. 2 2015, april
In dit nummer Naadloos aangesloten op de ambitie Wie uit de trein stapt kijkt doorgaans op de klok of hij op tijd is voor zijn aansluiting, of naar de borden die de uitgang aanwijzen. In Delft gaat de aandacht vooral uit naar het nieuwe station zelf. Het ondergrondse station is prachtig; licht, ruim, en rustig. Belangrijke bijdrage daaraan levert de klassiek ogende maar zeer moderne terrazzovloer. Pagina 6
Station Hofplein In Rotterdam wordt het langste monument van Nederland gerestaureerd. Uiteraard gebeurt dat in fases, het Hofplein viaduct is immers bijna 2 kilometer lang. De eerste fase is afgerond, Station Hofplein is in gebruik genomen. Niet als station maar als een hippe hotspot met winkels en horeca. Pagina 16
Hi-tech plafond voor station Delft Delft heeft een nieuw station, een gebouw om trots op te zijn. Zeker het plafond dat boven het ondergrondse perron is gemonteerd, is de TU-stad waardig. Jaren van ontwerp en ontwikkeling hebben een plafond opgeleverd dat zowel strak als organisch van vorm is, een grote bijdrage levert aan de akoestiek en bestand is tegen het geweld van voorbijrazende treinen. Pagina 34
4 Mebest
april 2015
en verder... 42 Mebest Kort
Buitenpleister de sauna in
Wanden, vloeren en plafonds in sauna’s krijgen nogal wat voor hun kiezen. Lang niet alle materialen zijn geschikt om in die omstandigheden toe te passen. Bij Wellness Center de Bronsbergen ging de stukadoor voor zekerheid. Hij werkte het voetenbad af met een mortel die ook buiten zijn mannetje staat. Pagina 26
42
Tierrafino Netwerkdag vrijdag 29 mei 2015
42
Nieuw: HTC Ravager tool van Overmat
43
Nieuwe norm voor bepaling slipweerstand
43
Scaffmover verplaatst voor u de kamersteiger
44
Internationaal succes voor OpenCeilings met het verkopen van ‘lucht’
44
Nieuwe namen voor Strikotherm Gevelisolatiesystemen
46 Adverteerdersindex 46 Colofon Mebest
april 2015
5
6 Mebest
april 2015
Heel veel terrazzo is er te vinden in Station Delft. De mezzaninevloer, de trappen naar het perron en het perron zelf. (foto: JWK)
Naadloos aangesloten op de ambitie Tekst: Jan Willem Kommer Fotografie: Jan Willem Kommer, Huib Nederhof
Een nieuw station voor Delft. Dat moest wel iets bijzonders worden. Wanneer je zoveel grote architecten hebt afgeleverd dan ben je dat immers wel aan je stand verplicht. De verwachting is volledig waargemaakt. Het ondergrondse station dat Benthem Crouwel Architekten ontwierp, is stijlvol, rustig, vriendelijk en groots met een menselijke maat. De terrazzovloeren van Duracryl spelen daar een belangrijke rol in.
Dan maar de diepte in
Toen hij halverwege de 19e eeuw werd aangelegd, liep de spoorlijn nog netjes langs de rand van Delft. Met de groei van de stad groeide het spoor echter uit tot een barrière. Halverwege de jaren zestig werd daarom een verhoogd tracé gebouwd. Dé oplossing was het niet echt want doordat de ruimte onder het viaduct als parkeerplaats werd gebruikt, ontstond er een nieuw obstakel. Daarnaast leverde het verhoogde spoor aardig wat geluidsoverlast op. Met de aanleg van een spoortunnel, de sloop van het spoorviaduct en de herinrichting van het spoorgebied hoopt Delft die problemen voorgoed te begraven. Onderdeel van die herinrichting is de bouw van een
nieuw station annex stadskantoor. Het bouwwerk telt drie verdiepingen met kantoorruimte voor onder meer de gemeente Delft. De begane grond is bestemd voor de publieksbalie van de gemeente en de stationshal. Het feitelijke station met de perrons is ondergronds te vinden, net als de fietsenstalling.
Twee architecten
Het station is eind februari in gebruik genomen toen de eerste trein ondergronds ging rijden. Aan het kantoorgedeelte wordt nog volop gewerkt, naar verwachting wordt eind 2015 het eerste deel in gebruik genomen. Het gebouw met de twee zo verschillende functies is het product
Mebest
april 2015
7
De strips geven een schaalgevoel
van twee verschillende architectenbureau’s. Het Delftse Mecanoo architecten dacht het stadskantoor en de stationshal uit; het ondergrondse station en fietsenstalling komen van de tekentafels van Benthem Crouwel Architekten. Het Amsterdamse architectenbureau heeft er een station met allure van gemaakt. Dat begint met een ruime mezzanine waar je vanuit de stationshal via trappen, roltrappen of een lift op terecht komt. De tussenvloer ligt op gelijke hoogte met de ondergrondse fietsenstalling die er met een glazen tussenwand van gescheiden is. Twee draaideuren geven vanaf de mezzanine toegang tot de ruimte die plek biedt aan 5.000 fietsen. Het eilandperron, met aan beide kanten een spoor, ligt een niveau lager. Twee looptrappen en twee roltrappen en een lift vormen de verbinding.
8 Mebest
april 2015
Hoog ambitieniveau
Zowel de treden van de trap als de vloeren van de mezzanine en het eilandperron zijn uitgevoerd in terrazzo. Dat is ongebruikelijk, zeker voor het perron. De op- en uitstapplekken worden normaal gesproken bestraat met stoeptegels. “Een ondergronds station is iets anders dan een buitenstation”, zegt Daniël Jongtien van Benthem Crouwel daarover. “Bij een binnenruimte ligt het ambitieniveau hoger. Er worden dan andere eisen gesteld aan de kwaliteit van het interieur, dat moet hoogwaardig zijn.” Hij heeft het onder meer over de visuele kwaliteit. Het perron van station Delft is 340 meter lang. Op zo’n lengte zouden tegels een enorme hoeveelheid voegen opleveren. De architect wilde juist een rustig beeld; een monolitische vloer dus. Daarnaast was er nog een praktisch aspect om voor zo’n vloer te kiezen.
Bij een binnenruimte ligt het ambitieniveau hoger Twee kleuren cement gebruikte Duracryl, een donkere en een lichte, geschieden door een messing strip. (foto: JWK)
Langs het perron ligt een geleidestrook van tegels met een structuur. Duracryl heeft die op een heel praktische manier in de terrazzovloer opgenomen. (foto: JWK)
“Er zit een kromming in de tunnel en dus ook in het perron”, legt Daniël Jongtien uit. “Met tegels werken wordt dan erg ingewikkeld. Die zijn immers rechthoekig. Je zou dan een onregelmatig beeld in de voegen krijgen. Of je zou de tegels op maat moeten maken zodat ze de kromming kunnen volgen. Met een naadloze vloer heb je die problemen niet.”
Modern klassiek
De terrazzovloeren zijn aangebracht door Duracryl uit Capelle aan den IJssel. Het bedrijf is onder meer bekend vanwege zijn kunststof terrazzovloer Durabella, maar de vloeren in Delft zijn cementgebonden.”Durabella Classic noemen we hem”, zegt directeur Jeroen van den Berg. Afgaand op de naam zou je denken aan een klassieke vloer, gesmeerd met aardvochtige cement.
Maar dat is wat ze in Delft nou net niet wilden. Er zit een maximum aan de afmeting van de vloervelden die je met traditionele terrazzo kunt maken dus je moet dilateren. Daarnaast heb je grote kans op krimpeffecten zoals haarscheurtjes. “Wij werken met een speciale cementbinding die dat soort problemen niet heeft”, zegt Jeroen van den Berg. “Dilateren is niet nodig zodat je kunt er grote naadloze oppervlakken mee maken. En als het droog is, dan is het ook écht droog; last van krimpscheuren heb je dus niet.”
Het belang van variatie
Net als bij traditioneel terrazzo zijn er brokjes marmer aan het cement toegevoegd. Het is een combinatie van Carrara wit, Sienna geel en Nero Ebano zwart, alledrie in verschillende korrelmaten. Het cement zelf is lichtgrijs. Het
Mebest
april 2015
9
Döner-proof
klinkt misschien als een drukke combinatie maar volgens Jeroen van den Berg is het precies wat er nodig was voor de grote vloeren in Delft. “Met steentjes in verschillende kleuren en maten geef je diepte aan de vloer. Ook als je verder kijkt zie je nog dessin. Met een minder gevarieerde samenstelling heb je dat niet. Dan lijkt het al snel een effen vloer en die houdt de aandacht niet vast.” Volgens de man van Duracryl zit er nog een voordeel aan de gekozen combinatie. “Het geeft een verhullend effect, je ziet er niet veel op.” Voor een station dat zoveel reizigers te verwerken krijgt als Delft, is dat niet onbelangrijk.
