Snel op de hoogte met

4

09

VAKBLAD VOOR MANAGERS VAN OPERATIEAFDELINGEN

ERWIN DE KOVEL (MEDISCH SPECTRUM TWENTE)

‘LIEVER GOEDE WERKSFEER DAN EXTRA GELD’

NVLO-JAARCONGRES: DE KUNST VAN HET OMDENKEN LUCHTVAART INSPIRATIEBRON VOOR BETERE PATIËNTVEILIGHEID E-LEARNING: EFFECTIEVER OEFENEN MET MEDISCHE APPARATUUR OKM_04_2009.indd 1

18-11-2009 11:14:40

O

OKM_04_2009.indd 2

18-11-2009 11:14:44

adv OK-ni ad

Snel op de hoogte met

OK nieuws.nl Ontwikkelingen in de wereld van de OK volgen elkaar in snel tempo op. Daarom vindt u op www.OKnieuws.nl dagelijks:

• het laatste nieuws • interessante achtergrondverhalen • agenda met vakevenementen • vacatures

Dé nieuwssite voor de OK: van operatieassistent tot anesthesiemedewerker en van OK-manager tot chirurg. adv OK-nieuws.indd OK-nieuws indd 31 OKM_04_2009.indd

4/27/09 11:14:48 2:46 PM 18-11-2009

FOTO: FOTOTEAM-KENM.NL

VOORWOORD

Personeelszaken Er is op de Nederlandse operatiekamers een groot tekort aan personeel. Aan zowel operatieassistenten als anesthesiemedewerkers, recoveryverpleegkundigen en leidinggevenden. Overigens is dit probleem niet uniek voor de OK. Ook de SEH, IC en andere afdelingen in het ziekenhuis kampen met deze problematiek. We halen nu de operatieassistenten uit het buitenland, met als gevolg dat ze daar ook een probleem krijgen. Zoals u weet, zijn daarover al Kamervragen gesteld. Nu weet ik niet hoe u daarover denkt, of u daarover denkt en wat u eraan doet. Mijn gevoel wil ik graag met u delen. Het probleem is door ons zelf veroor-

zaakt, waarbij ‘onszelf’ staat voor wij als ziekenhuispersoneel: van raad van bestuur tot en met mensen op de vloer. Iedereen houdt het tekort in stand. Als makke schapen hebben we aan jarenlange veranderingen meegewerkt, met als doel efficiency. Als de koffiekamer vol zat, kwam er steevast iemand binnen die riep dat er veel te veel personeel was. Als je dat maar vaak hoort, ga je erin geloven. Bezuinigen op de gaasjes, de tubes of de protheses is lastiger dan bezuinigen op het personeel. Ziekenhuis in de problemen? Personeel eruit. Ik hoef geen voorbeelden te noemen, ook dit jaar weer is het een aantal keren gebeurd. Tja, en wat doet dan het personeel, althans wat er nog van over is? Dat gaat ervandoor. En een deel gaat commercieel. Ook hieraan doen we vrolijk mee. De beroepsvereniging van operatieassistenten heeft in haar laatste blad tien advertenties van externe bureaus. De advertenties van ziekenhuizen die personeel werven, zijn op één hand te tellen; concreet zijn dat er twee. Wat doen de ziekenhuizen, wij, nu eigenlijk aan het probleem behalve er jarenlang over praten, lokaal, regionaal of landelijk? Wat zouden wij moeten doen als NVLO, als leidinggevenden, als ziekenhuispersoneel? Naar mijn idee zouden we moe-

ten investeren in mensen (lees: huidig zittend personeel) door te accepteren dat detacheren een gevolg is van ons eigen handelen, moeten investeren in nieuw personeel door de opleiding tegen het licht te houden, door meer pr voor het vak, door niet door te gaan terwijl dat eigenlijk niet kan, door te investeren in leiderschap op de OK, door de dokters te laten inzien dat ook hún brood in gevaar komt, door de bestuurders naar hun ideeën te vragen, kortom: door duidelijk te maken dat er een probleem is. Of het toekomstige OK-personeel nu uit het buitenland komt, zzp’er, gedetacheerd of ‘in dienst van’ is, dat is naar mijn mening niet zo interessant. Het gaat erom dat er voldoende mensen zijn die het werk dat gedaan moet worden, kunnen doen. Immers, we zijn zelf ook wel eens patiënt. En daar gaat het toch om? Toch? Doet u mij nu eens een plezier en vertelt u mij wat ú denkt dat bijdraagt aan de oplossing van dit probleem, zodat we over een aantal jaren de personeelspuzzel hebben opgelost! Eduard Monteban Voorzitter NVLO

Nederlandse Vereniging Leidinggevenden Operatieafdeling

COLOFON OK Management is het vakblad voor het management in de operatiekamer. Het wordt gemaakt in nauwe samenwerking met de NVLO, de Nederlandse Vereniging Leidinggevenden Operatieafdeling en fungeert als forum en platform voor informatieuitwisseling tussen NVLO-leden. OK Management verschijnt vier keer per jaar. OK Management biedt nieuws over het management van de OK in de meest brede zin. 2e jaargang nummer 4-2009. Redactieadres Y-Publicaties / OK Management Postbus 10208, 1001 EE Amsterdam Tel: 020-520 60 60 E-mail: [email protected]

Uitgever: Ralf Beekveldt Bladmanager: Menno Goosen [email protected] NVLO-coördinator: Annerieke de Vries

Fotografen: Johannes Abeling, Dirk van Baren, Valentijn Brandt, Nationale Beeldbank, Eric van Nieuwland, Stockxpert.com, Henk Veenstra (Henx), Edwin Wiekens en Ivonne Zijp.

Eindredactie: Marloes van Hoorn Tekstcorrectie: Marijn Mostart Beeldredactie: Menno Goosen Vormgeving: Annelies van Turnhout Druk: BalMedia

Advertenties: Cross Advertising Telefoon: 010-4090588 E-mail: [email protected]

Abonnementen en adreswijzigingen SP Abonneeservice Vaste medewerkers: Corina de Feijter, Postbus 105, 2400 AC Alphen a/d Rijn Telefoon: 0172-476085 Cindy Lammers, Astrid van Pelt, E-mail: [email protected] Marieke Los, Linda van Pelt, Leonore Pulleman, Pieter Pulleman. Toezending van OK Management is voor NVLO-leden gratis onderdeel van hun Coverfoto: Johannes Abeling lidmaatschap.

Voor niet-leden gelden de volgende abonnementsprijzen: Jaarabonnement: € 80 / Losse nummers: € 20 Abonnementen buiten Nederland: € 95 Alle prijzen zijn incl. btw en verzendkosten. Prijswijzigingen voorbehouden. Opzegging betaalde abonnementen: schriftelijk, uiterlijk twee maanden voor afloop van de abonnementsperiode. Bij niet tijdige opzegging wordt het abonnement automatisch met een jaar verlengd. © 2009 OK Management Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd door middel van boekdruk, foto-offset, microfilm of welke methode dan ook zonder schriftelijke toestemming van de uitgever.

4 OK MANAGEMENT 4, DECEMBER 2009

OKM_04_2009.indd 4

18-11-2009 11:14:50

INHOUD

8

16

8

20

26

8 JA-ENDENKEN BIJ NVLO-CONGRES

20 LEREN VAN DE LUCHTVAART

De eerste dag van het achttiende NVLO-jaarcongres stond in het teken van de ‘kunst van het omdenken’. Dit moet leiden tot innovatie en creativiteit.

Crew Resource Management zit diep geworteld in de vliegcultuur. Als de ziekenhuiscultuur volgt, is dat goed nieuws voor de patiëntveiligheid.

16 PORTRET ERWIN DE KOVEL

26 TRAINEN DOOR E-LEARNING

Een goede werkgever luistert naar zijn mensen en toont zijn waardering, vindt Erwin de Kovel (45), teamhoofd OK-complex van het MST in Enschede.

Met e-learning kunnen handelingen worden herhaald, in ieders eigen tempo en onafhankelijk van de plaats. Ideaal om te oefenen met highriskapparatuur.

EN VERDER: 04 COLUMN | 04 COLOFON | 06 NIEUWS | 30 BOEKEN De verschijning van OK Management wordt mede mogelijk gemaakt door de volgende Founding Fathers:

OK MANAGEMENT 4, DECEMBER 2009 5

OKM_04_2009.indd 5

18-11-2009 11:14:52

NIEUWS

FOTO: JOHANNES ABELING

Tekst: Menno Goosen

VEEL MINDER NACONTROLE DANKZIJ ICT Veel van de vervolgconsulten voor patiënten met een heup- of knieprothese zijn medisch gezien niet nodig. Toch voert 94 procent van de orthopeden deze nacontroles jaarlijks of tweejaarlijks uit, en in het eerste jaar na de operatie verschillende keren. Op het UMC Utrecht zijn de standaard nacontroles afgeschaft. Het eerste jaar worden circa 450 consulten bespaard, en de jaren daarna 150 per jaar.

Patiënten krijgen bij ontslag de folder Leven met een prothese. Na drie maanden vindt de enige nacontrole plaats. Jaarlijks vullen patiënten een digitale vragenlijst in: de Oxford Hip Score. Bij een ongunstige score worden zij opgeroepen. De nieuwe werkwijze bestaat sinds 1 augustus 2009. Uit metingen blijkt dat hij voor 75 procent van de patiënten volstaat.

GEZOCHT: COVERMODELLEN M/V Voor de rubriek Portret zijn we altijd op zoek naar leidinggevenden van operatieafdelingen. Vind je het leuk om geïnterviewd én gefotografeerd te worden? Mail dan naar [email protected].

Heeft u nieuws? Mail naar [email protected]. OK Nieuws Het actueelste OK-nieuws vindt u op www.oknieuws.nl.

