Steven Osborne
wo 26 nov 2014 Blauwe zaal Grote podia
inleidend interview met Mark Delaere en Steven Osborne 20 uur pauze ± 20.40 uur concert 21 uur 22.05 uur
piano Pianoduo Genova & Dimitrov do 9 okt 2014 Pianoduo Genova & Dimitrov Publieke masterclasses voor pianoduo’s vr 10 & za 11 okt 2014 Till Fellner vr 24 okt 2014 Till Fellner Publieke masterclasses piano za 25 & zo 26 okt 2014 Gabriela Montero do 13 nov 2014 Steven Osborne wo 26 nov 2014 Angela Hewitt do 18 dec 2014 Steven Osborne Lecture recital wo 4 feb 2015 Steven Osborne do 5 feb 2015 Richard Goode vr 29 mei 2015 Richard Goode Publieke masterclasses piano za 30 mei 2015
focus Steven Osborne deFilharmonie olv. Edo de Waart | Steven Osborne piano za 15 nov 2014 Steven Osborne wo 26 nov 2014 Steven Osborne Lecture recital wo 4 feb 2015 Steven Osborne do 5 feb 2015 Alban Gerhardt cello Steven Osborne piano wo 4 mrt 2015
Steven Osborne piano
Gelieve uw GSM uit te schakelen. De inleidingen kan u achteraf beluisteren via www.desingel.be Selecteer hiervoor voorstelling/ concert/tentoonstelling van uw keuze. Reageer en win Op www.desingel.be kan u uw visie, opinie, commentaar, appreciatie, … betreffende het programma van deSingel met andere toeschouwers delen. Selecteer hiervoor voorstelling/ concert/tentoonstelling van uw keuze. Neemt u deel aan dit forum, dan maakt u meteen kans om tickets te winnen. Grand café deSingel open alle dagen 9 24 uur informatie en reserveren +32 (0)3 237 71 00 www.grandcafedesingel.be drankjes / hapjes / snacks / uitgebreid tafelen Bij onze concerten worden occasioneel cd’s te koop aangeboden door La Boite à Musique Coudenberg 74 | Brussel +32 (0)2 513 09 65 www.classicalmusic.be Met bijzondere dank aan Jacek Bielat voor het stemmen en het onderhoud van de concertvleugels van deSingel Piano's Jacek & Svetlo Land Van Waaslaan 150 | Gent +32 (0)9 227 77 37 | www.jspiano.be
Morton Feldman (1926-1987) Intermission 5
4’
George Crumb (°1929) Processional 11’ Morton Feldman Extensions 3
5’ George Crumb
A Little Suite for Christmas, A.D. 1979
The Visitation The Berceuse for the Infant Jesu The Shepherd’s Noël Adoration of the Magi Nativity Dance Canticle of the Holy Night, Carol of the Bells
15’
Morton Feldman Palais de Mari
teksten programmaboekje Mark Delaere coördinatie programmaboekje deSingel
25’
Van het ene uiterste in het andere (en weer terug): Feldman en Crumb Nergens zijn de contrasten groter dan in de Amerikaanse kunstmuziek uit de tweede helft van de vorige eeuw. Er zijn de Leonard Bernsteins en John Corigliano’s van de nieuwe wereld, die hun in wezen romantische muziektaal graag kruiden met een vleugje jazz, en die graag samenwerken met de amusementsindustrie (film, musical, popmuziek). Componisten als Elliott Carter en Milton Babbitt streven dan weer vernieuwing en verfijning van de muziektaal na. Ze werken doorgaans in de academische context van de ‘music departments’ die onlangs zo fijn geborsteld werd in de roman ‘Orfeo’ van Richard Powers (2014). Er is de Amerikaanse experimentele muziek van Charles Ives via John Cage tot Tom Johnson, en er is de Minimal Music en het postminimalisme. De opsomming kan nog een tijdje doorgaan, maar nu reeds is het kaleidoscopisch karakter van de Amerikaanse muziek overduidelijk. De luisteraar met een brede blik wordt zeker geconfronteerd met deze