Al valt vuil niet erg op, ook een gemêleerde vloer moet regelmatig worden schoongemaakt. Zoals vaker in publieke ruimtes was het ook in Delft lastig om een goede balans te vinden tussen reinigbaarheid en veiligheid. Om een vloer makkelijk reinigbaar te maken moet het oppervlak eigenlijk zo min mogelijk weerstand hebben. ProRail stelt echter strenge eisen aan de slipvastheid van vloeren in stations; ze mogen niet te glad zijn. Het is even zoeken geweest voor Duracryl naar de juiste balans tussen die twee. “We hebben een jaar lang proefstukken in het oude
De terrazzovloer van Duracryl had eigenlijk geen dilatatieprofielen nodig. De architect wilde toch graag strips om een schaalgevoel te geven aan de lange vloer. Voor het leggen van de vloer kwam dat wel goed uit, zo konden er gemakkelijk dagproducties worden gemaakt. (foto: HN)
10 Mebest
april 2015
De monolitische betonvloer in de fietsenstalling heeft Duracryl afgewerkt met Durapox, een watergedragen epoxycoating met zand erin. In plaats van de gebruikelijke metalen dilatatiestrips is Quiflex gebruikt, een flexibel materiaal dat in de voeg is gegoten en op kleur is afgelakt. (foto: JWK)
station gelegd; twee stelconplaten met terrazzo erop”, aldus Jeroen van den Berg. “Ze lagen voor de Döner Company, dus dat heeft wel een goed beeld opgeleverd en een resultaat waar ProRail mee akkoord ging.” Een impregneer en een was op lijnoliebasis moeten er voor zorgen dat zaken als gemorste koffie niet in het minerale product trekken maar gemakkelijk te verwijderen zijn.
Hellend vlak
De nabehandeling zorgt er ook voor dat de vloer zijn glans houdt. Door die glans worden de lichtlijnen in het plafond van het perron weerspiegeld in de lichte vloer. Dat geeft een prettige helderheid in de ondergrondse ruimte. Wel zijn de reflecties van de lichtlijnen minder strak dan de lichtlijnen zelf. Daardoor lijkt het net alsof
Slipvaste vloer in de fietsenstalling de vloer op sommige plekken niet vlak is. “Dat is onvermijdelijk”, zegt Jeroen van den Berg. “De 20 mm dikke terrazzotoplaag is geslepen dus er zitten inderdaad wat oneffenheden in. Die zijn minimaal; je voelt ze niet en je ziet ze ook niet. Door de weerspiegeling lijkt het echter anders.” Wat ook niet helpt is dat de terrazzovloer de ondergrond volgt, en die ligt enigszins schuin. Ook dat is onvermijdelijk. Vanwege de kromming in tunnel ligt het spoor enigszins verkant. Hetzelfde geldt voor het perron, om de in- en uitstaphoogtes overal gelijk te houden.
Praktische oplossing
Zoals op elk perron moesten ook in Delft geleidestroken komen. De stroken lopen parallel aan de spoorbaan op een afstand van minstens vier
Mebest
april 2015
11
12 Mebest
april 2015
stoeptegels van de perronrand. Ze bestaan uit tegels met een ribbelstructuur, zodat blinden en slechtzienden kunnen voelen waar het perron ophoudt. Duracryl moest de stroken in de terrazzovloer opnemen. Op de plek waar ze moesten komen, is een glijfolie op de uitvlaklaag gelegd. Zo kwam de terrazzovloer daar los te liggen. Hij hoefde alleen maar ingezaagd te worden om de losse delen eruit te kunnen tillen en de structuurtegels erin te leggen. Jeroen van de Berg over die methode: ”Het lijkt omslachtig maar het is minder werk dan twee hoeklijnen stellen en daar tegenaan werken. Daarnaast heb je er op deze manier nooit last van dat de vloer aan de ene kant van de geleidestrook hoger ligt dan aan de andere kant.”
Terrazzokleedjes
Geen strips dus bij de geleidestrook, maar toch wel op een aantal andere plekken. Zo zijn er verschillende zitjes gemaakt, met banken van hout en poefjes van beton. Die staan in donkerder vlakken terrazzo met messing strips eromheen. Die kleedjes, zoals architect Daniël Jongtien ze noemt, zijn gemaakt voordat de rest van de terrazzovloer werd aangebracht. Daar waren wel strips voor nodig uiteraard. Ook lopen er om de circa tien meter messing strips over de breedte van het perron. Vanuit technisch oogpunt waren ze niet nodig, maar voor de terrazzowerkers waren ze wel handig. “Je moet toch ergens stoppen als je dagproducties maakt”, zegt Jeroen van den Berg.
Op het perron zijn een paar terrazzovelden te zien waar Duracryl een wat donkerder cement heeft gebruikt. Op deze ‘kleedjes’ zijn zitjes geplaatst, zoals de betonnen ‘poefjes’ met geglazuurde bovenkant, gemaakt door Tomaello. (foto: JWK)
Een effen vloer houdt de aandacht niet vast
Duracryl maakte ook de drie trappen tussen perron en mezzanine. De 45 mm dikke treden zijn prefab in de werkplaats gemaakt en op het station in metalen bakken verlijmd. (foto: JWK)
Mebest
april 2015
13
Een jaar lang proefstukken in het oude station
Fietsenstalling en mezzanine liggen enkele meters onder het maaiveld, het perron nog een meter of negen lager. Glasbouwstenen in de vloer zorgen ervoor dat je daar toch nog wat daglicht ziet. (foto: JWK)
Puur gevoel
Dat Duracryl toch strips moest aanbrengen, had alles te maken met het gevoel dat de architect wilde creëren. “Bij een ondergronds station moet je voorkomen dat het een krappe ruimte wordt waarin mensen zich opgesloten gaan voelen”, zegt Daniël Jongtien. Dat is opgelost door er onder meer voor te zorgen dat er voldoende daglicht binnenkomt. Daarnaast is de ondergrondse ruimte lang en hoog. Het perron zelf is tamelijk leeg gehouden, op de zitjes, de trappen, de liftschacht en enkele brandkranen na staat er niet veel. Dat maakt het overzichtelijk en geeft een gevoel van veiligheid. 340 meter perron is echter wel lang. “Vandaar die strips”, zegt Daniël Jongtien. “Ze geven een schaalgevoel.”
14 Mebest
april 2015
Station Delft Opdrachtgever: Spoorzone Delft (Prorail en gemeente Delft) Architect: Benthem Crouwel Architekten, Amsterdam Aannemer: Strukton Worksphere, Capelle aan den IJssel Vloeren: Duracryl, Capelle aan den IJssel
Renault TRAFIC Wat als uw bedrijfswagen geld voor u bespaart? Slechts 5,9l/100km.
Vanaf
€16.990,All-in-One vanaf € 72,- per week Incl. 5 jaar gratis onderhoud en garantie Vanaf prijzen zijn exclusief btw, bpm en kosten rijklaar maken. De vanafprijs is gebaseerd op de uitvoering Renault Trafic Générique dCi 90. Vanafprijs geldig vanaf 1 februari 2015. Op elke nieuwe Renault Trafic geldt een fabrieksgarantie van 2 jr. zonder kilometerbeperking en 12 jr. plaatwerkgarantie. Getoonde modellen kunnen afwijken van standaarduitvoering. Drukfouten, prijs- en specificatiewijzigingen voorbehouden. Voor meer informatie en/of de voorwaarden bel gratis 0800- 0303 of kijk op renault.nl. Min./max. verbruik: 5,9 - 6,6 l/100 km. Resp. 16,9 15,2 km /l. CO2 155 - 174 g/km. Renault adviseert
renault.nl
16 Mebest
april 2015
Station Hofplein is weer fraai gefrijnd Tekst: Jan Willem Kommer Fotografie: Jan Willem Kommer, Elvee Stucwerk
Het Hofpleinviaduct wordt gerestaureerd. In fases uiteraard, want het Rotterdamse Rijksmonument is een kleine twee kilometer lang. Recent is Station Hofplein opgeleverd. Een echt treinstation is het niet meer, maar wel een plek om te stoppen; voor de horeca, voor de winkels én voor het knap gerestaureerde stucwerk van de gevels.