IGZ INVENTARISEERT KWALITEITSGEGEVENS ZBC’S EN PRIVÉKLINIEKEN De Inspectie voor de Gezondheidszorg heeft voor het eerst kwaliteitsgegevens van privéklinieken en zelfstandige behandelcentra (zbc’s) geïnventariseerd. De IGZ benaderde 260 klinieken. Uiteindelijk leverden 151 klinieken kwaliteitsgegevens aan. Veel klinieken bleken geen zorg te leveren, alleen bemiddelaar te zijn of te zijn opgeheven. Enkele opvallende resultaten: particuliere klinieken kunnen zich wat complicatieregistratie betreft meten met ziekenhuizen, want 94 procent van de particuliere klinieken zegt deze te hebben. Op

11 klinieken na letten alle klinieken op postoperatieve infecties; 128 klinieken geven aan 24 uur per dag bereikbaar te zijn; 23 klinieken zeggen dit niet te zijn. Het gemiddelde rapportcijfer dat patiënten aan particuliere klinieken geven, is een 8,5. Van de 151 klinieken verrichten er 46 plastische chirurgie. Andere disciplines zijn onder andere cardiologie, oogheelkunde, orthopedische chirurgie, dermatologie en flebologie; 93 procent van de klinieken geeft aan patiënten onder de achttien jaar te behandelen. Tien

klinieken behandelden patiënten die op grond van hun onderliggende ziekten in een ziekenhuis zouden moeten worden behandeld. De Inspectie ziet dit als een risico voor de patiëntveiligheid. De IGZ concludeert op basis van deze bevindingen, te lezen in het rapport ‘Het resultaat telt privéklinieken’, dat er in de meeste klinieken aandacht is voor de kwaliteit van zorg. Particuliere klinieken wordt gevraagd om de eigen resultaten openbaar te maken en er nadere uitleg bij te geven. Dit kan in het kwaliteitsjaarverslag en via de website van de kliniek.


OKM_04_2009.indd 6

18-11-2009 11:15:00

POSTOPERATIEVE ZORG MOET EEN STUK BETER

Wil je meedoen en meedenken met een unieke website op het gebied van de OK? Of ken je iemand die dit interessant vindt? Y-Publicaties zoekt vrijwilligers-plus. Dit voorjaar is Y-Publicaties, uitgever van OK Operationeel en OK Management, een nieuwssite gestart op het gebied van de OK: oknieuws. nl. Wegens groot succes willen wij deze website verdiepen en verbreden. Hiervoor zoeken wij OKmedewerkers – operatie- en anesthesieassistenten, OK-managers, chirurgen, studenten – die: • een column of weblog willen schrijven om hun OK-belevenissen met ons te delen; • kennis hebben op het gebied van cao-ontwikkelingen; • kennis hebben op het gebied van studie en loopbaan; • kennis hebben op het gebied van protocollen en richtlijnen; • uitspraken op het gebied van medisch tuchtrecht willen volgen. Met ‘vrijwilliger-plus’ bedoelen wij dat we geen salaris kunnen bieden, maar uiteraard wel een onkostenvergoeding plus een geringe vergoeding in andere vorm. Interesse? Stuur een e-mail naar [email protected]. Vermeld daarbij je naam, telefoonnummer en functie en geef aan wat je wilt doen voor oknieuws.nl.

De postoperatieve zorg in ziekenhuizen kent nog te veel risico’s voor de patiënt. Er is onvoldoende aantoonbaar onderhoud van medische apparatuur, slechte handhygiëne, onvoldoende controle bij medicatietoediening en een gebrek aan eenduidigheid in overdracht en communicatie. Dit concludeert de Inspectie voor de Gezondheidszorg in haar onderzoek naar het postoperatieve proces in ziekenhuizen. Ondanks de kritiek waren er ook wat lichtpuntjes. Zo scoorden ziekenhuizen in het postoperatieve proces voldoende tot goed op de veiligheid van vervoer van OK naar recovery. De onderzoeksresultaten zijn gebaseerd

op gegevens uit een enquête onder alle algemene en academische ziekenhuizen. Daarnaast werden onaangekondigde observaties uitgevoerd op 23 uitslaap- en verpleegafdelingen. Ook werden gesprekken gevoerd met vertegenwoordigers van de betrokken beroepsbeoefenaren. De IGZ wil dat ziekenhuizen hun situatie spiegelen aan de bevindingen in het rapport. Tekortkomingen moeten voor 1 juli 2010 verbeterd zijn. In het najaar van 2010 zal de IGZ steekproefsgewijs het hele operatieve proces bij ziekenhuizen toetsen. Ziekenhuizen die dan onvoldoende verbeterd zijn, kunnen daarna onder verscherpt toezicht worden gesteld.

LVO PRESENTEERT RICHTLIJN ONBEDOELD ACHTERBLIJVEN OPERATIEMATERIAAL

FOTO: LVO

WERK MEE AAN OKNIEUWS.NL

De Landelijke Vereniging van Operatieassistenten (LVO) heeft haar eerste landelijke richtlijn gepresenteerd. Deze moet het onbedoeld achterblijven van materiaal na een operatie voorkomen. Verzekeraars voor medische aansprakelijkheid van de ziekenhuizen in Nederland juichen het opstellen van de landelijke richtlijn toe; zij krijgen regelmatig schadeclaims binnen die het gevolg zijn van onbedoeld achtergebleven operatiemateriaal. Ook de Inspectie voor de Gezondheidszorg heeft aangegeven dat heldere richtlijnen nodig zijn, zodat er op de operatieafdelingen gestructureerd en gecontroleerd gewerkt wordt. Het

gaat dan om standaardisatie van het basisproces, goede overdrachten met checklijsten, stopmomenten (time-outs) en goede registratie om het aantal risico’s voor de patiënt te verminderen. De richtlijn is een document met aanbevelingen en handelingsinstructies om de dagelijkse praktijkvoering te ondersteunen. Hij berust op de resultaten van wetenschappelijk onderzoek en aansluitende meningsvorming, en is gericht op het expliciteren van goed handelen voor, tijdens en na een operatieve ingreep. De richtlijn zal namens de LVO naar alle ziekenhuizen worden gestuurd. Ook is hij te lezen op www.lvo.nl. OK MANAGEMENT 4, DECEMBER 2009 7

OKM_04_2009.indd 7

18-11-2009 11:15:02

OMDENKEN OP HET NVLO-JAARCONGRES De eerste dag van het achttiende NVLO-jaarcongres stond in het teken van de ‘kunst van het omdenken’. Berthold Gunster nam de aanwezigen met humor en oefeningen mee naar het land der mogelijkheden, waar innovatie en creativiteit floreren. TEKST: CINDY LAMMERS / FOTO’S: MENNO GOOSEN

De congreslocatie: Hotel Zuiderduin in Egmond aan Zee. 8 OK MANAGEMENT 4, DECEMBER 2009

OKM_04_2009.indd 8

18-11-2009 11:15:03

T

ot op de dag van het congres is er onduidelijkheid. De website zegt: ‘Jaarcongres NVLO, 24 en 25 september, Hotel Zuiderduin in Egmond aan Zee.’ Maar daar blijft het bij. Geen programma, geen inhoud, geen vlammende namen van sprekers. Niks. Persoonlijk vind ik dat irritant. Had ik echter de voorgaande edities van het jaarcongres meegemaakt, dan had ik misschien iets kunnen vermoeden. Het congres, of in elk geval dag 1, bestond toen namelijk niet uit voordrachten afgewisseld met de onvermijdelijke pauzes en afsluitende discussie, maar uit een soort ‘wees geïnspireerd en doe’-programma. Aangekomen in winderig Egmond hoop ik in de congresfolder te vinden wat ik zoek. Helaas is het thema cryptisch: ‘Ja, maar en nu?’. De dag belooft ‘bol te staan van de leermomenten, actie en humor’, een ‘rijkgeschakeerde mengeling van inhoud, doen, denken, oefening en reflectie’. Eerst maar koffie, dan merken we het wel. Er gaat een belletje rinkelen als de aanwezige OK-managers de

NVLO-voorzitter Eduard Monteban opende het jaarcongres.

Inspirator Berthold Gunster: ‘Bij ja-maar ga je van probleem naar oplossing; het probleem zal geheid terugkomen. Bij ja-en begin je met de feiten en ga je vervolgens op zoek naar mogelijkheden.’

Acteur Tim Winkel, ‘aangever en regelaar’ van Berthold Gunster. OK MANAGEMENT 4, DECEMBER 2009 9

OKM_04_2009.indd 9

18-11-2009 11:15:05

Mimoen Ahmedi ziet er de lol wel van in.

Uit een rijtje van zes niet zo briljante liedjes moet de zaal het foutste kiezen. Wat dit met het iedereen goed wakker – waarschijnlijk ook de opzet.

zaal in worden geroepen en NVLO-voorzitter Eduard Monteban in zijn welkomstwoord van het achttiende jaarcongres de naam Berthold Gunster laat vallen. Gunster is bekend uit de trainingswereld. Hij gaat de zaal die dag inleiden in de ‘kunst van het omdenken’, zo verklapt Monteban.

‘concours hiephiep’. De aanwezigen krijgen de opdracht goed te letten op de verschillende reacties van meester Harry. Scène 1: ‘Waren er zeven deelnemers? Dat is niet veel concurrentie hè? Een beker is leuk, maar nog leuker was het natuurlijk als je geld had gewonnen.’ Scène 2: ‘Zo veel andere paarden en jij hebt gewonnen? Wooooooow, hartstikke goed man.’ Het verschil? ‘Bij 1 vergelijkt de meester het kind met zijn eigen situatie, bij 2 kijkt hij naar wat de jongen kan’, zegt Gunster. ‘Kortom: 1 is een typisch voorbeeld van ja-maardenken: kijken naar dingen die niet goed zijn, het glas is half leeg. En 2 van ja-endenken: kijken naar de mogelijkheden, het glas is half vol.’