contrasten. Doorgaans worden deze verschillende (nieuwe) werelden echter nogal gescheiden gehouden, en biedt een concert een vrij homogene luisterhorizon. Niets van dit alles in het programma van vanavond. Ook al staan er slechts twee componisten geafficheerd, het klankbeeld en de esthetiek van deze beide heren kunnen nauwelijks verder van elkaar verwijderd zijn. Door de schraagsgewijze volgorde van de stukken (Feldman-CrumbFeldman-Crumb-Feldman) wordt dit contrast nog extra in de verf gezet. Meestal staan werken van eenzelfde componist gegroepeerd, en is er een pauze om de mentale switch te maken. Tijdens dit concert is dat niet het geval, waardoor de composities elkaars intensiteit alleen maar kunnen versterken. Om te begrijpen wat Morton Feldman bedoelt wanneer hij zijn muziek als ‘abstract’ bestempelt, moeten we even de vergelijking met de abstract-expressionistische schilderkunst maken. De schijnbaar monochrome schilderijen van Mark Rothko zijn niet figuratief. Ze bestaan slechts uit de geometrische vorm van het doek, waarvan het vierkant soms wel en soms niet nog eens herhaald wordt in het midden van het doek. Eén kleur en één geometrische vorm: abstracter kan een schilderij niet zijn. Maar wanneer men goed kijkt schuilen er tientallen kleuren in dat ene rood of geel, en is het doek een zinderend en gloedvol kijkstuk. Feldmans muziek kenmerkt zich eveneens door die merkwaardige combinatie van abstractie en sensualiteit. De zinnelijkheid van zijn klanken is haast tastbaar, maar tegelijkertijd
6
George Crumb © Guy Vivien
7
wil hij met die klanken niets uitdrukken wat die klanken zelf te boven gaat. Niet eens zichzelf wil Feldman uitdrukken. Door vasthoudend te verzaken aan elke vorm van structuur of ordening wil hij de essentie van de klanken zelf op het spoor komen, in plaats van hen in een geconstrueerd verband te plaatsen. Feldmans dynamisch palet lijkt ook monochroom, maar achter de schijnbaar homogene pianissimoklanken gaan tientallen subtiele klanksterkteverschillen schuil. De muziek van George Crumb is allerminst abstract. Al zijn vocale werken zijn gebaseerd op teksten van Federico Garcia-Lorca, en Crumb streeft met zijn muziek een versterking na van de daarin uitgedrukte woede om sociaal onrecht of om de beproevingen van het menselijk bestaan. Zijn klankbeeld roept meer dan eens een archaïsche wereld op, die spiritualiteit en kosmologie aanwezig stelt, ongebroken als ze is door de rationaliteit van de moderne beschaving. Zijn composities bulken van referenties aan andere muziek of aan buitenmuzikale fenomenen. De uitbeelding in een in wezen abstracte kunstvorm als muziek vereist grote contrasten. Crumbs palet is dus bontgekleurd en hij is een meester in het gebruik van de alternatieve klanken die bijvoorbeeld aan de piano kunnen ontlokt worden door de snaren rechtstreeks te beroeren. Ook op vlak van dynamiek gaat Crumb op zoek naar het schokeffect door zeer zachte en zeer luide klanken naast elkaar te plaatsen. Morton Feldman, Intermission 5 (1952) In zijn vroegste werken had Feldman grafische notatie gebruikt: punten en streepjes geven bij benadering aan waar de klanken in tijd en ruimte geplaatst worden. Vanaf de ‘Intermissions’ gebruikt hij opnieuw de traditionele muzieknotatie om de tijdsbepaling terug preciezer te kunnen realiseren. ‘Intermission 5’ bestaat