Mebest
april 2015
17
Oorlogen, branden en gewoon bewoning hadden hun tol geëist van het stucwerk. Wat nog in redelijke staat was, moest behouden blijven. Voor de restauratiestucadoors was het een hele kluif om netjes op die restanten aan te sluiten.
Uniek in Nederland
In Delft slopen ze het spoorlijnviaduct, in Rotterdam restaureren ze het. Het Hofpleinviaduct in de havenstad is dan ook een monument, met een veel langere en rijkere geschiedenis. Begin 20ste eeuw is het gebouwd, als onderdeel van de spoorlijn die Rotterdam via Pijnacker, Voorburg en Wassenaar met Scheveningen verbond. De bijna 30 kilometer lange Hofpleinlijn schreef geschiedenis, want de allereerste elektrisch aangedreven trein van Nederland reed erover. Ook uniek voor ons land was de manier waarop werd gebouwd. Omdat de spoorlijn de stad niet in tweeën mocht delen, moest er een viaduct komen. Destijds waren dat constructies van metaal, maar dit keer werd voor gewapend beton gekozen. Dat materiaal was op zich niet nieuw, maar er was nog nooit een spoorviaduct van bijna twee kilometer lang mee gebouwd.
18 Mebest
april 2015
Beschadigd en verpauperd Veel veranderd
Het viaduct telde 189 overspanningen. Een aantal daarvan werd gebruikt als onderdoorgang voor het verkeer. Voor de oorlog al werden er ruimtes onder de bogen voorzien van een pui en in gebruik genomen als opslag of winkel. Na de oorlog was er een enorm gebrek aan werk- en winkelruimte en moesten het merendeel van de nog overgebleven open overspanningen er ook aan geloven. Een eeuw na de ingebruikname van het viaduct was er vrijwel niets meer over van het transparante karakter ervan; zo’n 90% van de bogen was dichtgezet en in gebruik als bedrijfsruimte.
Gered van de ondergang
In 2002 werd het viaduct aangewezen als Rijksmonument. Dat betekende dat er mogelijkheden kwamen om het bouwwerk op te knappen.
Een overbodige luxe was dat niet want door bewoning en oorlog was het bouwwerk nogal beschadigd en verpauperd. Het beton van de constructie had ernstig te lijden gehad van lekkages. Ook het decoratieve stucwerk waarmee de bogen waren afgewerkt, was er slecht aan toe. Dat was verweerd, dichtgeschilderd, weggehakt, verbrand. Hofbogen B.V., waarin destijds woningcorporaties Com.Wonen, PWS, Stadswonen en Vestia waren verenigd, kocht het monument in 2006. Er werd een ambitieus plan ontwikkeld om het viaduct en de stations Bergweg en Hofplein een nieuwe bestemming te geven. De corporaties hadden in het omliggende gebied veel woningen en ze wilden die leefomgeving verbeteren.
Aan de Katshoekzijde van het Hofpleinviaduct was niet veel overgebleven van het decoratieve stucwerk. Hier zijn wat lijsten en voluten hersteld, en in de bogen nog wat frijnwerk. Voor de rest is het spuitbeton dat nog een beetje de illusie van tamponeerwerk geeft.
Zo strak als ze waren kregen we ze niet meer
Mebest
april 2015
19
Stapje voor stapje
Uiteraard wordt de restauratie van het 1,9 kilometer lange bouwwerk in fases uitgevoerd. Een van de deelprojecten is de renovatie van Station Hofplein. In 2006 was dat gedegradeerd tot slechts een opstaphalte van de Randstadrail. Vier jaar later verloor het zelfs die functie toen de randstadrail werd aangesloten op het Metronetwerk. In 2011 werd gestart met de renovatie van de bogen. Zeventien stuks zijn het, van de kop van het viaduct tot aan de Heer Bokelweg. In een eerste fase is het beton van de eerste zeven bogen hersteld. Ook zijn alle aanbouwen en luifels van de gevels weggehaald. Er zijn nieuwe puien geplaatst met veel glas waardoor het transparante karakter is teruggebracht. In de ruimtes kwamen onder meer een jazzclub, restaurants, koffiebar, winkels. Mini Mall werd het gedoopt.
Vroeger kwam hier de fine fleur van Rotterdam terug van een dagje badderen in het mondaine Scheveningen; straks is het een hip stadspark.
20 Mebest
april 2015
Niets meer aan te doen
In 2013 werd de tweede fase van de restauratie in gang gezet. Het beton van de resterende tien bogen werd net als bij fase één gerenoveerd. Dat werk werd gedaan door Vogel B.V. Het bedrijf uit Zwijndrecht, gespecialiseerd in renovatie en reparatie van beton, had ook flink wat werk aan de gevels aan de Katshoek-zijde. Het merendeel van het decoratieve stucwerk was daar verdwenen. De betonreparateur heeft de gevels met spuitbeton afgewerkt. Lijstwerk en voluten zijn de enige decoraties die aan die kant van het viaduct zijn hersteld of teruggebracht. Dat werk is gedaan door Elvee Stucwerk. De éénmanszaak uit Zevenhuizen had aanzienlijk meer werk aan de kant van Raampoortstraat. Naast het herstellen van lijsten en voluten moest daar ook het vlakke stucwerk worden gerestaureerd. “Een enorme klus”, zegt Loïs Vlasblom. “En ook zeer specialistisch werk. Vandaar dat ik de hulp heb ingeroepen van een aantal collega’s van het Stucgilde.”
Onmogelijke opgave
De opdracht was om in kleur te restaureren. TNO heeft onderzoek gedaan naar de originele mortellaag. “Het moet een mengsel van kalk en cement zijn geweest”, zegt Loïs Vlasblom. “Hij was door en door gekleurd, waarschijnlijk met gruis van rode dakpannen dat door de mortel is gemengd. Doordat er diverse branden zijn geweest was het echter lastig om de juiste kleur te achterhalen. De branden en de herstelwerkzaamheden hadden voor een kleurverloop gezorgd, van geel naar donkerrood. Op kleur restaureren ging dus niet. Je kunt geen kleurverloop in je mortel maken, daarvoor was de laag te dik. En alleen een toplaag op kleur kon ook niet, want die krab je open met frijnen. Vandaar dat er toch maar is besloten om het stucwerk met een silicaatverf op één kleur te brengen.”
Na drie groeven kon je het kammetje weggooien Tamponeren en frijnen
Eerst werd de ondergrond onder handen genomen. Het betonijzer werd behandeld met een anti-roestmiddel van Remmers Bouwchemie. Met Betofix, een kunstharsveredelde betonreparatiemortel van dezelfde producent, dichtten de stukadoors de gaten in de ondergrond. Zodra die goed op hoogte was, kon het stucwerk worden hersteld. Dat was destijds in decoratieve vakken aangebracht die beurtelings waren getamponeerd en gefrijnd. “Bij de aanleg van het viaduct hebben ze de hele gevel in een keer getamponeerd”, legt Loïs Vlasblom de toenmalige werkwijze uit. “Op die laag werden de vlakken getekend waar het frijnwerk moest komen. Daar kwam dan een nieuwe laag mortel op, de kaders van het vlak werden uitgesneden en er werd gefrijnd.”
Lastig stukje frijnwerk, met die verschillend geörienteerde vlakken. Stukadoor Loïs Vlasblom maakte er speciale sjablonen voor om het voor elkaar te kunnen krijgen.
Mebest
april 2015
21
Goed, maar niet geschikt
Ruim honderd jaar later werkt het anders. De stukadoors moesten steeds stukjes van de beschadigde vakken herstellen. “Vooral frijnwerk aanhelen is erg moeilijk”, zegt Loïs Vlasblom. “Slechte delen waren afgehakt dus je moest zo maar ergens midden in een vak aansluiten. En dat op een oppervlak dat soms zo verweerd was dat je de groefjes nauwelijks kon zien. Erg lastig om dat zo te doen dat het niet al te zeer opvalt.” Het materiaal waarmee de stukadoors moesten werken, werkte niet mee. “Van Milt, de restaurateur waar wij voor werkten, had al een aantal pallets van een restauratiemortel afgenomen. Prima materiaal, maar voor frijnwerk bleek het
22 Mebest
april 2015
niet geschikt. Een mortel moet iets stijf zijn om er groeven in te kunnen trekken. Deze mortel bevatte erg veel cement waardoor hij zó snel hard werd dat er nauwelijks meer in te werken was. Als je drie groeven had getrokken kon je je kammetje weggooien. We zijn toen overgestapt op een kalkmortel van Parex en daar ging het prima mee.”