CONCOURS HIEPHIEP De opening is snel en flitsend. Gunster komt op, naast hem acteur Tim Winkel als aangever en regelaar die de aanwezigen meteen oproept ‘de handjes in de lucht te gooien, mensen’. Er volgt een muziekquiz. Uit een rijtje van zes niet zo briljante liedjes moet de zaal het foutste kiezen. Wat dit met omdenken te maken heeft, is aan het einde van de dag nog niet duidelijk. Wel maakt het iedereen goed wakker – waarschijnlijk ook de opzet. Er wordt veel gelachen en geroepen tot de winnaar uiteindelijk gekozen is: het smurfenlied op orgel. Terecht, beaamt de zaal. Dan twee scènes. Gunster is meester Harry, Winkel een kind dat op maandagmorgen aan zijn meester komt vertellen dat zijn paard Esmeralda de eerste prijs gewonnen heeft bij een

TAXICHAUFFEURS Ziehier de eerste uitleg van het thema. Gunster gooit er ter verduidelijking nog een voorbeeld in. ‘Waar gebeurd: de Londense taxi. Die had een probleem, namelijk dat de taxichauffeurs niet alle straten uit hun hoofd kennen. De TomTom was er nog niet.’ Hij vraagt de zaal met een oplossing te komen. ‘Londen


OKM_04_2009.indd 10

18-11-2009 11:15:10

om

Veel feedback vanuit de zaal.

met

omdenken te maken heeft, is aan het einde van de dag nog niet duidelijk. Wel maakt

opdelen in wijken?’, suggereert iemand. Gunster: ‘Dat is de cakebenadering: het probleem opdelen in plakken.’ Hij laat de zaal nog even broeden en komt dan zelf met het ‘antwoord’. ‘Als je ervan uitgaat dat taxichauffeurs alle wegen moeten kennen, ben je aan het ja-maardenken. Je kunt je er beter bij neerleggen dat alle straten kennen niet kan, ook al omdat Londen steeds groter wordt.’ Bottomline volgens Gunster: ‘Er is in feite geen probleem; het gaat erom dat wij er als probleem tegenaan kijken. Wij staan niet in de file, nee, wij zíjn de file. Sommige problemen moet je niet willen oplossen, want in de analyse van het probleem zit al een aanname verwerkt. Bij ja-maar ga je van probleem naar oplossing; het probleem zal geheid terugkomen. Bij ja-en begin je met de feiten en ga je vervolgens op zoek naar mogelijkheden.’

MEER CREATIVITEIT

Een duidelijke waarschuwing...

JA-MAAR/JA-EN JA-MAAR: Bedenken wat er zou moeten zijn, maar niet is. JA-EN: Zien wat er is en wat je ermee zou kunnen. JA-MAAR: Een ongeluk zit in een klein hoekje. JA-EN: Geluk zit in de rest. Kijk voor informatie over de filosofie van Gunster op www.ja-maar.nl.

Gunster gooit opeens een pen richting Winkel. Halverwege zijn luchtreis valt de pen op de grond. Ze laten hem liggen. Gunster is even stil, kijkt uitdagend de ruimte in. Dan: ‘Wat is nu je gevoel, OK MANAGEMENT 4, DECEMBER 2009 11

OKM_04_2009.indd 11

18-11-2009 11:15:13

wat doet het met je? Die pen moet worden opgeraapt hè? Dat zou een feest van ontspanning zijn. Komt omdat we gewend zijn te denkend dat het “normaal” is dat die pen niet blijft liggen.’ Inderdaad, je gevoel zegt: oprapen dat ding. En ik moet ook even denken aan mijn eigen houding over het ontbreken van een concreet congresprogramma. Geprogrammeerd als we zijn, vinden we het blijkbaar normaal dat een congres een programma heeft en dat daarover ook gecommuniceerd wordt. Van afwijking van die norm raken we ontstemd. Gunster: ‘Het gaat om out-of-the-boxdenken, oftewel ja-en. Dat zijn we afgeleerd. Als kind kon je nog “ja-ennen”: denken-doen. Maar als volwassene is het voelen-denken-doen. We moeten van ja-maar transformeren naar ja-en, een proces van omdenken dus.’ Waarom? Omdat dit leidt tot creativiteit,

Harmina Fischer en Eduard Monteban wonnen een unieke ‘Ja-maar pen’ tijdens een groepswedstrijd over situaties inschatten.

Swingen met acteur Tim Winkel.

Tijdens het NVLO-congres oefenen de aanwezigen een aantal keren groepsgewijs met omdenken.


OKM_04_2009.indd 12

18-11-2009 11:15:18

MEER LEZEN innovatie en vernieuwing. Daar zitten bedrijven en organisaties – zoals ziekenhuizen – om te springen. Vandaar Gunsters ja-maarfilosofie, die hij al zeven jaar over het voetlicht probeert te brengen. ‘Reacties als “Ja, maar dat hebben we vroeger al eens geprobeerd” komen nog te vaak voor. Ze leiden alleen maar tot beperkingen, bedreigingen en beren op de weg.’ Ja-en ziet kansen en mogelijkheden, en het is de kunst om het kantelen van problemen – een vorm van psychologische jiujitsu, zoals Gunster het noemt – te leren. Omdenken doe je in twee stappen: het deconstrueren van een probleem tot feiten, en op basis van die feiten nieuwe mogelijkheden creëren. Een proces dat ‘ingewikkeld, pijnlijk en tijdrovend’ kan zijn, waarschuwt de trainer. Maar daarbij kunnen zijn boeken en merchandiseproducten een handje helpen; Gunster heeft om zijn filosofie een aardig commercieel circus heen gebouwd.

EYEOPENER Tijdens het NVLO-congres oefenen de aanwezigen een aantal keren groepsgewijs met omdenken. Dat doen ze aan de hand van casussen. Zoals: een jongen spijbelt standaard drie dagen per week. De rector wil hier iets aan doen. Ja-maar zou het zijn om van de jongen te willen weten waarom hij spijbelt, en waarom specifiek drie dagen. Ja-en is het als de rector vraagt: waarom kom je twee dagen wel naar school? De strekking van het ja-maarverhaal wordt ook in andere trainingsmethoden gebruikt en moet op de aanwezigen niet volstrekt nieuw overkomen. Toch vraag ik me intussen af of ze de boodschap oppikken, of ze er ook echt iets mee gaan doen. Navraag leert echter dat de meeste aanwezige NVLOleden enthousiast zijn. ‘Het werkt als een eyeopener van de manier waarop mensen met elkaar omgaan in organisaties en überhaupt in het dagelijks leven’, luidt een reactie. Ook wordt de humor in de trainingsshow gewaardeerd. Gunster lijkt af

NVLO-bestuursleden Jan Bronts, Marianne van Dongen, Carla Jongejan en Eduard Monteban.

Berthold Gunster schreef twee boeken over zijn theorie. JA-MAAR WAT ALS ALLES LUKT? Uitgeverij: A.W. Bruna ISBN: 9789022996065 Prijs: € 19,95 Hoe komt het dat we zo vaak niet doen wat we eigenlijk zouden willen doen? Waar komt toch die innerlijke stem vandaan, die ons ervan weerhoudt ten volle te leven? Ja, maar … dat kan ik niet … daar ben ik te oud voor … zo ben ik nu eenmaal … wat kost dat wel niet … niet nu. Doel van dit boek is ja-maargedrag te veranderen in jaengedrag. Aan de hand van tien regels legt Berthold Gunster uit hoe je die overgang kunt maken. ‘Ja, maar’ zal nooit meer zo klinken als vroeger.’ HUH?! De techniek van het omdenken Uitgeverij: A.W. Bruna ISBN: 9789022994047 Prijs: € 14,95 Voor de pessimist is het glas half leeg. Voor de optimist is het half vol. Dit boek gaat uit van een derde benadering: waar is de kraan?

en toe inderdaad een halve cabaretier. ‘Dit is even spanning en ontspanning tegelijk’, zegt iemand anders. ‘Morgen op de tweede congresdag hebben nog een hele dag waarop we vooral moeten luisteren.’ ■

Het was duidelijk dat de zaal genoot van het optreden van Gunster & Winkel.


OKM_04_2009.indd 13

18-11-2009 11:15:24

Nederland

Stryker schetst het complete plaatje. Welke hoek kiest u? VariAx™ polyaxiaal s0OLYAXIALEHOEKSTABIELEENSTANDAARDSCHROEVEN s!NATOMISCHGEVORMDEPLATENVOOREENOPTIMALEPASVORM s3TERKERENVERMINDERDEINGROEIDOORTYPE))GEANODISEERDTITANIUM

AxSOS™ monoaxiaal s-ONOAXIALEHOEKSTABIELEENSTANDAARDSCHROEVEN s!NATOMISCHGEVORMDEENSTANDAARDPLATENVOOREENOPTIMALEPASVORM s%ENVOUDIGVERWIJDERBAARDOORUNIEK263LOCKINGSCHROEFONTWERP

Dit document is uitsluitend bestemd voor professionals uit de gezondheidszorg. Bij het beslissen om een specifiek product te gebruiken voor de behandeling van een specifieke patiënt, moet de chirurg steeds voortgaan op zijn eigen professionele klinische oordeel. Stryker verstrekt geen medisch advies, maar geeft wel de raad om chirurgen voor elk specifiek product op te leiden alvorens ze dat product daadwerkelijk gebruiken bij een ingreep. De aangeboden informatie is bedoeld om de vele toepassingsmogelijkheden van het Stryker-product te presenteren. Alvorens een Stryker-product te gebruiken moet de chirurg steeds de bijsluiter, het productlabel en/of de gebruiksaanwijzing raadplegen. Hogervermelde producten dragen de CE-markering in overeenstemming met de Medical Device Directive 93/42/EEG.