uit twee delen die ongemerkt in elkaar overlopen. In het eerste deel wordt een luid en dissonant akkoord telkens het vertrekpunt voor een proces waarin deze klank tegelijkertijd uitsterft en bijgekleurd wordt. Het uitsterven van klank zit in de natuur van het instrument, het bijkleuren gebeurt door toevoeging van zeer zachte tonen in ver uit elkaar liggende registers. Na een lange pauze presenteert het tweede, kortere deel een nieuw klankbeeld. In plaats van een akkoord horen we een opeenvolging van steeds dezelfde lage en hoge toon als een onveranderlijk melodisch gegeven, dat op zijn beurt in de hoge resonanties bijgekleurd wordt. George Crumb, Processional (1983) Net zoals Debussy’s ‘Images’ voor piano is Crumbs ‘Processional’ “een experiment in harmonische chemie”. De zes tonen die in het
8
begin in dalende (heletoons)beweging gespeeld worden, vormen de harmonische basiscel, die dan verder doorheen het werk ontwikkeld wordt. De ontwikkeling gaat in alle richtingen: uitbreiding tot clusterakkoorden (‘toontrossen’ gevormd door een grote hoeveelheid naast elkaar liggende tonen), permutaties (wijziging van volgorde van de zes tonen), ritmische articulatie en klankkleur. Wat dit laatste betreft voorzag Crumb een tweede, alternatieve versie met toevoeging van zogenaamde ‘extended techniques’. Die speelwijzen halen meer klankkleuren uit het instrument dan mogelijk is via de traditionele speelwijze via de toetsen. Crumb selecteert hiervoor drie speelwijzen rechtstreeks op de snaren: het plots afdekken van een snaar (‘mute’), het aantokkelen van een snaar (‘pizzicato’) en het spelen van harmonieken op een snaar. Net zoals op een viool of gitaar verkrijg je door dergelijke harmonieken een ijlere, haast etherische klank. De titel van het werk kan verklaard worden door de obsessieve herhaling van een basispuls (achtste noot) doorheen het hele werk. Crumb verwees hiervoor naar een ‘processie van de natuur’, eerder dan naar een of andere feestelijke of sombere ‘processie van de mens’. Morton Feldman, Extensions 3 (1952) Dit pianowerk vertoont alle kenmerken van een typisch Feldmanstuk: langzaam tempo, schrale textuur, stil en met herhalingen van een vast patroon dat onvoorspelbaar en zonder richting gevarieerd wordt. Dit laatste is in feite een vroeg en geïsoleerd voorbeeld van een techniek die in het latere werk van Feldman prominent zou worden: de zogenaamde ‘patterns’ in werken vanaf de opera ‘Neither’ (1977). Na het extraverte ‘Processional’ klinkt Feldmans ‘Extensions 3’ haast als een ascetische poging om de monochrome pianoklank te verrijken. De ‘extended techniques’ slaan hier slechts op de traditionele speelwijze: verschillende subtiele klanksterkteverschillen binnen de overkoepelende zachte klank, gebruik van het pedaal, zachte inzetten en toevoeging van nog zachtere (boven)tonen. Naar het einde toe verlevendigt Feldman de muziek enigszins met enkele luidere akkoorden en met langere ‘patterns’. George Crumb, A little suite for Christmas A.D. 1979 (1980) Een suite biedt van oudsher een opeenvolging van korte, contrasterende stukken. Deze suite is geïnspireerd door Giotto’s fresco’s over de geboorte van Christus in de magistrale Scrovegni kapel in Padua. Met name delen 1 (De visitatie) en 4 (De aanbidding der wijzen) bieden een ‘auditief tableau’ van Giotto’s afbeeldingen.