Rietstengels en staalborstels
Ook het nieuwe tamponeerwerk moest netjes aansluiten op het bestaande werk. Net als vroeger werkten de stukadoors in een natte mortel waar ze met bossen rietstengels de structuur in aanbrachten. Dat ging goed waar het oude
En wéér is Rotterdam er in geslaagd om een stuk cultureel erfgoed te bewaren voor de toekomst én er een bijzondere hotspot van te maken.
TNO heeft onderzoek gedaan naar de originele mortellaag stucwerk niet al te ernstig verweerd was. Waar de tand des tijds de tekening flink had vervaagd, waren de rietstengels echter te grof. “Dan wordt het improviseren om zo dicht mogelijk bij de bestaande structuur te komen. We hebben er van alles voor gebruikt, tot aan staalborstels toe.”
Sierlijke krullen
Het originele station Hofplein, dat in de oorlog verwoest werd, was in art nouveau stijl gebouwd. In dat deel van het viaduct is dat nog terug te zien in onder meer de lijsten die eindigen in sierlijke voluten met drie krullen. Veel lijsten waren kapot, daar moesten nieuwe stukken worden ingezet. Drie lijsten waren compleet verdwenen.
De restauratiestukadoors hebben ze opnieuw getrokken, in het werk. “Zo strak als ze waren kregen we ze niet meer”, zegt Loïs Vlasblom. “Destijds hebben ze geleidingen gebruikt vanaf de onderkant van de bogen. Dat was daar toen nog allemaal net nieuw en strak. Nu is de gevel gerepareerd en niet meer vlak, dan kun je ook geen vlakke lijst krijgen.”
Op maat gesneden
De restauratiestukadoor heeft zo’n 20 voluten compleet moeten vervangen. Hij heeft de nieuwe stukken prefab gemaakt, in de werkplaats, met een gietmortel van Parex. Hoewel dat veel sneller werkte dan ze in het werk te maken, zaten er wel
Mebest
april 2015
23
Stucgilde
Dan wordt het improviseren
wat haken en ogen aan. “De originele voluten zijn in de mortel uitgesneden. Daardoor zijn ze allemaal verschillend en dat zijn de voluten die ik heb gegoten natuurlijk niet. Die moest ik passend maken, maar als die gietmortel is uitgehard, dan heb je een slijptol nodig om de stukken aan te passen. Ik heb per stuk van te voren goed gekeken hoe hij precies moest worden. Ik goot hem dan ’s avonds in de werkplaats. De volgende ochtend kon ik hem voorzichtig lossen en een beetje in de juiste pasvorm schrapen. Dan was hij ’s middags voldoende uitgehard om hem te vervoeren en te plaatsen.”
Veelbelovend begin
Met het schilderen van de gevels is begin 2015 de restauratie afgerond. De bogen zijn casco opgeleverd, dus diverse huurders zijn bezig met de afwerking en inrichting ervan. Toch biedt Station Hofplein, zoals dit deel van het viaduct heet, al een aardige kijk op hoe het er straks gaat uitzien. Bogen die in de eerste fase zijn opgeknapt, zijn al bewoond en er zijn al verschillende terrasjes. Als straks de andere units ook in gebruik zijn en het stadspark op het dak is aangelegd, dan heeft Rotterdam er een heel bijzondere hotspot bij.
Station Hofplein Opdrachtgever: Hofbogen b.v., Rotterdam Architect: Akropolis Architekten, Rotterdam; Peña architecture, Rotterdam; ZUS, Rotterdam Aannemer: Aannemingsbedrijf H.J. Jurrëns b.v., Utrecht Aannemer restauratiewerk: van Milt Restaurateurs, Lunteren Stukadoorswerk: Elvee Stucwerk, Zevenhuizen
24 Mebest
april 2015
Voor projecten als de restauratie van Station Hofplein is het een zegen dat er een Neerlandsch Stucgilde is. Gespecialiseerde restauratiebedrijven beschikken doorgaans niet over de specialistische kennis en vaardigheden die voor het restaureren van stucwerk noodzakelijk is. Datzelfde geldt voor het gros van de stukadoors in Nederland. Langzamerhand komt daar verandering in. Sinds een aantal jaren worden er in ons land weer meesterstukadoors opgeleid. Zij beschikken over de specifieke kwaliteiten die bij het restaureren van stucwerk nodig zijn. Het merendeel van deze zeer vakkundige en goed geschoolde restauratiestukadoors heeft zich verenigd in het Neerlandsch Stucgilde. Dit verband maakt het onder meer mogelijk om grote werken zoals deze stucrestauratie uit te voeren.
Er zijn nog maar weinig stukadoors in Nederland die een restauratie van dit kaliber kunnen realiseren. Zonder de gecombineerde kennis en kunde van het Neerlandsch Stucgilde was dit nooit gelukt.
Technostuc Heck Geveltherm buitengevelisolatie systemen: kwaliteit én ervaring in één
Voor informatie en advies: T +31 (0)53 433 03 60 - E
[email protected]
www.technostuc.nl Verstand van stucwerk én na-isolatie
geveltherm systemen Optimaal geïsoleerd
Het is een complete renovatie geworden
26 Mebest
april 2015
Buitenpleister de sauna in Tekst: Jan Willem Kommer Fotografie: Henk van der Veen
Als de omstandigheden zwaar zijn, dan kun je beter kiezen voor degelijkheid dan voor esthetiek. Maar hoe mooi is het als die dingen hand in hand gaan? Daarom werkte stukadoorsbedrijf Olminkhof het voetenbad in Wellness Center de Bronsbergen af met een mortel die in buitensituaties zijn mannetje staat. En die ook nog eens een fraai eindresultaat oplevert.
Lekkageprobleem
Eind jaren negentig werd in Zutphen vakantiepark Bronsbergen ontwikkeld. Het bestond uit bungalows, een restaurant, een wellness center met sauna en fitness. Er leek geen zegen op te rusten want in de toch tamelijk korte bestaansperiode is de boel al twee keer failliet gegaan. Evengoed zag John Teunissen, directeur van ConeGroup, er wel brood in en kocht hij het wellness center in 2013. ConeGroup exploiteert ruim dertig zwembaden, wellness centers, sporten recreatiecentra, fitnesscenters. Het bedrijf uit Zeddam is dus niet onbekend met de specifieke problemen die zich bij dit soort accommodaties kunnen voordoen. Evengoed werd John Teunissen toch wel verrast door de Bronsbergen.
“We wisten dat er een lekkageprobleem was, alleen wisten we niet precies wat de oorzaak was”, zegt hij. “We dachten dat we te maken hadden met een grondwaterprobleem. Het hele souterrain was namelijk vochtig, in alle staande delen trok het vocht omhoog en dan denk je toch in die richting.” Hij wilde dat oplossen door te injecteren, maar onderzoek wees uit dat dat niet nodig was. Niet het grondwater zorgde voor de ellende, maar één van de whirlpools. “Daar was één van de leidingen niet van aangesloten, het water liep zo de constructie in.”
Relatief droog
De loszittende leiding was slechts één van de verrassingen waar de nieuwe eigenaar tegenaan liep.
Mebest
april 2015
27
Er bleek van alles geknutseld te zijn in het complex. Consequentie was dat er iets meer moest gebeuren dan gepland. “We waren van plan om de zaak alleen opnieuw in te richten, maar uiteindelijk hebben we alles gestript, het is een complete renovatie geworden.” Voor Olminkhof Afbouw was dat eigenlijk wel zo fijn. Het bedrijf uit Neede werd ingeschakeld voor het stukadoorswerk. “Veel van het oude stucwerk was al verwijderd en het metselwerk stond al een tijdje te drogen toen wij kwamen”, zegt Roy Olminkhof. “Daardoor hadden wij minder last van het vocht dan je zou denken als je hoort wat voor problemen er waren.” Zeker in het restaurantgedeelte hadden de stukadoors weinig problemen te overwinnen. Wat er nog aan slechte lagen te vinden was werd afgehakt. Daarna was het simpelweg een kwestie van repareren met gips waarna er een scanbehang overheen kon.