OKM_04_2009.indd 14 2009 Stryker NL indd 1 advertentie OK management

18-11-2009 11:15:28 08-05-2009 11:38:02

U

4$$*32('(484,-(+$1'5&+2(1(10(6((1/$$**(+$/6($$1/$6(:3426(A1(1(6.$1%,-'4$*(1626((18(40,1'(4'4,5,&223+(62169,..(/(1 8$1((1/$6(:$//(4*,((64,5,&223((1$//(4*,5&+(4($&6,(',(924'68(4224<$$.6'2241$677447%%(4/$6(:+$1'5&+2(1(102(6$)*(92*(1 924'(16(*(1+(64,5,&223((1$//(4*,5&+(4($&6,($/5*(82/*8$1+(6*(%47,.8$1+$1'5&+2(1(17,6$1'(4(0$6(4,$/(1 (5(15,%,/,5((4'(3(4521(1.711(1.47,54($&6,(52169,..(/(10(6)47,6(1*42(16(52246(1 ',(((1*(/,-.$$4',*(02/(&7/$,4(5647&6774 +(%%(1$/5/$6(:3426(A1(1%,-8224%((/'$82&$'2%$1$$1.$56$1-(.,9,(1$1'(4(

()(4(16,(5#$*1(4 4(,6(1('(4!+(/$6(:)47,65;1'420(,2&+(0,&$/ 2&,(6;!4$15$&6,215 < >**8224$//(,2*(//$6(:+$1'5&+2(1(1 >**8224,2*(/&/,35(?+$1'5&+2(1(1

B/1/;&.(($/6+$4("=256%75 4('$('(4/$1'=!(/ $:

B/1/;&.(($/6+$4("=(4&+(056$',21564$$6 %75 (4&+(0(/*,@=!(/ $: (B/1/;&.(($/6+$4(1$$0(1/2*2,2*(/?(1,2*(/&/,35(?<,-19(4(/'9,-'*(4(*,564((4'(+$1'(/50(4.(18$1'(B/1/;&.(($/6+$4(*42(3 99902/1/;&.(&20

02

OKM_04_2009.indd 15 U titl d 2 1

18-11-2009 11:15:33 09 11 2009 12 55 46

ERWIN DE WAARDERING D

OKM_04_2009.indd 16

18-11-2009 11:15:38

PORTRET

E KOVEL: ‘GOEDE WERKSFEER EN G DOEN MEER DAN EXTRA GELD’ Hij weet hoe een goede werkgever zich onderscheidt: door te luisteren naar zijn mensen, zijn waardering te tonen en rekening te houden met hun wensen. Erwin de Kovel (45), teamhoofd OK-complex van het Medisch Spectrum Twente in Enschede, hecht veel belang aan een goede werksfeer. Nu hij een PACU (Post Anesthesia Care Unit) opstart, is dat belang heel actueel. TEKST: MARIEKE LOS | FOTO’S: JOHANNES ABELING

‘I

k ben in 1984 begonnen als leerling-verpleegkundige in het Koningin Juliana Ziekenhuis in Hengelo. De verpleegkunde leek me altijd wel leuk. Er was genoeg werk in dat vak toen ik uit dienst kwam en een opleiding wilde volgen in combinatie met werken. Ik heb nooit een Florence Nightingaleachtige drive gehad om voor dit beroep te kiezen. In 1987 verhuisde ik van Hengelo naar Emmen, waar ik in het Scheper Ziekenhuis ging werken. Daar heb ik de opleiding tot IC-verpleegkundige en de CCU-opleiding gevolgd. Drie jaar later ben ik in het Medisch Spectrum Twente aan de slag gegaan. Ik combineerde mijn IC-werk met het geven van praktijkopleidingen aan de Saxion Hogeschool en het roc. Voor een commerciële tak van Saxion schreef ik samen met twee collega’s van de hogeschool modules, gaf ik les en benaderde ik potentiële klanten. Dat was leuk werk. In 2000 kwam daar een abrupt einde aan door een reorganisatie binnen Saxion. Ik was gedetacheerd, dus was ik een van de eersten die moesten vertrekken. Ik ging weer 100 procent werken op de IC.’

RESPECT VOOR VERANDERING ‘De IC is een geweldige plek om te werken. Maar het is wel zwaar. Veel oudere IC-collega’s hebben lichamelijke klachten, onder meer doordat je vaak moet tillen. Verder heb je natuurlijk altijd te maken met heel zieke patiënten, met de dood en met nabestaanden die zojuist een dierbare hebben verloren. Dat ging mij vaak niet in de koude kleren

zitten. Ik realiseerde me dat ik dit werk niet tot mijn 65ste kon doen. Na goede gesprekken met onder anderen mijn baas ben ik verandermanagement gaan studeren. Toen ik daar na twee jaar mee klaar was, kwam er net een vacature voor kwaliteitsfunctionaris vrij bij de ziekenhuisapotheek. Na wat aarzeling heb ik daarop gesolliciteerd, en ik werd aangenomen. De hele bedoeling van mijn studie was natuurlijk om uiteindelijk wat anders te gaan doen. Maar iets bedenken en het ook echt doen zijn twee verschillende dingen, voor mij in ieder geval wel. Bij zo’n beslissing moet je echt over de schutting springen, de verandering aandurven. Door die ervaring heb ik nu ook extra veel respect voor “mijn” mensen als zij het lef hebben om een grote verandering aan te durven.’

GENOEG UITDAGINGEN ‘Ik heb twee jaar als kwaliteitsfunctionaris gewerkt, daarna werd ik gevraagd om afdelingshoofd van de productieafdeling van de ziekenhuisapotheek te worden. Met die functie zette ik mijn eerste schreden op het pad van leidinggevende. Ik vond het heel prettig werken bij de ziekenhuisapotheek. Het was anders dan op de IC. Minder hectisch, vooral. Maar toen men mij vorig jaar vroeg om hoofd OK te worden heb ik ja gezegd. Ik was toe aan een nieuwe uitdaging. Ik werd verantwoordelijk voor de holding, de recovery en de nieuw op te zetten PACU. Behalve een PACU opzetten willen we de holding en de recovery OK MANAGEMENT 4, DECEMBER 2009 17

OKM_04_2009.indd 17

18-11-2009 11:15:40

WOUND CLOSURE EVOLVED

Secure. Fast. Effective.

V-Loc™ 180 Absorbable Wound Closure Device

This changes everything. And you don’t have to change anything. The V-Loc™ 180 device is a revolutionary technology that supports optimal patient outcomes by closing wounds securely without the need to tie knots. •

Distributes tension throughout the wound

•

Saves time in the closing compared to knot tying

•

Potential to reduce knot-related complications For more information, contact your Covidien Wound Closure Specialist

Covidien Nederland B.V. Hogeweg 105, 5301 LL Zaltbommel | PO. Box 2205, 5300 CE Zaltbommel Telephone +31 (0) 418 57 6600 | Fax +31 (0) 418 57 6793 | [email protected] | www.covidien.nl PLEASE REFER TO THE PACKAGE INSERT FOR COMPLETE INSTRUCTIONS, INDICATIONS, CONTRAINDICATIONS, WARNINGS AND PRECAUTIONS. COVIDIEN, COVIDIEN with logo and ™ marked brands are trademarks of Covidien AG or an affiliate. © 2009 Covidien. All rigths reserved. - S-ST-A-VLoc2/GB

OKM_04_2009.indd 18

18-11-2009 11:15:41

anders inrichten. Ik heb dus uitdagingen genoeg. De PACU is nieuw voor ons ziekenhuis. We zitten nu in de eerste fase van het opzetten van deze afdeling. Tot tien maanden geleden gingen patiënten na een grote operatie of patiënten die een groter risico liepen op complicaties een nacht naar de IC. Hiervoor waren vier IC-bedden gereserveerd. Deze postoperatieve patiënten die naar de PACU gaan zijn te goed voor de IC, maar te ziek voor de gewone afdeling. Verder is het voor deze patiënten niet prettig om op zo’n heftige afdeling te liggen. Daarnaast werden dure IC-bedden bezet door patiënten die daar eigenlijk niet hoorden. Toen de IC verhuisde naar een nieuwbouwlocatie waar minder ruimte was voor bedden, is besloten een PACU op te zetten op de recovery. We werken nu als tijdelijke oplossing met twee recoverybedden die ingericht zijn als PACU-bed. Op termijn willen we een aparte PACU creëren met vier bedden.’

beeld blokken en lange lijnen ingebracht op de recovery. We willen een harde scheiding tussen het pre- en het postoperatieve proces. Dit is belangrijk voor de kwaliteit en de veiligheid. De Inspectie en MediRisk dringen daar ook op aan. Voor de invulling van deze ambitieuze plannen hebben we meer mensen nodig. Ook al heb ik niets tegen detachering, het liefst werk ik puur met eigen mensen. Ik realiseer me dat dat een utopisch verlangen is. We hebben nu eenmaal landelijk een tekort aan personeel. Toch denk ik met een goede werksfeer en ruime blijken van waardering een grote slag te kunnen slaan bij het opbouwen van een hecht, vast team.’ ■