9
Drie andere delen maken gebruik van kerstliederen uit verschillende muziekculturen: een Italiaanse lauda (‘canticle’), een Franse noël, en een Engelse carol. Deze contemplatieve delen worden afgewisseld met meer exuberante bewegingen zoals de extatische ‘Aanbidding der wijzen’ en vooral de ‘Dans van de geboorte’. Het laatste deel bevat een herhaling van de klokkenfiguur uit het openingsdeel, waardoor de suite cyclisch afgerond wordt. Waar de speeltechnieken op de snaren in de klankkast van de piano nog optioneel waren in ‘Processional’ maken ze hier de kern uit van de compositie. Bijzonder mooi is het voorlaatste deel, waarin een Engels kerstliedje uit Coventry (1591) opklinkt uit glissando’s over de pianosnaren. Crumb noteert hierbij de speelaanduiding ‘like a minstrel’s harp’. Maar in feite barst elk deel van de klankeffecten, die de piano een even grote kleurenpracht schenken als de fresco’s van Giotto na de restauratie in 2000. Morton Feldman, Palais de Mari (1986) Dit is het laatste pianowerk van Feldman, en het vat zijn betekenis perfect samen. De pianoklank bevat drie componenten: aanzet, toon en uitsterven van de toon. Voor Feldman verhindert de aanzet de precieze waarneming van een toon. Daarom schrijft hij doorgaans zeer stille muziek, waarin de aanzet tot het absolute minimum beperkt wordt. Dat mag je wel zeggen over ‘Palais de Mari’, dat zich de hele 25 minuten lang in het pianissimo-register (ppp) afspeelt. Het uitsterven van klank zit in de natuur van het instrument. In tegenstelling tot bijvoorbeeld een viool, fluit of orgel die een toon na de aanzet nog geruime tijd in dezelfde klanksterkte kunnen laten horen, heeft de piano een natuurlijk diminuendo (het geleidelijk aan uitsterven van de toon). Wanneer de toets onmiddellijk losgelaten wordt, hoor je een korte klank. Wanneer de toets ingedrukt blijft, hoor je een uitstervende klank. Het zogenaamde sostenuto-pedaal heft de dempers op, waardoor tonen ook wanneer de toets losgelaten wordt langer blijven klinken (uitsterven). In dit stuk vraagt Feldman dat het sostenutopedaal ingedrukt blijft. Uitzonderlijk dient het pedaal kort even losgelaten te worden wanneer de inzet van een lange noot vergezeld wordt van een korte noot: enkel de lange noot blijft dan klinken. In het begin horen we enkele keren een groepje van vier tonen, gevolgd door een maat rust, de tijd die de tonen nodig hebben om uit te sterven. Er zit een zeer langzame evolutie in het stuk: de groepjes met tonen worden langer, en er verdwijnen steeds meer maten rust. De overtalrijke herhalingen zijn zelden letterlijk. Vaak is er een kleine ritmische wijziging of een octaafverwisseling. Naast chromatische toongroepjes maakt Feldman in dit werk ook opvallend veel gebruik van het interval van de reine kwint: de melodische tonen as-es worden regelmatig herhaald, en ze vormen ook het slotakkoord.
10
Morton Feldman © 1999 Betty Freeman, Los Angeles, and Leberecht Collection, London
11
Steven Osborne Steven Osborne werd geboren in Schotland in 1971 en studeerde bij Richard Beauchamp aan de St. Mary’s Music School in Edinburgh en bij Renna Kellaway aan het Royal Northern College of Music in Manchester. Hij won de eerste prijs van zowel de Naumbrug International Piano Competition 1997 in New York als de Clara Haskil Competition 1991. Momenteel is Steven Osborne één van de leidende jonge pianisten van GrootBrittannië. Op zijn repertoire staat een breed gamma van repertoirewerken van Beethoven en Mozart tot select werk van Messiaen, Tippett en Alkan. In Groot-Brittannië werkt hij regelmatig samen met de belangrijkste orkesten als Royal Philharmonic, London Philharmonic, Philharmonia, City of Birmingham Symphony, BBC