Belangrijk dat hij op kleur kon
Het voetenbad is gesausd in een grijze tint. Mocht de verflaag eens wat schade oplopen, dan zal dat niet opvallen want de mortel is door en door gekleurd
Speciale mortels
Het werk in het natte gedeelte was een stuk uitdagender voor de stukadoor uit Neede. “Daar zat veel meer herstelwerk in. Vooral op de onderste meter moesten we behoorlijk veel slechte stukken weghalen en opnieuw stukadoren. Daarnaast moest ik zorgen voor een goede aansluiting op de vloer, voor het geval er ooit weer vochtproblemen komen.” De stukadoor werkte in het saunagedeelte met verschillende materialen. Cementgebonden uiteraard, vanwege de vochtige omstandigheden. Welk product precies waar werd gebruikt, was afhankelijk van de ondergrond; of de bestaande stuclaag vast genoeg zat bijvoorbeeld, of er voldoende hechting te realise-
28 Mebest
april 2015
Oosters ogend voetenbad, gebouwd en afgewerkt met materialen van Duitse komaf.
ren was. “Of wat de tegelzetter wilde”, zegt Roy Olminkhof. “Die had een voorkeur voor de RAM 3 van Sopro. Die mortel hebben we vooral voor de onderste lagen gebruikt, de delen die later betegeld zouden worden. Maar we hebben hem ook toegepast op plekken waar de bouwplanning om een snelle mortel vroeg.” De cementgebonden mortel is namelijk al na twee uur te betegelen. De stukadoors hebben ook redelijk wat Ardex R1 gebruikt. Bijvoorbeeld bij een grote wand waar een muurschildering op moest worden gemaakt. “R1 is mooi glad af te werken en dat is wel fijn als zo’n wand beschilderd moet worden”, zegt Roy Olminkhof. “Alleen is dat kunstwerk niet doorgegaan, de wand is uiteindelijk met mos bekleed.”
Waar de hechting relatief makkelijk was en er geen andere eisen waren, werkten de stukadoors met een zelfgemaakte bouwplaatsmortel; zand en cement dus.
Antwoord op álle problemen
Een verhaal apart was het voetenbad. Het oriëntaals ogende bouwwerk staat midden in de wellnessruimte. Het is opgebouwd met metselwerk en voorgevormde Ytongstroken. Het was aanvankelijk de bedoeling dat Olminkhof hem zou afwerken met beton ciré maar dat durfde de stukadoor niet aan. “Er zaten redelijk wat scheuren in de constructie. De kans was groot dat je die zou terugzien in de beton ciré. We moesten dus
Mebest
april 2015
29
Je wilt natuurlijk niet dat de flarden erbij hangen
Voor wanden die betegeld zouden worden, gebruikte Olminkhof een mortel die de tegelzetter voorstelde, de RAM 3 van Sopro.
op zoek naar een alternatief. We hebben overwogen om een nieuwe ondergrond te maken met Ytong of plaatmateriaal. Zelfs naar gevelisolatiemateriaal hebben we gekeken.” Al die mogelijkheden vielen af vanwege de scheuren in de ondergrond en de prijs. SM 700 PRO van Knauf leek wél het juiste product voor de situatie. “Ik kende die nieuwe mortel van buitensituaties en het leek mij de oplossing voor alle problemen die we hier tegenkwamen” zegt de stukadoor. “Hij hecht goed én is elastisch, hij is bestand tegen een behoorlijk hoge vochtbelasting, is stootvast en goed te reinigen. Verder is hij mooi op te schuren én hij kan op kleur. En ook niet onbelangrijk, ook in financieel opzicht was het een veel beter alternatief dan de andere opties die we hadden bekeken.”
30 Mebest
april 2015
Multifunctionele mortel
Voor alle zekerheid kwam Norbert Hulshof van Knauf langs om de situatie op te nemen en een advies te geven. “Ook al is het een wat afwijkende locatie, al te ingewikkeld was het niet”, zegt de technisch adviseur. “Voor een saunacabine zelf zou ik het niet adviseren, maar dit voetenbad staat in een grote open ruimte die voldoende geventileerd is, waar de vochtbelasting en de temperatuur niet al te hoog zijn. Dat kan prima.” Knauf introduceerde de SM 700 PRO een jaar geleden, tegelijk met het Knauf Skin buitengevelisolatiesysteem. De cementgebonden mortel wordt bij dat systeem gebruikt om de platen te lijmen, als mortelweefsellaag en om af te schuren.
Aan het restaurant van Wellnes Center de Bronsbergen had de stukadoor niet al te ingewikkeld werk. Hier moest vooral vlak wit stucwerk komen.
Ook in financieel opzicht een beter alternatief Mebest
april 2015
31
Een interessante combinatie van afwerkmaterialen. tegels, cementgebonden mortel voor buiten en mos.
“Een multifunctionele mortel dus”, zegt Norbert Hulshof. “De SM 700 PRO wordt ook gebruikt om oude gevels die er niet zo knap meer uitzien een frisse look te geven. Hij heeft een fijne korrel waardoor hij heel mooi is op te schuren.” Ook op esthetisch vlak zat het dus wel goed met de mortel. “Voor ons was het ook heel belangrijk dat hij op kleur kon”, zegt John Teunissen. “Vanwege de reinigbaarheid zouden we het bouwwerkje nog sausen, maar we wilden niet dat bij beschadigingen meteen witte plekjes te zien zouden zijn.”
Liever zelf doen
Om in ieder geval tijdens de bouw het risico van beschadigingen tot een minimum te beperken, is het werk aan het voetenbad tot het laatst bewaard. “De uiteindelijke afwerklaag hebben we zelfs pas in de week voor de oplevering aangebracht”, zegt Roy Olminkhof. Daarvoor zaten nog wel wat andere handelingen. Het prepareren van de ondergrond bijvoorbeeld. De stukadoor heeft
32 Mebest
april 2015
Fijne korrel, dus mooi op te schuren zelf de slechte delen van de afwerking verwijderd. “Laat je het aan de sloper over, dan heb je de kans dat die teveel weghaalt. Het was juist de bedoeling om de oude raaplaag zo veel mogelijk te behouden. Dat was namelijk een prima ondergrond voor de SM 700 PRO.” De multifunctionele mortel is in twee lagen opgezet. Eerst een 5 tot 7 mm dikke laag waarin een wapeningsweefsel is verwerkt. Dat moet er voor zorgen dat scheuren uit de constructie niet doorzetten in de afwerking. Na een dag of twee drogen kon de tweede laag SM 700 PRO erop. Die afwerklaag is 2 tot 3 mm dik. Hij is geschuurd, wat een fraai uiterlijk heeft opgeleverd dat uitstekend past bij de constructie en de omgeving.
Beton ciré
Aanvankelijk was het de bedoeling dat de stukadoors van Olminkhof ook nog de douches zouden doen, met beton ciré. Dat werk is uiteindelijk bij de leverancier van de stoomcabines en saunacabines gelegd. “Zij zouden toch al de cabines in beton ciré doen,”, zegt Roy Olminkhof. “Het leek ons niet verstandig om twee partijen in één ruimte met één kleur beton ciré te laten werken. Je gaat dan toch verschillen zien en de opdrachtgever vindt dan altijd het ene werk mooier dan het andere. Om discussies daarover te voorkomen, hebben we gezegd dat het beter was om al het
beton ciré-werk bij één partij te leggen.” De stukadoor uit Neede zal niet ongelukkig zijn dat zijn bedrijf dat werk niet heeft gedaan. Al vrij snel is het materiaal gaan onthechten en bladderen, tot grote teleurstelling van opdrachtgever John Teunissen uiteraard. “Je wilt natuurlijk niet dat de flarden erbij hangen. Zeker niet in een situatie als hier. Voor een wellness center is esthetica immers enorm belangrijk. Daarom ben ik enorm tevreden over de inbreng van Olminkhof. De kwaliteit van hun werk, hoe ze zijn omgegaan met de tijdsdruk en problemen die ze tegenkwamen; niets dan lof!”
Wellness Center de Bronsbergen Opdrachtgever: ConeGroup, Zeddam Aannemer: Schenning Bouw BV, ’s-Heerenberg Stukadoor: Olminkhof Afbouw, Neede
Aanvankelijk zou het voetenbad met beton ciré worden afgewerkt. Vanwege de scheuren in de constructie leek het de stukadoor verstandiger om de SM 700 PRO van Knauf te gebruiken.
Mebest
april 2015
33
Het perron is 340 meter lang en het betonnen plafond ligt daar een meter of negen boven. In zo’n immense ruimte kun je je als mens gemakkelijk verloren voelen. Benthem Crouwel en Hunter Douglas bedachten een plafond dat de ruimte een stuk intiemer maakt zonder dat het benauwend wordt.