BETROKKEN OPSTELLING ‘De beslissing om een deel van de recovery als PACU in te richten, had grote gevolgen voor de recoveryverpleegkundigen. Ze moesten niet alleen allemaal een PACU-bijscholing volgen, ook werden ze ineens geconfronteerd met dag-, late en nachtdiensten. Velen vonden het werk op de recovery mede interessant omdat ze overdag werkten en voor de avonden en nachten af en toe bereikbaarheidsdiensten draaiden. Voordat ik begin dit jaar begon op de OK, is er dan ook een aantal mensen vertrokken. Die wilden er niet aan, aan deze grote verandering. Gelukkig ziet een groot deel van de mensen het als een enorme uitdaging dat hun afdeling wordt opgewaardeerd en hebben ze er zin in om alles op poten te zetten. Maar ik heb, zeker in het begin, heel wat gesprekken gevoerd om alle neuzen dezelfde kant op te krijgen. Ik begrijp de twijfels heel goed; er zijn een hoop dingen die gaan veranderen. Daar moet je als leidinggevende niet aan voorbijgaan. Ik benadruk in de gesprekken wel dat de wereld doordraait, dat de ontwikkelingen doorgaan. Ik vertel de medewerkers dat ik snap dat ze niet gekozen hebben voor onregelmatigheid, maar wijs hun erop dat dat wel de ontwikkeling is. Op deze manier hoop ik de twijfelaars zelf tot de conclusie te laten komen dat het zaak is dat we samen meegaan in de ontwikkelingen. Nu we een aantal maanden verder zijn, merk ik dat de meesten dat echt gaan inzien. Dat is mooi. Zoals ik al zei: je hebt lef nodig om over de schutting te stappen, om een grote verandering aan te durven. Juist in deze hectische tijden merk ik hoe belangrijk het is om je als leidinggevende betrokken op te stellen. Ik ben dan ook dagelijks te vinden op de recovery. Door mijn IC-ervaringen denk ik de verpleegkundigen goed te begrijpen. Ik let erop dat ik aandacht heb voor iedereen en dat ik regelmatig mijn gemeende waardering laat blijken. Volgens mij zijn die dingen nog belangrijker om mensen aan je te binden dan meer geld. Behalve met het opzetten van een PACU willen we snel aan de slag met het opwaarderen van de holding. Nu worden bijvoorOK MANAGEMENT 4, DECEMBER 2009 19

OKM_04_2009.indd 19

18-11-2009 11:15:42

LUCHTVAART INSPIRATIEBRON VOOR MEER PATIËNTVEILIGHEID

BETERE TEAMPRESTATIE KUN J

S

preekt u uw collega’s aan op onveilig gedrag? Checkt u vooraf of alle apparatuur goed functioneert? Heeft u effectief leren communiceren in een team? De kans is groot dat u de meeste antwoorden met nee beantwoordt. In de zorg gaat het er namelijk nog niet zo aan toe als in de luchtvaart. Marck Haerkens, directeur van Wings of Care en chirurg-traumatoloog met ervaring als traumahelikopterarts en miliair vlieger, kan het weten. Hij kent de zorg en de luchtvaart goed. De van nature gesloten medische wereld (‘hoogopgeleide betweters die bang zijn voor kritiek en claims’) kan volgens hem meer profiteren van in andere sectoren ontwikkelde inzichten, zoals het veiligheidsdenken, vertelt hij op het congres ‘Patiëntveiligheid? Leer van de luchtvaart!’, dat onlangs in het Aviodrome in Lelystad werd gehouden. In de luchtvaart gaat men uit van error management: fouten zijn onvermijdelijk, maar de kans op calamiteiten kan worden

verkleind door (de)briefing, standaardprocedures, checklists en effectief leiderschap. Deze manier van denken zit diep geworteld in de vliegcultuur en iedere piloot leert deze principes gedurende zijn opleiding. Vergelijk dat met de zorg: daar zijn het vaak speciale functionarissen die zich met veiligheid bezighouden en maakt veiligheid nog onvoldoende deel uit van de operationele zorgprocessen. Een veilige teamprestatie moet en kun je leren, is Haerkens’ belangrijkste boodschap. ‘In de luchtvaart weten we dat je het team kunt leren effectief samen te werken en te functioneren, maar in de geneeskunde is “leiderschap” nog een vies woord. Een chirurg leert: hard roepen en dan ben je de baas.’ Voor veilige teamprestaties is situational awareness van belang. Dat staat voor het verzamelen van informatie om een goed beeld te krijgen van de actuele situatie. Op basis daarvan neem je beslissingen. Dit leidt bij iedereen tot voldoende begrip van


OKM_04_2009.indd 20

18-11-2009 11:15:45

De zorg kan een hoop leren van de luchtvaart. Dat bleek onlangs in Lelystad tijdens het congres ‘Patiëntveiligheid? Leer van de luchtvaart!’. Het Oogziekenhuis en de hartkatheterisatieafdeling van het UMC St Radboud hebben de praktische inzichten uit de luchtvaart al ingevoerd.

N JE LEREN de situatie. Situational awareness wordt getraind in de luchtvaart, net zoals goed communiceren. Vliegeniers worden hier niet alleen in getraind, maar ook op getoetst.

CREW RESOURCE MANAGEMENT De zorg is wel een veel complexer product dan de luchtvaart, vindt Fred Bleeker, consultant safety & quality van OST Safe Skies. ‘Maar het zijn sectoren die beide geleid worden door professionals. En daar zit meteen het probleem: in de luchtvaart komt 70 procent van de ongelukken door menselijk handelen. De technische vaardigheden van de vliegers zijn in orde, maar ze functioneerden niet als team’, aldus Bleeker. Onderzoek naar mogelijkheden om cockpitbemanningen effectief te laten samenwerken, resulteerde in de luchtvaart tot Crew Resource Management (CRM): je bent een goede vlieger als je niet alleen de kist veilig op de grond kunt zetten, maar

FOTO: CAPITAL PHOTOS IN OPDRACHT VAN KLM

TEKST: CORINA DE FEIJTER

ook goed en veilig in een team kunt werken. Om te laten zien hoe een fout tot schade leidt, gebruikt Bleeker het ‘gatenkaasmodel’ van James Reason. De plakjes gatenkaas staan symbool voor veiligheidsbarrières. Voordat een fout leidt tot schade moeten meestal meerdere veiligheidsbarrières doorbroken worden. Een voorbeeld: als een arts de verkeerde medicatie voorschrijft, moet dat langs de apotheek, de verpleegkundige en de patiënt. Pas als zijn fout (verkeerd voorschrijven) onopgemerkt langs deze veiligheidsbarrières komt, kan hij leiden tot schade (patiënt krijgt verkeerde medicijn). In de zorg moet het volgens Bleeker dus toe naar ‘fouten van elkaar opvangen, op elkaar letten en elkaar aanspreken op gedrag’. Dit vereist een cultuurverandering op elk niveau: bij het management, de medische teams en individuen. En bij de medische opleidingen. OK MANAGEMENT 4, DECEMBER 2009 21

OKM_04_2009.indd 21

18-11-2009 11:15:49

FOTO: STOCKXPERT

In de luchtvaart gaat men uit van error management: fouten zijn onvermijdelijk, maar de kans op calamiteiten kan worden verkleind door (de)briefing, standaardprocedures, checklists en effectief leiderschap. Deze manier van denken zit diep geworteld in de vliegcultuur en iedere piloot leert deze principes gedurende zijn opleiding.

TRAINING OPERATIETEAM Het Oogziekenhuis in Rotterdam heeft al veiligheidsexperts uit de luchtvaart ingeschakeld. Sinds vorig jaar krijgen alle operatieteams een multidisciplinaire training van een luchtvaartadviseur. Deze Team Resource Managementtraining (TRM) is gebaseerd op CRM, waarin alle crewleden in de luchtvaart jaarlijks worden getraind. Wat zich in de cockpit afspeelt, geldt namelijk ook voor de situatie in de operatiekamer. ‘Dezelfde onzekerheden en risico’s doen zich voor’, weet Dirk de Korne, beleidsadviseur bij Het Oogziekenhuis in Rotterdam en daarnaast onderzoeker bij het instituut Beleid & Management Gezondheidszorg van de Erasmus Universiteit. Alle artsen en operatiemedewerkers van Het Oogziekenhuis krijgen de TRM-training. Volgens De Korne zaten de dokters hier niet op te wachten. ‘We hebben iemand uit de luchtvaart uitgenodigd om te vertellen wat het belang is van een dergelijke training en wat je eraan hebt. Uiteindelijk deden alle dokters mee; het is een kwestie van lange adem.’ De training, waarin casuïstiek uit de OK-praktijk aan bod komt, bestaat uit vier sessies. De trainer is een luchtvaartdeskundige. Er wordt stilgestaan bij maatregelen die de organisatie neemt om het voor patiënten veiliger te maken, bij wat er in het team gebeurt (besluitvorming, leiderschap) en bij het individu (karaktereigenschappen, functioneel en niet-functioneel gedrag). De Korne: ‘Er ging een zucht van verlichting door

de ruimte toen een arts vertelde dat hij kwaad is op zichzelf en niet op zijn collega’s als hij begint te vloeken.’ In de laatste sessie wordt een bezoek gebracht aan een flightsimulator. Het Oogziekenhuis maakte in 2004 al werk van patiëntveiligheid door de time-outprocedure in te voeren. Aanleiding was een risicoanalyse, met als onderwerp de links-rechtsverwisseling van het te opereren oog. De analyse was gemaakt nadat uit onderzoek was gebleken dat een kwart van de kosten bij een cataractoperatie herstelkosten betrof. Verder heeft het ziekenhuis het planningssysteem van de KLM ingevoerd. Eén functionaris werd verantwoordelijk voor de centrale planning van OK-capaciteit en spreekuren.

VERHOOGDE VEILIGHEIDSATTITUDE Dit jaar is het ziekenhuis gestart met videoregistraties van operaties. Daarbij is ook de luchtvaarttrainer betrokken. Het idee is vergelijkbaar met de zwarte doos in vliegtuigen. Maar De Korne benadrukte de term ‘black box’ niet te gebruiken, omdat deze veel negatieve associaties oproept. Vastgelegd wordt hoe de operatie verloopt, of veiligheidsprocedures worden uitgevoerd, op welke manier het team onderling communiceert en in hoeverre iedereen de afgesproken checks uitvoert. De trainer bespreekt na de operatie de veiligheidsaspecten met het team. Ook worden bepaalde onderwerpen met de gehele staf besproken.