Symphony en Hallé Orchestra. Zijn concerten worden regelmatig uitgezonden op BBC en hij is een vaste gast in de Wigmore Hall in Londen en op het Festival van Edinburgh. Osborne speelde concerten met het NHK Symphony, Bergen Philharmonic, Münchener Philharmoniker, Kammerorchester Wien, Finnish Radio Symphony, Salzburg Mozarteum en Lathi Symphony Orchestra. Daarbij werkte hij onder leiding van dirigenten als Christoph von Dohnányi, Evgeny Svetlanov, Sir Charles Mackerras, Pascal Tortelier, Andrew Litton, Alan Gilbert, JukkaPekka Saraste en Vassily Sinaisky. Recitals speelde Steven Osborne in talrijke vooraanstaande concertzalen in de wereld: Konzerthaus Wien, Philharmonie Berlin, Musikhalle Hamburg, Suntory Hall Tokio, Kennedy Center Washington en Alice Tully Hall en Frick Collection, beide laatste in New York, Carnegie Hall, Bozar, … Osborne neemt exclusief cd’s op voor Hyperion. In 2003 bracht hij twee cd’s uit: de solowerken van Alkan en de ‘Harmonies poétiques
12
et religieuses’ van Liszt, die beiden werden geselecteerd als Editor’s Choice in Gramophone. Zijn opname van ‘Vingt regards sur l’enfant Jésus’ van Messiaen werd zowel voor een Gramophone Award als voor een Deutscher Schallplattenpreis genomineerd. Andere opnamen omvatten de pianoconcerti van Tovey, solowerken van de hedendaagse Russische componist Kapustin die ook genomineerd werd voor een Schallplattenpreis en een cd met solowerken van Ravel voor Musical Heritage in de Verenigde Staten.In 2009 won Osborne een Gramophone Award voor zijn opname van Brittens werken voor piano en orkest; In 2013 werd hij door de Royal Philharmonic Society gehuldigd als ‘Instrumentalist of the Year’ en won hij zijn tweede Gramophone Award voor zijn opname van Moesorgski’s ‘Schilderijententoonstelling’ en solowerken van Prokofjev. Het afgelopen seizoen was Osborne ‘artist in residence’ in de Wigmore Hall in Londen, waarbij hij een uitgebreid repertoire bracht met werken van Beethoven, Ravel, Rachmaninov en Prokofjev. Hij speelde ook de ‘Turangalîla-Symfonie’ met het London Symphony Orchestra olv. Jonathan Nott en met het Nationaal Orkest van Spanje olv. Josep Pons. Elders voerde hij Brittens Pianoconcerto uit met het Göteborg Symfonie Orkest olv. Hannu Lintu en met de Singapore Symphony, Adelaide Symphony en Tokyo Metropolitan Symphony Orchestra. www.stevenosborne.co.uk
© Benjamin Ealovega
deSingel tijdlijn wo 26 nov 2014 Steven Osborne Crumb, Feldman
wo 3 feb 2010 Steven Osborne & Paul Lewis Schubert
za 15 nov 2014 deFilharmonie olv. Edo de Waart Beethoven, Bruckner
vr 31 okt 2008 Alban Gerhardt & Steven Osborne Schumann, Alkan, Piazzola, Sjostakovitsj
vr 25 mei 2012 Steven Osborne Ravel zo 18 mrt 2012 Britten Happening za 18 feb 2012 Steven Osborne Ravel
zo 22 apr 2007 Liszt Happening vr 31 mrt 2006 Steven Osborne Mozart, Beethoven, Tippett, Moesorgski
13
Binnenkort in deSingel
Apollon Musagète Quartett
Pawel Zalejski, Bartosz Zachlod viool Piotr Szumiel altviool Piotr Skweres cello Lecture recital
Over het Strijkkwartet nr 1 in C,opus 37 van Karol Szymanovski do 11 dec 2014 | 20 uur | Blauwe zaal € 10 (basis) | € 8 (-25/65+ en tickethouders concert vr 12 dec 2014)
Concert A Dvorák Strijkkwartet nr 11 in C, opus 61 W van Szamotul Juz sie zmierzcha H Górecki Strijkkwartet nr 1, opus 62 ‘Juz sie zmierzcha’ K Szymanowski Strijkkwartet nr 1 in C, opus 37 vr 12 dec | 20 uur | Blauwe zaal € 22, 18 (basis) | € 18, 14 (-25/65+) | € 8 (-19 jaar) gratis inleiding Waldo Geuns | 19.15 uur | Blauwe foyer
© Marco Borggreve
architectuur dans theater muziek
t +32 (0)3 248 28 28 Desguinlei 25 B-2018 Antwerpen deSingel is een kunstinstelling van de Vlaamse Overheid
www.desingel.be f deSingelArtCity
mediasponsors