34 Mebest
april 2015
Hi-tech plafond voor station Delft Tekst en fotografie: Jan Willem Kommer
Delft heeft een nieuw station. Lokaal is er vooral veel aandacht voor de financiële schaduwkant en de kinderziektes. Dat is jammer want het leidt de aandacht af van een bouwwerk met prachtige elementen. Het spectaculaire plafond bijvoorbeeld dat boven het perron is gemonteerd.
Eén gebouw, twee werelden
Station Delft biedt de treinreiziger twee gezichten. Wie in de Prinsenstad de trein wil nemen, komt binnen in een grote stationshal met een indrukwekkend golvend plafond waarop een historische plattegrond van Delft te zien is. De relatie met de stad wordt ook gelegd met kolommen met ‘Delfts Blauw’ mozaïek. De reiziger die met de trein in Delft áánkomt, stapt uit in het ondergrondse station. Daar wacht een compleet ander beeld en een andere sfeer dan boven de grond. Op het langgerekte, bijna lege perron met daarboven een strak, haast grafisch aandoend plafond is het rustig, licht, open.
Anders dan anders
Het is niet zo gek dat het gebouw zulke verschillende gezichten toont. Het heeft namelijk twee compleet verschillende functies. En er hebben twee verschillende architecten aan gewerkt. Het drie verdiepingen tellende kantoorgedeelte, inclusief de stationshal op de begane grond, is ontworpen door het Delftse architectenbureau Mecanoo. Voor het ondergrondse station, de eveneens ondergrondse fietsenstalling en het voor het station gesitueerde busplein is Benthem Crouwel Architekten uit Amsterdam ingeschakeld. Terwijl er aan het stadskantoor nog druk gebouwd en afgebouwd wordt, is het station eind
Mebest
april 2015
35
februari in gebruik genomen. “Het was toen ook af”, zegt Daniël Jongtien. Volgens de architect van Benthem Crouwel is dat niet gebruikelijk. “Meestal worden stations in fases opgeleverd en in gebruik genomen. In Delft was dat anders.”
Aangename akoestiek
Er zijn wel meer dingen anders aan station Delft. “Het ambitieniveau lag hier tamelijk hoog”, aldus de architect. Dat de inrichting en afwerking veel fraaier en hoogwaardiger oogt dan bij een buitenstation, is logisch. Dat is namelijk altijd het geval bij ondergrondse stations. In Delft is er echter nog een schepje bovenop gedaan. Zo is het akoestisch klimaat op het perron uiterst comfortabel. Waar je in een tunnel verwacht dat je oren
36 Mebest
april 2015
het begeven wanneer er een trein voorbijraast en de NS-omroepster moeilijk te verstaan is, is dat hier compleet anders. Daniël Jongtien daarover: “Normaal gesproken is in dit soort stations de nagalmtijd twee seconden. Hier vond men dat te hoog; het moest één seconde zijn en liever nog korter.” Benthem Crouwel heeft een aantal maatregelen getroffen om dat te realiseren. Op de tunnelwanden is akoestisch materiaal aangebracht dat absorbeert en de geluidsgolven breekt.
Baffles op baffles
Ook het plafond speelt een rol bij de geluidsreductie. Dat is verrassend want het oogt in eerste instantie vooral als een esthetisch hoogstandje. Het bestaat uit aluminium lamellen die in de
lengterichting zijn geplaatst. Dat benadrukt de lengte van het perron. De lamellen zijn verticaal gemonteerd. Bij de trappen gaan ze in een vloeiende lijn over naar horizontale lamellen die een stukje meestijgen naar de tussenverdieping. Hunter Douglas heeft het plafond speciaal voor station Delft ontwikkeld. “Gebaseerd op een concept van Benthem Crouwel”, zegt ontwerper Stefano Letterini. “Het plafond moest vooral de ruimte een menselijke maat geven.” Een logische wens van de architect, het betonnen plafond ligt namelijk op een hoogte van negen meter. Het metalen lamellenplafond heeft dat teruggebracht tot ongeveer de helft. Doordat de lamellen verticaal en op afstand van elkaar zijn gemonteerd, is de ruimte intiemer gemaakt terwijl hij
er niet krapper door is geworden. Ook konden er zo nog goede akoestische voorzieningen worden getroffen zonder het fraaie rustige beeld van het lamellenplafond aan te tasten. Tegen het betonnen plafond zijn geluidsabsorberende Heraklithplaten aangebracht en bovenop de verticale aluminium baffles zijn aparte akoestische baffles gemonteerd.
Vorm volgt functie
Onderdeel van het concept van de architect was dat het plafond zou bijdragen aan de verlichting van het perron. Tussen het perron en de stationshal is een mezzanine gemaakt. In die tussenvloer zijn glasbouwstenen gebruikt waardoor het ondergrondse station kan meeprofiteren van
De vlakke lamellen heeft MB Afbouwmontage met draadeind gemonteerd.
Het strakke plafond krijgt ineens een organisch karakter
Mebest
april 2015
37
daglicht. De architect had bedacht dat dit licht op de terrazzovloer van het perron moest vallen, door dat glanzende oppervlak worden teruggekaatst naar het aluminium plafond en daar vervolgens weer door worden gereflecteerd. “Dat dicteerde de vorm van de baffles”, legt Stefano Letterini uit. “Die moesten het licht namelijk niet alleen reflecteren maar ook verspreiden. We hebben ze daarom een V-vorm gegeven, smaller aan de onderkant en breder aan de bovenkant.” Een aardig detail van Benthem Crouwel is dat de smalle onderzijde van de baffles niet vlak is maar hol. Daardoor krijgen ze een kleuraccent waar ze de blauwe en groene verlichting van de NS borden en de bewegwijzering reflecteren. Naast de vorm is ook de afwerking van de geëxtrudeerde aluminium delen afgestemd op
Twee jaar lang heeft Hunter Douglas gewerkt aan een plafond dat voldoet aan zowel de esthetische wensen als de technische eisen die een treintunnel met een druk gebruikt spoor vraagt.
38 Mebest
april 2015
de functie. “De baffles zijn behandeld met een chroomverf die voor meer reflectie zorgt en met een transparante lak die de felheid van het licht vermindert”, aldus Stefano Letterini.
Verrassende overgang
Bij de trappen die van het perron naar boven naar de mezzanine voeren, krijgt het strakke plafond ineens een wat organisch karakter. De lamellen stijgen met de trap mee naar boven en veranderen in die beweging van vorm; van 60 cm hoge staande elementen worden het 40 cm brede liggende panelen. Hunter Douglas heeft daar speciale tussenstukken voor ontwikkeld. “Die zijn met de hand in de juiste vorm gemaakt”, aldus de ontwerper van het plafondbedrijf. Het lamellenpalfond volgt de kromming die in
Ik heb huizen gebouwd in kortere tijd!
Akoestische baffels bovenop de aluminium baffels dragen onopvallend hun geluidsisolerende steentje bij.
De verticale lamellen gaan in een stijgende lijn over in horizontale delen. De koppelstukken zijn met de hand gemaakt.
de tunnel en in het perron zit. De 4 meter lange elementen zijn niet daar niet voor voorgevormd, maar in de kromming zijn ze iets verspringend gemonteerd.
Staal in plaats van blik
De montage van het plafond is uitgevoerd door MB afbouwmontage uit Zaltbommel. Uitvoerder Joeri Elfring legt uit hoe het bijzondere plafond is opgehangen. “Aannemer Strukton heeft zware metalen balken op het betonnen plafond gemonteerd. Daar hebben we stalen hoeken aan bevestigd. Die kunnen in twee richtingen worden afgesteld. Als we in de juiste positie hadden, hebben we ze gefixeerd. Vervolgens hebben we daar met m8 en m10 bouten de baffles aangehangen, aan de kopse kanten met een extra versteviging.”
Naast het lamellenplafond monteerde MB afbouwmontage ook de door Hunter Douglas ontwikkelde ‘wings’. Dat zijn een soort platte ovale kokers die uit vier delen gebogen aluminium zijn opgebouwd. “Daar zit een hoop kabels in, voor de verlichting en voor de omroepinstallatie”, zegt de uitvoerder. “We hebben ze boven de randen van de perrons gemonteerd.”
Intensieve voorbereiding
Het montagebedrijf is een maand of zes bezig geweest met het plafond. Hoewel het een uniek model is, speciaal ontwikkeld voor dit station, heeft MB afbouwmontage er niet al te veel moeite mee gehad. “Hunter Douglas had tekeningen gemaakt, die waren erg duidelijk. En we hadden ook al twee keer een proefstuk gemaakt.