OKM_04_2009.indd 22

18-11-2009 11:15:52

Wat heeft dit allemaal opgeleverd? Dankzij de time-outprocedure is het aantal links-rechtsverwisselingen drastisch gereduceerd. De training heeft geleid tot onder meer een toename van het aantal meldingen van bijna-incidenten (77 in 2006 tot 409 in 2008) en tot een verhoogde veiligheidsattitude bij de medewerkers. Verder is in de cataractstraat een standaard debriefingmoment ingevoerd: operateurs en medewerkers reflecteren na ieder OK-dagdeel met elkaar op onder andere de risicogebieden en het functioneren van het team. De Korne sprak van een incubatietijd voor veiligheidsgedrag: de scores van degenen die eerder zijn getraind, zijn beter. De Korne is ervan overtuigd dat medewerkers baat hebben bij multidisciplinaire teamtrainingen: deze verbeteren hun niet-technische vaardigheiden en de interactie binnen het team. Van belang blijft dat iemand van buiten hun continu een spiegel voorhoudt. Hij adviseert daarnaast te zorgen voor betrokkenheid van de raad van bestuur en voor een langetermijnstrategie.

VERPLICHTE OPFRISCURSUS Dat patiëntveiligheid begint met scholing en met een teambenadering maakt ook IC-verpleegkundige Hans Maas duidelijk. Hij werkt op de hartkatheterisatieafdeling van het UMC St Radboud en doet uit de doeken welke ervaringen hij heeft met een teamtraining. De CRM-cursus die hij volgde besloeg twee dagen en werd gegeven op een locatie buiten het ziekenhuis voor alle disciplines die betrokken zijn bij de afdeling. Kleine groepen, een veilige omgeving en training door vakinhoudelijke docenten vindt hij belangrijke voorwaarden. De cursus heeft geleid tot een aantal verbeteringen. Zo is per onderzoek een briefing afgesproken, is er tijdens acute situaties een vaste structuur, zijn er meer duidelijke Standard Operating Procedures (SOP’s, werkinstructies) en zijn termen gestandaardiseerd. Andere effecten van de cursus: iemand is verantwoordelijk gemaakt voor de apparatuur en mensen die niets te maken hebben met de katheterisatie moeten bij de start ervan uit de operatiekamer. Maas benadrukte dat er geen sprake kan zijn van een vrijwillige cursus. Hij constateert verder dat de cursus heeft geleid tot het herkennen en verminderen van ‘vermijdbare’ fouten, dat de kosten veel lager zijn dan de baten en dat CRM geïntegreerd dient te worden in alle opleidingen acute zorg. Binnenkort krijgt elke medewerker van de afdeling een opfriscursus. Door middel van digitale invoering van gegevens in de proceduredatabase wordt de (de)briefing verplicht gesteld. Volgend jaar wordt de cursus gegeven op andere afdelingen van het UMC St Radboud. Leren van de luchtvaart is dus mogelijk, maar het vereist wel een cultuurverandering. Elkaar feedback geven in de zorg is namelijk nog niet gebruikelijk. Wat maakt het echt veiliger op de OK? In ieder geval een multidisciplinair getraind team dat bijna-fouten open met elkaar bespreekt. ■

ONBEKWAAM MAAKT ONBEVOEGD De tijd is rijp voor het introduceren van een ‘rijbewijs’ voor het gebruik van medische apparatuur. Dat pleidooi houdt Jan Vesseur, hoofdinspecteur patiëntveiligheid, ICT en internationaal van de Inspectie voor de Gezondheidszorg, tijdens het congres ‘Patiëntveiligheid? Leer van de luchtvaart!’. Ironisch genoeg maakte hij zelf tijdens een knieoperatie mee dat een apparaat weigerde. De specialist had dit vooraf onvoldoende gecheckt. In de luchtvaart zou zoiets ondenkbaar zijn, omdat een piloot voorafgaand aan de vlucht uitvoerig alle instrumenten aan boord controleert en daarvoor tekent. ‘Ook een arts moet er zeker van zijn dat alle apparaten het doen’, aldus Vesseur. De veiligheid van medische apparatuur is volgens de hoofdinspecteur in het geding. Dat is vooral gebleken na de OK-brand in het ziekenhuis in Almelo. Vesseur stelt vast dat artsen en andere medewerkers in feite onbevoegd zijn als zij onbekwaam zijn in het gebruik van apparatuur. Overigens hebben ook fabrikanten een verantwoordelijkheid als het gaat om veilige medische apparaten. Veilig werken kun je pas in een veilige cultuur, benadrukt Vesseur. ‘Dat betekent dat er duidelijkheid bestaat over ieders verantwoordelijkheden, dat er openheid heerst en dat je kunt zeggen wat je wilt, dat je niet doet wat je niet kunt, dat je ingrijpt als er iets fout gaat en dat je het meldt als er iets is fout gegaan.’ Vesseur wijst erop dat inmiddels instrumenten voorhanden zijn om te meten hoe je omgaat met veiligheid en hoe het is gesteld met de veiligheidscultuur. Zo is er COMPaZ, dat staat voor ‘Cultuur Onderzoek onder Medewerkers over de Patiëntveiligheid in Ziekenhuizen’. Het ontwikkelen van een veiligheidscultuur gaat niet vanzelf. Vesseur heeft een aantal tips: zorg ervoor dat je ambassadeur wordt van veilig werken, wijs een verantwoordelijke aan in het management, organiseer commitment van de medische en verpleegkundige staf en zorg dat patiëntveiligheid een vast agendapunt is in diverse overleggen. ‘Bij de entree van elk ziekenhuis zou, net als bij Shell, moeten staan: “Je werkt hier veilig of je werkt hier niet.”’ De aangekondigde bezuinigingen zijn volgens hem geen excuus om niets aan patiëntveiligheid te doen. ‘Ga eens na wat een extra dag op de IC kost, of het behandelen van een wondinfectie die voorkomen had kunnen worden. Veiligheid levert juist geld op.’


OKM_04_2009.indd 23

18-11-2009 11:15:54

Durft u te spelen met Infectiepreventie? Speel geen blufpoker op uw werkvloer.

HARTMANN Risk Prevention!

Speelt u toch graag op uw werkvloer? Bestel dan de speelkaarten bij HARTMANN. Gaat u voor zekerheid? Vraag dan informatie aan over HARTMANN Risk Prevention. Paul Hartmann B.V. Eddy Kelderman-Verharen Product Manager Risk Prevention • e-mail: [email protected] • Tel: 024-3723689 OKM_04_2009.indd 24

18-11-2009 11:15:55

M e d e c o m a a kt z o r g b e t e r

www.medeco.nl OKM_04_2009.indd 25

Medeco B.V. Postbus 1555 | 3260 BB Oud-Beijerland | Alexander Flemingstraat 2 | 3261 MA Oud-Beijerland Telefoon (0186) 63 44 00 | Fax (0186) 61 68 93 | [email protected] | www.medeco.nl

18-11-2009 11:15:59

MEDISCHE APPARATUUR

EFFECTIEVE EFFECTIE VER R OEFENEN DANKZIJ EE Patiëntveiligheid heeft veel baat bij goede training voorafgaand aan de implementatie van medische technologie. Bedienen we highriskapparatuur na een middag meelopen, een folder en een kaart bij het apparaat? Of na een e-learning, waarin we via praktijksimulaties handelingen herhalen tot ze ingetraind zijn? TEKST: LEONORE PULLEMAN | FOTO’S: JOHANNES ABELING

E

-learning wordt al in veel ziekenhuizen toegepast. Medewerkers van bijvoorbeeld het academisch ziekenhuis Maastricht, het Erasmus MC en het Catharina-ziekenhuis trainen al met deze methode, een verzameling leersituaties die visueel zijn vormgegeven met behulp van informatie- en communicatietechnologie. In operatiecentra blijkt de ontwikkeling van e-learningmodules zich vaak nog in een pril stadium te bevinden. Vreemd, want juist daar kunnen ze veel betekenen. De methode biedt veel voordelen. De leersituaties worden online, op dvd of op cd-rom aangeboden. Synoniemen voor e-learning zijn dan ook ‘webbased leren’, ‘teleleren’ en ‘online leren’. De gevarieerde lesprogramma’s kunnen bestaan uit filmpjes, geluidsfragmenten, simulaties, virtuele werkruimtes, educatieve games, foto’s, oefeningen en kennistoetsen. Ook bevatten de leerplatforms vaak links naar websites en bijvoorbeeld een


OKM_04_2009.indd 26

18-11-2009 11:16:01

leiding van een OK – is dat cursisten hun kennis en vaardigheden kunnen vergroten in hun eigen tempo en onafhankelijk van de plaats. Vaak zie je dat e-learningmodules tijdens (nacht)diensten worden gevolgd, maar ook vanuit huis. Zorgverleners hebben namelijk de taak om hun kennis actueel te houden.’ Via intelligente leerpaden kan een ontwikkelaar een praktijksituatie aan een e-learningtraining koppelen. Bij een bepaalde score volgt automatische inschrijving voor een praktijktoets. De resultaten van al deze onderdelen kan de organisatie vastleggen en doorgeven aan de cursist, de praktijkbegeleider, de docent en/of het management. Nog een voordeel is dat de ontwikkelaar de inhoud van de trainingen steeds kan aanpassen aan de actualiteit.

RISICOVOLLE APPARATEN

IJJ E-LEARNING forum, of een instantchatmogelijkheid waarop cursisten ervaringen kunnen uitwisselen.