Mebest
april 2015
39
Plafonds worden vaak over het hoofd gezien, maar het spectaculaire plafond boven het perron van station Delft oogst regelmatig bewondering.
40 Mebest
april 2015
Boven de randen van het perron zijn ‘wings’ gemonteerd waarin een heleboel elektronica voor de verlichting en de omroepinstallatie is weggewerkt.
De eerste keer bij Hunter Douglas, om te kijken of het allemaal werkte zoals bedacht. Na wat aanpassingen hebben we het ook nog bij de constructeur opgehangen.” De baffles wegen zo’n 60 kilo per stuk. Uiteraard moest worden bekeken of de montageconstructie dat gewicht kon dragen. Er werd ook gekeken of het geheel bestand zou zijn tegen de dynamische krachten in de tunnel. Er wordt immers nogal wat wind verplaatst als er een trein voorbij rijdt. Volgens de tests moet het fraaie plafond het zeker 50 jaar lang uithouden bij het geweld van acht treinen per uur die met een snelheid van 160 kilometer per uur langsrazen. Zowel qua uiterlijk als qua prestaties is het een uitzonderlijk plafond dat uitstekend past bij het ambitieniveau voor station Delft. De betrokken partijen zijn dan ook niet over één nacht ijs gegaan. Stefano Letterini is een paar jaar bezig geweest met de ontwikkeling van het plafond. “De tender is in 2012 uitgeschreven en de bouw is in 2014 gestart,” zegt de ontwerper van Hunter Douglas. “Ik heb huizen gebouwd in kortere tijd!”
Het ambitieniveau lag hier tamelijk hoog
Station Delft Opdrachtgever: Spoorzone Delft (Prorail en gemeente Delft) Architect: Benhem Crouwel Architekten, Amsterdam Aannemer: Strukton Worksphere, Cappel aan den IJssel Plafondmontage perron: MB afbouwmontage, Zaltbommel Leverancier plafond perron: Hunter Douglas, Rotterdam
Mebest
april 2015
41
De redactie behoudt zich het recht voor de ingezonden berichten in te korten. De inhoud
Wordt samengesteld aan de hand van pers- en
van de pers- en nieuwsberichten valt niet onder de verantwoordelijkheid van de Mebest-
nieuwsberichten van, voor en over de afbouwsector.
redactie. Met plaatsing van een bericht spreekt de redactie van Mebest dan ook geen
Berichten voor deze rubriek kunt u sturen naar:
waardeoordeel uit over de genoemde kwaliteit en/of prestaties van diensten en producten.
[email protected]
Tierrafino Netwerkdag vrijdag 29 mei 2015 Dé gelegenheid voor vakmensen in de bouwbranche om de ecologische leemstuc en -verf van Tierrafino te ontdekken! Op de netwerkdag van Tierrafino kunnen architecten en interieur architecten, aannemers, stukadoors en schilders elkaar ontmoeten en kennis maken met de workshop-docenten van Tierrafino. U kunt een afspraak maken om op deze netwerkdag 30 minuten advies te krijgen van een specialist over een concreet project. Er is de mogelijkheid demonstraties van Tierrafino producten te bekijken en om zelf samples te maken die u kunt meenemen. Leemfabriek Tierrafino uit Amsterdam ontwikkelt sinds 1992 gekleurde leemstuc en -verf. Als internationaal werkende leemproducent is Tierrafino toonaangevend met haar rijke aanbod gekleurde leemproducten op 100% natuurlijke basis. Tierrafino is bekend geworden met de ontwikkeling van gekleurde leemstuc die onder meer toegepast is in bekende gebouwen als Triodos-bank en WNF. Leem heeft vele unieke eigenschappen, deze zullen uitgebreid aan bod komen op de netwerkdag. Tierrafino producten worden ontwikkeld in het eigen laboratorium en komen voort uit wereldwijd onderzoek naar leem en kleur. Een duurzame pionier van het eerste uur. Waar: Tierrafino BV, Archangelkade 23, 1013BE, Amsterdam. Wanneer: Vrijdag 29 mei, 2015, van 12 tot 18 uur. Advies op afspraak tussen 12 en 15 uur. Aanmelding: via
[email protected] Uitgebreide informatie treft u ook aan op: www.tierrafino.nl + volg ons op Facebook: www.facebook.com/TierrafinoBV en Twitter: www.twitter.com/Tierrafino
Nieuw: HTC Ravager tool van Overmat De HTC Ravager™ van Overmat creëert een gebouchardeerd profiel, geschikt voor het antislip maken van buitenvloeren. Deze tool heeft een extreem hoge capaciteit voor het verwijderen van stugge of brosse coatings tot wel 10mm dikte. hij is ook uitermate geschikt om grote kiezels in betonvloeren bloot te leggen De segmenten zijn ook te gebruiken om een verregende betonvloer te herstellen.
Over de HTC Ravager™
• Laat een gebouchardeerd oppervlak achter, perfect voor antislip buitenvloeren • Legt grote kiezels in betonvloeren bloot in slechts één stap • Verwijdert stugge en brosse coatings en lagen met gemak • Egaliseert beton • Repareert een verregende betonvloer • Oppervlakte voorbereiding - bereik de C.S.P. standaard van 6-7 met behulp van een HTC schuurmachine • Vervangbare onderdelen maken reconstructie eenvoudiger en minder kostbaar Verkrijgbaar voor alle HTC schuurmachines en hand schuurmachines, met uitzondering van de 270 EG, GL 270 en GL 400
42 Mebest
april 2015
Scaffmover verplaatst voor u de kamersteiger Nieuwe norm voor bepaling slipweerstand NEN heeft de nieuwe Nederlandse norm voor het bepalen van de slipweerstand voor commentaar gepubliceerd. Deze norm vervangt de praktijkrichtlijn NTA 7909 uit 2003 en beschrijft de classificatiemethode op basis van de tribometer. Het normontwerp is bedoeld voor alle horizontale en hellende beloopbare oppervlakken in openbare en arbeidsruimten. Met dit normontwerp wordt aangesloten op de Europese meetmethode die het meest geschikt wordt geacht voor metingen op locatie. De belangrijkste wijzigingen ten opzichte van de praktijkrichtlijn NTA 7909:2003 zijn: • de slipweerstand van een vloermateriaal wordt nog steeds vastgelegd aan de hand van de dynamische wrijvingscoëfficiënt. Maar de methode die wordt voorgeschreven voor de bepaling van de dynamische wrijvingscoëfficiënt is gewijzigd om aan te sluiten bij de Europese CEN/TS 16165; • de eisen ten aanzien van de minimale slipweerstand van een beloopbaar oppervlak zijn gewijzigd en meer gespecificeerd naar de verschillende toepassingen; • er worden geen eisen meer gesteld aan de maximale slipweerstand; • er worden geen eisen meer gesteld aan het maximale verschil in slipweerstand; • de bepalingsmethode voor het vaststellen van de ‘maatgevende’ slipweerstand zowel op locatie als in het laboratorium is verder aangescherpt; • de rapportage van de uitgevoerde slipweerstandsmetingen is uitgebreid.
Met trots presenteert SystemFlex de Scaffmover, de robot die kamersteigers voor u verplaatst. En het mooie is, u hoeft daar niet eens voor naar beneden te klimmen. U blijft gewoon op de steiger staan en via de afstandsbediening laat u hem door de Scaffmover naar voren, naar achteren, naar links en naar rechts verplaatsen. De Scaffmover kan volledig om zijn eigen as draaien, maar blijft in de eigen draaicirkel. Bovendien is de Scaffmover zelf de rem op de steiger, dus U hoeft de steiger niet zelf op de rem te zetten en de rem er vervolgens weer af te halen. De Scaffmover weegt slechts 18 kilo, een fractie van het gewicht van andere apparaten, waardoor hij door één persoon kan worden getild. Door de compacte afmetingen (400mm x 400mm x 380mm) past hij gemakkelijk in een bestelbus. De SCAFFMOVER is vanaf mei 2015 leverbaar. Pre-orders kunnen nu al worden geplaatst via
[email protected] Kijk voor meer informatie op www.scaffmover.com
Commentaar indienen
Belanghebbenden kunnen via www.normontwerpen.nl tot 1 juni 2015 kosteloos het ontwerp van NEN 7909 bekijken en commentaar indienen. De definitieve versie wordt na behandeling van het commentaar naar verwachting eind 2015 gepubliceerd. Voor inhoudelijke informatie over deze norm of over het normalisatieproces: ir. Annemarie Mewe, telefoon (015) 2 690 161 of e-mail
[email protected]
Mebest
april 2015
43
Nieuwe namen voor Strikotherm Gevelisolatiesystemen Na jaren van trouwe dienst laat Strikotherm de systeembenamingen 100, 200 en 300 los. In overleg met diverse verwerkers is er een nieuwe en functionele systeemindeling gemaakt. Strikotherm systeem Comfort is het meest voorkomende systeem. Hierbij wordt gebruik gemaakt van een polystyreen of minerale wol isolatieplaat die wordt bevestigd op de achterconstructie.