AANVULLING OP SKILLS LAB Pascal Timmermans ontwikkelt e-learning voor de gezondheidszorg. ‘Vaak wordt de aanleiding gevormd door externe regelgeving, zoals allerlei veiligheidseisen, maar ook eisen vanuit de BIG zoals permanente opleiding van zorgverleners. E-learning is zeer geschikt voor het oefenen van handelingen rondom operatiecentra, zoals blaaskatheterisatie en het instellen van infuuspompen. Iets wat je beter niet kunt oefenen op echte patiënten.’ Timmermans vindt e-learning een goede aanvulling op de oefeningen in de skills labs die de meeste ziekenhuizen hebben. ‘De cursisten raken goed voorbereid. Groot voordeel van deze leermethode – en dat geldt ook voor medewerkers en

Ook Ron Mourmans, stafadviseur digitale onderwijstechnologie van het academisch ziekenhuis Maastricht en coördinator van TraCe (Trainen en Certificeren), ziet de voordelen van e-learning. ‘Natuurlijk is de content altijd beschikbaar’, benadrukt hij tijdens een workshop op het IGZ-congres over patiëntveiligheid in juni. ‘Maar e-learning zorgt er ook voor dat functionarissen bekwaam zijn en kwalitatieve zorg bieden.’ Na overleg over het bevorderen van de leercultuur koos het Maastrichtse ziekenhuis ervoor om de kennis van zorgprofessionals elke drie jaar verplicht te toetsen. Uit meerdere onderzoeken – onder andere ‘Kwaliteitsborging van medische apparatuur in ziekenhuizen’ van de IGZ uit 2002 – blijkt hoe noodzakelijk verbetering van de veiligheid is, vooral bij highriskapparaten. Het azM is hiervoor een samenwerking aangegaan met The Competence Group. Samen ontwikkelden ze tot nu toe e-learningmodules voor een volumetrische infuuspomp, een spuitenpomp, een pijnmedicatiepomp (PCAM), een intra-aortale ballonpomp (IABP), een externe pacemaker, beademingsapparatuur, veilig werken met lasers en veilig werken met medische gassen (na een incident hiermee in een ziekenhuis in Almelo).

MERK HET VERSCHIL Tijdens de workshop van het IGZ-congres in juni laten Mourmans en collega Lucy Landstra deelnemers het verschil ervaren tussen een klassikale training en een e-learning. Twee verschillende pijnmedicatiepompen worden gedemonstreerd, waarna via toetsing de kennis wordt gemeten. Bij de klassikale methode geeft Landstra uitleg, terwijl een scherm voor in de zaal haar handelingen breed uitmeet. Zelfs op het grote scherm blijkt het lastig om de knoppen te herkennen als je ze zelf niet bedient. En het valt niet mee om de display van de pomp te lezen terwijl je aantekeningen maakt. Tijdens de e-learning kun je door de uitleg navigeren via stappen voor- en achteruit. Je kunt oefenen, nogmaals oefenen en blijven oefenen. Bij verschillende knoppen van de pijnmedicatiepomp kan geklikt worden voor extra uitleg. OK MANAGEMENT 4, DECEMBER 2009 27

OKM_04_2009.indd 27

18-11-2009 11:16:03

Eén telefoontje zet alles in beweging.

Het proces voor en tijdens de operatie wordt steeds complexer.

het voorbereiden van de ingreep makkelijker maken. Daarnaast

Kwaliteit moet de complexiteit bijhouden. Biomet kan hierbij helpen.

stellen wij een zeer ruim assortiment en top bruikleensets met

Door u, voor zover het in ons vermogen ligt, ‘zorg’ uit handen te

bijbehorende handboeken beschikbaar. Ook onze begeleiding

nemen. Onze interne en externe medewerkers hebben kennis

en assistentie kunnen tijdens de ingreep het verschil maken.

en kunde van zaken. Hun snelle en gedegen adviezen moeten

Interesse? Eén telefoontje kan alles in gang zetten. 078 629 29 29

www.biomet.nl

OKM_04_2009.indd 28

MOBIEL MET

18-11-2009 11:16:05

Waarschijnlijk is dit de belangrijkste reden dat de meeste workshopdeelnemers hoger scoren bij de e-learningtoets. Ook doorlopen ze het leertraject sneller. Dit lijkt dus een prima manier om gebruiksfuncties te trainen en te toetsen.

TV-KANAAL OP INTERNET E-learning is er in veel vormen. Sandy Kalisingh van TNO denkt erover om het Handboek endoscopische chirurgie, waarvan zijn medeauteur is, uit te brengen als e-learning. ‘Het initiatief voor dit boek ontstond omdat er steeds geavanceerdere technologie de OK opgereden wordt, waardoor er ook wel dingen misgaan. Er komen veel vragen vanuit educatieve organisaties of het boek niet beschikbaar kan komen als e-learning in het opleidingstraject van de medici en klinisch fysici. Hier zie ik veel mogelijkheden, want door toevoeging van interactief beeldmateriaal aan de tekst wordt het handboek veel visueler.’ Een ander sprekend voorbeeld van digitale gezondheidscommunicatie is www.oncologietv.nl. Oncologie TV is het eerste onafhankelijke online tv-kanaal voor iedereen die werkt binnen de oncologie. De komende tijd komen op deze website congresverslagen, interviews met wetenschappers en geaccrediteerde nascholingen. Het tv-kanaal is een initiatief van Quadia Web TV. Directeur Robert van der Zwart: ‘We gaan ook specifieke programma’s ontwikkelen voor verpleegkundigen en medewerkers van de OK die betrokken zijn bij de behandeling van de diverse vormen van kanker. Hierbij moet worden gedacht aan online tv-programma’s naar aanleiding van internationale congressen, geaccrediteerde nascholingen en ervaringen met nieuwe technieken en behandelmethoden.’

SAMENWERKEN ‘E-learning ontwikkelen is een arbeidsintensieve klus en daardoor niet goedkoop’, weet e-learningadviseur Pascal Timmermans. ‘Voordelen worden behaald door de modules op grote schaal toe te passen. Vaak zie je dat ziekenhuizen hun krachten bundelen en samen content ontwikkelen voor hun eigen toepassingen. Natuurlijk zijn er verschillende procedures bij de samenwerkende ziekenhuizen, maar hier wordt vaak praktisch mee omgegaan. In bepaalde ziekenhuizen gebruiken ze bij wijze van spreken groene in plaats van paarse naalden voor procedures. Vaak is het dan alleen een kwestie van een afbeelding en een paar teksten in de e-learning aanpassen, in plaats van alles volledig opnieuw te maken.’ Het Erasmus MC ontwikkelt zelf e-learning. Carla ’s-Gravemade, stafadviseur e-learning bij dit ziekenhuis: ‘Samen met The Competence Group en enkele andere ziekenhuizen hebben we modules over patiëntveiligheid gemaakt. Dan kun je de kosten delen. Ook denken we na over manieren om de e-learning die wij hier zelf ontwikkelen verder in de markt te zetten.’ ‘Wij wilden een systeem waarmee we aan medewerkers en het management, maar ook aan externen, kunnen laten zien hoe het met de deskundigheid en mate van scholing bij ons ziekenhuis zit’, legt ’s-Gravemade uit. ‘We hebben een maatschappelijke verantwoordelijkheid om dat aan te tonen. Voor

de opleiding tot operatieassistent hebben we een elektronische leeromgeving van het bedrijf It’s Learning. We zijn bezig met de ontwikkeling van verdere digitale leermiddelen rondom de operatievloer. Voor de bediening van apparatuur bijvoorbeeld, maar dat is nog in een pril stadium.’ Ook het operatiecentrum van UMC St Radboud is in het orienterende stadium. Anita Heideveld, operatieassistent en adviseur OK Proces Verbetering en Innovatie, meldt: ‘E-learning wordt op dit moment nog niet toegepast bij ons op de OK; ziekenhuisbreed is men oriënterend bezig om dit op de kaart te krijgen.’

KOPLOPER Verder op het gebied van e-learning rondom de operatievloer, blijkt het Catharina-ziekenhuis in Eindhoven. Richard Martens, programmacoördinator en docent, vertelt: ‘Wij hebben specifiek voor operatieassistenten een e-learningcursus ontwikkeld. Het betreft de cursus cardiothoracale chirurgie. Onze aanvraag voor het keurmerk van de Landelijke Vereniging van Operatieassistenten is momenteel in behandeling. Voor de cursus wordt behalve van e-learning ook gebruikgemaakt van colleges en praktijkopdrachten.’ Voor vaardigheden op het gebied van pompen, infuusprikken, katheteriseren en injecteren volgen de operatieassistenten instructie in het skills lab. Een e-learningcomponent voor deze vaardigheden is in ontwikkeling, en voor sommige vaardigheden – endotracheaal intuberen, wondverzorging, en decubitus en thoraxdrainage – al operationeel. ‘Wij lopen in Nederland waarschijnlijk redelijk voorop qua ontwikkelingen’, vermoedt Martens. ‘Het Elisabeth in Tilburg en het AZG in Groningen zijn ook al aardig ver. Momenteel zijn er besprekingen gaande met verschillende ziekenhuizen en andere zorginstellingen die samen met ons inhoud gaan ontwikkelen en uitruilen met gesloten beurzen.’ ■ OK MANAGEMENT 4, DECEMBER 2009 29

OKM_04_2009.indd 29

18-11-2009 11:16:06

Tekst: Menno Goosen

‘Boeken!’ besteedt aandacht aan uitgaven op het gebied van chirurgie, coaching, team- en managementvaardigheden en de gezondheidszorg in het algemeen. Recensie-exemplaren kunt u samen met een persbericht sturen naar: OK Management, Postbus 10208, 1001 EE Amsterdam.