Internationaal succes voor OpenCeilings met het verkopen van ‘lucht’ OpenCeilings heeft in reeds 15 landen projecten gerealiseerd en boekt daarmee internationaal succes met nagebootst daglicht in systeemplafonds. Onder andere buitenlandse ziekenhuizen en kantoren maken hier inmiddels gebruik van, wat het bedrijf een uitnodiging voor de aanstaande Nederlandse handelsmissie naar Denemarken heeft opgeleverd. OpenCeilings ontwikkelt creatieve oplossingen voor systeemplafonds, door met behulp van fotografie (luchten, bomen en bloesemtakken) en LED-verlichting een illusie van daglicht te creëren. Deze verlichte plafonds van OpenCeilings blijken zowel nationaal als internationaal een succes. Enkele jaren na de introductie en positieve aandacht in de pers heeft het bedrijf in 15 landen voet aan de grond gekregen en hebben de ‘Hollandse luchten’ een sterke reputatie opgebouwd. Het plan werd oorspronkelijk bedacht voor tandartsen waar patiënten in de stoel naar het plafond liggen te staren, maar de toepassing blijkt veel breder geschikt. “We leveren onze LED plafonds vooral aan zorginstellingen en bedrijven. Zorgverleners willen patiënten graag een prettige afleiding bieden tijdens een behandeling. Het uitzicht door ons ‘dakraam’ heeft vaak een rustgevende en stress verlagende werking. Daarnaast zoeken bedrijven naar een inspirerende en productieve werkomgeving. Ons nagebootst daglicht in het systeemplafond sluit hier op een uitstekende manier op aan. We creëren nagebootst daglicht bij zorgverleners en in kantoren, door onze verlichting in het bestaande plafond te integreren,” aldus Roderick Viellevoije, een van de oprichters van het bedrijf.
44 Mebest
april 2015
Strikotherm systeem Premium is het gevelisolatiesysteem met het hoogste rendement. Door de dunne SLIM-plaat, gebaseerd op PIR en EPS, wordt namelijk een hogere RC-waarde gecreëerd. Dit systeem is dan ook zeer geschikt voor Passief Bouwen. Het Strikotherm systeem Green is gebaseerd op de Steico Houtvezelplaat die voor 100% uit natuurlijke houtvezels bestaat wat een positieve bijdrage levert aan het milieu. Bij het Strikotherm systeem Open worden technische en esthetische mogelijkheden gecombineerd. Door het Strikotherm systeem Open te gebruiken, ontstaat er door continue beluchting een gevelopbouw waaruit het bouwvocht zeer snel wordt afgevoerd.
PUURkleur is de Nederlandse importeur van de decoratieve verven en stucco’s van de gerenommeerde Italiaanse producent Giorgio Graesan. Wij voeren een uitgebreid pakket producten met eindeloze creatieve mogelijkheden. Benieuwd naar wat we voor elkaar kunnen betekenen? Neem contact op!
PUURkleur Jachthavenweg 9 | 5928 NT Venlo | 077 464 0088
[email protected] | www.puurkleur.com
QUBO
LIJN-PUNTLASER VOOR DROOG- EN INTERIEURBOUW
90°
EENVOUDIG. TIJDBESPAREND. NAUWKEURIG.
90°
WERKEN MET DE NIEUWSTE TECHNOLOGIE. Haakse hoeken en vlakheid van vloeren en wanden kunnen nauwkeurig worden gecontroleerd Geschikt voor horizontale en verticale toepassingen Snel en eenvoudig overnemen van meetpunten Veelzijdig in droog- en interieurbouw door geraffineerde adapter Langdurig presteren door Li-Ion accu
IKKELEN WIJ ONTW S, ESSIONAL F O R P T E M LS. FESSIONA VOOR PRO
SOLA-Messwerkzeuge GmbH, Unteres Tobel 25, A-6840 Götzis, Telefon +43 (0)5523 53380-0, Telefax +43 (0)5523 53385, E-mail:
[email protected], www.sola.at
is een uitgave van
Adverteerdersindex Cosmar Technisch Bureau Afbouw Mauritskade 27, 2514 HD Den Haag Telefoon: 070 - 33 66 500 Fax: 070 - 33 66 533 E-mail:
[email protected] Website: www.tbafbouw.nl Abonnementen aanvragen, opzeggen en wijzigen via bovenstaande gegevens.
DPG
25
2
Knauf
48
PSH Media Sales
47
Renault
15
Puur kleur
45
Fotografie: Jan Willem Kommer, Delft; Henk van der Veen, Maassluis; Elvee Stucwerk, Zevenhuizen; Huib Nederhof, Rotterdam
SOLA
45
Beeldbewerking: Henk van der Veen, Maassluis
Technostuc Systemen/Pavatex
25
Mebest Website: www.mebest.nl Twitter: @MebestNL Redactie: Jan Willem Kommer - Klokhuys teks & foto, Delft E-mail:
[email protected] Telefoon: 06 - 29 21 79 59
Vormgeving: Sylvia Oxenham, X-Media Solutions, Doetinchem Druk: Senefelder Misset B.V., Doetinchem Advertenties, tarieven en inlichtingen uitsluitend bij: PSH Media Sales Mercuriusstraat 35, 7006 RK Doetinchem Postbus 68, 7000 AB Doetinchem Telefoon: 0314 - 355 800 Fax: 0314 - 355 643 E-mail:
[email protected] Website: www.pshmediasales.nl Reproductie: Alle auteursrechten en databankrechten ten aanzien van de inhoud van deze uitgave berusten bij Technisch Bureau Afbouw, de betreffende auteur en/of de betreffende fotograaf. Niets uit deze uitgave mag zonder hun toestemming openbaar worden gemaakt of verveelvuldigd.
46 Mebest
april 2015
Eerstvolgende uitgave: Mebest nr.3-2015 Verschijningsdatum: 19 juni 2015 Aanlevering advertentiemateriaal: 3 juni 2015
MEBEST biedt een top bereik tegen de scherpste tarieven Bereik onder architecten
8000
Kosten per 1.000 bereikte architecten
Bereik onder afbouwbedrijven (zowel nat als droog)
1500
10000
1200
8000
900
6000
600
4000
300
2000
Kosten per 1.000 bereikte afbouwbedrijven (zowel nat als droog) 350
7000
300
6000
250
5000
200
4000 150 100
2000 1000
3.904
0
ct ite h c Ar De
6.476
€ 1.235
€ 380
0
t es eb M
ct ite h c Ar De
9.340 8.782 8.545 0
t es eb M
Mebest bereikt meer architecten dan bijvoorbeeld het magazine De Architect. Daarnaast zijn de kosten per 1.000 bereikte architecten ook veel lager.
t e fo es zin .in a eb d M ag an m W n w e ou d fb on A f a g Pl in on W
€ 263 € 316 € 325
0
t e fo es zin .in a eb d M ag an m W n w e ou d fb on A f a g Pl in on W
Mebest bereikt meer afbouwbedrijven en de kosten per 1.000 gedrukte exemplaren zijn lager.
Mebest feiten: - met 23.000 exemplaren de hoogste oplage - met 1 advertentie bereikt u de gehele afbouwbranche - op de deurmat bij alle architecten in Nederland - gemiddeld 1,9 meelezer ➔ bereik per editie van 38.000 personen - hoogste bereik onder afbouwbedrijven - advertenties in Mebest worden gratis doorgeplaatst in de digitale uitgave
Benieuwd naar de communicatiemogelijkheden? Bel met Shahin Habbah, tel. 0314 – 355 834 of stuur een mail:
[email protected]
50
Bron cijfers: Retriever, oktober 2014
3000
Jij schittert met SM 700 PRO van Knauf
Boek meer Succes met deze nieuwe Cement Topper Knauf SM 700 PRO: complete pleister voor hechting, wapening, afwerking én plintbereik Smeuïg, prettig verwerkbaar Fijne korrel, strak eindresultaat ■ Natuurwit ■ In vele kleuren leverbaar ■ ■
www.knauf.nl