HEALING ENVIRONMENT ANDERS BOUWEN VOOR BETERE ZORG

50 PSYCHOLOGIE KLASSIEKERS WIE WE ZIJN, HOE WE DENKEN, WAT WE DOEN

UITGLIJERS WAAROM WE FOUTEN MAKEN EN HOE WE ZE KUNNEN VOORKOMEN

Noor Mens en Cor Wagenaar Thoth € 24,90 ISBN: 9789068685138

Tom Butler-Bowdon Thema € 24,95 ISBN: 9789058711779

Joseph Hallinan Scriptum € 19,95 ISBN: 9789055946501

Healing environment vormt de neerslag van een studieproject naar het gelijknamige fenomeen, dat in de gezondheidszorg bijzonder populair is. Het project is geïnitieerd door Stichting Architectenonderzoek Gebouwen Gezondheidszorg (Stagg). De titel refereert aan de effecten die een door architecten en tuinarchitecten ontworpen omgeving heeft op mensen die daar verblijven. Dat deze effecten zich voordoen is niets nieuws. Dat er een directe relatie is met gezondheid evenmin. Stedelijke hygiëne, de kwaliteit van de woningen, de psychologische gevolgen van monotone stadsuitbreidingen en tal van andere aspecten zijn in de loop der jaren uitvoerig bestudeerd. Nu echter de relatie tussen omgevingsfactoren en gezondheid onomstreden is, doet zich vooral bij de architectuur van zorggebouwen de vraag voor naar het maken van een healing environment. Dit boek verkent de mogelijkheden.

We willen allemaal weten wat onszelf en anderen drijft in het leven. We willen weten wie en wat we zijn, en waarom we ons gedragen zoals we doen. Dit boek bevat een overzicht van werken van Freud, Jung, Pavlov, Goleman, Sacks en 45 andere beroemde psychologen en denkers. Hun ideeën en theorieën zijn treffend en helder samengevat door Tom Butler-Bowdon. Een selectie werken die uw horizon verbreedt en die u inzicht geeft in de fascinerende wereld van de menselijke geest.

Hoe bestaat het dat veiligheidsmedewerkers van Los Angeles International Airport 75 procent van de bommaterialen over het hoofd zien bij het screenen? Waarom zou je als vrouw moeten hopen dat het een man was die zag hoe je tas werd gestolen? En wat bezielde acteur Burt Reynolds om een man zonder benen een kaakslag te verkopen? Hoe volhardend irrationeel en ziende blind mensen ook kunnen zijn, onze fouten zijn wel vrij voorspelbaar. Van het vergeten van kleine dingetjes (bijvoorbeeld onze wachtwoorden) tot het begaan van levensbedreigende missers (waarom maakten anesthesisten vroeger zo veel slachtoffers?), journalist Joseph Hallinan legt helder en vermakelijk uit hoe het komt dat het in ons leven wemelt van de alledaagse fouten, vergissingen en uitglijers. Gelukkig laat hij ook zien hoe we ze kunnen voorkomen.

CODEX MEDICUS

prof. dr. R.O.B. Gans, prof. dr. P.E.Y. Van Schil e.a. Elsevier Gezondheidszorg € 158,43 ISBN: 9789062287642

Dit naslagwerk biedt u de etiologie, symptomatologie, diagnostiek, therapie, prognostiek en frequentie van duizenden ziektebeelden. In deze nieuwe uitgave zijn hoofdstukken toegevoegd over jeugdgezondheidszorg, gezondheidsrecht en acute geneeskunde. Een aantal hoofdstukken is ingrijpend herzien: ‘Nierziekten’, ‘Infectieziekten’, ‘Oncologie’, ‘Ouderengeneeskunde’, ‘Psychiatrie’, ‘Vrouwenziekten’, ‘Oogziekten’, ‘Keel-, neus- en oorziekten’, ‘Radiologie’, ‘Voedings- en dieetleer’, ‘Bedrijfsgezondheidszorg’, ‘Arbeidsomstandigheden’ en ‘Verzekeringsgeneeskunde’. In het hoofdstuk ‘Farmacotherapie en bijwerkingen van geneesmiddelen’ zijn uitvoerige beschrijvingen van reacties en bijwerkingen opgenomen.


OKM_04_2009.indd 30

18-11-2009 11:16:09

BOEKEN

CULTUURVERANDERING: MYTHE EN REALITEIT PRAKTIJKEN, VERHALEN EN REFLECTIES

WERKEN MET EEN BUDGET EEN LEERBOEK VOOR DE GEZONDHEIDSZORG

Rob van Es, Jaap Boonstra en Heleen Tours (red.) Kluwer € 42,50 ISBN: 9789013067125

Henny en Vincent van Lienden Elsevier Gezondheidszorg € 46,00 ISBN: 9789035230781

In veel organisaties is men zich bewust van de noodzaak alert te blijven en waar nodig te veranderen. De ervaringen met cultuurveranderingen verschillen echter sterk. Soms is er zelfs sprake van cultuurmoeheid. Het boek Cultuurverandering: mythe en realiteit is een interessante bloemlezing over ervaringen met verandering: variërend van zeer geslaagd tot volledig mislukt. Dertig jaar geleden was er geen sprake van cultuur. Wel hadden organisaties een eigen manier van werken en hun eigen tradities. Een gegeven waaraan je niets veranderde, want zo was het nu eenmaal. Inmiddels is dat wel anders. Na een kleine tachtig Nederlandstalige boeken over cultuurverandering en honderden verandertrajecten maken de bijna vijftig auteurs van dit boek de balans op met de vraag: hoe zit het nu met cultuurveranderingen, wat is mythe en wat is realiteit?

De wereld van de zorg heeft een sterke economisering ondergaan en leidinggevenden in de zorg krijgen onherroepelijk te maken met financiële kwesties en interne budgettering. Werken met een budget behandelt het onderwerp vanuit het perspectief van het middenkader. Daarom is het een praktisch economieboek, waarin een minimum aan economische theorie is gekoppeld aan een maximum aan praktische informatie. Uitgangspunt is de dagelijkse praktijk: hoe moet een budgethouder begrotingen maken, budgetoverzichten lezen, omgaan met schaarste, onderhandelen over een budget en weten wanneer een budgetoverschrijding zo ernstig is dat moet worden ingegrepen? In vijftien hoofdstukken komen de concrete taken van een budgethouder aan de orde. Opdrachten en oefeningen bieden de mogelijkheid de kennis aan de praktijk te toetsen.

GRAS GROEIT SNELLER DOOR ERAAN TE TREKKEN ONTWIKKEL DE COMPETENTIES VAN JE MEDEWERKERS Ton van Dongen en Jan Harmen Rietman Thema € 19,00 ISBN: 9789058717214

Competentiemanagement is de nieuwe standaard geworden en staat tegenwoordig bij veel organisaties dan ook voor modern, up-to-date hrm-beleid. Toch blijven veel leidinggevenden het lastig vinden om een goed competentiegericht gesprek te houden met hun medewerkers. Ze zien dat een medewerker nog beter zou kunnen functioneren, dat hij nog niet helemaal aan de top van zijn kunnen zit. Maar wat is wijsheid? Vooral zijn sterke kanten nog beter ontwikkelen en zijn zwakke kanten negeren totdat hijzelf of zijn collega’s er last van krijgen? Of juist toch die zwakke kanten aanpakken omdat juist daar de belemmeringen zitten? Zijn die vaardigheden überhaupt wel ontwikkelbaar? En zo ja, hoe pak je dat dan aan? Vragen waarop dit boek de antwoorden heeft.

LEIDINGGEVEN IN EEN DYNAMISCHE OMGEVING Rita Bakker en Jan van Iersel Elsevier Gezondheidszorg € 42,00 ISBN: 9789035230965

Vraagsturing, normen voor verantwoorde zorg, marktwerking en kwaliteitsverhoging hebben de laatste jaren een kanteling in het functioneren van instellingen voor zorg en welzijn teweeggebracht. Het werk en de werkcontext zijn voortdurend in beweging. Dit stelt nieuwe eisen aan de taakuitvoering van het middenmanagement, de belangrijkste doelgroep van dit boek. Van hen wordt verwacht dat ze op een andere, vernieuwende manier invulling geven aan hun leiderschap. ‘Leidinggeven in een dynamische omgeving’ noemen we deze uitdaging. In deze uitgave is aandacht voor zowel de beleidsmatige als de praktische kanten van veranderende organisatiestructuren; voor het doorvoeren van (cultuur)vernieuwingen; voor betrokken leidinggeven aan teams en individuen; voor effectieve gespreksvoering; voor aanpak van ziekteverzuim; en voor omgaan met samenwerkingsproblemen en conflicten;.


OKM_04_2009.indd 31

18-11-2009 11:16:14

HighCare Interim & Advies De ideale basis voor resultaatgerichte interim-leidinggevenden, projectleiders en adviseurs in de zorgsector Als ervaren leidinggevende in de zorg kent u de uitdagingen waar de zorgsector op dit moment voor staat. Meer dan ooit telt het resultaat. Dit stelt bijzondere eisen aan leidinggevenden. Bent u een resultaatgerichte afdelings- of clustermanager die zorgorganisaties door een praktische benadering en het behalen van aantoonbare en dus meetbare resultaten verder kan helpen? Als u hier bevestigend op kunt antwoorden is een dienstverband bij HighCare Interim & Advies voor u de weg naar interessante en uitdagende opdrachten in de zorg. HighCare Interim & Advies biedt u zeer goede primaire en secundaire arbeidsvoorwaarden en is een solide basis voor uw verdere ontwikkeling als interim-leidinggevende, projectleider of organisatieadviseur. Naast ervaren leidinggevenden zijn wij op zoek naar collega’s met leidinggevend talent, maar die nog niet de kans hebben gehad dit in een leidinggevende functie te laten zien. Bent u geïnteresseerd, neem dan contact met ons op voor een vrijblijvend gesprek.

Meer weten? Kijk op www.highcareinterim.nl of neem contact op met Kars Tolsma, directeur HighCare Interim & Advies. Dit kan via [email protected] of door een telefoontje te richten aan 010 225 11 13 of 06 122 42 655.

I n ter im & Adv i e s

Hoofdkantoor Rotterdam I Postbus 25011 I 3001 HA Rotterdam I Westersingel 103 I 3015 LD Rotterdam

OKM_04_2009.indd 32 AW 6944 HGC advariatiesopnieuw.indd 4

18-11-2009 11:16:20 15-04-2009 10:06:53

Snel op de hoogte met

Recommend Documents